مشاهيرمدفوندرحرمرضوي

<جلدسوم>

آستانقدسرضوي� #صاحبمنصبانوواقفان

نظر زير

»§À] Bƒo«À“

اس�مي پژوهشهاي بنياد انساب و تراجم گروه مدير

قدسرضوي آستان

پژوهشگران:رضايي اسماعيليحيايي رجبعلي

هوشيار محمدجوادسكندري عليجانسعيديزاده رسولحسيني سيدحسن

زنگنه ابراهيم

٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢

٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير

فهرستمطالب

آ

١٥ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ه ١٣٥٣ ـ ابراهيم ميرزا ـ آشتياني ١

حسن سيد ـ عرب Ñ حسن سيد ـ ثابت آل

١٦ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ه ١٣٠١ـ١٣٧٠ عيسي ـ آلفته ٢

١٧ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ه ١٢٧٧ـ١٣٣٣ عليرضا سيد ـ آموزگار ٣

علي بن سعد ابوطاهر ـ قمي Ñ الدين شرف ابوطاهر

ب ـ الف

٢٠ / / / / / / ش� / ه ١٢٧٥ زنده ـ خان حسين محمد ـ التوليه احتشام ٤

٢١ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� / ه ١٠١٩ ـ بيگ حاتم ـ اردوبادي ٥

٢٥ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ١٢٥٧ـ١٣١٤ ولي محمد ـ اسدي ٦

٢٩ / / / / / / / / / � ش ه ١٣٧٤ ـ ١٣١١. ١٣٠٨ اصغر ـ موسوي زاده اصغر ٧

٣٠ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ه ١٢١٦ ـ ابوطالب ـ اصفهاني ٨

٤ جلد Ñ ابوالقاسم ـ اصفهاني

٣١ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ٩٧٠ ـ ٩٠٠ حدود اسداللىه ـ اصفهاني ٩

٣٣ / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣١٥ ـ شفيع ميرزا ـ التوليه اعتماد ١٠

٣٦ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق�/ ١١٣٧ـ١١٦٢ عادلشاه� عليشاه ـ افشار ١١

٤٤ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش�/ ١٢٤٤ـ١٣١٠ ابوتراب ـ التوليه اقبال ١٢

فهرستمطالب ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٦

خان وردي اللىه ـ گرجي Ñ خان وردي اللىه

٤٦ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ه ١٣٠٣ـ١٣٨٣ علي ـ اميرپور ١٣

هاشم ـ رضوي Ñ هاشم ـ كارخانه امين

قلي مصطفي رام Ñ الملك انتخاب

٥١ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٢٣١ـ١٣٠١ خان سعيد ميرزا ـ انصاري ١٤

٥٨ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� / ه ١٢٧٦ـ١٣٥٩ عبدالعلي ـ اوكتايي ١٥

١ جلد Ñ عبدالحسين ـ باUخياباني

٦١ / / / / / / / / / / / / / / / / ق�/ ه ١٣٨٥ ـ ١٢٩٩ كبر عليا ـ مقدم بجستاني ١٦

٦٢ / / / / / / / / / / / / / ق� ه ١٣٤٣ ـ ١٢٨٦ ح اللىه فضل ميرزا ـ نگار بدايع ١٧

١ جلد Ñ رحيم محمد ـ بروجردي

٦٧ / / / / / / / / / / / / / / / ش� ه ١٢٨١ـ١٣٨١ عبدالعلي ـ قزلباش بروسان ١٨

٦٨ / / / / / / / / / / / / / / ش� ه ١٢٤٢ـ١٣٢٧ رضا محمد ـ قزلباش بروسان ١٩

خ ـ ح ـ ج ـ ت

اسداللىه ـ رضوي Ñ اسداللىه ـ تحويلدار

اللىه ذبيح ـ رضوي Ñ اللىه ذبيح ـ تحويلدار

مومن ميرزا ـ سبزواري ك_نتر Ñ مومن ميرزا ـ تحويلدار

هادي ـ رضوي Ñ هادي ـ تحويلدار

٧٠ / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ه ١٢٧٧ـ١٣٦٦ الدين ج_ل سيد ـ تهراني ٢٠

٧٦ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ه ١٣١١ـ١٣٨١ حسن محمد ـ جاهدنيا ٢١

ميرزا حسين سلطان ـ قاجار Ñ الدوله ج_ل

٢ جلد Ñ احمد ـ مقدم حامد

٧٩ / / / / / / / / / / / / ش� ه ١٢٩٨ـ١٣٧١ محمدصادق ـ رافتي مقدم حامد ٢٢

علي محمد ميرزا ـ دفتر صديق Ñ علي محمد ـ حسيني

٨٠ / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١١٤٨ ـ عبداللىه ـ اصفهاني حسيني ٢٣

٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير فهرستمطالب

داود محمد ميرزا ـ متولي Ñ داود محمد ـ اصفهاني حسيني

٨٢ / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ـ١١٩٣ محمدصادق ـ حسينياصفهاني ٢٤

موسي ميرزا ـ فراهاني Ñ موسي ـ فراهاني حسيني

١ جلد Ñ ابراهيم ـ نيشابوري حسيني

اللىه ذبيح ـ رضوي Ñ التوليه خازن

اسداللىه ـ اصفهاني Ñ اسداللىه خليفه

٨٤ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣٠١ ـ علي احمد ـ باشي خواجه ٢٥

٨٤ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ه ١٢٦٤ ـ عبداللىه ـ خويي ٢٦

٨٧ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /ق� ه ١٢٦٢ ـ خانم خيرالنساء ٢٧

ر ـ د

٨٨ / / / / / / / / / / / / / / / / ش� / ه ١٣١٨ ـ ١٢٥١ كبر ا علي ـ سهرابي دبير ٢٨

٩٠ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٢٨٤ ـ محمود ـ باشي دربان ٢٩

٩١ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� / ه ١٢٧٧ـ١٣٦٠ قلي مصطفي ـ رام ٣٠

علي محمد ـ رضوي Ñ دفتر رئيس

٩٢ / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ه ١٣٦٩ ـ ١٢٩٠ الدين منتجب ـ رحيمي ٣١

٩٣ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١١٠٠ ـ ابراهيم ـ رضوي ٣٢

١ جلد Ñ ابوالحسنمدرس� ـ رضوي

٩٤ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ٩٦٧ زنده ـ ابوطالب ـ رضوي ٣٣

٩٦ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٠٣٥ ـ ابوطالب ـ رضوي ٣٤

٩٧ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ٩٧٥ ـ ابوالقاسم ـ رضوي ٣٥

٩٩ / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� / ه ١٢٢٤ زنده ـ ابوالقاسم ـ رضوي ٣٦

٩٩ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣٤٢ ـ ١٢٦٣ احمد ـ رضوي ٣٧

١٠٠ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ١٣٠٥ زنده ـ اسداللىه ـ رضوي ٣٨

١٠٠ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /ق� ه ١٠٣٠ ـ الغ ـ رضوي ٣٩

فهرستمطالب ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٨

١٠١ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /ق� ه ١٢٣٣ زنده ـ جعفر ـ رضوي ٤٠

١٠١ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /ق� ه ١٣٣٤ زنده ـ جعفر ـ رضوي ٤١

١٠٢ / / / / / / / / / / / / / / / / / / /ق� ه ١٢٦٢ زنده ـ حسن ـ رضوي ٤٢

١٠٢ / / / / / / / / / / / /ق� ه ١٣ قرن دوم نيمه زنده ـ حسن ـ رضوي ٤٣

١٠٣ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /ق� ه ١٣٣٣ ـ اللىه ذبيح ـ رضوي ٤٤

١٠٤ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق�/ ١٠٩٤ ـ الدين تقي شاه ـ رضوي ٤٥

١٠٥ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣٦٠ ـ طاهر ـ رضوي ٤٦

١٠٧ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣٢٠ ـ عبدالحسين ـ رضوي ٤٧

١٠٧ / / / / / / / / / / / / / / / / /ق� ه ١١٥٤ زنده ـ عبدالحي ـ رضوي ٤٨

عبدالرضا ميرزا ـ عضدالتوليه Ñ عبدالرضا ـ رضوي

١ جلد Ñ عبداللىه ـ رضوي

١٠٨ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣١٠ ـ عبدالمجيد ـ رضوي ٤٩

١٠٩ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٢٧٨ ـ عبدالوهاب ـ رضوي ٥٠

١١٠ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� / ه ١٣٢٧ ـ ١٢٤٩ اللىه عزيز ـ رضوي ٥١

١١١ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /ق� ه ١٢٦٦ ـ علي ـ رضوي ٥٢

٢ جلد Ñ اصغر علي ـ رضوي

١١١ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� / ه ١٢٥٣ ـ ١١٦٣ ح عليرضا ـ رضوي ٥٣

١١٢ / / / / / / / / / / / / / ق� / ه ٩٣٢ زنده ـ عزيز الدين غياث ـ رضوي ٥٤

١١٣ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١١٩٧ زنده ـ محمد ـ رضوي ٥٥

١١٣ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /ق� ه ١٣١٥ ـ ١٢٥٣ محمد ـ رضوي ٥٦

١١٥ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٢٣٣ ـ ابراهيم محمد ـ رضوي ٥٧

١١٦ / / / / / / / / / / / / / / / / ق� / ه ١٠٨٨ زنده ـ بديع محمد ـ رضوي ٥٨

١١٨ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣٠٠ ـ ١٢٣٠ ح تقي محمد ـ رضوي ٥٩

جلد٢ Ñ ميرشاهي� تقي محمد ـ رضوي

١١٩ / / / / / / / / / / / / / / / ق� / ه ١١٦٢ زنده ـ حسين محمد ـ رضوي ٦٠

٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير فهرستمطالب

١٢٠ / / / / / / / / / / / / / / / / ق� / ه ١١٦٨ زنده ـ رضي محمد ـ رضوي ٦١

١٢١ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣٠٠ ـ صادق محمد ـ رضوي ٦٢

١٢٢ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣٥٧ ـ ١٢٧٣ علي محمد ـ رضوي ٦٣

١٢٤ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣٢٠ ـ كاظم محمد ـ رضوي ٦٤

١٢٤ / / / / / / / / / / ق� / ه ١٣ قرن نيمه زنده ـ كاظم محمد ـ رضوي ٦٥

١٢٥ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٠٥٥ ـ محسن محمد ـ رضوي ٦٦

١٢٦ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣٠٠ ـ ١٢١٥ محسن محمد ـ رضوي ٦٧

١ جلد Ñ معصوم محمد ـ رضوي

١٢٧ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٢٧٦ ـ مهدي محمد ـ رضوي ٦٨

١٢٨ / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣٣٣ زنده ـ مهدي محمد ـ رضوي ٦٩

١٢٩ / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ه ١٢٧٥ ـ ١٢٤٢ مهدي محمد ـ رضوي ٧٠

١٣٠ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق�/ ١٣٣٠ ـ اللىه نعمت ـ رضوي ٧١

١٣٠ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٢٨٦ زنده ـ هادي ـ رضوي ٧٢

١٣١ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / /�١٣ قرن هاشم ـ رضوي ٧٣

١٣٢ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣٣٣ ـ هدايت ـ رضوي ٧٤

١٣٢ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق�/ ه ١٣٦٤ ـ ١٢٩٠ يحيي ـ رضوي ٧٥

٢ جلد Ñ محمد ـ خراساني رضوي

عبدالحسين ـ رضوي Ñ التوليه ركن

ميرزا محمدتقي ـ قاجار Ñ الدوله ركن

٤ جلد Ñ خان حسين ـ زعفرانلو

٤ جلد Ñ خان سام ـ زعفرانلو

٤ جلد Ñ ناصرخان محمد ـ زعفرانلو

٤ جلد Ñ خان گنجعلي ـ زيك

فهرستمطالب ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٠

ش ـ س

٢ جلد Ñ حسين ـ ساUر

خان حسين ـ قزويني الدوله مشير Ñ خان حسين ـ سپهساUر

خان محمد ميرزا ـ قاجار Ñ خان محمد ـ سپهساUر

١٣٤ / / / / / / / / / / / / / / ش� ١٢٩٨ـ١٣٧٤ ابوالحسن سيد ـ دار سررشته ٧٦

عبدالحسين ـ رضوي Ñ عبدالحسين ـ سركشيك

مهدي محمد ـ رضوي Ñ مهدي محمد ـ سركشيك

١٣٧ / / / / / / / / / / / / / / / ش� ه ١٣٧١ ـ ١٣٠٦ عباس ـ رضواني سعيدي ٧٧

ميرزا قلي مهدي ـ قاجار Ñ الملك سهام

١٤٠ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ١٣٤٦ ـ ١٢٨٦ الدين فخر ـ شادمان ٧٨

عبدالعلي ـ اوكتايي Ñ شاهزاده

محمد سيد ميرزا ـ صفوي Ñ دوم سليمان شاه

١٤٧ / / / / / / / / ش� ١٣٤١ ـ ١٢٧٢ علي سيدمحمد ـ جزايري شوشتري ٧٩

٢ جلد Ñ حسن سيد ـ شهيدي

٢ جلد Ñ الدين نظام ـ شهيدي

خان كبر ا علي ـ الملك قوام Ñ كبر ا علي ـ شيرازي

خان فتحلي ـ ديوان صاحب Ñ خان فتحعلي ـ شيرازي

١ جلد Ñ نصراللىه ـ شيرازي

غ ـ ع ـ ظ ـ ط ـ ص

١٥٢ / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣١٤ ـ ١٢٣٦ خان فتحعلي ـ ديوان صاحب ٨٠

١٥٩ / / / / / / / / / / / / / / / / / ق�/ ١١٣٥ ـ ابوالحسن ميرزا ـ نسق صاحب ٨١

٢ جلد Ñ كاظم محمد ـ صبوري

١٦٠ / / / / / / / / / / / ش� ١٣٠٤ ـ علي محمد ميرزا ـ دفتر صديق ٨٢

١٦٢ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ٩٨٤ ـ ٩٦١ ميرزا سليمان ـ صفوي ٨٣

١١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير فهرستمطالب

٤ جلد Ñ اول طهماسب شاه ـ صفوي

١٦٧ / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١١٧٦ ـ ١١٢٦ محمد سيد ميرزا ـ صفوي ٨٤

١٧٥ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣٦٩ ـ رفيع ميرزا ـ طغرانويس ٨٥

١٧٦ / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ١٣٨٠ ـ ١٣٠١ هاشم ـ تبريزيان ظريف ٨٦

عليشاه ـ افشار Ñ افشار عادلشاه

٢ جلد Ñ تقي محمد ـ عدالتي

١٧٨ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣٣٥ ـ حسين سيد ـ عرب ٨٧

١٨٠ / / / / / / / / / / / / / ش� ١٣١٠ ـ ١٢٤٧ عبدالرضا ميرزا ـ التوليه عضد ٨٨

١٨٢ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ١٣٧٠ ـ ١٣٠١ عبدالرضا ـ غنيان ٨٩

ق ـ ف

١٨٨ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٢٦٢ ـ ١٢٢٠ موسي ميرزا ـ فراهاني ٩٠

١٩٢ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش�/ ١٣٨١ ـ ١٣٣١ اصغر علي ـ فرزانه ٩١

١ جلد Ñ مهدي محمد ـ تهراني فهرستي

١ جلد Ñ عبدالحميد ـ فياض مجيد Ñ عبدالمجيد ـ فياض

١٩٥ / / / / / / / / / / / / / / / / / ق�/ ١٣٠٨ ـ ١٢٢٣ ميرزا قاآن اوكتاي ـ قاجار ٩٢

١٩٦ / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣٣٣ ـ ميرزا حسين سلطان ـ قاجار ٩٣

٤ جلد Ñ خانم ملك عزت ـ قاجار

٤ جلد Ñ خان محراب ـ قاجار

٢٠١ / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣١٨ ـ ١٢٦٢ ميرزا تقي محمد ـ قاجار ٩٤

٢٠٦ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣٢٢ ـ ميرزا قلي مهدي ـ قاجار ٩٥

٢٠٧ / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق�/ ١٢٨٤ ـ خان محمد ميرزا ـ قاجار ٩٦

علي محمد ـ رضوي Ñ مقام قائم

٢١٣ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣١٠ ـ حسين محمد ـ باغي قره ٩٧

شفيع ميرزا ـ التوليه اعتماد Ñ شفيع ميرزا ـ قزويني

فهرستمطالب ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٢

٢١٣ / / / / / / / / / / / / / / / / / ق�/ ٥١٦ ـ علي بن سعد ابوطاهر ـ قمي ٩٨

جعفر ـ رضوي Ñ التوليه قوام

٢١٧ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٢٨٢ ـ ١٢٠٣ كبر ا علي ـ الملك قوام ٩٩

م ـ ل ـ گ ـ ك

اللىه عزيز ـ رضوي Ñ رضوي كفايي

٢٢٠ / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٢٨٨ ـ مومن ميرزا ـ سبزواري ك_نتري ١٠٠

٢٢١ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق�/ ١٠٢٢ ـ خان وردي اللىه ـ گرجي ١٠١

١ جلد Ñ باقر محمد ـ گلپايگاني

٢٢٦ / / / / / / / / / / / / / ق� ١٢٧٦ ـ مهدي ميرزا ـ نوايي لشكرنويس ١٠٢

محمد سيد ميرزا ـ صفوي Ñ محمد سيد ـ متولي

محسن محمد ـ رضوي Ñ محسن ميرزا ـ متولي

٢٢٨ / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١١٣٣ ـ ١٠٦٥ داود محمد ميرزا ـ متولي ١٠٣

٢٣٢ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ٩٨٨ ـ عبدالكريم مير ـ متولي ١٠٤

عبداللىه ـ خويي Ñ عبداللىه ـ باشي متولي

٢٣٣ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ١٣٠١ ـ علي ميرزا ـ التوليه مجلل ١٠٥

١ جلد Ñ خادم� عبدالمجيد ـ فياض مجيد

١ جلد Ñ عبدالرحمن ـ مدرس

١ جلد Ñ تقي محمد ميرزا ـ مدرس

٢٣٥ / / / / / / / / / / / / / / / / / ١ جلد Ñ رضا محمد سيد ـ حسيني مدرسي

١ جلد Ñ كاظم ـ چي مديرشانه

صادق محمد ـ اصفهاني حسيني Ñ صادق محمد ـ مرعشي

عبداللىه ـ اصفهاني حسيني Ñ عبداللىه ميرزا ـ مرعشي

٢٣٥ / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ١٣٧٢ ـ ١٣٢٦ محمد ـ حقيقي مستاجر ١٠٦

٢٣٨ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١١٤٢ ـ علي محمد ـ مستوفي ١٠٧

١٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير فهرستمطالب

٢٣٨ / / / / / / / / / / / ق�/ ١٢٧٤ از بعد ـ رحيم محمد ميرزا ـ مستوفي ١٠٨

٢٣٩ / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٢٨٨ ـ ابوالقاسم ـ اصفهاني مستوفي ١٠٩

٤ جلد Ñ رضا محمد ميرزا ـ سبزواري مستوفي

عبدالوهاب ـ رضوي Ñ عبدالوهاب ـ مشرف

اللىه عزيز ـ رضوي Ñ اللىه عزيز ـ مشرف

محمدتقي ـ رضوي Ñ تقي محمد ـ مشرف

نعمتاللىه ـ رضوي Ñ اللىه نعمت ـ مشرف

١ جلد Ñ ابراهيم ـ مشهدي

٢٤١ / / / ق� ١٢٧٩ ـ ١٢١٥ از قبل جعفر سيد ميرزا ـ تبريزي مشيرالدوله ١١٠

٢٤٦ / / / / / / / / / / / ق�/ ١٢٩٨ ـ ١٢٤١ حسينخان ـ قزويني الدوله مشير ١١١

١ جلد Ñ جواد سيد ـ مصطفوي

٢٥٥ / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ه ١٣٣٨ ـ ١٢٧٥ ح عبدالحسين ـ معاون ١١٢

٢٥٦ / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٣٢٠ از قبل ـ اسماعيل محمد ـ معمار ١١٣

ابوالقاسم ـ اصفهاني مستوفي Ñ الملك معين

٢٥٧ / / / / / / / / / / / / / / ق� ٩٩٨ ـ سيدعلي مير ـ استرآبادي مفضل ١١٤

التوليه اقبال Ñ السلطنه مقبل

٢٥٨ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ١٣٥١ ـ ١٢٥٠ آقا حسين ـ ملك ١١٥

حسين محمد ـ نادري Ñ نادري الشعراء ملك

٢٦٢ / / / / / / / / / / / / ق� ١٣٣١ ـ ميرزا حسن محمد ـ الملك منتصر ١١٦

٢٦٤ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ١٣٥٤ ـ ١٢٧٠ علي ـ موتمن ١١٧

٢٦٧ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ١٢٨٣ ـ اسماعيل ميرزا ـ موتمن ١١٨

خان سعيد ميرزا ـ انصاري Ñ الملك موتمن

٢٦٧ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ١٣٨٠ ـ ١٣٠١ غ_مرضا ـ موسوي ١١٩

٢٦٩ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش�/ ١٣٥٧ ـ ١٢٨٦ عبدالحميد ـ مولوي ١٢٠

عبدالرضا ميرزا ـ عضدالتوليه Ñ عبدالرضا ـ مهردار

فهرستمطالب ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٤

٢٧٣ / / / / / / / / / / ق� / ه ١٠٢٧ ـ قليبيگ مهدي ـ باشي آخور مير ١٢١

٢٧٤ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ٩٩٨ ـ حسين پيرمحمد ـ باUسر مير ١٢٢

عبدالكريم ـ متولي Ñ ميرعبدالكريم

٢٧٥ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٢٨٤ ح ـ تربتي ميناي ١٢٣

و ـ ن

٢٧٧ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ١٣٢٣ ـ ١٢٦١ حسين محمد ـ نادري ١٢٤

ابراهيم محمد ـ رضوي Ñ ابراهيم محمد ـ ناظر

صادق محمد ـ رضوي Ñ صادق محمد ـ ناظر

كاظم محمد ـ رضوي Ñ كاظم محمد ـ ناظر

مهدي محمد ـ رضوي Ñ مهدي محمد ـ ناظر

محسن محمد ـ رضوي Ñ محسن محمد ـ ناظم

سيدحسين ـ عرب Ñ التوليه نايب

٤ جلد Ñ صدرالدين ميرزا ـ السلطنه نجد

٢٨٠ / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� / ه ١٣٤٢ ـ محمد علي ـ التوليه نجم ١٢٥

٢٨٠ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ١٣٦١ ـ ١٢٩٦ كاظم ـ نيان نيك ١٢٦

ابوطالب ـ رضوي Ñ ابوطالب ـ واقف

٢٨٣ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ق� ١٢٨٩ ـ ١٢٠٩ qا فضل ـ وزيرنظام ١٢٧

٢٨٦ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / ش� ١٣٨١ ـ ١٢٨١ مهدي ـ وUيي ١٢٨

٢٩١ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / éMB®« Swo —٢٩١ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / كتابها

٣٠٣ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / مصاحبهها و اسناد

٣٠٤ / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / / روزنامهها و مج_ت

آ

( 1 )ابراهيم آشتيانيـميرزا

(x µ 1353 Ç )

فـرزند آشـتياني ابراهيم ميرزا حاجآشتياني مرتضي شيخ اللىه آيت مرحومخادمي منصب به كه معروف فض<ي ازمـوسي بـن علي حضرت مطهر ضريحتـهران در وي بـود/ مـفتخر cdefg الرضـا

غـبار مواقـع در فقط و داشت سكونتو ميكرد حاصل تشرف مشهد به روبيمـقدس ضـريح غـبارروبي مراسـم درسال ماه آبان در وي مينمود١/ شركتبـر و درگـذشت تهران در ش ه ١٣٥٣آسـتان در كه منصبي و وصيت حسببـه را وي جـنازه داشت رضوي قدسدارالعزه رواق در و كردند منتقل مشهد

گرديد٢/ مدفون مطهر حرمشـمس كـاويانيان: احـتشام مــحمد ١ـ

٤٦ الشموس.. قـدس آسـتان تـاريخ موتمن: علي ٢ـ

٣٤٤

زنگنه ابراهيم

k¼w Ç Joî Ñ ­ve k¼w Ç SMBY ¤C

­ve

عيسي آلفتهـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٦

( 2 )آلفتهـعيسي

(x µ 1370Ç1301)

در ش ه ١٣٠١ سال در آلفته عيسيشـد/ متولد بيرجند روستاهاي از يكيزن با كه بود بضاعتي بي كشاورز پدرشمـيكرد/ زنـدگي سختي به فرزندش وتا شد موجب پياپي ساليهاي خشكقوت پيش از بيش او در مهاجرت فكرراس يك جز چيزي كه را اموالش گيرد/گشـايش امـيد به و فروخت, نبود گاواز پس نـهاد/ مشهد سوي به رو زندگيبه او كوچك دختر تنها مشهد به رسيدنروي از پـدر درگـذشت/ آبـله مـرض

مشـهد در را نفره دو خانواده ناچاري,شمالي مرزهاي سمت به خود و گذاشت

برنگشت١/ هرگز و رفتكـارگاه يك در مـادرش با عيسيديري اما شدند, كار مشغول بافي قاليفوت از پس مرد/ نيز مادرش كه نپاييدروزي شبانه مدرسه يك وارد وي مادرو علم گيري فرا به تا شد مشهد در دولتيهاشم مرحوم با آنجا در او بپردازد/ هنرتحت دو هر و شد/ آشنا تبريزيان ظريفهـنر قـزلباش, بـروسان اسـتاد تـعليمدر آمـوختند/ را مـرغ و گل و تذهيبهر قزلباش پيشنهاد به ش ه ١٣٢٠ سالآستان مركزي كتابخانه استخدام به دو

درآمدند٢/ قدسحـوصله, بـا و صديق انساني آلفتهو طـبع شـوخ و مـهربان مودب, بسياربود/ ظرافت و دقت نهايت در كارهايشفـراغت اوقاعت در بود, كارش عاشقكـارهاي ميكرد/ عكاسي و نقاشي نيزاسـتقبال مـورد كه ميساخت كوچك

ميگرفت/ قراربرگرفته و لطافت نهايت در آثارش

١٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير عليرضا سيد آموزگارـ

و نوگرايـي نوعي و است, قدما آثار ازرا نـقاشي ميشود/ ديده آنها در تازگييـا كاغذ روي بر پيشين طراحي بدونبعد و ميكشيد قلمدان يا و كتاب جلدجزئيات و برگها و ميكرد رنگ را آنسـايه و مـينمود مشخص آبرنگ با راتـذهيب بـود مقدور گر ا ميزد, روشنو نـوع ميداد/ انجام نيز را آنها حواشياز مـتفاوت و مشـخص كـارش شـيوه

بود٣/ ديگرانپـژوهشهاي بـنياد تاسيس از پسسـال در رضـوي قدس آستان اس<ميســن در كــه آلفـــته از ش ه ١٣٦٣هـمكاري بـه دعـوت بود بازنشستگياو اخـتيار در بنياد كه امكاناتي با شد/كند خلق نفيسي آثار توانست داد, قرارسـال هفت بنياد در آلفته هنري فعاليتدرجـه عـنوان عمر آخر در آورد/ دوامارشاد و فرهنگ وزارت از را هنري يكمـرداد ٢١ در سرانجام گرفت/ اس<ميو شتافت باقي ديار به ش ه ١٣٧٠ ماهرضوي بارگاه جوار در قدس صحن در

شد/ مدفون

نسخه تذهيب آلفته مستقل اثر اولينتـصوير بـه است/ معنوي مثنوي خطيكشوري مختلف شخصيتهاي كشيدنسـاختن هـمچنين و التـوليهها نايب واز مرقعات تذهيب و روغني جلدهاينفيس آثار اوست٤/ ديگر كارهاي جملهو قـدس آسـتان موزه در ميتوان را اونـزد در و پــژوهشها بــنياد مــحلدر آلفته مرحوم ديد/ بزرگ خاندانهايخـود هـنري فـعاليت ســالها خــ<لبـيشتر نمود/ تربيت بسياري گردان شاوي محضر از مشهد حاضر عصر نقاشان

بردند/ سوددوم, سـال خراسانشناسي, خبرنامه ١ـ

٥ شمارهمركزي كتابخانه در موجود اطIعات ٢ـ

همان . خراسانشناسي خبرنامه ٣ـمركزي كتابخانه در موجود اطIعات ٤ـ

سعيديزاده رسول

( 3 )آموزگارـسيدعليرضا

(x µ 1333Ç1277)

سـال در آمـوزگار رضـا علي سيد

عليرضا سيد آموزگارـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٨

پدرش شد/ متولد مشهد در ش ه ١٢٧٧بود/ گوهرشاد مسجد متولي احمد, سيدهـوش به توجه با كودكي اوان همان ازسـايه در و خـود ذاتي نبوغ و سرشاربـه توانست مادر و پدر تربيت و تعليماجـتماعي فـعاليتهاي به و برسد كمال

بپردازد/را جامعه افتادگي عقب علت كه ويدر مـيدانست فـرهنگ و دانش فقدانبه هياتي ش ه ١٢٩٦ . ق ه ١٣٣٥ سالداد تشكيل مشهد در رضوي سادات نامش ه ١٢٩٧ . ق ه ١٣٣٦ ســال در وآن رياست به رضوي سادات مدرسهي

گرديد١/ تاسيس مرحوم

رحـيميه بـنام مـدرسهاي امتياز اوو گرفت٢ را فرهنگ وزارت از سعادتهمياري و همكاري با فراوان مشقات باصـميمي و فـاضل دوسـتان از عدهايو نمود گذاري پايه را مدرسه اين خودسـال ده گرفت/ عهده به را آن مديريتاز يكـي مـنزل در را مـدرسه اين تمام

كرد/ اداره شهر بزرگانوي ديگـر فـرهنگي فعاليتهاي ازاولين بود/ شرق آفتاب روزنامه انتشار١٣٠٣ سال آبان در روزنامه اين شمارهبــه ق ه ١٣٤٣ اvول ربـــيع . ش همنتشر وي مديريت و امتيازي صاحببـه نخست روزنامه اين انتشار گرديد/شماره سه هفتهاي سپس و هفتگي طورو شـنبه سـه شـنبه, يك روزهـاي درو دفـتر مـحل مـيشد/ منتشر پنجشنبهبود/ خسروي خيابان در آن تشكي<تبه وي فوت از پس روزنامه اين انتشارآموزگار عبدالحسين فرزندش مديريت

داشت٣/ ادامه ش ه ١٣٥٨ سال تاعـبارت آن تحريريه هيات اعضايمهدي دكتر هروي, حسن شيخ از: بودند

١٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير عليرضا سيد آموزگارـ

ذبيح سيد كاسمي, اللىه نصرت دكتر آذر,صـاحب حسـن سـيد سـبزواري, اللىهپـروين تـهرانـي, بـه مـعروف الزمانيخـراسـاني كـبر ا عـلي شيخ گنابادي,الشعراي امير استاد خدابنده, به معروفعلي آقاي و اشراق شكور ميرزا نادري,سـوم كشـيك خـادم وي تشيد٤/ كبر اريـاست و بـود رضـوي قـدس آستانبـر را خراسـان نگاري روزنامه انجمنبـه ش ه ١٣١٩ سال در داشت٥/ عهدهمشـهد شـاهپور التـرجـمه دار رياستبـه ارزنـدهاي خدمات او شد/ منصوباز داد; انجام سرپرست بي و يتيم اطفالبـافي, قالي كارگاههاي تاسيس جملهكـه دسـتي هنرهاي و خياطي نجاري,پس حساب كارآموزان از يك هر برايفروش از كه پولي تا بود كرده باز اندازخـودشان تـوسط ميشد تهيه اجناسسن به رسيدن از پس و شود آوري جمعبا ميگفتند, ترك را محيط آن كه قانونيبـتوانـند بـودند اندوخته كه سرمايهايايـن ولي دهـند/ ادامـه را خود زندگي

حسـادت مـورد خيرخـواهـانه اعمالفشارهاي با او و شد واقع افراد از برخياسـتعفا بـه مـجبور روحـي و عـصبي

گرديد٦/٥٦ از پس آمـوزگار, عليرضا سيدبـيماري يك اثـر در و زنـدگي ســالماه فروردين ١٩ پنجشنبه روز طوvنيو گـفت وداع را فاني دار ش ه/ ١٣٣٣وي شـد٧/ سپرده ك خا به نو صحن در

بود/ دختر پنج و پسر دو دارايشـجره خـازني: مـدير مـحمد سـيد ١ـ

٢٢٠. رضوي سادات سلسلهو جرايد تاريخ هاشمي: صدر محمد ـ ٢

٢١٦.٣ ايران مجIتنگاري روزنامه و روزنامه الهي: حسين ٣ـ

١٠٧ . N١٣٢٠ ـ ١٣٣٢O خراسان در٩٢ . همان ٤ـ٩٢ . همان ٥ـ

آموزگار خاندان خانوادگي اسناد ٦ـ٢٢١. پيشين خازني: مدير ٧ـ

سكندري علي

Ç »ªÇ› Ñ ­Ç½k§A ”oÇ{ oµB‡±ÇÇMA

»¦î ­M kíw oµB‡±MA

الف

( 4 )ـمحمد التوليه احتشام

حسينخان(x / µ 1275 ²k¯p Ç )

قـدس آسـتان مسـتوفي و خــادم|جـبرئيل} خـان محمدحسين رضوي,التوليه, احتشام به ملقب جمع صاحبنـويسنده كاويانيان احتشام محمد پدر

آسـتان تاريخ يا الشموس شمس كتابسـيد حاج اvس<م حجت داماد قدس,سرشناس علماي از سرابي دخيل حسنكـارگزاران از و رجـال از وي خراسان/قـاجار شاه ناصرالدين دوره در دولتخـدمت وارد عـمر اواخـر در كه بود١سـمت بـه و شـد رضوي قدس آستانآسـتان مسـتوفي و سوم كشيك خادمق ١٣١٤ سال در گرديد٢/ مفتخر قدساز صادره فرمان حسب بر ش ١٢٧٥ .لقب بـه قـاجار شاه الدين مظفر سويپس وي گـرديد/ مفتخر التوليه احتشامبه فوvد پنجره جلو قسمت در فوت از

شد٣/ سپرده ك خاشـمس كـاويانيان: احـتشام مــحمد ١ـ١١٤ . قدس آستان تاريخ يا الشموس

شماره سند . قدس آستان اسناد اداره ٢ـ٢١٦٦٢

٢١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير بيگ حاتم اردوباديـ

. پـيشين كـاويانيان: احـتشام محمد ٣ـ٣٣٨

سكندري علي

( 5 )اردوباديـحاتمبيگ

(˜ / µ 1019 Ç )

بهرام ملك فرزند سومين بيگ حاتماعـتماد و ايـرانـي دولتمرد اردوبادي,بـاني و اول عـباس شاه |وزير} الدوله

مطهر/ حرم در خاني حاتم گنبدو تولد تاريخ درباره تاريخي منابعبــدست مــطلبي او كـــودكي دورانكـه عـباسي آراي عــالم نــميدهند/خـاندانش و او مـعاصر مـنبع مهمتريناعقاب از را او الصفويه روضة و ميباشددانسـتهانـد١/ طوسي نصرالدين خواجهاردوباد, منطقه بزرگ مالكان از پدرشدر كـه بـود ارس, رودخـانه شمال دراول اسـماعيل شـاه حكـومت زمــانرقـبا حسـادت خاطر به ـ٩٣٠} ٩٠٧|و وطـن تـرك بـه مـجبور چندي براياو ك ام< چون و شد مصر در سكونت

شـاه اشـاره بـه نـهاد ويرانـي به رويك ام< سرپرستي به و برگشت اسماعيلطهماسب شاه دوره در پرداخت٢/ خود<مـنصب و شد واقع توجه مورد بيشتراو به اردوباد اهالي> بزرگي و ك<نتريمـنطقه آن بـه شـاه هـرگاه و شد دادهسبب اين و ميشد/ وي مهمان ميرفتسـرانـجام شد/ بهرام ملك مرتبه بلنديشام بين مكه راه در سال هشتاد از پسمدينه در جنازهاش و درگذشت يثرب وفرزند پنج ميان از شد٣/ سپرده ك خا بهو استيفا مناصب به بيگ ادهم پسرش;و ميرزا مصطفي شاهزاده وزارت سپسيـافت/ دست تـبريز ك<نتري سرانجامنـويس انشاء ميربيگ فرزندش دومينمـجلس بـعدها و صفوي بيگ معصومچـهارمين بـود٤/ طهماسب شاه نويسچندي داشت نام بيگ ابوتراب كه پسروزارت سپس و مقدس مشهد استيفايمشهد} كم |حا ك پرنا خان قلي مرتضيمـلك پسـر آخـرين آورد/ دست به راعـهد در كه بود بيگ ابوطالب نيز بهرامهـرات بـر شـاملو خان عليقلي سلطه

بيگ حاتم اردوباديـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٢

در و داشت عهده بر را او ديوان استيفايكشـته ازبكـها بـدست هرات محاصره

شد٥/مـقامي هـمه از بـيگ حـاتم امــاوزارت مـقام تـا و يـافت ارجــمندترابتدا رفت/ پيش صفوي شاه بزرگتريناردوبـاد كـ<نتري به پدر فوت از پسبـه بـود جوان كه اين با و شد برگزيدهبعد چندي برآمد/ كار اين عهده از خوبيخوي, كم حا روملو, بوداق دلو وزارتآن در سـال چـند و شـد سـپرده او بهطهماسب شاه فوت از پس ماند/ منصبدوم اسـماعيل شـاه آمـدن كار روي وشد/ مشرف عتبات زيارت به ق} ٩٨٤|خدابـنده محمد شاه حكومت دوره درسال ده مدت به ق} ٩٨٥ ـ ٩٦٦| صفويبود/ كرمان كم حا افشار, خان ولي وزيرخـان ولي پسـر بيگتاش اينكه از پسو او بين كه جنگي در شد كرمان كم حارخ شـيراز كم حا ذوالقدر خان يعقوبحاتم اموال و رسيد قتل به بيگتاش داد,را او خان يعقوب رفت/ غارت به بيگاحترام به او با و برد شيراز به مدتي براي

اول سالهاي در عباس شاه كرد/ برخورداز اصـفهان بـه سـفر در خود حكومترا بـيگ حـاتم خـواست خان يعقوبپس خان يعقوب و كند او اردوي روانهاز نهاد٦/ گردن شاه امر به ترديد مدتي اززنـدگي در ديگـر دورهاي هـنگام اينسـرعت بـه و شـد شـروع بيگ حاتمهـنگام در پـيمود/ را تــرقي مــراتبشـاه سـوي از خـان, فرهاد اردوكشيو افشـار خـان يـوسف سـركوبي برايدر هـم بـيگ حاتم كرمان, امور انتظامو حل به تا شد روانه نظامي فرمانده كناراز پس بـپردازد/ مـناطق آن امور فصلبـه شيراز در ماموريت انجام در توفيقخدمات از كه شاه و رسيد شاه خدمتاو بـه را اسـتيفا ريـاست بود راضي اوريـاست ششماهه دوران در او بخشيد/امـور در شـاه دستور به استيفا, ديوانت<ش با ميكرد دخالت هم اعلي ديوانبه كه شيرازي انجوي ابوالولي كنار در اواداري وضـعيت بـود رســيده وزارتنـهاد٧/ بـهبودي به روي صفوي دولت<نسـخه مـدت ايـن در بـيگ حــاتم

٢٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير بيگ حاتم اردوباديـ

را مـحروسه> ممالك خرج و تشخيصخـانه دفـتر قـانون و <قـوه بــصورتبودجه برنامه را آن ميتوان كه همايون>و كرد تنظيم دانست, صفوي امپراتوريعلي ميرزا آقا جانشينش توسط او كاراسـتيفا منصب در چون و شد٨/ تكميلو داد٩> نشان بسيار كارداني و كفايت >وفاداري راه در بيگ ابوطالب برادرششـده كشـته ازبكها بدست صفويان بهواقع شاه توجه مورد پيش از بيش بود,عباس شاه ١٠٠٠ق سال نوروز در شد/از را شيرازي اللىه لطف ميرزا خود وزيربـه را وزارت منصب و كرد كنار بر كارصاحب خردمند, مردي كه > بيگ حاتمبه را او و تفويض بود اخ<ق> نيكو راي,سـاخت١٠ مـفتخر الدوله اعـتماد لقباز ـ وزير چهارمين عنوان به بيگ حاتمهـنگام تا اول عباس شاه ـ وزير هفتوزارت مـصدر بـر ه/ق} ١٠١٩| فوتمـقام دوره اين در كه آنجا از زد/ تكيهمـوقعيت و حـذف شـاه توسط وكالتتـضعيف قبلي ادوار به نسبت قزلباشهاالعاده فوق قدرتي وزير بود١١, گرديده

قـرار امـور راس در شاه هرچند يافت/سال بيست براي بيگ حاتم ولي داشتو وزيـر اسـتق<ل و اقـتدار كـمال <در

بود١٢/> الدوله اعتمادداري, مـردم نـفس, س<مت منابع,حاتم انديشي نيك و تواضع و كاردانيو سـتودهانـد قدرت هنگام در را بيگبسـياري خـ<ف بر كه شدهاند يادآورسـوء درصـدد قـدرتمندان از ديگــركسب و ديگران آزار قدرت, از استفادهجريمه و زور راه از گرايي تجمل و مالخيرخـواهـي به جز و نيامد بر ديگرانبه نامهها انشاي در نميانديشيد/ مردممهارت فارسي و عربي تركي, زبانهايفنون در وقارش طبع <و داشت١٣/ كاملتواريخ و قصايد و رباعي و غزل از شعربـود١٤> بـينظير و مـاهر آن بـدايـع ورا او شـعري تـخلص الذريـعه صاحباو بـه را شـعري ديوان و كر ذ <صافي>پسـر را او همچنين و است داده نسبتاز است١٥/ دانسـته كـافي ميرزا عمويدر كه است تاريخي ماده او شعري نمونهبرج بازسازي مناسبت به ١٠١٤ق سال

بيگ حاتم اردوباديـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٤

است: ساخته تبريز شهر باروي ويافت اتمام چون تبريز قلعهشد ميخ دشمن اعداي ديده

شد تبريز امنيت باعثشد١٦ تاريخ آن از تبريز> شد <امن

و دانشـمند وزيـري را بـيگ حاتمدر حـتي كـه دانستهانـد, پروري ادببـاز عـلم كسب از خـود وزارت دورهبهايي شيخ همچون بزرگاني با و نايستادو داشت معاشرت منشي بيگ اسكندر وآمـوخت/ اسطرvب علم بهايي شيخ ازهـمين در فارسي به كتابي بهايي شيخ<التـحفة و نـوشته بـاب هـفتاد در علم

نهاد١٧/ نام الحاتميه>

بيگ حاتم تاريخي منابع گواهي بهآن از قــبل و خــود وزارت دوران دراز را مهمي سياسي و نظامي ماموريتهايمـناطق و داد انـجام عباس شاه طرفسامان را صفويان امپراتوري از مختلفياسـاسي نقشي آن ثبات در و بخشيد١٨هـمين از يكـي در سرانجام و كرد ايفاربيع ماه ششم جمعه شب در ماموريتها|در دم دم قلعه پاي در ١٠١٩ق اvول

سكـته بـه ارومـيه} كــيلومتري ســهمـقدس مشهد به او جسد درگذشت/١٩در او خـود كـه گنبدي زير در و حملگنبد به امروز و كرده بنا ١٠١٠ق/ حدود

شد٢٠/ دفن است معروف خاني حاتمبـه فـراوان ع<قهيي كه عباس شاهبسـيار او مـرگ از داشت, بيگ حاتموي كـه خدماتي واسطه به و شد متاثربـه را وزارت مـنصب بـود/ داده انجامخان ابوطالب كه او پسر به سال ده مدت١٠٣٠ق سال تا او و كرد عطا داشت ناموزارت از جاهطلبي و غرور دليل به كهپدر جاي به سال يازده حدود شد عزلشاه عهد در ديگر بار او كرد٢١/ وزارتوزارت بـه ١٠٤١ سـال از اول صـفيدو از بـيش وزارتش بار اين اما رسيدهمين بدست ق ١٠٤٣ در و نپاييد سال

شد٢٢/ كشته شاهآراي عالم تاريخ منشي: بيگ اسكندر ١ـجـنابدي بـيگ ميرزا ;١١٨١.٢ عباسي

٧١٥ و ٧٠٩ . الصفويه روضة١١٨٢.٢ پيشين بيگ: اسكندر ٢ـ

١١٨٤.٢ همان ٣ـ١١٨٥ ١١٨٤ـ . همان ٤ـ

٢٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ولي محمد اسديـ

١١٨٩ . همان ٥ـبـيگ ميرزا ;١١٨٧ ١١٨٦ـ . همان ٦ـ

٧١١ ٧١٠ـ . پيشين جنابدي:٧١٥ . پيشين جنابدي: بيگ ميرزا ٧ـ٩٨ . الملوك ة تذكر سميعا: ميرزا ٨ـ

عـباس شاه زندگاني فلسفي: نصراللىه ٩ـ٨٠٨.٢ اول

٦٨٤.٢ پيشين منشي: بيگ اسكند ١٠ـدربـاره پژوهشي يمي: كر رضا علي ١١ـ

٨١. زنگنه خان علي شيخ وزارت١٨١٦.٣ پيشين اسكندربيگ: ١٢ـ

فـلسفي: ه نصراللـى ;١١٨٢.٢ همان ١٣ـتـاريخ منجم: مIجIل ;٨٠٨.٢ پيشين

٣٨٢ عباسي.همانجا منجم: جIل Iم ١٤ـ

٥٨٤.٩ الذريعة تهراني: بزرگ آقا ١٥ـ١١٠٩.٢ پيشين بيگ: اسكندر ١٦ـ

ة دايـر ;٥٨٤.٩ پـيشين بـزرگ: آقا ١٧ـ٢٣٧.٢ ينان آفر اثر ;١.٦ تشيع المعارفو ٧٢٠.٢ پـيشين بـيگ: اسـنكدر ١٨ـشاملو: قلي ولي ;١٢٧٢ ١٢٦٨ـ و ٧٩٢

١٨٢.١ قصصالخاقاني٨٠٦ـ . پيشين جنابدي: بيگ ميرزا ١٩ـ١٣٦٣.٢ پيشين بيگ: اسكندر ;٨٠٧

;١٣٦٣.٢ پـيشين بـيگ: اسكـندر ٢٠ـ٩٥ . قدس آستان تاريخ موتمن: علي

پــيشين مـــنشي: اســــنكدربيگ ٢١ـشــاملو: قــلي ولي ;١٨١٦ و ١٣٢٩.٢

٢٠٢.١ پيشين

٢١٥.١ـ پـيشين شـاملو: قلي ولي ٢٢ـآبـادي: خـاتون عبدالحسين سيد ;٢١٦

٥١٣ السنين. وقايع

يحيايي رجبعلي

( 6 )اسديـمحمدولي

(x 1314Ç1257)

و ديوان مصباح يا اسدي ولي محمدكـبر ا عـلي فـرزند السـلطنه مــصباحخدوم و سياسي چهرههاي از بيرجنديمـتولي و اول پـهلوي دوره كـاردان وسـال در وي بود/ رضوي قدس آستانجـهان بـه چشم بيرجند در ش ١٢٥٧

ولي محمد اسديـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٦

بـيرجـند مـعصوميه مدرسه در گشود,حاج گردان شا سلك در و كرد تحصيلدر درآمـد١ مـجتهد بـاقر مـحمد شيخالحكـومه نـايب مـدتي جوانـي دورانقائم و سياسي مشاور بعد و بود قايناتكارهاي و شد الملك شوكت امير مقام

داشت٢/ عهده به را سيستان و قايناتبراي الملك شوكت امير سوي از اوبـه پسـيان تـقي محمد كلنل با گفتگونـماينده نيز دوره چندين و آمد مشهددر اسـدي شـد/ مـلي شـوراي مجلسزود خيلي تهران در خود اقامت دورانتاش تيمور و داور با و كرد پيدا شهرتيرضـا طرف از او ريخت/ دوستي طرحقـدس آسـتان تـوليت نـيابت بـه شاهكوتاهي زمان در و شد برگزيده رضويبخشد/ بهبود را آستانه اوضاع توانستبرداري سياهه آن اموال تمام از اسدينمود تنظيم را قدس آستان بودجه و كردفراهـم او دستور به كتابخانه فهرست وشرب آب تامين گناباد, آب انتقال آمد/بـرق, بـزرگ كارخـانه احداث مشهد,جـمله از شـاهرضا بيمارستان احداث

اوست/ اقداماتكشته و تاش تيمور بركناري از پسبا همزمان ش, ١٣١٢ سال در او شدنهـم بـاز فـروغي, دوم وزيري نخستو كـند حـفظ را خود موقعيت توانستدر را فـردوسي هـزاره جشن مديريتعـهده بـه تـوس در ش ١٣١٣ ســالبـه تـدريج بـه اسدي موقعيت گرفت٣اسـتانداري هـيچ كه بود رسيده جاييدر نـميتوانست او بـا همسويي بدونهمين به جم محمود و بماند خود پستهـمين در شد/ فراخوانده تهران به دليلبـدون اسـدي كـه |١٣١٣ه/ش} سالبـه پـهلوي اشـرف دلباختگي به توجهدخـتر وي, دوم پسـر خـان كبر ا عليپسـر دومـين هـمسري براي را فروغيرضـاشاه كدورت موجب برگزيد خوداستاندار كروان پا اللىه فتح اينكه تا شد٤حـجاب كشـف مسـئله و شد خراساندر حـجاب كشـف با اسدي آمد, پيشتـا خواست شاه از و بود مخالف مشهدولي اندازد, تاخير به مشهد در را جريانرا امر اين تا بود مايل داوطلبانه كروان پا

٢٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ولي محمد اسديـ

سـال بـهار در درنـتيجه گيرد عهده بهكـروان پـا و اسـدي بـين ه/ش ١٣١٤

آمد/ بوجود درگيريهايينـيابت سـال ده از بـيش كه اسديتـا كـوشيد داشت بـرعهده را تــوليتاستانداريش از ماهي چند كه را كروان پاو بـردارد خـود راه سـر از نميگذشتبـه مـطلق سـپردگي سر با نيز كروان پابـه نـيل بـراي را خود راه شاه, و درباراينكه تا ميساخت; هموار باvتر قدرتدر اسـدي آمـد/ پيش گوهرشاد واقعهبراي او نبود, مشهد در گوهرشاد نهضتحسب بر و شاه رضا ك ام< به سركشياو جانب از مستقيم بطور كه ماموريتيو ميبرد سر به فريمان در بود, شده اب<غرا بهلول دستگيري خود عزيمت از قبلخدام از بود نشسته بست به حرم در كهاين كه نميكرد فكر و بود, خواسته حرمشد خواهد تبديل فاجعه يك به جرياناسـتفاده وي عـليه آن از كـروان پـا ومسـاعدت با كروان پا ولي كرد/ خواهدسازي پرونده وي عليه نوايي سرهنگقضيه اصلي مسوول عنوان به را او و كرد

كـه شد وانمود نمود/ معرفي گوهرشادبا تا است انداخته جلو را بهلول اسديشود/ كروان پا موقعيت مانع غائله ايجادهم مسجد, جريان باسركوبي كروان پا ورا اسدي هم و كرد عملي را شاه خواستهسـرهنگ آمـدن بـا بـرداشت/ ميان ازجـديد رئـيس نـوايـي رفـيع مــحمدميرزايي عبدالعلي و استان شهربانيهايرئـيس سـمت بـه شـاه فـرمان بـه كهتـعيين رضوي قدس آستان تشريفاتآسـتان در اسـدي مـوقعيت بود/ شده

شد/ متزلزل پيش از بيشتر قدسجريان از قبل كه نوايي رفيع محمدتا ه/ش ١٣٠٥ سال ماه دي از گوهرشادمــتصدي ه/ش, ١٣١٢ ســال آخــربا ناسازگاريهايي و بود مشهد شهربانيبه مجدد بازگشت از پس داشت; اسديمـحمد خـود پسر مركز توافق مشهدبامسـوول عـنوان بـه را نـوايـي شريفريـاست به را شهيدي امين و اط<عات

نمود٥/ تعيين مشهد گاهي آبه نوايي كه ماهي پنج طول در اسديبدون بود مشغول او عليه چيني دسيسه

ولي محمد اسديـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٨

خود كارهاي به وي فعاليتهاي به توجهكنگي رضا سيد نوايي اينكه تا داد ادامهفريمان به بود او مخفي مامورين از كه راشـد مـوفق فـريمان در او نمود/ اعزامطـي آنها و كند همراه خود با را افراديحـركت كـه شـدند يـادآور نــامهاياز تن دو تحريك به فريمان از خاوريهاكه رضاشاه اختصاصي ك ام< مباشرينبوده ميگرفتند٦, دستور اسدي از دو هر

است/عـليه روش ايـن با توانست نوايياز پس اسدي كند/ سازي پرونده اسديچهارم شنبه سه شب سازي پرونده اينهـنگ بـه التوليه دار از ش ١٣١٤ آذرمـحبوس و شـد داده انـتقال شـاهپورتهران از اعزامي هيات اينكه تا گرديد;سرتيپ را آن رياست كه رسيد مشهد بهاعـمال با و داشت عهده به البرز عباسآذر نهم روز گرفت٧/ اقرار اسدي از زورتـوليت نيابت از اسدي انفصال اب<غيهو شـد/ صـادر رضـوي قـدس آستانقـدس آسـتان اداره مـوقت مسئوليتو گـرديد گـذار وا كـروان پا به رضوي

اللىـه فـضل ريـاست به ديگري هياتو داد انـجام را نـظر تجديد امر زاهديكـوشش نـمود/ تـاييد را اعـدام حكمبه خود پدر رهايي براي اسدي فرزندانبـه فـروغي علي محمد و نرسيد جاييو بـركنار كار از و مغضوب دليل همين

شد٨/ نشين خانهش ١٣١٤ آذر ٢٨ روز اســــديقـانون ٧٢ ماده به استناد با و كمه محاقـانون دوم شـق و عـمومي مـجازاتبـه راجـع ش ١٣١٠ خـرداد مـصوباشـرار دسـتگان سـر و طريق قاطعينتـوسط غـارتگري, و چپاول و مسلح,و شـد شـناخته محكوم نطامي محكمه٢٤ . ش ١٣١٤ آذر ٢٩ ســــپيدهدمنشان و رسمي لباس با ق ١٣٥٤ رمضانو گرديد٩/ تيرباران شهر خارج در دربارمـحتشم اسـفندياري, حسـن اقداماتسـوي از ايشـان عـفو بـراي السـلطنه

رسيد/ نتيجه به دير رضاشاهعـمومي گورستان در اسدي جنازهدفـن نشـان و نـام بـدون مشـهد شهرش ١٣٢٠ شـهريور از پس گـرديد١٠/

٢٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير اصغر موسويـ زاده اصغر

پدر گناهي بي موضوع اسدي فرزندانو كردند دنبال قضايي كم محا در را خودرا اسدي جسد و نمود تبرئه را او دادگاهو كـرده خارج دفن محل از او فرزندانمطهر حرم در وي اختصاصي مقبره در

نمودند١١/ دفنمـوقت مسـئوليت اسـدي اعدام باكـروان پـا بـه رضـوي قـدس آسـتانهفتم يعنيروز بعد هفته يك و گذار١٢ واعـبدالعـلي سـيد ش ١٣١٤ مــاه ديسـرسخت رقيب التوليه, نظام ميرزاييتـوليت نـيابت مـعاون عنوان به اسدي

شد١٣/ برگزيدهدين به پايبند و متدين انساني اسديدوسـتانهاي رابـطهاي عـلماء بـا و بودرژيم مظالم از جلوگيري براي و داشت

بود/ كرده زيادي اقدامات٣٥٢ . بهارستان آيتي: حسين محمد ١ـمـتحد قشـون و رضاشاه عاقلي: باقر ٢ـ

٣٤٥ . الشكلسياسي رجال حال شرح عاقلي: باقر ٣ـ

١٠٠.١ نظامي ومـتحد قشـون و رضاشاه عاقلي: باقر ٤ـ

٣٥٠. الشكلاســIمي, انــقIب اســناد مـــركز ٥ـ

[٧ خراسان دادگستري [كيفرخواستاز مشـهد تـاريخ جـIلي: غـIمرضا ٦ـ

٢٥٢. اسIمي انقIب تا مشروطهرجـال/// حـال شـرح عـاقلي: بــاقر ٧ـ

١٠٢.١همانجا ٨ـ

خـاطرات, اسـفندياري: حســينعلي ٩ـ١٣٤٩ سال دنيا. سالنامه

قشـون/// و رضـاشاه عـاقلي: بـاقر ١٠ـ٣٧٣.

رجـال///, حـال شـرح عاقلي: باقر ١١ـ١٠٣.١

مــــورخ شــــهامت, روزنــــامه ١٢ـش ١٣١٤.٩.٩

به گوهرشاد واقعه رائين: اسماعيل ١٣ـ٢٥٦. ديگر روايت

ج�لي غ�مرضا

( 7 )اصغر اصغرزادهموسويـ( x µ 1374 Ç 1311.1308)

اصغر ابراهيم فرزند اصغر سيد حاجكـتابشناس, حســيني مــوسوي زادهسـال در كـتاب/ واقف و نسخهشناس,مــحله در ش ه ١٣١١ يــــا ١١٣٠٨عـلوم مقدمات شد/ متولد سرابمشهد

ابوطالب اصفهانيـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٣٠

در را ديـني عـلوم تحصي<ت و جديدع<قه شغل به مدتها گذارند٢/ زادگاهشو داشت٣ اشتغال ابريشمفروشي و بنديخطي كتابهاي خريد و مطالعه به سپسو كـتابشناسي رشــته در و آورد رويخـطي اسـناد و كـتابها نسـخهشناسيكـارشناس عـنوان به و يافت تخصصقدس آستان كتابخانه در خطي كتابهايبـراي و شـد خـدمت مشـغول رضوييمن به اس<مي كتابخانههاي با آشناييمـاه تـير سوم در وي نمود/ سفر هند ودرگذشت قلبي سكته اثر بر ش ه ١٣٧٤اس<مي جمهوري صحن در جنازهاش وخـدمات از شـد٤, سـپرده ك خـا بـه

جـلد ٩٥ وقـف به ميتوان او فرهنگيبه ش ه ١٣٣٨ سال در كه خطي كتاباشـاره است كـرده وقـف قدس آستان

نمود٥/شـمس كـاويانيان: احـتشام مــحمد ١ـ

٣٣٢ . الشموسعـمده واقـفين شـاكـري: رمضانعلي ٢ـفرهنگ عطاردي: nا يز عز ;٢٤ . كتاب

٣٥٦.٧ خراسانهمانجا كاويانيان: احتشام محمد ٣ـ

همانجا شاكري: رمضانعلي ٤ـهمانجا كاويانيان: احتشام محمد ٥ـ

هوشيار محمدجواد

( 8 )ابوطالب اصفهانيـ

(˜ µ 1216 Ç )

مـيرزا پسر اصفهاني ابوطالب ميرزابـود/ عارف و طبيب حكيم, رضا علياطـبا و حكـما مشـاهير از اســ<فشاز ق ه ١١٧٩ سـال در ظـاهرا بودند١/سالهاي در نمود/ سفر مشهد به اصفهانمشغول قدس آستان در مشهد در اقامتآسـتان مـنصب چـندين و شد خدمت

٣١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير اسداللىه اصفهانيـ

مطهر روضه توليت نيابت جمله از قدسحسن محمد داشت٢/ عهده بر را رضويوي مـينويسد: السـلطنه اعـتماد خانبوده حرم متولي سال هفت و سي مدتالصـفويه فوايد صاحب نوشته به است٣/فـرزندان كـميت حـا سـالهاي در ويدر ميرزا, نصراللىه و ميرزا نادر شاهرخ,آنـها بـا حـرم امـوال غارت در مشهدابــوطالب است/٤ نــموده هــمكاريق ه ١٢١٦ شوال در سرانجام اصفهانيدرگـاه جنوبي سكوي در و درگذشت٥پـايين سـمت بـه عتيق صحن داخليماند باقي او از پسر نه شد/ دفن خيابانرضـوي قـدس آستان خدمت در همهطـبابت وي خدمات جمله از بودهاند٦/دارو و غذا آوردن فراهم و فقير بيماران

بود٧/ آنها برايالشـيعه اعـيان امـين: مـحسن ســيد ١ـتـذكره مـصباحي: عـلي محمد ;٣٦٥.٢

١٨٥.٣ اoدب مدينة. الصـفويه فوايد قزويني: ابوالحسن ٢ـفـردوس بسـطامي: عـلي نــوروز ;١٥٧

١١٤ ـ ١١٣ . التواريخالسـلطنه: اعـتماد خـان حسن محمد ٣ـ

٧٠٤.٢ الشمس مطلع

١٥٧ . پيشين قزويني: ابوالحسن ٤ـريـحانة يزي: تبر مدرس علي محمد ٥ـ

٦٢.٦ اoدب;٣٦٥.٢ پـيشين امـين: محسن سيد ٦ـ;١٨٥.٣ پـيشين مـصباحي: علي محمد

همانجا بسطامي: علي نوروزآبـادي: حـبيب عـلي مـحمد مـيرزا ٧ـ

٥٧٤ ٥٧٣.٢ـ آoثار مكارم

هوشيار محمدجواد

4 k¦] Ñ ©wBš§A±MA Ç »¯B –æA

( 9 )اسداللىه اصفهانيـ(˜ 970 Ç 900 j°ke)

بـزرگان از اصفهاني اسداللىه خليفهامام به واسطه ١٦ با كه مرعشي ساداتشـيخ او مـيرسد/١ cdefg زيـنالعـابدينمـطهر حـرم مـتولي و مشـهد اvسـ<معـصر مـتقدم نويسندگان از و رضوياط<عي او كودكي دوره از است/ صفويدر <خليفه> ازعنوان اما نيست دست دركه ميآيد بر اصفهاني اسداللىه اسم اولتـوليت بـه شـدن مـنصوب از قبل وي

اسداللىه اصفهانيـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٣٢

<خـليفههاي> شـمار در قـدس آستاندوره آن در است/ بـوده صـفويه عصرمسئول كه ميشد اط<ق كسي به خليفهو صـوفيان مـيان در ديـني امور تبليغاحـمد قـاضي بود/ صفوي شاه مريداناست برده سر به مشهد در مدتي كه قميحال شرح التواريخ خ�صة مهم كتاب درنـزد در نيز او خود است/ آورده را ويوي است/ خوانده درس اسداللىه خليفهخليفه استادي پناه <سيادت مينويسد:بزرگان از مقدسه> آستانه متولي اسداللىهنقلي و عقلي علوم در و اصفهان ساداتاز شـعر فـن و ديـني مشك<ت حل وعلماي هرچند بود/ خود عصر سرآمدانگـرفتن بـدست شايسته ديگري بزرگخليفه كه آنجا از اما بودند توليت مقامشـاه بـود, پـرهيزگار انسـاني اسداللىهشـيخ و مـطهر حـرم تـوليت طهماسب<در سـپرد٢/ او بـه را مشـهد اvس<ميدربـاره التـواريـخ خـ�صة برلين نسخه<شاه است: آمده اسداللىه خليفه انتصابلشكر گرجستان به ق ٩٦٢ سال در كهامور به ميبرد بسر نخجوان در و كشيد

را جا آن مناصب ارباب پرداخته, مشهداز را صفوي بيگ درويش مير خصوصاخليفه به را توليت فرموده, عزل توليتسـادات اعاظم از كه اصفهاني اسداللىهبـه و بـود اصـفهان دارالسلطنه خلفايسـاير از تـقوي و فـضل و عـلم مزيدشـيخ بـا بـود مسـتثني آنـجا سـاداتشـفقت مــقدس مشــهد اvســ<مي

فرمودند/>٣هـنگام در اسداللىـه خليفه وظايف<اجراي است: شده تعريف چنين توليترفـع و دفـع و شـرعي اوامـر و احكامهـنگام تـا خـليفه مـناهي٤/> و مكارهبـه نـزديك ق ه/ ٩٧٠ سال به وفاتشبود/ باقي توليت منصب در سال هشتبسـيار شـرعي امور به مدت اين در اوبالينگاه> <منزل در كه اين با و بود/ مقيدداشت سكـونت متوليان} اقامت |محلبـه حرم در را روزانه نمازهاي همه امامينويسد: احمد قاضي ميآورد/ جايصـحن از كـه سـناباد قــنات آب <ازغسـل و وضـو دسـتور بـه جاريستو عـمله حضرت سركار از و نفرمودند

٣٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير شفيع ميرزا ـ التوليه اعتماد

و نزدند شربت و طعام بر انگشت او فعلهاصفهان در كه محصولي به خود اوقات

ميگذرانيد٥>/ آورده آنجا از داشتكه است نوشته ادامه در احمد قاضيشمسيه> شرح <قضاياي اوقات گاهي اومـباحثه اسـداللىـه خليفه خدمت در راكـه مـيگويد مناسبت همين به و كردهقـوي حـافظهاي داراي اسداللىه خليفههنگام به اسداللىه خليفه سن است/ بودهاز پس و بوده هفتاد تا شصت بين مرگپـايين در خـود كه آرامگاهي در فوتگشته دفن بود داده ترتيب حضرت پايمـير طـهماسب شــاه او از پس است/تـوليت بـه را شـوشتري عـبدالوهـابشش وي اشـعار نمونه از كرد/ منصوباز است ثـبت التواريـخ خ�صة در بيت

: جملهبرم ز آتشسوزان كه حالست چه وه

٥مـيسوزد بـيشترم و مـيرود زودتر

اoنساب سراج گيIني: كيا سيداحمد ١ـ١٤٨ .

التواريخ خIصة قمي: احمد قاضي ـ ٢٤٣٩ ٤٣٨.١ـ

٩٧٤.٢ همان ٣ـ

تاريخ سيدي: مهدي ;٣٨١.١ همان ٤ـ١١١ ١١٠ـ . مشهد شهر

٤٣٩.١ پيشين احمد: قاضي ٥ـهمان/ ٦ـ

يحيايي رجبعلي

( 10 )التوليهـميرزاشفيع اعتماد

(˜ 1315 Ç )

حسن ميرزا فرزند شفيع محمد ميرزامسـتوفيان از خانواده اين است, وزيرمـحمد ميرزا بودهاند/ قزوين در دولتيتـوسط سـالگي ٢٣ يـا ٢٢ سن در همالمـلك عـضد حسـين مـحمد مــيرزا

شفيع ميرزا ـ التوليه اعتماد ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٣٤

دولتي مستوفيان سلك در ق} |م١٢٨٤شد١/ تهران وارد او همراه و درآمد

به الملك عضد ه/ق ١٢٧٢ سال دررضـوي قـدس آسـتان مـتولي عنوانعـنوان به هم شفيع ميرزا و شد انتخابكارهاي به و آمد خراسان به او پيشكاراخت<في علت به پرداخت/ قدس آستانمـراد سـلطان و المـلك عـضد بين كه١٣٠٠ ـ ١٢٣٣| السطلنه حسام , ميرزادو از بعد او آمد, پيش خراسان والي ق}شفيع ميرزا و شد احضار تهران به سالمدت اين در برگشت/ تهران به او با همدر و بود دربار منشيان جزو شفيع محمدعضدالملك ديگر بار كه ق ١٢٨٢ سالمشهد راهي حرم باشي متولي عنوان بهسال در بود/ او همراه شفيع محمد شد,٢قصد ميرزا كرد, فوت متولي كه ق ١٢٨٤اصـرار بـه امـا برگردد تهران به داشتو كـل, ناظر رضوي صادق ميرزا حاجكـارهاي بـه و مـاند مشهد در ديگرانسال همين در شد/ مشغول قدس آستانامـام زيـارت به شاه الدين ناصر وقتياسـتقرار بـر مبني فرماني آمد cdefg رضا

بـه رسـيدگي كار بر شفيع محمد ميرزاكرد٣/ صادر قدس آستان امور

تـوليت عـهد در و بـعد سالهاي درالمـلك, مـجد سـپهساvر, خان محمدشـاهزاده المـلك, مـعين الملك, دبير|م الدوله سـيف مـيرزا مـحمد سـلطانموتمن انصاري خان سعيد و ق} ١٢٨٩محمد ميرزا ق} ١٣٠١ ـ ١٢٣١| الملكقـدس آستان اول وزير عنوان به شفيعموتمن پيشنهاد به بنا بود/ كار به مشغوللقب شاه الدين ناصر دستور به و الملكعهد در شد/ داده وي به التوليه> <اعتمادق}, ١٣١٨ ـ ١٢٦٢| الدوله ركن توليتعـبدالوهـاب سـپهساvر, حسين ميرزا١٣٠٤ ـ ١٢٤٢| شـيرازي الدوله آصفديـوان صـاحب الممالك, صدر ه/ق},ميرزا ابوالفتح و ه/ق} ١٣١٠ ـ ١٣٠٨|التـوليه اعتماد ق} ١٣٢٠| الدوله مويدقدس آستان اول فرد عنوان به همچنانبدون كاري هيچ بهطوريكه بود; مطرحبـدين نـميشد/ انـجام وي هـماهنگيآستانه در سال ٢٠ حدود در او ترتيباداري امور تمام به و بود فعاليت مشغول

٣٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير شفيع ميرزا ـ التوليه اعتماد

اعتماد كه وقتي داشت/ كامل اشراف آنبـه اقـدام ق} ١٣١٣ ـ ١٢٥٩| السلطنهو تـاريخ در الشمس مطلع كتاب تحريرالدوله آصـف نمود, خراسان جغرافيايفـهرست خـواست التـوليه اعــتماد ازكدام هر درآمد و قدس آستان موقوفاتبرسد٤/ چاپ به كتاب در تا كند تهيه رافـهرست نـيز التـواريـخ مولففــردوسشـده تـنظيم قـدس آسـتان موقوفاتكــتاب در را شــفيع مــيرزا تــوسط

است/ خودآوردهاست كـرده تـهيه وي كـه فهرستينگهداري ملك ملي كتابخانه در كنون الشگـر قهرمان ميرزا همچنين ميشود٥/دسـتور ميگويدبه ق ١٣٠٠ در نويسدرآمـدها, از فـهرستي شاه ناصرالدينقـدس آسـتان نـذورات و مـوقوفاتسال در شد٦/ تهيه التوليه اعتماد توسطيك هـزينه به التوليه اعتماد ق ١٣٠١صـحن بين كه را فضايي قزويني, تاجرو كـرد تعمير بود مانده دارالسعاده و نودر التوليه اعتماد نهاد٧/ نام الضيافه دارو نمود فوت ش ١٢٧٦ . ق ١٣١٥ سالدفن رضوي حرم مباركه خانه توحيد در

لقب بـزرگش پسـر او ز ا بعد گرديد٨/وزارت منصب به و گرفت التوليه اعتمادپسـر و شـد برگزيده قدس آستان اولملقب الوزاره نايب لقب به كوچكترشاعـتماد بـني تـيمسار پدر وي گرديد,نـايب پـيرنيا توليت دوره در كه است

بود٨/ قدس آستان توليتشـمس كـاويانييان: احـتشام مـحمد ١ـ

٥٧٦ ٥٧٥ـ . الشموسالشـمس مــطلع الســلطنه: اعــتماد ٢ـ

٦٦١.٢٥٧٦ . همان ٣ـ

كسـري: نيلوفر و نوايي عبدالحسين ٤ـو ١٤٩ . شـيرازي الدوله آصـف اسـناد

١٧٣خراسان فرهنگ عطاردي: اللىه يز عز ٥ـ

٣٤٨ ٣٤٧.٦ـروزنـامه لشكـر: امـين مان قهر ميرزا ٦ـ

١٦٩ . خراسان١٥٨ . پيشين كاويانيان: ٧ـ

٥٧٨ . همان ٨ـهمانجا ٩ـ

رضايي اسماعيل

NعادلشاهO عليشاه ـ افشار ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٣٦

( 11 )@عادلشاه? افشارـعليشاه

(˜ 1162Ç1137)

و خـان ابـراهـيم پســر عــليقلياست/ افشـار, شـاه نــادر زاده بــرادرسـلطان خـان <تـوحيد دختر مادرشآمد١/ دنيا به ق ١١٣٧ سال در و افشار|مقتول الدوله ظهير خان ابراهيم او پدرنـادر احترام و اعتماد مورد ق} ١١٥١انـجام بـه مـهمي ماموريتهاي و بودفـرزند كـه عليقلي, طور همين رساند;شاه توجه مورد بود, خان ابراهيم ارشداو نوجواني دوره از و داشت قرار افشاركشـوري و لشكـري كـارهاي وارد را

در شـده ياد او از كه باري اولين نمود/ايـن در است/ ق ١١٤٩ سـال حوادثآذربـايجان كم حا كه خان ابراهيم سالاعـضاي ديگـر همراه به را عليقلي بودمشهد به نادر دستور به بنا خانوادهاشوالي مـيرزا, تهمورست دختر و فرستادعــليقلي بــراي را گــــرجســـتان,در دو ايـن ازدواج كـرد/ خواستگاري

بود٢/ مفصلي جشن با همراه مشهدقندهار فتح به كه نادر سال همين درمشـهد حكومت به را عليقلي بود, رفتهكار در و سال و سن كم او كرد٣/ منصوبعـلت همين به بود تجربه بي حكومتكنار در فرماندهان و بزرگان از تعداديآنـها بـه اعتنايي او اما گرفتند; قرار اومشـغول نشاط> و <عيش به و نداشتمـهتر امـين محمد زمان همين در شد/اخـتيار <صـاحب خان, ايلبارس ناظركـاروان پـوشش در خـوارزم> وvيتخالي را شهر او شد/ مشهد وارد تجاريبه را آن گزارش و ديد قدرتمند كم حا ازكه بود درحالي اين داد, خوارزم سلطانحمله براي را خود كابل حوالي در نادر

٣٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير NعادلشاهO عليشاه ـ افشار

ايـلبارس بنابراين ميكرد; آماده هند بهايـران بـه حـمله براي را موقعيت خانروانـه انـبوه لشگـري با و ديد مناسبتوسط كشي لشكر اين خبر شد٤/ مشهدداشتند تردد مسير در كه بازرگانهاييرا موضوع او اما رسيد خان قلي علي بهايـنكه تـا نگـرفت; جــدي چــندانكـردند/ ييد تا آنرا هم دولت چاپارهايو نـوشت نـادرشاه بـه نامهاي عليقلينـادر داد, اطـ<ع او بــه را مــوضوعمـقابله بـه را ميرزا قلي رضا فرزندشهرات از قلي رضا فرستاد/ خوارزميانرا مشهد سپاهيان داد دستور عليقلي بهخان قليچ و بيك قلي قادر فرماندهي بهحـال شرح در كه همانطور كند٥/ روانهخـان لشكركشي است, آمده قلي رضاو نـداشت بـر در نـتيجهاي خــوارزممشـهد وارد ميرزا رضاقلي كه هنگاميعليقلي و گرفت بدست را حكومت شدعـالم مـولف ماند/ شهر در او همراه هماز عــليقلي حــركت نـــادري آرايبـر را مشهد بر حكومتش و آذربايجاناست/ نياورده آن تاريخي توالي حسب

از هـندوستان, در نادر حضور طيمنابع در عليقلي از ق, ١١٥٢ تا ١١٥٠ق ١١٥٢ در است/ نيامده ميان به كري ذخـويش عموي استقبال به هرات در اوو رفت بـرميگشت هـند سـفر از كـهخـون انـتقام كه داد قول او به نادرشاهداغسـتان اهـالي بدست كه را, پدرشدر نـادرشاه بگـيرد٦/ بـود, شده كشتهرفت, تركستان به كه زماني سال, همينكـم حا خان, ابوالفيض دختران از يكيخـان عـليقلي ازدواج بــه را آنــجا,

درآورد٧/به نادر كشي لشكر در خان عليقليحـضور ق ١١٥٣ سـال در داغســتانماموريت ق ١١٥٥ سال در بعد و داشتاطـراف در كـه يـزيدي, كراد ا سركوبيبـه و شـد گـذار وا او به بودند, موصلسـال در بـرآمـد٨/ آن عـهده از خوبيبا نادر جنگهاي در آن از بعد و ق ١١٥٦مـحاصره در و كرد شركت نيز عثمانيهاكه داد بروز خود از تواناييهايي موصل<صـف عـنوان نادر توسط سپاهيانش

گرفتند٩/ شكن>

NعادلشاهO عليشاه ـ افشار ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٣٨

خــوارزم در زمــان هــــمين دربـه نـادرشاه داد; رخ آرامـيهايي نــااو و داد سپهساvري خانعنوان عليقليروانـه سپهساvر كرد/ ديار آن روانه راشـانزده بـا ق ١١٥٧ در و شد خراسانو خـان اللهوردي همراهي و نيرو هزارشد/ خوارزم راهي مروي بيك شاهقليوالي خان, ابوالغازي او ورود هنگام بهبـه مـنطقه بـزرگان ديگـر و خـوارزم,بـه يـموت قـوم امـا آمـدند; اسـتقبالخان عليقلي دادند/ ادامه خود سركشيتـعداد تـوانست و داد شكست را آنـهاپـيش سالها از كه را ايرانياني از زياديبـودند اسير اوزبك و يموت دست درو مـنطقه كردن آزاد از بعد او كند, آزادحكومت دوباره وvيت آن امور انتظامدر و كـرد گـذار وا خان ابوالغازي به راراه بـين در برگشت١٠/ ق ١١٥٨ شوالهمراه سرداران از يكي خان, اللهورديبنا كرد/ فوت مشكوكي طور به عليقلي,پيشنهاد سردار به خان عليقلي قولي بهولي بـود داده شـاه نـادر عـليه طغيانترس از او و بود نپذيرفته خان اللهوري

اين كرد/ مسموم را او راز اين شدن برم<از بعد كه چرا ميباشد اعتنا قابل روايتبـروز او از اين به شبيه اعمالي هم اين

است١١/ كردهق ١١٥٨ القعده ذي در خان عليقلياز نادرشاه زمان اين در شد/ مشهد واردسختگيريهاي و بود برگشته غرب سفركرد; شديدتر امرا و اطرافيان بر را خودپي در امرا و خوانين از يك هر بنابرايندور مشـهد از را خود بودندكه فرصتيشورش دهند/ نجات را خود جان و كنندعليقلي براي را فرصت اين سيستانيها

كرد/ ايجادالقعده ذي در سيستاني خان فتحعليگرچـه برداشت/ طغيان به سر ق ١١٥٩از عـدهاي امـا شد سركوب او شورشكـوك | كـندرك قـلعه در شــورشيانگـرفتند/ پـناه زابل, نواحي از كوهزاد},آنـها سـوي به سپهساvر خان عليقلياو به نادر كه آنجايي از اما شد; گسيلخـود, سـردار بـه نداشت كامل اعتمادكـم حـا جـ<ير خـان قـلي تـهماسب<تا بپيوندد او به داد دستور هندوستان,

٣٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير NعادلشاهO عليشاه ـ افشار

فـرو را او نـمايد بدسري اراده هرگاه///گيرد>/١٢

به سيستان در را مدتي خان عليقليمربوط اخبار كه حالي در گذراند تعللدريـافت اطرافيانش با را نادر رفتار بهمشـهد به كه مخبراني توسط او ميكرد/افشـار شـاه كه شد باخبر بود فرستادهفـراوانـي نقدي جرايم هم خوداو برايامـوال اينكه بر ع<وه است; كرده معينتـصرف هـم را خـان, ابراهيم پدرش,آمـادگيهايي خـود كه او است/ نمودهرا او اخـبار ايـن داشت شـورش برايبا خويش جان ترس از و كرد هراسانطـغيان عـلم و شـد همراه سيستانيهااو خان قلي تهماسب هرچند برافراشت/تـاثيري او در اما كرد منع كار اين از راهـم بزرگ سردار اين عاقبت و نداشت

رسيد١٣/ قتل به خان عليقلي توسطهـرات بـه سيستان از خان عليقلينادر قتل خبر كه بود همانجا در و رفترسيد/ او به ق ١١٦٠ اvول جمادي درنداشت حضور قتل صحنه در او گرچهدر كشتند را افشار شاه كه گروهي با اما

او كشـميري عقيده به و بود١٤/ ارتباطاست>١٥ بـوده كـار اين باني و <ساعيبـه است واقعيت به نزديك گفتهها ايننادر سر ب<فاصله سرداران, كه خصوصبه را او و فرستادند خان عليقلي براي را

كردند/ دعوت مشهدمشـهد به اينكه از بعد خان عليقليخـان, سهراب اقدام اولين در شد واردتـا فـرستاد كـ<ت بـه را گرجي, غ<متـصرف را نادري خزاين و شاهزادگانداد دسـتور قـلعه تصرف از بعد نمايد/فـقط و رسـاندند قتل به را شاهزادگانرا ميرزا, قلي رضا فرزند ميرزا, شاهرخنام به لزوم صورت در تا داشت نگه زنده

كند/١٦ حكومت اوالثـاني جـمادي در خـان عـليقليكرد, پادشاهي اع<م مشهد در ق ١١٦٠و نـاميد شـاه عادل يا عليشاه را خودسكه سجع كرد/ خود نام به خطبه و سكه

بود: بيت اين اويزلي لم حكم به رايج گشت

١٧عـلي نام به سلطنت سكه

داوود, مـيرزا پسـر ســيدمحمد او

NعادلشاهO عليشاه ـ افشار ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٤٠

و توليت <در را رضويه, روضيه متوليمـقرر مـحروسه مـمالك كل صدارتالممالك معير بيك حسنعلي و گردانيد>بـخش <نـظام را گرجي خان سهراب ونادري خزاين و نمود/ سلطنت> كارخانهمشهد به ميشد حفاظت ك<ت در كه راآنـها بـخشش و بـذل بـه و كرد منتقلنهايت به را وفجور فسق <و پرداخت١٨/لرهـا زمان همين در رسانيد١٩/ درجه>كـوچانده خراسـان به نادر زمان از كهخـود مـوطن راهي مخفيانه بودند شدهآنها تعقيب به را سپاهي عليشاه شدند,فـرمانده گرجـي خان سهراب فرستاد/حـركت مـانع نتوانست و بود سپاه اينشاه از جايزه گرفتن براي اما شود لرهاهنوز كه را قوم اين افراد از تعدادي سرنـزد بـه و بـريد بـودند مانده مشهد در

برد٢٠/ عادلشاهدچـار مشهد او پادشاهي اوايل درخـوانـين از عـليشاه شـد, غله كمبودآنـها امـا كـرد گندم درخواست قوچانبه هم او نكردند درخواست به اعتنايياز بعد و كرد لشكركشي خراسان شمال

چون و داد شكست را آنها درگيريهاييراهي بود كرده بروز قحطي خراسان در

شد٢١/ مازندرانخـان حسـن مـحمد مـازندران درفراري حالت به نادر زمان از كه قاجار,داشت حضور يموت و تركمان قوم بينكـل سرداري و آمد عليشاه خدمت بهاز بـعد امـا كـرد/ دريافت را مازندرانگرفت قرار ظن سوء مورد كوتاهي مدتشود صادر او قتل دستور اينكه از قبل وكرد/ فرار خويش قبلي قرارگاه سوي بهقـلب تـا او تعقيب در عليشاه چند هرخـبر اما رفت پيش تركستان سرزمينرا او خـان, ابراهـيم برادرش, سركشي

كرد٢٢/ نشيني عقب به مجبوربـود عـليشاه كوچك برادر ابراهيم,اصـفهان حكـومت بـه او تـوسط كـههـمراه بـا زود خـيلي او شد/ منصوبسپاهش در كه اوزبكاني و افاغنه كردنحــمايت آوردن بــدست و بـــودندو قـرخـلو خـان سليم چون سردارانيهـمچنين و افشـار قرخلو خان اص<ندر كـه ابـرو>, <شـفيعاي از اســتمداد

٤١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير NعادلشاهO عليشاه ـ افشار

برادر عليه ميكرد, كشف اظهار اصفهاننمود٢٣/ طغيان

شيوهاي به خواست ابتدا در عليشاهسـهراب حـتي درآورد اطاعت به را اودر تـا فـرستاد او نزد به را گرجي خانابراهيم اما گيرد فرو را او لزوم صورترا گرجـي غ<م و كرد دستي پيش خانبا مقابله براي عليشاه رساند٢٤/ قتل بهمنطقه در و شد راهي مازندران از برادربـرادر دو تـ<قي سلطانيه و زنجان بينسپاهيان از تعدادي پيوستن با داد/ رخشكست او بـرادر اردوي بـه عــليشاهسـليم كرد/ فرار تهران سوي به و خوردبـه و رفت او تـعقيب بـه قرخـلو خاناو تهران, كم حا خان, محسن دستياريكه آورد خان ابراهيم نزد به و دستگير را

شد٢٥/ نابينا آنجا درهم خان ابراهيم كوتاهي مدت از بعدمـيرزا شاهرخ طرفدار سپاهيان بدستمـحروم بـينايي نـعمت از و دســتگيررا بـرادر دو شـاهرخ دستور به گرديد/ابراهـيم راه بين در كردند/ مشهد روانهو رسـيد مشهد به عليقلي و كشته خان

كشـته شاهزادگـان> خون قصاص <بهزنـان دست بـه را او روايتي به بنا شد/قـطعه قـطعه را او آنـها و سپردند حرمسال ٢٦ يا ٢٥ مرگ هنگام در او كردند/

داشت٢٦/ سنحكـومتش كوتاه مدت در عليشاهآسـتان تشكـي<ت ساختار تجديد دربـه دادن سـامان و سر و رضوي قدساقــدامــات آســتان آن مـــوقوفاتهــمچنين داد, انــجام چشـــمگيريگـذاشت/ بـاقي خــود از مــوقوفاتيبود اين زمينه اين در او اقدام عمدهترينمـوقوفات تمام فهرست داد دستور كهبه زمان آن تا گوهرشاد مسجد و آستانهشود/ آوري جمع منظم و مدون صورتعليشاهي> <طومار تحتعنوان كار اينتا كه سند اين و پذيرفت انجام صورتبـا از يكي است مانده باقي حال زمانو مـوقوفات به مربوط اسناد ارزشترينكه است قدس آستان اداري تشكي<ت

است/ شده تنظيم ق ١١٦٠ سال درمقدمه طبق طومار اين نوشتن انگيزهقبل خان عليقلي كه است بوده نذري آن

NعادلشاهO عليشاه ـ افشار ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٤٢

وقت به <تا داشت حكومت به رسيدن ازدر رسيدن] حكومت اقبال[به نير طلوعكـند/ اقـدام قدس آستان امور انتظام>و پـريشان اوضـاع سـبب بـه كـه چراپاشيده هم از آستانه آن امور نابسامانوضـعيت در آن سدنه> و خدمه <و بود

داشتند٢٧/ قرار دشواريو شـهر هر موقوفات طومار اين دربـاغات, مـزارع, تـفكيك بــه وvيتبـا غـيره و حـمامها كـين, دكا قنوات,شـده كر ذ جنس و نقد درآمد احتسابعـليشاه طـومار, اين مفاد طبق است/نوبت سه از را آستانه كشيكهاي تعدادافـزايش نوبت> پنج به عبا آل <عدد بهآستان فراشان و خدمه داد ودستور دادنـجبا> افـاخم و سـادات اعــاظم <ازتـعداد سـند ايـن در شـوند/ انـتخابنـام و مـناصب عنوان آستانه, مشاغلكـدام هـر مـقرري هـمراه به اشخاصدر حـتي عـليشاه است; شده مشخصتـرتيب و پـوشيدن لبـاس نـوع مورددر مـنصبان صـاحب و خـدام نشستناست٢٨/ داده دستوراتـي خانه كشيك

و امـوال عـليشاه طومار; اين بر ع<وهكـه وقـفنامهاي, بـه بـنا را خود ك ام<وقـف خـويش قبر بر ميباشد, موجودرمـضان در كه وقفنامه اين است/ كردهبـه شـبيه است شـده تـنظيم ق ١١٦١نشـان و است افشـار نادرشاه وقفنامهبا رقابت بر ع<وه زاده برادر اين ميدهدو شـخصي گـور سـاختن در عمويشاو با هم وقفنامه نوشتن در ك, ام< وقفسـند ايـن طـبق است/ داشـته رقـابتكه را و///> كين دكا و ك كلام< > عليشاهتحصيل> و ابتياع خود مال <خالص ازوقـفيات ايـن است/ نموده وقف كردهكـه ميشود شامل را ملك> زوج <صددر كـدام هـر مـحدوده و مكـان و ناممـصرف موارد است/ شده كر ذ وقفنامهجـهت وقـفنامه طـبق مـوقوفات ايـنبـراي او كـه است بود مقبرهاي مخارجتوليت عليشاه بود/ كرده آماده خويشنام به بزرگش فرزند به را خود موقوفاتبـه نسل او مرگ از پس و عليخان نظرسـپرده او نسل از ارشد پسران به نسلنماند كسي ايشان> <طبقه از گر ا و است

٤٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير NعادلشاهO عليشاه ـ افشار

خـان, ابراهـيم برادرش, ارشد اوvد بههـم آنها از گر ا و ميرسد نسل به نسلآستانقدس متوليشرعي به نماند كسيدهم يك سال هر شد> خواهد <مفوضو مـتولي اختيار در موقوفه اين درآمدمـيگيرد/ قرار ناظر اختيار در عشر نيمدارالشـفاء مـخارج نامه وقف اين طبقمـوقوفات ايـن مداخل از نيز حضرت

ميشود٢٩/ تامينخـود بـراي كه مقبرهاي در عليشاهvاحتما مقبره اين نشد/ دفن بود ساختهفـاصل حـد در واقـع مير قبر محل درقـرار خـيابان پايين و طبرسي خيابانمـ<هاشم گـفته بـه بـنا است/ داشــتهقتلگاه قبرستان ميان در او قبر خراساني

است/٣٠ بوده رضوان] [باغنادري آراي عالم مروي: كاظم محمد ١ـ

٦٢.١٦٥٠.٢ همان ٢ـ٦٢٦.٣ همان ٣ـ

٦٢٧ ٦٢٦.٢ـ همان ٤ـ٦٣١.٢ همان ٥ـ

مــهدي مــــيرزا ;٧٨٣.٢ هــــمان ٦ـ٣٤٧ . نادري جهانگشاي استرآبادي;

يم عـبدالكـر ;٨٠١.٢ پيشين مروي: ٧ـ

٧١ . واقع بيان كشميري:٩٠٥ ٨٩٣.٣ـ پيشين مروي: ٨ـ

٩١٠.٣ همان ٩ـ٩٧٦.٣ همان ١٠ـ٩٧٧.٣ همان ١١ـ

١١٨٩ ١١٨٨.٣ـ همان ١٢ـمــهدي مــيرزا ;١١٩٠.٢ هــمان ١٣ـ

٤٢٥ . پيشين استرآبادي:پـادري ;٤٢٦ . پيشين استرآبادي: ١٤ـ

٥٠ . نادرشاه طبيب نامههاي بازن:. پـيشين كشـميري: يم عـبدالكـر ١٥ـ

١٧٥;٤٢٧ . پــيشين اســــترآبــادي: ١٦ـ١٨ . التواريخ مجمل گلستانه: ابوالحسنمـجمع مـرعشي: خــليل مــحمد ١٧ـ

٨٥ . التواريخ;٢١ ٢٠ـ . پــــيشين گــــلستانه: ١٨ـ

٤٢٨ . پيشين استرآبادي:٥٣ . پيشين بازن: پادري ١٩ـ

پــيشين مـــروي: ;٥٦ . هــــمان ٢٠ـ١١٩٨.٣

٤٢٨ . پيشين استرآبادي: ٢١ـ٢٣ ٢٢ـ . پيشين گلستانه: ٢٢ـ

پــيشين مـــروي: ;٢٣ . هــــمان ٢٣ـ١١٩٨.٣

٥٧ . پيشين بازن: پ/ ٢٤ـگلستانه: ;٤٣٠ . پيشين استرآبادي: ٢٥ـمـرعشي: خـليل مـحمد :٢٨ . پــيشين

٨٥ . پيشين

ابوتراب ـ التوليه اقبال ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٤٤

گلستانه: ;٤٣٢ . پيشين استرآبادي: ٢٦ـ٦٢ . پيشين بازن: :٣٦ . پيشين

١٥ . عليشاهي طومار ٢٧ـ٣٠ . همان ٢٨ـ

اداره در مـوجود عليشاه نامه وقف ٢٩ـمشـهد عـادلشاهيـ موقوفات سرپرستي

مقدسمـنتخب خـراسـاني: هــاشم Iمــ ٣٠ـ

٧٠٢ . التواريخ

رضايي اسماعيل

( 12 )ابوتراب ـ التوليه اقبال

(x 1310Ç1244)

به معروف خان ابوتراب ميرزا حاجدكتر پدر السلطنه, مقبل و السلطنه اقبالايران, اسبق وزير نخست اقبال, منوچهرخـراسـان ق ١٤ و ١٣ قـرن مشاهير ازدر و داشت نام عبدالوهاب او پدر است/سـال در ابـوتراب مـيزيست/ كاشمرپس و يافت تولد كاشمر در ش ١٢٤٤كارهاي به مقدماتي تحصي<ت انجام ازجـلوي در چـندي پـرداخت/ سرپاييفـروش و خريد به رضوي مطهر صحن

از و داشت اشـتغال قديمي مسكوكاتشمار در و آورد گرد سرمايهاي راه ايندرآمد/ رضوي قدس آستان مستاجريناجـاره او بـه كاشمر در مزرعهاي ابتدامـوقع بـه را بهاء اجاره چون شد, دادهمـتوليان توجه مورد مينمود, پرداختبـقيه تـدريج بـه و گرفت/ قرار آستانهقرار او اجاره در كاشمر موقوفه ك ام<در و گرديد ثروتمند راه اين از و گرفتيـاري او بـه فــرزندانش كــار ايــن

ميكردند١/سـمت نـيز چـندي التـوليه اقـبالزاويـه و بـود قـدس آستان تحويلداربـراي كه را جديد صحن شرقي جنوببود استفاده مورد وضوء گرفتن و تطهيرتـيمچه افـزودن بـا ق ١٣٣٥ سـال درروشـي بـا تراشها فيروزه و كها حكااو نـمود/٢ بـنا تـجديد بهداشتي, كام<نـصرت كشـميري, جـعفر محمد همراهالتـوليه, مـجلل السلطنه, مخبر الملك,از زاده ملك محمد ميرزا و دانش احمدكـلنل دست بـه السـلطنه قوام دوستان. ق ١٣٣٩ رجب در پسيان تقي محمد

٤٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ابوتراب ـ التوليه اقبال

شد/٣ بازداشت ش ١٣٠٠ فروردين ١٣مجلس نمايندگي به ١٣٠٤ ماه آذر درسلطنت انتقال كه شد انتخاب موسسانبه توجه با نمود/ تسجيل رضاشاه به راكـنترل بـا فوق مجلس انتخابات اينكهو گرفت صورت رضاخان عمال شديديـافتند راه مزبور مجلس به كساني تنهاداشـتند, او بـا هـمسويي نحوي به كهبـا او نـزديك پـيوند از وي انــتخابآن از پيش سالهاي در رضاخان دستگاهدكتر پدر السلطان مصدق دارد/ حكايتنـزديك دوسـتان از تفضلي ابوالقاسم

بود/ ايشاندوره انـتخابات در السـلطنه مـقبلبه و شد كانديد كاشمر از مجلس چهارممجلس در ماهي چند يافت/ راه مجلسپايان به دوره اين آنكه از پيش ولي بودكـار بـه و كـرد عزيمت مشهد به برسددر او پرداخت/ داري اجاره و ملكداريبرخـوردار ويژهاي احترام از مردم بيناو به خود ملكي مرافعات در مردم و بودصـدر سعه با نيز او و ميكردند مراجعهايـنكه تا ميكوشيد٤ اخت<فات رفع در

در سالگي ٦٦ سن در ش ١٣١٠ سال دردر عـتيق صحن در و درگذشت مشهددفـن مـطهر حـرم غـربي شمال گوشه

گرديد/بـه مـيتوان السـلطنه مقبل آثار ازبازارچه در واقع مقبل مسجد و حسينيهمـحلي بنا اين كرد/ اشاره مشهد سرابزاويـه و تـصوف اهـل آمدن گرد برايمنوچهر بر ع<وه وي است/ بوده نشينيداراي ايـران اسـبق وزير نخست اقبالمجلس}, |نماينده علي نام به پسر پنج|سهامدار خسرو |سناتور} عبدالوهاب|وكـيل مـحمد تــجاري} شــركتهايوزارت |عـضو احـمد و دادگســتري}كشـورهاي در ايـران سـفير و خارجهمحمد سلطنت دوران در كه بود مختلف}نـخست ردههـاي در پــهلوي رضــاجـاي ايـران گـر حكـومت اشرافـيتچـهرههاي بـا دخـتر شش و داشـتندازدواج كشـور اشرافي خاندان برجستهچنان به خانواده اين سان بدين كردند/ارني ارنست كه رسيد ثروتي و شهرترديـف در را آنـان نام سيا, پژوهشگر

علي اميرپورـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٤٦

ثـبت ايـران رتـبه عـالي خاندان چهلنمود٥/

سياسي رجال حال شرح عاقلي: باقر ١ـ١٥٩ ١٥٨.١ـ نظامي و

. قـدس آسـتان تـاريخ موتمن: علي ٢ـ١٤٠

تـاريخ تــقويم جــIلي: غــIمرضا ٣ـ٣٧ . خراسان

١٥٩.١ پيشين: عاقلي: باقر ٤ـپـژوهشهاي و مــطالعات مــوسسه ٥ـپـهلوي سلطنت سقوط و ظهور سياسي:

٣٣٠ ٣٢٩.٢ـ

ج�لي غ�مرضا

ºjn° ³×ئ§A Ç »]o£ Ñ ¬Bi ºjn° ³×ئ§A

¬Bi

( 13 )اميرپورـعلي

(x µ 1383Ç1303)

در ابـوالقـاسم فـرزند اميرپور عليو متوسط خانواده در /ش ه ١٣٠٣ سالمـتولد مشهد شهرستان در بضاعت كمحكـومت هـنوز زمــان آن در شــد/خـود جـنوبي مـرزهاي در بـلشويكي

و نـبود مسلط و مستقر ايران بخصوصشهرهاي بين آزاد نسبتا مرزي مراوداتعشـقآباد و بـجنورد و قوچان مشهد,يك پـدرش داشت/ وجـود كـمابيشسـرشور بـازار در فـروشي پنبه مغازهعشـقآباد در هـمزمان و داشت مشهدحـدود علي بود مشغول مشابهي كار بهخـانوادهاش همراه به سال چهار تا سهرا او پدرش و ميكرد زندگي جا آن دراز قـبل آمادگي تربيتي موسسه يك بهبود/ منظم و تميز بسيار كه سپرد دبستانسـختگيري خاطر به اميرپور خانوادهديگـر هـمراه بــه دولتــي مــامورانبـه مهاجرت به ناچار مقيم ايرانيهاي

٤٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير علي اميرپورـ

و سـخت شـرايـط در و شـدند ايـرانارتـفاعات از قـاچاق بـطور دشـواريدر شدند قوچان وارد عشقآباد مرزيحـتي خـانواده مايملك تمام كه حاليو مانده جا به عشقآباد در خانه اثاثيهماندند قوچان در مدتي شد/ مصادره ياافـراد هـمه بـراي پدرش همانجا در وپس و گـرفت ايراني شناسنامه خانوادهعلي شدند/ وارد مشهد شهر به مدتي ازدر را مـدرسه ابـتدائـي دوره امـيرپورمـيدان نـزديك كـه احـمدي دبسـتانوارد سـپس گذرانـد بود, فعلي شهدايمربيان بوسيله كه شد صنعتي دبيرستانتـحصي<ت از بـعد ميشد اداره آلمانينـزد حسـن حـاج مدرسه در مقدماتيكـلباسي مـحمود شـيخ حاجي مرحومعـلوم گـيري فـرا و تـحصيل مشـغولو صـرف مـقدماتي دوره شد, حوزويسـپس خـوانـد مرحـوم آن نزد را نحونـزد را قـديم عـلوم تـحصيلي مدارجشـيخ حـاجي مرحوم زمان آن اساتيدجواد ميرزا اللىه آيت و كجوري عبدالنبياز را كـ<م عـلم مباحث و تهراني آقاي

و حـلبي مـحمود شـيخ مرحوم محضردرسـي حـوزه در را اخـ<ق و معارففـرا اصـفهاني مـهدي مـيرزا آيتاللىـه

گرفت/كـه ١٣٢٠ شـهريور وقـايع از پسدرآمـد مـتفقين قواي تصرف به كشورتـحت سمنان حوالي تا خراسان منطقهبـه و بـود شوروي قشون كنترل و نفوذعــرصه خــراســان لحــاظ هــمينحـزب فرهنگي و سياسي فعاليتهايخراسان فرهنگيان از عدهاي و شد تودهحـزب جذب ديگر طبقات از برخي ومـحصلين از تـعدادي و شـدند تــودهتـوده حـزب عـضويت بـه دبيرستانهافـرهنگ رئيس كه بخصوص درآمدند/تودهايهاي از فردوسي شهاب خراسانبـه بعد و بود توانايي سخنور و معروفو گرويد توده حزب به سياست اقتضايبا معارض جبهه ميكرد/ زيادي فعاليتخراسان مذهبي هياتهاي توده حزبكـفائي احـمد مـيرزا نظر زير كه بودندفـعاليت عـلميه حوزه رئيس خراسانيدسـتجات به دادن رونق با و ميكردند

علي اميرپورـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٤٨

در مـحرم مـاه در مـخصوصا عزاداريدر ميكردند/ مقاومت ده تو حزب مقابلتـبليغي و عـلمي مـوسسه بحبوحه آنمـرحـوم را اس<مي حقايق نشر كانونكرد/ تاسيس شريعتي تقي محمد استادكم حا جوفكري و منطقه سياسي شرايطقشري ذهنيات و طرفي از جوان طبقه برشاهي رضا اختناق دوران كه مردم عامهآنها مذهبي عقايد و بودند كرده سپري رااز ناشي دگماتيسم و خرافات به آميختهكانون كار بود, رضاشاهي دوره تبليغاتمينمود, دشوار را اس<مي حقايق نشردوران در شريعتي تقي محمد استاد امااز جــوي تــوانست خــود فــعاليتانديشه و سياسي و مذهبي روشنفكريطـبقه در بـخصوص را اس<مي صحيحبه آن آثار كه آورد بوجود تحصيلكردهاميرپور يافت/ توسعه خراسان از خارجكـانون تـاسيس اوائل از فعال بصورتمـوسسه ايـن در اسـ<مي حقايق نشر

داشت/ عضويتدر كار به شروع و تاسيس از پيشمـوسسه اسـ<م حـقايق نشـر كـانون

عطااللىه دكتر ابتكار به ديگري تبليغاتيكه بود شده تاسيس تهران در پور شهاببـه مترقي ديني مركز يك موقع آن درتشكـي<تي نـظر از و مـيآمد حسابطوري ميكرد/ عمل منظم و قوي بسياركشـور شــهرستانهاي كــليه در كــهدائـر شـعبههايي و مينمود عضوگيريمـتمادي سـالهاي اميرپور كه بود كردهعـمده عـامل بـود/ نـيز آن فعال عضواسـ<مي حـقايق نشر كانون درخششبـا مـذهبي صـحيح تـبليغات آميختنكـه بـود سـياسي و اجـتماعي مباحثديـندار; مـردم كثريت ا باور برخ<فديـن مباحث از دور را سياسي مباحثو سياسي فعالين به نسبت و ميدانستندگـونه ايـن به تمايلي اندك كه كسانيبدبيني و سوءظن نظر با داشتند مباحث

مينگريستند/اجتماعي مناسب زمينه اين به آنچهو گـاهي آ و بـصيرت مـيكرد, كـمكتـقي محمد استاد كانون رهبر استواري

بود/ شريعتيو سـياسي مـخالفين است بــديهي

٤٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير علي اميرپورـ

انواع و نبودند بيكار هم كانون مذهبيبه نسبت را حرمتها هتك و تهمتهادر هـمچنين و چپي نشريات در كانون

ميداشتند/ روا مذهبي محافلطـرف از كانون شدن تعطيل از بعدبـه بـنا شـريعتي استاد مشهد, ك ساوابـراي مـطهري مـرتضي شـهيد دعوتتهران عازم ارشاد حسينيه در سخنرانيدوران تـهران بـه اسـتاد انتقال با و شدسياسي و اس<مي فعاليتهاي در جديديجلسات كه مدتي از پس آمد/ پديد ويدر خـود جـديد سـاختمان به حسينيهمـنتقل شـريعتي دكـتر خيابان حاشيهشريعتي علي دكتر استاد, فرزند گرديد,به ارشاد مديره هيات دعوت به بنا نيزسـخنرانـيهاي شـروع با و رفتند تهرانارشـاد حسـينيه شـريعتي دكتر جذابحسينيه و كرد پيدا ديگري هواي و حالبـخصوص مـذهبي روشـنفكر مــركز

گرديد/ دانشجويانمـوسسات تـمام در امـيرپور علينـهضت در بـود/ فعال عضو سابقالذكرجبهه حكومت و نفت صنعت شدن ملي

مـصدق مـحمد دكـتر رهـبري به مليو سـياسي جـمعيتهاي و مـوسساتجمعيتهاي عنوان تحت مشهد مذهبيو نـمودند ائت<ف هم با اس<مي موتلفهعابدزاده علياصغر حاج مرحوم مهديهاميرپور بود/ جمعيت آمد و رفت كانونرا مـنشي سـمت تشكـي<ت ايــن درفـعاليتهاي بـر ع<وه داشت/ برعهدهفـرقه بـا تهران به انتقال از قبل مذكوراز برخي با و ميكرد مبارزه بهائيه ضالهمـيپرداخت/ مـناظره بـه آنـها مبلغينبـهائيان بـا مـناظره جـلسه مـهمترينوثـوق دكـتر منزل در كه بود جلساتيتشكـيل بـهائي وثـوق داروخانه مديرمـناظره در وي طــرف كــه گــرديدسـيد به معروف بهائيان مبلغ مبرزترينمسلمان قب< نامبرده بود/ علوي عباسعلميه حوزه محصلين از و مذهب شيعيو گـرديد مـرتد بـعدا كـه بود خراسانمـذهبي اط<عات و تحصي<ت بخاطر

كرد/ پيدا بهائيت در ممتازي جايگاهنفع به جلسات آن در مناظره نتيجهآن در امـيرپور شد/ تمام اميرپور گروه

علي اميرپورـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٥٠

كه اشتغاvتي و شرائط اقتضاي به زمانبه نوشت كتابي داشت, خصوص اين دركـه بـهائيت> سـاختههاي <خـاتميت نامسـه مرجان مطبوعاتي موسسه بوسيلهحسـينيه تعطيلي از بعد شد, چاپ بارتقي محمد استاد شدن زنداني و ارشاددكتر شدن گرفتار آن از پس و شريعتيوي زندان از آنها رهايي از قبل شريعتي,و كسب كـار بـه و بـرگشت مشـهد بهدر حـال هـمان در و پرداخت معيشتتـوان حـد در پـهلوي رژيـم با مبارزهچـندين دليل همين به و داشت حضوربـازجـويي مورد ك ساوا توسط نوبتبه بنا انق<ب پيروزي از پس گرفت/ قرارتـوليت طـبسي واعظ اللىه آيت دعوتاتـفاق به رضوي قدس آستان عظمايجـمله از دوســتانش از تــن چــندحاجي و داري رشته سر سيدابوالحسنبـه فـاني نـاصر و غـنيان عـبدالرضـاقـدس آسـتان امـناي هيات عضويتبـر عـ<وه گـرديد/ انـتخاب رضــويعـنوان به مدتي امنا هيات در عضويتامور معاون عنوان به سپس و مقام قائم

ايـنكه تـا مينمود/ وظيفه انجام اداريو بـازرگاني اتـاق در مسئوليت دوران

گرديد/ آغاز مشهد معادن و صنايعسال در انق<ب پيروزي از پس وياز سپس و سال يك حدود مدت به ٥٧عنوان به ساله چهار دوره پنج ٦٣ سالمعادن و صنايع و بازرگاني اتاق رئيسصاحبان و بازرگانان طرف از خراسان

شد/ برگزيده صنايعيكشنبه روز بيماري اثر در اميرپورشـوال ٢١ . /ش ه ١٣٨٣ آذرمـاه ١٥حـق رحـمت جـوار بــه /ق ه ١٤٢٥مـطهر حـرم دارالعـباده در و پــيوست

شد/ سپرده ك خا به cdefg رضا حضرتسكندري علي

Ç º±Çƒn Ñ ©{Bǵ Ç ³¯BinBŸ ­¼«A

©{Bµ

»¦› »–†~« ¨An Ñ𦪧A JBhT¯A

٥١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير خان سعيد ميرزا انصاريـ

( 14 )انصاريـميرزاسعيدخان

(˜ 1301Ç1231)

نـاصر مشـهور خارجـه امور وزيرو ١٢٩٠ ـ ١٢٦٨| قـاجار شـاه الديـنآسـتان مــتولي و ق/} ١٣٠١ ـ ١٢٩٧

ق/} ١٢٩٧ ـ ١٢٩٠| قدسايشــليقي خــان ســعيد مـــيرزاشـيخ سـليمان ميرزا فرزند گرمرودي١ايشليق در ق/} ١٢٣٢ ـ ١١٧٩| اvس<مبـه آذربـايجان گـرمرود روستاهاي ازگشود/ جهان به ديده /ق ه ١٢٣١ سالفاضل و خط خوش م<هاي از ابتدا درمـ< بـه و ميآمد شمار به خود زادگاه

ادبـيات او بـود٢/ معروف سعيد محمدهـمچنين و انشـا فـن عـربي, فارسي,بود گرفته فرا گونهاي به را خوشنويسيقريه در ١٢٦٤ سال در كه هنگامي كهتنگي و احوال شرح در نامهاي باسمنجبـر بـراي كه , كبير امير به خود معيشتاز را او ميرزا الدين ناصر نشاندن تختخط زيبايي داد; , ميبرد تهران به تبريزگرفت قرار امير توجه مورد او انشاي وآورد/ تهران به خود با را او جا آن از وطـرف از امـيركبير خود كه اين از پسو نـظامي امـير مقام به شاه ناصرالدينبـه را خـان سعيد ميرزا رسيد, وزارتو بـرگزيد خـود شـخصي كاتب عنواناو به را خود محرمانه نامههاي نگارشبـر اميركبير كه مدتي تمامي در سپرد٣/در خـان سعيد ميرزا بود, قدرت مسنداحكـام از بسـياري و باقي خود سمتهمچنين او شد/ صادر او دست بر اميروليـعهدهاي وvيــتعهدي فــرمانهاي,١٢٦٥ سـالهاي در را شـاه ناصرالدينذيـل سـپهر, نـوشت/ ١٢٧٤ و ١٢٦٩از پس مـينويسد ١٢٦٥ سـال وقـايع

خان سعيد ميرزا انصاريـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٥٢

به پسري داراي سال اين در شاه اينكهتـصميم و شد ميرزا محمود سلطان نامخـود وليـعهد عـنوان بـه را او گـرفتفرماني خواست منشيان از كند, انتخابهمگي آنها اما بنويسد/ خصوص اين درسعيد ميرزا ولي آمدند عاجز كار اين ازو گرفت عهده به را فرمان نگارش خاننـاصر نوشت٤/ فصاحت كمال در را آنحـجه ذي در ايـنكه از پس شاه الديناصـفهان بـه سـفر از /ق ١٢٦٧ه سـالرا خـود دربـاريان از عدهاي برگشت,مـيرزا جـمله از داد, قرار عنايت موردخاصه رسايل منشي كه > هم خان سعيد

گشت/>٥ الملك موتمن به ملقب بودو /ق ١٢٦٨ه سال الثاني ربيع ١٨ دروقت, خـارجـه امور وزير فوت پي دركفالت شيرازي; خان علي محمد ميرزااز خـارجـه امـور وزارت سرپرستي ونيز و شد سپرده سعيد ميرزا به شاه طرفبعد كمي گرديد٦/ سرافراز خاني لقب بهبـه آراسـته نشان قطعه يك دريافت بهسرتيپي> مرتبه سرخ <حمايل و الماسربـيع در گـرديد٧/ مفتخر شاه سوي از

به رسما را او شاه ١٢٦٩ه/ق سال الثانيو برگزيد ايران خارجه امور وزير عنوانهـمايوني> خـلعت و جـنابي <لقب بهوي انتخاب علت سپهر, كرد٨/ سرافرازميرزا فطرتي ك پا را مهمي مقام چنين بهشـاه بـه او صـادقانه خدمات و سعيداول دوره تـرتيب بدين است٩/ دانستهبـه و /ق ه ١٢٩٠ سال تا كه او وزارتآغاز انجاميد طول به سال بيست مدتخود سياسي حيات سراسر در او گشت/شاه حمايت و توجه مورد هميشه تقريباقـطعه يك نيز ١٢٧٣ه/ق سال در بود/بود الماس به مكلل كه شاه تمثال نشانبا ١٢٧٦ه/ق سال در داشت١٠/ دريافتدولتـي شوراي عضويت به مقام, حفظبه ديگر نشان يك ١٢٧٩ در درآمد١١/شـاه از صـادقانهاش خـدمات خـاطرشاه كه ١٢٨٣ سال در كرد١٢/ دريافتبه و كرد جدا همديگر از را وvيات امورامـور سـرپرستي بـر ع<وه وزيري هرنيز را وvياتي اداره مربوطه, وزارتخانهاداره دار عـهده خان سعيد ميرزا سپرد;نـهاوند, لرستان, كرمانشاهان, وvيات

٥٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير خان سعيد ميرزا انصاريـ

و سـازي راه سرحدات, تذكره خرقان,ايران مقيم بيگانه اتباع آسايش و حفظحكـومت ١٢٨٦ سـال در گــرديد١٣/گـرديد١٤/ اضافه وي مناصب به گي<ندار جديد تشكي<ت در ١٢٨٨ سال درمـيرزا پيشنهاد به بنا كه كبري الشورايمشـورت براي مشيرالدوله خان حسينگـرفت شكل پادشاهي امور در شاه بامـيرزا كـه ايـن از پس يافت/ عضويتسـال رجب در قـزويني خـان حسين٢٩ در سپس و جنگ وزارت به ١٢٨٨اعظم وزير عنوان به سال همان شعبانخان سعيد ميرزا كوشيد شد١٥, برگزيدهو كـند عـزل خارجه امور وزارت از رادست به هم را وزارتخانه اين امور خودسعيد ميرزا پشتيبان شاه چون اما گيرد/وي بـركناري به موفق اعظم وزير بود,دولتـمرد دو ايـن بـين رقـابت نشد١٦/سـعيد ميرزا و نرسيد پايان به قاجاريرويتر امتياز گذاري وا ماجراي در خاندر سپهساvر خان حسين ميرزا طرف ازراس در انگـليسيها بــه ١٢٩٠ ســالقـرار اعـظم صـدر مخالفان از گروهي

عـزل به مخالفتها اين هرچند گرفت١٧/در شـاه و انـجاميد صدراعـظم موقترشت در را او اروپـا سـفر از بازگشتمـيرسد نـظر بـه امـا گـذاشت; بـاقيكـه مـنابع از بـرخـي گـفته بـرخـ<فاشـخاص جلب صدد در شاه نوشتهاندمـنصبي بـه را كدام هر و برآمد مخالفمـيرزا جـانب نـيز بار اين گماشت,١٨اين بر ع<وه زيرا گرفت/ را خان حسيندر را خـان حسين ميرزا بعد چندي كهسـعيد ميرزا جاي به سال همين شعبانبرگزيد,١٩ خارجه امور وزارت به خانمـتولي عـنوان بـه را خـان سعيد ميرزاشاه شايد كرد/ مشهد روانه قدس آستانمركز از را وي ميخواست بهانه اين بهامـين خـان علي ميرزا باشد/ كرده دورمـيرزا افـتادن چگونگي درباره الدولهمـينويسد: شـاه چشـم از خـان سعيدشاه آن در كه جلسههايي پايان از <پسدسـتگاه بـه رويـتر امـتياز بـهانه بــهدر مــيكرد, وارد ايــراد ديــپلماسيبـه شاه قلم به مقالهاي دولتي روزنامهميرزا بيخبري به آن در كه رسيد چاپ

خان سعيد ميرزا انصاريـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٥٤

او ناشايستگي و سياست از خان سعيداشـاره خارجه امور وزارت پست برايميرزا روزنامه انتشار هرچند بود/ كردهگـاه آ خـود وظـيفه بـه را خـان سعيدخـود مـقام و كار به چون اما ساخت,مـرا شـاه لذا نـداد/ استعفا بود حريصامـور وزارت از را او عـزل كـرد مامورآسـتان تـوليت به انتصابش و خارجه

برسانم>/٢٠ او اط<ع به قدسدر خـان سـعيد ميرزا ترتيب بدينعـنوان بـه ١٢٩٠ه/ق٢١ سـال اواخـرشد/ مشهد رهسپار قدس آستان متوليبـه مشـهد در كه او فعاليتهاي شرح ازدر دقيقي اط<ع بود,٢٢ مشهور جنابعاليمورد چند به جا اين در و نيست دستشـده كـر ذ مـنابع در كه او اقدامات از

ميشود: اشارهمـط< مس شبكههاي دادن قرار ـ ١براي دوم و اول فوvدي ضريح دو بين

دوم٢٣/ ضريح جواهرات محافظتدر سر در تعميرات پارهاي انجام ـ ٢

خيابان٢٤/ vبا سمت كهنه, صحنو كـتابها فـهرست اوليـن تـهيه ـ ٣

قـدس آسـتان كـتابخانه قــرآنهـايكـه است هماني فهرست اين رضوي٢٥آمـده الشـمس مـطلع دوم جـلد ذيـل

است٢٦/نـو, صـحن شمالي ايوان تزيين ـ ٤تـاريخ در خــيابان, پــايين ســمت

ق٢٧/ ١٢٩٥كتابخانه بندي قفسه كار تكميل ـ ٥قـبلي, توليت زمان از كه قدس آستانآغـاز الدوله سيف ميرزا محمد سلطان

بود٢٨/ شدهآباد سعيد مزرعه وقف و خريد ـ ٦و زوار بـر ١٢٩٢ سال در وvيت ميان

السعاده٢٩/ دار در خود مقبرهكشـف روسـتاي وقف و خريد ـ ٧صحنهاي تنظيف و فقرا بر وvيت ميان

مطهر٣٠/جـايگاه بـراي بـاغي احـداث ـ ٨

قدس٣١/ آستان باشي متوليدر ١٢٩٧ سـال تا خان سعيد ميرزااين از پس سال اين در ماند/ باقي مشهداز را سپهساvر حسينخان ميرزا شاه كهرا وي كـرد; عـزل خارجه امور وزارت

٥٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير خان سعيد ميرزا انصاريـ

امـور وزرات دوبـاره تــصدي بــرايامين گفته به خواند/ فرا تهران به خارجهخـان حسـين مـيرزا عزل علت الدولهعدم و روسها به وي گرايش سپهساvرخـارجـه امور وزارت دستگاه كنش وادرياي شرق در روسها پيشروي به ايراننگـارنده عـقيده به است٣٢/ بوده خزرو خان حسين ميرزا عزل در انگليسيهادخالت سعيدخان ميرزا آمدن كار رويتـا بـار ايـن خان سعيد ميرزا داشتهاندخـارجـه وزارت مصدر در عمر پايانسـال يك و بيست مدت در ماند/ باقيوزارتش دوم دوره در نيز و وزارت اولدر مهمي بسيار حوادث ١٣٠١ ـ ١٢٩٧مهمي بخشهاي و داد رخ جهاني صحنهكـه گرديد جدا ايران از هرات جمله ازعنوان به او همچون اشخاصي ترديد بيخـان آقـا مـيرزا و خارجـه امور وزيروقت اعـظم صـدر عـنوان بـه نــوريپستهـاي چـنين احـراز شـايستگياز حوادث اين در و نداشتند را خطيريمنابع از بسياري بودهاند/ اصلي مقصرانعـربي و فـارسي زبـان به او تسلط به

زبانهاي از كدام هيچ به اما دارند, اشارهبـوده مقامي ضروريات از كه خارجي,آن متصدي سال پنج و بيست قريب كهو سياست <جهان از و نبوده آشنا , بودو بـند و المـللي بـين پـيچيده روابـطدر سـر هـيچگونه سـياسي بســتهاينياورد/>٣٣ در سر هم آخر تا و نميآورددر كـه بـود گـاهيها آ نا همين علت بهكـارگزاران و مــاموران بــا مــ<قاتانگـليس و روسيه همچون كشورهاييپـي در جهان سطح در زمان آن در كهپرداختن جاي به بودند; گشايي كشورمربوط كشور سرنوشت به كه مسائلي بهفلسفه و عربي و فارسي ادبيات از بود,خود گاهي آ از و ميآورد ميان به سخنبـنجامين بـود/ خوشحال زمينه اين دردر آمريكا متحده اياvت سفير نخستينـ ق ١٢٩٩ م. ١٨٨٢ |سـالهاي ايـرانسفارتش دوره كه ق} ١٣٠٠ م. ١٨٨٣عمر آخر سالهاي و وزارت دوم دوره باچندين و بوده مصادف خان سعيد ميرزادر است داشـته مـ<قات او بــا بــارايرانـيان> و <ايران عنوان با خاطراتش

خان سعيد ميرزا انصاريـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٥٦

و اخـ<قي ويژگيهاي از مفصلي شرحداده دست به خان سعيد ميرزا شخصيچـنين آن خـ<صه و مضمون كه استضعيف و قد كوتاه پيرمردي <وي است:ديگـر مانند را خود ريش كه بود الجثهرا ريشش رنگ و ميكرد رنگ ايرانيهانبود/ تناسبي صورتش چروك و چين باسالها او بود/ نافذ و تيز چشماني دارايمـورد و دار عـهده را خارجـه وزارتنـبود بزرگي آدم هرچند بود/ شاه توجهاز بسياري روحيهاش در نبود/ هم بد اماقاجار] [دوره ايراني رجال خصوصياتدر داشت/ وجـود آمـيخته طــور بــهبه را امور و بود دل دو خود تصميماتكـه گـونهاي بـه مـيگذرانـد, مسامحهتهديد را تهران خارجي سياسي محافلبـا اص< ديگر آن از بعد كه بودند كردهنـاصرالديـن از غير ايراني مقامي هيچشاه ولي شد, نخواهند كره مذا وارد شاهبود كرده خدمت صادقانه سالها كه را اوبـه تـوجه جـاي بــه و داشت دوستمـورد را او خارجه, سفراي اعتراضاتبه خان سعيد ميرزا ميداد/ قرار عنايتو ادبيات در كه عميقي مطالعات واسطه

مـوضوعات اين به داشت شرق فلسفهاين در بحث هنگام و بود خيليع<قمندطـول در ميشد/ شادمان بسيار مسائلدر او ميداد/ خرج به تواضع كرات مذابه اين و شد طماع و حريص عمر اواخرايران در كه است خاصي مالي نظام دليلكه است اندازهاي به او طمع دارد/ وجودرشوهاي يا هديه خواستار كسي از وقتيحـد در رشـوه يـا هـديه گر ا ميشودنـميشود خشـمگين نـباشد انتظارشميپذيرد باشد ناچيز هرچند را آن بلكهجـبران بـعد دفعه اللىه انشاء ميگويد و

كرد>/٣٤ خواهيددر فارسي منابع كه شد آور ياد بايدبنجامين سخنان تقريبا مختلف مواضعييد تـا سـعيدخان مـيرزا مــورد در راتـا هـم را نكـته ايـن گرچه مينمايند/از برخي كه داشت نظر در بايد حدوديحسن محمد مثل ما�خذ اين نويسندگانامـين خان علي و السلطنه اعتماد خانحـدودي تـا و رقـابت وي بــا الدولهدوره در حـال هر به داشتهاند/ دشمنيرسـمي صورت به افغانستان او وزارتسنگيني قراردادهاي و شد جدا ايران از

٥٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير خان سعيد ميرزا انصاريـ

آن مـهم مورد چند به كه رسيد امضا بهميشود/ اشاره

اسـتق<ل و هـرات شـدن جـدا ـ ١ايران/ از افغانستان

سـيم احـداث امـتياز اعـطاي ـ ٢مسـاعدت با كه انگليسيها به تلگرافبـه مـنجر و گرفت صورت وي شخص

گرديد/ ايران سراسر در آنها نفوذآخـال مـرزي قـرارداد امضاي ـ ٣كه ١٢٩٩ در ايران سوي از وي توسطاز وسـيعي مـناطق گـذاري وا به منجر

گرديد٣٥/ روسها به ايران شرقي شمال

السـلطنه: اعـتماد خـان حسن محمد ١ـ٦٣ . خاطرات روزنامه

ين, مـعاصر وفـيات قـزويني: محمد ٢ـ٢ و ١ شـماره پنجم, سال يادگار, مجلهتربيت: علي محمد ;١٠٣ . N١٣٢٧شO

٥١٨ . آذربايجان دانشمندانالتـواريـخ نـاسخ سـپهر: تقي محمد ٣ـ١٠٣ . پيشين قزويني: محمد ;٩٦٨.٢١٠٩٤.٣ پيشين سپهر: تقي محمد ٤ـ

خـان حسـن محمد ;١١٣٨.٣ همان ٥ـ١٠٧٢.٢ البلدان مرآة السلطنه: اعتماد

نـخستين ;١١٧١.٣ پـيشين ســپهر: ٦ـو يكا آمــر و ايــران ســياسي رابــــطهخـان سـعيد مـيرزا احوال از مختصري

اول سـال يـادگار, مـجله خارجه, وزير٥٢.٦ ش N١٣٢٣شO

السـلطنه: اعـتماد خـان حسن محمد ٧ـ١١٤٦.٢ البلدان مرآة

السـلطنه: اعـتماد ;١١٤٨.٢ هــمان ٨ـ١٧٤٣.٣ ناصري منتظم تاريخ

١١٩٧.٣ پيشين سپهر: تقي محمد ٩ـالبـلدان مــرآة الســلطنه: اعــتماد ١٠ـ

١٢٧٤.٢رجـال حـال شـرح بـامداد: مهدي ١١ـ

٧٦.٢ ايرانالسـلطنه: اعتماد خان حسن محمد ١٢ـ

١٤١٧.٢ البلدان مرآة١٥١٤ ١٥١٢.٢ـ همان ١٣ـ

وoيت رابينو: ل ه ;١٦١٠.٢ همان ١٤ـ٥٥٣ گيIن. ايران; دارالمرز

ميرزا حاجي معتمد: فرهاد محمود ١٥ـحســام و مشــيرالدوله خــان حســـيندوم ســال يــادگار, مــجله الســـلطنه,

٥٠ .٧ شماره N١٣٢٤شO٦٨.٢ پيشين بامداد: مهدي ١٦ـ

سـياستگران سـاساني: مـلك خـان ١٧ـ١٠٢ . قاجار دوره١١٥ . همان ١٨ـ

٥٢ . پيشين معتمد: فرهاد محمود ١٩ـالدوله: امـين خــان عــلي مــيرزا ٢٠ـ

٤٤ . سياسي خاطراتو ١ الشمس مطلع السلطنه: اعتماد ٢١ـ

٦٦٥.٢

عبدالعلي اوكتاييـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٥٨

. مشـهد شهر تاريخ سيدي: مهدي ٢٢ـ٣٦٨

الشـمس مـطلع السـلطنه: اعــتماد ٢٣ـكـاويانيان: احـتشام مـحمد ١و٤١٣.٢;

٤٠ . شمسالشموس٤٢٠ . پيشين السلطنه: اعتماد ـ ٢٤

آستان تاريخ يا راهنما موتمن: علي ـ ٢٥٣٣٨ . قدس

. الشـمس مـطلع السـلطنه: اعتماد ٢٦ـ٧٨٨ ٧٥٧ـ

احـتشام مــحمد ;٤٢٦.١ هــمان ٢٧ـ٢٥١ ٢٤٩ـ . پيشين كاويانيان:

٣٠٤ ٣٠٣ـ . پيشين كاويانيان: ٢٨ـبسطامي: علي نوروز ;٥٣٢ . همان ٢٩ـ

٤٠٣ ٤٠٢ـ . التواريخ فردوسهمانجا بسطامي: ٣٠ـ

٣٥٩ . پيشين سيدي: مهدي ٣١ـالدوله: امـين خــان عــلي مــيرزا ٣٢ـ

٦٦ . سياسي خاطراتجـهان و ايـران نوايي: عبدالحسين ٣٣ـ

٥٣٧.٢ايرانيان و ايران بنجامين: و ج/ س/ ٣٤ـ

١٨٢ ١٧٧ـ .روابـط تـاريخ مـحمود: مــحمود ٣٥ـو ٦٦٦.٢ انگــليس و ايــران ســياسي

١١٩٦.٤ و ٧٩٩.٣

يحيايي رجبعلي

( 15 )اوكتاييـعبدالعلي(x / µ 1359Ç1276)

شـاهزاده به معروف عبدالعلي ميرزاالسـلطان سـراج ميرزا عبدالرضا فرزند, رضوي قدس آستان كتابخانه متصديبـه مشـهد در ش ه ١٢٧٦ سال در ويقـاجار قـاآن اوكتاي جدش آمد/ دنياشجاع به ملقب ميرزا علي حسن فرزند

بود١/ قاجار شاهزادگان از السلطنهشـيخ نزد را ديني علوم تحصي<تكـه ايـن از پس و گـرفت فـرا محسني١٢٩٣ . ق ه ١٣٣٢ سـال در پـدرشامـور انـجام شـد تـهران راهــي ش ه

٥٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير عبدالعلي اوكتاييـ

خود فرزند به را قدس آستان كتابخانهبود ساله ١٥ نوجواني هنگام آن در كهميرزا عبدالعلي ساله چند حضور سپرد/به تا شد سبب كتابخانه در پدر با همراهكـند/ پـيدا كامل گاهي آ كتابخانه اموررا وي مسافرت از قبل روز چند پدرشخـان قـلي مـرتضي وقت, مـتولي نزدمايل گفت: و برد, ش} |م١٣١٤ نايينيامور دار عهده او جاي به فرزندش استنـيز خـان قلي مرتضي شود/ كتابخانهدر كـرد/ صـادر را امر اين كتبي مجوزمشكـ<تي با سن كمي به توجه با ابتدابـا تـوانست سرانـجام ولي شد مواجهبا تلگرافي مشورت نيز و تدبير و هوشبـا بعد سال چند آيد/ فايق آنها بر پدررسمي طور به تهران در پدر درگذشتقـدس آسـتان كـتابخانه امور عهدهداردر سال دو و پنجاه از متجاوز و گرديدجهت اين از كه كرد, خدمت سمت ايندر را تـصدي طـوvنيترين كـنون تـا

است٢/ داشته قدس آستان كتابخانهريـاست اول سالهاي در كتابخانهدر واقـع هنديها كفشداري باvي وي

از آن در و بــــود آزادي صـــــحناز كـه مـيشد اسـتفاده نــيمكتهايياين اوكتايي هنر بودند/ آورده قهوهخانهاز مينوشت/ خوب را كوفي خط كه بودبـود/ برخوردار العادهاي فوق مديريتمسـئوvن وثـوق مـورد و امين مرديدر و ميشد شمرده رضوي قدس آستانبـه مـبت<ء بـود/ مشـهور سـختگيريدر ميكرد/ استعمال را آن و بود ك تريابه و بود دقيق و منظم بسيار امور انجامكـامل اشـراف كـاركنان و امـور تـمام

داشت٤/در وي تـصدي دوران مهم وقايع ازخـط بـه قرآنـي شدن مفقود كتابخانه,كه بود cdefg سجاد امام به منسوب كوفيبه مطهر ضريح روي از تنظيف مراسم درگـردن به را گناه مخالفان رفت, سرقتاوكتايي اما انداختند, كتابخانه مسئوvنبسـياري سـختيهاي و نرفت بار زيرمحكوم حبس به كه جايي تا نمود تحملكتابخانه از را او بودند كرده قصد و شدكنند٥/ منتقل ديگري جاي به و بردارند

ش ه ١٣٤٤ ارديبهشت در اوكتايي

عبدالعلي اوكتاييـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٦٠

در ش ه ١٣٥٩ سال در و شد بازنشستهرا بـدنش يافت/ وفات سالگي ٨٣ سنش ه ١٣٤٥ سال در خود كه سردابي دردر واقع رياض زنانه مسجد جلوي درحـضرت مـطهر حـرم الفيض دار رواقك خـا بـه بـود كـرده درست cdefg رضا

سپردند٦/بـه مـيتوان اوكتايي تاليفي آثار ازكتابخانه <فهرست سوم و دوم اول, جلد<فـهرست و قـدس> آسـتان مــركزيدر ش ه ١٣٠٩ سـال چـاپ فـاضليه>اوكـتايي از كـرد/ اشـاره صـفحه ٢٦٥تـاريخ مـوضوعات در مـقاله چـندينعـمده واقـفين قدس, آستان كتابخانه

نسـخهشناسي و قدس آستان كتابخانهچاپ به قدس> آستان <نامه نشريه در

است/ رسيدهكـتابخانه تـاريخ اوكـتايي: عبدالعلي ١ـ,٧ شماره قدس, آستان نامه قدس, آستان

٥٩ . ١٣٤٠شهمانجا ٢ـ

. قـدس آسـتان تـاريخ موتمن: علي ٣ـ٣٠٣

دفـتر از سـبز بـرگي رفـوگران: زري ٤ـشماره دانشورز, مقدس: كتابخانه تاريخ

٢٣.١٣٨٢ ,٢همانجا ٥ـ

عـمده واقـفين شـاكـري: رمـضانعي ٦ـكـاويانيان: احـتشام محمد ;٢٠ . كتاب

٣٤٧ . الشموس شمس

سعيديزاده رسول

ب

1 k¦] Ñ­¼vd§AkLî Ç »¯BMB¼i¿BM

( 16 )كبر ـعليا بجستانيمقدم

(˜ µ 1385 Ç 1299)

مـقدم, بـجستاني كـبر عـليا حاجآستان خادم و برجسته واقف نيكوكار,در /ش ه ١٢٩٩ سال در رضوي/ قدس

آمد/ دنيا به مشهد در مذهبي خانوادهايدر را مـتوسطه و ابـتدايـي تحصي<تچهار از پس رساند/ اتمام به شهر همينبه گرفت تصميم بانك در خدمت سالدولتـي امـور از و بـپردازد آزاد كــاردر مـنظور همين براي كند/ گيري كنارهبـازرگاني كـارهاي به محسنيان سرايتهران به ه/ش ١٣٤٠ سال در پرداخت/ساختمانسازي كار به و كرد مهاجرتشـركت چـند تـوانست او پــرداخت/بـناي كارخانجات جمله از ساختماني

نمايد/ ايجاد مناسب درآمد با سبكعنوان به خود طولعمر در بجستانيشـناخته برجسته نيكوكار افراد از يكيبـاب يك او مـوقوفه اوليـن مــيشد/در حـيدر قـطبالديـن بنام دبيرستان٧٢ است/ تــربتحيدريه شــهرستان

اللىه فضل ميرزا ـ نگار بدايع ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٦٢

در كرب< شهداي از تن ٧٢ نام به مدرسهســاير و تــهران مــختلف مـــناطقمــجتمع اســتان, آن شــهرستانهايبـجستان, شـهر در آمـوزشي فرهنگيدانشـجويان بـراي دانشجويي خوابگاهايـجاد تـهران, شريف صنعتي دانشگاهو ـازي راهس ي, عـمراـن پـروژه چـنديناقدامات از پلسازيدرسراسركشورو///

اوميباشد/ المنفعهوخداپسندانه عامبـناي شركت كارخانجات بجستانيبناهاي از تعدادي و |هبلكس}١ سبككشور شمالي شهرهاي و تهران در ديگرآستان بر وقف ه/ش ١٣٦٦ سال در راآنهـا درآمـد از تا نمود رضوي قدسبـه جـامعه فـرهنگي امور ترويج براي

شود/ هزينه مطلق صورتبا و بود گريزان شهرت از بجستانيحاضر داشت, متعددي وقفهاي كه آنمـطبوعاتي مـصاحبه يك در نـميشدبگويد/ چيزي داده انجام آنچه پيرامونخويش كار دفتر سن, كهولت عليرغمحـاجت رفع بود معتقد نميكرد, رها راتـعالي خداوند نعمتهاي از نيازمندان

را نعمتها اين منزلت و قدر بايد و استنكرد/ م<مت را آنان و دانست

٨٦ سـن در بـجستاني ســرانـجامپيكرش گفت/ وادع را دارفاني سالگي١٣٨٥ سال آذرماه ٢٥ دوشنبه روز درخـدام و مسـئولين هـمراهـي با ه/شمردم و بستگان و رضوي قدس آستانمـطهر حـرم سمت به مشهد قدرشناسحـرم دارالعزه مباركه رواق در و تشييعشد/٢ سپرده ك خا cdefgبه رضا امام مطهرطريق از متخلخل بتن يا سبك بتن ـ ١انـجام اوليـه مــواد پــخت و اخــتIطمـتر هـر در مخصوصآن وزن ميگيرد/مـقاومت و است گرم كيلو ٦٠٠ مكعبسانتي بر گرم كيلو ٣٥ تا ٣٠ آن سازهاي

است مربع متر,١٠٩ ش حرم, ;١٣٨٥.٩.٢٢ قدس ـ ٢

١٣٨٥.١٠.٣

سعيديزاده رسول

( 17 )اللىه فضل ـميرزا بدايعنگار

(˜ µ 1343 Ç 1286 b)

آسـتان نگـار بدايع اللىه فضل ميرزا

٦٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير اللىه فضل ميرزا ـ نگار بدايع

و مــورخ شـــاعر, اديب, قــــدس,باشي م< داود ميرزا فرزند جغرافيدان,بـزرگتر برادر و ق}١ ه ١٣٢٥ ـ ١٢٧٠|در خراساني, شاعر گاهي, آ عبدالحسيندر vاحـتما ق ه ١٢٨٦ سـال حــدودمـ< حـاجي جـدش شـد/ زاده مشهدخـرو> <صـد در كـه قـاضي حســينساvر فتنه در بود, محل بزرگ سبزوار,بـا و گـرفت را السـلطنه حسام جانبسـاvر بـا همراهـي از اهالي او ت<شدولتـيان يـاري بــه و كشــيده دستباشي م< داود ميرزا پدرش پرداختند٢/غـ<محسين بـود/ خود عصر ادباي ازبـه سفر هنگام به كه الملك افضل خان

نگار بدايع با ق/ ه ١٣٢٠ سال در مشهدداشـته هـمنشيني و مـ<قات پدرش ومينويسد: چنين نگار بدايع پدر دربارهاين در كه دانشمندي مردم بزرگوار <ازبسـي مـن نظر در و كردم م<قات شهرجـناب آمـد, پـايه سنگين و گرانمايهبـه مـعروف اديب داود ميرزا مستطاببا سپس الملك افضل است/>٣ م<باشيالمـاهر> <الفـاضل نـظير القابي آوردندانش و اخ<ق و ادب داود ميرزا برايمـن مينويسد و ميستايد را وي عربيفـض<ي و ادبـا همه خود عمر ايام دراديب احـمد سـيد آقـا نــظير ايــرانمـيرزا جناب <ولي ديدهام را خراسانيحكـمت فـن در نـه را/// م<باشي داودساير و ايشان از كاملتر ادبيات در بلكهبدايـع خود مورد در همو يافتم> مردمو سي حدود در او مينويسد: نيز نگاربرومند فرزند سه از يكي و دارد سال دوو رائـق طبعي <داراي است/ داود ميرزا<ادبـيات در و مـيباشد> فـائق ذوقيبـارعه> تـصنيفات و جـامعه تـاليفات

دارد٤/

اللىه فضل ميرزا ـ نگار بدايع ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٦٤

<در مـينويسد: ديگــر جــاي درلقب و منصب به رضويه مقدسه آستانهفرمانهاي انشاء در و مفتخر نگار بدايعآسـتان تـرسل فن و آثار فيض سركاراvنشاء دار است/ مشتهر و وحيد مقدسههر در است/ تفويض او به مقدسه آستانهعـليه ـ رضا حضرت طرف از كه حالبـراي خـلعتي ـ الثـناء و التـحيه آvفحـضرت و ايران شاهنشاه اعليحضرتمسـتطاب حضرت و عهد وvيت اسعدفرمانهاي ميشود, فرستاده اعظم صدرعربي به اللىه فضل ميرزا آقا را خ<ع آنفائقه كلمات و رائقه بيانات با فارسي ومـبارك مـهر بـه و كرده صادر و انشاءدفـتر امـضاي ثبت به و موشح رضويايشان براي ساخته مزين مقدسه آستانهارســال آذربــايجان و طــهران بــه

ميدارند/>٥انـق<ب بـا هـمزمان نگـار بـدايـعسـال از و رفت تـهران بـه مشروطيتمدرسه در سال دو مدت به ه/ق/ ١٣٢٥و بود ادبيات معلم تهران سياسي علومآن گردي شا سمت مهاجر رجال <غالب

دوره اتـمام بـا داشـتند/>٥ را مـرحـومبـازگشت/ مشهد به وي صغير استبدادبـه عـلميه و مـلي مـدارس در مـدتينـيز چندي و پرداخت ادبيات تدريسمدارس از <رحيميه> دبستان مديريتوي عـهده بـر مشروطيت از بعد جديدفوائد و فرهنگ <اداره تاسيس با بود٦/بـراي سپس و معاونت ابتدا وي عامه>و داشت را اداره آن رياست سمت سالها١٢٩٩ . ق ه ١٣٣٨ سـال از ضمن دربر در كه را <الكمال> ماهانه مجله ش هگاه و اخ<قي ديني, موضوعات گيرندهاين محل كرد/ منتشر مشهد در بود ادبيمـيشد منتشر سربي چاپ با كه مجلهشـماره از سپس و ملك سراي در ابتداكوچه در نگار بدايع خود منزل در هشتمكـه آنـجا از داشت/ قرار خيابان vبا نوبـيشتر بـود ديـني مـجلهاي <الكمال>بودند٧/ علما و روحانيون آن مشتركان

تـاليفات در نگـار بـدايـع تيزبينيتـا شـد بـاعث جغرافيايي, و تاريخيبعدي نويسندگان استناد مورد او نظراتآستان تاريخ در موتمن علي گيرد/ قرار

٦٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير اللىه فضل ميرزا ـ نگار بدايع

ارجاع او نوشتههاي به مورد چند قدساست داده ترجيح ديگران نظر بر را آن ودر او تاريخي ديدگاههاي جمله از كهنگـار بدايـع ميباشد/ مطهر حرم موردخود در تخريبي كه است داشته اعتقادواقـع ق ه ٦١٧ در مغوvن توسط حرمآنان حمله در حرم گر ا زيرا است نشده٦١٢ سال كتيبههاي بايد ميشد ويراننـام به خانمي وقفي قرآنهاي نيز و ق همورخان گر ا و ميرفتند بين از نورستيشـايد كـردهانـد حرم تخريب به اشارهبوده مشهد شهر خود تخريب منظورشان

مطهر٨/ مرقد نهمـعاني و بيان زمينه در او كتابهايشـعر و است مـيشده تـدريس سالهاشـعر بـر را او عـربي اشـعار شناسان,بدايع سرانجام مينهند٩/ ترجيح فارسي١٣٤٣ سـال ذيقعده ٢٣ يا ٢٢ در نگاردر زندگي سال ٥٧ نزديك از پس ق هبـه الضـيافه دار در و درگذشت مشهدنام به دختري وي شد١٠/ سپرده ك خادر و مـيسرود شـعر كه داشت سوسنداود آل و درگـذشت سـالگي ٢٠ سن

بـه مـيتوان او آثار از اوست/١١ فرزندكرد: اشاره زير كتابهاي

بـديعيه بـر |شـرح الربـيع ازهار ـ ١است} پدرش

اوست١٢ شعر ديوان البدايع ـ ٢صـنايع شـرح فـي ا4شـعار بدايع ـ ٣قـوامـي قـوامـيه قصيده شرح ا4سحار

داشته درسي جنبه كتاب اين گنجوي/١٣وقت مـعارف اداره براي را آن مولف و

است/ نوشتهبـه مـعاني عـلم در المـعاني بـيان ـ ٤

ش}١٤ ه ١٣٣١ مشهد |چاپ فارسي<در نـام به احمدي منتظم تاريخ ـ ٥همراه رجال> و س<طين مرگ و وvدت

تاريخ١٥ ماده باجـواب و سوال ادبي, نامه تاريخ ـ ٦از پس كــه شــاهنامه, از مســتخرجاز ابـياتي مسـجع نـثر بـه مــقدمهايكياني و پيشدادي پادشاهان داستانهايلغـات داسـتان هـر از پس و بـرگزيدهاخـ<قي, نـتايج و شـرح را آن دشواررا آن تــاريخي و حكــمي فــلسفي,و فـصاحت و ب<غي نكات و برشمرده

اللىه فضل ميرزا ـ نگار بدايع ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٦٦

است١٦/ كرده كر ذ را آن ترسلاسـ�مي تـمدن تـاريخ تــرجـمه ـ ٧

زيدان١٧ جرجيعربي منظوم ترجمه التقوي, لباس ـ ٨چـاپ مشـهد فـارسي, به كسا حديث

ق ١٣٣٢ سربيعزماتخسرويه|خيريه}صدقات ـ ٩قناتمسجدگوهرشاد بهحفر نيريهراجعنيرالدولهچاپسربي١٣٣٤ق بهدست

چـاپ فــارسي, حــجاب لزوم ـ ١٠١٨١٣٣٢ مشهد سنگي

فـارسي زبان به الشموس مطلع ـ ١١سـال بـه كـتاب ايـن جغرافيا/ علم دراداره اجـازه بـه مشهد در ه/ش ١٣٣١چـاپ درسـي كـتاب عنوان به معارفدر را آن همه بيرجندي احمدي و شدهصـفحات زمين ايران فرهنگ ٢٦ جلداست/ رسـانده چـاپ بـه ٣٤٤ ـ ٢٩٧نـظير مـقدماتي مـباحث نثر, به مولفعـلم مـوضوع جـغرافـيا, علم فضيلتاقسـام و جغرافـيا علم واضع جغرافيا,وصـفي, سـياسي, |طـبيعي, جـغرافـياسپس آورده را و///} رياضي و اقتصادي

به را مشهد و خراسان ايران, جغرافيايحاوي جدولهايي و است درآورده نظمايالتهاي عمده, معادن قبيل از اط<عاتيعـمده شهرهاي حكومت كز مرا اصلي,اصـلي مــمالك و اصــلي ايــالتهايو است كـرده رسـم جـهان قـارههايتـاريخي جـغرافـياي خـ<صه بهطورابنيه, جدولهايي در و نوشته نيز را مشهدو بنا تاريخ و محل و مساجد و مدارسحوادث از پارهاي همراه به را آنها تعميرطـور بـه داده رخ مشـهد در كه مهمي

است١٩/ آورده سالشمار١٥٦.٢٠ الذريعه تهراني: بزرگ آقا ـ ١

المـلك: افـضل خــان غــIمحسين ٢ـ٨٥ ٨٣ـ . خراسان سفرنامه

٨٠ . همان ٣ـ٩٢ ٩١ـ و ٨١ . همان ٤ـ

٩٢ ٩١ـ . همان ٥ـشعر سال صد گلشنآزادي: كبر ا علي ٦ـ

٣٥ . خراسانو جرايد تاريخ هاشمي: صدر محمد ٧ـ

٢٦٨.١ ايران مجIت. قـدس آسـتان تـاريخ موتمن: علي ٨ـ

٢٥٤٣٥ . پيشين آزادي: گلشن كبر ا علي ٩ـاسـIم جهان دانشنامه ;٣٦ . همان ١٠ـ

٦٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير عبدالعلي قزلباشـ بروسان

٤٦٦.٢اللىه فضل بيرجندي: احمدي احمد ١١ـفـرهنگ الشـموس, مـطلع و نگار بدايع

٢٩٦.٢٦ زمين ايرانهمانجا اسIم. جهان دانشنامه ١٢ـ

چاپي, كتب مولفين بابامشار: خان ١٣ـ٤٦٨.١

٥٥٢.١ همان ١٤ـ٣٥ . پيشين آزادي: گلشن كبر عليا ١٥ـ

همانجا اسIم: جهان دانشنامه ١٦ـهمانجا ١٧ـ

و ٢٦١.١٥ پيشين تهراني: بزرگ آقا ١٨ـ٢٩٩ و ٢٩٣.١٨

پـيشين بـيرجـندي: احمدي احمد ١٩ـ٣٤٤ ٢٩٣.٢٦ـ

يحيايي رجبعلي

1 k¦] Ñ ©¼en kªd« Ç ºjo]°oM

( 18 )بروسانقزلباشـعبدالعلي

(x µ 1381Ç1281)

تذهيب و نقاش بروسان, عبدالعليـ ١٢٤٢| قزلباش رضا محمد فرزند كار/ش ه ١٢٨١ سال در است, ش} ه ١٣٢٧و نقاشي هنر آمد, دنيا به مشهد شهر در

را روغني جلدهاي و مرغ و گل تذهيب١٢٣٧ سـال از و آمـوخت پدر نزد دركـار بـه خـود پـدر فوت از پس ش هپـرداخت/ بوته و گل نقاشي و تذهيبآستان در سال ٥٠ مدت قزلباش استادبيشتر و بود كار به مشغول رضوي قدسكه جلدهايي و ميساخت جلد اوقاتتـذهيب بـرگ و گل با ميكرد درستاز بعضي و كتاب صفحات وي مينمود/صـحافي از خـاصي نـوع با را قرآنهاجـلد و تـذهيب را آن سـپس و وصلهقرآني صفحات تذهيب موقع در ميكرد/

بود/ وضو با هميشهخرداد ٢٤ تاريخ در بروسان استادعـمري از پس ش ه ١٣٨١ سـال مـاهملكوت به قلبي ايست دليل به طوvنياسـ<مي جمهوري صحن در و پيوستاو آثـار از گـرديد/ دفـن رضـوي حرمخطي كتابهاي سازي تصوير به ميتوانسـاخت مـجنون, و ليلي حافظ, ديوانچـهرهها از نـقاشي و روغني جلدهايو هندوستان موزههاي در كه كرد اشارهرضـوي قـدس آسـتان نيز و كستان پا

رضا محمد قزلباشـ بروسان ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٦٨

ميشود١/ نگهداريآشـنا, مندي هنر سوگ در دانشورز: ـ ١

١٣٨١ خرداد

سعيديزاده رسول

( 19 )بروسانقزلباشـمحمدرضا

(x µ 1327Ç1242)

اسـتاد قزلباش بروسان رضا محمداز حسـن مـحمد فرزند تذهيب, مسلمكوچه در ١٢٤٢ سال در جوانشير طايفهمـادرش آمـد/ دنـيا به مشهد عنبر باغعصر علماي از دامغاني علي م< دختربـازرگاني كـار بـه ابـتدا قـزلباش بود/

و تـذهيب هـنر به بعد و داشت اشتغالپدر نزد هنرها اين با و آورد روي نقاشيفـوت از پس شـد/ آشنا خود عموي وكـابل به عمويش و برادر همراه به پدر,راه افغانستان سلطنتي دربار به و رفتبـه هــايش مســافرت در و يــافتو نـقاشي استادان محضر از هندوستانسـال در كرد/ استفاده ديار آن تذهيبكـتابخانه اســتخدام بــه ش ه ١٣٠٩و درآمـد رضـوي قدس آستان مركزيكرد/ خدمت كتابخانه اين در سال هجدهو گـل تذهيب مسلم استاد قزلباشجـلدهاي سـاخت و قـلمدان و بـوتهتخصصي هنر بر ع<وه وي بود/ روغنيالوان, تـركيب ميناكاري, فنون در خودـاورزي كش و دازي تـيراـن كاري, سواربه ميتوان او شاگردان از داشت/ تجربهآلفته عيسي بروسان, عبدالعلي فرزندش

كرد/ اشاره تبريزيان وهاشمظريفقزلباشدرسال١٣٢٧هش سرانجامدرجوار پيكرشرا شتافت, باقي ديار بهدفـن آزادي صـحن در رضـوي ـارگاه ب

كردند/سعيديزاده رسول

ت

Ç º±Çƒn Ñ ³Ç ×ئ§AkÇwA Ç nAk¦½±dÇU

³×ئ§AkwA

c¼Ml Ç º±ƒnÑ ³×ئ§A c¼Ml Ç nAk¦½±dU

³×ئ§A

oT¯ÀÇŸ Ñ ­« ѱǫ Apo¼Ç« Ç nAk¦½±dU

­« ѱ« Apo¼« Ç ºnA°qLw

ºjBµ Ç º±ƒnѺjBµ Ç nAk¦½±dU

( 20 )الدين تهرانيـسيدج�ل

(x µ 1366Ç1277)

رضـوي, قدس آستان توليت نايبـ ١٣٣٠| خـراسـان اسـتاندار واقـف,سـناتور, ش} ١٣٤١ ـ ١٣٤٠ و ١٣٣١وزير دانشگاه, استاد و نويسنده منجم,دربــار وزيـــر تــــلگراف, و پست

سلطنتي/ شوراي رئيس شاهنشاهي,سيد فرزند تهراني, الدين ج<ل سيد١٥ در اvس<م} |شيخ تهراني محمدعليشـد١/ متولد تهران در ش ١٢٧٧ مردادنگاشته وي تولد سال را ١٢٧٥ عاقليتبريز را تولدش محل منابع برخي است٢با و متدين بانويي مادرش دانستهاند٣/رضويه مباركه روضه در كه بود تقوايي

الدين جIل سيد ـ تهراني ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٧٠

مدرسه در را تحصي<تش است٤ مدفونپـايان از پس كـرد, آغاز تهران تربيتحوزوي تحصي<ت به مدرسه اين دورهگرفت تصميم مدتي از پس آورد/ رويبـرود/ ريـاضيات و نجوم علم دنبال بهنـجوم علم در كه شد موجب ع<قهاشنـام بـه تـهران در و گردد نظر صاحبشود/ معروف منجم> الدين ج<ل <سيدمشـهد بـه نـجوم عـلم گـيري فرا برايمحمد م< حاج محضر از و كرد مسافرتدر او نـمود/٥ اسـتفاده مـنجم مــهديبـا و نـمود دايـر خانهاي رصد منزلشتـماس در دنـيا خانههاي رصد اغلبداشت آشنايي نجوم علم در چون بود٦/بود, يافته بصيرت تقويم استخراج در ومـنجم منصب رضوي قدس آستان درتـقويمهاي سـالي چـند و يافت باشي

ميكرد٧/ منتشر را آستانهانــتشار بــه ش ١٣٠٥ ســـال ازهمه و پرداخت خود نجومي تحقيقاتانـتشار گاهنامه عنوان تحت كتابي سالهالديـن ج<ل سيد دوره همين در داد٨/در داد٩/ تعليم شاه رضا به را نجوم علم

در مدرس حسن سيد كه ش ١٣٠٧ سالتوقيف درگاهي سرتيپ طرف از منزلشدر تهراني الدين سيدج<ل شد, تبعيد وبسر زندان در چندي و بازداشت همانجاكه شد تكليف ش ١٣١٣ سال در برد/١٠از او شـود/ خارج روحانيت كسوت ازبه سرانجام و رفت طفره شهرباني دستورايـران از مـخفيانه لبـاس تـغيير جـايانتخاب زندگي براي را بلژيك و خارج,در دكـترا درجـه اخذ از پس وي كرد/ريـاضيات, رشته در بروكسل دانشگاههـمان اسـتادي بـه فـيزيك و نــجوم

گرديد١١/ استخدام دانشگاه,رصـدخانه مـنجم سـال چــنديننـجوم انـجمن عضو و بلژيك سلطنتيو بـروكسل دارالعـلم مـحقق فرانسه١٢,نـجومي انـجمن دائـمي موسس عضوتـاريخ دولتـي انـجمن عضو و فرانسه

بود١٣/ بلژيك علومدر اقـامت سـال ١٢ از پس تهرانيايران به السلطنه قوام دعوت به بلژيكپـارلماني معاون و مشاور وزير و آمد١٣٢٦ش اواسـط در شد/ وزير نخست

٧١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير الدين جIل سيد ـ تهراني

از السـلطنه قـوام كردن خارج براي شاهاز زد ـاتي اقدام به دست سياسي, صحنهتكليفكردهمگي بهوزيرانكابينه جملهسيدج<ل تماموزيرانجز دهند/ استعفاو دادند تن شاه بهخواست تهراني الدينرا دولت زمـينهسـقوط خود استعفاي باـاي دولته در وي ـاختند/١٤ س فـراهـمشاه وزير احمدقوام|١٣٢٦.٩.٢٢ش}سـاعد مـحمد وزيـر نـخست معاون ووزيـر ش} ١٣٢٧.٨.٢٧| مـراغـهايتــلگراف و پست وزيــر و مشـــاورمــنصور عــلي |١٣٢٨.١٠.٢٤ش},تـلگراف پست وزير |١٣٢٩.١.٨ش}وزيـر |١٣٣١.٤.٢٧ش} قـوام احـمدامـيني علي دولت در باvخره و مشاوردكتر دولت در گرديد/١٥ كابينهوي عضوآستان توليت نيابت ش} ١٣٣٠| مصدقش ١٣٣٠.٣.١٩ و رضــوي قــدسو شد١٦ سپرده او به خراسان استانداريمناصب اين در ش ١٣٣١ اسفند آخر تابـا مـدت ايـن در بود/ خدمت مشغولكشـور, روز آن مرج و هرج پر اوضاعآسـتان بـدهيهاي از بـخشي توانست

مالي وضعيت و نمايد پرداخت را قدسبـهبود را آسـتانه خـدمهي و كـاركنانو الحـفاظ دار بين نقرهاي در بخشد١٧/در گـوهرشاد مسـجد كفشداري راهروشـد١٨/ ساخته وي اهتمام به زمان اينآخـر در خدمت سال يك از پس ويو بـازگشت تـهران به ش ١٣٣١ اسفندنشر و حشر به سياسي, كارهاي از دوربـه و پـرداخت دانشـمندان و عـلما بانـجوم و ريـاضيات در خود تحقيقاتدوره در ش ١٣٣٢ سـال در داد, ادامهتـهران سـناتوري بـه سـنا مجلس دومسفير سمت به آن از پس و شد انتخابدر و عـزيمت بـلژيك بـه ايـران كبير

كرد/١٩ تدريس شهر آن دانشگاهسال در بار دومين براي ج<ل سيدتوليت نيابت و استانداري به ش ١٣٤٠گرديد٢٠/ منصوب رضوي قدس آستانانجام با توانست ماموريت اين در وينـابسامانيهاي اصـ<حات, سري يكسـامان بـه را قـدس آستان در موجودطرد آستانه از را سودجو افراد و برساند

نمايد٢١/

الدين جIل سيد ـ تهراني ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٧٢

امـام بـيمارستان بــناي تــاسيسآسـتان روزي شبانه درمانگاه cdefg رضاكـاشيهاي پـوشش رضـوي٢٢, قدسامام, حرم در سر ايوان داخل رنگ هفتو درختكاري آباد٢٣, ملك باغ توسعهاز شـهر٢٤ اطراف در سبز فضاي ايجادماموريتش پايان تا وي خدمات جمله

بود/ آستانه در ش} ١٣٤٢|مـقام از اسـتعفا از پس ج<ل سيددر سـنا مـجلس سـوم دوره در خود,شـايد شد/ برگزيده سناتوري به تهراناسـتعفايش موجب كه عواملي از يكيارضي اص<حات با وي مخالفت گرديدخـراسـان استانداري تصدي زمان درسـنا, مـجلس چـهارم دوره در بود٢٥/وزيري نخست با و بود انتصابي سناتورو برخاست مخالفت به منصور حسنعليكـبود راي دولت لوايــح بــه بــيشتربـه تهراني از كه گزارشهايي ميداد٢٦/كه داشت آن بر را وي بود, رسيده شاهمجلس به بعد دوره در ورودش از مانعج<ل سيد سياسي عمر آن از پس شود/شوراي در عضويتش تنها يافت, پايان

خـاطر بـه هم آن و بود, اسكناس نشرداشتند٢٧/ او به مقامات كه بود اعتماديآخرعمر تا ج<ل سيد دولت تصويب به

ميكرد/٢٨ دريافت سناتوري حقوقبروكسل دانشگاه ش ١٣٥٥ سال دركرد امضاء اروپا در قراردادي تهراني بامشـرق در را نـجوم تحول سير وي كه

كند٢٩/ تدوينانـق<ب كـه ه/ش ١٣٥٧ سـال درشـاه و بود رسيده خود اوج به اس<ميشـوراي پيشنهاد ميديد رفتني را خوددي ٢٤ در بختيار شاپور داد/ را سلطنتكه وزير, نخست عنوان به ش ١٣٥٧ ماهگرديده سلطنت شوراي تشكيل ماموراز را سـلطنت شـوراي اعـضاي بــود,حضور به موجه اصط<ح به چهرههاياعضاي از يكي تهراني نمود/ معرفي شاهبـه جـلسه اوليـن در و بود٣ كابينه اينشاه گرديد/ انتخاب شورا رئيس عنوانبـا و نمود ترك را ايران ماه دي ٢٦ درطي پاريس از امام ايران از شاه خروجقانوني غير را سلطنت شوراي بيانيهايبـيانيه ايـن صدور از پس نمود/ اع<م

٧٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير الدين جIل سيد ـ تهراني

جـمله از شورا سوي از استعفا مسالهيديـماه ٢٨ در گرديد/ عنوان ج<ل سيداز و سلطنت شوراي رئيس عنوان به ويشد اعزام پاريس به بختيار شاپور سويامـام نظر طبق نمايد٣١ ديدار امام با تامـ<قات زمـينه و نوشت را استعفايشو او استعفاي امام نظر از گرديد/ فراهمانـق<ب پيروزي به كمكي شورا انح<ل

بود٣٢/ اس<ميپـيروزي از پس الديـن جـ<ل سيدجـنوب ه ـب ـاريس پ از اسـ<مي انق<بوشتن ـن و عـلمي ـار ك به و رفت فرانسهسالي ميان در وي پرداخت/ نجوم تاريخ

بود/٣٣ كرده ازدواج سويسي خانم باعـلوم در تبحر بر ع<وه ج<ل سيددر و بـود هـم خطاط و شاعر مختلف,كـوشا خطي كتب و عتيقه آوري جمعموزه به بيشتر لحاظ اين از او منزل بود/تمام و مسكوني خانه داشت/٣٤ شباهتكتابخانه جمله از جات, عتيقه و اثاثيهو خـطي نسخه ٣٨٣ كه را شخصياشآسـتان وقـف بود چاپي نسخه ٣٤٥٠نجومي دستگاههاي كرد/ رضوي قدس

وقف هم را خود به متعلق اخترشناسي ونمود/٣٥ تهران دانشگاه

رسيده چاپ به او از كه تحقيقي آثارميباشد: زير شرح به

ا4مـم بطبقات التعريف كتاب ترجمهچهار تحقيق و تصحيح اندلسي, صاعدتـاريخ تاليف سمرقندي, عروضي مـقاله

تـصحيح و تحقيق اس�م, در نجوم علم

و فلكي صور تاليف جويني, جهانگشاهي

ش}, ١٣١٣| قـديمه مـلل مـعرفت تاريخ

رشيدي, التواريخ جامع از بخشي تحقيقتصحيح فـ�ماريون, هيئت كتاب ترجمهاليالمغرب المشرق من العالم كتابحدودو تصحيح ,١٣١٢ مسكو چاپ روي ازابن يحيي التواريخ لب كتابهاي چاپاصـفهان مـحاسن قـزويني, عبداللطيففـارسنامه ,{١٣١٢ عربي |متن مافروخي

شرح در ارشاد رساله ,{١٣١٣| بلخي ابن

و {١٣١٢ |عـربي عباد بن صاحب حال

قـمي, مـحمد بـن |حسـين قـم تــاريخ

هـندسي, اشكـال رسـم تـاليف ,{١٣١٣مسـائل حل مختلف, مسائل در كتابيمنتخب كتاب مخروط, قطع و مجسمات

الدين جIل سيد ـ تهراني ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٧٤

سال تا ١٣٠٧ سال از گاهنامهها و الرمل

ش٣٦/ ١٣١٥در ش ١٣٦٦ مرداد دهم در تهرانيسـالگي نود سن در پاريس ليزه شانزهپنج از پس وصيتش طبق يافت/ وفاتنگهداري پاريس در جنازهاش كه سالتهران به ١٣٧١ ماه مهر ٢٩ در گرديد,مشـهد بـه ١٣٧١ آبان اول در و حملدارالسـياده مـباركه رواق در و مـنتقل

شد٣٧/ سپرده ك خا به مطهر حرمعـمده واقـفين شـاكـري: رمضانعلي ١ـ

٣١ . كتابسياسي رجال حال شرح عاقلي: باقر ٢ـ

٥١٣.١ ايران نظامي و١٨٣.٥ تشيع المعارف ة داير ٣ـ

خراسان فرهنگ عطاردي: اللىه يز عز ٤ـ٥٠٥.٣

٥٠٧.٣ همان ٥ـهمانجا تشيع. ةالمعارف داير ٦ـ

نـوري سعيد و محمد شيخ آقا يم مر ٧ـ٣١٠ . مشاهير گلزار نشاط:

٦٢٨ . كاران نادره افشار: ايرج ٨ـ. ايران وزيران نخست بهنود: مسعود ٩ـ

١٠٨٥١١.٣ پيشين عطاردي: ١٠ـ

٥١٤.١ پيشين عاقلي: باقر ١١ـ

٣١ . پيشين شاكري: ١٢ـ٣١٠ . پيشين محمد: شيخ آقا يم مر ١٣ـ

٥١٥.١ پيشين عاقلي: ١٤ـايران دولتهاي وزيري: نخست نهاد ١٥ـمير تا الدوله مشير خان نصراللىه ميرزا از٢٣٢ـ و ٢٢٩ ,٢١٩ . مـوسوي حسينسياسي تاريخ مدني: الدين جIل ;٢٣٣

٣٤٩.١ ايران معاصرتـاريخ تـقويم جـIلي: غــIمرضا ١٦ـپـيشين عــطاردي: ;١١٧ . خــراســان

٥١٢.٣شـمس كـاويانيان: احـتشام محمد ١٧ـ

٤٤٨ . الشموس٥٣٠.٣ پيشين عطاردي: اللىه يز عز ١٨ـ

٥١٥.١ پيشين عاقلي: ١٩ـ١٨ تـاريخ [روزنـامه] شرق آفتاب ٢٠ـ

١٣٤٠ دي٥٣٣.٣ پيشين عطاردي: ٢١ـ

٥٢٩.٣ همان ٢٢ـ. قــدس آســتان نــامه هــمانجا; ٢٣ـ

١٠٣ و ١٠٢ و ١٤ شمارههاي٥٣١ . پيشين عطاردي: ٢٤ـ

٥٣٨.٣ همان ٢٥ـهمانجا . تشيع المعارف ة داير ٢٦ـ

٥١٤.٣ پيشين عطاردي: ٢٧ـهمانجا . تشيع المعارف ة داير ٢٨ـ

٥١٥.١ پيشين عاقلي: ٢٩ـ٤٢٤.٢ پيشين مدني: ;٥١٦ . همان ٣٠ـو تـIشها ين آخـر يـزدي: ابراهيم ٣١ـ

٧٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير الدين جIل سيد ـ تهراني

١٣٠ . تهران روزهاي ين آخر٥١٧.٢ پيشين عاقلي: ٣٢ـ

همانجا ٣٣ـهمانجا ٣٤ـ

. ساله هزار گنج شاكري: رمضانعلي ٣٥ـ

٩٨آقا يم مر ;٥١٧.٣ پيشين عطاردي: ٣٦ـ

٣١١ . محمد شيخ٣٢ . كتاب عمده واقفين شاكري: ٣٧ـ

سكندري علي

ج

( 21 )ـمحمدحسن جاهدنيا

(x µ 1381Ç1311)

غـ<م فـرزند جاهدنيا حسن محمدكتابدار المحققين> <خادم به ملقب عليآسـتان كتابخانه سابقه با كتابشناس ومـاه دي دوازدهـم روز رضوي/ قدسمـح<ت از يكـي در ش ه ١٣١١ سال

طي از پس و آمد دنيا به مشهد قديميمـاه آبـان در مشهد در تحصيل دورانخدمتگزاران جرگه به ش ه ١٣٣٣ سالسال در و پيوست رضوي قدس آستانطـور بـه را خـود خدمت ش ه ١٣٤٦قدس آستان مركزي كتابخانه در رسميبازنشسته ش ه ١٣٥٨ سال در و آغازبـه بـعد سـال از ديگـر بار او گرديد/هـمكاري به دعوت قراردادي صورتدر حـياتش روز آخـرين تـا و شــدمـحققان و نـويسندگان بـه كــتابخانهدر خـدمت دوران در كــرد/ خــدمتكتابدار, عنوان به قدس آستان كتابخانهبـخش رئـيس چـاپي, مـخزن مسئولكتابخانه نماينده خانه, قرائت و مخازنكـتابداران انـجمن در قـدس آســتانكتاب, انتخاب و خريد مامور خراسان,

٧٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير حسن محمد ـ جاهدنيا

نسبشـناسي و محققان تاvر متصديبر ع<وه نمود/ وظيفه انجام امامزادگاننفايس و كتاب نمايشگاه تشكيل اين,شـخصيتهاي راهنمايي قرآن, گنجينهو خـارجـي فرهنگي و علمي سياسي,و مركزي كتابخانه از بازديد در داخلي,جـمله از خـطي كـتب بـخشي تـحول

بود/ او اقدامات و وظايفطـي كـردن كـار خاطر به جاهدنياآسـتان كـتابخانه در مـتمادي سـاليانقوي رساني اط<ع منبع يك خود قدس,با محققان ميشد/ شمرده كتابشناسي درو كـمبود احسـاس كــمتر او وجــودو رويـي گشـاده ميكردند/ سردرگميو صبر و اخ<قي خوش مخاطب, جذببـا برخـورد در ويژه به فراوان حوصلهجـمله از نيت خلوص و جوان محققانكه گونهاي به بود رفتاريش جاذبههاياز اعـم كـنندگان مراجعه براي او رفتاربنا ميآمد/ جالب مردم عامه يا محققانپنجاه به طيقريب در فرزندانش گفته بهعـرض قـدس, آستان در خدمت سالcdefg رضـا امام خدمت روزانهاش ارادت

كـتابخانه بـه كـه اوايـل نميشد/ تركچند از كاركنان تعداد آمد قدس آستانحـقوقي گونه هيچ نميكرد, تجاوز نفرو تقرب قصد به تنها و نميشد پرداختامـا مـيرفت, آنجا به خدمت به عشقمعين برايش مزايا و حقوق كم كم بعدها

شد/شـنبه سـه روز غروب در جاهدنيااز پس ش ه ١٣٨١ سال خرداد بيستممـعبود ديدار به بيماري دوره يك طيحـضور بـا جسـدش بعد روز شتافت/vزم تشريفات با قدس آستان كاركنانشد/ دفن رضوي حرم آزادي صحن درفرزند سه و دختر فرزند سه جاهدنيا ازبه شيرين خاطرات از باري كوله و پسرفـوتش از بـعد است/ مـانده يــادگاراو دربـاره مراثي دوستانش و همكاران<شاهمراديزاده> از زير شعر سرودند/

است: جمله آن ازبـخير يـادش جـدا مـا از شـد و بود باما آنكه

بـخير يـادش آشــنا آن مــهربان رفــيق آن

شدند محزون ماتمش در دوستان و كشيد پر١بـخير يـادش خـدا نـزد جاهدنيا چون رفت

حسن محمد ـ جاهدنيا ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٧٨

بـه مـيتوان جاهدنيا قلمي آثار ازبـراي نـامه شجره تهيه و نسبشناسيمقاvت نوشتن و ائمه وفرزندان ساداترواقهاي دوز, پاvن پير مانند: كنده پراتـلخيصي ,cdefg رضا حضرت مطهر حرمبي جنايات و التواريخ, فردوس كتاب از

در كـه كـرد اشـاره نميماند, مكافاترسـيده چـاپ بـه زائر و حرم مج<ت

است/سعيديزاده رسول

­¼ve ¬B†¦w Ç nB]B› Ñ ³§°k§A ¤À]

Apo¼«

ح

2 k¦] Ñ kªeA Ç ¨kš« k«Be

( 22 )حامدمقدمرافتيـمحمدصادق

(x µ 1371Ç1298)

رضوي قدس آستان برجستة معمارسـال در رافـتي صـادق مـحمد استاد

و مـومن خــانوادهاي در ش ه ١٢٩٨شـغل بـه پـدرش گرديد/ متولد متدينجواني اوان در و بود مشغول باغداري١٤ سن در او دليل همين به درگذشت/بارگاه در ساده كارگر عنوان به سالگي,وي گـرديد/ خـدمت مشـغول رضويزبـان آمـوزشي كـ<سهاي در همزمانمحضر از و ميكرد شركت قرآن و عربيحاج و عرب محمد سيد چون اساتيديبـراي نـيز خـود و بـرد بهره عباسعليقـرآن جـلسات قدس آستان كارگران

داد/ تشكيلدر را خـود كار صادق محمد حاجمعماران و اساتيد نظر زير قدس آستانحـاج آفـرنده, آقا حاج مانند زمان آنشكـراللىـه حـاج مـعمار, رضـا محمدو آغاز بيوكي احمد حاج و خوشدست

عبداللىه ـ اصفهاني حسيني ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٨٠

از را اس<مي سنتي معماري فنون و رموزدر جديدي ابداعات وي گرفت/ فرا آنهامـقرنس جمله آن از نمود ايجاد كارهادر كه است مبارك باvسر مسجد بنديمـحسوب شـاهكار يك خــود نــوعاست معمارانـي معدود از او ميگردد١/اسـ<مي سنتي كارهاي اجراي براي كهكـارگاه در را سـاخته پـيش طرحهايدارالوvيه رواق در و نمود اعمال خوددر وي نـمود/ اسـتفاده روش ايــن ازاز داشت/ تام مهارتي كشي گره كارهايزمـينه ايـن در او توجه قابل كارهايدر او مـيباشد/ الوvيه دار رواق سقفنـيز بـندي يزدي و بندي رسمي زمينهزمـينه ايـن در بـود كـارآمـد استاديرواق آيــينه كـــاربندي مــــيتوان

كرد٢/ كر ذ را داراvخ<صاطراف توسعة طرح در رافتي استادشـركت cdefg رضـا حـضرت مطهر حرمتازه ابنية بيشتر كار جريان در و داشتهبيوتاتعامل و كن اما تعميرات يا و سازمذهبي كن اما ساير در او است/ بوده كارآن از گذاشته, جاي به خود از آثاري نيز

گـنبد كـاشيكاري و بـازسازي جـملهبازسازي در شركت و شيراز شاهچراغروز سـرانـجام او ميباشد/ هويزه شهر١٣٧١ ارديــبهشت هــفتم دوشــنبهفـوvدي پـنجرة پـاي در و درگذشتخـود كـه مـحلي يـعني انق<ب صحنcdefg رضا امام مرقد جوار در بود ساخته

شد/ سپرده ك خا بهخـراسـان فـرهنگ عطاري: يزاللىه عز ١ـ

٣٥١.٦همانجا ٢ـ

حسيني سيدحسن

Ç oT—j ™½kæ Ñ »¦î kªd« Ç »®¼ve

»¦î kªd« Apo¼«

( 23 )حسينياصفهانيـعبداللىه

(˜ 1148 Ç )

از اصـفهاني حسـيني عبداللىه ميرزاو اصفهان مرعشي سادات متنفذ خاندانداود مـحمد مـيرزا دهگـانه پسـران ازـ ١٠٦٥| قـدس آسـتان معروف متوليدوم طـهماسب شـاه وزير و ق} ١١٢٧

٨١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير عبداللىه ـ اصفهاني حسيني

و متوليان از داود ميرزا پدرش صفوي/مـقام ابـتدا كـه بود خود زمان علمايدر را ايـران كـل مـوقوفات اســتيفايسـال در مدتي از پس و داشت اختياربه حسين سلطان شاه سوي از ق ١١١٠و شد انتخاب قدس آستان گري متوليمهاجرت اصفهان به كه ق ١١١٧ سال تاعبداللىه ميرزا مينمود/ اداره را حرم كردبـه گاه اصفهان به پدر مهاجرت از پسقـدس آسـتان امـور بـه پدر از نيابتبزرگان شمار در گاه و ميكرد١ رسيدگيمـيرزا مـيرفت/ اصـفهان بـه كشوريطهماسب شاه حكومت زمان در عبداللىهبرگزيده صفوي شاه اين وزارت به دومدر مرعشي الدين شهاب گفته به بنا شد/عـبداللىـه ميرزا التواريـخ; مجمع حاشيهاز است٢/ بـوده فـاضل اديـبي و شاعردست در اط<عي او فوت دقيق تاريخخـلع از پس وي مرگ vاحتما نيست/ق ١١٤٨ در نادر دست به طهماسب شاهصـحن در او است/ داد رخ مشــهد دردر cdefg رضا حضرت مبارك پاي پايينگـرديده مـدفون خـود پدر مقبره محل

نام ماند/ باقي فرزند شش او از است/٣مـحمد ميرزا از بودند عبارت پسرانشمـيرزا العـابدين, زيـن مـيرزا حسين,بـيگم, بـانو گـيتي دخترانش ابوطالب/آن از كـه صـفيه بـيگم و بيگم سلطاناستي<ي هنگام در بيگم بانو گيتي جملهباشي خادم عبداللىه آقا ازدواج به افاغنهدر فـرزندانش بـرخـي آمد/ در آستانهخـراسـان نـواحـي بــقيه و كــاشمربه نيز العابدين زين ميرزا و ميزيستهاند

است/٤ رفته هندوستانمــجمع مــرعشي: خــليل مــحمد ١ـ

٦٢ . التواريخهمانجا ٢ـ

. داود آل زبـور ميرزا: هاشم سلطان ٣ـ٦٣

٦٤ . همان ٤ـ

يحيايي رجبعلي

Ñ j°Aj kªdÇ« Ç »¯B –ÇæA »®¼Çve

j°Aj kªd« Apo¼« Ç »§±T«

حسينياصفهانيـمحمدصادق ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٨٢

( 24 )حسينياصفهانيـمحمدصادق

(˜ 1193Ç )

حـضرت آسـتانه ســركار وكــيل/cdefg رضا

اصفهاني حسيني صادق محمد ميرزاو اصفهاني حسيني عبداللىه ميرزا فرزنداست/ اصـفهان مــرعشي ســادات ازآستان التوليه نايب عبداللىه ميرزا پدرشداود محمد ميرزا پدرش طرف از قدس١سپس و بود قدس آستان مشهور متوليشـاه بـزرگ وزيـر و مــتولي خــود,مـحمد ميرزا است, شده دوم طهماسباصـفهان در گاه و مشهد در گاه صادقسـال اواخـر در است/ ميكرده زندگيسـيد خود عموي خدمت در ق ١١٦٢بهعنوان مشهد در بعدها كه متولي محمدسـلطنت تـخت بـه دوم سـليمان شاهمـحمد سـيد بزرگ پسر نيز و نشست,مشـهد به قم از ميرزا داود سلطان يعنييك از كمتر او عموي سلطنت اما آمد٢/تـوطئه با اوضاع و انجاميد بطول سالو خـورد هم به افشار شاهرخ سرداران

محمد ميرزا رسيد/ حكومت به شاهرخعـموي دختر تاريخ اين از پس صادقمـيرزا دخـتر بـيگم, النساء زيب خود|مـتوفي اصـفهاني حسيني علي محمدعـادلشاه بـيوه كـه را ق} ١١٦٧ حدوداز پس درآورد/٣ ازدواج بـه بود افشاربازگشت در معظمه مكه زيارت به رفتنحـضرت آسـتانه> سـركار <وكالت بهاز مـدتي از بـعد شد/ مشغول cdefg رضادر كه شد پسري فرزند صاحب كنيزياز پس نمود/ رحلت دنيا دار از كودكيشـهربانو بـا صـادق محمد ميرزا مدتهاخـود عـمهزاده بيگم شرف دختر بيگمكـه شـد پسر دو داراي او از و ازدواجدرگـذشتند/ خودش فوت از بعد اندكي١٣ شب در صادق محمد ميرزا سرانجامايـزدي رحمت جوار به ق/ ١١٩٣ صفرمـيرزا جدش كه سردابي در و پيوستپاي پائين صحن در متولي, داود محمدكرده احداث خود مقبره جهت به مباركصـادق مـيرزا از گـرديد/ مـدفون بود

نماند٤/ باقي اوvدي

٨٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير حسينياصفهانيـمحمدصادق

مــجمع مــرعشي: خــليل مــحمد ١ـ٦٢ . التواريخ

. داود آل زبـور ميرزا: هاشم سلطان ٢ـ٦٥

همانجا ٣ـهمانجا ٤ـ

يحيايي رجبعلي

Ç »¯BµAo— Ñ »w±« Ç »¯BµAo— »®¼ve

»w±« Apo¼«

1 k¦]Ñ ©¼µAoMA Ç ºn±MBz¼¯ »®¼ve

خ

³×ئ§A c¼Ml Ç º±ƒnÑ ³¼§±T§A ¬pBi

³×ئ§AkwA Ç »¯B –æA Ñ ³×ئ§AkwA ³–¼¦i

( 25 )احمدعلي خواجهباشيـ

(˜ 1301 Ç )

به معروف باشي خواجه علي احمددر رضوي١/ قدس آستان باشي خواجهدر كـرد٢/ فـوت ق ١٣٠١ رمـضان ١٨قـدس آستان توليت از حياتش هنگامتـوليت كـه مـينمايد جـاقبر تقاضايموافقت وي درخواست با قدس آستانآن در مـرگ از پس را جسدش و كرد

كردند/٣ دفن مكانو ١ الشـمس مـطلع السلطنه: اعتماد ١ـ

٥٢٠.٢شماره سند . قدس آستان اسناد اداره ٢ـ

١١٨٢٩

همانجا السلطنه: اعتماد ٣ـ

سكندري علي

( 26 )خوييـعبداللىه(˜ µ 1264 Ç )

از رضوي, قدس آستان توليت نايبحال شرح از قاجار, شاه محمد منشيانلكن نيست/ دست در دقيقي اط<ع ويمحمد محارم از و خاص منشيان از ويبستگان از و توجه طرف و قاجار١ شاهپس بود٢/ اعظم صدر آقاسي ميرزا حاجخـان مـوسي مـيرزا حاج درگذشت ازدر رضوي قدس آستان متولي فراهانيآصـف خـان اللـهيار ق, ه ١٢٦٢ سالتـوليت مـقام خـراسـان, كم حا الدولهقاجار شاه محمد از نيز را قدس آستان

٨٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير عبداللىه خوييـ

چـون لكن نمود/ درخواست خود برايو نداشت خوبي ميانه او با آقاسي ميرزاخـان حسـن پسرش و او نيت سوء ازبود, گاه آ حكومت امور به نسبت ساvرو نشد٣/ واقع قبول مورد وي درخواستتـوليت منصب آقاسي او, نظر برخ<فچندين مانند به را رضوي قدس آستانطـرف از خـودش اسم به ديگر منصبمـيرزا حـاج و كرد صادر فرمان دولتبـه خود نيابت اسم به را خويي عبداللىه

كرد٤/ روانه مشهدحسـنخان شورش آغاز در خويياز وي رسيد/ مشهد به دولت عليه ساvرتـوليت سمت در ق ه ١٢٦٤ تا ١٢٦٢مدت اين طول در و باقي قدس آستانبـا ولي مـيكرد٥/ تـحمل را شورشياننصيحت و وعظ زبان به و خلق حسنو پـيوستن از را شـهر مـردم كرد سعيطـول در و دارد٦ باز ساvر با همراهياز شـهر مردم طبقات تمام با مدت اينرفـتار اعـيان و فـض<ء و عـلما قبيل

گرفت٧/ پيش در عاق<نهايخويي مشهد سياسي متشنج اوضاع

سـياسي امـور در تـا ساخت مجبور رانـمايندة او كـه آنـجايي از شـود/ واردبـا و بــود قــدس آســتان در دولتوسيلة به لذا نداشت همراهي شورشيان١٢٦٤ سـال رمـضان ٢٥ شب در آنانحشـمت مـيرزا حمزه كه هنگامي ق هاز ساvر تعقيب در مشهد كم حا الدولهخواب بستر در بود, رفته بيرون خراسانغارت خانهاش اثاثية و اموال و دستگيررجب توسط گوهرشاد مسجد در و شد/رسـيد٨/ قتل به اشرار دستة سر مروي,شـرقي جـنوب صــفه در جــنازهاش

گرديد٩/ دفن الحفاط داردر را مـختلفي عوامـل نويسندگانجـهانگير دانستهاند/ دخيل خويي قتلآستان مقامات و خدام به را او قتل ميرزانسـبت مشـهد سـفيدان ريش و قدسبـا وي بدرفتاري را آن علت و ميدهد<مـعتبران از يكي كاري چوب و خدامهروي رياضي ميكند/١٠ عنوان خدام>ـامل ع را تـرك سربازان از وي حمايتايـن در تـرك سـربازان ميداند/ قتلشه ـب مشهد در ساvر با مقابله جهت زمان

عبداللىه خوييـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٨٦

جام اـن از مورد يك در آنها ميبردند سرحمام به و كردند ممانعت مراسمعروسيكـردند١١ ـا زن مـردم ـان زن با رفته زنانهمـخالفت از ميان اين در هروي رياضيباخوييسخن هاشممجتهد حاجيميرزامـرتد را خـويي او ايـنكه و مــيگويدكه سربازاني از را وي طرفداري شمرده,رفـتار مـردم ـا ب شريعت قانون برخ<فاست١٢/ داده نكوهشقرار كردهاندموردخـان مـحمد مـيرزا نيز ديگر منابعرا , ساvر حسنخان برادر بيگي, بيگلربيگي بيگلر دانستهاند/ خويي قتل عاملcdefg رضـا امـام حـرم در زمـان اين درزمينه قبل چندي از و بود شده متحصنرمضان١٢٦٤ق شب٢٥ چينيشورشكهشورشيان هنگامي و بود داده انجام راه ـب ردند ـب وي نزد بهحرم زنده را خويي

مقتولساختند١٣/ اوخوييرا اشارةو اشـرار خـويي, قـتل جـريان درو اثـاثيه غارت به دست فرصتطلباناز و زدنـد رضـوي قدس آستان اموالطـي كه نقرهاي و ط< قناديل آنجملهشده تقديم قدس آستان به گذشته ادوار

ط<ي درب همچنين بردند/ يغما به بودمقدس ضريح مرصع در و منوره روضةآستان دانة و غله انبار و كردند غارت را

بردند١٤/ تاراج به را قدسخويي اخ<قي خصوصيات مورد درنيك امين, شخصي وي كه آمده چنينمقدس١٥ و كر ذا رازدار, صديق, خوي,حال عين در و فرزانه و عاقل مردي وپـيشه عارف و مسلك صوفي شخصيايـن او زنـدگي نكات از است/١٦ بودهقـدس آستان توليت هنگام به كه استديده خواب در را cdefg رضا امام مرتبه دومشـهد از بـود: فرموده امر او به كه بودنيز سرانجام و شد خواهد كشته كه برود

شد١٧/ چنينناسخ سپهر: الملك لسان تقي محمد ١ـ:٨٦٣.٢ قــاجاريه تــاريخ التــواريــخ٣٣٢.١٠ الصفا روضة هدايت: رضاقليحـقايق مـوجي: خـور جعفر محمد ٢ـ

٤٧ ٤٦ـ ناصري. اoخبارايران رجال حال شرح بامداد: مهدي ٣ـ

٢٩١.٢٣١٠. نو تاريخ ميرزا: جهانگير ٤ـ٢٩٢.٢ پيشين بامداد: مهدي ٥ـ

مـنتخب شـيباني: ابــراهـيم مــيرزا ٦ـ

٨٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير خانم خيرالنساء

٧٨. التواريخ٣٣٢.١٠ پيشين هدايت: رضاقلي ٧ـ

پيشين سپهر: الملك لسان تقي محمد ٨ـپـيشين هــدايت: قــلي رضــا ;٩٧٤.٣

٣٣٣.١٠قـدس آسـتان تـاريخ مـوتمن: عـلي ٩ـ

٤٣٠.٣١٠ . پيشين ميرزا: جهانگير ١٠ـ

عين هروي: رياضي يوسف محمد ١١ـالمـلك لسـان تقي محمد ;٣١ . الوقايع

٩٧٥.٣ پيشين سپهر:هـروي: ريـاضي يـوسف مــحمد ١٢ـ

٣٢ . پيشينسـپهر: المـلك لسـان تـقي مـحمد ١٣ـمـطلع السـلطنه: اعتماد ;٩٧٤.٣ پيشين

٦٥٢.٢ الشمسفـردوس بسـطامي: عــلي نــوروز ١٤ـ

٧٠ . التواريخ.١٠ پيشين هدايت: خان قلي رضا ١٥ـ

٣٣٣ ـ ٣٣٢جـهانگير ;٧٨ . پـيشين شــيباني: ١٦ـ

٣١٠ . پيشين ميرزا:پـيشين هـدايت: خـان قـلي رضــا ١٧ـ٣١١ پيشين. ميرزا: جهانگير ;٣٣٣.١٠

٢٩٢.٢ پيشين بامداد: مهدي ١٨ـ

حسيني سيدحسن

( 27 )خيرالنساءخانم(˜/ µ 1262 Ç )

از بـيگ, غـايب دخـتر خيرالنساءاول نيمه در ايران متدين و متمكن زنانحسـاب به قمري هجري سيزدهم قرناز دقيقي اط<ع او زندگينامه از ميآيد/سـال در او ولي نـميآيد/ بدست منابعدر مـتعددي رقبات و ك ام< ق ١٢٥٥قدس آستان وقف بابك شهر و كرمانمزرعه از: عبارتند كه است كرده رضويمـزرعه بـخوكوب, مـزرعه جــالنگ,vي مزرعه و پرونيك مزرعه سرپازه,ق ١٢٦٢ سال در خانم خيرالنساء كو١/امام مطهر حرم به جنازهاش درگذشت/پاي پايين رواق در و شد حمل cdefg رضا

شد٢/ سپرده ك خا به مباركخراسان فرهنگ عطاردي: اللىه يز عز ١ـ

٦٢.٢السـلطنه: سـديد خـان عـلي مـحمد ٢ـ

٢٢٨ . سفرنامه

حسيني سيدحسن

د

( 28 )كبر ا دبيرسهرابيـعلي

(x / µ 1318 Ç 1251)

مـيرزا فرزند سهرابي دبير كبر ا علياز تـبريزي١, الدوله وكـيل خان محمداواخر در ايران برجسته و معروف رجالوي پهلوي/ دوره اوايل و قاجار سلطنتتـولد تـبريز در ه/ش ١٢٥١ سـال در

دربـار در وكـيل حـاج پدرش يافت,رسائل و تحريرات وزير شاه مظفرالديندر وليعهد ميرزا علي محمد امور و بود

بود٢/ دار عهده نيز را تهرانو زبان آموختن به تبريز در كبر علياعـربي مـقدمات و فــارسي ادبــياتو گرفت ياد نيز را فرانسه زبان پرداخت,و خـط حسـن كه گري منشي شيوه درگرديد/ اقران سرآمد بود, نامهها نگارشميرزا الدين مظفر دربار از را خود كار اوسـاليان كـردو شروع تبريز در وليعهدنـويسندگان و مـنشيان جـزو متماديعلي محمد وليعهد دوران در بود/ درباررا رسـائل وزارت سـمت نــيز مــيرزا

داشت٣/مشـروطيت, فـرمان صدور از پسدوره وكـالت به تهران از السلطان دبير

٨٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير كبر ا علي سهرابيـ دبير

بـا او گـرديد/ انــتخاب مــجلس اولميانه آزاديخواهان و خواهان مشروطهاصغر علي ميرزا قتل در و نداشت خوبياز پس داشت٤/ دخالت نيز اتابك خانشاه علي محمد محارم از مجلس انح<لميداد مشورتي نظر كارها تمام در و شددر مـيرزا محمدعلي اقامت هنگام به وبود/ حكومت بزرگان و اركان از باغشاهبه مدتي ميرزا محمدعلي سقوط از پسدرآمـد بـا و مـيزيست اختفا صورتو آذربـايجان در كـه وسـيعي ك امـ<ميكرد/ زندگي بود, كرده تهيه كردستاناز هشـتم دوره در ش ١٣١٠ سـال دروي يافت/ راه مجلس به گروس بيجارتـهران در ش ١٣١٨ سـال در سرانجامو حمل مشهد به جنازهاش درگذشت٥/بـه ط< ايوان روبروي عتيق صحن در

شد/٦ سپرده ك خادوره در سـهرابـي دبـير كـبر ا عليداشت/ را السلطان> <دبير لقب مظفريبود بخشنده و فاضل ثروتمند, مردي اودخـتر المـلوك> <اختر با جواني در وازدواج المـلك مشار خان حسن ميرزا

خـاندان بـه عـ<قه دليل به وي كرد٧/فـرزندي ايـنكه و طـهارت و عصمتوقف قوچان در را زيادي ك نداشتام<وقفي رقبات كرد/ رضوي قدس آستانمـزرعه ششـدانگ كل از: عبارتند ويمزرعه ششدانگ از دانگ سه هي, هياربـابي, هـي هـي مزرعه كل قراجوي,قراجـوي, به وصل آباد نصرت مزرعهآبـاد, دولت مـزرعه آباد, قاسم مزرعهدانگ دو قـيطاني, مـزرعه ســوم يكيك آبـي, آسياب دو كي, vچا مزرعهعبدل بائر قنات حصار, گاو مزرعه سومبـائر قـنات آباد, محمد بائر قنات آباد,سـيد مـزرعه ششدانگ و آباد عشرتبـاغ و فـوق ك امـ< سهرابي دبير آباد/وقف بود قوچان شهر كنار در كه بزرگيدرآمـد شد مقرر و كرد قدس آستان برامـام بـيمارستان زايشگـاه صـرف آن

شود٨/ cdefg رضا

مـن زندگاني شرح مستوفي: عبداللىه ١ـ٢٤٣.١

سياسي رجال حال شرح عاقلي: باقر ٢ـ٦٦٦.٢ ايران معاصر نظامي و

همانجا ٣ـ

محمود باشيـ دربان ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٩٠

حــيدرخــان رايـــين: اســــماعيل ٤ـو فـرامـوشخانه هـمو: ;٦٩ عـمواغـلي.

٢٨٣.٢ ايران در فراماسونري٦٦٦.٢ پيشين عاقلي: باقر ٥ـ

ميداني تحقيق ٦ـ٦٦٦.٢ پيشين عاقلي: باقر ٧ـ

كــــاويانيان: احــــتشام مـــــحمد ٨ـعـبدالحـميد ;٣٩٥ شــمسالشــموس.مـوقوفات فـهرست نويس پيش مولوي:

٤٣٩ ٤٣٦ـ .٥ قدس آستان

حسيني سيدحسن

( 29 )دربانباشيـمحمود

(˜ 1284 Ç )

كـل باشي دربان محمود ميرزا حاجق ١٢٨٤ سال در رضوي قدس آستانخـانه توحيد در و درگذشت مشهد دربـه منصب اين و گرديد مدفون مباركهسال در كه رسيد كبر ا علي ميرزا پسرشط<ي ايوان در و نمود فوت ش ١٣١٦

گرديد١/ مدفون آزادي] جديد[ صحن. قـدس آسـتان تـاريخ موتمن: علي ١ـ

٣٤٢ ـ ٣٤١

زنگنه ابراهيم

ر

( 30 )رامـمصطفيقلي(x / µ 1360Ç1277)

انتخاب به معروف رام قلي مصطفيسـال در خـان كبر ا علي فرزند الملكپس شد١/ متولد مشهد در /ش ١٢٧٧همعلمي شغل به ابتدا تحصي<ت, طي ازآموختن از پس تهران در بعد پرداخت,

پس رفت/ اروپا به مدتي فرانسه, زبانو شـد عـامه فوائـد وزارت وارد آن ازمـدتي رفت/ دارائـي وزارت بـه سپسشد دار عهده را دخانيات اداره رياستآذربـايجان دارائـي پـيشكاري بــه وبـه ش ١٣١٩ سـال در گرديد/ انتخابو منصوب كشاورزي كل اداره رياستگرديد, تهران شهردار ش ١٣٢٠ سال درسجل و آمار كل اداره رياست هم مدتي

گرفت٢/ برعهده رابـه /ش ه ١٣٣٠ فــروردين در رامو قـدس آسـتان التـوليه نـايب عنوانخـيلي اما شد تعيين خراسان استانداركار اين از سال همان خرداد ١٩ در زود١٣٣٤ از دوم بار براي وي شد٣/ بركنارخـرداد تـا و شـد خـراسـان استاندارمـدتي او بود/ سمت اين در ش ١٣٣٥

الدين منتجب رحيميـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٩٢

دوم دوره از و بـود فارس استاندار همعـنوان بـه پـنجم دوره تـا سنا مجلس

داشت٤/ حضور مجلس آن در نمايندهمحافظه ثروتمند, مطلع, مردي ويو تـحقيق بـه عمر اواخر در و بود كاردر /ش ه ١٣٦١ در شد/ مشغول مطالعهدر را او فـوت عاقلي نمود/ فوت تهرانطــــــبق و است/٥ آورده ش ١٣٦٠در و منتقل مشهد به جسدش وصيتش,دفـن رضـوي مطهر حرم انق<ب صحناز نـيز رام هـوشنگ پسـرش گرديد٦/بـراي كـه بود اقتصاد كردگان تحصيلرا عـمران بانك رياست طوvني مدت

داشت٧/ برعهدهسياسي رجال حال شرح عاقلي: باقر ١ـعلي سيد ;٧١٠.٢ ايران معاصر نظامي و

٢٦٨.٢ ايران خاور وقايع ميرنيا:همانجا . عاقلي باقر ٢ـ

شـمس كـاويانيان: احـتشام مــحمد ٣ـ٢٦٨ . پيشين ميرنيا: ;٤٤٧ . الشموس

همانجا عاقلي. باقر ٤ـ٧١١.٢ : همان ٥ـ

قدس متوفياتآستان دفتر فهرست ٦ـهمانجا . عاقلي ٧ـ

رضايي اسماعيل

»¦î k تd« Ç º±ƒn Ñ oT—j u¼Än

( 31 )رحيميـمنتجبالدين

(x µ 1369 Ç 1290)

مرحوم فرزند رحيمي الدين منتجبرئـيس خـياباني vبا عبدالحسين شيخو مشهد هنر و فرهنگ عمومي كتابخانهو رضـوي قدس آستان افتخاري خادمش ه ١٢٩٠ سال در كتاب/ عمده واقفاز پـدرش شـد/ مـتولد مشهد شهر درحـاج وي جد و خراسان نامي علمايعلماي از بروجردي رحيم محمد شيخقـدس آسـتان باشي متولي و پايه بلند

٩٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ابراهيم رضويـ

خـدمت در سـالها رحيمي بود/ رضويعهده به مهمي مشاغل خراسان, فرهنگرياست سال شانزده مدت به وي گرفت/را مشهد هنر و فرهنگ عمومي كتابخانهش ه ١٣٤٣ سـال در و داشت برعهدهافـتخاري خـادم او گـرديد/ بازنشستهواقـفين از و مـطهر حرم ششم كشيكقـدس آسـتان كتابخانه به كتاب عمدهدر ش ه ١٣٦٩ سـال در رحيمي است/صـحن در و درگذشت سالگي ٧٩ سنسـپرده ك خـا بـه رضوي حرم آزادي

شد١/عـمده واقـفين شاكري: علي رمضان ١ـ

٣٨ . كتاب

سعيديزاده رسول

( 32 )ابراهيم رضويـ

(˜ 1100 Ç )

ابـراهـيم ميرزا قدس/ آستان متوليبـديع مـحمد فرزند الدين غياث فرزندو مشهد رضوي جليل سادات از رضويوي زيـاد احتمال به مطهر١ حرم متولي

شـاه مـيرزا از بعد /ق ه ١٠٩٤ سال دررضوي حرم توليت به محمد, تقيالدينكـه /ق ه ١١٠٠ سال تا و شد منصوبنتيجه وي قتل بود/ كار اين در شد كشتهمختار بني سادات دشمنيهاي و رقابتكـه ترتيب بدين بود/ رضوي سادات بابر ع<وه كه ابراهيم ميرزا جد بديع ميرزامـوقوفات تـوليت رضوي, حرم توليت١٠٧٨ سال در داشت عهده بر را رضويسـرپرستي نـامهاي انـتقال طـبق ه/قابـراهـيم مـيرزا نـوهاش به را موقوفاتا4زهـار تــحفة نوشته طبق كرد/ گذار واجـانشين ابراهيم پدر الدين غياث ابتدازمـان در او فوت علت به ولي شد پدر/ق ١٠٧٩ه سال در بديع محمد حيات

گرفت/٢ بدست را مناصب ابراهيم پسربني سادات دست به بهانه انتقال اينبا گذشته از كينهاي و رقابت كه مختارآنها, تحريك به و داد داشتند رضويهابني سيدعلي همسر كه بديع ميرزا دخترطـرح ابراهـيم ميرزا عليه بود مختاريخـارج آنها اصلي هدف نمود/٣ دعويابراهيم اختيار از موقوفات توليت كردن

ابوطالب رضويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٩٤

نـياوردند, بدست موفقيتي چون و بودمـيان در تـا كردند تحريك را شخصيخنجري ط< ايوان مقابل مقدس صحن٢٢ در ضربه همان به كه زد> جنابش <برآفـرين جان به جان ه/ق ١١٠٠ رجبشرقي سمت در پيكرش نمود/٤ تسليمبر كه لوح سنگ و شد دفن عتيق صحنحـدود تـا و بـود شـده نصب مرقدشيك به نزديك بود, موجود /ق ه ١٣٣٣به و داشت عرض ذرع نيم و طول ذرععنوان با آن در او القاب و نام ثلث خطحك الشهيد> المبرور السعيد <المغفورهم شعري طبع ابراهيم ميرزا بود/٥ شدهاست/ شده نقل او از ابيات اين و داشتهتست بست پـاي دلم مـرغ كـه عـمرها شـد

تست دست بـه رنگـم پــريدن رشــته ســر

تـو بـوي و رنگ از خـجل گـل نگشـته تـنها٦توست دست پشت از نسترن داغ Cله چون

سلسله سر ناظر محمد ميرزا پسرشميشود/ محسوب ناظريها خاندان

شـجره رضـوي: مدرس باقر محمد ـ ١١٦١ . طيبه

١٥٢ ـ ١٥٠ . همان ـ ٢١٥٤ . همان ـ ٣

خـاتون عـبدالحسـين ;١٦٢ . همان ـ ٤٥٤٦ . السنين وقايع آبادي:

. پيشين رضوي: مدرس باقر محمد ـ ٥١٦١

٤٣٧ . NمستدركاتO همان ـ ٦

رضايي اسماعيل

1 k¦] Ñ (tnk«)­vd§A±MA Ç º±ƒn

( 33 )ابوطالب رضويـ(˜ 967 ²k¯p Ç )

نـقبا, و سـادات و عـلما بزرگان ازرضـوي سـادات موقوفات اوليه واقفمطهر/ حرم متولي و خدمتگزار و مشهدغـياث امـير بـن محمد امير فرزند ويمحمد الدين شمس ميرزا بن الدينعزيزمحمد الدين شمس جدش است١/ بودهبـه قـم از تيموري شاهرخ زمان در كهابـي بـه واسـطه سـيزده با آمد, مشهدامام به او طريق از و نقيب احمد عبداللىهابـوطالب مـيرسد٢/ cdefg تـقي مــحمدصـفويه دوره بـزرگان زمره در رضويوي نام عباسي آراي عالم نويسنده بود/

٩٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ابوطالب رضويـ

در مشهد مرتبه عالي سادات زمره در رابـه كـه است آورده طهماسب شاه عهدروضه در خدمت به سادات ديگر همراهبـوده مشغول cdefg رضا حضرت مقدسهفـرزندش و او بـيگ اسكــندر است/شان> عالي و منش <بزرگ را ابوالقاسمك ام< داراي آنان مينويسد: و خواندهلحـاظ از و هسـتند زيـادي رقـبات ومشهد در بهويژه و خراسان در اجتماعيبه همه و كرده احراز را خاصي جايگاهو دارند اعتراف آنها مقام و شان بزرگيآنـها كـرم از رضـوي ســادات بــقيهرضـوي ابـوطالب نـام برخوردارنـد/٣در طهماسب شاه كه فرماني در همچنينابـراهـيم سلطان خود فرزند به ق ٩٦٧نگـاشته , خراسـان وقت كم حا , ميرزاشاه كه فرمان اين در وي نام است/ آمدهعـيسي آوردن اس<م مناسبت به را آنداده دستور آن در و نوشته گرجي خانمـراسـم ميرزا ابراهيم مناسبت آن به تاچنين كند, برگزار مطهر حرم در جشنيابـوالفـتح ارجمند/// <فرزند است: آمدهعـظام امـراي و مـيرزا ابراهـيم سلطان

ذوي امـراي و كـرام سادات و تابين///مـيرزا مـعلي مـقدس مشـهد اvحترامموسوي شريف امير و رضوي ابوطالبشـاهي مـراحـم و عـواطـف به ك<نترگـفته طـبق بدانـند///>٤/ گشته سرافرازابـوطالب مـيرزا ظـاهرا اللىه نور قاضيكـم حـا طـهماسب شاه سوي از مدتيدر احمد قاضي است/ بوده تبريز وvيتمحمد كه دارد اشاره ٩٩١ سال حوادثمشـهد به ق/} ٩٩٦ ـ ٩٨٤| صفوي شاهدولتـخانه حـرم زيـارت از پس و آمدمـرحـومي <مـنازل كنار در را خويشاعـاظم از كـه رضـوي ابـوطالب ميرزاايـن داد قـرار است/> وvيت آن نقبايدوران در سـيد اين بلند جايگاه قضيهدربـاره مـيدهد/٦ نشـان را حــياتششـيباني امير ابوطالب, ميرزا موقوفاتاست معتقد خراسان در وقف سيماي دربوده رضوي سادات اوليه واقف وي كهكـور ذ اوvد بـر را كش ام< وي است/نامه وقف كنون وليا نموده وقف خويش<جسـتجوي و نـيست دسترس در آننتيجه به نامه وقف يافتن براي متوليان

ابوطالب رضويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٩٦

نـامه وقـف مــتن از ولي نــرسيده>٧روشـن رضـوي ابراهيم ميرزا نوادهاشموجود او زمان در نامه وقف كه ميشودمـيرزا فـوت دقـيق تـاريخ است/ بودهدر كه آنجا از اما نيست معلوم ابوطالبتاريخ به كه طهماسب شاه فرمان عنواناشـاره آن به قب< و شده صادر ق ٩٦٧حـوادث در كتاب همان در نيز و شد٨يـاد مرحومي نام با وي از ق ٩٩١ سالدو هـمين بـين وي فـوت است٩ شدهبه را جسدش فوت, از پس است/ تاريخك خا به عتيق صحن در و منتقل مشهدفـرزندانـي ابـوطالب مـيرزا سپردند١٠/فرزندش حال شرح ميان آن از كه داشتههمين در خود جاي در ابوالقاسم ميرزا

است/ آمده كتاب. طـيبه شـجره رضـوي: باقر محمد ١ـالشــيعه اعــيان امــين: مــحسن ;١٢٢

٣٦٨.٢مـجالس شـوشتري: ه اللـى نور قاضي ٢ـ

١٤٦.١ المومنينآراي عالم تاريخ منشي: بيك اسكندر ٣ـ

٢٤٠.١ عباسيالتواريـخ خIصة قمي: احمد قاضي ٤ـ

٤١٠.١

همانجا . شوشتري: nنورا قاضي ٥ـ٧٥٠.٢ پيشين قمي: ٦ـ

وقف سيماي شيباني: امير عبدالرضا ٧ـ٢٥ . خراسان در

٤١٠.١ پيشين قمي: ٨ـ٧٥٠.٢ همان ٩ـ

٢٦ . پيشين شيباني: امير ١٠ـ

يحيايي رجبعلي

( 34 )ابوطالب رضويـ

(˜ 1035 Ç )

مـيرزا فـرزند رضــوي ابــوطالباول ابـوطالب مـيرزا نـوه و ابوالقـاسمـ ١٠٣٠| مـطهر حـرم مـتولي رضـويدخـتر ابـوطالب ميرزا مادر ق}/ ١٠٣٥بـني سـادات از علي الدين شمس ميرخـانوادهاي كـه است سـبزوار مـختارفـوت از پس بودند١ متمكن و ثروتمندق ٩٧٥ سال در ابوالقاسم ميرزا پدرشطـريق از ابراهـيم ميرزا برادرش و ويدر داشـتند كـه فراواني اموال و ك ام<مـورد و مـيگذرانـدند روزگـار مشهد

بودند٢/ اول عباس شاه توجه

٩٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ابوالقاسم رضويـ

ابـوطالب مـيرزا زندگي جزييات ازسـال در نــيست/ دست در اطــ<عياز عباس شاه كه اين از پس و ق ١٠٣٠بـه را وي برگشت مشهد به قندهار فتححـضرت مـقدس آسـتان تـوليت مقامتا وي cdefgبرگزيد٣ الرضا موسي بن عليمـتولي ق/ ١٠٣٥ سال در فوتش زمانروضه اداره چگونگي از بود/ مطهر حرمدقيقي اط<ع وي توليت دوره در مطهرهسال در ابوطالب ميرزا نيست/ دست دربـه عباس شاه جنگي سفر در ق ١٠٣٥حضور عثمانيها با جنگ و بغداد سويبه او عثمانيها شكست از بعد و داشتو كرب< و كاظمين > زيارت به شاه همراهمنشي بيگ اسكندر گرديد/ نايل نجف>مـيرزا با خود همراهي و صحبتي هم ازو است كرده ياد زيارتها اين در ابوطالبشاه خدمت از بازگشت از پس ميگويدمشهد رهسپار قزوين از و شد مرخصخـوردن از پس تـهران در امـا گرديدو شد شديد قولنج دچار متنوع ميوههاينبخشيد سودي وي معالجه براي ت<شرا او جنازه درگذشت/ سال همين در و

به مطهر حرم در و كردند منتقل مشهد بهپاي پايين <در او مرقد سپردند/ ك خا

بود٤/ مبارك>آراي عالم تاريخ منشي: بيگ اسكندر ١ـ

٢٤٠.١ عباسي٢٤١ ٢٤٠.١ـ همان ٢ـ

١٦٣٧.٣ همان ٣ـبـاقر مـحمد مـيرزا ;١٧٦٣.٣ همان ٤ـ١٢٤ـ . طـيبه شـجره رضـوي: مـدرس

١٢٥

يحيايي رجبعلي

( 35 )ابوالقاسم رضويـ

(˜ 975 Ç )

ميرزا فرزند رضوي ابوالقاسم ميرزاموقوفات اوليه واقف رضوي, ابوطالبنـقباي و سـادات از رضـوي, سـاداتمـطهر حرم كارگزاران از و مشهد بزرگـ ٩٣٠| صـفوي طهماسب شاه عهد درو خراسان در ابوالقاسم ميرزا ق}/ ٩٨٥با و داشته فراواني ك ام< و اموال مشهدو برخوردار ويژهاي موقعيت از پدرشاموال از نزديكان و رضوي سادات بقيه

ابوالقاسم رضويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٩٨

بودهاند٢/ بهرهمند آناننـزد خود پدر مانند ابوالقاسم ميرزادر و بـود گرامي صفوي طهماسب شاهدر شـاه كـه جلسهاي در ق ٩٧٥ سالمـختلف مـناطق بــزرگان از قــزويناز يكي عنوان به نيز را وي داد تشكيلسـيد مـير هـمراه بـه خراسـان بزرگانمشهد ك<نتري عنوان كه موسوي شريفدر كرد/ دعوت خود جلسه به داشت, رااو كـه بـود سـفر همين از بازگشت راهقزوين در را شريف سيد مير همسفرشهزار و بسطام تا نيز خود و داد دست ازدر اما آمد پيش مشهد سوي به جريبهـوا> و آب تـغيير <بواسطه ناحيه اينبه تدفين براي جنازه دو هر درگذشت/به الحفاظ دار در و منتقل مقدس مشهددوبار ابوالقاسم ميرزا شد٣/ سپرده ك خاالدين شمس دختر اول بار كرد/ ازدواجكه را سبزوار مختار بني سادات از عليبـه بودند بزرگ مالكان و ثروتمندان ازموجب ازدواج اين اما برگزيد همسرياين بين فراواني اخت<فات و ناراحتيهابـه فـرزند دو آن ثمره شد/ خاندان دو

ابـراهـيم ميرزا و ابوطالب ميرزا نامهايبود/

سـال بـه دوم بـار ابوالقـاسم ميرزاسـابق هـمسر سلطان, خديجه ق ٩٦٧پس كه را صفوي ميرزا القاص شاهزادهدرآمد استاجلو بدرخان ازدواج به او ازعروسي هنگام در و شد جدا نيز او از وكـم حـا مـيرزا ابـراهـيم شـاهزاده زنشـهر ايـن در و آمده مشهد به خراسان

برگزيد/٤ همسري به بود, شده متوطن

التواريـخ خIصة قمي: احمد قاضي ١ـشـوشتري: ـه نــوراللـى قــاضي ;٤١٧.١

١٤٦.١ المومنين مجالسآراي عالم تاريخ منشي: بيگ اسكندر ٢ـ

٢٤٠.١ عباسيو ٤٦١.١ پـيشين قمي: احمد قاضي ٣ـ

٩٩٠.٢رضـوي: بـاقر محمد ;٤١٧.١ همان ٤ـ

١٢٣ . طيبه شجره

يحيايي رجبعلي

٩٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ابوالقاسم ـ رضوي

( 36 )ابوالقاسم رضويـ

(˜ / µ 1224 ²k¯p Ç )

پسـر سيدمحمد پسر ابوالقاسم ميرزااز و رضوي سادات از ناظر رضي ميرزاكماvت داراي وي است/ ناظري خاندانمـنصبان ـاحب ص از و معنوي و صوريوي مـنصب عـنوان ود/ ـب قـدس آستانآمـده قـدس> آسـتان استيفاي <همقلمدستيار يا احتمالزيادهمكار به استكهبه حكمي در است/ بوده آستانه مستوفيولي مـحمد ازطـرف ه/ق تاريخ١٢٢٤گـذار وا وي ه ـب منصب اين قاجار ميرزامـيرزا فـرزندش او از عد ـب و است شدهمـيرزا حسـنعلي از حكـمي طبق رضيـامع ج مسـجد <اسـتيفاي سمت قاجارفرزندديگري بدستآورد/ گوهرشاد>را١٣٦٨ در يز ـن مـحمدرضا نام به وي ازو است/١ بوده قدس آستان همقلم /ق هـانوادگـي خ شـهرت ه ـب هـمقلم عـنوان

تبديلشد/٢ اعقابش فرزندانوشماره سند . قدس آستان اسناد اداره ـ ١

١٣٧٤٩

رضـوي: مـدرس بـاقر محمد ميرزا ـ ٢٢٤٥ . طيبه شجره

رضايي اسماعيل

( 37 )احمد رضويـ(˜ 1342 Ç 1263)

مـحسن مـيرزا فـرزند احـمد ميرزاقـدس آسـتان اعـظم وزيـر رضـوي١و شد متولد ق ١٢٦٣ سال در رضوي٢,رواق در و درگذشت ق ١٣٤٢ سال درميرزا حاج مرحوم قبر نزديك سر پشتدفـن ق} ١٣٠٠ |م رضـوي نــصراللىـهوقـف او مـهم اقـدامـات از گـرديد:٣در وزيري به معروف دهشك روستايسـال در مشـهد وvيت مـيان بــلوك

ميباشد٤/ ق ١٣٣٦مـنتخب خـراسـاني: هـاشم مـحمد ١ـ

٧٣٥ . التواريخوقف سيماي شيباني: امير عبدالرضا ٢ـ

١٩ . خراسان در٧٣٥ . پيشين خراساني: هاشم محمد ٣ـ١٩ . پيشين شيباني: امير عبدالرضا ٤ـ

هوشيار محمدجواد

اسداللىه ـ رضوي ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٠٠

( 38 )اسداللىه رضويـ

(x 1305 ²k¯p Ç )

هـادي مـيرزا فـرند اسداللىـه ميرزامـيرزا فوت از پس رضوي١ تحويلداررئـيس سـمت بـه التوليه خازن مهدينگـهداري در او شـد/ مـنصوب خزانهفردي cdefg رضا حضرت اثاثيه و اسبابدرگذشت سالگي ٧٥ سن در بود, كوشااز گـرديد/ مـدفون الضــيافه دار در و, آغا> <شاهزاده نام به دختر يك ايشانزاده مـلك ابـوطالب ميرزا حاج همسرخازن مهدي ميرزا ماند/٢ باقي , رضوياز تحويلدار اسداللىه ميرزا حاج و التوليه

عـتيقه٣ اشـياء كـه بودند كساني جملهاشـياء اين ميكردند, نگهداري را حرمخان ولي محمد توليت نيابت دوره درحجرات به ش} ١٣١٤ ـ ١٣٠٤| اسديشـرقي و نو صحن شمال غربي فوقانيايـن حـجرات كـه كـهنه صحن جنوبداشت اتصال هم به صحنين از قسمت

شد/ منتقلشـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ـ ١

١٨٠ . N١٣٨٤ Oچاپ طيبهخـازني: مـدير محمد سيد همانجا; ٢ـ

١٦٩ . رضوي سادات سلسله شجرهشـمس كـاويانيان: احـتشام مــحمد ٣ـ

٣٥٤ . الشموس

هوشيار جواد محمد

( 39 )الغ رضويـ

(˜/ µ 1030 Ç )

حرم بر عباس شاه موقوفات متوليميرشمس پسر صالح ابو فرزند الغ ميرزاسادات از عزيز الدين غياث پسر الدينعـباس شـاه با معاصر رضوي بزرگواردرويش <بسي ه/ق} ١٠٣٨ ـ ٩٩٦| اول

١٠١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير جعفر رضويـ

او بـود>/١ النفس سليم و حليم و منشو گـرفت قرار عباس ويژه توجه مورداز آن سرچشـمه كه خيابان آب توليتعباس شاه توسط و بود گلسب چشمهبـع<وه شـد, مـطهر حرم زوار بر وقفوقف و خريداري شاه كه كي ام< توليتتـاريخ بـه حكم دو طبق نمود حرم برشد/ گذار وا وي به /ق ه ١٠٢٣ و ١٠١٧اين و نمود٢ /قفوت ه ١٠٣٠ سال در اودوم عباس شاه حكمي طي را مناصب١٠٥٥ |م مـحسن مـيرزا فـرزندش بهبـود اول عـباس شـاه دامـاد كه /ق} ه

كرد/٣ گذار وااين از رضوي سادات كه آنجايي ازمناصب موروثي صورت به بعد به دورهبـه و داشـتند عـهده بر را قدس آستاندر خانوادگـي قبر داراي صورت همانبـه نـزديك احـتمال بودند, مطهر حرمدفن رضوي حرم در هم الغ ميرزا يقين

است/ گرديدهعـالم تـاريخ مـنشي: بـيگ اسكندر ـ ١

٢٤٠.١ عباسي آرايوقـايع آبـادي: خـاتون عبدالحسـين ـ ٢

٥٠٤ . السنين

رضـوي: مـدرس بـاقر محمد ميرزا ـ ٣٢٥٢ ـ ٢٥٠ . طيبه شجره

رضايي اسماعيل

( 40 )رضويـجعفر

(˜/ µ 1233 ²k¯p Ç )

الدين تقي شاه ميرزا پسر جعفر سيدخـاندان اعـ<ي جـد رضـوي, محمدمنصب كه ميباشد خوانها نامه زيارتعهده بر را قدس آستان كشيكنويسيكـم حـا مـيرزا ولي محمد است/ داشتهبـه را منصب اين حكمي طي خراسان,/ق ه ١٢٣٣ سال در كه كرد گذار وا وي

است/ گرفته قرار مجدد ييد تا موردشـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ـ ١

٣٦٨ . طيبه

رضايي اسماعيل

( 41 )رضويـجعفر

(˜/ µ 1334 ²k¯p Ç )

ميرزا پسر ا� ذبيح پسر جعفر ميرزا

حسن رضويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٠٢

رضـوي سادات از عبدالحي پسر جعفرسركشيكي مناصب كه است كشيكي سرمـبارك خاتم مهرداري و اول كشيكدريافت ارث به پدرش از را مطهر حرممـلقب التـوليه قـوام به او مانند و كردشجره كتاب تاليف دوره در وي گرديد/آن} از بـعد و /ق ه ١٣٣٤ |سـال طيبه

است/١ بوده زندهشـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ـ ١

٢٧١ . طيبه

رضايي اسماعيل

( 42 )رضويـحسن

(˜/ µ 1262 ²k¯p Ç )

پسـر سـيدمحمد پسـر حسن ميرزاآستان بيوتات مباشر ناظر, رضي ميرزامـحمد سـيد هـفتم فـرزند وي قدس,و است ه/ق} ١٣١٥ ـ ١٢٥٣| رضـويخـان مـوسي مـيرزا تــوليت دوره درمـباشر ه/ق} ١٢٦٢ ـ ١٢٤٨| فراهانياو از بـعد بـود, قـدس آسـتان بيوتاتدارالشـفاء مشـرف بـاقر ميرزا پسرشمـيرزا حاجي ديگرش فرزند و رضوي

شد/١ مبارك كتابخانه مشرف داودشـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ـ ١

٢٤٦ . طيبه

رضايي اسماعيل

( 43 )رضويـحسن

(˜/ µ 13 ¬o› ¨°j ³ª¼¯ ²k¯p Ç )

پسـر مـرتضي پسـر حسـن مـيرزامـيرزا نسـل از ابراهـيم پسر عبدالغفوركه است ه/ق} ١٠٥٥ |م متولي محسن

١٠٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير اللىه ذبيح رضويـ

بـه اجـدادش را سـركشيكي مــنصباو و داشتند اختيار در موروثي صورتحيات دوره بود/ چهارم سركشيك همميرزا حسنعلي حكومت با همزمان ويمـيرزا عباس و ه/ق} ١٢٤٣ ـ ١٢٣٢|بود/ خراسان در ه/ق} ١٢٤٩ ـ ١٢٤٧|محسن ميرزا كموقوفه ام< دوره اين دربـود اعـقابش و اوvد اخـتيار در كـههـمراه به او و داشت پريشاني وضعيتبـني عبدالحي, ميرزا و رضا علي ميرزاو اول سـركشيكهاي خـويش اعـمامآنـها آبادانـي براي زيادي ت<ش دوم,

نمود/١شـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ـ ١

٢٥٩ . طيبه

رضايي اسماعيل

( 44 )اللىه ذبيح رضويـ(˜/ µ 1333 Ç )

حـاج فرزند رضوي اللىه ذبيح ميرزاخـازن بـه مـلقب رضوي هادي ميرزاقـدس آسـتان خـزانـه رئـيس التوليه

مـيرزا بـرادرش از بـعد كـه رضــوي,مـنصب بـه ق} ١٣١١ |م ابــوالحسـنضبط وي عمده كار رسيد/ تحويلداريموقوفات و نذورات هدايا, كليه حفظ وروز در عاقبت بود/ قدسرضوي آستانخرداد يكم . ق ١٣٣٣ رجب هفتم شنبهحـاتم گنبد در و درگذشت١ ش ١٢٤٩دفـن حـرم مـطهر درب نزديك خاني

شد٢/دختر يك و پسر چهار صاحب ويالتوليه, خازن مهدي ميرزا آقا نامهاي بهبه ملقب آقامرتضي امير آقا ماشاءاللىه,همسر , بيگم صاحب و تحويلخانه مديرق} ١٣٣٨ |م اvشـراف نقيب بن حسن

الدين تقي شاه رضويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٠٤

بود/٣شـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ١ـ

١٨٠ ١٧٩ـ . طيبه;١٨٠ پـيشين. بـاقر: مـحمد مـيرزا ٢ـالتواريخ منتخب خراساني: هاشم محمد

٧٣٣ .همانجا رضوي: باقر محمد ميرزا ٣ـ

هوشيار محمدجواد

( 45 )الدين تقي رضويـشاه

(˜ 1094 Ç )

فـرزند مـحمد الدين تقي شاه ميرزااز مـتولي, رضـوي بـاقر مـحمد ميرزاورع و زهد در كه وعرفاء بزرگانعلماءشـاه پـادشاهي زمـان در بود/ بينظيردر ق} ١١٠٥ ـ ١٠٧٧| صفوي سليمانفـوت از پس است/ مـيزيسته مشـهدو قدس آستان متولي رضوي بديع ميرزاق ١٠٧٧ سال در او عزل از بعد قولي بهآسـتان توليت به سليمان شاه طرف ازسال ١٧ مدت و گرديد منصوب قدس

كرد١/ خدمتيـا ١٠٩٣ ســال در وي عــاقبت

قـول بـه درگذشت/ مشهد در ق ١٠٩٤اخـ<ق, خـوش <مردي خاتونآباديبـه و بود انصاف با و شنو حق گو, حقاز بـعد نـداشت>/٢ عيبي توليت از غيرنشد داده كسي به توليت مدتي براي ويمـيرزا نـواده ابراهيم ميرزا آن از پس و

شد٣/ متولي بديعدوره اوايل و صفوي عهد اواخر درمـقيم رضوي سادات از نفر سه نادريتقي محمد و الدين تقي مير نام به مشهداشـتباه يكديگر با را آنها نبايد كه بودهمـحمد بن الدين تقي ميرشاه اول كرد/مـحمد مـير دوم رفت, آن كر ذ كه باقرمشهور باقر محمد بن الدين معز بن تقيمير سوم و دوازدهم} |قرن شاهي مير بهاست٤/ ميرخدايي به مشهور تقي محمدمشـهد. شـهر تـاريخ سـيدي: مهدي ١ـطـيبه شـجره رضوي: باقر محمد ;١٩٨

٤٤١ . NمستدركاتOخـاتون الحسـيني عبدالحسـين سيد ٢ـ٥٣٦ . اoعوام و السنين وقايع آبادي:

١٩٨ . پيشين سيدي: مهدي ٣ـ٤٤١ـ . پـيشين رضوي: باقر محمد ٤ـ

٤٤٤

هوشيار جواد محمد

١٠٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير طاهر رضويـ

( 46 )رضويـطاهر(˜ 1360 Ç )

التـوليه مـصنع به ملقب طاهر ميرزاا� ذبيح پسر مهدي پسر عبدالجواد پسرخـازني خـاندان از التـوليه١, خــازنو نـقاش , خـطاط شــاعر, رضــوي,

مطهر/ حرم ساعتسازطاهر و بود نيك شعر طبع داراي ويباقي كه شعرش ديوان ميكرد, تخلصمــراثــي و مــناقب بــيشتر مــاندهشروع بيت اين با و است ٢

rstuv اهلبيتميشود:

همتا بي و است فرد او كه خداوندي حمد كنم

اشـياء جـمله مـحيط ذاتش واجب وجــودش

هـنرنماييهاي اشـعار سـرودن درابياتي جمله از است; داده انجام جالبيآن كـلمات در نقطهاي هيچ كه سرودههـر از كه مصرعهايي يا و ندارد وجوديكسـان آن عبارات شود خوانده طرفمطهر حرم گلولهباران جريان در است/وي ه/ق ١٣٣٠ در روسهـا تــوسطو شـعر وسـيله به و بود حوادث شاهد

كـرده تـوصيف را رويـداد اين نقاشيايـن داشت قـصد كه زماني ولي استروسـها تـوسط كـند مـنتشر را اشـعارگـرديد/٣ زنـدانـي مـدتي و بازداشتهـم كه نقاشي تابلوي يك در همچنيناست, موجود ايشان نواده نزد در كنون او آن جـزييات با را حمله اين حوادثترسيم واقعه كشتههاي برخي نام حتياز زنده سند يك عنوان به كه است كرده

ميشود/٤ محسوب تهاجم اينو خطاطي در وي نقاشي, بر ع<وهديوان و داشت مهارت هم خوشنويسياز نمونهاي نموده تحرير خود كه شعرشتـقليد در مـيشود/ محسوب وي خطخط نوشتن و خوشنويسي بزرگان خطدر كه مهارتي با و بود استاد هم كوفيو سـازي بـاز در داشت, كاشي ترميممسـجد و مطهر حرم كاشيهاي احياي

نمود/٥ فعال مشاركت گوهرشادبـه و ساعتسازي وي اصلي شغلطـي بـود/ مشـهور سـاعتساز طـاهراسـدي خان ولي محمد توسط حكميمســــئوليت ه/ش} ١٣١٤ ـ ١٢٥٧|

طاهر رضويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٠٦

بـه را مـطهر حرم ساعتهاي نگهداريمـلقب التوليه> <مصنع به و آورد دستهم مكانيكي و فني امور به او گرديد/٦بـا كـه گونهاي به داشته افري و ع<قهبـا مشـهد, در دوچرخه اولين مشاهدهآن از نــمونهاي خــويش امكــانات

ساخت/٧مـاده سـرودن در كـه طـاهر ميرزادر مـاده چـندين داشت مهارت تاريخجـمله از است; سروده بزرگان رحلتمـدرس بـاقر مـحمد مـيرزا فوت سالكـتاب مـولف ه/ق} ١٣٤٢| رضــوياست كرده بيان شعري در را طيبه شجره

ميشود: ختم و شروع ابيات اين با كهبـقا دار بـه جـهان از رفت كـه داد و امــان

رضـا دودمــان ز كــف از ســيدي جــليل

ربـاني عــلوم انــدر بــد كــه آن مــدرس

راهــنما/// و پــيشوا و مـــجتهد و فــــقيه

گفت طاهر پديد شد زوي مقام اين چون ///

انشـاء كنم همي وفاتش سال است خوش

بگــفت و هــاتفي بــرآورد مــزار از ســـر٨المـاوي> جـنة بـه مـدرس تكـيه <نـمود

مانده باقي وي از كه ديگري آثار از

كـه است رضوي سادات شجره ترسيمسـادات ايـن اسـتفاده مورد كنون ا هم

ميباشد/١٣٦٠ اvول جمادي در طاهر ميرزامطهر حرم عتيق صحن در و فوت٩ ه/ق

گرديد/ دفن رضوي

شـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ـ ١١٨٢ . طيبه

شعر سال صد آزادي: گلشن كبر عليا ـ ٢٣٥٧ . خراسان

پـيشين رضـوي: مـحمدباقر مـيرزا ـ ٣٤٣٧ . NمستدركاتO

نوه رضوي: مصنع سيدمحسن از نقل ـ ٤طاهر ميرزا

همان . آزادي گلشن ـ ٥شماره سند . قدس آستان اسناد اداره ـ ٦

مصنع سيدمحسن از نقل ;٤٠٢٦٤همان . آزادي گلشن ـ ٧

همان ـ ٨كـرامـات خراساني: مروج كبر عليا ـ ٩

١٦٥ . رضويه

رضايي اسماعيل

١٠٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير عبدالحسين رضويـ

( 47 )رضويـعبدالحسين

(˜ 1320 Ç )

مـيرزا فـرزند عـبدالحسـين مـيرزارضوي سادات از نقيب به مشهور مهديمـنصب اجـدادش كـه مـقدس مشـهدبعد وي داشتند/ اختيار در را سركشيكيمـنصب ق ١٢٧٥ در پـدرش فـوت ازبه و شد عهدهدار را نقابت و سركشيكيتشكـي<ت در مـوقيعتي چـنان تدريج<ركن لقب كه آورد بدست قدس آستان

شد١/ اعطا وي به التوليه>كه اجدادش مانند به وي آن بر ع<وهعهدهدار صفويه عهد از را نقابت منصبصنف ١٧ نقابت خويش زمان در بودندعـهده بـر را مـقدس مشـهد اصناف ازو نـفوذ كه شد باعث موارد اين داشت/و بـاشد داشـته شـهر در زيادي اعتباربـه گـيرد/ قرار دشمنان حسادت موردمشهد در كه ق ١٣٠٢ سال در طوريكهالدوله آصـف خـان عبدالوهـاب عليهه/ق} ١٣٠٣ ـ ١٣٠١| خراسـان كم حامـيرزا پـيوست٣, وقـوع بـه شــورش

تحريكشورشيان به متهم عبدالحسينرانتيجهعبدالوهابخاندستور نمودند,دراين نمودند/ تهران روانه زور به را او دادو كشيد يكسالطول اجباري مسافرت

بازگشت/ مشهد به ازآن پسق ١٣٢٠ صفر در عبدالحسين ميرزاحـرم رواقهاي از يكي در و نمود فوتبـه پسر شش وي از گرديد/ دفن مطهرنـصراللىـه, اللىه, فتح رضا, علي نامهاي

ماند٣/ باقي ابوالفضل و اميرآقا حسن,. طـيبه شـجره رضـوي: باقر محمد ١ـ

٢٦٦. مشـهد شـهر تـاريخ سيدي: مهدي ٢ـ

٣٩٣و ٢٦٦ . پيشين رضوي: باقر محمد ٣ـ

٢٦٩

رضايي اسماعيل

( 48 )رضويـعبدالحي

(˜/ µ 1154 ²k¯p Ç )

پسر علي محمد پسر عبدالحي ميرزاميرزا پسر ميرزا معصوم پسر رضا محمدخــاندان از وي مــتولي/١ مـــحسن

عبدالمجيد رضويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٠٨

عهد در كه است رضوي سركشيكهايمـتولي ه/ق} ١١٦١ ـ ١١٤٨| نادرشاهدر نادرشاه و بود رضوي قدس آستانبـا او از ه/ق ١١٥٤ تـاريخ به حكميعبدالحي ميرزا السادات <خ<صة عنوانيـاد آثـار فيض سركار متولي الرضويمهر و خط اين بر ع<وه است/>٢ كردهكتابهاي برخي جلد بر عبدالحي ميرزامـوجود قـدس آسـتان كتابخانه وقفيدست در وي از بيشتر حال شرح است/٣اين به توجه با گفت ميتوان اما نيستدرآمـد بـيشتر نـادرشاه عـهد در كـهاخـتيار در رضـوي حـرم مــوقوفاتصـاحب ديگـر و متولي بود, حكومتقدرت چندان دوره اين در حرم منصبان

نداشتند/ استق<ل وشـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ـ ١

٢٦٩ . طيبهو نـادرشاه نـوايـي: عــبدالحســين ـ ٢و سلطنتي نامههاي با بازماندگانشهمراه

٤٨١ ـ ٤٨٠ . اداري و سياسي اسناد. پـيشين رضـوي: باقر محمد ميرزا ـ ٣

٢٧٠ ـ ٢٦٩

رضايي اسماعيل

Ç ³¼§±T§Ak‚î Ñ Bƒo§AkLî Ç º±ƒn

Bƒo§AkLî Apo¼«

1 k¦] Ñ ³×ئ§AkLî Ç º±ƒn

( 49 )رضويـعبدالمجيد

(˜ 1310 Ç )

فـرزند رضـوي عـبدالمـجيد ميرزامـيرزا نـواده و رضـوي نقي علي ميرزاسادات, بزرگان از رضوي قدس حسينهـمچنين و اعـتماد مـورد و ثقه فرديو اسـناد اغـلب كـه بود ماهر خطاطينگـاشته او خـط بـه شـرعي معام<تبـخصوص مـردم نــزد در و مــيشدگـروسي نـظام امـير خـان حســنعليخـان علي صفر و ق} ١٣١٧ ـ ١٢٣٧|بود/ برخوردار خاصي اعتبار از سرتيپنيز و اعتبار و جايگاه همين به توجه بامـيرزا كـه بود وي امانتداري سبب بهـ ١٢٤٢| الدوله آصف خان عبدالوهابقـدس, آسـتان باشي متولي ق} ١٣٠٤نمود/ گذار وا او به را الشفا دار مشرفي

١٠٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير عبدالوهاب رضويـ

كرد خدمت ايمان و خلوص كمال با ويق ١٣١٠ شـعبان مـاه در ايــنكه تــارضوي حرم السعاده دار در و درگذشتمـيرزا فـرزندش شـد/ سپرده ك خا بهمـنصب پـدر از بـعد نـيز كاظم محمد

گرفت١/ بعهد را الشفا دار مشرفي

٣١٩ . طيبه شجره رضوي: باقر محمد

هوشيار محمدجواد

( 50 )رضويـعبدالوهاب

(˜ 1278 Ç )

نـقي عـلي فرزند عبدالوهاب ميرزااز رضـوي١/ قدس حسين ميرزا فرزندسـيزدهم قـرن خـوشنويس هنرمندانرا قدس آستان مشرفي منصب كه استبر ع<وه و برد/ ارث به خويش اجداد ازرضوي آستان در را نويسندگي شغل آن

است/ داشته برعهدهساvر خان حسن شورش جريان دربه عبدالوهاب ميرزا ق} ١٢٦٦ ـ ١٢٦٣|تـقي مـيرزا و نـاظر صادق ميرزا همراه

vاحتما و افتاد٢ زندان به مدتي متوليو شـد آزاد وي شـورش پايان از پسمـقدس آسـتان خـدمت بـه هـمچنانفوت ق ١٢٧٨ سال در وي بود/ مشغولدفن عتيق صحن ط<ي ايوان در و نموداو فوت طيبه شجره مولف البته گرديد٣/بـه كه است٤ كرده كر ذ ق ١٢٨٧ در راتحرير در اشتباه از ناشي زياد احتمال

ميباشد/به پسر سه داراي عبدالوهاب ميرزاو عبداللىه و اللىه فتح نقي, علي نامهايدرخواست به وي است٥/ بوده دختر دوق}, ١٣١٧ ـ ١٢٣٧| گروسي نظام اميرمشـهد بـه ساvر شورش دفع براي كهارادت عبدالوهـاب ميرزا به و بود آمدهنوشت خوش خط با را قرآن ميورزيد,مدتها تا و بود نظير كم خود نوع در كه

بود/٦ باقي ورثهاش نزدشـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ١ـ

٣١٧ . طيبهالسـلطنه: اعـتماد خـان حسن محمد ٢ـ

٩٨٢.٢ البلدان مرآةالسـلطنه: سـديد خـان عـلي مـحمد ٣ـ

٢٣٤ . سفرنامه

اللىه عزيز رضويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١١٠

همانجا . رضوي باقر محمد ميرزا ٤ـ٣١٨ . همان ٥ـ٣١٧ . همان ٦ـ

رضايي اسماعيل

( 51 )اللىه رضويـعزيز(x / µ 1327 Ç 1249)

رضـوي١ كـفائي اللىـه عـزيز ميرزا|م مشـرف تـقي مــحمد دوم فــرزنداز و قدس آستان مشرفان از ق} ١٣١٠مروج به معروف رضوي٢ بزرگ علماياز و مشـرف بـه مشـهور و اvحكــامدر كه بود رضوي قدس آستان مدرسين

در و شد متولد /ش ه ١٢٤٩ سال حدودبـهمن ١٥ قـولي بـه و بهمن ١٤ تاريخصحن در و درگذشت مشهد در ١٣٢٧جنب در خود خانوادگي مقبره در عتيق

گرديد٣/ مدفون كفشدوزها بازارفقراء با مهرباني او اخ<قي ويژگي ازآنـان بـا خـلقي خـوش و كـين مسا واطمينان جهت به اينكه ديگر و ميباشدتـام اخـتيار قـدس آستان متوليان نزدصـادق مـحمد مـيرزا فرزندش داشت/صـاحب بـود كـمال با و فاضل فردياللىـه عـزيز مـيرزا با طيبه شجره كتاب

است٤/ بوده معاصرشـجره خـازني: مـدير مـحمد سـيد ١ـ

٢١٥ . رضوي سادات سلسله. طـيبه شـجره رضـوي: باقر محمد ٢ـ

٣٠١همانجا/ خازني: مدير ٣ـ

٣٠٢ . پيشين رضوي: باقر محمد ٤ـ

هوشيار جواد محمد

١١١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير علي ـ رضوي

( 52 )رضويـعلي(˜/ µ 1266 Ç )

مـيرزا پسـر عـلي الديـن سيدتاجتقي پسر جعفر ميرمحمد پسر ابوطالبخـاندان جـد رضـوي, مـحمد الديـنتـوليت زمـان در كه نويسها كشيكـ ١٢٤٨| فـراهـاني خـان موسي ميرزابر را كشيكنويسي منصب /ق} ه ١٢٦٢طي ه/ق ١٢٦٦ سال در و داشت عهدهوالي مـيرزا مـراد سـلطان از حكــميبر ع<وه ه/ق} ١٢٧٥ ـ ١٢٧٢| خراسان

آورد/١ بدست هم را خادمي منصب آنشـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ـ ١

٣٦٥ . طيبه

رضايي اسماعيل

2 k¦] Ñ o’æA »¦î Ç º±ƒn

( 53 )رضويـعليرضا

(˜ / µ 1253 Ç 1163 b)

پسـر مـحمد پسـر رضا علي ميرزا

نوادگان از تقي محمد پسر ميرزا معصوماز و ه/ق} ١٠٥٥ |م متولي محسن ميرزا

ميباشد/ سركشيكها خاندانسادات بزرگان از حيات زمان در اوبـر عـ<وه كه ميشد, محسوب رضويو نقابت اول كشيك سركشيكي منصبعـهده بر هم را رضوي سادات رياستموقوفه از دهم يك كه بهطوري داشتو داشت قرار او اختيار در محسن ميرزامسـتغ<ت و زراعت امـور در چــونآسـتان ك امـ< تعديل داشت, مهارتسن در وي ميشد/ انجام او توسط قدس/ق ه ١٢٥٣ سال حدود در سالگي ٩٠نـامهاي بـه پسر دو وي از نمود/ فوتمـاند, بـاقي مـحمدتقي و محمدمهديبعد ه/ق} ١٢٧٥ ـ ١٢٤٢| مهدي محمدبرعهده كامل بهطور را او مناصب پدر ازمرض به ه/ق ١٢٧٥ سال در و گرفت

كرد/١ فوت وباشـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ـ ١

٢٦٦ ـ ٢٦٥ . طيبه

رضايي اسماعيل

عزيز الدين غياث رضويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١١٢

( 54 )رضويـغياثالدينعزيز

(˜ / µ 932 ²k¯p Ç )

مـير پسـر عـزيز الديـن غياث ميراز محمود١ مير پسر محمد الدين شمسدر رضـوي القـدر جليل سادات جمله٩١٢ ـ ٨٧٥| بايقرا حسين سلطان عصربه را او السير حبيب مولف است/ ه/ق}ع<ء امير و عبدالحي الدين نظام همراهكه مشهد سادات از نفر سه جزء الملكبـر را شهر اين سادات رياست و نقابت<در كه است كرده معرفي داشتند عهدهت<ش cdefg رضا امام مقدس> مزار تعميراختيار در مشهد سادات نقابت و كرده

است/٢ بوده نفر سه اين اوvدعـبيدخان كـه /ق ه ٩٣٢ سـال درحكمي طي نمود, تصرف را مشهد ازبكالدين غياث جمله از سادات از تن چنددر نـمود/ مـعاف ماليات پرداخت از راالديـن غـياث عنوان با او از حكم اين

است/ شده ياد ابوصالحقول به و بود هم شعر طبع داراي اوو مطايبه به <مزاجش نوايي عليشير امير

و طـبعي شـوخ در و شـد غـالب هزلبـه دليل همين به اختيار> بي فيلسوفياو از بيت اين گرديد/ مشهور شرقه سيد

است: شده نقلسـتم وانــر دنــيا دست از دمــي

٣مـيپرستم دم يك كه ساقي بيا

سـلطان عـهد در الديـن غياث ميربود مشهد نقباي رديف در بايقرا حسينو داشت حـيات /ق ه ٩٣٢ سـال در ودقيق سال اما است; داشته طوvني عمراز نيست/ مشخص وي دفن محل و فوتزندگي مشهد در عمر آخر تا كه آنجاييبه بود نقيب و رضوي سادات از و كردمـطهر حرم در يقين به نزديك احتمال

است/ گرديده دفنرضـوي: مـدرس بـاقر محمد ميرزا ـ ١

١١٧ . طيبه شجرهحبيب مير: خواند الدين غياث امير ـ ٢

٣٣٣.٣ السيرمـجالس نــوايــي: عــليشير امــير ـ ٣

٩٦ النفايس.

رضايي اسماعيل

١١٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير محمد رضويـ

( 55 )رضويـمحمد

(˜ 1197 ²k¯p Ç )

مـهدي, محمد پسر سيدمحمد ميرزااز ابراهـيم, پسر ناظر, رضي ميرزا پسرخـاندان اعـ<ي وجـد ناظري خاندان

ميشود/ محسوب باشيها خادمنـصرا� توسط /ق ه ١١٩٧ در ويبـاشي خـادم مـنصب بـه افشار ميرزااو از بـعد شـد/ منصوب پنجم كشيكبـه را منصب اين حسين محمد پسرشداوود ميرزا پسرش او از بعد و برد ارثداوود ميرزا چون گرديد/ منصب ارث وبـه لقب و مـنصب اين نداشت فرزندياو فـرزندان و عبدالعـلي ميرزا برادرش

شد/١ منتقلرضـوي: مـدرس بـاقر محمد ميرزا ـ ١

١٧٢ ـ ١٧٠ . طيبه شجره

رضايي اسماعيل

( 56 )رضويـمحمد

(˜/ µ 1315 Ç 1253)

پسـر مـحسن پسر سيدمحمد ميرزامقام قائم ناظر رضي محمد پسر ابراهيمقدس آستان دفتر رئيس و ناظر التوليه,خـاطر به و آمد دنيا به ه/ق ١٢٥٣ دربـر عـ<وه كـاردانـي و درايت داشـتنمـوروثي مـنصب كـه كل ناظر منصبو منصب و سمت چندين بود, اجدادشجمله از آورد; بدست هم را ديگر لقبقدس آستان دفتر رياست مناصب اينمحمدتقي توسط كه حكمي در ميباشد;صادر ه/ق ١٣٠٠ در الدوله ركن ميرزارئيس عنوان با محمد سيد از است شدهبـا كـه است شده ياد مقدسه دفترخانهدر نظارت حق كارداني و كفايت داشتنتـمام و دارد را قدس آستان امور تمامايشان طريق از بايد اب<غيهها و احكام

شود/١ انجامشاه ناصرالدين /ق ه ١٣١٥ سال دركـه كرد صادر او درباره حكمي قاجار

محمد رضويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١١٤

مربوط اختيارات تمام شاه آن براساسخـود مـخصوص كـه را توليت حق بهبه را او و گذار وا سيدمحمد به ميدانستهـمين در نمود/ ملقب التوليه مقام قائمروز هـر است داده دستور وي به حكمحاضر مقدس صحن از معيني محل درو تنظيم را قدس آستان امور تمام و شوداز داشت مـاموريت وي دهـد/ ترتيببـود جريان در كه تفريطهايي و افراطاداري و مالي اسناد تمام بر و جلوگيريمسـئوليت حقيقت <در و نمايد نظارتبا توليت ازطرف مقدسه آستانه كلامورزمـان در بـخصوص بـود> خواهـد اومـتولي اسـتقرار و مـتوليان جـابجاييآسـتانه مسـتقيم مسـئول او جــديد,

ميشد/ محسوبدر قاجار شاه /ق ه ١٣١٢ سال درصـدرالمـمالك بـه ديگـر حكمي طيبـراي داد دسـتور وقت متولي قزويني,حرم به منسوبين و خدمه حرمت حفظو آنـها به مربوط دعاوي cdefg رضا اماممـحكمهاي در آنها از ديگران شكايت

دايـر مـقدس صـحن در كـه گانه جداشـود/ رسـيدگي و بـررسي مــيشود,مـوضوع به رسيدگي و بررسي مسئولگذار وا سيدمحمد ميرزا عهده به دعاويو گـفتهها بـراسـاس حكـم كـه شــداين بر ع<وه شود/ صادر وي تحقيقاتسـلسله موقوفات توليت وي مناصب,عـهده بـه را سـادات نقابت و اجداديو فوت /ق ه ١٣١٥ سال در وي داشت/

گرديد/٢ دفن مبارك پشت زاويه درعلي محمد ميرزا پسرش او از پسقـائم به ملقب ه/ش} ١٣١٧ ـ ١٢٣٦|ديگـرش پسر دو و گرديد التوليه مقامتـرتيب به ا� هدايت ميرزا و سيدعليو گرفتند لقب مشارالتوليه و التوليه مديررضوي حرم در منصبان صاحب از همه

ميروند/٣ شماره بهشـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ـ ١

٢٢٠ . طيبه٢٢٥ ـ ٢٢١ . همان ٢ـ

٢٢٨ . همان ـ ٣

رضايي اسماعيل

١١٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ابراهيم محمد رضويـ

( 57 )ابراهيم رضويـمحمد

(˜ 1233 Ç )

مـحمد فـرزند ابراهـيم محمد ميرزاخاندان از رضوي١, محمد فرزند رضيمـنصب اجـدادش و پدر است, ناظريرا رضـوي قـدس آسـتان كـل ناظرياز بـعد او داشتهاند/ اختيار در موروثيزنـده ق ١١٦١ سال تا كه پدرش فوتدست بـه را مـنصب ايـن است, بـودهعـهد اواخر با او حيات دوران گرفت/بـود مصادف قاجاري اوايل و افشاريتـاريخ در پــرحـادثه دوره يك كــهوجود اين با ميباشد/ مشهد و خراسان<سـروري vزم كـفايت بـا توانست اومـوقوفه ك ام< توليت و عظام ساداتگـردون آسـتان نـظارت و كرام اجدادمحمد ميرزا آورد/ بدست را>٢ احتشامشـاه فتحعلي سلطنت اوايل در ابراهيمتـهران ـه ـب |١٢١٢ـ١٢٥٠ق} ـاجار قــاجار ق ـاه ش توجه مورد و كرد مسافرتبود گفته بهميرزا درآنجاشاه گرفت/ قرارحـرم ـا ب طه راـب در vيـق> <خدمتي كه

تادرهنگام نمايد تعيين رضويبرايشاهانجامرساند٣/ به مشهد به مسافرت

بـه ق ١٢٣٣ سـال در شاه فتحعليپـرداخت بـا و كـرد مسـافرت مشـهدرشـتي مـوسي ميرزا به تومان ١٠٠٠٠نو صحن ساخت دستور خراسان, وزيرزمـان آن در كـه آن كنوني محل در رابـاقر مـحمد گفته به بنا داد٤/ بود باغيمـيرزا تـوسط كار اين پيشنهاد رضويمـيرزا شـد/٥ داده شاه به ابراهيم محمدمـجتهد مهدي محمد ميرزا با كه ابراهيممعاصر ق} ١٢١٨ |مقتول شهيد به ملقبايشـان به كمك و احترام حفظ در بودو حـمايت در وي از بـعد و بود كوشاسـعي ايشـان فـرزندان از طــرفداري

داد٦/ نشان زياديهـادي مــيرزا دخــتر هــمسرشبـه پسـر سـه داراي و بـود تـحويلدارو تـقي مـحمد مـحسن, مـيرزا نامهايمـنصب كـاظم مـحمد كه كاظم محمداخـتيار در پـدرش از بـعد را نـظارت

داشت/سـال در ابـراهـيم مــحمد مــيرزا

بديع محمد رضويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١١٦

حـاتم گـنبد در و نمود فوت ق ١٢٣٣گرديد٧/ مدفون خاني

شـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ١ـ١٩٢ ١٨٩ـ . طيبه

همانجا ٢ـ١٩٣ . همان ٣ـ

ناسخ سپهر: الملك لسان تقي محمد ٤ـ٣٠٦.٢ و ١ التواريخ

١٩٣ . پيشين رضوي: باقر محمد ٥ـ١٩٥ . همان ٦ـ

همانجا ٧ـ

رضايي اسماعيل

( 58 )رضويـمحمدبديع(˜ / µ 1088 ²k¯p Ç )

پسر ابوطالب پسر بديع محمد ميرزاكـ<نتر و قدس آستان متولي ابوالقاسمبـديعا ميرزا نامهاي با وي از كه مشهدهـم الزمان بديع ميرزا و رضوي محمدسـادات مشـاهير از است١, شـده يـادكـه بود صفوي عصر در مشهد رضويو شـهر ايـن سـادات نقابت و رياستسـادات سـلسله مـوقوفات سرپرستي

بـه تـوجه با داشت/ عهده بر را رضويابراهـيم ميرزا اوvد از بديع ميرزا اينكهدر مــدفون /ق}, ه ١٠٤٢ |م واقـــفتوليتبرموقوفات حق نبود, كوهسنگيهـمسرش از نـيابت به اما نداشت را اوابراهـيم, ميرزا فرزند تنها بيگم, سليمهك امـ< در و مـيداد انـجام را آن امورمـير و ق} ٩٦٧ |م اول ابـوطالب وقفيمـوروثي صورت به عزيز الدين غياث

داشت/٢ عهده بر را توليتاز را مشـهد٣ كـ<نتري مــنصب اوبـه ق} ١٠٣٥ |م دوم ابـوطالب پدرشدر و داشت اختيار در موروثي صورت١٠٧٣ روايـتي به و ه/ق٤ ١٠٧٤ سالبـاقر مـحمد مـيرزا فـوت از بعد ه/ق٥گـرفت/ عـهده به را رضوي حرم توليتديع ـب مـيرزا ـا ب كـه اvزهار تحفة مولفداراي مـردي را او است موده ـن م<قاتشهامت,رياستوعظمتوج<لمعرفياعيان توجه و محلرجوع كه است كرده

بود/٦ مشهدوزائرانحرمرضويبديع ميرزا شخص, همين گفته به بنادوم عباس شاه دستور به مدتي از پس

١١٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير بديع محمد رضويـ

به را حرم توليت ه/ق} ١٠٧٧ ـ ١٠٥٣|و گـذار وا غياثالديـن ميرزا فرزندشرا cdefg رضا حضرت اوقاف توليت خوداز مـنظور دارد احتمال گرفت/ عهده بروقـفي ك امـ< سـرپرستي اخير توليتاينكه يا و باشد رضوي سادات سلسلهاز مسـتقل ك, ام< توليت زمان آن دربـديع ميرزا است/ بوده حرم امور ديگرحالت به كه ك ام< آباداني و عمران درچشـمگير تـ<ش بـود درآمده مخروبهبـه را آنـها درآمـد كه نحوي به داشتبه اينكه از بعد اما داد, افزايش سرعت١١٠٥ ـ ١٠٧٧| سـليمان شـاه دستوررو ك ام< شد, كنار بر كار اين از /ق} ه

نهاد/٧ پريشاني بهالدين پسرشميرغياث ازفوت پسرضوي موقوفات توليت ه/ق ١٠٧٩ درمـيرزا وهاش ـن ه ـب ـامهاي ن تقال اـن طبقتقال اـن ايـن تاريخ شد/٨ گذار وا ابراهيمنامه١٠٧٨ه/قاست٩درحاليكهمولفرا غـياثالديـن فوت سال تحفةاvزهاريك اخــت<ف است/ آورده ه/ق ١٠٧٩اين تحفه كهمولف است بدينعلت سال

تقال اـن ايـن است/ نبوده مشهد در زمانين ـب درگـيريهايي و اخـت<ف ـاعث بمشهد مختاري سادات و رضوي ساداتدر ابراهيم ميرزا قتل به نهايت در كه شد

انجاميد/ ١١٠٠ه/قبطور بديع ميرزا فوت تاريخ چند هراز يكـي در امـا نـيست مشخص دقيقعماد كه سالي ه/ق, ١٠٨٨ بين سالهايبـا آفتاب پنجه كتاب مولف عبدا� بنسال و است١٠ نموده م<قات بديع ميرزامـيرزا نـوهاش قـتل سـال ه/ق ١١٠٠هم او دفن محل است/ داده رخ ابراهيماز وي كه آنجايي از اما است نشده كر ذدر مـنصب صـاحب و رضوي ساداتدر هـم عمر آخر تا و بود قدس آستانبه نزديك احتمال به است, زيسته مشهد

است/ شده دفن مطهر حرم در يقينشـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ـ ١

NزيرنويسO ١٤١ ـ ١٤٠ . طيبه١٤٩ . همان ـ ٢

قــزويني: وحــيد طــاهر مـــحمد ـ ٣٣٣٠ عباسنامه.

همان ـ ٤وقـايع خـاتونآبادي: عـبدالحسـين ـ ٥

٥٣٢ . السنين

تقي محمد رضويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١١٨

مـدني: حسـيني شـدقم بـن ضـامن ـ ٦دوم, قسمت اoنهار: زoل و تحفةاoزهار

٤٣٦.٢ جلدهمان ـ ٧همان ـ ٨

ـ ١٥٠ . پيشين رضوي: باقر محمد ـ ٩١٥٢

١٤٠ . Nنويس Oزير همان ـ ١٠

رضايي اسماعيل

( 59 )رضويـمحمدتقي(˜ 1300 Ç 1230 b)

ابـوالقـاسم فرزند تقي محمد ميرزامـوحد, عـارف, زاهـد, فردي رضويقـدس آسـتان مـنشي و خطاط متقي,ق ١٢٣٠ سال حدود در كه بود رضويكشـاورزي كـار بـه نخست شد/ متولددر خـدمت بـه سپس و داشت اشتغال<تـحرير بـه و درآمـد١/ قـدس آستانو قـدس> آسـتان شـرعيه قـبالهجاتو شد مشغول ك> ام< نامههاي <اجازهآستان در شايسته خدمات خاطر به بعدكـارخـانجات مشـرفي مـنصب قدس

گذار وا او به زوار و خدام [آشپزخانه]

گرديد٢/گشت ناتوان و نابينا عمر اواخر درنگـهداري او از فرزندانش كه بهطوريسال شعبان آخر در كه اين تا ميكردندالسـعاده دار در و درگـذشت ق ١٣٠٠اخـ<قي ويـژگيهاي از گـرديد/ دفـنتحصيل به هرگز اينكه تقي محمد ميرزارا فقراء با همنشيني و نميانديشيد مال

ميدانست٣/ معتبر و عزيزكبر, ا علي ميرزا او پسر فرزندان ازبودند اللىه نعمت ميرزا و اللىه عزير ميرزارضـوي قـدس آستان خادمان از اوليق ١٣٠٩ سـال بـه جـوانـي در كه بودصـاحب كـبر ا عـلي مـيرزا درگذشت/به ملقب محسن ميرزا نام به بود پسريحضرت مهمانخانه امين و ناظر كه معينهمسر بيبي, آغا نام به دخترش و بود

ميباشد/ عسگري ميرزاهـمچنين رضـوي تقي محمد ميرزامعروفترين كه بود دختر هفت صاحبنصراللىه ميرزا همسر حاجيه بي بي آنهاسال الثاني جمادي در كه است رضوي

١١٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير حسين محمد رضويـ

به السعاده دار در و درگذشت ق ١٣٢٥كـه بيگم بيبي نيز و شد/ سپرده ك خافرزند مدرس, جواد محمد سيد همسرجرفادقاني باقر محمد سيد فقيه ع<مهبـر عـ<وه ايشـان بــود/ ق} ١٣١٣ |مكفايت و عقل و طهارت و حسنه صفاتعلمعربي در نيز و بود خط حسن دارايرمـضان در داشت/ خــاص مــهارتيدر و درگــذشت مشــهد در ق ١٣٣٥

شد٤/ سپرده ك خا به دارالسعادهشـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ١ـ

٣٠٠ . طيبه٣٠١ . همان ٢ـ

همانجا ٣ـ٣٠٤ ٣٠١ـ . همان ٤ـ

هوشيار جواد محمد

Ñ (»µB{o¼Ç«) »šÇU kªd« Ç º±ƒn

2k¦]

( 60 )رضويـمحمدحسين(˜ / µ 1162 ²k¯p Ç )

مقيم ميرزا پسر حسين محمد ميرزا

مـيرزا مـعصوم پسر الغ پسر حيدر پسرخـاندان از مـتولي مـحسن ميرزا پسر

بود/ سركشيكهاسال در كه عليشاهي طومار متن دربه وي نام است شده تنظيم ه/ق ١١٦٠در است/١ آمده چهارم سركشيك عنوانطي افشار شاهرخ هم ه/ق ١١٦٢ سالمـورد او بـراي را مـنصب ايـن حكمي

داد/٢ قرار مجدد كيد تا و ييد تامحمد طيبه, شجره مولف گفته به بناعباسي ايوان گلدسته ساخت در حسيندر و دارد قرار عتيق صحن شمال در كهشركت شد, ساخته افشار نادرشاه زمانگرديده حك آن كتيبه در نامش و داشتهكـتيبه در كه است حالي در اين است/٣نـوشته /ق ه ١١٤٦ تاريخ در كه مزبورو حسـيني سـيداحـمد نـام است شدهبـه و دارد وجـود خـادم جـعفر محمدنامها كر ذ در شجره مولف زياد احتمال

است/ شده اشتباه دچارخـوانـي باز نسخه عليشاهي, طومار ـ ١

/٥٨ . خراسانشناسي مركز در شدهو نـادرشاه نـوايـي: عــبدالحســين ـ ٢

٣٥٩ ـ ٣٥٨ . بازماندگانش

رضي محمد رضويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٢٠

رضـوي: مـدرس بـاقر محمد ميرزا ـ ٣٢٥٨ . طيبه شجره

رضايي اسماعيل

( 61 )رضويـمحمدرضي(˜ / µ 1168 ²k¯p Ç )

محمد ميرزا پسر رضي محمد ميرزاكه است ناظري خاندان مشاهير از ناظر,ادامـه وي طـريق از خانواده اين نسلحكــومت دوره در وي است/ يــافتهو ه/ق} ١١٦٠ ـ ١١٤٨| افشار نادرشاه

ميكرد/ زندگي نادر جانشينانسـال در كـه عـليشاهي طومار درمـيرزا نام است شده تنظيم ه/ق ١١٦٠است/١ آمـده نـاظر عـنوان بـه رضـي١١٦١ تـاريخ بـه حكـمي در همچنينشاهرخ توسط او براي منصب اين ه/قبـا است/ گـرفته قرار ييد تا مورد افشارشاهرخ حكومت آغاز كه اين به توجههم حكم اين تاريخ بود, ه/ق ١١٦٢ ازاين طبق باشد/ سال اين به مربوط بايدو دخالت حق رضي محمد ميرزا حكم

به مربوط شئون و امور تمام در نظارتنـصبهاي و عـزل رضوي, مطهر حرمدست به را ك ام< نسق و نظم و كاركنان

آورد/احـمدشاه كـه ه/ق ١١٦٧ سال درناظر ميرزاي كرد, حمله مشهد به درانياين با نمود; ت<شهايي شهر از دفاع درافغان شاه با شاهرخ صلح از پس حالدر عـملي بهطور را مشهد حكومت كهحكمي در شاه احمد گذاشت, او اختياررا رضـي مـيرزا اخـتيارات و مـناصب

داد/٢ قرار ييد تا موردمـيرزا فرزندش رضي ميرزا از پسمـناصب ه/ق} ١٢٣٣ |م ابراهيم محمداز نـاظري نسـل و آورد بدست را پدرخـانواده چـندين بـه و ادامه او طريق

شد/ تقسيمبـازنويسي نسـخه عليشاهي, طومار ـ ١

٣٩ . خراسانشناسي مركز در شدهشـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميزرا ـ ٢

١٩٢ ـ ١٩٠ . طيبه

رضايي اسماعيل

١٢١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير صادق محمد رضويـ

( 62 )رضويـمحمدصادق

(˜ 1300 Ç )

مـيرزا فـرزند صـادق مـحمد ميرزانـاظر١ ابراهيم ميرزا فرزند كاظم محمدرضوي مشهور و القدر جليل سادات ازوي است/ هجري سيزدهم قرن در مشهدو پدر كه است ناظري سادات شاخه ازآسـتان كـل نـظارت منصب اجدادشداشتند برعهده موروثي را رضوي قدسشـهرت نـاظر ميرزاي به هم او خود و

است/ داشتهمقدس مشهد در صادق محمد ميرزاهمين در را خود تحصي<ت و شد متولدقصير محمد سيد چون علمايي نزد شهرآن ادامه براي و كرد شروع ق} ١٢٥٥ |ممحضر از و كرد مهاجرت اشرف نجف بهنـجفي حسن محمد شيخ چون علماييشـيخ و ق} ١٢٦٦ |م/ جواهـر صاحبشـيخ بـه مشـهور تهرانـي عبدالحسينوي كرد/ استفاده ق} ١٢٨٦ |م العراقيندريـافت نامهاي اجازه خود اساتيد ازك ام< به راجعه امور جميع <در كه كرد

سـاير و آثـار فـيض سـركار مـوقوفهنظر به باشد/٢ داشته اختيار موقوفات>اين كه ق ه ١٢٦٥ سال تا وي ميرسددر است, نـموده دريافت را نامه اجازهمشـهد بـه آن از پس و بـود عــتبات

برگشت/بـه كـه پـدرش فــوت از پس ويبـوده تـاريخ ايـن از بعد زياد احتمالرا قـدس آستان كل ناظر منصب است,و كفايت كار اين در او گرفت٣/ برعهدهرا خود و داد نشان توجهي قابل جديتبرجسته شخصيتهاي از يكي عنوان بهسـال در كه بهطوري كرد; مطرح مشهدشاه ناصرالدين مسافرت زمان ق ١٢٨٤خراسان, به ق} ١٣١٣ ـ ١٢٦٤| قاجاراستقبال به كه بود گروهي راس در ويو استق<ل آن حال عين در رفتند٤, شاهمستبد شاه توانست كه داشت را قدرتدر قـهوه و چاي خوردن از را قاجاري

نمايد/٥ منع حضرت سر vبا مسجدساvر خان حسن شورش جريان درمـيرزا خراسان, در ق} ١٢٦٦ ـ ١٢٦٣|و علما از ديگر تعدادي و صادق محمد

علي محمد رضويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٢٢

وي از طرفداري به مشهد شهر ساداتگرديدند٦ احضار تهران به و شدند متهمبرگشتند٧/ مشهد به اتهام رفع از پس اماخواسـته مركزي دولت ميرسد نظر بهشهر در كه افراد اين كردن خارج با استرا سـاvر مـوقعيت داشتند زيادي نفوذكـار ايـن در حدي تا و نمايد تضعيف

شد/ موفقداشتن وجود با صادق محمد ميرزانـزد اعـتبار و شـهر عموم بين در نفوذو مـتواضـع مـردي حكـومت, امـرايمـلجاء خـود عصر در كه > بود مهربانبـود/ بـرنا>٨ پيرو رجاء و كبير و صغيرو نمود فوت ق ١٣٠٠ محرم ٢١ در ويcdefg رضـا حـضرت سر پشت رواق درنـام بـه پسـر يك وي از گرديد٩/ دفندر كـه مـاند بـاقي كـاظم محمد ميرزا

نمود١٠/ فوت ق ١٣٢٠شـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ١ـ

٢٠١ . طيبه٢٠٢ ٢٠١ـ . همان ٢ـ

٢٠٣ . همان ٣ـسفر روزنامه الممالك: حكيم علينقي ٤ـ

١٧٩ . خراسان

٢٠٤ . پيشين رضوي: باقر محمد ٥ـجا همان ٦ـ

٢٩٤ . همان ٧ـ٢٠٤ . همان ٨ـ

اعتماد خان حسن محمد ; جا همان ٩ـIم ;٦٦٧.٢ و ١ الشمس مطلع السلطنه:٧٣٤ . التواريخ منتخب خراساني: هاشم. پيشين رضوي: باقر محمد ميرزا ١٠ـ

٢٠٥

رضايي اسماعيل

( 63 )رضويـمحمدعلي

(˜ 1357 Ç 1273)

سـيد مـير فـرزند علي محمد ميرزامـقامي قـائم خاندان از رضوي, محمدخانواده اين مشاهير از يكي وي است/دفتر رئيس و مقام قائم به ملقب كه بودمـتولد مشهد در ق ١٢٧٣ سال گرديد/وارد تـحصي<ت, تكميل از بعد و شد١در و شـد قـدس آسـتان در خــدمتدر مـتعددي مـناصب مختلف سالهاي

داشت/ اختيارق ١٣١٤ سـال از علي محمد ميرزا

١٢٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير علي محمد رضويـ

را قـدس آسـتان اول وزارت مــنصبعهده به خراسان ايالت صدارت با همراهسـلسله نـقابت كـار هـمچنين گرفت/را اجـدادي موقوفات توليت و رضويو مـعام<ت كــليه و مــيداد انــجامبـا قدس آستان حوالجات و محاسباتميگرفت/ صورت وي امضاي و نظارتمـنصب بـه ق ١٣٠٣ ـ ١٣٠٢ سـالهايسـال در و رسـيد قدس آستان توليتيك از بـــــعد ش ١٣١٧ . ق ١٣٥٧نـمود, فـوت تهران در طوvني بيماريدر و مـنتقل مشــهد بــه را پــيكرشبه كتابي وي از كردند/ دفن دارالضيافهزيـارت و ادعـيه در الرضوان مفتاح نام

كـتابخانه هـمچنين است, مـانده باقيحـرم كـتابخانه وقـف را خود شخصيخـير آثـار ديگر از نمود/ رضوي مطهرتعمير مالي هزينه تامين از عبارتند ويتعمير و روسها حمله از بعد مطهر حرموقف دارالضيافه, كاري آيينه و اساسيپري و آباد عباس نهرآباد, روستاي سهقناتي احداث گوهرشاد, مسجد به آبادمسجد به كشي لوله طريق از آن آب كهپـرداخت مـيشد, مـنتقل گــوهرشادخـويش, اموال از قدس آستان قروضآستانه اداري امور نويسي سياق تبديلمبرقع, موسي بقعه تعمير و نوين شيوه بهايـجاد و قـم در رضـوي, سادات جد

آن٢/ در صحنشـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ١ـ

٢٢٥ . طيبهمـحمد ;٤٣٨ و ٢٢٨ ٢٢٦ـ . همان ٢ـ. الشـموس شـمس كـاويانيان: احـتشام

٤٣٨

رضايي اسماعيل

كاظم محمد رضويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٢٤

( 64 )رضويـمحمدكاظم

(˜ 1320 Ç )

ميرزا ارشد فرزند كاظم محمد ميرزارضوي, قدس آستان ناظر صادق محمدصادق كفايت, با بزرگوار, محترم, فرديرفتار بامردم و بود كوشا خير كار در وسـال از قـبل داشت/ خيرخـواهـانهايرفت/ حـج سـفر به پدرش با ق ١٣٠٠نـظارت مـقام به پدر فوت از پس ويبيست مدت و رسيد قدس آستان امورشوال در اينكه تا بود آستانه ناظر سالسر پشت رواق در و درگذشت ق ١٣٢٠ك خـا بـه پـدر قبر نزديك مطهر حرم

شد سپردهمـيرزا يكـي بـود; پسر دو صاحبحـاجي دختر مادرش كه مهدي محمدكـه ابـراهـيم ديگـر و عسگـري ميرزاحسـين مـحمد حـاجي دختر مادرشفـاصله بـه ابراهيم بود/ سبزواري خان

درگذشت١/ پدر فوت از پس چنديشـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ١ـخـراسـاني: هـاشم Iمــ ;٢٠٥ . طــيبه

٧٣٤ . التواريخ منتخب

هوشيار جواد محمد

( 65 )رضويـمحمدكاظم

(˜ / µ 13 ¬o› ³ª¼¯ ²k¯p Ç )

ابراهيم محمد پسر كاظم محمد ميرزانـاظري خـاندان از رضـي, محمد پسرابـراهـيم محمد پدرش از بعد كه استهـر گـرفت/ عهده به را نظارت منصباتفاق ه/ق ١٢٣٣ در پدرش فوت چندمحمد نظارت بر مبني احكامي اما افتاده/ق ١٢٢٠ و ١٢١٩ سالهاي در كاظمزمـان در او اين بنابر است, شده صادرعـهدهدار را مـنصب اين پدرش حيات

است/ بودهاز كـه ه/ق ١٢١٩ مـورخ حكم دراو از است شده صادر شاه فتحعلي سويبايد كه است شده برده نام ناظر عنوان باو مـعام<ت سـتد, و داد <بروات تمامانـجام وي تـصديق و مهر با اجازات>

شود/١تـوليت ظارت, ـن منصب بر ع<وه او

١٢٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير محسن محمد رضويـ

قابت ـن و رضـوي ســلسله مــوقوفاتداشت/سالفوتوي برعهده سادات٢رااو ايـنكه به توجه با اما نيست, مشخصبوده پدرش١٢٣٣ه/قزنده فوت از بعددر محمدصادق نظارتفرزندش وزمانوي فوت است, بوده ه/ق ١٢٦٣ حدود

است/ ايندوسالرويداده فاصله دررضـوي: مـدرس بـاقر محمد ميرزا ـ ١

١٩٩ . طيبه شجره٢٠١ . همان ـ ٢

رضايي اسماعيل

( 66 )رضويـمحمدمحسن

(˜ 1055 Ç )

پسـر الغ پسـر مـحسن محمد ميرزاالدينعزيز غياث مير پسر الدين شمسبـه واسـطه دو و بـيست با او نسل كهبن علي بن تقي محمد بن مبرقع موسياز يكـي مـيرسد, cdefg الرضـا مــوسيمشـهد رضـوي جـليلالقـدر سـاداتاين اعيان از و مطهر حرم متولي مقدس,از يكـي با كه بود صفوي عصر در شهر

كرد/ ازدواج اول عباس شاه دختراناز بــعد ه/ق ١٠٢٦ ســال در ويآسـتان تـوليت تـربتي سـلطان قاضيبه بنا گرفت/١ عهده بر را رضوي قدسسـال در كه اvزهار تحفة مولف نوشتهكرده ديدار محسن ميرزا با ه/ق ١٠٥٢ابـوطالب مـيرزا فوت از بعد وي است,اوقـاف توليت ه/ق} ١٠٣٥ |م رضويپايان تا و آورد دست به را cdefg رضا امامكر ذ به vزم داشت٢/ را منصب اين عمرقدس آستان توليت نوبت دو وي استاز اول نـوبت است, داشـته عهده بر رااز دوم نـوبت و ه/ق ١٠٣٠ تـا ١٠٢٦ه/ق}/ ١٠٥٥| عمر پايان تا ه/ق ١٠٣٨رضوي الغ ميرزا نام به محسن ميرزا پدرو بود مشهد اعيان از هم ه/ق} ١٠٣٠ |م١٠٣٨ ـ ٩٩٦| اول عباس شاه طرف ازو مشـهد خيابان vبا آب توليت ه/ق}خريده مطهر حرم براي شاه كه را كي ام<از بـعد توليت اين داشت/ عهده بر بودبه دوم عباس شاه از حكمي به بنا پدرمـحسن مـيرزا بـه ه/ق ١٠٥٢ تـاريخ

شد/٣ گذار وا

محسن محمد رضويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٢٦

يـا و ١٠٥٥ در مـحسن ميرزا فوتوي است/٤ افـتاده اتــفاق ه/ق ١٠٥٦نـامهاي بـه پسـر فـرزند چهار دارايشاه دختر از معصوم, ميرزا و ابوالقاسماز كـه محمد ميرزا و ابوصالح و عباسنفر چهار اين از بودند/ تبار ترك مادريعـقب و فرزند داراي معصوم ميرزا تنهانمودهاند/ فوت ب<عقب بقيه و است بودهبـودن دارا جـهت بـه محسن ميرزابـا خـويشاوندي و حكـومتي مناصبو ك امــ< داراي صــفوي خـــاندانرا آن عمر اواخر در كه بود داراييهاييايـن بـراي و كـرد خـود اوvد بر وقفاصـل كه نمود تنظيم وقفنامهاي منظورتـنها و نـيست دست در وقـفنامه ايـننوشته اخير قرن در كه آن از تحريرهاييتحرير طبق ميباشد/ موجود است شدهسال در محسن ميرزا وقفنامه, از موجودحج سفر عازم كه زماني در ه/ق ١٠٥٣در و نموده تنظيم وقفنامهاي است بودهو بزرگان ييد تا به را آن ه/ق ١٠٥٥ سال

است/ رسانده مشهد علماي و ساداتعـالم تـاريخ مـنشي: بـيگ اسكندر ـ ١

هــاشم Iمــ ;١٥٣٣.٣ عـــباسي آراي٧٣٥ . التواريخ منتخب خراساني:

مـدني: حسـيني شـدقم بـن ضـامن ـ ٢٤٣٦.٦ تحفةاoزهار

طـيبه شـجره رضـوي: بـاقر محمد ـ ٣٢٥٢ ـ ٢٥١ . N١٣٨٤ Oچاپ

وقـايع آبـادي: خـاتون عـبدالحسـن ـ ٤شدقم. بن ضامن ;٥٥ . واoعوام السنين

همانجا

رضايي اسماعيل

( 67 )رضويـمحمدمحسن

(˜ 1300 Ç 1215)

فـرزند رضـوي محسن محمد ميرزاحـرم مطهر ضريح ناظم ناظر١, ابراهيمقعده ذي ١١ شنبه پنج روز در رضوي,

گرديد٢/ متولد مشهد در ق ١٢١٥ـ ١٢٦٣| سـاvر فــتنه زمــان درهـمراه به وي اينكه گمان به ق} ١٢٦٦مـحمد مـيرزا حاج و هاشم ميرزا حاجو زاده بـرادر ق} ١٣٠٠ |م ناظر صادقمـدرس صـادق سـيد حاج و دامادشسـاvر فـتنه در ق} ١٢٦٩ |م رضـوي

١٢٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير مهدي محمد رضويـ

شاه ناصرالدين جانب از داشت دخالتتهران الخ<فه دار به ق} ١٣١٣ ـ ١٢٦٤|گناهي بي اينكه از پس اما شد احضارمشـهد بـه احـترام با گرديد, ثابت ويعالي مقامهاي به مشهد در و بازگشتامناي احترام مورد چنانكه يافت دستدر عـمر اواخر در و گرفت قرار دولت

شد٣/ معتكف رضوي قدس آستانبه و محرم ماه در محسن محمد ميرزاق ١٣٠٠ قــعده ذي دوم در قــــوليمـبارك پـاي پـايين در و درگــذشتجمله از شد٤/ سپرده ك خا به حضرتحسن محمد سيد به ميتوان فرزندانشفـردي كه , ق} ١٣٢٩ ـ ١٢٥٠| رضويسـيد مـيرزا حـاج و , بود عالم و فقيه

نمود٥/ اشاره رضوي محمد

شـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ١ـ٢١٣ . طيبه

٢١٤ . همان ٢ـهمانجا ٣ـ

منتخب خراساني: هاشم Iم همانجا; ٤ـ٧٣٤ . التواريخ

همانجا . رضوي باقر محمد ٥ـ

هوشيار جواد محمد

1 k¦] Ñ ¨±~í« kªd« Ç º±ƒn

( 68 )رضويـمحمدمهدي

(˜ 1276 Ç )

رضــوي مــهدي مــحمد مــيرزافـرزند هـادي مـيرزا فرزند تحويلدار,مـحمد مـيرزا برادر مهدي محمد ميرزابـاقر محمد ميرزا مادري جد و خطيبو پــدر است/ ق} ١٣٤٢ |م رضــوي١قدس آستان تحويلداري منصب جدشافراد از مهدي ميرزا داشتند/ عهده بر راو رضوي سادات سلسله متدين و موثقآسـتان مـنصبان صـاحب و بزرگان ازحـاجي نـزد در چنانكه ميباشد قدسآستان متولي فراهاني خان موسي ميرزامنزلت داراي ق} ١٢٦٢ ـ ١٢٤٧| قدسبه اوقات اغلب مهدي ميرزا بود/ باvيياز بعضي و cdefgميرفت رضا امام زيارتزيـارات و ادعـيه كتابت به هم اوقاتبـه گـاهي و ميساخت مشغول را خوديك كـه مـوروثي مـلك زراعت شغلبــود روغــنگران مــــزرعه از زوج

مهدي محمد ـ رضوي ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٢٨

ميپرداخت٢/در و گذشت در ق ١٢٧٦ سال در اوبه مطهر ضريح مقابل خاني حاتم گنبدپسـنديده صفات از شد٣/ سپرده ك خاچنانكه بود وي بودن امين مهدي ميرزاحـاجي به را خزانه كليد نياز هنگام درو مـينمود گـذار وا خـان موسي ميرزاو حوائج وي امانت جهت به خان موسي

ميساخت٤/ برطرف را او نيازهايبه فرزند چهار صاحب مهدي ميرزاعـبدالعـلي, ميرزا هاشم, ميرزا نامهايو ق} ١٣١٢ |م مشرف عبدالجواد ميرزا

بود/٥ تحويلدار هادي ميرزاشـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ١ـ

١٧٧ . طيبه١٧٨ ١٧٧ـ . همان ٢ـ

خـراسـاني: هاشم Iم ;١٧٨ . همان ٣ـ٧٣٣ . التواريخ منتخب

. پـيشين رضـوي: باقر محمد ميرزا ٤ـ١٧٨

شـجره خـازني: مـدير مـحمد سـيد ٥ـ١٦٦ . رضوي سادات سلسله

هوشيار جواد محمد

( 69 )رضويـمحمدمهدي(˜ 1333 ²k¯p Ç )

كـاظم مـحمد فـرزند مـهدي ميرزاحـاجي دختر مادرش كه ناظر رضويبـه عـمر ابـتدا در بـود عسگري ميرزابـزرگان از و پـرداخت عرفان تحصيلو رسيد كمال به و گرفت بهره علم ايندر و بـود> براقـران <فائق لغت علم دره ـب پـدر از بعد بود/ متبحر انشاء و خطو رسـيد قـدس آسـتان ظارت ـن منصباينامرمشغولخدمتشد٢/ صادقانهدراز بعد رفت حج به ق ١٣٢٠ سال درو بـازگشت تـهران به مكه از مراجعت

١٢٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير مهدي محمد رضويـ

١٣١٣| شـاه مـظفرالديـن احترام مورددر كه طوري گرفت, قرار ه/ق} ـ١٣٢٤دولت امـناي تهران به ايشان بازگشتبـه سـپس داشـتند, گرامـي را مقدمشاينكه تا بود شهر اين در مدتي آمد مشهدپدرش كنار در و درگذشت سكته اثر بر

شد٣/ سپرده ك خا بهعبداللىـه ميرزا نام به فرزندي ايشانكـه داشت شـهدوست بـه مـلقب ناظرقـدس آسـتان بـازرسي اداره رئـيسشجره كتاب تاليف زمان تا و بود رضويقـيد در ش} ١٣٣٥| رضــوي ســـادات

<آقا نام به فرزندي وي است بوده حياتاست/٥ داشته شهدوست> ابراهيم

شـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ١ـ٢٠٦ ٢٠٥ـ . طيبه٢٠٦ . همان ٢ـ

منتخب خراساني: هاشم Iم همانجا; ٣ـ٧٣٤ . التواريخ

محمد همانجا; خراساني: هاشم Iم ٤ـ٢٠٧ . پيشين رضوي: باقر

شـجره خـازني: مـدير محمد سيده ٥ـ١٨٠ . رضوي سادات سلسله

هوشيار محمدجواد

( 70 )رضويـمحمدمهدي

(x µ 1275 Ç 1242)

رضا علي فرزند مهدي محمد ميرزارضـوي سـادات از مــحمد, فــرزندمـيرزا اعـقاب از كـه است سـركشيكق} ١٠٥٥ |م رضـوي مـحسن مـحمدمــنصب جــدش و پــدر مــيباشد/بـه را قـدس آسـتان اول ســركشيك

داشتند/ اختيار در موروثي صورتحـدود در مـهدي مــحمد مــيرزااز بعد و آمد دنيا به مشهد در ق ١٢٤٢|حـدود رضـا عـلي پــدرش فــوتدر را اول سركشيكي منصب ق} ١٢٥٣در ق ١٢٧٥ سـال در و گـرفت اختيارفـوت وبا مرض اثر بر سالگي ٣٣ سنعسكـري مـيرزا دختر همسرش نمود/نـام بـه پسـري او از و بـود جمعه امامماند١/ باقي نقيب به مقلب عبدالحسين

شـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ١ـخراساني: هاشم Iم ;٢٦٦ ٢٦٥ـ . طيبه

٧٣٨ . التواريخ منتخب

رضايي اسماعيل

اللىه نعمت رضويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٣٠

( 71 )نعمتاللىه رضويـ

(˜ 1330 Ç )

ميرزا فرزند مشرف اللىه نعمت ميرزاپـدر فوت از بعد كه رضوي تقي محمدمـنصب عـهدهدار ق ١٣١٠ ســال درزوار و خـدام كـارخـانجات مشــرفيآستان در خدمت سالها از پس گرديد/١سال محرم در جواني در رضوي قدسو درگذشت ١٣٣١ قولي به و ق ١٣٣٠

گرديد/ مدفون دارالسعاده دربه دختر يك و پسر سه صاحب ويهاشم آقا, ج<ل مرتضي, ميرزا نامهايارشـد فـرزند كـه بود/ آغا انيس و آقا

مشـرفي مـنصب بـه پدر از بعد ايشانگرديد/٢ مفتخر زواري كارخانه

شـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ١ـ٣٠٢ . طيبه

شـجره خـازني: مـدير مـحمد سـيد ٢ـ٢١٢ . رضوي سادات سلسله

هوشيار جواد محمد

( 72 )رضويـهادي

(˜ 1286 ²k¯p Ç )

مـيرزا فرزند تحويلدار هادي ميرزاكـاردان, شـخصي ق} ١٢٧٦ |م مهديمـتوليان مشـورت مـورد و درسـتكاردر عـلت هـمين به و بود قدس آستانمـحمد مـيرزا حكـم بـه ق ١٢٧٦ سالباشي متولي فراهاني الملك دبير حسينلقب افتخار به ق} ١٢٨٧ ـ ١٢٨٥| حرماولياي رديف در و نايل التوليه> <امين

شد١/ داخل قدس آستانامـور زمام پدر حيات زمان در ويهـمراه گـرفت/ بـدست را تحويلخانه|م وزيـر حسنعلي ميرزا حاجي مرحوم

١٣١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير هاشم رضويـ

از بـعد و رفت حـج سفر به ق} ١٣١٧پاي پايين و درگذشت وطن به مراجعتك خـا بـه خاني حاتم گنبد در مباركهر كه داشت فرزند چهار او شد/ سپردهمشـاغلي داراي قدس آستان در كدام

جمله: از بودهاندمـدتي پـدر از پس ابوالحسن ميرزابه ملقب اللىه ذبيح ميرزا بود, تحويلدارتحويلدار برادر از بعد كه التوليه خازنفـراش و خـادم عبدالكـريم ميرزا شد,اسداللىه ميرزا حاجي و خانه تحويلدار

مباركه٢ تحويلخانه ضابطبر ع<وه وي خازني مدير گفته به بناحـاجي نام به فرزندي نامبرده فرزندان

است/ داشته قوامشـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ١ـ

١٧٨ . طيبه١٨٤ ١٨١ـ . همان ٢ـ

شـجره خـازني: مـدير مـحمد سـيد ٣ـ١٦٨ . رضوي سادات سلسله

هوشيار جواد محمد

( 73 )رضويـهاشم

(13 ¬o›)

حاج فرزند رضوي امين هاشم ميرزااز ق} ١٢٧٦ |زنده رضوي يحيي ميرزاجواني در قدس آستان منصبان صاحبكـمبود بــا و داد دست از را پــدرشهنرهاي از بسياري آموزشي, امكاناتكفايت با فردي گرفت/ فرا را خود زمانكـارخـانه امـانت منصب و بود منظم وداشت/ عـهده بـه را مطهر حرم زواريآقـا بن احمد ميرزا دختر با هاشم ميرزاآن حـاصل كه كرد ازدواج محمد ميرزاامـين بـاقر محمد نامهاي به فرزند سهآغـا بـيگم و آقـا حسـن حـرم, خادمسال طيبه شجره كتاب مولف ميباشد/بـيان فـقط نكـرده گزارش را او وفاتكـزاز بــيماري اثــر در وي مــيكندك خـا بـه دارالسـعاده در و درگذشت

شد١/ سپردهشـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ١ـ

٣٢٣ . طيبه

هوشيار جواد محمد

هدايت رضويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٣٢

( 74 )رضويـهدايت

(˜ 1333 Ç )

ارشـد فـرزند مشرف هدايت ميرزاق} ١٣١٢ |م رضـوي عبدالجواد ميرزامشــرفان از و حســابدان خـــطاط,اول در كـه بـود رضوي حرم روشناييدر و درگـذشت ق ١٣٣٣ سـال شـوالشـد/ سـپرده ك خـا بـه رضـوي حرمرضوي اسماعيل ميرزا دختر همسرشفـرزند پـنج وي بود/ {١٣٢٠ ـ ١٢٤٢|مـيرزا آقا, علي ميرزا نامهاي: به داشتابوالقاسم ميرزا محمود, ميرزا آقا, احمد

اعلي/ بي بي نام به دختري وشـجره رضـوي: بـاقر مـحمد ميرزا ١ـ

١٨٢ ١٨١ـ . طيبه

هوشيار جواد محمد

( 75 )رضويـيحيي

(˜ µ 1364 Ç 1290)

حسـن محمد پسر ناظر يحيي ميرزانـاظر ابـراهـيم پسر محسن محمد پسر

وي بود/١ كريم خلق و سليم طبع دارايدر قـدس آستان صاحبمنصبان جزوسـال در كـه است قاجاري عهد اواخرحسـن ميرزا پدرش از بعد ه/ق ١٣٣٣از پيش گرديد/٢ قدس آستان كل ناظرريـاست ه/ق ١٣٠٩ سـال در او ايـنداشت٣ عهده بر را حضرت خانه مهمانبرخوردار مشهد در موقعيتي چنان از وشـاه احمد تاجگذاري زمان در كه بوداز شد قرار كه بود نفري سه جزو قاجار

نمايند/٤ شركت مراسم در مشهدسعايت با /ش ه ١٣١٤ سال در ويشـهريور از بـعد و گرديد تبعيد عدهايپايان تا و بازگشت٥ مشهد به ش ١٣٢٠

١٣٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير يحيي ـ رضوي

در بـود/ قـدس آستان خدمت در عمرفـوت ه/ش ١٣٢٤ . ه/ق ١٣٦٤ سالاز وي گرديد/ دفن دارالضيافه در و نمودهـر كـه بود اهلبيت ارادتمندان جملهپـاي با cdefg رضا امام شهادت روز سالدسـته جـلو برگردن, سبز شال و برهنهحـركت حـرم سمت به رضوي ساداتعـزاداري, مراسم پايان از پس ميكرد,روستاهاي اهالي و سادات از بسياريايشـانپذيرايـي خـانه در شهر اطرافدختر عزت بيبي همسرش ميشدند/٦١٣٠٤ |م دفـتر صـديق عـلي مـحمد

بود/ ه/ش}. طـيبه شـجره رضوي: باقر محمد ـ ١

٢١٦٢١٨ ـ ٢١٧ . همان ـ ٢

شماره سند قدس. آستان اسناد اداره ـ ٣كــاويانيان: احــتشام مــحمد ;٦٧١٨٨

٢٥٦ . الشموس شمسشماره سند . قدس آستان اسناد اداره ـ ٤

٥٣١٧٧. پـيشين كـاويانيان: احتشام محمد ـ ٥

٢٥٧

همان ـ ٦

رضايي اسماعيل

2 k¦] Ñ k تd« Ç »¯BwAoi º±ƒn

­¼vd§AkLî Ç º±ƒn Ñ ³¼§±T§A ­Ÿn

»šUk تdÇ« Ç nB]BÇ› Ñ ³§°k§A ­ÇŸn

Apo¼«

4 k¦] Ñ ¬Bi ­¼ve Ç ±¦¯Ao–îp

4 k¦] Ñ ¬Bi ¨Bw Ç ±¦¯Ao–îp

4 k¦] Ñ ¬BioæB¯ k تd« Ç ±¦¯Ao–îp

4 k¦] Ñ ¬Bi »¦í\®£ Ç ð½p

س

2 k¦]Ñ­¼ve Ç n¿Bw

o¼Çz« Ñ ¬BÇi ­¼Çve Ç n¿Bv PÇw

¬Bi ­¼ve Ç »®½°q› ³§°k§A

Ç nB]BÇ› Ñ ¬BÇi kªdÇ« Ç n¿Bv Pw

¬Bi kªd« Apo¼«

( 76 )ابوالحسن سررشتهدارـسيد

(x 1374Ç1298)

عمراني دار سررشته ابوالحسن سيددر ش ١٢٩٨ سال در علي محمد فرزنداز پس وي گـرديد مـتولد مشـهد شهرسـالهاي حـدود تـحصي<ت, گيري فرابـه كـه بـود كساني اولين از ش ١٣٢٧دوره آن فـعال ديـني انجمن به تنهايياز و پيوست قرآن, پيروان انجمن يعني

را خـود هـمت و وقت همه تاريخ, آنديـني تربيت كه كرد تشكي<تي صرفساخته خود همت وجهه را شهر جواناندر ش ١٣٤٠ دهه تا دار رشته سر بود/عـابدزاده مرحوم با خود دوستان كنارو خـط تغيير داشت/ نزديك همكاريرهبري نقش و قرآن پيروان انجمن مشيكـه شد موجب خراسان در ملي نهضت

١٣٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ابوالحسن سيد دارـ سررشته

وجود به انجمن فعاvن براي مشك<تيموسس عنوان به عابدزاده نهايتا و آيدرژيم سوي از ش ١٣٣٦ سال در انجمنزمـان ايـن در گردد/ بازداشت پهلوياو غيبت در تا كردند ت<ش دوستانشجـاري فعاليتهاي بر خللي گونه هيچاز بخشي كدام هر و نگردد ايجاد انجمن

گرفتند/ عهده بر را كارمـدت دار سـررشته ابوالحسن سيدرا انجمن مدرسههاي مديريت سال سهخوبي به را خود وظيفه كه شد عهدهدارپـيروان انجمن با همكاري نمود/ ايفاءارزشـهاي بـه نسـبت شيفتگي و قرآننـيازهاي بـه پـرداخـتن از را او ديني,از بـود/ داشـته نگه دور مادي, زندگيمـيان كه سليقهها اخت<ف ديگر سويداده رخ پيروان انجمن برجسته اعضايايـن بـا وي ارتـباط سستي باعث بودبـعد, بـه زمـان ايـن از گرديد/ انجمنكـانون بـه بيشتري تمايل سررشتهداراسـتاد مـرحـوم و اس<مي حقايق نشردر وي كـرد/ پـيدا شريعتي تقي محمدكارهاي عاشق سياسي فعاليتهاي كنار

رشـته اسـاس هـمين بر و بود توليديبرگزيد/ را مرغداري

ش ١٣٥٧ تـا ١٣٤٠ ســالهاي درفـعاليتهاي بـه پرداخـتن ضمن هموارهفــعاليتهاي صــحنه در اقـــتصادي,در و مـاند بـاقي سـياسي و اجتماعيـ سـياسي عـناصر كــه بــرنامههاييو پهلوي رژيم با مقابله براي اجتماعيدنـبال مـردم بـه خدمات ارايه براي يامشـاركت تـمام جـديت بـا ميكردند,درمـانگاه اوليـن ايجاد در وي داشت/بروجردي درمانگاه نام به مشهد خيريهعالي كيفيت با ملي مدرسه اولين نيز وســال در عــلوي دبــيرستان بــهنامهمچنين داشت/ ويژهاي سهم ش ١٣٤١غـير تشكـلهاي در كه بود كساني ازدر كـه مـذهبي ـ ملي نيروهاي رسميپـرچـم پـهلوي شـديد اختناق دورانموثري نقش داشتند دوش بر را مقاومتشد موجب روشن سابقه همين داشت/از اسـ<مي انق<ب پيروزي از پس كهاللىـه آيت توسط كه باشد كساني اولينگردد همكاري به دعوت طبسي واعظ

ابوالحسن سيد دارـ سررشته ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٣٦

سـال هـفده داشت كـه شايستگي با تادر اس<مي انق<ب اهداف پيشبرد براي

كند/ ت<ش قدس آستانمـفيد بسـيار عـضو دار ســررشتهبـا بـود/ قدس آستان مديريت دستگاهمدت طي در كه مسوليتهايي به نگاهياست شده محول او به پربارش خدمتمـديريت اعـتماد مـيزان و كاري توانعنصر اين به نسبت قدس آستان عالياحسـاس خوبي به خردمند و صميميزيـادي سفرهاي سررشتهدار ميشود/بـه خـويش تجربه افزايش راستاي درزvنـدنو, ژاپـن, آمـريكا, كشـورهايبـلغارستان, رومـاني, سـابق, شورويداشت تركمنستان نيز و انگلستان هند,آستان با ارتباط در سفرها اين غالب كه

است/ بوده رضوي قدسدر دار سررشته مسوليتهاي از برخيعبارتند قدس آستان در خدمت دوران

از:قدس, آستان امناي هيات عضو ـ ١آخـر روزهـاي تـا ١٣٥٧.١٢.١٦ از

عمر/

امور در عظمي توليت مقام قائم ـ ٢و مـزارع ك, امـ< اراضـي, بـه مربوطتــــا ١٣٥٨.٧.٢٨ از بــــــاغات

/١٣٥٩.٤.٢٨رضوي/ شهرك طرح مجري ـ ٣

مديرعامل و مديره هيات رئيس ـ ٤نمونه/ مزرعه

و اراضـي ك, امـ< امور معاون ـ ٥پـايان تا ١٣٥٩.٤.٢٨ از كشاورزي,

/١٣٦٨از كشـاورزي و ك امـ< معاون ـ ٦

عمر/ اواخر تا ١٣٦٨ سالطـرح عــامل هــيات عــضو ـ ٧

هويزه/ شهر بازسازيمـوسسه مـديره هـيات رئيس ـ ٨

سرخس/ كشاورزيمـوسسه مـديره هـيات رئيس ـ ٩

بيست/ كنه كشاورزي و عمرانشـركت مـديره هيات رئيس ـ ١٠

خسروي/ نخريسيشـركت مـديره هيات رئيس ـ ١١

قدس/ جنگلهايسـازمان مـديره هيات رئيس ـ ١٢

١٣٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير عباس رضوانيـ سعيدي

خراسان/ جنوب كشاورزي و موقوفاتسـازمان مـديره هيات رئيس ـ ١٣

قدس/ آستان باغاتمـوقوفات عامل هيات رئيس ـ ١٤

ملك/ســازمان هــيات رئـــيس ـ ١٥

كرمان/ و يزد موقوفات و كشاورزيو كشت مـديره هـيات رئيس ـ ١٦

كاشمر/ صنعتو ك امـ< كشـاورزي مشاور ـ ١٧

قدس/ آستان اراضيپــاييز اواخــر در دار ســـررشتهسمت از و شد بيماري دچار ش ١٣٧٣سالها از پس سرانجام داد/ استعفا خوداريـبهشت ٣٠ روز خـالصانه تــ<شدر و گفت وداع را فاني دار /ش ه ١٣٧٤ك خـا بـه انـق<ب صحن ط<ي ايوان

شد/ سپردهسكندري علي

Ç º±ƒn Ñ ­¼vd§AkLî Ç ð¼zŸow

­¼vd§AkLî

Ç º±ƒn Ñ ºk´« kªd« Ç ð¼zŸow

ºk´« kªd«

( 77 )سعيديرضوانيـعباس

(x µ 1371 Ç 1306)

فرزند رضواني سعيدي عباس دكترفـردوسي دانشگـاه اسـتاد غـ<مرضا,سال مهرماه اول در جغرافيدان/ و مشهددر مـتدين خـانوادهاي در ش ه ١٣٠٦دوره طـي از پس شـد, مـتولد مشـهداز ش ه ١٣٢٦ ســال در ابــتدايــي,فـارغ مشـهد مــقدماتي دانشســرايدر آمـوزگار عـنوان به و شد التحصيل

عباس رضوانيـ سعيدي ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٣٨

خدمت به شهر اين آذربايجان دبستاندر تهران دانشگاه در بعد سال پرداخت/تـحصيل بـه جـغرافـيا و تـاريخ رشتهدر سـال ٣ از پس و گـرديد مشــغولدر و گــرفت ليســانس ه/ش ١٣٣٠پرداخت تدريس به مشهد دبيرستانهاينوشتن به همكاران از برخي همراه به وتا اول ك<سهاي براي تاريخ دوره يك

شد/ مشغول دبيرستان پنجمادامـه بـراي بـعد چـندي سـعيديدو از پس و شد آمريكا راهي تحصيلدر ليسـانس فـوق درجـه اخذ به سالويسكـانسين دانشگاه از جغرافيا رشتهرياست به بازگشت از پس گرديد/ نايلمـنصوب خراسان فرهنگ معلم تربيتو كوشش و ت<ش با سمت اين در و شدفـرهنگ در تـحولي خـود نوآوريهايمعلمان همه او آورد/ وجود به خراساناخـ<قي و عـلمي مـدارج ارتقاء به راتــاسيس از پس مــيكرد/ تشــويقتـدريس مشـهد در ادبـيات دانشكدهسـال در و گـرفت عـهده به را جغرافياادبـيات دانشكده به رسما ش ه ١٣٤٢

تـصدي تدريس بر ع<ه و يافت انتقالگرديد/ دار عهده را دانشكده اداري امورادامـه بـه كـه ع<قهاي سبب به سپسبه ش ه ١٣٤٨ سال در داشت تحصيلاخـذ با سال دو از پس و رفت پاريسايـران بـه جغرافيا رشته در دكترا درجهسپس و معاونت به ابتدا نمود/ مراجعتشد انتخاب ادبيات دانشكده رياست بهخـدمات مـنشا نـيز سـمت ايـن در و١٣٥٨ سال در كه اين تا گرديد شايانيآستان خدمت به و شد بازنشسته ش هعـضو نـخست آمد/١ در رضوي قدسآستان مركزي كتابخانهي امناي هياتسـرپرستي سپس و شد٢ رضوي قدسگـرديد,٢ عـهدهدار را مركزي كتابخانهكـردن مـنظم و ت<ش ماه شش از پسديگر اجتماعي كارهاي به مربوطه اموردر كــــه ايــــن تـــــا آورد/ رويسـوي از حكمي طي ١٣٦٣.١١.١٤به رضوي قدس آستان عظماي توليتتاسيس تازه موسسه عامل مدير عنوانرضوي قدس آستان انتشارات و چاپاز مـوسسه ايـن در او گرديد/ انتخاب

١٣٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير عباس رضوانيـ سعيدي

و عـلمي كـتب انـتشار و چاپ طريقداد/ انـجام برجستهاي خدمات مذهبيگـروه مـديريت مـدتي ايـن بر ع<وهبـنياد اسـ<مي مـمالك و جــغرافــيارا قـدس آسـتان اسـ<مي پژوهشهاي

داشت/ برعهدهمرداد ام سي بامداد در سعيدي دكترقلبي سكته اثر بر ش ه ١٣٧١ سال ماهبـا تشييع از پس بعد روز و درگذشتو قدس آستان منصبان صاحب شركتو خـراسـان فـرهنگيان و دانشگاهياناز يكـي در مـختلف, اقشــار ســاير|آزادي} جـديد صحن غربي غرفههاي

شد/ مدفون

از: عبارتند وي از مانده جا به آثارژاپـن, جغرافـياي امروز, و ديروز سرخس

دوره چـندين در دبـيرستاني جغرافـياي

جـغرافـيايي, پـديدههاي و اس�مي بينش

كشور٣/ مج<ت در متعدد مقاvتمـناسبت بـه سـعيدي دكـتر يادنامه ١ـمقاoت يده برگز درگذشت; روز چهلمين

NمقدمهO سعيدي دكترسـاله. هزار گنج شاكري: رمضانعلي ٢ـ

١٤٦ و ١٤٣همان سعيدي: دكتر يادنامه ٣ـ

سكندري علي

»¦Ç› ºk´« Ç nB]B› Ñ ð¦ª§A ¨B´w

Apo¼«

ش

( 78 )الدين شادمانـفخر

(x 1346 Ç 1286)

رضـا مـحمد روزگار دولتمردان ازو نـويسنده دانشگـاه, اسـتاد پـهلوي,قدس آستان التوليه نايب توانا, مترجمـ ١٣٣٤| خـراسـان استاندار و رضوي

ش}/ ١٣٣٨

در شـادمان الديـن فـخر سيد دكترشد١/ متولد تهران در /ش ه ١٢٨٦ سالو روحانيون از ابوتراب سيد آقا پدرشتـحصي<ت وي بـود پـايتخت وعـاظو شـروع قـديمه عـلوم از را مقدماتياصول فقه و ادبياتعرب و زبان دروسخـان و صـالح ميرزا مدرسههاي در رانـزد سپس و گرفت فرا تهران در مرويشيخ آقا و شاهي حياط محمود سيد آقارا دروس آن نـهاوندي تــقي مــحمدعلوم يادگيري براي سپس كرد/ تكميلو تـدين كـمال, مـدارس بـه جــديددانشسـراي دورههاي و رفت دارالفنونمدرسه دوره و ه/ق ١٣٠٤ در را عاليبه ه/ق ١٣٠٦ در را تهران عالي حقوقتـهران مـدارس در ابتدا رسانيد/ پايانوزارت اسـتخدام بـه سـپس بود, معلم

١٤١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير الدين فخر شادمانـ

همچون مشاغلي ودر درآمد دادگستري,{١٣٠٦| تـهران كم محا دفتر مديريت,{١٣٠٧| تجارت محكمه در عضويتدولت عمال جزاي ديوان پاركه معاونمـعاونت تـهران, مســتنطق ,{١٣٠٨|نـفت شركت در ايران دولت نمايندگيكـرد/٢ خـدمت انگليس و ايران سابقاروپـا به تحصيل ادامه براي آن از پساز ١٣١٤ سـال در شـد مـوفق و رفتدر و حـقوق دكـتراي پاريس دانشگاهلنـدن دانشگـاه از ه/ش ١٣١٨ ســالدو از پس كند٣/ دريافت اقتصاد دكترايكـمبريج در مـطالعه و اقــامت ســاليكسال و شد آمريكا رهسپار انگلستانمـدت در مـاند/ هـاروارد دانشگاه در١٣١٤ سـال در پــاريس در اقــامتتـربيتي كـنفرانس در ايـران نــمايندهبـه بـازگشت از پس بود/ نيز كسفورد آكميته عضو ه/ش ١٣١٩ سال در ايرانخسـرو رهبري به پيكار حزب مركزيدر كـه شد , اقبال منوچهر برادر , اقبالطـرفدار دوم جـهاني جـنگ تحوvتشـادمان بود٤/ متفقين مخالف و آلمانها

از يافت; دست مهم مشاغلي به ايران درشـركت رئـيس ١٣٢٦ سـال در جملهسـالهاي در و شـد ايـران بيمه سهاميوزارتخانههاي ١٣٣٣ و ١٣٣٢ ,١٣٢٧و هژير دولتهاي در كشاورزي و اقتصادديگـر از شـد٥/ سـپرده او بـه زاهـديعـالي شـوراي ريـاست او مــقامهايشوراي رياست ,١٣٣٢ برنامه سازمانكـمكهاي رياست ,١٣٣٣ ملي هدايتايرانـي رئيس متحد, ملل سازمان فني١٣٣٣ آمريكا و ايران مشترك صندوقدادگستري وزير سال همين در نيز بود/تـوليت نيابت به مفتخر سرانجام و شداسـتانداري و رضـوي قـدس آسـتانگـرديد٦/ ١٣٣٤ سـال در خــراســانتبليغات و انتشارات كل اداره سرپرستيدر ايران نمايندگي هيات رياست راديو,استانبول,عضو در اداري كنفرانسعلومشوراي در عضويت ايران, فرهنگستانشـوراي در عـضويت فـرهنگ, عـاليهـيات در عـضويت سلطنتي, فرهنگيانجمن و پهلوي سلطنتي كتابخانه امناينـيابت و انسـاني علوم و فلسفه ايراني

الدين فخر شادمانـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٤٢

در تـحقيق المـللي بـين مـركز رئيسمشـاغل ديگر از ايران تمدن و فرهنگتاريخ و فرانسه فارسي, تدريس بود/ اومظفري ادب, علميه ثروت, مدارس دردر انگليسي و فرانسه تدريس كماليه; و١٣٠٥ مــركزي عــالي دارالمــعلمينالسـنه و تحقيقات دانشگاه در تدريس;١٣٢٢ ـ ١٣١٣ دانشگــاه شــــرقيتهران دانشگاه در اس<م تاريخ تدريسو تمدن گروه رياست و بعد به ١٣٢٩ ازو الهـيات دانشكـده اسـ<مي فـرهنگديگــر زمــره در اســ<مي مــعارفنيز جواني در اوست, علمي فعاليتهايبود٧/ طوفان ادبي روزنامه مدتيسردبيربـه شدن برگزيده هنگام از شادماندر خراسـان استانداري و توليت نيابتاز اسـتعفا زمان تا ١٣٣٤ خرداد پانزدهمنشا ١٣٣٨ فروردين آخر در پست اينمقدس آستان در مهمي بسيار خدماتنـويسنده دو گـرديد/ cdefg رضا حضرتو كـاويانيان احتشام محمد او, معاصررا قـدس آستان تاريخ كه موتمن, علياز و سـتودهانـد را وي دو هر نوشتهاند

به شادمان كه ميآيد بر آنان نوشتههايدر موتمن است/ داشته بسيار توجه آنانو راهـنماييها بـه خـود كـتاب مقدمهمـفيد تـذكرات و عـميق <تــحقيقاتكـتاب نگـارش در شـادمان وارزنده>شادمان دارد٨/ اشاره قدس آستان تاريخ

آسـتان تـوليت نيابت از استعفا از پسبـراي و گـزيد دوري سياست از قدسدانشگـاه بـه يكسـال عـلمي مـطالعهاز پس و رفت آمــريكا در هــاروارداسـتادي مـقام در ايـران بـه بازگشتقدرت و ادبي <شخصيت تهران دانشگاهرا خود بيداري و فكر روشني و استنباطدكـتر نمود/٩> باز خوبي به علم اهل بهدر امر اين و بود معنوي انساني شادمانكـتاب بـر كه مقدمهاي از بويژه او آثارنـوشته مـوتمن قـدس آستان راهنمايآسـتان دربـاره او است/ يـافته تـبلورچـنين cdefg رضــا حــضرت مــقدس

مينويسد:عالم با آشنايي خوب حالت <خوشافروغ به منور عالمي با معاني و حقايقجـلوههاي به مزين و ايمان پرور اميد

١٤٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير الدين فخر شادمانـ

و است بد آنچه از منزه عرفان, نواز روحك/ ناپا و زشت

بـا كـه آن خداست عنايت مشمولمـقدمه آشنايي آشناست/ قدس آستانايـن بشناسد كس هر و است شناختنج<ل بارگاه اين را, معظم مكرم دستگاهكـرد خواهد مشاهده عالمي را كبريا وسير از و روشنايي و صفا و لطف سراسرو تصور و بصيرت درجه تناسب به آنخواهـد لذتها خويش معرفت و ك ادراجان مذاق پسنديده روحاني لذات برد,و حـد از بـيرون و بـيشمار دvن زندهقدس آستان دولت پاينده دولت وصف/حـوادث مـقابل در قــرنها كــه استفـيض و بنياد محكم همچنان گون گوناو مشـرفست است/ مانده برقرار بخشدر مكانعزيز اين به ايران ك خا مقدسمـوسي بن علي ك پا تربت كه خراسانوvيتي هر گويي است/ آن در cdefg الرضاقسمتي و سرنوشتي نيز را ناحيتي هر وگوشه اين نصيب سعادت و بركت است/شريفست, حرم, كه است زمين روي ازپــناهگاه و صـــاحبدvن مــــقصد

و بـدان كـه زيـارتگاهي حاجتمندان,و عذرخـواه و پيشيمان هم گناهكاران

ميآورند/ روي آن به طلب آمرزشو آثـار هـمه داراي قـدس آسـتانآب معنويست, و صوري سلطنت ع<ئمو نقارخانه و دارد شهر و قصبه و ملك وو بزرگ مهمانسراي و كتابخانه و موزهو شـادي و جشـن شـاهانه مــجلسو وخـطيب سـ<م و دربـار و عزاداريرئـيس و دربـان و خـادم و حــاجبو چيز هزار و الشعرا ملك و تشريفاتبـيهمتا دسـتگاه اين ديگر/ كس هزاراعـمال و خـوب سـنتهاي گـاه جـلوهو رسوم از بعضي دارنده نگاه و خيرستدر كـه اصـط<حاتي و لغـات و آدابفرامـوش و رفته ميان از ديگر جاهاي

گشته/كـاشي بـر خوش بخط خوب شعربفكر كه هنري از رنگ, لطيف طرح بديعايـن در ايراني دست و نقش و طرح وايـن در رواقـها, و ايـوانـها و صـحنهارفته كار به زيبا توي در تو عمارتهاي

نيست/ بيش جلوه يك

الدين فخر شادمانـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٤٤

هـر و انـديشيد و ديد و رفت بايدتـماشا باطن و ظاهر چشم با را چيزيو عشـق و شور كه گردد معلوم تا كردو كلمات از و ميكند چهها هنر و ايمانمـيسازد/ چـهها گل و سنگ و آب ازبـه گـردد, عارف كه كس آن هر باريعزيزش قدس آستان روحاني ملكوتدوستش و عمر, همه در داشت خواهددل و جـان هـمه بـا داشت خــواهـدروشـن و تـفكر طـرز اين خويش>/١٠از يكـي شادمان تا شد باعث انديشيدر قـدس آسـتان مـتوليان موفقترينچهار مدت در باشد/ دوم پهلوي دورهدر او دستور به سازهايي و ساخت سالعبارتند آنها از برخي كه شد انجام حرم

از:دار ســازي فــضا و احــداث ـ ١

السرور/دار رواق تـزيين و سازي فضا ـ ٢

الس<م/كاري آيينه و سقف سازي فضا ـ ٣

خانه/ توحيدو سقف بناي تجديد در كوشش ـ ٤

السياده/ دار كاري آينهحـاتم گـنبد سـقف بـازسازي ـ ٥

خاني/السعاده/ دار سقف تعمير ـ ٦

و السعاده دار بين نقره در ساخت ـ ٧السرور/ دار

كهنه/ صحن شرقي در سر تعمير ـ ٨بـا نـقره و طـ< ضريح ساخت ـ ٩كـه حافظيان ابوالحسن سيد دستياريالديـن جـ<ل سـيد دوره از آن طـرح

بود/ شده ريخته تهرانياز تـومان ميليون دو پرداخت ـ ١٠

بدر/ محمود توليت دوران بدهيهايكهنه/ صحن گلكاري ـ ١١

كـاشيكاري و كـاري سـنگ ـ ١٢شـمالي در سر پشت ايوان كامل نماي

جديد/ صحندر آستانه براي كي ام< خريد ـ ١٣

فريمان١١/ نزديكبـه شادمان اقدامات, اين بر ع<وهخـاصي تـوجه رضـوي روضـه خدامساعت دو از بيش شب <هر و داشت١٢

١٤٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير الدين فخر شادمانـ

مـتبركه رواقهـاي و مـطهر حــرم دربـر ع<وه مستمند زوار به كرده گردشهـزينه پـرداخت و مهمانسرا در اطعامهم ديگري كمكهاي وطن به مراجعت

ميكرد/١٣و سـاز و سـاخت به شادمان توجهو مـجد در او روزي شـبانه كــوششتـوجه مخصوصا مقدسه روضه عظمتدر كـه ايـن از پس شـد باعث زوار بهرا خـود اسـتعفاي ١٣٣٧ سـال اواخراو از خراسان مردم و مقامات كرد اع<ماما بگيرد پس را خود استعفاي خواستندمـدتي تـا هـم تهران در نكرد/ قبول او

نشد١٤/ پذيرفته او استعفايمـرداد يازدهم در سرانجام شادمانلندن در سالگي ٦٠ سن در ه/ش ١٣٤٦در او جـنازه و گـفت١٥ حـيات بدروددر و منتقل مشهد به سال همان شهريورcdefg رضا حضرت حرم السرور دار رواقمـدفون بـود پـرداخـته را آن خود كه

گرديد١٦/و نـويسنده شـادمان الديـن فــخر

مـقاvت و كتابها كه بود توانا مترجميمـقاvت نـهاد/ برجاي خود از بسياريطوفان اقدام, اط<عات, روزنامه در وييـغما و مـير سـخن, صبا, مجلههاي و

است/ گرديده چاپاز: عبارتند او كتابهاي مهمترين

در هـند و ايـران <روابط هند>, راه <در

فـرنگي>, تـمدن <تسـخير صفوي>, عصر

اشارتي>, <حكايتيو روشنايي>, <تاريكيو

و <١٨١٥ تـا انگــليس و ايــران <روابــط

/١٧آلبرماله> جديد قرون تاريخ <ترجمه

خ<ف بر كه بود روشنفكري شادمانخـويشتن بـه زده غـرب روشـنفكرانمذهبي عقايد نظر از بود/ رسيده باورياتحاد انديشه از و بود رو ميانه شخصيكـتابهاي و ميكرد١٨ حمايت مسلميننگاشت/ وظيفه احساس روي از را خودكـه روشنايي و تاريكي رمان مقدمه ازكـار دستمايه را مذهبي مضامين آن دركه برميآيد چنين است داده قرار خودانديشههاي با مخالفت در را كتاب اينآنـجا در است/ نـوشته پــوچگرايــانه

الدين فخر شادمانـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٤٦

تاريك روزهاي فقط <زندگي ميگويد:زندگي نيست/ روشنايي و بهار شبهاي وو غـم و نوميدي و بدي و تاريكي همهمادر مهر بيهمتاي گوهر نيست/ اندوهپدر, بيرياي و بيدريغ محبت و هستدستگاه و هست صبح افروز دل حقدهو هست افـق گـاه جلوه بهار, تماشايو نـيكي و هست ايـمان نور گل, الوانجمال كمال ك ادرا قوه و خواهي نيكو هست عشق مستي معنوي و صوري

دوستي>/١٩ لذتقـومي مراسم و اجتماعي نهاد به اوزبـان دانسـتن و بـود بـند پاي سختو بـودن ايرانـي اصلي شرط را نگارشملت رفتن ميان از موجب را آن حذفدر بـايد كـه بود معتقد او ميپنداشت/تـا ساخت سدي غربي تمدنهاي برابرنياز مورد اندازه به سد آن آب از بتوانمـطالعه بـا كار اين و كرد نيكو استفادهنشـود كـار اين گر ا است/ شدني كافيما ك وحشتنا سي<بي مانند غرب تمدناين از قبل بايد پس كرد/ خواهد غرق را

را آن مـا بگـيرد را ما فرنگي تمدن كهشـادمان, همسر كنيم٢٠/ مسخر و اسيراز نمازي محمد دختر شادمان, فرنگيساست/ بـوده فـارس خير داران سرمايهباور اين بر شادمان مورد در افشار ايرجاما داشته زيادي اخ<قي مكارم او استزبـان بـه ع<قه يكي او بارز صفت دوفكر اصول <حفظ مايه عنوان به فارسيشـريني و محضر لطف ديگري و ملي>

است٢١/ بوده ك<مسياسي رجال حال شرح عاقلي: باقر ١ـ

٨٥٥.٢ ايران معاصر نظامي و. كـاران دره نـا افشار: ايرج همانجا; ٢ـ

٢٠١همانجا عاقلي. باقر ٣ـ

رجـال تاريخي: اسناد بررسي مركز ـ ٤٦٠.٤ پهلوي عصر

خان نصراللىه ميرزا از ايران دولتهاي ٥ـ. مـوسوي حسـين مـير تـا الدوله مشير

٢٦٣ و ٢٥٧ و ٢٢٢و زندگي شادمان الدين فخر م: خ/ م/ ٦ـ. ٤٦ چهارم,ش سال وحيد, مجله آثار,

٨٧٣٢٠١ . پيشين افشار: ايرج همانجا; ٧ـ

آسـتان تـاريخ راهنمايا موتمن: علي ٨ـ١٦ و ٨ . قدس

١٤٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير علي سيدمحمد جزايريـ شوشتري

همانجا . افشار ايرج ٩ـ١١ ١٠ـ . پيشين موتمن: علي ١٠ـ

;١٦٤ و ١٦٠ و ١٤٨ و ٩٧ . همان ١١ـشــمس كــاويانيان: احــتشام مـــحمدو ١٢٧ ١٢٦ـ و ٤٣ ٤٢ـ . الشـــموسو ٢٣٣ و ١٤٧ و ١٤٦ ١٤٥ـ و ١٤٠

٢٥٥. پـيشين كاويانيان: احتشام محمد ١٢ـ

٢٤٠همانجا ١٣ـ

٣٦٣ . همان ١٤ـتـاريخ تـقويم جـIلي: غــIمرضا ١٥ـپـيشين عـاقلي: بـاقر ;٢١٣ . خـراسـان

٨٥٥.٢٤٣٥ . پيشين موتمن: علي ١٦ـ

٨٧٤ . پيشين م: خ/ م/ ١٧ـ٨٧٥ . همان ١٨ـ

و تـاريكي شـادمان: فــخرالديــن ١٩ـمقدمه . روشنايي

٨٥٧ . پيشين م: خ/ م/ ٢٠ـ٨٥٦.٢ پيشين عاقلي: باقر ٢١ـ

٢٠٠ ١٩٩ـ . پيشين افشار: ايرج ٢١ـ

يحيايي رجبعلي

»¦í§AkLî Ç »½BTŸ°A Ñ ²jAqµB{

Apo¼Ç« Ç º±–Çæ Ñ ¨°j ¬Bª¼¦Çw ²B{

kªd« k¼w

( 79 )شوشتريجزايريـسيدمحمد

علي(x 1341 Ç 1272)

قـدس, آسـتان مـخصوص بازرسشـوراي مجلس نماينده مشهد, شهردار

ملي/فـرزند شـوشتري علي محمد سيدجزايري شوشتري حسن سيد اللىه آيتتـهران معروف علماي از پدرش است/حكـومت عنايت مورد و محترم مرديداشت بسياري نفوذ تهران بازار در و بودحسن سيد آقاي خواهرزادة نيز مادرش

بود١/ گرگاني الواعظين سلطان

علي محمد سيد ـ جزايري شوشتري ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٤٨

عـاشورا, روز در عـلي محمد سيددر ش ١٢٦٨ يـا ش٢ ١٢٧٢ تـير دهممـقدماتي تحصي<ت شد٣/ متولد تهرانتـهران در سيدنصرالدين, مدرسة در راآقـا نـزد را عـلوم مـقدمات كرد/ آغازاللىـه فـضل شـيخ و كوهي سواد بزرگتا آمد مشهد به سپس گرفت/ فرا نورياوضـاع دهد/ ادامه٤ را خود تحصي<تدليــل بــه او ورود مــقارن مشــهدخواهان مشروطه بين كه برخوردهاييآشفته ميگرفت صورت آنها مخالفان وخواهان مشروطه ضد بر شوشتري بود/سخن گيرايي علت به و شد/ عمل واردبـا سـيادت, و روحــانيت جــاذبة وچـنان مـيكرد ايـراد كه سخنرانيهاييوقت والي كـه بــرانگـيخت شــوريبـه مجبور الدوله نير شاهزاده خراسان,او والي فرمان به شد/ مشهد از او تبعيدگشت٥/ تـبعيد ك<ت به و شد دستگيررا خود جاي الدوله نير كه چندي از پسبـه و آزاد شوشتري داد, الدوله ركن بهدر و رفت تـهران به سپس آمد٦/ مشهدمادري خاندان ك ام< توليت ايام همين

اين در و رسيد٧ وي به استرآباد در اشو اسـم استرآبـاد مردم بين در رهگذركـار روي بـا كرد/ پيدا شهرتي و رسمشوشتري او كودتاي و رضاخان آمدنكار زورخانه و ورزشكار آقازادهاي كهتهران بازار و آباد عباس منطقه در و بودواقع رضاخان توجه مورد داشت, نفوذاز ١٣٠٢ در وي پـيشنهاد بـه و شــدمـجلس نـمايندگي كانديداي استرآبادحكـيمي, سـرهنگ مساعدت با و شدنـمايندگي بـه استرآباد پادگان فرمانده

گرديد٨/ انتخاب مجلسبـا مدرس مرحوم پنجم مجلس درمـدتي و كـرد مخالفت نامهاش اعتباربـه امـا بـود; بـ<تكليف و ســرگردانو تـهران روحانيون از عدهاي وساطتشوشتري, پدر با مدرس دوستي سابقةتصويب دوره اواخر در نامهاش اعتبارو قاجاريه خلع به دوره همين در او شد/اين از وي داد/ راي رضاخان پادشاهيو حراف وكيل يك به مجلس در زماندليـل بـه گـرديد١٠/ مــعروف وقــيحپـنجم مـجلس در كـه تــندرويهايي

١٤٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير علي سيدمحمد جزايريـ شوشتري

مجلس وكالت به ششم دورة در داشتنگرديد١١/ انتخاب

از ش ١٣٠٦ ســال در شــوشترينـمايندة عـنوان بـه شـاه رضـا طـرفآستان در تا آمد مشهد به وي مخصوصوي زمان اين در باشد/ امور ناظر قدسدوم نـفر , نـايبالتـوليه , اسدي از بعدروابـط اسـدي بـا و بود/ قدس آستاناو اسرار محرم و كرد برقرار دوستانهايآسـتان امور و اص<حات اغلب شد/١٢انـجام وي دست بـه و نـظر زير قدسو قدس آستان در او زمانيكه ميشد١٣/واقـعه ش ١٣١٤ تـيرماه در بود مشهدواقــعه ايــن در داد/ رخ گــوهرشادوي بـود, قضايا عيني شاهد شوشتريبه ورود قصد دولتي سربازان هنگاميكهرا مـردم سـمت به تيراندازي و مسجداو داشت/١٤ قرار آنها سر پشت داشتندبـراي واقـعه اين از گزارشهايي ظاهراسـال در و است فــرستاده رضــاشاهرا گـوهرشاد مسـجد وقـايع ش ١٣٢٦از كـه نـوشت <خـاطرات> عنوان تحتاست/ بـرخـوردار خــاصي اهــميت

عزل از جالبي گزارشات آن در همچنينواقعة از پس قدس آستان نصبهاي واهـميت العـاده فوق كه آمده گوهرشاد

دارد١٥/مشهد در اقامت هنگام به شوشتريبـلديه} |ريـاست شـهرداري سمت بهشهردار مقام در او گرديد/ انتخاب مشهدو شـد متحمل را زيادي زحمات مشهدتـوسعة و خـيابانها احداث آبادي, دربرداشت١٦/ موثري گامهاي مشهد شهر

بـه ش ١٣١٦ سـال در شــوشتريكشـور وزارت در چـندي رفت/ تهرانش ١٣٢٠ شهريور از پس و بود مشغولتـدين مـحمد سيد با دوستي واسطة بهنـان ادارة ريـاست بـه خواروبار وزيرچـهارم دورة در وي رســيد/ تــهرانشود كانديد گرگان كرداز سعي مجلسعضو نيز مدتي نبرد/ پيش از كاري وليالدين ضياء سيد ملي ارادة حزب فعالشانزدهم دورة در وي شد١٧/ طباطبائياز آرا رزم سپهبد كمك به دوم بار برايانـتخاب مـجلس نـمايندگي به گرگاننـخستين وي دوره ايـن در گرديد١٨/

علي محمد سيد ـ جزايري شوشتري ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٥٠

مخالفت به مصدق كابينة با كه بود كسيمـورد مـخالفت ايـن پـي در پرداختو شـد واقـع مـصدق طرفداران تهديدمجلس در ش ١٣٣٠ شهريور در گزير نامصدق استعفاي از پس شد/١٩ متحصنكه قوام احمد كابينه در ١٣٣١ مرداد درعنوان به نكشيد, طول بيشتر روز چند

گرديد٢٠/ انتخاب كشور وزير معاونمرداد ٢٨ كودتاي از پس شوشتريدر و شد نزديك زاهدي سپهبد به ١٣٣٢سـومين براي هيجدهم دروة انتخاباتنـمايندگي بـه |استرآباد} گرگان از بارمـهر در و گـرديد٢١ انـتخاب مـجلسخـاص كـميسيون نفر ٣٦ جزء ١٣٣٣انتخاب ملي و موسسان مجلسين نفت

شد/٢٢مجلس, در هميشه چون شوشتريالرحـمن اللىه <بسم با را خود نطقهايبه مردم بين در ميكرد, شروع الرحيم>وي بـود/ يافته اشتهار اللىه> بسم <سيدتـهران در ١٣٤١ تـير دوم در باvخرهبارگاه جوار در مشهد در و درگذشت٢٣شـد/ سپرده ك خا به cdefg رضا حضرت

مـرگ و تـولد وي زندگي جالب نكتهاتفاق عاشورا روز در دو هر كه اوست

است/ افتادهخاطرات شوشتري: علي محمد سيد ١ـ

٢ . سياسيسياسي رجال حال شرح عاقلي: باقر ٢ـ

٨٨٤ . ٢ ايران معاصر نظامي و٣ پيشين. شوشتري: علي محمد سيد ٣ـبـه گـوهرشاد واقعه رائين: اسماعيل ٤ـ

٦٧ . ديگر روايتپـيشين. شوشتري: علي محمد سيد ٥ـ

٦٧ . پيشين رائين: اسماعيل ;٤٨٦٧ . پيشين رائين: اسماعيل ٦ـ٨٨٤.٢ پيشين عاقلي: باقر ٧ـ

٦٨ . پيشين رائين: اسماعيل همانجا; ٨ـپـيشين. شوشتري: علي محمد سيد ٩ـ

٦٨ . پيشين رائين: اسماعيل ;٤٨٨٤.٢ پيشين عاقلي: باقر ١٠ـ

پيشين. شوشتري: علي سيدمحمد ١١ـ٦

٧٧ . همان ١٢ـ٣٣ . همان ١٣ـ

همانجا . عاقلي باقر ١٤ـپيشين. شوشتري: علي محمد سيد ١٥ـ

٨٦ ٨٤ـ٨٨٥.٢ پيشين عاقلي: باقر ١٦ـ

پيشين. شوشتري: علي محمد سيد ١٧ـ١١

١٥١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير علي سيدمحمد جزايريـ شوشتري

مـجلس نـمايندگان شـجيعي: زهرا ١٨ـدوره يك و بــيست در مــلي شــوراي

٣٣٦ . ايران در قانونگذاري٨٨٦.٢ پيشين عاقلي: باقر ١٩ـ

ه نـصراللـى مـيرزا از ايـران دولتهاي ٢٠ـ. موسوي حسين مير تا الدوله مشير خان

٢٥٣٨٨٦.٢ پيشين عاقلي: باقر ٢١ـ

ايـران تاريخ روزشمار عاقلي: باقر ٢٢ـ٦٤.٢ اسIمي انقIب تا مشروطه از

رجـال حـال شـرح عــاقلي: بــاقر ٢٣ـ٨٨٦.٢ ايران معاصر نظامي و سياسي

٦٩ . پيشين رائين: اسماعيل ٢٤ـ

حسيني سيدحسن

2 k¦]Ñ­ve k¼w Ç ºk¼´{

2 k¦]Ñ­½k§A ¨BŠ¯ Ç ºk¼´{

Ç ð¦ª§A ¨A±› Ñ oLŸ A »¦î Ç ºpAo¼{

¬Bi oLŸ A »¦î

KeBÇæ Ñ ¬BÇi »¦ídTÇ— Ç ºpAo¼{

¬Bi »¦dT— Ç ¬A±½j

1 k¦]Ñ ³×ئ§Ao~¯ Ç ºpAo¼{

ص

( 80 )صاحبديوانـفتحعليخان

(˜ 1314 Ç 1236)

كـبر ا عـلي دوم پسر خان فتحعليـ ١٢٠٣| شـيرازي المـلك قـوام خانكـ<نتر خـان ابراهـيم نوه و ق} ١٢٨٢از ق} ١٢١٥ |مــقتول الدوله اعــتمادو قـاجار عـصر سياسي مشهور رجال

سـال بـه وي قـدس/ آسـتان مــتوليسالگي ٢٠ سن در و شد متولد ق ١٢٣٦ديوان استيفاي مقام به و رفت تهران بهمـحاسبات در مـدتي او شـد/ منصوبو قـزوين نـهاوند, هـمدان, شـهرهاياوليـن و شـد كار به مشغول گلپايگانخوار منطقه در را خود حكومتي تجربه

آورد١/ بدست ورامين وخان فتحعلي ميرزا ق ١٢٧٥ سال دردريافت ديواني صاحب منصب و عنواندر شد٢/ فرستاده يزد حكومت به و كردو لرســتان حكــومت بـــه ق ١٢٨٠براي بعد سال يك و منصوب خوزستانالدوله حشـمت جاي به كوتاهي مدتبه ق ١٢٨٣ سال شد٣/ خوزستان كم حاظل ميرزا مسعود وزير و پيشكار عنواناوايـل در و شد اصفهان راهي السلطان

١٥٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير فتحعليخان ديوانـ صاحب

اصفهان حكومت مستقل بطور ق ١٢٨٦آورد٤/ بدست را

عـنوان بــه او ق ١٢٨٨ ســال درمـيرزا, مـظفرالديـن وزيـر و پـيشكاردو مـدت بـه و شد تبريز راهي وليعهدآن اخـتيارات بـيشتر مـنازع بـ< سالبــه ولي داشت اخــتيار در را وvيتشكـل او عـليه مـخالفتهايي تدريجمازندراني رضا ميرزا با جمله از گرفت;مـظفرالديـن پـيشكار الدوله, صـديقكه حكمي با اما كرد پيدا اخت<ف ميرزا,تـوانست گـرفت, شـاه ناصرالديـن ازمـدتي كـند٥/ خارج ميدان از را رقيباين شد/ روبرو جديدي مخالفان با بعد,محمد, ميرزا آنها سردسته كه عدهاي باربـا بـود مـيرزا, مظفرالدين منشيباشيخان حسين ميرزا اعظم, صدر تحريكاو عليه ق} ١٢٩٨ ـ ١٢٤٣| سپهساvربا نمودند سعي آنها كردند/ موضعگيريرا ديـوان صـاحب وليـعهد, از استفادهاز شايان پذيرايي با او اما نمايند معزولفرنگ به سفر حين در اطرافيانش و شاهكند/ حفظ را خود توانست ق ١٢٩٥ در

بـعضي سـبب بـه كه بود حالي در اينبـه تبريز مردم ديوان صاحب اقداماتنـاراضـي او از نـيز بازار و كسبه ويژهبا ديوان صاحب كه بود آن علت بودند;مـعام<ت كـرد سـعي بازارچه تاسيسكـنترل تحت را ذغال و ميوه خشكبار,نارضايتي باعث امر اين و درآورد خود

شد٦/ بازاريانعـليه هـم همكاري با گروه دو اينسـاماندهي را شـورشي ديوان صاحببه را اموالش او خانه به حمله با و كردندتـرس از ديـوان صاحب بردند/ غارتاما كرد فرار شهر اطراف در باغي به جانمجتهد جواد ميرزا وساطت با نهايت درحكـومتي سـران از تن چند و قزوينيسر بر دوباره او و شد فرونشانده غائلهق ١٢٩٨ سـال در بـرگشت/ خود كاربـه شاه با ديدار براي وليعهد كه زمانيمـنصب از ديـوان صاحب رفت, تهران

شد٧/ عزل خودديگر همراه به فارس سال همين درايـران غـرب جـنوب و غرب وvياتالسـلطان ظـل حكومتي قلمرو ضميمه

فتحعليخان ديوانـ صاحب ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٥٤

مـيرزا حسـين سلطان پسرش او و شدفـارس كم حا عنوان به را الدوله ج<لصـاحب او هـمراه بـه و نـمود انتخابشد شيراز راهي پيشكار عنوان به ديوانشهر آن به سال همان رجب ششم در كه

شدند/٨ واردصـاحب اجداد و آباء موطن شيرازجزو قبل مدتها از او خاندان بود/ ديوانو شـيراز شـهر قـدرتمندان و متنفذيننـويس خـفيه قـول بـه و بودند منطقهاهل بزرگان كثر ا حقيقت <در انگليسحاجي نتيجه و نواده و فرزند از شيرازديـوان> صـاحب جـناب والده بي بي

بودند/٩جـ<ل سـن بودن پايين به توجه بابيش سال سيزده كه زمان اين در الدولهو فـارس حكـومتي امـور زمـام نبود,ديوان صاحب اختيار در اطراف نواحيكه داشت جدي رقيبي او اما گرفت/ قرارالمـلك قوام خان محمد علي برادرشاي<ت بين در و بود ق} ١٣١٠ ـ ١٢٤٥|ايـن داشت/ فراواني نفوذ فارس اطرافو خان محمد علي عمر پايان تا رقابت

اولين از داشت/ ادامه پسرش او از بعدبـا ديوان صاحب شيراز, به ورود سالاسـيري فـال كـبر ا علي شيخ اقداماتاز يكـي كه كبر ا علي شيخ شد/ مواجهحسـاب بـه فارس برجسته روحانيونتـبليغ يـهوديها اقدامات عليه ميآمدتـحريك آنها برضد را مردم و مينموددر نـاآرامـيهايي نـتيجه در مـيكرد/قاجار شاه به آن خبر كه داد رخ شيرازكـرد/ احـضار تـهران بـه را او و رسيدخودداري او فرستادن از ديوان صاحبكـند/ آرام را اوضـاع داد قـول و نـمودبـه مـعترضين جواب در كه اين ضمن<نميتوانم گفت: كبر ا شيخعلي مخالفانمحض كنم بيرون شهر از را معززي سيد

يهود>١٠/ طايفه خاطرديـوان صـاحب ق ١٢٩٩ سـال درشـيراز شـهر وضـعيت ساماندهي برايشـهر خانههاي از فهرستي داد, دستورتقسيم محله چند به را آنها و شود تهيههمچنين شوند,١١ نظافت روز هر تا نمودشوند١٢/ سنگفرش كوچهها داد دستور

اوايـل و ق ١٢٩٩ سـال اواخـر در

١٥٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير فتحعليخان ديوانـ صاحب

قوام و ديوان صاحب اخت<ف ق ١٣٠٠ضابط عمال كه جايي تا گرفت; شدتپـيش چون بودند, حيران خود كار درديـوان صـاحب ميرفتند, الملك قوامبـرعكس١٣ و مــيكرد اذيت را آنــهااز رقيب راندن بيرون براي خان فتحعليكـرد تـرقيب را الدوله جـ<ل صـحنه,بـنويسد السلطان ظل پدرش به نامهاينـه كـمم, حا الدوله} |ج<ل من نه كه >و المـلك قـوام كم, حا ديوان, صاحبمـاليات وزيـر پـيشكار ميرزاعبداللىـهچـندانـي اثر نامه اين است>١٤ فارسصـاحب خـوب اقـبال از امـا نداشتو كرد١٥ فوت ق ١٣٠١ در قوام ديوان,خـان مـحمدرضا پسـرش بـه او لقباو گرچـه شد/ داده ق} ١٣٢٥ |١٢٦٨ـپرداخت خويش عموي با رقابت به همآن از و ببرد پيش از كاري نتوانست امامسـتقل كـارها در ديوان صاحب پس

شد/مـجلس ظـاهر بـه ق ١٣٠١ در اواعيان از نفر چند كه داد تشكيل شوراييتا شوند حاضر آن در روز هر بزرگان و

از بعد و كند عنوان دارد نظري كسي هرنمايند عرضه ديوان صاحب به مشورتكار اين كند١٦/ حكم آن اساس بر او ونـتوانست او و نـداشت چندانـي نتيجهجايي تا آورد; بدست را علما رضايتاز يكي اصطهباناتي, باقر محمد م< كهشـاهي دربـار بـه او از شـيراز علمايتـعدي رفـتارهاي بـا كرد١٧/ شكايتحكومتيان, ديگر و ديوان صاحب گرانهو شد زياد وضعيت از مردم نارضايتيهم الملك قوام رضا محمد تحريكهايصـاحب عـليه شـورشي تا كرد كمكرخ شـيراز در ق ١٣٠٣ سال در ديوانكه بود نان گراني شورش, اين بهانه دهد/خـود فـروشي گـران و احتكار اثر دركرده بروز اطرافيانش و ديوان صاحبچـون عـلمايي كـه شورش اين بود١٨/محمد حاج و اسيري فال كبر ا علي شيخداشـتند, حضور آن در مح<تي حسينتعدادي و شد كشيده خشونت به عاقبتبا شدند/١٩ كشته گلوله ضرب به مردم ازاما شدند متفرق مردم خشونت, اعمالسال در و ماند باقي نان گراني همچنان

فتحعليخان ديوانـ صاحب ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٥٦

داشـتند/ شـورش قـصد مـردم هم بعدسعي موضوع اين درك با خان فتحعليرا آنها اطعام> و سفره گستردن <با نمود<از كسـبه اغـلب امـا دارد نگه راضيخـودداري سـفره آن سـر بـر رفــتنگونهاي به اوضاع تدريج به كردند/>٢٠شهر در امنيتي هيچگونه كه شد مغشوشميان اين در نداشت, وجود آن اطراف وپرداخت اي<ت تحريك به الملك قوام

شوراند/ ديوان صاحب عليه را آنها ودر اينكه تا داشت ادامه وضعيت اينبه فارس ايالت ق ١٣٠٥ الثاني جماديالدوله احـتشام مـيرزا اويس ســلطانصـاحب و گذار وا ق} ١٣١٠ |١٢٥٥ـشعبان در شد٢١/ احضار تهران به ديوانكم حا عنوان به ديوان صاحب ق ١٣٠٨مشهد به قدس آستان متولي و خراسانسـمت ايـن در ق ١٣١٠ سال تا و آمدنـهضت با خراسان در او حكومت بود/مشهد در حركت اين شد/ كوهمزمان تنبامجتهد حبيب ميرزا چون علمايي توسطديگـران و بجنوردي تقي محمد شيخ و١٣٠٩ سال اوايل در و ميشد٢٢ رهبري

به شهر كسبه توسط بازار تعطيلي با /ق هديوان صاحب خان فتحعلي رسيد/ اوجو انگليسيها با هميشگي همكاري كهدر رژي كـمپاني نـمايندگي جــمله ازسركوب در زيادي ت<ش داشت, مشهدآن دامنه گسترش از جلوگيري و حركتبـدست مـوفقيت هم حدي تا كه نمودط<ب بين حركت اين طي در آورد/٢٣بسـتن بـا داشتند قصد كه علميه حوزهگسـترش را اعتراضها حرم دربهايصـاحب از كـه حـرم خادمان و دهند,درگـيريهايي ميگرفتند دستور ديوانو وقوع جريان اين با همزمان داد/ رويتـعداد فـوت بـه كه شهر در گير همه بامشكـ<ت بـر انجاميد اهالي از زياديبه را او موقعيت و افزود ديوان صاحبدر هـمچنين او كـرد/ مـتزلزل شــدترابطه در افغانستان امير با كه مراوداتيموضع از داشت; افغانها آزاري شيعه بارابطه در حال اين با كرد٢٥/ عمل ضعف,انـجام موثري اقدامات قدس, آستان بابر خود از او كه موقوفههايي ويژه به داد/ميباشد/ توجه قابل است گذاشته جاي

١٥٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير فتحعليخان ديوانـ صاحب

باب يك از: است عبارت او موقوفاتخودش كه دكان دربند دوازده و تيمچه,|ارگ} بـاغ چـهار خـيابان حاشيه درباب يك از ثلث يك بود, ساخته مشهدسه و دهنه كوچه در واقع كاروانسراييغرب در روستايي انابد٢٦ مزرعه از ربعبهعنوانمركز كنون ا هم كه كاشمر جلگهبـردسكن شـهرستان جــزو بــخش,صـاحب وقـفنامه اسـاس بر ميباشد/تقسيم سهم ٧٨١ به موقوفهها اين ديوانبه ذيل موارد براي آن درآمد كه ميشود

ميرسد: مصرفمطهر ضريح روشنايي ـ ١

سـوم روز در اطـعام و جشــن ـ ٢cdefg حسين امام تولد سالروز شعبان,

محرم دهه خواني روضه ـ ٣كين دكا و تيمچه اvرض حق ـ ٤

النظاره حق ـ ٥و كـرماني علي م< آخوند براي ـ ٦

اوvدش او از بعدنيابت به كه خادم نفر يك حقوق ـ ٧

بپردازد حرم در خدمت به واقفمـقبره به مربوط وجوه مصارف ـ ٨

صاحب خود مقبره و الملك پدرشقوامديوان٢٧

از ق ١٣١٠ سال در ديوان صاحبسال در و شد بركنار خراسان حكومتهـزار هشـتاد مـبلغ دادن بـا ق ١٣١١بدست را كرمان حكومت شاه به تومانامور كرمان به ورود از پس او آورد/٢٨مـعتمد خـان حسـين مـيرزا به را ماليدر كـه نكشـيد طـولي اما داد شيرازيبا مالياتي داد قرار و محاسبات با رابطهاو كار در امر اين و كرد پيدا اخت<ف اوبـه مـوقعيتش و كـرد ايـجاد اخـت<ليك از بـيش بنابراين افتاد٢٩/ مخاطرهاحـضار تهران به و نبود كرمان در سالآخـر سـال چند ديوان صاحب شد٣٠/در همچنان و گذراند تهران در را زندگيبود فارس حكومت آوردن بدست فكرفوت ق ١٣١٤ سال در نشد٣١/ موفق اماو حمل مقدس مشهد به او جسد و كردبـه خـاني حاتم گنبد شمالي گوشه درلقب او از بـعد شـد٣٢/ سـپرده ك خـامـيرزا پسـرش بـه ديـوان> <صـاحب

شد/ داده الملك موتمن خان حسين

فتحعليخان ديوانـ صاحب ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٥٨

در سال ٧٠ حدود كه ديوان صاحببا داشت قرار حكومتي مختلف مناصببر ع<وه توانست سياسي, بندهاي و زدامـوال مـختلف مـقامهاي و مـناصباعـتماد بـطوريكه كـند٣٣ جمع زياديلقب حــريص> <پــير را او الســلطنهو هـمدستي بـا او ويـژه بـه ميدهد٣٤مـقتدر كـم حـا السلطان ظل همكاريجـمع در ايـران غـرب جنوب و غربآورد/ بدست خاصي شهرت مال آوريالسلطنه اعتماد توسط كه حكايتي نقلاست/ واقعيت اين گوياي خود شده كر ذصـفر ١٢ شـنبه <ســه مــينويسد: اوبـودند, نـوشته روزنــامه در ق ١٣٠٤كـه است شـده فوت ايتاليا در شخصيتـومان] ميليون ٢٥] دولت كرور پنجاهشـاه شـد/ عرض كه همين مانده, او ازظـل كـه نبود ايران در افسوس فرمود:غـارت را او ديوان صاحب و السلطان

كنند/>٣٥فارسنامه فسايي: حسيني حسن ميرزا ١ـخـان حسـن مـحمد ;٩٦٦.٢ نــاصري

٤١ . التواريخ صدر السلطنه: اعتماد;٨٢٠.١ پيشين فسايي: حسن ميرزا ٢ـ

مـرآة السلطنه: اعتماد خان حسن محمد١٣١٩.٣ و ٢ البلدان

١٤٧٤.٣ و ٢ پيشين السلطنه: اعتماد ٣ـ٨٣٤.١ پيشين فسايي: ٤ـ

جــغرافـي و تــاريخ مــيرزا: نــادر ٥ـ١٩٤ . يز تبر دارالسلطنه

١٩٦ . همان ٦ـ٢٠٠ . همان ٧ـ

وقـايع سيرجاني: سعيدي كوشش به ٨ـ١٣٦ . اتفاقيه

١٥٢ . همان ٩ـ١٥٨ . همان ١٠ـ١٥٤ . همان ١١ـ

٨٦٥.١ پيشين فسايي: ١٢ـ١٥٩ـ . پيشين سيرجاني: سعيدي ١٣ـ

١٦٠١٩٤ . همان ١٤ـ٢٠٤ . همان ١٥ـ٢٢٤ . همان ١٦ـ٢٣٧ . همان ١٧ـ٢٦٤ . همان ١٨ـ٢٦٧ . همان ١٩ـ

٢٧٥ ٢٧٤ـ . همان ٢٠ـ٢١ . همان ٢١ـ

ايران در دولت و دين الگار: حامد ـ ٢٢٣١٢. قاجار دوره در علما نقش ـ

رسـاله هـيدجي: عـلي مـحمد Iم ـ ٢٣٥٢ . دخانيه

سـياسي زنـدگاني اميري: سهراب ـ ٢٤

١٥٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ابوالحسن ميرزا نسقـ صاحب

٢٠٠ . اعظم اتابكخاطرات. روزنامه السلطنه: اعتماد ٢٥ـ

٨٤٢نـويس پـيش مـولوي: عبدالحميد ٢٦ـ٢٣٠.٣ـ قدس آستان موقوفات فهرست

٢٣١همانجا ٢٧ـ

٩٣٩ . پيشين السلطنه: اعتماد ٢٨ـ٤٨٢ . پيشين سيرجاني: سعيدي ٢٩ـ

تـاريخ وزيـري: خـان علي احمد ٣٠ـ٨٢٦.٢ مان كر

٤٨٧ . پيشين سيرجاني: سعيدي ٣١ـشـمس كـاويانيان: احـتشام محمد ٣٢ـعـين هـروي: رياضي ;١٤٢ . الشموس

١١٩ . الوقايع. التـواريـخ صدر السلطنه: اعتماد ٣٣ـ

٤٢١٠٦٠ . خاطرات روزنامه همو: ٣٤ـ

٤٦٣ . همان ٣٥ـ

رضايي اسماعيل

( 81 )ابوالحسن صاحبنسقـميرزا

(˜ 1135 Ç )

مشهد رجال از يكي ابوالحسن ميرزامـنصب او است صفوي عهد اواخر در

برعهده را رضويه آستانه نسق صاحبدر اصـفهان كـه زماني در است/ داشتهمشهد در و داشت قرار افغانها محاصرهعليقلي و سپهساvر خان اسماعيل بينداد رخ اخت<ف مشهد بيگي بيگلر خان,بركنار كار از را خان عليقلي سپهساvر,مـوافـقت نـتوانست اما كرد محبوس واز آورد; بدست را شهر اشراف و بزرگانمـحمد آقا, امين محمد افراد اين جملهابوالحسن و بيگي بيگلر خدمه آقا تقي<اموال كه افراد اين بودند/ نسق صاحبگردآوردن با داشتند بسياري> آذوقه وو بردند حمله سپهساvر خانه به افراديآنـها نـمودند/ زندانـي و دستگير را اوبـه و درآورده حبس از را خان عليقليامـوال تـمامي نشاندند, شهر حكومتكـاظم ميرزا و غارت را خان اسماعيل

رساندند١/ قتل به را مشهد وزيربه ديگر ماجراجويي حين همين درفـرصت از نيز پهلوان محمد حاجي نامدر او زد شورش به دست و كرد استفادهخـانه بـه ه/ق ١١٣٥ اvولي جـماديبـا هـمراه را او و حـمله خـان عليقلي

علي محمد ميرزا ـ دفتر صديق ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٦٠

رضـا مـحمد نسق, صاحب ابوالحسنخـان, يـحيي و آقـاسي ايشيك بيگالبـته رسـاند٢/ قـتل به سرخس كم حادر را واقعه اين نادري آراي عالم مولفدرست كه است كرده كر ذ ق ١١٣٤ سالسـقوط از بـعد واقـعه چـون نميباشد

است/ بوده ق ١١٣٥ در اصفهانحـرم بـر موقوفاتي ابوالحسن ميرزاچـهار از: عبارتند كه است داشته مطهردر آبـاد مــوسي دانگ شش از دانگحـمام و مشـهد غرب فرسنگي هشتهم كه سراب, محله در واقع سراب كهنهامـام و خسـروي خـيابان بـين كنون ا

است٣/ گرفته قرار خمينيزبــدة مســتوفي: مــحسن مــحمد ١ـ

١٧٦ ـ ١٧٥ . التواريخمـروي: كـاظم محمد ;١٧٦ . همان ٢ـ

٣٨.١ نادري آراي عالمنـويس پـيش مـولوي: عبدالحـميد ٣ـرضـوي قـدس آستان موقوفات فهرست

٢٥١ و ١٣٧.٢

رضايي اسماعيل

2 k¦] Ñ ©‹BŸ kªd« Ç ºn±Læ

( 82 )ـميرزامحمدعلي صديقدفتر

(x 1304 Ç )

حسـيني عـلي مـحمد مـيرزا حاجوزيـر و دفـتر صـديق بــه مــعروف

قدس/ آستان محاسباتآسـتان سوي از كه احكامي مطابقتاريخ به خاندانش و وي درباره قدساست, شده صادر ش ١٣٠٤ مهرماه ٢١دسـتگاه ايـن در مـوروثي پــدرانشخود عمر و بودند خدمتگزاري مشغولوي خـود كردهاند/ صرف راه اين در رابـه داشت حـوزوي تـحصي<ت كه نيزمـقام بـه و شـد وارد آسـتانه خـدمت

١٦١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير علي محمد ميرزا ـ دفتر صديق

و مالي امور |مسئول محاسبات وزارتبه و منصوب قدس آستان حسابرسي}عصاي يك دريافت و دفتر صديق لقبقـدس آسـتان مـتولي سـوي از مرصع

است/ شده مفتخرفـرزندش آخـرين اظـهارات طـبقش} ١٢٩٧ |مـتولد صادق محمد ميرزاشش پنج, حدود پدر فوت هنگام در كهاز مرحـوم آن است نداشته بيشتر سالعمر پايان تا ش ١٢٩٠. ق ١٣٢٩ سالدفـتر, مـحاسبات شـغل بر ع<وه خوددر را سـادات ايـتام مدرسه سرپرستياز مـقداري و داشت برعهده مطهر حرمتـبادكان آبـاد رجب در را خود ك ام<فـرزند است/ كـرده مـدرسه آن وقـفاولين پدرش كه است معتقد دفتر صديقبرق كارخانه خريد پيشنهاد كه بود كسي

داد/ cdefg رضا حضرت حرم براي رااز پس حسـيني مـحمدعلي مـيرزاط< ايوان داخل در ش/ ١٣٠٤ در فوت

شد/ سپرده ك خا بهبه بنا سال همان مهرماه ٢١ تاريخ دركـل ضـابط كه ابوالقاسم سيد تقاضاي

فرزندان سرپرست و قدس آستان اسنادامـضاي بـه حكـمي بود, دفتر صديقمـتولي طـباطبايي, خـان قلي مرتضيكـه حـقوقي شـد مقرر و صادر وقت,از عـبارت و مـيگرفته دفـتر صـديقبوده غله خروار ده و نقد تومان دويستمـحمد ميرزا فرزندش به ساله هر استولي محمد بعد سال اما شود/ داده صادقبه خان رضا سوي از تازه كه اسدي خانو بود شده انتخاب توليت نيابت سمتآسـتان در اداري اصـ<حات به دستاسـفند ٣١ تـاريخ به حكمي زد, قدسپـيشين حكـم نـقض در /ش ه ١٣٠٥بـه كـه كـرد صادر خاندان اين دربارهاز آنـان دريـافتي حـقوق آن مـوجبكاهش نقد تومان هشتاد به قدس آستانبـه كـه هم دفتر صديق فرزندان يافت/دريافت از داشتند اعتراض جديد حكممرحوم از كردند/ نظر صرف مقرري اينفرزند شش همسرش دو از دفتر صديقمـحمد مـيرزا شـد, متولد دختر و پسر,{١٣٨٣ در زنده ـ ١٢٩٧ |متولد صادقكه وزيري عزت بي بي مصطفي, محمد

ميرزا سليمان صفويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٦٢

است/ بوده ناظر يحيي ميرزا حاج همسرشوكت١/ بيبي و جواهر بي بي

يحيايي رجبعلي

( 83 )صفويـسليمانميرزا

(˜ 984 Ç 961)

طهماسب شاه پسر فرزند چهارمينحرم باشي خادم ق}, ٩٨٤ ـ ٩٣٠| اول

/cdefg رضا امام مطهر٢٤ چهارشنبه روز در ميرزا سليمانبه چركسي مادري از ق ٩٦١ الثاني ربيعمتولد نخجوان در خانم آغا سلطان نامرا او طهماسب شاه تولد از پس گرديد١/روانـه و سپرد القدر ذو خان ابراهيم بهسـال در چـندي از پس كـرد/ شـيرازدر و خوانـد فرا قزوين به را او ق ٩٦٤مـنصب بـه داشت سال چهار كه حالي[حـضرت مـقدسه روضه باشي <خادمهـمراه به و ساخت>٢ مفتخر [cdefg رضامشـهد روانـه شـاملو سلطان چرندابدانشـمند شـاهزاده نـزد تا كرد مقدسدر مشـهد كم حا ميرزا, ابراهيم ابوالفتح

وي تربيت مورد و كن سا مشهد چهارباغتـعيين وي براي هم مقرري گيرد/ قرارخراسان وزير كمالي آقا توسط كه كردمـيشد/ تـهيه حـ<ل وجـوه از بــايداز شـاهزاده داد دسـتور شـاه همچنينابـريشمين لبـاس و بـپرهيزد محرماتقــرآن آمــوختن از پس و نــــپوشدواجـبات> در فــارسي <رســالههايدوري شعر كتابهاي خواندن از و بخواندپـرورش صلحا> و <علما نزد و جويددر ق ٩٧٤ سـال تا وي vاحتما يابد٣/از تاريخ آن تا چون است مانده مشهددر نيست/ خبري پدر دربار به وي رفتنزاده برادر از طهماسب شاه كه سال ايناو بود رنجيده ميرزا ابراهيم سلطان خودو كـرد عـزل خـراسـان حكومت از راو شـود مـقيم سـبزوار در داد دسـتورسـرپرستي بـا همراه را مشهد حكومتتاتي سلطان ولي <شاه به ميرزا سليمانبـيگ اسكـندر نمود>٤/ مرحمت اغليسلطان ولي شاه عزل از پس مينويسد:سـليمان ٩٧٨ در مشـهد حكـومت از١٩ در و خوانـده فرا قزوين به را ميرزا

١٦٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ميرزا سليمان صفويـ

در شد٥/ قزوين وارد ق ٩٨٢ سال محرمچند دربار به او شدن خوانده فرا علتبـرلين نسـخه در است/ شده كر ذ مورداز پس كـه است آمـده التواريخ خ�صة

از شـاه قـزوين به ميرزا سليمان ورودبود, ناراحت بسيار ك تريا به او اعتيادقرار مداوا راتحت او كه خواست اطبا ازهم را خانم آغا سلطان مادرش و دهنداز تـا كـرد او معالجه و مواظبت مامور

بردارد/٦ دست اعتيادجـا هـمه در كه فلسفي نصراللىه اماپسـر را مـيرزا سـليمان منابع برخ<فآورده حسـاب به طهماسب شاه پنجمكر ذ چنين را وي شدن فراخوانده علتهوادران و خانم خان پري <چون ميكندتـلقين شـاه به پيوسته ميرزا اسماعيلقصد ميرزا حيدر طرفداران كه ميكردندمـصمم طهماسب شاه دارند, را او جانميرزا حيدر يعني خود پسر دست كه شدرا او هواخواهان و كند كوتاه كارها از راسـليمان قـصد همين به سازد/ كنده پرايك از خـانم خـان پري با كه را ميرزابـه خـواهـرش تحريك به بودند مادر

سلطنتي امور چندي و كرد احضار دربارابـراهـيم خـويش بـرادرزاده و او به رامـيزان و بـعدي حوادث سپرد٧/> ميرزاسـليمان خـواهـر خانم پريخان نفوذبـه در وي كـه نقشي و دربار در ميرزاكرد ايفا ميرزا اسماعيل رساندن سلطنتشـد, خـواهـد اشاره آن به پايين در وفـرا در را فـلسفي مـرحـوم اســتدvلاز مـنطقيتر مـيرزا سـليمان خوانـدن

ميدهد/ نشان اول استدvل١٥ در طهماسب شاه كه اين از پسكـرد٨ وداع را فـاني دار ق ٩٨٤ صـفرسـاير و مـيرزا سـليمان بـين رقــابتشـاه مـريضي زمـان از كه شاهزادگانشـده آغاز پيش سال دو در طهماسبپنجمين ميرزا حيدر گرفت/٩ شدت بود,مـرگ هنگام در كه طهماسب شاه پسراستاجلوها طرف از و بود او بالين بر پدراما كرد سلطنت ادعاي ميشد حمايتق} ٩٨٤ صـفر ١٦| اول روز هـمان درو مـيرزا اسـماعيل طـرفداران تـوسطشـد١٠/ كشـته مـيرزا سـليمان سلطانتـا شـد فـرستاده پـيكهايي ســپس

ميرزا سليمان صفويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٦٤

سال ٢٠ حدود از كه را ميرزا اسماعيلقهقهه قلعه در طهماسب شاه توسط قبلبه نشاندن تخت به براي بود شده زندانياز روز چـند چـون اما بياورند/ قزويننـام بـه امرا از يكي نرسيد خبري آنجاكـرد پيشنهاد خانم خان پري به روملوپـادشاهي بـه مـيرزا مـحمود شاهزادهخـانم پـريخان امـا شـود, بـرداشـتهكـه را خود مادري برادر ميرزا سليمانسـلطان شمخال داييش حمايت موردسـلطنت بـراي بـود, چركسها رئيسبـاعث مـوارد همين دانست/ مناسبتردر كه اين از پس ميرزا اسماعيل كه شدروملو كينه نشست تخت به سال هميندل بـه را مـيرزا سـليمان شــاهزاده و

بگيرد١١/امراي از غير به امرا كثر ا كه آنجا ازاسـماعيل شـاهزاده طـرفدار استاجلوحكـومت بـه براي شرايط بودند, ميرزاجـمله از شـاهزادههـا سـاير رسـيدنمـيرزا ابراهـيم سلطان و ميرزا سليمانناخواسته يا خواسته آنان و نبود فراهممـيرزا اســماعيل از طــرفداري بــه

ق ٩٨٤ صـفر ١٨ روز در بـرخـاستند/مـيرزا, ابراهـيم همراه به ميرزا سليمانمسـجد در مـيرزا احمد و ميرزا محمودمـيرزا اسـماعيل نـام بـه قزوين جامعمـوكب كـه هنگامي خواندند١٢/ خطبهبه قهقهه از همراهانش و ميرزا اسماعيلبـه ميرزا سليمان رسيد, قزوين نواحياو نـزد ديگـر شـاهزاده چـند اتــفاقكـه مـدتي در ميرزا اسماعيل آمدند١٣/رسـما و نشـده وارد قـزوين بـه هنوزپـادشاهي قيافه بود نكرده تاجگذاريرا كساني فقط و گرفت خود به مردمدارنـابخشودني گـناهي مـردم نـظر از كهدسـتوراتـي و رسـاند قـتل بـه داشتندمردم مال و جان به تعرض عدم دربارهپول سپاهيان و قزلباشها بين و صادرآوردن فـراهـم از پس كـرد١٤/ تقسيموارد اvول جـمادي ٢٧ در مــقدماتي

نشست١٥/ تخت بر و شد قزوينامرا دل در ميرزا اسماعيل كه آنجا ازامـرا شـورش از بود, كرده ايجاد ترسدادن قـرار دسـتاويز و خــود عــليهبـه از پس لذا ميترسيد,١٦ شاهزادهها

١٦٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ميرزا سليمان صفويـ

خـود قدرت تثبيت براي نشستن تختمـحدود جـهت در اقدامـاتي به دستامراي و شاهزادهها بردن بين از يا كردنشـاهزاده هـمراهـان جمله از زد/ موثرخانم پريخان همراهان و ميرزا سليمانكـرد١٧/ اخــراج آنــها خــدمت از رااو رقـيب شاهزاده از كه هم استاجلوهادر بودند كرده حمايت ميرزا حيدر يعنيو قتل مورد كشور نقاط ساير يا قزوينخـان مـحمد پـيره گـرفتند/ قـرار آزاردروازه در كه استاجلوهايي به استاجلوعفو طلب شاه از و بودند آمده گرد قصرآنـها شاه شفاعت به تا پيوست داشتندمـغضوب هم او خود اما شوند بخشيدهعـنايت مورد كه روز چند از پس شد/كـه فـهماند او بـه شـاه شـد واقع شاهو مـيرزا مـصطفي چـون شاهزادههايياويـند خاطر نگراني مايه ميرزا سليمانحـيدر نشستن سلطنت به از اولي زيراميرزا سليمان و بود كرده پشتيباني ميرزاو خانم پريخان خواهرش طرف از همحـيدر قـتل از پس شـمخال اش داييشـده سـلطنت نـامزد مدتي براي ميرزا

بود١٨/خواستار دوم اسماعيل شاه بنابراينشاه دستور به شد/ آنها قتل و دستگيريدايي دست به ميرزا سليمان اسماعيل,سرانجام و شد سپرده سلطان شمخال اودر بود زنداني روزي چند كه اين از پسسـال هـمان شـعبان هـفتم شـنبه سـهمـصطفي بـرادرش هـمراه به ق} ٩٨٤|سلطان شمخال زيرا رسيد قتل به ميرزاشاه به را خود وفاداري آنها قتل با بايدوالتـر مـيرساند١٩/ اثـبات بـه جـديدحسـيني علي بن حيدر قول از هينتسمينويسد: حيدري تاريخ نويسنده رازياز بـيش كردند مجبور را ميرزا سليمانابـتدا را جسدش بخورد٢٠/ ك تريا حددر و كـردند٢١/ دفن حسين امامزاده درمـحمد شـاه دسـتور بـه ق ٩٨٦ سـالتــوسط ق} ٩٩٦ ـ ٩٨٥| خــدابــندهسـاير اجسـاد هــمراه بــه مــادرشاسـماعيل شاه دست به كه شاهزادگانحمل مشهد به بودند رسيده قتل به دوم

گرديد/٢٢ مدفون مطهر حرم در واخـ<قي خـصوصيات درباره منابع

ميرزا سليمان صفويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٦٦

امـر او از نـوشتهانـد مـيرزا ســليمانبود بخشنده آنقدر و نزد سر نامشروعيبخشش و ميكرد ايثار داشت چه هر كهرا او مـردم كه بود رسانده پايه بدان راك تـريا به سخت او ميخواندند/ نادانو طهماسب شاه ت<ش و داشت اعتيادنبخشيد٢٣/ سودي او درمان در مادرشانسـاني حـال عـين در مـيرزا سليمانخودخواه و گر>٢٤ حيله و گير <سخترا او خـودخواهـي كه حوادثي از بود/هـنگامي كـه است ايـن ميدهد نشانسال در ميرزا ابراهيم دانشمند شاهزادههـمه شــد وارد قــزوين بــه ق ٩٨٢بيرون او اما رفتند استقبال به شاهزادههاكه هنگامي نوشتهاند همچنين نرفت/٢٥ادعـاي كـه مـيرزا حــيدر بــرادرشدست بــه داشت را پــدر جــانشينيوي شد, كشته ميرزا اسماعيل طرفدارانآوردند در او تن از جامه زير داد دستورآن از كه بهطوري نهاد او سينه بر پاي ونـيز فلسفي نصراللىه آمد٢٦/ بيرون خونمـيرزا <سليمان است: نوشته او دربارهپست طـماع, نـاvيق, بسـيار جوانـي

بود>٢٧ گوهر بي و فطرتآراي عالم تاريخ منشي: بيگ اسكندر ١ـقـمي: احـمد قـاضي ;٢١٧.١ عــباسيمحمد ;٦٢٩ ٦٢٨.٢ـ التواريخ خIصةOروزگار ين بر خلد اصفهاني: يوسفواله

٤٠١ . Nصفويان;٣٩١.١ پـيشين قـمي: احمد قاضي ٢ـ

٢١٧.١ پيشين منشي: بيگ اسكندرو ٣٩١.١ پـيشين قمي: احمد قاضي ٣ـ

٦٢٩٦٤٠ . همان ٤ـ

;٢١٧.١ پيشين منشي: بيگ اسكندر ٥ـ٥٨٨ و ٥٦٧.١ پيشين قمي: احمد قاضي

٩٩٨.٢ پيشين قمي: احمد قاضي ٦ـعـباس شاه زندگاني فلسفي: نصراللىه ٧ـ

٣٤.١ اول٥٩٢.١ پيشين قمي: احمد قاضي ٨ـ

پـيشين اصفهاني: واله يوسف محمد ٩ـ٣٨٤ .٣٨١ـ

;٦٠٥.١ پيشين قمي: احمد قاضي ١٠ـ٣٩٣ . پيشين اصفهاني: واله

دوم اسـماعيل شـاه هـينتس: والتر ١١ـ٨٠ . صفوي

٦٠٧.١ پيشين قمي: احمد قاضي ١٢ـ٦١٩.٢ همان: ١٣ـ

٧٨ ٧٧ـ . پيشين هينتس: والتر ١٤ـ;٦٢١.٢ پيشين قمي: احمد قاضي ١٥ـ. التـواريـخ احسـن رومـلو: بيك حسن

٦٢٨

١٦٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير محمد سيد ميرزا صفويـ

نـقاوة نـطنزي: افـوشتهاي محمود ١٦ـ٤٥ . آoثار

٦٢٢.٢ پيشين قمي: احمد قاضي ١٧ـ١٠٢ . پيشين هينتس: والتر ١٨ـ

;٦٢٩ . پـيشين روملو: بيك حسن ١٩ـو ٦٢٨.٢ پـيشين قـمي: احـمد قــاضي

١٠٠٦١٠٣ . پيشين هينتس: والتر ٢٠ـ

١٠٠٧.٢ پيشين قمي: احمد قاضي ٢١ـ٦٧٢ ٦٧١.٢ـ همان ٢٢ـ

٦٢٩.٢ همان ٢٣ـ٥٧ . پيشين هينتس: والتر ٢٤ـ

٥٨٨.١ پيشين قمي: احمد قاضي ٢٥ـ٦٠٥.٢ همان ٢٦ـ

٤٤ ٤٣ـ . پيشين فلسفي: نصراللىه ٢٧ـ

يحيايي رجبعلي

4 k¦] Ñ ¤°A KwBª´‡ ²B{ Ç º±–æ

( 84 )صفويـميرزاسيدمحمد

(˜ 1176 Ç 1126)

قدس آستان متولي سيدمحمد ميرزاروزه چهل كم حا و ق} ١١٦٣ ـ ١١٥٥|

ايران/ از بخشهاييدوشـنبه روز در مـحمد سيد ميرزا

در ق ١١٢٦ الثـاني جــمادي پــنجماز فـرزند آخرين وي شد/ زاده اصفهانمتولي داود محمد ميرزا دهگانه پسرانمرعشي سادات نسل از و قدس آستانشـاه نـوه مـادر طـرف از و اصـفهان١بـه ق} ١١٠٥ ـ ١٠٧٧| صفوي سليمانداود محمد ميرزا پدرش ميرفت/ شمارمـنصب صـفوي شـاهان سـوي از كهدست در را ايران موقوفات كل استيفايآستان توليت به ق ١١١٠ سال از داشتدختر ق ١١٢٥ در و شد برگزيده قدسو آورد در عقد به را صفوي سليمان شاهبيشتر بعد به ق ١١١٧ از قوي احتمال بهبـود٢/ مـقيم اصفهان در مشهد جاي بههـفت شش حدود در سيدمحمد ميرزادر و داد دست از را پـدرش ســالگيشـاه دايياش و خود مادر نزد اصفهانـ ١١٠٥| صــفوي حســين ســلطان

ميزيست/ ق} ١١٣٥اصـفهان بـه افاغنه حمله هنگام درحسين سلطان شاه ق} ١١٣٥ و ١١٣٤|پس فرستاد/ يزد به را او احتياط روي ازشـاه فـرزند مـيرزا طهماسب چندي از

محمد سيد ميرزا صفويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٦٨

و سپاه گردآوري براي كه حسين سلطانقزوين به افاغنه دست از اصفهان نجاتبود, خوانده شاه خودرا آنجا در و رفتهاز خواند/ حضور به را سيدمحمد ميرزابود/ طهماسب شاه همراه ميرزا بعد به آنق ١١٣٩ سـال در طــهماسب وقــتيلشكـركشي خراسـان به گرفت تصميممـحمود ملك چنگ از را مشهد و كندمـيرزا به را خود حرم درآورد سيستانيافاغنه اخراج از پس سپرد/ محمد سيدبـه را وي طـهماسب شـاه اصـفهان, ازرا خـود خواهر و خواند خويش درگاهاو ازدواج به داشت نام بيگم> <جان كهدر نـادرشاه كـه ايــن از پس درآورد/پادشاهي از را طهماسب شاه ق/ ١١٤٥با شد مجبور محمد سيد ميرزا كرد, خلعاز برود/ مشهد به خود زن پدر حرم اهلاز پس و مـازندان و ساري به شهر اينپس نادرشاه رفت/ سمنان به سال يكمـغان دشت در تـخت بـر جـلوس ازفـرستاد/ اصفهان به را ميرزا ق} ١١٤٨|بـرادرش بـه كه محمد سيد ميرزا مادراز داشت وافـري عـ<قه طهماسب شاه

به طهماسب شاه با و شد جدا خود فرزندشــاه قــتل از پس و رفت ســـبزوار١١٥١ در نادر فرزند بدست طهماسب

برگشت٣/ اصفهان به ه/قسـالهاي ايـن در مـحمد سيد ميرزاعلوم آموختن از دري به در و آشفتگيسـياق و تـحرير نجوم, رياضي, ديني,كـه اسـتعدادي واسطه به و نماند غافلمـورد و مـتبحر زمينهها اين در داشتواقـع صفوي حكومت طرفداران توجهطهماسب شاه شد باعث امر همين شد/از يكـي عـنوان به او جانب از هموارهحكومت ادعاي است ممكن كه كسانيهم نادرشاه نمايد/ نگراني احساس كندمـيهراسـيد صـفويه بازماندگان از كهسـيد مـيرزا ميگفت او درباره هموارهبـدين است/ افسـر بي پادشاهي محمدبازگشت از پس نادرشاه كه بود واسطهمادرش و وي ق} ١١٥٣| هندوستان ازمنصب تا خواند خود نزد اصفهان از راحرم توليت و ايران ممالك كل صدارتاز و سپرده بدو cdefgرا رضا حضرت مطهرخـود كـنترل تـحت را وي طـريق اين

١٦٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير محمد سيد ميرزا صفويـ

مـحمد سيد ميرزا مادر اما باشد/ داشتهتقاضا نادر از بود ك هراسنا نادر از كهاصـفهان بـه را فــرزندش و او كــردكرد اصفهان روانه را آنها نادر برگرداند/مادرش فوت سال تا محمد سيد ميرزا وايـن پي در بود/ اصفهان در ق} ١١٥٥|را مادرش نعش محمد سيد ميرزا قضيهسپرد٤/ ك خا به حرم در و آورد مشهد بهبـه داغستان در ايام اين در كه نادركشور غرب به را محمد سيد ميبرد سراو به را قدس آستان توليت و خواند فراعـمر پـايان تـا مـحمد سيد ميرزا داد/مـنصب ايـن در ق} ١١٦٠| نــادرشاه

كرد٥/ خدمتتـوليت دوران اتفاقات مهمترين ازاز يافتن ماموريت نادرشاه عهد در ويمذهبي امور در مناظره جهت نادر سويكشـيشان و عـثماني مـفتيان و علما بادربـاره يـهودي عــلماي و مســيحيدر شيعه مذهب درستي و اس<م حقيقتشـركت براي او انتخاب بود٦/ نخجواناو علمي توانايي ميزان مناظره, اين دراز بازگشت از پس نادر ميدهد/ نشان را

به را خراسان اوضاع موصل و كركوكچون و ديد آشفته افاغنه حضور واسطهاز پاسداري بماند مشهد در نميتوانستخود و سپرد محمد سيد به را مشهد قعلهآن در و شد قوچان و قبچاق دشت روانهپـي در محمد سيد ميرزا شد/ كشته جايي افاغنه هزار هفت نادر, قتل از گاهي آبـا بود گذاشته او اختيار در نادر كه راعـليقلي از و كـرد جايگزين قزلباشانبـه سـيستان در كه نادر برادرزاده خانبـر جـلوس بـراي خواست ميبرد سرتا محمد سيد ميرزا بيايد/ مشهد به تخترا شـهر مشهد, به خان عليقلي رسيدنو نـادر نـوادگـان و فرزندان مقابل درافـاغنه آنـان بيشتر كه نيرو هزار هفتادشـهر چپاول موجب آنها ورود و بودندشـدن نزديك با و كرد حفظ ميگشتمـتولي عنوان به مشهد به خان عليقليبيرون شهر از او استقبال به قدس آستانسيد ميرزا كمك با خان قلي علي رفت/با ق ١١٦٠ الثاني جمادي ٢٧ در محمدتـخت بـر درمشـهد عـادلشاه عـنوانعليه چمشگزك كردان چون اما نشست

محمد سيد ميرزا صفويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٧٠

بـا را محمد سيد ميرزا وي شوريدند اورا او همچنين برد/ آنها سركوبي به خودشـورش تـا برد كشور غرب خودبه بافـرونشاند/ را مـيرزا ابراهيم خود برادرنسـبت عادلشاه نگراني نشانگر امر اينحـال هـر به است/ محمد سيد ميرزا بهصـدارت مـقام بـه را مـيرزا عادلشاه,مازندران در ابتدا شد/ روانه و برداشتكـرد٧/ مـنهزم را قـاجارها استرآبـاد ورا خـود كـه بـرادر بـا جـنگ به سپسامـا شـتافت, بـود خوانده شاه ابراهيمسـيد مـيرزا افتاد/ سپاهش در شكستگـرمي بـه شـاه ابراهيم سوي از محمددر نـيرو هـزار پـنج و شـد پــذيرفتهسد و رفته قم به تا گرفت قرار اختيارشرود طغيان ساله هر كه را شهر رودخانهحـضرت حـرم صحن خرابي باعث آننيز و بود ساختماها ديگر و OPQRS معصومهرا شهر ارگ و مطهره قبه كاري مقرنسمـاه دو از پس كـند/ بازسازي و تعميرو شـد وارد قـم بـه خـود شـاه ابراهيمجـواهـر و حـرم همراه را كور عادلشاهميرزا به را شاهي اسباب و خزانه و خانه

امـراي هنگام اين در سپرد/ محمد سيدو شكست خـبر شـنيدن بـا خـراسـاننـواده ميرزا شاهرخ عليشاه, كورشدنبـودند/ بـرداشـته حكـومت به را نادرجنگ براي خود شد مجبور شاه ابراهيمقبل سپاهش چون و كند اقدام شاهرخ بابه گسيخت هم از درسمنان درگيري ازمحمد, سيد ميرزا بار اين بازگشت/ قماو از و نـداد راه شـهر به را شاه ابراهيممـايه كـه را ازبكـها و افـاغنه خواستاجـازه تا كند دور خود از بودند ناامنيهم شاه ابراهيم نبود در بدهد/ او به وروددر را زيادي ناامنيهاي ازبكها و افاغنهسـيد مـيرزا و بـودند آورده پديد شهركـند/ نبرد آنها با بود شده مجبور محمدبزرگان شد باعث امر اين در او تواناييدهند پيشنهاد وي به لر و وترك قزلباشايـران سـلطنت گرفتن بدست براي كهدقيقادانسته كه عللي به بنا اما كند اقدامنامه شاهرخ به محمد سيد ميرزا نيستباخبر شاه ابراهيم وضع از را او و نوشتتا دهد دستور خواست او از و ساختو لوازم مـيخواهـد شـاهرخ طـور هر

١٧١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير محمد سيد ميرزا صفويـ

نهد/ او اختيار در را پادشاهي جواهراتنامه محمد سيد ميرزا به هم شاهرخخواند يتيم طفلي را خود آن در و نوشترا وي و رفته مشهد به خواست او از وسـيد مـيرزا گـيرد/ خود حمايت تحتاو كه كرد اع<م خود طرفداران به محمدلوازم بـايد و ندارد كردن سلطنت قصدطرفي از برساند/ شاهرخ به را پادشاهياختيار در و مشهد در خودكه خانواده ازسيد ميرزا بود/ نگران نيز بودند شاهرخهزار نه بر بود اختيارش در آنچه محمدكـوير و يـزد راه از و نـهاد شتر و استراو بين آغاز همان از اما شد/ مشهد روانهو داشت وجـود اعتمادي بي شاهرخ وقتل به را ميرزا بار چند كوشيد شاهرخسـيدمحمد رسيدن از قبل حتي رساند/امـا بكشـند را وي تـا فـرستاد افرادياوضاع همين در نشد/ كار اين به موفقمـرگ از پس كـه هم دراني خان احمدتا آنجا از بود, رفته قندهار به شاه نادرپسر و گرفته خود كنترل راتحت هراتدر بـود/ كـرده كـم حا هرات بر را خودبـختياري خان ابوالفتح هم ايران غرب

قـاجارها و داشت دست در را اصفهانزده نـاآرامـي به دست كشور شمال درناآرام هم آذربايجان و كرمانشاه بودند/مـيرزا ميخواست ابتدا كه شاهرخ بود/سردارانـي بردارد ميان از را محمد سيدبـه آنـها امـا كـرد اعـزام وي قتل به رامـيرزا از خزيمه خان علم امير رهبريعزل را شاهرخ تا خواستند محمد سيددر كـه را سيدمحمد سرانجام آنها كند/بود شده مشهد وارد ق ١١٦٣ محرم ٢٠شـاه عـنوان بـا ق ١١٦٣ صــفر ٥ دربـرداشـتند/ حكومت به ثاني سليماني

شد٩/ گرفته نظر تحت و عزل شاهرخمثل محمد سيد ميرزا طرفدار منابعو ميرزا هاشم پسرش اثر داود آل زبورميرزا خليل نوادهاش اثر التواريخ مجمع

عـ<قهاي وي كـه نوشتهاند جا همه درنـداشـته حكـومت بـدستگيري برايطـبيب جمله از و ديگر منابع اما است/به محمد سيد ميرزا مينويسد: نادرشاهخود محكمه در اس<مي مجتهدي عنوانمسـلمانان ارتـباطي و تجاري امور بهشاهرخ كه اين از پس ميكرد/ رسيدگي

محمد سيد ميرزا صفويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٧٢

گرفت تصميم ديد نادر جاي به را جواناحياي براي ديني وظيفه يك عنوان بهراه در لذا كـند/ اقـدام صـفويه سلطنتتـبليغ به خود براي سلطنت به رسيدنكـه هنگامي در طرفدارانش و پرداختجلوگيري براي شاهرخ حامي خان اميرسـوي آن بـه هرات, به افاغنه حمله ازاو و شمرده غنيمت را فرصت بود رفتهسلطنت به ثاني سليمان شاه عنوان با رابـه صـفوي سـليمان شـاه برداشتند/١٠و انـتصابات بـه دست و رسـيد قدرتخـود بزرگ پسر جمله از زد/ اقداماتيمـتولي عـنوان به را ميرزا داود سلطانصدارت منصب و برگزيد قدس آستانكـه مـقيم مـحمد مـيرزا به را ايران كلبه را خاصه صدارت سپرد/ بود دامادشامـير و داد شفيع ميرزا خود خواهرزادهبرگزيد١١/ وزارت به را خزيمه خان علماز پس آشفتگيهاي در مردم چونبسـيار رنـج نادر قتل و صفويه سقوططـي مـحمد سـيد مـيرزا بـودند; ديدهرا مـاليات سـال سـه مـدت به فرمانيمنصوب هم را وvيت حكام بخشيد,١٢

را قاجار خان حسن محمد جمله از كرد/ريـاست شـاهرخ حكومت عهد در كهكم حا داشت عهده به را دربار تشريفاتاو اقدامـات و انتصابات كرد١٣/ گرگانبيش وي سلطنت اما بود اميدواري مايهسرداران چون نكشيد طول روز چهل ازگسيخته لجام و سركش افرادي خراسانميزدند دست كاري هر به خود و بودندسليمان شاه كه هنگامي در كه اين كماوارد خزيمه خان علم امير نبود شهر در

كرد/١٤ كور را او و شد شاهرخ حرماحمد به فرماني در ثاني سليمان شاهقـتل از پس كـه |درانـي} ابـدالي خانخـود بـراي و رفـته قندهار به نادرشاهاز بـود, داده تشكيل مستقل حكومتياز كـه او مـطيع را خـود خـواست ويو بـدانـد است صــفويه بــازماندگانبه را قندهار و هرات مابين سرزمينهايرهـبري بــه وي نــيروهاي تــصرفدراني خان احمد اما بدهد/١٥ بهبودخانسليمان شاه و نپذيرفت را وي تقاضاياين تا نمود هرات عازم را سپاهي گزير ناخـان احـمد فـرزند تـصرف از را شهر

١٧٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير محمد سيد ميرزا صفويـ

كـار ايـن به موفق سپاه اين و درآورندبـيشتر بعد به آن از سليمان شاه شد١٦/و كشـور شرق مساله متوجه اهتمامشفـروش بـا داشت سـعي و بود قندهارگـرد پـول كشي لشكر براي جواهراتمـهلت وي بـه بعدي حوادث اما آورد/خـان علي يوسف زيرا نداد, را كار اينمـيرزا, شـاهرخ زن همدستي با ج<يررا سليمان شاه و كردند مشهد وارد نيرواز ق ١١٦٣ الثـاني ربـيع يــازدهم دركردند زنداني و كور را او و خلع سلطنتحكـومت بــه را شــاهرخ دوبــاره ونـيز را زبانش چندي از پس برداشتند,شـاه طـرفداران تـ<ش و كـردند قطعرسـاندن حكـومت براي ثاني سليمان

نبخشيد١٧/ سود ويديگر بار يك هم بعدي تحوvت دراز و آمد مشهد به خزيمه خان علم اميربـه را فـرزندانش از يكـي خواست اومحمد سيد ميرزا اما بردارند, پادشاهيبه خان علم وفاداري از ستايش از پسبـه گـونه بدين نداد١٨/ تن خواسته اينپايان سليمان شاه روزه چهل حكومت

در عـمر پــايان تــا وي و شــد دادهزيست/ نـظر تحت مشهد در تنگدستيدر و درگذشت ١١٧٦ه/ق در سرانجامپـايين صـحن در پـدرش كـه سردابيبـه بـود, سـاخته مطهر حرم در مبارك

شد١٩/ سپرده ك خاداشت: فـرزند نه ثاني سليمان شاهق ١١٦٣ در پدر فرمان به كه ميرزا داودآسـتان مـتولي پـدر حكـومت طي درمـيرزا, حسـن مـيرزا, علي شد/ قدسكـتاب مولف هاشم, محمد ميرزا, قاسمشش پنج در كه بيگم شرف آلداود, زبور

بـيگم بـانو شـهر درگـذشت, سـالگيبگــم زبــيده ه/ق}, ١١٧٥ ـ ١١٦٨|دوم بيگم زبيده ه/ق}, ١١٨٢ ـ ١١٧٢|نـفر سه اين كه ه/ق} ١١٧٦ ـ ١١٧٤|مـدفون مطهر حرم الحفاظ دار در اخيركه هنگامي ثاني سليمان شاه شدهاند/٢٠جان بر چون شد كشيده زير به تخت ازعـلي و مـيرزا داود بـزرگش فـرزندانبـه مـخفيانه را آنـان بود ك بيمنا ميرزاو تحصيل به آنجا در تا فرستاد عتباتاز پس سال يك و شوند مشغول عبادت

محمد سيد ميرزا صفويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٧٤

كه نامهاي توصيه با داد دستور آنها به آنروند/ هند به نوشت هند پادشاه به خودفـرزند خـليل مـيرزا سليمان, شاه نوهرا التـواريـخ مـجمع كـتاب محمد, ميرزافــرزندان ســليمان شــاه نـــوشت/و ميرزا قاسم ميرزا, حسن كوچكترش

داشت/ نگه خود نزد را ميرزا هاشم. داود آل زبـور ميرزا: هاشم سلطان ١ـمـجمع مـرعشي: خــليل مــحمد ;٧٩

٩١ . التواريخ٥٠ ٤٧ـ . پيشين ميرزا: هاشم سلطان ٢ـخــليل مــحمد ;٨٦ ٨٥ـ . هــمان ٣ـ

٩٣ ٩٢ـ . پيشين مرعشي:٨٧ ٨٣ـ . پيشين ميرزا: هاشم سلطان ٤ـ٩٤ـ . پيشين مرعشي: خليل محمد ٥ـ

٩٥٨٩ . پيشين ميرزا: هاشم سلطان ٦ـ

٩١ ٨٧ـ همان ٧ـ٩٥ ـ ٩١ . همان ٨ـ

خـليل مـحمد ;١١٢ ـ ٩٥ . هــمان ٩ـ١١٨ ١١٠ـ و ٩٠ ٨٨ـ . پيشين مرعشي:طـبيب نــامههاي بــازن: پــادري ١٠ـ

٦٥ ـ ٦٣ . نادرشاه

مـرعشي: خــليل مــحمد مــيرزا ١١ـمـيرزا: هـاشم ســلطان ;١١٩ پــيشين.

١١٥ . پيشينپيشين مرعشي: خليل محمد ميرزا ١٢ـپـيشين مـيرزا: هـاشم ســلطان ;١٢١ .

١١٧ ١١٦ـتــاريخ نــامي: صــادق مــــحمد ١٣ـ

٣٠ گيتيگشا.NمـقدمهO مــيرزا: هــاشم ســلطان ١٤ـ

١٤ پيشين.و نـادرشاه نـوايـي: عــبدالحسـين ١٥ـ

٥٥٥ . بازماندگانشمـرعشي: خــليل مــحمد مــيرزا ١٦ـهــاشم ســلطان ;١٢٧ ١٢٣ـ پــيشين.

١١٩ ١١٨ـ . پيشين ميرزا:. پـيشين مـرعشي: خـليل مـحمد ١٧ـ

١٣٨ ١٣٢ـ١٤٠ . همان ١٨ـ

. ميرزا هاشم سلطان ;١٤٥ . همان ١٩ـ١٣٢

ـ ١٣٢ . پيشين ميرزا: هاشم سلطان ـ ٢٠١٣٣

يحيايي رجبعلي

ط

( 85 )رفيع طغرانويسـميرزا

(˜ 1369 Ç )

معروف نويسان طغرا از رفيع, ميرزانـويسي طغرا هنر در وي قدس/ آستانو احكـام نويسان طغرا داشت/ مهارتخط با را رضوي قدس آستان فرمانهايرا آن سرلوحه و تذهيب و نوشته خوشمـينمودند/ مـمهور مـخصوص مـهر بامـمتاز فردي خود عصر در رفيع ميرزافـرمانهاي و احكام كه ميشد شمرده

مـمهور مـخصوص مـهر با را حضرتيميكرد/

سـال شـعبان ١٦ در مـيرزا فــوترا پيكرش شد/ واقع مشهد در ق ١٣٦٩جديد صحن شمالي ضلع دوم حجره در

سپردند١/ ك خا بهفــارسي كــتيبههاي بــينش: تـــقي ١ـآسـتان نـامه جـديد, صـحن غــرفههاي٢٥٦ـ .١٣٥٢ خـرداد ,٣٦ قــدس,ش

٢٥٥

سعيديزاده رسول

ظ

( 86 )ظريفتبريزيانـهاشم

(x 1380 Ç 1301)

و نـقاش تـبريزيان ظـريف هـاشمرضـوي/ قدس آستان كتابخانه مذهببـه مشـهد در ش ه ١٣٠١ سال در ويدر و است تبريز از ايشان اصل آمد/ دنياو بـود ژيمناستيك قهرمانان از جواني

در تـبريزيان كرد/ كسب نيز افتخاراتيكرد پيدا گرايش نقاشي به سالگي پانزدهاسـتاد نـظر تحت ش ١٣٢٠ سال از ووتذهيب نقاشي هنر قزلباش رضا محمدبـا هـمراه او پيشنهاد به و گرفت فرا رادر آلفته عيسي نام به استاد ديگر گرد شاكـار بـه مشغول قدس آستان كتابخانهتــقاضاي ش ١٣٤٥ ســال در شــد/و اشتياق دليل به ولي كرد بازنشستگيبـراي قـدس آسـتان بـه ويـژه ارادتبرگشت مركزي كتابخانه به بار چندمين

داد/ ادامه خود كار به وجلدهاي نقاشي خطي, كتب تذهيبسـ<طين از سـازي تـصوير روغـني,مـملكتي, شــخصيتهاي قــاجاريه,التـوليهها, نـايب و مـتوليان واقـفين,و شـاهي فتحعلي شاهنامه تصويرگري

١٧٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير هاشم تبريزيانـ ظريف

آثـار بـر مشتمل كه هنر آئينه كتاب نيزبه ش ١٣٦٣ سال در و است او برگزيدهظريف هاشم آثار جمله از رسيده; چاپخـارج بـه آثار اين از تعدادي هستند/مـوزه در بـاقي و يـافت انتقال كشوراز بـخشي است/ مـحفوظ قدس آستانكـه التـوليهها نايب و متوليان تصاوير

كـتاب در آمـده فراهم تبريزيان توسطاست/ شده چاپ الشموس شمس

سـال در سرانـجام تبريزيان ظريفو كشيد ك خا نقاب در روي ش ١٣٨٠صـحن در رضـوي بـارگاه جــوار در

شد/ دفن جمهوريسعيديزاده رسول

ع

²Bz¼¦î Ç nBz—A Ñ nBz—A ²Bz§jBî

2 k¦]Ñ»šU kªd« Ç »T§Akî

( 87 )عربـسيدحسين

(˜ 1335 Ç )

فـرزند ثـابت آل عرب حسين سيدعـراق در پـدرش ثابت/ آل سعيد سيدcdefg عباس حضرت حرم متولي و كليدارسال اvولي جمادي در حسين سيد بود/مـحسن شـيخ حاج همراه به ق ١٣٠٢در ايـران كـبير سـفير المـلك مــعينتوسط و آمد تهران به عراق از اس<مبولدر و شد معرفي شاه ناصرالدين به ويمـعين خـانه در تـهران اقـامت هنگامملقب را او شاه داشت/ سكونت الملك

مشهد به آن از پس كرد/ التوليه نايب بهو ميداد او به شاه كه هزينهاي با و آمدبـود تـومان هـزار شش معادل ساvنهبهتدريج شاه ميگذراند/ را خود زندگياو بـه هـم خراسـان در خالصه ده چند

داد١/شاه توجه مورد همواره مشهد در اوربـيع ٢٣ مـورخ ايران روزنامه در بود/چـون كه است آمده ه/ق ١٣٠٨ الثانيتـوسط وي نيت حسن و اخ<ص خبرشـاه نـاصرالديـن گوش به الدوله ركنمرصع عصاي قبضه يك او براي رسيددر عـصا ايـن فـرستاد/ خـراسـان بـهالدوله ركــن آن در كــه مــراســميو بزرگان و علما و خراسان فرمانفرمايبـه داشـتند, حـضور مـنصبان صاحبسـوي از نفيس بسيار جامه يك همراه

١٧٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير حسين سيد عربـ

مـقام بـه و شد داده او به قدس آستانشد٣/ برگزيده قدس آستان التوليه نايببـا ق ١٣١٦ سـال در التـوليه نايباشـرف بـه مـلقب خـانم مـلك عزتحسنخان محمد همسر قاجار السلطنهدايـي كه ق} ١٣١٣ |م السلطنه اعتمادخاندان كرد٤/ ازدواج بود خودش زادهمشهد در گرديدند معروف ثابتي به كه اوقدس آستان تشكي<ت در و شد مشهوربه مشغول دولتي سازمانهاي و رضويبه پهلوي و قاجار دوران در و شدند كارانـق<ب تـا و رسيدند كشوري مقاماتوابسـته و دولتـي كارگزاران از اس<ميعـلي سـيد فـرزندش جمله از بودند/٥شوراي مجلس نماينده دوره پنج ثابتيبه سنا مجلس تاسيس از پس و شد ملي

رسيد٦/ سناتوريالتـوليه نـايب كارهاي مهمترين ازاست بوده اين آستان با پيوند در عربمـلك عزت همسرش مرگ از پس كهديگـر و كتابها او وصيت به بنا و خانمقـبيل از هـمسرش بـه مـتعلق اشـياي

نمود/٧ حرم وقف را مسكوكات

در ق ١٣٣٥ سال عرب حسين سيدبه حرم دارالحفاظ در و درگذشت مشهدعـرب التوليه نايب شد/٨ سپرده ك خامواد كشيدن به معتاد فرزندانش و خودرا ك تريا و شيره كشيدن و بودند مخدرميان در ويژه به خراسان اهالي ميان درگسـترش سـامان ايـن خوانـين و امرا

دادند٩/ايران رجال حال شرح بامداد: مهدي ١ـ

٣٤٢.٣آسـتان تاريخ يا راهنما موتمن: علي ٢ـ

٤٣٤ . قدسخراسان فرهنگ عطاردي: اللىه يز عز ٣ـ

٣٠٢.٤السـلطنه: اعـتماد خـان حسن محمد ٤ـمهدي ;٩ . NمقدمهO . خاطرات روزنامه

٣٤١.٣ پيشين بامداد:٣٠٣.٤ پيشين عطاردي: ٥ـ

شعر سال صد گلشنآزادي: كبر ا علي ٦ـ٥٤٥ ٥٤٤ـ . خراسان

. ساله هزار گنج شاكري: رمضانعلي ٧ـ٩٥ ٩٤ـ

عـلي ;٣٤٢.٣ پيشين بامداد: مهدي ٨ـ٤٣٤ . پيشين موتمن:همانجا . بامداد ٩ـ

يحيايي رجبعلي

عبدالرضا ميرزا ـ التوليه عضد ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٨٠

( 88 )عبدالرضا التوليهـميرزا عضد

(x 1310 Ç 1247)

معروف التوليه عضد عبدالرضا ميرزاعـبدالرزاق مـيرزا فـرزند <مـهردار> بهاز فراهاني الممالك اديب داماد مهردارصـاحب و رضـوي سـادات مـعاريفوي بـود/ رضوي قدس آستان منصبانمـتولد مشـهد در ش ١٢٤٧ ســال در٦٣ سن در ش ١٣١٠ سال در و گرديدگفت/ وداع را دنيا شهر همين در سالگيوي اجـدادي شغل حضرت, مهرداريآسـتان صادر احكام و فرامين او و بود

است١/ ميكرده مهر را قدس

ذوقي با و دانشمند مرد التوليه عضدميرفت/ شمار به مشهد اعيان از و بودهداشت كه عقايدي مناسبت به جواني دراو ظـاهر عـنوان و سيادت و شغل با وخارج به ناچار و شد تكفير بود, منافيبه تركيه از بعد و نمود عزيمت ايران ازمشـهد بـه آنـجا از و شـد مشرف مكهاشـخاص بـا مـعاشرت از و مراجـعتاهـل از چند تني با فقط ميكرد, پرهيزداشـته آمد و رفت شعر و ادب و ذوقو بـود مـالي تــمكن داراي وي است/بـا مـيگذرانـد راحت و آرام را زندگيبلند قامتي و قيمت گران و كيزه پا لباسيظـاهر انـظار در رفـتار در وقــاري وفراهاني الممالك اديب داماد او ميشد/ولي نمود ازدواج دوبار ميرزا است/ بوده

نداشت٢/ اوvدي هيچكدام ازديـوان و ميسرود شعر عضدالتوليهاسـتاد كـتابخانه در خودش خط به اوو است بـوده مـوجود فــرخ مــحمودمـطبوعات در اشـعارش از نمونههاييشـده چـاپ دبستان مجله نظير مشهدتـقي مـحمد شهادت جريان در است/

١٨١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير عبدالرضا ميرزا ـ التوليه عضد

كه بود ساخته تاريخي ماده پسيان خانايـن قـطعه آن مقطع و كرد پيدا شهرت

است:گفت و آمد ميانه اندر جمعي;

كـرد قـوچان طـور فتح كلنل

است/ مهردار ديگر تلخص <جمعي>اشعار دارد٣ هم جمع به ايهام ضمن درو رباعي و قصيده است, غزل بيشتر ويبـيشتر و نيست زياد كه دارد نيز قطعهمحلي حوادث و زماني مناسبات رويبـر غـزلياتش بـعضي از است/ سرودهميكرد تخلص <خازن> ابتدا كه ميآيدالتـوليه> <عـضد لقب اخــذ از پس ونـموده تـبديل عضد به را خود تخلص

الشـعرا <مـلك از خود اشعار در است/به مكرر بهار> الشعرا <ملك و صبوري>زبـان مـهردار است/ كـرده يـاد نـيكيعربي قصيدهيي و ميدانست را فرانسه

دارد/ السلطنه قوام مدح درشعر سال صد گلشنآزادي: كبر ا علي ١ـ

٣٨٩ ٣٨٨ـ خراسان.٣٨٩ . همان ٢ـ

شـماره قدس, آستان نامه بينش: تقي ٣ـ١٠٠ـ .١٣٤٦ فـروردين هـفتم دوره ١

١٠١پـيشين. آزادي: گـلشن كــبر ا عــلي ٤ـ

٣٩١ ٣٩٠ـ

سكندري علي

غ

( 89 )غنيانـعبدالرضا(x 1370 Ç 1301)

قـدس آسـتان امـناي هيات عضوعـضو ش}, ١٣٧٠ ـ ١٣٥٧| رضــويخير هويزه, شهر بازسازي مديره هيات

خراسان/ سرشناس انق<بيون از وسال حسين فرزند غنيان عبدالرضا

در مـذهبي خــانواده در ه/ش ١٣٠١تـحصي<ت از پس شـد, مـتولد مشهدو تربيت گرديد, دبيرستان وارد ابتداييكـه مـيكرد ايـجاب او مذهبي روحيهمـعاش اداره و پـير پـدر بــه بــيشتررو اين از باشد/ داشته توجه خانوادهاشدر و مشـغول كـار بـه تـحصيل ضمنشـايسته صـنعتگري نـجاري, حرفهيجـلسات در شبها و كار به روزها شد/

ميپرداخت/ روشنگري به مذهبيتــا ١٣٢٨ ســالهاي در غـــنياننـهضت فـعال چـهرههاي از ش ١٣٣٢كـه قرآن پيروان انجمن در او بود/ مليو اسـ<مي مـوتلفين مـركز روزهـا آنو بود سياسي و اس<مي گروههاي مجمعنـزديك هـمكاري عابدزاده مرحوم بازاده عـابد مرحـوم كه مدتي در داشت/

١٨٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير عبدالرضا غنيانـ

بـود, زنـدان و دستگير ك ساوا توسطمـديريت هـمفكرانش ديگـر و غـنيانداشتند/ عهده بر را قرآن پيروان انجمننـواب شـهيد هـمفكران از او همچنيندر پـهلوي رژيـم بـا مبارزه در صفويدر غـنيان مـيرفت/ شـمار به خراسانفـعال حـضوري روشـنفكري مـحافلتقي محمد استاد با كه گونهاي به داشتاسـ<مي حقايق نشر كانون در شريعتيتـرويج در را خـود سـياسي فعاليتهايو سـلطنتي رژيـم بـا مـبارزه و اس<م

گرفت/ پي الحادي گروههايتـا ١٣٣٢ سال از كه گفت ميتوانگروههاي همه ياور و همكار ش ١٣٤٢رژيـم ضـد بـر ســياسي و اســ<ميفـعاليتهاي كنار در و بود شاهنشاهيهـيات فـعال چـهرههاي از ســياسيدرمـانگاههاي از بســياري مــوسساز اسـ<مي و فـرهنگي كز مرا و خيريهشـمار به مشهد علوي دبيرستان جملهاز خـميني امام آزادي از پس ميرفت/قـم, به ايشان مراجعت و قيطريه زندانو عــلما ش ١٣٤٢ فــروردين ١٨ در

سياسي و ديني برجسته شخصيتهايرفتند/ ايشان ديدار به مردم تودههاي واز مـركب گـروه چـندين نيز مشهد ازاقشـار و بـازار اصناف و ط<ب علما,در غـنيان كـردند/ عزيمت قم به مردمم<قات در مشهد كاروان مجلس اولينرشـته و خوانـد شعر قطعه چند امام بادر سـپرد/ خزعلي اللىه آيت به را سخنواعظ اللىه آيت كه بود ديدار همين پيمـاه چـهار كه گرديد بازداشت طبسيامام ديدار به آزادي از پس و كشيد طولگرديد/ مشهد وارد سپس و رفت قم دررفتند, ايشان استقبال به مشهد انق<بيونحضور شهر مبارزين همه مراسم اين درامـور گرداننده غنيان حاجي و داشتند

بود/انـجمنهاي vيـحه تصويب پي دردر مـختلف گروههاي وvيتي و ايالتيدادنـد/ نشـان كـنش وا خـود از مشهدمرجع عنوان به مي<ني العظمي آيتاللىهشـاه بـه اعـتراضآمـيز نـامهاي تقليدمشـهد بـازاريـهاي آن بـدنبال نوشت/از وسيعي طيف تهران بازاريهاي همانند

عبدالرضا غنيانـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٨٤

عبدالرضـا و دادند تشكيل را مبارزينمـيرفت/ شـمار به آنها سران از غنيانمســجد در مـــذهبي هــــياتهايو اصـناف و گـردآمدند مـحرابخـانطـوماري طـي مشـهد ديـني مــجامعتـصويب به را خود اعتراض و ناراحتيدر وvيـتي و ايالتي انجمنهاي vيحهو گـذاشـتند مـي<ني اللىـه آيت اختياروزيـر نـخست بـه را رونـوشت ايشان

فرستاد/قـم سـفر از بازگشت از پس غنيانامـام مــجذوب آنــچنان ش} ١٣٤٣|به برگزيد, را او خط تنها كه شد خمينيمجتبي شيخ استاد مرحوم كه خصوصبود: گفته او به احتياط همه آن با قزوينيو فرض همه بر خميني آقاي <حمايتنجاري كارگاه تاريخ آن از است/> vزمسـتادهاي بـزرگترين از يكـي غـنيانامـام راه رهـروان مبارزاتـي زيرزمينيروحانيون بهوسيله امام با او رابطه بود/در كه حدي به بود برقرار همواره متعهدسعيدي اللىه آيت شهيد ش ١٣٤٦ سال<امين> عنوان به را او نامهاي معرفي طي

فرستادند, نجف در امت رهبر پيشگاه بهبه را خود دشوار بسيار شرايط در غنياننـامه قـرائت از پس امام و رساند امامفـرمودند: غـنيان بـه سعيدي اللىه آيتقـبول مـورد سـخت نـامه معرفي <اينجـويا را خراسـان گزارشات و ماست>شما نام بردن داد: گزارش غنيان شدند,و ممنوع رساله توزيع و جرم بزرگترينو محروم شمايند, خط در كه ما عزيزانسـخت آنـان خانوادههـاي و محبوستـام وكالت غنيان به امام هستند/ مبت<دريافت وجوه ميتواند چه هر تا دادندروز آن از برساند/ انق<ب مصرف به وبـا و فعال بلكه مخفي, چندان نه غنيانو انق<بيون سرپرستي به مكتبي حركتيبصره بندر از كه امام نوشتههاي توزيعبه ماهيگيري بلمهاي وسيله به مخفيانهو آثـار و پـرداخت ميشد, حمل ايرانخـراسـان در آنـچنان را امـام افكــارو فـردوس زلزله در كـه داد گسـترشتـودههاي ش ١٣٤٧ سـال در گـنابادكـه مـيدانسـتند كـام< زده مــصيبتخـميني امام ناحيه از امدادي خدمات

١٨٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير عبدالرضا غنيانـ

امـام رهبري و انق<ب به مومنين است/انـق<ب نـثار را اموالشان سخاوتمندانهروحـانيت با همگام غنيان و ميكردندمـعظم رهـبر جـمله از انق<بي و مبارزالعـظمي اللىـه آيت حـضرت انــق<ببـا تـوانست سـالها, آن در خامنهايسـوي از موجود كارشكنيهاي وجودتـامين بـر ع<وه ماه ٩ مدت در رژيماحـتياجات و خيمه و ك پوشا آذوقه,حمام باب چندين زلزلهزدگان ضرورياز محافظت جهت بسياري خانههاي وزده زلزله روستاهاي و شهرها در سرما

نمايد/ احداثخـدمات شهرت ش ١٣٥٠ سال ازرا خراسـان همه انق<ب خط در غنيانمـقبول آنـچنان او مديريت گرفت, فرااز بـعد بـ<فاصله كه بود خاص و عامقـوچان سـيل و اسـفرايـن زلزله وقوعبه غنيان, همكاري جهت گروهها همهيرا خـدمات اين آوردند, روي او ستادجنوب و قوچان و اسفراين شريف مردمدر مـيدهند/ گواهي خوبي به خراساندر خـميني امـام ستاد باني غنيان واقع

ش ١٣٥٧ شـهريور زلزله و خـراسـانو دانشگـاهيان هـجوم بــود/ طــبسكـه واداشت را غـنيان امـام طرفدارانگـروه نـام به طبس در مستقل ستاديرا فـرصت و تاسيس خميني امام امدادعلنا خدمات حين در كه يافت مناسبنوارهاي و اع<ميهها گسترده پخش بهدر او هـمچنين بـپردازد/ امام سخنرانيو كـرمان و يـزد انـق<بيون بـا ارتباطامـام سـتاد كردن هماهنگ و خراسان

بود/ كوشا سختپـاريس, بـه امـام هـجرت از پسو پاريس روحاني غير رابط تنها غنيانحـجة شب نـيمههاي بـود/ خـراسـاناســماعيل المســلمين و اvســــ<مموقع آن كه ش} ١٣٨٥ |م فردوسيپوربـودند امـام خـدمت در پــاريس درغنيان منزل به ديرگاه تا را امام پيامهايشب نـيمههاي و ارسـال خـراسـان بهو پـياده را نـوارهـا انـق<بي جـوانـانآنـجا به پخش و تكثير جهت سحرگاهبـا همزمان كه صبحگاهان و ميآمدندمـنتشر خـراسـان در امام پيام پاريس

عبدالرضا غنيانـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٨٦

دسـتگاه حيرت و بهت موجب ميشد,ميگرديد/ رژيم امنيتي

١٣٥٠ سالهاي در غنيان عبدالرضاحسن امام مسجد از را خامنهاي آيتا�به جماعت نماز اقامه جهت cdefg مجتبيپس آن از و نمود دعوت كرامت, مسجدپـايگاه مسـجد اين له معظم حضور بامـتعهد گـروههاي و مـبارز روحـانيتمـبارز روحانيت اغلب گرديد/ انق<بيشهيد و مطهري شهيد همچون زمان آنو طبسي واعظ عباس اللىه آيت و مفتحپـايگاه آن در نـژاد هــاشمي شــهيداشـتياق و حـضور و داشـتند سخنرانيرا غنيان مسجد, آن در انق<ب عاشقانكـرامت مسجد كارگردان و كارگزار كهبـه ميساخت مصمم پيش از بيش بودشـدن المنبر ممنوع زمان در كه طوريو پـيامها ايشــان خــامنهاي, آيتا�در مـقالههايي قالب در را خود مطالبدر غـنيان و ميگذاشتند غنيان اختيارو مـذهبي جلسات در سخنرانيهايشابـ<غ را پـيامها اين ندبه دعاي جلسهو متواضع سخنوري حق به او مينمود/

بود/ ريا بي و مخلص مداحي و كر ذاخـدمت در انـق<ب از پس غـنيانماه اسفند اوايل از و بود انق<ب كميتهاللىه آيت سوي از حكمي طي ش ١٣٥٧آسـتان عـظماي تـوليت طبسي واعظامناي هيات عضويت به رضوي, قدستاريخ در و گرديد مفتخر قدس آستانعـ<قه عـلت بـه ش ١٣٥٧ اسفند ١٧خـاندان بـه كه عميقي اعتقاد و شديدحضرت خصوص به و وvيت و رسالتداشت, cdefg الرضـا مـوسي بــن عــليقـدس آستان متبركه كن اما سرپرستياوايل تا و گرفت عهده به را مطهر حرمخـدمت سـمت اين در ش ١٣٥٩ سالبـخش سـرپرستي بـه آن از پس نمود/مسـتضعفان بـنياد خـدمات و امــدادسال سه حدود و شد منصوب خراسانمسـتضعف و محروم جامعه خدمتگزارآستان توليت سوي از آن از پس و بودبازسازي عامل هيات بهعضويت قدسآخـر تـا و گرديد منصوب هويزه شهرامـناي هـيات عضويت سمت در عمربـارگاه درخدمت رضوي قدس آستان

١٨٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير عبدالرضا غنيانـ

تا بود/ cdefg الرضا موسي بن علي مقدساثـر بـر ش ١٣٧٠ اسفند سوم در آنكهگفت لبيك را حق دعوت قلبي عارضههـمان پنجم در و پيوست اللىه لقاء به وصحن ٢٤ غرفه در توليت دستور به ماهك خا به cdefg رضا امام مطهر حرم آزادي

كه است فرزند پنج داراي او شد/ سپردهبقيه و كرد فوت ١٣٥٢ سال در مجتبيحسـين, تـقي, مـحمد نـامهاي: به هممـانده يـادگار بـه او از هادي و مهدي

است/سكندري علي

ف

( 90 )فراهانيـميرزاموسي

(˜ 1262 Ç 1220)

و شـاه فتحعلي عصر دولتمردان ازبرجسته متوليان از و قاجار شاه محمد

ق}/ ١٢٦٢ ـ ١٢٤٧| قدس آستانقائم عيسي ميرزا فرزند موسي ميرزاافطسي حسيني سادات از فراهاني مقام

شـد/٢ زاده ق/ ١٢٢٠ سـال در فراهان١مقام قائم به مشهور عيسي ميرزا پدرشبرجسته افراد از كه خود دايي نزد بزرگدر و تـربيت بود, زند خان كريم دربارشـاه فـتحعلي توجه مورد قاجار عصروارد دولتـي خـدمات بـه و شـد واقعوزارت مـقام ق ١٢١٣ از او گــرديد/در را السـلطنه نـايب مــيرزا عــباسبـرادرش داشت٣/ عـهده بر آذربايجانپدرش مرگ از پس هم ابوالقاسم ميرزاو كرد شاياني پيشرفتهاي ق ١٢٣٧ دراو آورد/ بدست را شاه فتحعلي وزارتمقام شد كشته كه ق ١٢٥١ سال تا بعدها

داشت٤/ را قاجار شاه محمد وزارتچـنين در مـقام قـائم موسي ميرزاهر نهاد/ حيات عرصه به پا خانوادهايوي نـوجوانـي و كودكي دوران از چند

١٨٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير موسي ميرزا فراهانيـ

مـيتوان امـا نيست دست در اط<عيبزرگان نزد را متداول علوم كه زد حدسبه دانشمندش پدر جمله از و خود عهدكه هنگامي زيرا است/ گرفته فرا خوبياو درگـذشت پدرش ق ١٢٣٧ سال دروزارت به كه داشت سال ١٧ حدود درگـماشته السـلطنه نـايب مـيرزا عباس

شد٥/در ق ١٢٤٧ يا ١٢٤٦ سالهاي تا اودر را خود زندگي و ماند باقي مقام اينايـن در كـرد/ سـپري تـبريز و تـهراناز او خـود خـواسـته بـه كه سالهاستهـمين در داد٦/ اسـتعفا دولتي مشاغلبـراي قاجار شاه فتحعلي طرف از ايامحـضرت مـقدس آسـتان امــور ادارهرسـمي متولي اولين عنوان به cdefg رضاپايان تا وي شد٧/ برگزيده قاجار عصرفـعاليتهاي ق ١٢٦٢ سـال در عـمرشو داد انـجام مـنصب ايـن در را زياديرا مجموعه اين پريشان اوضاع توانستو نـادر مـرگ از پس تـحوvت در كهقدس آستان دامنگير قاجار عصر اوايلانـتخاب بخشد/ سامان و سر بود, شده

وي كه بود دليل اين به مقام اين به ويو زهد با و ديانت با و امانتدار مرديكرد متولي را او شاه <فتحعلي بود/ تقواپاسبان م<ئك آستان آن خدمه امور تاكـه ومـالي مـلك هـر و كند نظم به راخاص پيشين بزرگان و سلف س<طيناين در و داشتهاند موقوف حضرت آنپس بود درآمده ديگران تصرف به اياماو كند> كوتاه را ديگران دست و بگيردانجام خوبي به را سخت بسيار كار اينخان تقي محمد گفته به كه طوري به داد;گشت>٨/ تذكره جهان در او <نام سپهرطـور بـه ابتدا خان موسي ميرزا ظاهرابـراي و شـد مشـهد وارد رسـمي غيربـاز كـه خـود اصـلي هدف به رسيدنيك تا بود قدس آستان ك ام< گرداندنو تـحقيق مشـغول پـنهاني بـطور سالاين در كاويانيان محمد گشت/ تفحصنزديك كوچكي منزل او مينويسد: بارهبـه نزديك از و خريد گوهرشاد مسجدقـدس آستان اوضاع مطالعه و بررسياسـناد آوردن بدست از پس پرداخت/مـثل مـطهر حرم موقوفات درباره vزم

موسي ميرزا فراهانيـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٩٠

مـدارك ديگـر و عـليشاهي طــوماراز كه قصير محمد سيد حاج با مخفيانهسـران از و روزگـار عـلماي بــزرگانرا او و گرفت تماس بود رضوي ساداتبـازسازي مـورد در كه انديشههايي ازموافـقت و ساخت مطلع داشت اوضاعكه شد اين بر قرار كرد/ جلب را ايشانعـالم اين محضر در خان موسي ميرزادر شده كر ذ موقوفات يكايك به نسبتپس و كند دعوي اقامه عليشاهي طومارقـدس آسـتان بـه ك امـ< اثــبات, ازميرزا توافق اين از پس شود/ برگرداندهمزارع و ك ام< به ناشناس خان موسياز كـه تحقيقاتي با و رفت مشهد حومهداد انجام مختلف مناطق بزرگان و اهاليخـود دفتر در را مطلع اشخاص اين نامسال يك از پس موسي ميرزا كرد/ ثبتبازگشت تهران به جدي و عميق مطالعهك امـ< از بسـياري كه اين از را وشاهو مـتمولين تـصرف در قـدس آسـتانباخبر است, عشاير روساي و متنفذينكه سربازاني بر ع<وه شاه فتحعلي نمود/نيز ديگر سرباز دسته يك بود مشهد در

سـيدمحمد حـاج احكـام اجراي برايعازم خان موسي ميرزا به كمك و قصيرالسلطنه نايب ميرزا عباس و نمود مشهدخراسـان در امنيت برقراري براي هم راكرد٩/ رهسپار خراسان كم حا عنوان به

به رسيدن از پس خان موسي ميرزارا آستانه ك ام< كه كساني عليه مشهدكمك به و كرد اقدام بودند كرده غصباختيار در كه سربازاني و قصير اللىه آيتو نـمود تصرف را مزبور ك ام< داشترا آن مـصارف عـليشاهي طومار طبقو نـظم خان موسي ميرزا كرد/ مشخصتـا كـه داد آسـتانه امور در هم ترتيبينيابت زمان تا يعني پهلوي دوره اوايلدر حتي و اسدي خان ولي محمد توليتآن از بعد سالهاي در جهات از برخي

بود١٠/ برقراردوره در كـه بود شخصي اولين ويعـظمي تـوليت نـيابت مـقام به قاجاررا مجموعه اين توانست و شد برگزيدهبرساند خوبي رونق به و درآورد ركود اززنـده موسي ميرزا حاجي كه زماني تااز مـانع و داشت فـعالي مـديريت بود

١٩١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير موسي ميرزا فراهانيـ

چـون جـاهطلبي افـراد خودسريهايمـيشد١١/ او فـرزندان و الدوله آصفدر سرانجام مقام قائم موسي ميرزا حاجسـال اvخـر ربـيع ١٨ چهارشنبه شبسـالگي دو و چـهل سـن در ق ١٢٦٢سر پشت دوم رواق در و درگذشت١٢/وي از شـد/ دفن cdefg رضوي مطهر حرمدوبـاره وي مـرگ با نماند/١٣ فرزنديآشـفتگي دچـار مقدس آستان اوضاعآن به زيادي صدمات ساvر فتنه و شدفردي موسي ميرزا حاج ساخت١٤/ وارداو با و ديده را او كه كساني و بود وارستهمحدث ستودهاند/ را او داشتهاند ارتباطمـيزيسته او عصر به نزديك كه نوريعنوان به وي از دارالس�م كتاب در استالمـناقب صـاحب الكـامل <الصــالحاز است/١٥ كــرده يــاد والفــضايل>در موسي ميرزا حاج اقدامات مهمترينآن موقوفات احياي بر ع<وه مطهر حرماشـاره زيـر موارد به ميتوان حضرت

كرد:و زائرين براي دارالشفا تاسيس ـ ١

مطهر/ حرم مجاورين

آشـپزخـانه و مـهمانسرا ايـجاد ـ ٢زوار/ اطعام براي

صـحن طـ<ي سقاخانه احياي ـ ٣صحن داخل از سناباد نهر كشيدن و كهنهتـامين بـراي سقاها كار به دادن نظم و

آب/اطفال براي خانه مكتب تاسيس ـ ٤و عـلوي سـادات يـتيم و بضاعت بيو آنـان بـراي تـحصيل هزينه پرداخت

كار/ اين براي موقوفاتي وقفزائرين براي سفر هزينه پرداخت ـ ٥

وطن/ به بازگشت جهت بينوامـطهر, بـقعه اسـاسي تعميرات ـ ٦صحننو/ و متبركه رواقهاي و گلدستههادربـانان, خـدمه, امـور تنظيم ـ ٧افرادي گماردن كار به و موذنان و حفاظمطابق كشيك پنج ايجاد و نقارهخانه در

عليشاهي/١٦ طوماردر خـود مسكـوني منزل وقف ـ ٨وقـف و خـود مقبره مصارف بر مشهدآستان براي تبريز در مستغ<تي و ك ام<

قدس/١٧حرم براي نقرهاي در دو ساخت ـ ٩

اصغر علي فرزانهـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٩٢

١٢٥٢ و ١٢٤٢ تـاريخهاي در مـطهره/ق/١٨

مســجد در تــــعميراتـــي ـ ١٠گوهرشاد/١٩

صفوي: موسوي شاه علي سيدفاضل ـ ١٩٢ . الطيبة ة شجر

ايران رجال حال شرح بامداد: مهدي ـ ٢١٦٥.٤

فســايي: حســيني حســن مـــيرزا ـ ٣٦٧٤.١ ناصري فارسنامه

التـواريـخ نـاسخ سـپهر: مـحمدتقي ـ ٤٦٤٨.٢ و ٣٣٨.١

حسـنخان مـحمد ;٣٣٨.١ هــمان ـ ٥نـاصري مـنتظم تـاريخ السلطنه: اعتماد

١٥٥٦.٣و ١ الشـمس مطلع السلطنه: اعتماد ـ ٦

٥١٤.٢مـنتظم تــاريخ الســلطنه: اعــتماد ـ ٧

١٦١٢.٣٤٨٩.٢ و ١ پيشين سپهر: محمدتقي ـ ٨شـمس كـاويانيان: احـتشام مــحمد ـ ٩

١٠٧ ـ ١٠٦ . الشموس١٠٨ ـ ١٠٧ . همان ـ ١٠

. مشهد شهر تاريخ سيدي: مهدي ـ ١١٣١٩

مـنتظم تـاريخ الســلطنه: اعــتماد ـ ١٢١٦٧٨.٣

حـبيبآبادي: مـعلم عـلي مـحمد ـ ١٣

٧٠٦.٣ آoثار مكارمو ١ الشمس مطلع السلطنه: اعتماد ـ ١٤

٥٢٣.٢نـواب حـال شـرح وoيـي: مهدي ـ ١٥شـماره آستان, نامه قدس, آستان توليت

٩٢ . Nش ١٣٤٤O ششم دوره ,٢١. پـيشين كاويانيان: احتشام محمد ـ ١٦ـ ٣١٩ . پيشين سيدي: مهدي ;٩٩ ـ ٩٨٣٢.٢ و ١ پيشين: السلطنه: اعتماد ;٣٢٠

٣٦ ـ٩٥ ـ ٩٤ . پيشين وoيي: مهدي ـ ١٧

. پـيشين كاويانيان: احتشام محمد ـ ١٨١٨٢ ـ ١٨١

٢٩٢ . همان ـ ١٩

يحيايي رجبعلي

( 91 )فرزانهـعلياصغر(x 1381 Ç 1331)

مـحمد فـرزند فـرزانـه اصـغر عليهـنري آفـرينشهاي مـوسسه مسئولمـاه خـرداد در رضـوي, قدس آستانو نام خوش خانوادهاي در ش ه ١٣٣١دوران شـد/ مـتولد كـاشان در مـتدينزادگـاهش در را نـوجوانـي و طفوليت

١٩٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير اصغر علي فرزانهـ

و تحصي<ت اتمام از پس وي گذراند/خـدمت بـه دبــيرستان دوره پــايانوارد ش ١٣٥٣ سال در و رفت سربازيگرديد/ مشهد دانشگاه ادبيات دانشكدهدرجـه دريـافت بــا ١٣٥٨ ســال درسـال در و شد التحصيل فارغ ليسانسكارشناسي مقطع در تحصيل به ١٣٧٨در داد/ ادامـه دولتـي مـديريت ارشـدنـزهت خـانم بـا سال همان فروردينآمـوختگان دانش از جهرمي حيدريانمشـهد دانشگاه از كشاورزي مهندسينيز حوزوي دانش از فرزانه كرد/ ازدواجسـيد اسـتاد نـزد را فلسفه او برد, بهرهسـال در و خواند آشتياني ج<لالدين

نـزد را لمــعه شــرح درس ش ١٣٥٥به ق} ١٤٢٥ ـ ١٣٢٩| مرواريد آيتاللىهرا اvصـول كفاية درس و رساند پاياننوقاني مهدي ميرزا اللىه آيت محضر دراستخدام به انق<ب اوايل در گرفت/ فرابه نخست آمد/ در رضوي قدس آستانانجام فرهنگي امور اداره معاونت عنوانآن مقامسرپرست در گاه آن نمود وظيفهمطهر حرم زائران خدمت در تشكي<تاز پس داد/ ادامه خدمت cdefgبه رضا امامآفـرينشهاي مـوسسه مســئوليت آنبـرعهده را رضـوي قدس آستان هنريبود/ سمت اين در پايانعمر تا كه گرفتعـليه دانشـجويي دوران در فرزانهدر و داشت سياسي فعاليت پهلوي رژيماللىه آيت كه ١٣٥٦ سال در راستا همينايرانشهر در انق<ب معظم رهبر خامنهايرفت/ له معظم م<قات به بودند تبعيد درگروه اتفاق به وي ١٣٥٨ سالهاي درمـجمع كـه ديـالمه عـبدالمـجيد شهيدداده تشكـيل را شيعي تفكرات احيايو سـياسي فـعاليتهاي مشـغول بـودالهي فلسفه زمان آن در و شد فرهنگي

اصغر علي فرزانهـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٩٤

تـدريس مـجمع در را البــ<غه نــهجمينمود/

در فرزانـه كه اجتماعي خدمات ازبـه مـيتوان است داشـته مشـهد شهرالحسنه قرض صندوق اولين راهاندازيرضـوي قدس آستان فرهنگي موسسهو داشت عهده بر را آن مديريت خود كهاشاره خدمت ضمن آموزش راهاندازيامام مسجد امناي هيات عضو وي كرد/آن بازسازي در كه cdefgبود مجتبي حسنو خـوب مديريت داشت/ سهم و نقشحـفظ رجـوع, ارباب با شايسته رفتارصـداقت, امـانتداري, و المـال بــيتاز تـقوي و زهـد توانمندي, دينداري,

بود/ وي خصوصيتهايمذهبي و متدين فردي كه آنجائي ازداشت/ خاصي توجه خيريه امور به بودپنهاني صورت به كه است شده نقلسرپرست بي خانودادههاي از تعداديزندگي و ميداد پوشش مالي لحاظ به رافـرزانـه سرانجام ميكرد/ تامين را آنها

در گـزاري خدمت سال چندين از پسسفر هنگام cdefg رضا امام ملكوتي بارگاهاسـفند ٢٩ در تصادف اثر در كاشان بهيك و هــمسر هــــمراه ه/ش ١٣٨١پس اجسـادشان و درگذشت فرزندشجـمهوري صحن در مشهد به انتقال ازك خا cdefgبه رضا امام مطهر حرم اس<ميكتابهاي و بود قلم اهل فرزانه شد/ سپردهترجمه و امامت و رفعت نماز, آموزشامـام زيـارتنامه و مــرزبانان دعــاياوست/ قــلمي آثــار از cdefg رضــــابـهنامهاي فـرزند سـه وي بازماندگاندخـتر يك و مرتضي و علي مصطفي,

است/ مطهره بنامسكندري علي

Ñ ºk´Ç« k تdÇ« Ç »Ç¯Ao U »Two —

1k¦]

Ç çB¼— k¼\« Ñ k¼\ª§AkLî Ç çB¼—

1 k¦]Ñ k¼ªd§AkLî

ق

( 92 )اوكتايقاآنميرزا ـ قاجار

(˜ 1308 Ç 1223)

نـقاش, قـاجار مـيرزا قاآن اوكتايكـتابخانه رئـيس نيز و شاعر و خطاطفـرزند قاجاريه, زمان در قدس آستاننـوه السـلطنه شجاع ميرزا علي حسنشـاه ناصرالدين زن پدر و شاه فتحعلي<شكسته>, به متخلص پدرش قاجار١/هـ<كـو نـامهاي به فرزند چند دارايو مـيرزا ابـاقاخان ميرزا, ارغون ميرزا,سـال در بـود/ مـيرزا قــاآن اوكــتايمدتها از پس السلطنه شجاع ق ١٢٤٧ملتزم فرزندانش همراه فارس از دوريروانه فرمانفرما ميرزا علي حسين ركاباز پس قـاآن اوكـتاي گـرديد٢/ شيرازشدن كور موجب كه پدر گرفتاريهاي

آواره و پـنهان مــدتها گــرديد ويو نـزديكان بـا هــمراه و مــيزيستدر مـدتي بود/ مهاجرت در عموهايشنقل مشهد به سپس و شد كن سا همدانو شد; واقع عفو مورد اينكه تا كرد مكانهنگامي ش ١٢٦١ . ق ١٣٠٠ سال دربـه زيـارت قصد به شاه ناصرالدين كهشـاهزاده جـاي بـه را وي آمـد مشهدرياست به الرئيس شيخ ميرزا ابوالحسن

كرد٣/ منصوب كتابخانهسازي شبيه و رنگ آب در اوكتايخـوب را شكسـته خط داشت٤/ دستديوان و بود شعر ذوق داراي مينوشت,قاآني حبيب است/ باقي او از مختصريبه را خود شعري تخلص معروف شاعر

كرد٥/ اقتباس او مدح خاطراوست: اشعار از

ميرزا حسين سلطان ـ قاجار ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٩٦

مـرا شـبها رب يــا رب يــا كــري ذ نــيست

يـاربها رب يـا گـرديده اثر بي رب يا چه از

هـجر شـبهاي نـامهربان مـه اي فــراقت در٥مـرا كـوكبها ديده اشك ز دامان بر هست

ستايش در التواريخ فردوس مولفبه را او و است كرده مبالغه آن قا اوكتايستوده كاري پرهيز نيز و زندهداري شبق ١٣٠٨ سـال در اوكتاي فوت است٦/رياض مسجد در را جسدش شد/ واقعسر پشت رواق در واقع زنانه} |مسجداز كـردند٨/ دفـن رضوي منوره روضهاvمين روح ماند: باقي فرزند دو اوكتاياو فـوت از پس عبدالرضا عبدالرضا/ ورا كتابخانه مسئوليت و شد پدر جانشينفـرزندش عبدالرضـا از پس پذيرفت/بـه نـوجوانـي سـن در ميرزا عبدالعليريـاست طريق اين به و رسيد رياستخـاندان اين در قدس آستان كتابخانهاز بـيش توانسـتند آنان و شد موروثي

بمانند٩/ مقام اين در سال هشتادباقي شعر ديوان دو قاآن اوكتاي ازق ١٣٢٢ سال در آنها از يكي كه ماندمشـهد در شـهيدي جـواد سيد توسط

است١٠/ يافته تحريرشـيرازي: بـيگي ديـوان احـمد سيد ١ـ

٢٠٢.١ الشعراء حديقةفـارسنامه فسـايي: حســيني حســن ٢ـ

٧٤٤.١ ناصريدفـتر از سـبز بـرگي رفـوگران: زري ٣ـشماره دانشورز, مقدس, كتابخانه تاريخديـوان احــمد ســيد ;٢٣ .١٣٨٢ ,٢٣

همانجا شيرازي: بيگييزي: تـبر زاده يم كـر عــلي مــحمد ٤ـ٩٣.١ ايران قديم نقاشان آثار و احوال

شـيرازي: بـيگي ديـوان احـمد سيد ٥ـ٢٠٣ ٢٠٢.١ـ پيشين

فــردوس بســطامي: عــلي نــوروز ٦ـ٤٣١ و ٤٢٩ . التواريخ

خراسـان فرهنگ عطاردي: nا يز عز ٧ـ١٨.٤

٤١٦.٣ همان ٩ـالي الذريعة تهراني: بزرگ آقا شيخ ١٠ـاحـمد سـيد ;١١٢.٩ الشـيعة التصانيف

٢٠٢.١ پيشين شيرازي: بيگي ديوان

سعيديزاده رسول

( 93 )ـسلطانحسينميرزا قاجار

(˜ 1333 Ç )

الدوله نـير مـيرزا حسـين سـلطان

١٩٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ميرزا حسين سلطان ـ قاجار

نـيرالدوله مــيرزا پــرويز فــرزندقـاجار١/ شاه فتحعلي نوه ق} |م١٣٠٥ناصرالدين قصر در را كودكي دوران ويكـمال سـن به كه هنگامي گذراند/ شاهشاه ناصرالدين خدمتي پيش مقام رسيداواخـر تـا نـيرالدوله شـد/ داده او بــهشـاهزاده بـه شـاه ناصرالديـن سلطنتسفر دو در و بود معروف خدمت پيشسـالهاي در اروپـا بـه شاه ناصرالدينپـيش عــنوان بــه ق ١٢٩٥ و ١٢٩٠ع<وه ميكرد٢/ همراهي را شاه خدمت,امور به رسيدگي خدمتي, پيش سمت بروحش باغ و تپه دوشان عمارت و باغ

ق ١٣٠٥ سـال بود٣/ وي عهده به آنجاحكومت غالبا كه نيرالدوله ميرزا پرويزو درگذشت داشت را نيشابور و سبزوارداده ميرزا حسين سلطان پسرش به لقبحكـومت بـه ق ١٣٠٩ سـال در شد٤/امـير فـرمان و شـد مـنصوب نيشابورسال چند تا كرد٥/ دريافت هم را تومانيغيره و سبزوار وvيت سر حكومت بعددر و گـرديد نيشابور حكومت ضميمهمرغوب و خوب ك ام< كثر ا مدت ايناز و درآورد خود تصرف به را نيشابور

گرديد٦/ نيشابور اول درجه كين م<درگـذشت بــا ق ١٣١٨ ســال درالدوله ركـن مـيرزا نـقي علي شاهزادهمـيرزا حسـين سـلطان خراسـان واليتوجهي قابل پيشكش دادن با نيرالدولهوي جـانشين اعـظم صـدر و شـاه بـهكـم حـا ق ١٣٢٣ سال تا وي گرديد٧/از وي عـزل عـلت بـود٨/ خــراسـانضد بر مردم شورش خراسان كميت حاحيدرخان بود/ وي ستم و ظلم اثر در اوميگويد: خود خاطرات در اوغلي عمومـن قلب در العاده فوق اثر كه <چيزي

ميرزا حسين سلطان ـ قاجار ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ١٩٨

كه بود آن ميافزود من تعجب به و نمودهعبور و حركت حين در كم حا ميديدمو فراشها از كثيري عده بازار و كوچه ازچهار عده به تقريبا خور مفت آدمهايو انـداخـته خـود عقب و جلو نفر صدرا آنها زور به بودند نشسته كه را كسانيكـردن تـعظيم بـه حكـم و كـرده بلندخراسان به من ورود بدو در مينمود/١٠آن از كه نمودم مشاهده كي هولنا منظرهرا جـديد كـم حا خراسان اهالي منظرهكـه ميگفتند و كردند تمجيد و تحسينو بـوده ك سفا كم حا خوب كم حا اين[چون] كند/// حكومت توانست خواهدبه را بدن نصفه يك كرده شقه را شخصيبـه را ديگـر نصفه و دروازه طرف يكآن من و بودند آويخته ديگر طرف يكمد از نميتوانستم را وحشيگري منظرهمـدت از پس سازم١١/// محو خود نظربه ك سفا اين از كه ديگري اتفاق قليليعـموم با كه بود آن رسيد شهود عرضهو انـبار را گـندم شـده مـتفق كـين م<بـه افـزودند آن قيمت بر كرد/ احتكارتحصيل سختي به مردم را نان كه قسمي

اين از ميخريدند گزاف قيمت به كردهشد افزوده خيلي نان قيمت بر احتكارعـاجز آن خـريدن از ضـعفا و فقرا كه

بودند///>١٢توضيح آنگاه اوغلي حيدرخانعمواز بـرداري بـهره بـا چگونه كه ميدهدعمومي, رضايت عدم و اتفاقات همينشهر معروف بلواي و برانگيخته را مردمبـلوا ايـن است١٣/ شده باعث را مشهدازدحـام كشيد, طول روز سيزده تقريباصـحن در كـه شد زياد قدري به مردمالدوله نير نبود/ ممكن كردن حركت حرمالدوله ركـن و مــعزول حكــومت ازگـزارشهـاي در گـرديد١٤/ مـنصوبمشهد در روس و انگليس كنسولگريو اجـحاف خـصوص در تلگرافهاييكم حا الدوله نير سوي از كه احتكاريبـراي گرفته صورت مشهد در خراساندارد/١٥ وجود خارجه وزير مشيرالدولهعـلت خصوص در رائين اسماعيلاين در <البته مينويسد: الدوله نير عزلآن و شـده ابراز نيز ديگري عقايد بارهو اعضا بين داخلي مخالفتهاي كه اين

١٩٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ميرزا حسين سلطان ـ قاجار

بـراي وكوشش ايالتي حكومت عناصرتـا شـد بـاعث الدوله نـير برانداخـتنو آرد احـتكار طـريق از او مـخالفينبـه مـردم, شوراندن و نان گراني گندم,يوسف محمد آيند١٦/ نايل خود مقصودبي <بلواي مينويسد: باره اين در هرويايـالت ضد بر مشهد اهالي اغلب جهتنفر چند العمل دستور به الدوله نير كبريشـاهزاده بـا سـابقه عـداوت كه اعياناقـدام نـان گرانـي به و داشتند له معظمو پـرداخـتند اهـالي تحريك به نمودهماه در واداشتند فساد به را زن چندينزياد خسارت مايه اغتشاش آن و صفرسال در شد/>١٧ ايالت دولت و ملت بهخان احمد ميرزا عزل از پس ق ١٣٢٣الدوله نير تهران حكومت از الدوله ع<ءمنصوب تهران حكومت به وي جاي بهشاه الدين مظفر ق ١٣٢٤ سال در شد١٨/نظامنامه كه گردانيد مقرر دستوري طينـوشته مـلي شوراي مجلس انتخاباتبه شاه امضاي از پس نظامنامه اين شود,تـا شـد داده تـهران كـم حـا نيرالدولهوي گـرچـه نـمايد برگزار را انتخابات

ولي شـود بـرگزار انتخابات نبود مايلالسـلطنه مخبر هدايت خان قلي مهديسـال در كـرد١٩/ كـار ايـن بـه اقـدامنــظام جــانشين نــيرالدوله ق ١٣٢٥مـنصوب اصـفهان حكومت به السلطنهســردسته زمــان ايــن در گــرديد,مـجتهدين بـه تـبريز مشروطهخواهانفشـار در تـا نـموده تـلگراف اصفهاننجفي آيتا� و كنند ياري شاه به آوردنقانون متمم مواد تا نمود, توصيه مردم بهرا مـاليات نرسد شاه امضاي به اساسي

نكنند/٢٠ اداق ١٣٣٠ سال در ديگر بار نيرالدولهپيش مشهد در كه نظميهايي بي اثر درانـتخاب خراسـان كم حا عنوان به آمدمشـهد وارد الثاني جمادي در و شد٢١/تـحريك بـه سـال همين در گرديد٢٢/نظميهايي بي و مرج و هرج بيگانگاناvول ربيع ششم در و داد روي مشهد درنظامي حكومت روس اردوي طرف ازدهـم روز عـصر و شد اع<م مشهد درحـرم سمت به توپ شليك اvول ربيعحـمله و تيراندازي اثر در و آغاز مطهر

ميرزا حسين سلطان ـ قاجار ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٠٠

cdefg رضـا امـام مـطهر حرم به روسهاحـضرت مـجاوران و زائران از تعداديو شـدند مـجروح و شـهيد cdefg رضــاو رواقـها ايوانها, درها, به خسارتهاييبـا نيرالدوله گرديد٢٣/ وارد مطهر گنبدمشهد به ورود از پس اختياراتي داشتنخرده به و كرد استفاده فرصت از نخستاشـخاص بـا پـيش از كه حسابهايييكي را خود مخالفين و پرداخت داشت

برد٢٤/ ميان از ديگري از پسدر نيرالدوله مثبت كارهاي جمله ازcdefg رضا امام مطهر گنبد تعمير سال اينمـرحـوم از نـقل بـه عـطاردي بــود/در <مـن مينويسد: مولوي عبدالحميدنخستين نيرالدوله بودم ساله ده وقت آناوليـن و نـهاد پـيش قدم كه بود كسينهاد گنبد بر خود دست با ط<ئي خشتقـدس آستان باشي معمار حسين حاجحـاج كـرد/ كـمك او بـه مورد اين درگچي كه را تبادكان گچ مقدادي, عباسط< خشت با و گرفت آب به است قويخشت اوليـن و داد نـيرالدوله دست بههزينه شد نصب گنبد در نيرالدوله توسط

مـالكان و سـادات از گـروهي را گنبدكـردند پـرداخت نـيرالدوله و مشــهدبه متخلص ميرزا مرتضي حاج شاهزادهداشت حضور بام پشت در كه شكسته,را طـ<ئي خشتهـاي نصب جريان ورا ذيـل ابيات البداهه في ميكرد نظاره

سرود:ســرشت نــيك شــه آن نــيرالدوله چـــون

بــهشت خــريدار و گشت حــــرم مــــعمار

نـوشت و برداشت خويش بدست خشت يك

خشت> <يك بــا خــود نكــوكاري تـــاريخ

ابـجد حــروف بــا خشت> <يكبه <يك> عدد اضافه با و ١٣٣٠ ميشودگنبد تاريخ اين در و ميگردد ١٣٣١ آنگرديد٢٥/ تعمير cdefg رضا حضرت مطهرحكـومت از مـدتي از پس نــيرالدولهو بـازگشت تهران به و معزول خراسانجنازهاش درگذشت, ق ١٣٣٣ سال درحرم السياده دار در و منتقل مشهد به را

گرديد٢٦/ دفن cdefg رضا امام مطهرتـاريخ الدوله: عـضد مـيرزا احــمد ١ـ

٢٦٥ . عضديايران رجال حال شرح بامداد: مهدي ٢ـفـرهنگ عـطاردي: ه اللـى يز عــز ;٨٧.٢

٢٠١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ميرزا تقي محمد قاجارـ

٣٠٩.٤ خراسان٨٧.٢ پيشين بامداد: مهدي ٣ـ

. پـيشين عـضدالدوله: مـيرزا احـمد ٤ـالسلطنه: اعتماد خان حسن محمد ;٢٦٥

٥٦٣ . خاطرات روزنامة٣٠٩.٤ پيشين عطاردي: اللىه يز عز ٥ـ

٨٧.٢ پيشين بامداد: مهدي ٦ـعـمو حـيدرخـان رائـين: اسـماعيل ٧ـ٨٧.٢ پيشين بامداد: مهدي ;٣٣ . اوغلي. مشـهد شـهر تـاريخ سيدي: مهدي ٨ـ

٤١٠٢٣ . پيشين رائين: اسماعيل ٩ـ

٢٨ . همان ١٠ـ٣٠ . همان ١١ـ

همانجا ١٢ـهمانجا ١٣ـ

٣٣ . همان ١٤ـتـاريخي وقـايع مـيرنيا: علي سيد ١٥ـ

٢٤٢.١ ايران خاور٣١ . پيشين رائين: اسماعيل ١٦ـ

عين هروي: رياضي يوسف محمد ١٧ـ١٥٥ ١٥٢ـ . الوقايع

٨٨.٢ پيشين بامداد: مهدي ١٨ـو خـاطرات هدايت: خان مهديقلي ١٩ـ

١٤٢ . خطراتانـقIب مـلك: زاده رضــا رحــيم ٢٠ـامـور اسـناد روايت بـه ايـران مشروطه

٤٧ . Nآبي Oكتابهاي انگليس خارجه٨٨.٢ پيشين بامداد: مهدي ٢١ـ

٦٦٩ . پيشين ملك: زاده رحيم ٢٢ـبـه گـيIن مشروطة روشن: محمد ٢٣ـ

١٤٥ ١٣٥ـ . مشهد وقايع انضمام٨٨.٢ پيشين بامداد: مهدي ٢٤ـ

٣١١.٤ پيشين عطاردي: اللىه يز عز ٢٥ـ. قـدس آستان تاريخ موتمن: علي ٢٦ـ

٣٤٠

سكندري علي

4 k¦] Ñ ©¯Bi 𦫠Rqî Ç nB]B›

4 k¦] Ñ ¬Bi JAod« Ç nB]B›

( 94 )قاجارـمحمدتقيميرزا

(˜ 1318 Ç 1262)

آسـتان مـتولي و خراسان استاندارپسـر چهارمين ميرزا تقي محمد قدس/ناصرالديـن كوچك برادر و شاه محمدق ١٢٦٢ سـال حـدود در قاجار١ شاهدر مـيرزا تـقي مـحمد شـد٢/ مــتولدانـتخاب تـهران حكـومت به ق ١٢٧٣زنجان كم حا ق ١٢٨٣ سال در و گرديدمـيرزا اردشـير درگـذشت از پس شد/ركـن بـه ملقب ق} ١٢٨٢| الدوله ركن

ميرزا تقي محمد قاجارـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٠٢

بـه ق ١٢٨٩ سال اوايل در شد/ الدولهعميد قوانلو قاجار خان ناصرقلي جايزنجان حكومت به دوم بار براي الملكسـال گـرديد٣/ آنـجا روانه و منصوبگذار وا وي به خراسان ايالت ق ١٢٩٣خان سعيد ميرزا ق ١٢٩٧ سال در شد٤/قـدس آسـتان توليت از الملك موتمنتوليت و شد٥ خارجه امور وزير و عزلتـفويض خراسـان والي الدوله ركن بهمـيرزا فـرزند مـصطفي ميرزا و گرديد

شد٦/ التوليه نايب خان سعيدحكـومت از ه/ق ١٢٩٩ ســال درحسـين ميرزا حاج وي جاي به و عزلبـه اعـظم سپهساvر الدوله مشير خان

آسـتان توليت نيابت و حكومت سمتمشـير حكـومت شد/ فرستاده رضويطـول انـدي و مـاه دو از بـيش الدولهدرگذشت از پس درگذشت/٧ و نكشيدهمين در الدوله ركن دوباره سپهساvرحكومت فرمان و اعزام خراسان به سال

گرفت/ ق ١٢٩٨ حجه ذي در را آنجاطـول ق ١٣٠٠ سـال تا حكومتشحسـام كـه بود زمان همين در كشيد/٨تـومان هــزار ٢٥ دادن بــا الســلطنهجـاي بـه شـاه ناصرالدين به پيشكشحكومت به بار پنجمين براي الدوله ركنحركت از پيش اما شد منصوب خراساندر سـال همان اvولي جمادي دوم دربا دوباره الدوله ركن و درگذشت تهرانآمـد/٩ خـراسـان بـه پــيشكش دادنق ١٣٠١ شعبان تا بار اين وي حكومتبعد به تاريخ اين از و نكشيد طول بيشتربه ملقب شيرازي خان عبدالوهاب ميرزاخـراسـان حكـومت بـه الدوله آصـف

شد/ منصوبالدوله ركـن اقدامات اولين از يكيدسـتگيري مشـهد بـه ورود ابتداي در

٢٠٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ميرزا تقي محمد قاجارـ

به وي تحويل و افغان خان ايوب سردارايـن در چون بود انگليس كنسولگريروسـيه خود حريف بر انگلستان زمانسـردار اين وجود ضرورت يافت غلبهميرسيد/١١ نظر به منتفي ايران در افغانحـدود در ايـران تركمانهاي همچنينبـه گـويا نـيز گـرگان دشت تا بجنوردايـن از كردند, شورش روسيه تحريكسـرداران از تـعدادي و الدوله ركن روتـا و شـدند گـرگان مـامور خـراسـاناشـتغال تركمانان به جنگ به ديرگاهي

داشتند١٢/ق ١٣٠٣ ســال در الدوله ركـــنيـا دولتــي الشــوراي دار مــديريتو گـرفت بـرعهده را كبري دارالشورايرياستش نيامد بر كار اين عهده از چونسـال از او نكشـيد/١٣ طـول چــندانبــار ديگــر ق ١٣٠٨ تـــا ق ١٣٠٤قدس آستان توليت نيابت و استانداري

آورد/١٤ دست به را رضويبـا ق ١٣٠٩ سـال در الدوله ركـنبه شاه به توجهي قابل پيشكش تقديمهفت از بعد شد تعيين فارس استانداري

زيادتر پيشكش اعطاي با او رقباي ماهرا فـارس استانداري كه بودند درصددبـا الدوله ركـن ولي بگـيرند١٥ بدستالدوله انـيس چـون افـرادي وسـاطتخـود رقباي بر شاه الدين ناصر همسرماند/ باقي خود مقام در و گرفت پيشيبـه نـامهاش از بخشي در الدوله انيسشنيدم <باري مينويسد: شاه ناصرالديندادهايد تغيير باز را شيراز حكومت كهركن بيچاره كه است تعجب خيلي وليهـمه آن بـا رفته است ماه هفت الدولهاز است پـيشكشي بـراي گر ا خسارتباشد/> خودش و بگيريد شاهزاده خودوي عـريضه بـاvي در شاه ناصرالدين

مينويسد:جـواب است كـم حـا الدوله <ركنو داديـم تـلگراف با هم را عريضهاش

شود>/١٦ داده كه ندارد جوابي ديگريـادداشـتهاي در السـلطنه اعـتمادوي انـتصاب مـورد در خـود روزانــهركـن ق ١٣٠٩ رجب ١٨> مـينويسد:داد, پـيشكش تومان هزار پنجاه الدولههم الدوله ركن پسر و شد فارس كم حا

ميرزا تقي محمد قاجارـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٠٤

حكـومت گـرفت>١٧ لقب الملك عيننكشيد يكسالطول بيشاز ركنالدولهدر او گرديد/ عزل ١٣١٠ق شعبان در وپسازعزلآصف ٢٣ذيحجه١٣١٤ق

الدولهواليخراسانشد١٨/مشهد بر آراميهايي نا زمان اين درسـركنسولگري گـزارش در بود, كم حا

است: آمده مشهد در انگليستجدد هيجان يك بنياد الظاهر <عليركن ولي بود شده نهاده سختي خواهانهخواهان تجدد حال مواظب والي الدولهاظهار و هستند خائف اينها چون و استامكـان نمينمايند مخصوصي مخالفتاز بعد هفته يك بماند/ آرام شهر كه داردداد گزارش سايكس |سرگرد} ياور آنتوصيه ايران دولت به سفارتين چنانكهايـالت بـه الدوله ركن تعيين نمودهاند,خواهـد تجديد نوروز عيد در خراسانمـارس اوايـل در صورت هر به شد///معزول الدوله ركن كه شد داده گزارشخراسان در شخصا كه نيرالدوله و شدهتـقريبي مـناسبت بـه است عـام منفورمقام اين براي كه پيشكشي ليره ٢.٤٠٠

نمودهاند/>١٩ تعيين ايالت به است دادهالدوله ركن ميرزا تقي محمد سرانجامفـوت سالگي در٥٧ ١٥شوال١٣١٨قcdefgدفـن ـا رض امام مطهر درحرم و كردخـصوص در ـامداد ب مـهدي گـرديد/٢٠نامبرده ويژگيهايركنالدولهمينويسد:مانند و بيعرضه و گنده بود شاهزادهايحكـومت در اخاذ, دولت مامورين اكثرهاييكهميرفتغالباحكومتهايجزءوي ه ـب هركس و ميگذاشت حراج به راـاموريت م ه ـب را او مـيداد پـول زيادتررا كار اين الدوله ركن فقط نه ميفرستادوده ـب عـملي لكه ـب مـيكرد زمان آن در

تمامحكام>/٢١ به معمولدار ق ١٢٩٩ سـال در الدوله ركـنهـزار سـه بـا را رضـوي حـرم السيادهكاري آينه آستانه درآمد محل از تومانكتاب تعدادي ق ١٣٠١ سال در نمود٢٢/نـمود٢٣, قدس آستان كتابخانه وقف رااحداث خود هزينه از را ركنيه قنات ويچهل عدد دو روشنائي بر را آن درآمد وبود آويخته مطهر حرم در خود كه چراغدر كاروانسرايي همچنين نمود,٢٤ وقف

٢٠٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ميرزا تقي محمد قاجارـ

را مشهد ـ قوچان كيلومتري ٤٨ فاصلهنـو از خـويش شــخصي هــزينه بــاشش وي مـوقوفات ديگر از ساخت/٢٥بلورفروشانميباشدكهدر تيمچه دانگبهمبلغ امامجمعهمشهد ١٣٠٥قازورثهبود٢٦/ تومانخريده پانصد ششهزاروفارسنامه فسايي: حسيني حسن ميرزا ١ـ

٧٨٧.١ ناصريايران رجال حال شرح بامداد: مهدي ٢ـ

٣١٧.٣٣١٣.٣ همان ٣ـ

مـنتخب خـراسـاني: هـاشم مـحمد ٤ـتاريخ السلطنه: اعتماد ;٦٢٩ . التواريخ

١٩٦٣.٣ ناصري منتظم٢٠٠٩.٣ پيشين السلطنه: اعتماد ٥ـ

شـمس كـاويانيان: احـتشام مــحمد ٦ـ٤٢٢ الشموس.

٣١٣.٣ پيشين بامداد: مهدي ٧ـ;١٨٨٧.٣ پـيشين السـلطنه: اعـتماد ٨ـ

٣١٤.٣ پيشين بامداد: مهدي;٢٠٤٧.٣ پـيشين السـلطنه: اعـتماد ٩ـ

همانجا بامداد: مهديمـيرزا اسـناد نـوايـي: عبدالحسين ١٠ـمـهدي ;٩ . الدوله آصـف عـبدالوهـاب

همانجا بامداد:عين هروي: رياضي يوسف محمد ١١ـ

٩٧ . الوقايع

١٠٣ ـ ٩٨ همان. ١٢ـهمانجا بامداد: مهدي ١٣ـ

. قـدس آستان تاريخ موتمن: علي ١٤ـ١٧٧

٣١٥.٣ پيشين بامداد: مهدي ١٥ـو خـاطرات هدايت: خان مهديقلي ١٦ـ

٦٥ . خطراتالسـلطنه: اعتماد خان محمدحسن ـ ١٧

٧٩٤ . خاطرات روزنامه. پـيشين خـراسـاني: هاشم محمد ١٨ـ

٦٣١انـقIب مـلك: رضــازاده رحــيم ١٩ـامـور اسـناد روايت به ايران مشروطيت

١٩٩ . Nآبي Oكتابهاي انگيس خارجههـروي: ريـاضي يـوسف مــحمد ٢٠ـ

١٤١ . پيشين٣١٧.٣ پيشين بامداد: مهدي ٢١ـ

مـنتظم تـاريخ الســلطنه: اعــتماد ٢٢ـ٢٠٤٠.٣ ناصري

. ساله هزار گنج شاكري: رمضانعلي ٢٣ـ٩٤

فـردوس بسـطامي: عــلي نــوروز ٢٤ـ٤٠٢ . التواريخ

ايــران جــــغرافــياي فــــرهنگ ٢٥ـ١٠٣٧ .NخراسانO

خراسان فرهنگ عطاردي: nيزا عز ٢٦ـ٩٩.٢

سكندري علي

ميرزا قلي مهدي ـ قاجار ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٠٦

( 95 )قاجارـمهديقليميرزا

(˜ 1322 Ç )

متولي الملك سهام ميرزا قلي مهديغـير اموال واقف و قدس آستان باشيفـرزند ديـني, عـلوم طـ<ب به منقولپسـر مـيرزا ولي مـحمد دوم و بـيستجــد وي قــاجار١/ شــاه فــتحعليمـيباشد٢/ مشهد سهامي شاهزادههايچاپارخانه امور ق ١٢٩٠ سال محرم درقلي مهدي گرديد٣/ گذار وا وي به كشورشـركت خوارزم خان با جنگ در ميرزاكـه پـيروزيهايي سـبب بـه و داشتسرداران آوردند, بدست ايران لشكريان

دريـافت هـدايـايي شاه سوي از فاتحبـه مـفتخر ميرزا قلي مهدي و نمودند٤

گرديد٥/ ثوب و كرماني ترمه جبهريـاست بـه ق ١٣٠٢ ســال در اوايـن اواخـر در رسـيد/ خراسان قشونطمع و مفرط تندرويهاي واسطه به سالخـان عبدالوهاب ميرزا زياد ورزيهايخـراسـان, والي شيرازي الدوله آصفزمزمه و شدند خاطر رنجيده او از مردممهدي شاه, برخاست; انق<ب و آشوبخراسان قشون رياست به را ميرزا قليمخالفت دليل به اما داشت/ اعزام و معينتـهران بـه زود خــيلي آصــفالدوله

برگشت/٦سمت ق ١٣١٠ سال در الملك سهاماست/ داشـته را شـيراز بـيگي بــيگلرذيقعده ٢ يادداشت در السلطنه اعتمادمـيرزا قلي <مهدي مينويسد ق ١٣١٠تنبلترين ميرزا ولي محمد حاجي پسربـراي شـيراز به را او و هاست شاهزادهاز ابـدا فـرستادهانـد گري بيگي بيگلراقبال مگر آمد نخواهد بر آنجا نظم عهدهاز نـامبرده بكـند>٧ كاري پادشاه خود

٢٠٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير خان محمد ميرزا ـ قاجار

ق} ١٣٢٢| عمر پايان تا ق ١٣٢٠ سالو بود رضوي قدس آستان باشي متوليكرد/ فوت سال آن در وبا مرض سبب بهق ١٣٢١ رجب در قليميرزا مهديصحن راهروهاي از يكي در مغازههاييخـيابان vبـا بست ســمت از عــتيقآنرا اعيان و ساخته انبار, آب مجاورتديني علوم ط<ب و زوار لباس بر وقففـرزندش به را آن توليت وي داد/ قراراتـقاي و ازهـد با بعد و السلطان اعزازقدس آستان نظارت با و مشهد علمايدر هـمچنين است٩/ نــموده گــذار وابـازارچـه اعـيان ق ١٣٢٢ ربـيعاvولو سـاخت خود خرج به را خانه شماعحـق عشـر كرد: ذيل مصارف بر وقفالسـلطان اعـزاز بـا را توليت و التوليهانـقراض از پس و داده قرار خود فرزندعـلماي ازهد و اعلم با توليت او اوvداست/ قـدس آستان با نظارت و مشهدوفـات شب روشـنايي و تعزيه مصرفروشـنايي و تعزيه و OPQRS طاهره صديقهآن مازاد و cdefg رضا حضرت وفات شباخـتصاص بـحريني و نجفي اعراب به

است/١٠ دادهايران رجال حال شرح بامداد: مهدي ١ـ

١٧٧.٤شـمس كـاويانيان: احـتشام مــحمد ٢ـ

٤٣٢ . الشموسالسـلطنه: اعـتماد خـان حسن محمد ٣ـتـاريخ هـمو: ;١٧٠٥.٣ البـلدان مــرآة

١٩٣٨.٣ ناصري منتظم١٢١٠.٣ـ و ٢ البـلدان مـرآة هـمو: ٤ـ

١٢١١١٢٢١.٣ و ٢ همان ٥ـ

اعتماد ;١٧٧.٤ پيشين بامداد: مهدي ٦ـ٣٩٧ . خاطرات روزنامه السلطنه:

السـلطنه: اعـتماد خـان حسن محمد ٧ـ٨٧٧ . پيشين

. پـيشين كـاويانيان: احـتشام محمد ٨ـ٤٣٢

نـويس پـيش مـولوي: عـبدالحـميد ٩ـرضـوي قـدس آستان موقوفات فهرست

٢٦١.٣٢٦٦.٣ همان ـ ١٠

سكندري علي

( 96 )ـميرزامحمدخان قاجار

(˜ 1284 Ç )

عـصر كشوري و نظامي سرداران از

خان محمد ميرزا ـ قاجار ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٠٨

ناصر و ق} ١٢٦٤ ـ ١٢٥٠| شاه محمدق} ١٣١٣ ـ ١٢٦٤| قـاجار شـاه الديناعظم صدر و اعظم سپهساvر به معروفقاجار محمدخان ميرزا شاه/ ناصرالدينقاجار١ دولوي ايل از اميرخان دوم پسربود٢/ قاجار شاه فتحعلي زن زاده برادرسال در شاه فتحعلي درگذشت از پسبراي شد آشفته كشور اوضاع كه ١٢٥٠حسـنعلي و مـيرزا حسـينعلي سركوبيشـيراز بـه مركزي قواي همراه به ميرزاجـزو هـنگام ايـن در و شـد فرستادهدر مـيآمد٣/ حساب به نظامي افسرانبه قاجار شاه محمد سوي از ١٢٥٦ سالايـن رسيد/ باشي سركشيكچي منصب

نصراللىه برادرش عهده بر او از قبل مقامبود/ سمت اين در سال چند و بود٤ خان٦ در قـاجار شاه محمد كه اين از پساز يكـي درگــذشت ق ١٢٦٤ شــوالبـا امـرا مـخالفت داد رخ كـه مسائليبود آقاسي ميرزا حاجي او وزير آخرينمسـلط تهران بر تقريبا طرفدارانش كهعـباس داشت قـصد وي خود و شدندرا شاه, ناصرالدين كوچكتر برادر ميرزا,او مخالفان از يكي بردارد/ حكومت بهبه كه بود قاجار خان محمد ميرزا همينمستوفي يوسف همچون بزرگاني اتفاقشبانه والي, خان قلي عباس و الممالكو رفتند تجريش در انگليس سفارت بهآمـدن تـا حـاضرند كـه كـردند اع<مرا كارها زمام ميرزا, ناصرالدين وليعهد,ايـن ت<شهاي باvخره گيرند/ بدستشد شاه ميرزا ناصرالدين و داد ثمر عدهخاطر رابه آقاسي ميرزا هم نهايت در ومحمد ميرزا با كه مخالفتي و بدرفتاري

نمود٥/ عزل بود كرده قاجار خانبـه ق ١٢٦٧ در خـان مـحمد ميرزامـنصوب دامـغان و سـمنان حكـومت

٢٠٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير خان محمد ميرزا ـ قاجار

نــايب خــود طــرف از و گـــرديددامـغان و سـمنان بـه الحكــومههاييكه كريمه جنگهاي زمان در وي فرستاد/عـثمانيها بـا روس نــيروهاي آن دربـا نـيز ايـران روابـط و بـودند درگـيربـه شـد تـيره هـنگام آن در عثمانيهاميرزا گرديد٧/ اعزام كرمانشاه مرزهايبــه ق ١٢٧٣ ســال در مـــحمدخانبـا جـنگ مـامور سـپاهي فـرماندهيبـه آوردن فشـار بـراي كه انگليسيهامـحاصره از برداشتن دست براي ايرانبودند كرده حمله ايران جنوب به هراتبـقيه و او امـا گـرديد/ جنوب رهسپارشكست انگـليس لشكر از ايران قوايپـاريس عـهدنامه مـطابق و خـوردند

شد٨/ جدا ايران از هراتخان محمد ميرزا ق ١٢٧٥ سال دررا آن وزيـر هفت كه دولتي شوراي درجـنگ وزارت عنوان ميدادند تشكيلداده او به نيز سپهساvر عنوان و داشتموجب كه مهمي كارهاي ديگر از شد٩/سـال در كـه بـود اين شد او پيشرفتتـركمانان با جنگ ماموريت ق ١٢٨٠

در چون يافت/ ساحلاترك و تپه گمشبه شاه طرف از شد موفق ماموريت ايندر گـرديد/ مـلقب اعـظم> <سپهساvروزارت و شد اعظم وزير بعد سال شوالاو بـه خارجه و ماليه جنگ, خانههايهـمه تـقريبا ترتيب بدين و شد محولاو دست به كشوري و لشكري كارهايبـر هم پايتخت نظم ق ١٢٨٢ در افتاد/مـيرزا ظاهرا اما گرفت١٠/ قرار او عهدهبـر كشـوري كـارهاي عـهده از محمدبيشتر بود برگزيده كه افرادي و نميآمدقلم و تدبير اهل كه بودند نظامي افراد ازاداري و مـالي امـور نـتيجه در نبودندشـد مـجبور شـاه و شد اخت<ل دچارو بـدهد عـمل استق<ل وزرا به دوبارهق ١٢٨٣ صـفر مـاه در را مـحمد ميرزاصدارت از ماه پنج و سال يك از پسجنگ وزارت فقط و كرد١١ عزل عظمي

گذارد١٢/ باقي او اختيار در راشـاه نـاصرالديـن سـال هـمين درسـيستان, خـراسـان, اياvت حكومتدمـاوند, بسـطام, شـاهرود, استرآباد,خوار, نردين, جاجرم, كمره, فيروزكوه,

خان محمد ميرزا ـ قاجار ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢١٠

بـا او و سـپرد او به را دامغان و سمنانخود ماموريت محل روانه تمام شكوهيوvيـات اين هنگام آن در البته شد١٣/واقـع در و بـود خــراسـان ضــميمهناصرالدين پسر پيشكاري به سپهساvرجـ<ل مـيرزا حسين سلطان يعني شاهوvيت مقام و نبود بيش طفلي كه الدولهبه شد١٤/ گماشته بود, او نام به خراساننـيابت زمـان ايـن در وي ميرسد نظرداشـته عـهده بر را قدس آستان توليتنايبان جزو وي از موتمن علي و است

است/١٥ كرده ياد توليتكـمك بـه مشـهد در مـحمد ميرزاموتمن رضا محمد ميرزا همچون افراديسـبزواري عـليرضا مـيرزا و السـلطنهخـراسـان در او ميكرد/ اداره را كارهاافـراد و نـمود زيـادي بـخشش و بذلو كـرد جـلب خـود طرف به را زياديعشـاير رئـيس و خراسان <سركردگاناطـاعت را او امـر ميل روي از تركمانبـه حـاضر اشـاره يك بـه و ميكردنددر او حكومت اما ميشدند>/١٦ خدمتاعتقاد به زيرا نكشيد طولي نيز خراسان

بـه او جـ<ل و شكـوه السلطنه اعتمادكـه شـاه ناصرالديـن از استقبال هنگامرا بسـياري حسـادت بود, مشهد روانههمراهـان با او سرد رفتار و برانگيختشد/ او عليه چيني دسيسه موجب شاهخـراسـان امراي با كه كردند متهم را اوناصرالدين دارد/ شاه عليه توطئه قصدرا او و نكرد توجهي اتهامات اين به شاهچـندي محمد ميرزا اما نساخت بركناردر مشهد به شاه ناصرالدين ورود از پسصبحگاهان ق ١٢٨٤ صفر هفدهم شبچندي رفت١٧/ دنيا از گهاني نا مرگ بهبا را او شاه ناصرالدين كه بود شده شايع

است١٨/ كرده مسموم قجري قهوهجسـد مـينويسد السـلطنه اعتمادرواق در سـپهساvر خان محمد ميرزابرخي اما شد١٩/ مدفون دارالحفاظ مطهرخانه توحيد در را او قبر محل هم منابعدرستتـر قـول ايـن البته كه نوشتهاندا4دب مـدينة تـذكره صاحب چون استدر و خوانـده محل آن در را قبر سنگاو مـقبره است٢٠/ آورده خـود كـتابو روشـنايي بـراي كه داشته موقوفاتي

٢١١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير خان محمد ميرزا ـ قاجار

است٢١/ مـيشده صـرف قـرآن قرائتو <دانش از كه اين خاطر به سپهساvربرخوردار كفايت> و <پختگي و بينش>تـوفيقي خـود صـدارت زمان در نبوداو زمان در كه كاري تنها نياورد/ بدستدينان بي شديد <تعقيب گرفت صورتجـامعه در وحشـتي كه بود زنديقان ومـقدسه كـن اما به جمعي و آورد پديدبا نيز السلطنه اعتماد شدند/>٢٢ متحصننظامي شخصي بيشتر او كه اين به اشارهاز او واسـطه هـمين بـه مينويسد بود,و بـرنيامد كشـوري كــارهاي عــهدهمـردمان از بـيشتر او مجلس <حواشينه عملند, و سيف اهل كه بودند سپاهيباعث ويژگيها اين قلم>/ و تدبير اهلاطاعت به تن ديواني كاركشته افراد شدمـجبور شاه خاطر همين به و ندهند اوكند مستقل كارها در را وزرا دوباره شدمـحمد ميرزا از را اعظمي صدر مقام والسلطنه اعتماد ديدگاه از بگيرد٢٣/ خانبـا خـود عـظماي صدارت زمان در اوزياد و داشت نيكو رفتاري تهران مردمتـوز كـينه و نميگرفت سخت مردم به

بـدنفسي و نميبريد را كسي <نان نبود/كرده خود پيشه را فحاشي فقط نداشتميداد كه بود دشنامي او تنبيه نهايت وغضب و قهر روي از هم دشنام اين كهاو دربـاره بــامداد نــبود>/٢٤ بــاطنمحمد ميرزا كه است معروف مينويسد:مـعلوماتي چـندان سـپهساvر خــانو بـود دربـاري قـجرهاي از و نداشتمردي نامبرده بودند/ شاه داماد پسرانشبد بسيار خطش و جدي منظم, متدين,

بود٢٥/ ناخوانا وسـپهساvر خـان مـحمد مــيرزا ازيـادگار بـه نيز چندي عمراني كارهاي

از: عبارتند كه ماندجـامع مسـجد بـناي تــجديد ـ ١

دامغان٢٦/توحيد در توجه قابل تعميراتي ـ ٢و cdefg رضـا حـضرت مـطهر حرم خانه

آن٢٧/ كاري آيينهدر خـيابان vبـا نمابندي طاق ـ ٣

مشهد٢٨/سر بر آباد شريف گردنه تسطيح ـ ٤در عمودي سنگ دو نصب و مشهد راه

خان محمد ميرزا ـ قاجار ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢١٢

حـضرت زيـارت آن بـر كـه س<م تپهبود٢٩/ شده كاري كنده cdefg رضا

السـلطنه: اعـتماد خـان حسن محمد ١ـ٢٤٩ . التواريخ صدر

ايران رجال حال شرح بامداد: مهدي ٢ـ٢٢٨.٣

٢٢٩.٣ همان ٣ـسـپهر: الملك لسان خان تقي محمد ٤ـ

٧٤٣ .٢ و ١ التواريخ ناسخعـباس ;٩٥٥ ,٩٣٧ ,٩٣١ .٣ همان ٥ـ. كبير امير خان تقي ميرزا آشتياني: اقبال

٨٦ ـ ٨٥سـپهر: الملك لسان خان تقي محمد ٦ـ

١١٧١ .٣ پيشين٢٣٠.٣ پيشين بامداد: مهدي ٧ـ

پيشين سپهر: الملك لسان تقي محمد ٨ـ١٤٠٠ .٣

السـلطنه: اعـتماد خـان حسن محمد ٩ـ٢٥٠ . پيشين

خـان حسـن مـحمد ;٢٥١ . همان ١٠ـ.٣ ناصري منتظم تاريخ السلطنه: اعتماد

١٨٦٠السـلطنه: اعتماد خان حسن محمد ١١ـ

٢٥٤ ـ ٢٥٢ . التواريخ صدر٢٣١.٣ پيشين بامداد: مهدي ١٢ـ

السلطنه: اعتماد خان حسن محمد ١٣ـشهر تاريخ سيدي: مهدي ;٢٥٣. پيشين

٣٥٣ . مشهد

٢٣٢.٣ پيشين بامداد: مهدي ١٤ـ. قـدس آستان تاريخ موتمن: علي ١٥ـ

١٧٦السـلطنه: اعـتماد خان محمدحسن ١٦ـ

٢٥٥ . پيشينعـلي مـحمد ;٢٥٧ ـ ٢٥٦ . همان ١٧ـاoدب مـدينة تـذكرة نـائيني: مـصباحي

٧٠٠.٢٢٣٢.٣ پيشين بامداد: مهدي ١٨ـ

السـلطنه: اعتماد خان حسن محمد ١٩ـ٢٥٧ . پيشين

پيشين نائيني: مصباحي علي محمد ٢٠ـخـراسـاني: مـIهاشم ;٧٢٥ و ٧٠٠.٢

٦٢٩ . التواريخ منتخبالسـلطنه: اعتماد خان حسن محمد ٢١ـ

٢٥٧ . پيشينجـهان و ايـران نوايي: عبدالحسين ٢٢ـ

٦٢٦.٢السـلطنه: اعتماد خان حسن محمد ٢٣ـ

٢٥٢ . پيشين٢٥٣ همان. ٢٤ـ

٢٣٢.٣ پيشين بامداد: مهدي ٢٥ـالسـلطنه: اعتماد خان حسن محمد ٢٦ـ

١٠٥٨ ـ ١٠٥٧ .٣ الشمس مطلعمــIهاشم ;٥١١ ٥١٠.٢ـ هــمان ٢٧ـمـوتمن: عـلي ;٦٥٠ . پيشين خراساني:كـاويانيان: احتشام محمد ;٩١ . پيشين

١١٤ . الشموس شمسالسـلطنه: اعتماد خان حسن محمد ٢٨ـ

٢١٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير حسين محمد باغيـ قره

٢٥٥ . التواريخ صدرهمانجا ٢٩ـ

يحيايي رجبعلي

»¦î kªd« Ç º±ƒnÑ ¨Bš« ©ÄB›

( 97 )باغيـمحمدحسين قره

(˜ 1310 Ç )

محمد حاج قدس, آستان واقفين ازعبداللىـه حاج فرزند باغي, قره حسينوي زنـدگي از است/ بـاغي قـره تاجرولي نـميآيد بـر منابع از دقيقي اط<عدر مشهد معاريف و متمولين از او ظاهرااست/ بـوده قاجار شاه ناصرالدين عهدبـاب يك /ق ه ١٣١٠ ســال در كــهبـه مـتصل دكـان باب دو و كاروانسراوصل بزرگ بازار در واقع مزبور سرايآستان وقف مشهد در را قنادها كوچه بهرا آن توليت و است كرده رضوي قدسنهاده بجنوردي تقي محمد شيخ عهده برهمان در باغي قره حسين محمد است١/و گفت حيات بدرود ق / ه ١٣١٠ سال

حـضرت مـطهر حـرم دارالســعاده درشد٢/ سپرده ك خا به cdefg رضا

خراسان فرهنگ عطاردي: اللىه يز عز ١ـ١٠٠.٢

السـلطنه: سـديد خـان عـلي مـحمد ٢ـ٢١٤ . سفرنامه

حسيني سيدحسن

jBªTÇîA Ñ é¼–Ç{ Apo¼Ç« Ç »®½°qÇÇ›

é¼–{ Apo¼« Ç ³¼§±T§A

( 98 )ابوطاهرسعدبنعلي قميـ

(˜ 516 Ç )

سلطان وزير پنجمين مرو, كارگزاردر اقـدامـاتي داراي سـلجوقي, سنجرابوطاهر / cdefg الرضا موسي بن علي حرممـهيسه بـن عـلي بن سعد الدين شرفروسـتاي در قـمي١ مـاميسا} |مميسه,قم از جواني در آمد/ دنيا به قم ويدهندمـلكشاه اردوي در و رفت بـغداد بــهخـدمت بـه ق} ٤٨٥ ـ ٤٦٥| سلجوقيعارض كه كميخ}, | كميج الدين مهذبكه ق ٤٨١ سال در شد٢/ وارد بود, لشكر

علي سعدبن ابوطاهر قميـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢١٤

خواجـه به مرو دولتي كارگزار از مردمسـلجوقيان, مشهور وزير الملك, نظامپسـرش از الملك نظام بردند; شكايتكـه تـن ده اسامي خواست الملك تاجمـعرفي وي بـه باشند مقام آن شايستهشرف ابوطاهر ميان آن از خواجه نمايد/خود منشور در و كرد انتخاب را الدينايـن از نـاميد/ المـلك> <وجـيه را اونســائم در مـنشي الديـن ناصر عبارتقمي] [ابوطاهر <و ميگويد: كه ا4سحار

منصب هر در وفات روز تا سال چهل تاتـعلق بـدو مـرو عـمل بـود كه بزرگيتـا وي كـه ميشود مشخص داشت٣/>مـرو كـارگزاري بـر عـ<وه عـمر آخركه است, داشته نيز ديگري مهم مشاغلاز است/ شده اشاره آنها به نيز منابع درتـاج وزارت وي ديگـر مناصب جملهسنجر سلطان مادر سفريه, خاتون الديندر و لشكـر عــارضي ه/ق}, ٥١٥ |مآخـرين , سـنجر سلطان وزارت نهايت٥٥٢ ـ ٤٥٢| سـلجوقي بزرگ سلطان

است٤/ بوده ه/ق}يا وزارت مقام كه زماني در ابوطاهر

را سنجر سلطان مادر حرمسراي نيابتسـخن او بـا رو در رو طـور به داشتافـراد از واسـطه هـمين بـه و ميگفتدليـل بـه ابـوطاهر شـد/ دربار خاصتـوسط داشت كــه شــايستگيهاييق ٥١٥ مـحرم هفدهم در سنجر سلطاننـظر بـه امـا شـد/ برداشـته وزارت بهوزارت سـاله يك دوره در كه ميرسددر و است ميبرده رنج بيماري از خودمـحرم ٢٥ در كه بود بيماري همين پيابوطاهر جسد درگذشت/ ق ٥١٦ سالمـوسي بـن عـلي امام بارگاه جوار درمورد در شد/ سپرده ك خا به cdefg الرضامـنشي است/ اخـت<ف وي قـبر جـاي<در كـه است كرده اشاره فقط كرمانيعلي بهطوس, رضوي امام مشهد جوارو است مدفون والرضوان, التحيه كنه ساموقوفه درآمد و كرده> وقف آن بر دهيجـامع نويسنده ميشود/ مقبرهاش خرج<جوار در او قبر كه است نوشته التواريخ

واقـع cdefg رضـا حـضرت طيبه> روضهقـريه مقدسه مشهد نواحي <در و استدر اخت<ف اوست/>٧ مرقد وقف معتبره

٢١٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير علي سعدبن ابوطاهر قميـ

يك را وزارتش مـدت بـرخـي كه اينمـاه سـه بـرخـي و مـاه٨ يك و سـالمدتي بهواسطه قوي احتمال به نوشتهاندانتخاب با قبلي وزير مرگ از پس كه بوداست/ افـتاده فـاصله وزارت بــه ويوي مرگ از سنجر سلطان كه نوشتهاندرا او خـانواده و شـد ك اندوهنا بسيارداد٩/ قرار خويش حمايت و لطف موردعـنوان بـا او از كـه داشـته بـرادري اوبرده نام مهيسه> ثابت ابو الدين <اوحدبـوده فارس وvيت وزير و است شده

است١٠/انسـاني منابع, گفته به قمي ابوطاهرو اصـل با خانداني از و صبور ديندار,قرايـن را امر اين بود,١١ محترم و نسباو كه اين نخست ميكند/ ييد تا نيز ديگردر سلجوقي سلطان كارگزار سال چهلمـدت ايـن در او كـارگزاري بود/ مروبر مبني شواهدي وجود عدم و طوvنيبه را او ص<حيت وي از مردم نارضايتيمعزي امير كه اين دوم ميرساند/ اثباتاز است ستوده را وي انساني فضايل همتـهنيت مـناسبت بـه شـعري در جمله

ميسرايد: وي وزارتپـرست حق وزيريست و حقپذير صدريست

گـذار حـق كريميست و شناس حق حريست

نـيست درخت يك چـنو مـلك و دين باغ در١٢بـار نـصرتست از و بـرگش دولتست كــز

قصيده معزي امير است كر ذ به vزممعروف بسيار

مـن يـار ديـار در جـز مكن منزل ساربان اي

دمن و اط�ل و ربع بر كنم زاري زمان يك تا

در و سروده ابوطاهر مدح در نيز راميكند: ياد چنين او از بيتي

صـدف را شـريعت در شرف, را محمد دين

زمـين خـلق ازو راضي سلف, نام بدو باقي

سبب را سعادت نامش نسب, طاهر بوطاهر١٣فطن و عقل سرمايه ادب و فضل پيرايه

شـيعي طاهر, ابو بودن قمي چه گر اديگري شعر اما ميكند اثبات را او بودنييد تا مهر مساله اين بر هم معزي امير از

ميگذاردآخـرت و دنـيا بـه تـو از راضـي بــاشند

زن و زمـرد خـ�يق گـزيدگان تـن شش

ديـن صدر و خاتون و سنجر شاه دهر در١٤بـوالحسـن و زهـرا و مـحمد آخرت در

علي سعدبن ابوطاهر قميـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢١٦

و مرو در ابوطاهر طوvني حكومتخـير آثـار مـنشا شك بـدون خراسانخراساني هاشم م< است/ بوده فراوانينوراللىه قاضي قول از التواريخ منتخب درالمـومنين مـجالس نويسنده شوشتريبه يا خود قمي ابوطاهر كه است آوردهمـطهر گـنبد سـنجر سـلطان از نـيابتخود است, ساخته را cdefg رضا حضرتميكند١٥ ييد تا را نظر آن هم هاشم م<چهل مدت براي ابوطاهر گفت ميتواندر اقـدام بـراي خوبي امكانات از سالو است بـوده بـرخـوردار مـطهر حـرمداده نسـبت او به ديگر آثاري همچنينقديم راه سر بر شرف رباط يكي كه شدهبـايد امـا مـيباشد١٦/ مـرو به نيشابورمـانند مـهمي عـمل چرا كه شد متذكرسـلجوقي عـصر منابع در گنبد ساخت

است/ نيافته انعكاس;٢٢١ . النقض رازي: قزويني جليل ١ـنسـائم ماني: كــر مــنشي نــاصرالديــن

٥٩ . اoسحار. پـيشين ماني: كـر منشي ناصرالدين ٢ـ

٥٩٦٠ . همان ٣ـ

الوزراء. دستور مير: خواند همانجا; ٤ـ١٩١ ١٩٠ـ

. پـيشين ماني: كـر منشي ناصرالدين ٥ـ٦٠

همانجا ٦ـالسـير حـبيب تـاريخ مـير: خـوانـد ٧ـ

٥١٣.٢عهد در وزارت آشتياني: اقبال عباس ٨ـ

٢٥١ . سلجوقي سIطين٦٠ . پيشين ماني: كر منشي ٩ـ

٢٢٢ . پيشين رازي: قزويني جليل ١٠ـ٦٠ . پيشين ماني: كر منشي ١١ـ

امـير ديـوان كـليات مـعزي: امـير ١٢ـ٢٩٤ ـ ٢٩٣ معزي.٥٤٥ . همان ١٣ـ٥١٧ . همان ـ ١٤

مـنتخب خـراسـاني: هــاشم Iمــ ١٥ـ٦٤٦ ـ ٦٤٥ . التواريخ

. مشـهد شهر تاريخ سيدي: مهدي ١٦ـ٢٤

. ٢ و ١ ايران آثار : و/// گدار, آندره ١٧ـ١٩٨ ـ ١٧٦

يحيايي رجبعلي

o–í] Ç º±ƒn Ñ ³¼§±T§A ¨A±›

٢١٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير كبر ا علي الملكـ قوام

( 99 )كبر ا الملكـعلي قوام

(˜ 1282 Ç 1203)

بـه مـلقب شيرازي كبر ا علي ميرزاپسـر كـچل بـه مـعروف و الملك قوامشيرازي خان ابراهيم ميرزا حاج چهارممـحمد آغـا اعـظم صدر الدوله اعتمادسـال در قـاجار, فـتحعليشاه و خانبـرادرانش آمـد١/ دنــيا بــه ق ١٢٠٣ميرزا شاه, سراي حرم معتمد عليرضا,اسداللىه و فارس بيگي بيگلر خان محمد

داشتند٢/ نام كاشان كم حا خانمـيرزا ه/ق ١٢١٥ ذيحجه اول دردرباريان سعايت به ك<نتر خان ابراهيم

و عـزل مازندراني شفيع ميرزا جمله ازفتحعليشاه دستور به و شد كشته سپسدستگير, او بستگان و اقوام همه قاجارخان محمد ميرزا شدند/ كشته يا و كوركـردند, كور را خان اسداللىه و كشته راالنسـل مـقطوع نـيز را عـليرضا مـيرزاشـديد بـيماري عـلت به اما ساختند,موردش در شاهي فرمان كبر ا علي ميرزاعـلي مـيرزا بهبودي از پس نشد, اجراو نشست فرو اندكي نيز شاه خشم كبر ا

نمود٣/ آزاد را ويمـقرب تدريج به نيز عليرضا ميرزاخـواجـه مـقام و شد سلطنتي دستگاهآورد دست به را فتحعليشاه حرم باشيرا سـرمايهاش بـود فرزند فاقد چون وتـهران سرچشـمه در قناتي حفر صرفوقف نيز را خود ك ام< از تعدادي و كردبه را شده ياد ك ام< توليت و نمود آن برفـرزندانش و المـلك قـوام بــرادرش

سپرد٤/كفايت دادن نشان با كبر ا علي ميرزارا شيراز ك<نتري توانست خود لياقت ووقتي ق ١٢٤٥ سال در و آورد دست به

كبر ا علي الملكـ قوام ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢١٨

وي بـه رفت شـيراز به فتحعليشاه كهداد٥/ الملك> <قوام لقب

حسين كه هنگامي ق ١٢٦٤ سال درنـظام بـه مـعروف باشي آجودان خانالمـلك قـوام و بود فارس والي الدولهاميركبير خان تقي ميرزا كه كرد احساساتفاق به ندارد, لطف سر او با اعظم صدرمردم قشقايي بيگي ايل خان قلي محمددسـتور و تحريك الدوله نظام عليه رانـظام ولي داد, فارس از را وي خروجبـه درگـرفت, جنگ و نپذيرفت الدولهاز نوايـي خان احمد قاجار شاه دستوررا شـورش و شد فارس رهسپار تهرانالدوله معز ميرزا بهرام سرانجام و خاتمهفـارس حكـومت بـه شاه محمد برادرتوسط بوشهر اشغال جريان در رسيد٦/وي ق ١٢٧٣ سـال در انگـليسي قوايبه شهر اين تسليم عوامل از كه بود متهم

است٧/ بوده بيگانگاناز پس ق ١٢٧٩ سال در الملك قوامتـوليت بـه مشيرالدوله خان جعفر سيدمقام اين و منصوب رضوي قدس آستان

كرد٨/ حفظ فوتش زمان تا را

ق ١٢٨٢ سال در الملك قوام فوتواقـع مشـهد در سالگي هشتاد سن درو خانه توحيد ميانه در را جسدش شد/قـبر كنار در باvسر مسجد شمالي صفهو تـهرانـي مـجتهد عـلي حسـن شيخفراهـاني خان موسي ميرزا قبر روبروي

كردند٩/ دفناز چـندي فـرزندان الملك قوام ازنصير به ملقب خان علي حسين جملهقـوام خـان مـحمد علي ميرزا الملك,ملقب عليخان فتح ميرزا و دوم الملكبـقاياي مـاند, بـاقي ديوان صاحب بهبه همگي شيرازي ابراهيم ميرزا خاندان

دارند١٠/ شهرت قوامي و قوام

تـاريخ عضدالدوله: خان احمد ميرزا ١ـحال شرح بامداد: مهدي ;٢٦٨ . عضديخـان عـلي محمد ;٤٣٣.٢ ايران رجال

٤٧ سفرنامه. السلطنة: سديدمـحمد ;٢٦٧ . پـيشين عضدالدوله: ٢ـصـدر السـلطنه: اعــتماد خــان حســن

٣٦ . التواريخnعبدا ;٣٩ . پيشين السلطنه: اعتماد ٣ـ

٣٧.١ من زندگاني شرح مستوفي:عـــضدالدوله: ;٣٩ ٣٨ـ . هــــمان ٤ـ

٢٦٨ پيشين.

٢١٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير كبر ا علي الملكـ قوام

اعــتماد هــمانجا; . عــــضدالدوله ٥ـ١٥٩٩.٣ ناصري منتظم تاريخ السلطنه:٩٤٨.٣ـ پـيشين السـلطنه: اعـتماد ٦ـ

٩٥٢. التـواريـخ صـدر السـلطنه: اعتماد ٧ـ

٢٣٩اعتماد ;٤٣٣.٢ پيشين بامداد: مهدي ٨ـ

١٨٥٢.٣ ناصري منتظم تاريخ السلطنه:اعـتماد ;٢٦٨ . پيشين الدوله: عضد ٩ـ٥١٦ ٥١٥.٢ـ الشمس مطلع السلطنه:

. التـواريـخ صدر السلطنه: اعتماد ١٠ـ٤٣ ٤٢ـ

سعيديزاده رسول

ك

³×ئ§A q½qî Ç º±ƒn Ѻ±ƒn »½B–Ÿ

( 100 )مـيرزا سـبزواريـ كــ�نتري

مومن(˜ 1288 Ç )

از سـبزواري كـ<نتر مـومن مـيرزاعـهد در رضـوي آسـتان خدمتگزارانبـوده قـاجار شـاه ناصرالدين سلطنتعمدهاي مطلب وي حال شرح از است/شـغل وي نــدارد وجــود مــنابع دربـرعهده را قـدس آسـتان تحويلداريخصوص در زيادي اسناد است/ داشته

قدس آستان درآمدهاي تحول و تحويلاسـناد اداره در وي امـضاي و مـهر بهاز پس او است١/ مـوجود قدس آستانامـام ملكوتي بارگاه به خدمت عمريمشـهد در ق ١٢٨٨ سـال در cdefg رضـاحـرم پاي پايين رواق در و درگذشت

شد٢/ سپرده ك خا به مطهر. رضـوي قـدس آسـتان اسناد اداره ١ـو ١٣٧٥٧ و ١١٢٥ شـــماره اســــناد

١٣٧٧٩السـلطنه: سـديد خـان عـلي مـحمد ٢ـ

٢٢٧ . سفرنامه

حسيني سيدحسن

گ

( 101 )اللىهورديخان گرجيـ

(˜ 1022 Ç )

در فـارس كم حا و ايران سپهساvرـ ٩٩٦| صـفوي اول عـباس شـاه عهدمطهر حرم به ك ام< واقفين از ق} ١٠٣٨بود گرجستان ارامنه از او اصل رضوي/بـه جواني در بار چند كه اين از پس وزمـره در شـد, فـروخته بـرده عـنوانبـه و درآمد اول طهماسب شاه غ<مانبه طهماسب شاه فوت با گرويد١/ اس<ماز پس و شـد وارد ميرزا حمزه خدمتعباس شاه طرفداري به ق} ٩٩٤| او قتليافت/ باشي زرگر مقام و برخاست اولو گرديد شاه ويژه معتمدان از بعد اندكيقـدرت كــردن مــحدود در را شــاهفردي كه جا آن از داد٢/ ياري قزلباشها

مقام به بود كار فدا و صاحبنظر جسور,آقـاسي, قـوللر مـنصب و رسيد خانيآن از را شاه, خاصه غ<مان فرماندهيتازهاي نيروي راس در وي كرد٣/ خودبـا رويارويي براي را آن جوان شاه كهو داخـلي دسـيسههاي و قــزلباشهاسـال در بـود; كـرده تاسيس خارجيپس ازبكـها از را نـيشابور شهر ١٠٠١اvمـراي امـير ق ١٠٠٤ در گــرفت٤/حكـومت مقر را شيراز او شد٥/ فارسسـامان آن امور نظم به و داد قرار خودخـود قـلمرو بـه هـم را وvر پرداختحكـومت شـاه ق ١٠٠٥ در افــزود٦/سـركوبي و داد وي به هم را كهگيلويهاز پس خواست/ او از را منطقه آن قبايلو شد٧ واقع توجه مورد ماموريت, انجامبـراي ازبكهـا با عباس شاه جنگ در

ورديخان اللىه گرجيـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٢٢

در داد٨/ نشـان دvوريـها هـرات فـتحاز كه را قرامان خان فرهاد ه/ق ١٠٠٧قـزلباش قـدرتمند و برجسته سردارانكرده كوتاهي ازبكها با جنگ در و بود

رساند٩/ قتل به شاه اشاره به بودسـوار هـزار سـي خـان وردي اللىهشـاه خدمت در هميشه و داشت مجهزمتكي او امر تحت نيروهاي به شاه و بودورود فـرصت از سال همان در بود١٠/و آمـوزش براي ايران به شرلي برادراناز يكي و جست سود ايران سپاه تربيتريـختن بـه را انگـليس هيات اعضايبه فن اين آموزش و سنگين توپهايخـان وردي اللىـه واداشت١١/ ايرانـياناز داد, انـجام زيـادي لشكركشيهايو سركوب را vر شورشي كم حا جملهبـود مـهمي تـجاري مـركز كـه را آنجابـه پـرتغاليها با سپس كرد١٢/ تصرفبندر پسرش همكاري با و پرداخت نبردبيرون آنان چنگ از را بحرين و عباسنـواحـي هـمه تـرتيب بدين و آورد١٣در درآمـد/ او كنترل تحت ايران جنوببه اما كرد محاصره را بغداد ه/ق ١٠١١

عـثمانيها بـا كـه عـباس شـاه فرمانبه و كشيد محاصره از دست ميجنگيد,١٠١٤ سـال در شـتافت١٤/ شاه كمكايـران سـپاه كـل سـپهساvري به ه/قعمر پايان تا را مقام اين و شد برگزيدهاز پس سـال و سال همان در بود/ دارانـبردهاي در را عـثماني نـيروهاي آن,گـرفت/ را گـنجه و داد شكست پياپينـقش هـم شماخي فتح در نيروهايشخـان وردي اللىـه داشـتند١٥/ اسـاسيحالي در تكاپو عمري از پس سرانجامبه شيراز از عباس شاه استقبال براي كهدوشـنبه روز در بـود, رفـته اصــفهانق ١٠٢٢ الثــاني ربــيع چـــهاردهمو احترام نشانه به عباس شاه درگذشت/و كشوري بزرگان با او از سپاسگزاريوي تغسيل و تكفين مراسم در لشكرياحـترام با را او جنازه و جست شركتكه گنبدي در تا فرستاد مشهد به بسيارحـضرت حرم در خان وردي اللىه خودك خـا بـه بـود داده تـرتيب cdefg رضـانـامهاي بـه پسـر دو او از سـپارند١٦/مـاند/ بـاقي خان داود و خان امامقلي

٢٢٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ورديخان اللىه گرجيـ

در بود; ديوان امير و vر كم حا كه اوليامـير بـه شـاه سـوي از پدر مرگ روزبه دومي و شد برگزيده فارس اvمراييايـل ريـاست و قـرابـاغ اvمرايي امير

رسيد١٧/ قاجارحشمت و شكوه در خان وردي اللىهشـاه سـرداران بــقيه از دهش و داد واقدامات از جدا وي بود/١٨ برتر عباساستان در ويژه باغهايي و بناها نظامي,سـيلوا گذاشت/ برجاي خود از فارسايـام در و او مرگ از پس كه فيگوئرواراه در خـان امامقلي پسرش حكومتتوصيف به كرده عبور شيراز از اصفهانكردن ياد هنگام به و است پرداخته آنهاباشكوه كاخهاي و كاروانسراها و پلها ازورديخان ا� پلها اين <باني مينويسد:عـظيم و خـوب چيز هر چنانكه استايجاد فارس ايالت سراسر در كه ديگرمرد اين خدمات مرهون است گرديدهمـهمترين بـه دارد جا است١٩/> بزرگتوسط شده ساخته بناهاي و موقوفات

شود: اشاره اوق ٩٩٦ سال در موقوفاتي وقف ـ ١

مـغازه چند و كاروانسرا يك شامل كهمشهد خيابان پايين حاشيه در و ميشدقـنات رشته يك همچنين و است بودهو تبادكان نمدان مزرعه بايره> و <دايررفـيقان مـزرعه زوج ده از زوج ســهشـوراب مـزرعه نصف و مشهد ك ارداو مشـهد مجاورين فقراي بر گوارشك

رضوي/٢٠ مطهر حرم زوارآن در بـازار ايــن vر: بــازار ـ ٢فـاخرترين و زيــباترين از روزگــاربــا و بــوده آســيا قــاره بـــناهايعصر آن اروپاي باشكوه فروشگاههاي

ميكرد/٢١ برابريكه گنبد اين خان: وردي اللىه گنبد ـ ٣اسـتوار و مـرتفع ضـلعي, هشت بناييكاشيكاري نمونههاي زيباترين و استدر است; رفته كار به آن در صفويه دورهشـمال ضـلع در و خانه توحيد مشرقفاصله در و شده واقع مطهر حرم شرقيدسـتور بـه ق ١٠١٥ تا ١٠١٣ سالهاياز يكـي دست بـه و خـان وردي اللىـه

است٢٢/ شده ساخته فارس معمارانسـه و |سي خان وردي اللىه پل ـ ٤

ورديخان اللىه گرجيـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٢٤

١٣.٥ طـول, متر ٢٩٥ با پل اين پل}:از كنون ا هم طاق چشمه ٣٣ و پهنا مترشمار به جهان تاريخي بناهاي زيباترينق ١٠١١ تا ١٠٠٥ سالهاي در و ميرودرودخانه روي بر خان وردي اللىه توسطگـرديده احداث اصفهان در رود زاينده

است٢٣/اقدامـات ديگر از خان: مدرسه ـ ٥است اين خان وردي اللىه كر ذ خور درو ساخت٢٤ شيراز در مدرسهاي وي كهانزوا طوvني دوره يك از پس م<صدرامـدرسه آن در و بـازگشت شـيراز بـه

شد/ تدريس به مشغول

عـباس شاه زندگاني فلسفي: نصراللىه ١ـ٤٢٩.٢ و ١ اول

اسـIمي بــزرگ المــعارف ة دايــر ٢ـ٨٢.١٠

الصفويه. روضة جنابدي: بيگ ميرزا ٣ـ٧١٦

. اسـIمي بـزرگ المـعارف ة دايــر ٤ـهمانجا

آراي عالم تاريخ منشي: بيگ اسكندر ٥ـمنجم: الدين جIل Iم ;٧١٦.٢ عباسي

١٥٠ . عباسي تاريخ. پـيشين مـنجم: الديـن جـIل Iم ٦ـ

١٥١;٨٣٤.٢ پيشين منشي: بيگ اسكندر ٧ـ

٧٣٢ . پيشين جنابدي: بيگ ميرزا٩٠٥.٢ـ پيشين منشي: بيگ اسكندر ٨ـ

٩٠٦جـنابدي: بيك ميرزا ;٩٢٥.٢ همان ٩ـمـنجم: الدين جIل Iم ;٧٤٦ . پيشين

١٧٤ ١٧٢ـ . پيشين٤٣٠.٢ و ١ پيشين فلسفي: نصراللىه ١٠ـدر پـژوهشي مـهميد: عـلي مـحمد ١١ـ

٨٥ . ايران ديپلماسي تاريخ. پـيشين مـنجم: الدين جIل Iم ١٢ـ

٢١٣. پـيشين مـنشي: بــيگ اسكــندر ١٣ـمـنجم: الديـن جـIل Iم ;٩٩١ ٩٩٠ـ

٢١٥ ٢١٤ـ . پيشينپــيشين مــنشي: بــيگ اسكــندر ١٤ـ

١٠٥٤ ١٠٥١.٢ـ١٢٠٠ ١١٢٨.٢ـ همان ١٥ـ

١٤٣٨.٢ همان ١٦ـ. سفرنامه فيگوئروا: سيلوا همانجا; ١٧ـ

١٥٥پــيشين مــنشي: بــيگ اسكــندر ١٨ـ

١٤٣٩.٢١٦٧ . پيشين فيگوئروا: ١٩ـ

در موجود خان, وردي اللىه وقفنامه ٢٠ـقدس موقوفاتآستان كل دفتر

٨٨ . پيشين فيگوئروا: ٢١ـالسـلطنه: اعتماد خان حسن محمد ٢٢ـ

٢٢٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ورديخان اللىه گرجيـ

٣٩٢ ٣٩١.٢ـ و ١ الشمس مطلعاسـIمي بـزرگ المـعارف ة دايــر ٢٣ـ

٨٣.١٠اصــفهاني: واله يــوسف مـــحمد ٢٤ـصـفي شـاه عـصر در Oايـران ين خـلدبر

٣٦٦ .N///و

يحيايي رجبعلي

1 k¦] Ñ o›BM kªd« Ç »¯B¢½BP¦£

ل

( 102 )لشكرنويسنواييـميرزا

مهدي(˜ 1276 Ç )

از نوايـي نويس لشكر مهدي ميرزادوره اوايـل در ايـران مـعروف رجـالواقـفان از و قـاجار شـاه نـاصرالديـنحسـاب بـه قـدس آسـتان بـه ك ام<امـور در وي شـهرت عمده كه ميآيد/در ق ١٢٧٣ سـال در او بـود/ لشكريوالي السـلطنه حسـام كشــي لشكــراز و بـود/ وي هـمراه هرات به خراساندريافت به قاجار شاه ناصرالدين طرفاز گـرچـه ا گـرديد١/ مـفتخر خــلعتدست در دقـيقي اط<ع وي زندگينامهسـال در فـراوان احتمال به ولي نيستبـيان از درگذشت/ ق ١٢٧٦ يا ١٢٧٥

در كـه ميآيد بر چنين السلطنه اعتمادجنازهاش و نمود٢ فوت ق ١٢٧٦ سالكفشداري در cdefg رضا امام مطهر حرم درشد٣/ سپرده ك خا به عتيق صحن بزرگمـير از ميتوان مهدي ميرزا فرزندان ازمـنشي كـه كـرد يـاد نـوايـي اسداللىهدر و بود خارجه امور وزارت مخصوصاول گري منشي سمت به ق ١٢٧٦ سالقطعه يك اعطاي و خارجه امور وزارت

شد٤/ مفتخر سرهنگي اول درجه نشانمـحرم در نويس لشكر مهدي ميرزاتـيمچه بـاب يك از نــصف ق ١٢٧٥مشـهد سرشور بازار در واقع |بازارچه}مـوارد و كـرد قـدس آسـتان وقـف راحـق بـرداشت از پس را آن مــصرفچـراغ, و شـمع حـافظ, جـهت التوليهحـقوق و خـوانـي روضه نماز, روزه,

٢٢٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير مهدي ميرزا ـ نوايي لشكرنويس

مقبرهاش سر در قدس آستان كفشبانانو دكان باب دو همچنين وي كرد/ تعيينبزرگ بازار حاشيه در را خانه خباز يكمـقبره مـصارف بـر وقف باvخيابان وكفشبانان حقوق و خواني روضه خود,صحن در قدس آستان بزرگ كفشداري

داد٥/ قرار عتيقروضـة تاريخ هدايت: خان قلي رضا ١ـ

٧٠٩ ٨.١٠ـ ناصري الصفايالبــلدان مــرآة الســلطنه: اعـــتماد ٢ـ

١٣٤٥.٢پـيشنويس مـولوي: عــبدالحــميد ٣ـ٢٥٥.٣ قدس موقوفاتآستان فهرست١٣٤٥.٢ پيشين السلطنه: اعتماد ٤ـ

و ٢٥٥.٣ پيشين مولوي: عبدالحميد ٥ـ٢٥٦

حسيني سيدحسن

م

Apo¼« Ç º±–æ Ñ kªd« k¼w Ç »§±T«

kªd« k¼w

Ç º±Çƒn Ñ ­vdÇ« Apo¼Ç« Ç »§±T«

­vd« kªd«

( 103 )متوليـميرزامحمدداود

(˜ 1133 Ç 1065)

حسـيني سـادات بزرگان و علما ازدر ايران كل موقوفات متصدي مرعشي,مـتولي و صـفوي سـليمان شـاه زمان

ق}/ ١١١٧ ـ ١١١٠| قدس آستانمـيرزا فـرزند داود مــحمد مــيرزاشعري به بنا اصفهاني, حسيني عبداللىه١٧ در است مـانده باقي او خود از كهاصـفهان در ق ١٠٦٥ سـال اvول ربيع

سادات خاندان از اصل در شد١/ متولدفرزندان و اوvد از و مازندران مرعشيق} ٧٨١ |م مـرعشي الديـن قـوام اميرحسـاب به مرعشيان سلسله بنيانگذارمهاجرت اصفهان به اجدادش كه ميآيدكردند برقرار ارتباط صفويه خاندان با ومـناصب داراي صـفويه حكومت در وشـفيع مـيرزا جـدش شــدند/ مــهميبرجسته علماي از ق} ١٠٩١ ـ ١٠١٦|هـمچون آثـاري نويسنده و خود عصرحكومت هنگام در كه بود٢ الفوائد بحرو ق} ١٠٧٧ ـ ١٠٥٥| دوم عـباس شاهـ ١٠٧٧| اول سـليمان شـاه حكـومتديــوان ريــاست چــندي ق} ١١٠٥داشت٣/ دست در را ايران كل موقوفاتـ ١٠٤٢| عــبداللىـه مــيرزا پــدرشو فـض< بـزرگترين از نــيز ق} ١٠٧٤

٢٢٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير داود محمد ميرزا متوليـ

بـا و بـود دوم عباس شاه عصر شعرايكـرد/ ازدواج صـفوي شـاه ايـن دخترشرف عز داود محمد ميرزا مادر بنابراينصـفوي دوم عـباس شـاه دخـتر بيگمواسطه به داود محمد ميرزا پدر است٤/هميشه شاه با خويشاوندي و خود فضلبزرگان شمار در و شاهي اردوي همراهشاه سفر هنگام در سرانجام كه بود دربارو درگـذشت ق ١٠٧٤ سال به تهران بهمـيرزا بنابرايـن شد٥/ مدفون مشهد درنـعمت از سالگي ٩ سن در داود محمد

گرديد/ محروم پدر داشتندر را خـود زمان متداول علوم ويبـه و گـرفت فـرا زندگي اوليه سالهايدر ويژه به نقلي و عقلي علوم در زوديبدست مهارت هندسه و نجوم رياضي,و تاريخ معما, شعر, در همچنين و آوردديـوانـي و بود نظر صاحب سياق علمشـعر هـزار بـيست بـر بـالغ كه داشته

است٦/ ميشدهمشـرب خـوش انساني داود محمدنـيكو بسـيار رفـتاري مـردم با كه بودرا او حال شرح كه كساني كثر ا داشت/

اشاره او اخ<قي جنبه اين به نوشتهاندنصرآبـادي طاهر محمد ميرزا كردهاند/ق ١٠٨٣ سـال در را خـود تـذكره كهدر مـينويسد: او دربـاره است نـوشته<سـليماني مـردمي و دوسـتي انسـانساخته مسخر را مردم <قلوب كه است>داراي است جوان كه وجودي با و استvهـيجي حزين است/>٧ وسيعي دانشدر است بوده او صميمي دوست كه هماشاره او زندگي به خود تاريخ و تذكرهرا نـيكيها بـه وي آراسـتگي و كـرده

است٨/ ستودهفـوت از پس حسـيني داود مـيرزاق} ١٠٨٦ |م اللىه حبيب ميرزا عمويشسوي از داشت سال ٢١ حدود كه اين باكـل ريـاست بـه صـفوي سليمان شاهايـن در او شد/ انتخاب ايران موقوفاتوظـيفه انـجام بـه سـال يـازده سمتبـه ق ١٠٩٧ در آن از پس پــرداخت/از پس و رفت الحـرام اللىه بيت زيارتموقوفات رياست مقام حج از بازگشتپس او اما گرديد/ گذار وا بدو نيز خاصهكه كرد پيشنهاد سليمان شاه به چندي از

داود محمد ميرزا متوليـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٣٠

بـه را ايـران كـل مـوقوفات ريــاستvاحتما كه مهدي, محمد ميرزا دامادشصفوي شاه بدهند/ بود, او خواهر شوهرمذهبي رياست كه را ايران كل صدارتبـراي داشت, اخـتيار در را ايـران كلنپذيرفت او اما گرفت, نظر در داود ميرزاطبع مناعت كه , زير رباعي سرودن با ورد را پـيشنهاد ايـن , مـيرساند را وي

كرد/بـودن گـبران ديـر نــواز نــاقوس

بــودن يــهودان مــحله كــار پــا

<داود> نزد است خوشتر مرتبه صد٩بـودن وصدرايـران شرع مبدع از

ـ ١١٠٥| حســين ســلطان شــاهايـن ميشناخت را او كه هم ق} ١١٣٥ق ١١١٠ سال در اما پذيرفت را استعفاآسـتان تـوليت مـقام بـه را داود ميرزاسـوي به و كرد منصوب رضوي قدسسـال تـا داود مـيرزا فرستاد/ خراساناز پس ماند/ باقي شغل اين در ق ١١١٧عـازم تـا رفت اصـفهان بـه تاريخ اينسـفر از بـازگشت از پس شود/ عتباتشـد مـامور شـاه دستور به بنا اصفهان

جاي به و باشد شاه دربار همراه هميشهمـامور را عـبداللىـه مـيرزا پسرش ويدر داود ميرزا نمود/ قدس آستان توليتسـلطان شـاه خواهـر با ق ١١٢٥ سالنـام بـيگم شـهربانو كه صفوي حسينهمواره بعد به آن از و كرد ازدواج داشت

ميبرد١٠/ سر به شاه دربار دررا داود مـيرزا فـوت سـال حـزيننـويسنده امـا است١١ نـوشته ق ١١٣٣از پس داود ميرزا ميگويد داود آل زبورگر ا است/١٢ درگذشته زندگي سال ٦٢شـود اضافه وي تولد سال به عدد اينگـفته اما ميآيد/ بدست ق ١١٢٧ سالاست بوده او دوست و معاصر كه حزينمـيرزا بـاشد/ نـزديكتر حقيقت به بايداصـفهان در حـزين, گــفته بــه داودميرزا هاشم سلطان و است١٣ درگذشتهدر خود احداثي تكيه در است نوشته نيزآقـا و حسين آقا مقبره پهلوي اصفهاناست١٤/ شده مدفون خوانساري جمالجـايي در ميرزا هاشم سلطان خود اماجـا يك فـرزندان حال شرح در ديگرقـبر در عبداللىه ميرزا پسرش كه آورده

٢٣١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير داود محمد ميرزا متوليـ

مدفون مبارك پاي پايين صحن در وي,ميرزا مينويسد ديگر جاي در و شد١٥/داود, مـحمد ميرزا نواده صادق, محمدمـاب مـرحـمت نواب كه سردابي <درپاي, پايين صحن در داود محمد ميرزافرمودهانـد احداث خود مقبره جهت بهوجـود احـتمال اين گرديد>١٦ مدفونامـا شده مدفون اصفهان در او كه دارداست/ شده منتقل مشهد به چندي از پسدخـتر و پسر فرزند چهارده داود ميرزاو خاندان اين اهميت بهدليل كه داشتكر ذ به مشهد شهر تاريخ با آنها ارتباط

ميشود/ پرداخته آنان از تن چهارق} ١٠٨٠ |متولد ابوالقاسم ميرزا ـ ١توسط و بود خود دوران فضل اهل از كهكه شد مامور صفوي حسين سلطان شاهاصفهان به را كوهرنگ آب انتقال طرحجـايي بـه او تـ<شهاي اما كند دنبالرا او اصـفهان به افاغنه حمله و نرسيدبـرابـر در ابوالقاسم ميرزا گذارد/ كام نارشادتهاي اصفهان از دفاع در افاغنهتوسط چندي از پس و داد نشان زياديقـتل بـه ق ١١٣٥ يـا ١١٣٤ در آنــها

رسيد١٧/رفـتن از پس كـه عبداللىه ميرزا ـ ٢در واقع در و توليت اصفهان به پدرشحـرم تـوليت نيابت پدر حيات هنگامبعدها و داشت cdefgرا رضا حضرت مطهردوم طـهماسب شاه وزارت مدتي برايو آورد بــدست را ق} ١١٤٨ ـ ١١٣٥|

شد١٨/ مدفون مشهد در فوت از پسمانند نيز او كه علي محمد ميرزا ـ ٣او نيابت گاه پدر, حيات زمان در برادردست بـه مـطهر حـرم توليت امر در رادر پـدرش كـه آنـجا از و است داشتهفـوت ق ١١٣٣ تـا ١١٢٧ بين سالهايهنگام در علي محمد ميرزا و است كردهگفت ميتوان بود مشهد در افاغنه حملهدر سـالها ايـن در را مطهر حرم ادارهخطر به از پس وي است/ داشته دستـ ١١٣٥ سـالهاي در مشــهد افــتادنشاه طرف از و رفت قزوين به ق ١١٣٦كم حا بود, تبريز عازم كه دوم طهماسبازآنشهردرمقابلافغانها تا قزوينشد,بودنددفاعكند اصفهانمسلطشده بر كهآنشهردرزيرآوار از دفاع هنگام در اما

عبدالكريم مير متوليـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٣٢

پساز گرفتارشدو افاغنه ناشيازحملهنشينيدرگذشت/ چنديخانه

فـرزند مشهورترين و چهارمين ـ ٤فرزند كوچكترين vاحتما كه داود ميرزااو است/ داشته نام محمد سيد بود هم اوحرم متولي افشار شاه نادر ازسوي ابتدااز پس آشـفته دوران در و گـرديد مطهرچـهل حكـومتي ١١٦٣ق در نادر مرگنام به و گرفت دست به مشهد در را روزهشـرح كه يافت شهرت دوم سليمان شاهاست/ حالمفصلاودرهمينكتابآمده. داود آل زبـور ميرزا: هاشم سلطان ١ـ

٤٨٤٠ . همان ٢ـ٤١ . همان ٣ـ

الخـاقاني قـصص شـاملو: قـلي ولي ٤ـ١٠٤.٢

جا همان ٥ـ٤٨ . پيشين ميرزا: هاشم سلطان ٦ـ

تـذكره نـصرآبـادي: طــاهر مــحمد ٧ـ١٤ . نصرآبادي

ة تــذكر oهــيجي: ين حــز مــحمد ٨ـ١٤٦ . ين المعاصر

٤٩ ٤٨ـ . پيشين ميرزا: هاشم سلطان ٩ـ٤٩ . همان ١٠ـ

١٤٦ . پيشين oهيجي: ين حز ١١ـ

٤٩ . پيشين ميرزا: هاشم سلطان ١٢ـ١٤٦ . پيشين oهيجي: ين حز ١٣ـ

٥٠ . پيشين ميرزا: هاشم سلطان ١٤ـ٦٣ . همان ١٥ـ٦٥ . همان ١٦ـ

٥٢ ٥٠ـ . همان ١٧ـ٦٣ . همان ١٨ـ

يحيايي رجبعلي

( 104 )متوليـميرعبدالكريم

(˜ 988 Ç )

<پيشوند به توجه با عبدالكريم ميراحتمال به اوست اسم همراه به كه مير>جـزو و است بـوده سـادات از زيــادعـهد در رضـوي قدس آستان متوليانق ٩٨٨ سـال جـنگ در او بود/ صفويو استاجلوها بين سال اين در شد/ كشتهاخـتيار در را ميرزا عباس كه شاملوهاخان قلي مرتضي و سو يك از داشتند,طرفدار كه مشهد, كم حا تركمان, ك پرنااز بود, پايتخت به ميرزا عباس فرستادنخان عليقلي افتاد/ اخت<ف ديگر سوياستاجلو خان قلي مرشد همراه به شاملو

٢٣٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير علي ميرزا ـ التوليه مجلل

حـين در گرفتند, محاصره در را مشهدآسـتان مـتولي عبدالكريم <مير جنگبـه بود ايستاده علم پاي در كه مقدسهرسيد>١/ قتل به ندانسته لشكريان دستشرح از ديگري اط<عات متاسفانهحـتي و نـيست دست در فرد اين حالفقط است نشده كر ذ هم او توليت مدترا مـدت ايـن قـرايـن روي از ميتوانكه اين به توجه با آورد/ بدست تقريبياز ق ٩٨١ در اسـترآبـادي مـفضل ميرتـوسط ديگر تن دو و شد عزل توليتبـرگزيده مـنصب اين به طهماسب شاهحكومت پايان تا ميآيد نظر به شدند,در تغييري ق} ٩٨٤| اول طهماسب شاهبـدين باشد نگرفته صورت منصب اينشـاه تـوسط عـبدالكـريم مـير ترتيبدر يـا و ق ٩٨٥ سال در دوم اسماعيلمـحمد سـلطان تـوسط ق ٩٨٦ ســالسال تا و شد منصوب توليت به خدابندهمنصب اين در رسيد قتل به كه ق ٩٨٨دو بين او گري متولي مدت بنابراين بود;

است/ بوده سال سه ياآراي عالم تاريخ منشي: بيگ اسكندر ١ـ

٣٩٧.١ عباسي

رضايي اسماعيل

Ç »½±Çi Ñ ³Ç ×ئ§AkLÇî Ç »{BM »§±T«

³×ئ§AkLî

( 105 )التوليهـميرزاعلي مجلل

(x 1301 Ç )

از التـوليه مـجلل خـان علي ميرزاخـدمتگزار, بـرجسـته, مـوثر, رجـالآستان مستغ<ت و ك ام< كل مستاجرجـزء و سـوم كشـيك خـادم و قدسآسـتان خـدام متحده هيات نمايندگانقـاجاريه دوره اواخر در رضوي قدس

علي ميرزا ـ التوليه مجلل ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٣٤

است١/ بودهوي كه ميآيد بر شواهد و قراين ازو ميرفته شمار به مشهد عمده تجار ازميرزا و ناظر يحيي ميرزا حاج همراه بهملي بانك تاسيس قصد سرابي مصطفيهـزار پـانصد حـدود در سـرمايهاي باقدرت است٢/ داشته مشهد در را تومانامور در كه بود شده باعث وي اقتصاديدر چنانكه باشد داشته نقشي نيز سياسيعـلت بـه پسـيان كـلنل قـيام جرياندر بار يك داشت پسيان با كه مخالفتيهمراه به ش ١٣٠٠ فروردين ١٣ مورخهاز مشـهد متنفذ رجال از ديگر نفر چندالمـلك, نـصرت السلطنه, مقبل جملهاز ديگـر نـفر چـند و السـلطنه مـخبرخـراسـان, والي السلطنه قوام دوستانماه مرداد در ديگر بار و شد٣/ بازداشتدر شـركت عـلت بــه ســال هــمانپسـيان كـلنل عـليه كه سخنرانيهايي

شد٤/ زنداني ميگرفت صورتبـهواسـطه التـوليه مـجلل سرانجامداشت كمونيستها با كه سختي مخالفتش ١٣٠١ . ق ١٣٤١ رجب ٢٢ شب در

آقازاده اللىه آيت كوچه از عبور هنگام بهبـه ناشناسي شخص بهدست خراسانيواسطه به رجب ٢٢ روز در و رسيد قتلداشت مـردم مـيان در كـه مــقبوليتيو تجارتخانهها و خيابان و بازار كين دكاو شـد تـعطيل قدس آستان موسساتدر و انجام او از نظيري كم جنازه تشييعمطهر حرم السياده دار در واقع حجرهايمجلل شد/٥ سپرده ك خا cdefgبه امامرضاپـيشقدم نيز خير امور انجام در التوليهو ١٢٩٤ سـالهاي در چــنانكه بــود/اساسي تعميرات وي ت<ش با ش ١٢٩٥بـه رضوي قدس آستان دارالشفاي در

آمد٦/ عملبانو از بايد التوليه مجلل فرزندان ازمـحمد ـاج ح هـمسر اللىه ماشاء حاجيهشمس كتاب نويسنده كاويانيان احتشامياد قدس آستان كارگزاران از و الشموس

و جـعفري مـذهب مـروجان از كه كردمـذهبي و ديــني مــوسسه ـنيانگذار ـباز مبلغ و مربي پرورش براي <عصمتيه>جـهت كـرده تـحصيل جوان بانوان بينهدايتمسائلدينيومذهبيبانوانبود٧/

٢٣٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير محمد حقيقيـ مستاجر

شـمس كـاويانيان: احـتشام مــحمد ١ـ١٢٥ و ١٠٣ . الشموس

جـنبش صـالح: مـيرزا غــIمحسين ٢ـ٣٦ . پسيان خان تقي محمد كلنل

تـاريخ تــقويم جــIلي: غــIمرضا ٣ـ٣٥ . خراسان

٣٦ . پيشين صالح: ميرزا غIمحسين ٤ـ. پـيشين كـاويانيان: احـتشام محمد ٥ـ

١٢٥٣٩٨ . همان ٦ـ٦٠١ . همان ٧ـ

حسيني سيدحسن

Ñ (¨jBÇi) k¼\ª§AkLî Ç çB¼— k¼\«

1 k¦]

1 k¦]Ñ­ªeo§AkLî Ç tnk«

1 k¦]Ñ»šU kªd« Apo¼« Ç tnk«

Ñ Bƒn kªd« k¼w Ç »®¼ve »wnk«

1 k¦]

1 k¦]Ñ ©‹BŸ Ç »a ³¯B{o½k«

»®¼Çve Ñ ˜jBÇæ kªdÇ« Ç »zîo«

˜jBæ kªd« Ç »¯B –æA

»®¼Çve Ñ ³Ç ×ئ§AkLî Apo¼« Ç »zîo«

³×ئ§AkLî Ç »¯B –æA

( 106 )مستاجرحقيقيـمحمد

(x 1372 Ç 1326)

اسـتاد حقيقي, مستاجر محمد دكترمـاه اسفند در مشهد, فردوسي دانشگاهدر شد, متولد مشهد در ش ١٣٢٦ سالدروس تحصيل بر ع<وه متوسطه دورهنيز اس<مي وعلوم مباحث به دبيرستانيايـن در هـمزمان و گـرديد عـ<قهمندكسب حوزه مدرسان بعضي از زمينههاو بحث جلسات در شركت نمود/ فيضو كـند به را او نژاد هاشمي شهيد درسعـ<قهمند اسـ<مي مـباحث در كــاوو استعداد بودن دارا عليرغم و ساخت/

محمد حقيقيـ مستاجر ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٣٦

ادبيات به رياضي رشته در خوب معدلسـال در و آورد روي انسـاني علوم وعلوم و ادبيات دانشكده وارد ش ١٣٤٦ش ١٣٥٠ سـال و شـد مشـهد انسانيادبـيات و زبـان ليسانس اخذ به موفقپس وي گرديد/ ممتاز درجه با فارسيو رفت تـهران به وظيفه نظام خدمت ازدر تهران دانشكده زبانشناسي رشته درپرداخت تحصيل به ليسانس فوق مقطعآن زبانشناسي رشته به دكترا درجه با ودكترا اخذ از پس و گرديد وارد دانشگاههـيات عـضو عـنوان به ممتاز درجه باانساني علوم و ادبيات دانشكده علميمشغول كار به مشهد فردوسي دانشگاهرتبه به ١٣٧١ ماه ارديبهشت در و شددورههاي كه او يافت/ ارتقاء دانشياريو روشها و تشكي<ت مديريت, مختلفوزارت در خدمت ايام در را كارسنجيپيروزي از پس بود كرده طي كشاورزياستادي مقام حفظ ضمن انق<باس<ميجـمله: از مـختلفي كـز مرا در دانشگاهامـور هـماهنگي دفـتر كـل مـديريتسـرپرستي مشـهد, دانشگـاه پژوهشي

در عـضويت تـرجـمه, و تاليف كميتهجـهاد هـماهنگي سـرپرستي شـورايكميته در عضويت خراسان, دانشگاهيخراسان, دانشگاهي جهاد انساني علومسـتاد دانشگـاهي نشـر مـركز نمايندهمشـهد, دانشگـاه در فـرهنگي انق<بو چـاپ مــوسسه عــامل مــديريتمـديريت مشـهد, دانشگـاه انـتشاراتو اداري مـعاونت و زبانشناسي گروهسپس نمود/ خدمت مشهد دانشگاه ماليارشـاد و فـرهنگ كـل مـدير سمت بهگرديد منصوب خراسان استان اس<ميبارگاه در خدمت براي چندي از پس وفـرا رضـوي قـدس آسـتان مـلكوتيقـدس آسـتان در ايشـان شد/ خواندهبه را ذيل فرهنگي و اجرايي سمتهايفرهنگي بنياد عامل مدير گرفت: عهدهمـوسسه مديره هيات رياست رضوي,رياست قدس, آستان انتشارات و چاپدر نشر,عضويت به شركت مديره هياتو ملك موقوفات كل اداره عامل هيات

قدس/ آستان مالي و اداري معاونتبـه فـوق سمتهاي همه در ايشان

٢٣٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير محمد حقيقيـ مستاجر

و كـرد وظـيفه انـجام شـايستهاي نحومسئولين توجه مورد پيوسته خدماتشسـوي از حكـمي طـي و داشت قـراراس<مي جمهوري مركزي بانك رياستاين مالي و اداري معاون سمت به ايرانحـيات آخر تا و گرديد منصوب بانكضـمن در وي بـود/ باقي سمت اين درديگـري مسئوليتهاي معاونت, سمتاز داشت عـهده به مركزي بانك در همو ريزي برنامه كميسيون رياست جمله:و بــهداشت كــميتههاي و پــرسنليسـازمان مجمع در عضويت تداركات,در عضويت مسكوك, و اسكناس توليدايـران, بانكداري موسسه امناي هياتمـوسسه عـلمي هـيات عـضو و استاداvخـتيار تـام نماينده ايران, بانكداريمجري دفتر در مركزي بانك كل رئيسدفتر و بهادار اسناد و كاغذ توليد و طرح

بانك/ اداري مجتمع طرح مجريفـروردين در حقيقي مستاجر دكتردر قلبي سكته اثر بر ش ١٣٧٢ سال ماهآن پـيكر گفت/ وداع را فاني دار تهرانطـي مشـهد, بـه انتقال از پس مرحوم

مرقد جوار تا كرامت مسجد از مراسميمراسم اين در شد/ تشييع رضوي مطهرتوليت, مقام قائم طبسي, واعظ اللىه آيهو شركتها مديران مشاوران, معاونان,مديران دانشگاهيان, دولتي, موسساتكـاركنان و خـدام بـانكها, كاركنان وبـانك كل رئيس رضوي, قدس آستانمـدير ايران, اس<مي جمهوري مركزياسـ<مي جـمهوري هواپـيمايي عاملحـضور مـرحـوم آن خـانواده و ايرانآزادي صـحن در ايشان جنازه داشتند/ارزنده خدمات از و شد سپرده ك خا به

آمد/ عمل به تجليل اواز بخشي در حقيقي مستاجر مرحومگرنزديك <ا است آورده وصيتنامهخودانـجام و پذيرفتم را مسئوليت بيست بهفكر اما نبودم راضي خود چه گر ا دادم,به باشند, داشته گلهاي عزيزانم نميكنمكـه بـود روشـن و سـاده دليـل ايــنانـدك انسان زندگي فرصت ميدانستمدارم, را كار فرصت كمترين من و استدنـيا بـدهكار نـبايد كه كنيد باور پسميدانـم, بدهكار را خود گرچه باشيم,

علي محمد مستوفيـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٣٨

نيستم/ چيز هيچ و كس هيچ طلبكار اماتـا مـن و بود داده فرمانهايي خداوندكـوتاهي انـجامشان در داشـتم تــوانساده ياد جز تماميعزيزانم از و نكردم,را خــداونـدي بــخشايش طــلب واز من رفتن كه باورم اين بر نميخواهم/فرزندانم و همسر نميكاهد, چيزي دنيابـا جـوانتـرها و مـيكنند دنبال را راهناتمام كارهاي و ميآيند محكم ايمانيمعناي كه را تان همه ميبرند/ پايان به راميگويم/> بدرود و درود بوديد زندگيمزنگنه ابراهيم

( 107 )مستوفيـمحمدعلي

(˜ 1142 Ç )

عـلي مـيرزا پسر علي محمد ميرزاآستان مستوفي احتمالي به مستوفي كبر اق ١١٤٢ سـال در است بـوده قــدسمـطهر حـرم در را او پيكر و درگذشتلوح و سپردند ك خا cdefgبه رضا حضرتپـاي پـايين رواق ازاره در را مرقدش

كردند/١ نصب مبارك

السـلطنه: سـديد خـان عـلي محمد ـ ١٢٢٧ سفرنامه.

زنگنه ابراهيم

( 108 )مستوفيـميرزامحمدرحيم

(˜ 1274 pA kíM Ç )

رحـيم مـحمد مـيرزا زنــدگاني ازنيست/ دست در چنداني اط<ع مستوفيدر بسـطامي عـلي نــوروز اشــاره ازوي ايـنكه بـر مـبني التواريخ فردوسمسـتوفي التـوليه معتمد بابا ميرزا برادرعـنوان خودنيز و بود قدس آستان كلمــيتوان است١/ داشــته مســـتوفيارائـه وي مـورد در چندي توضيحاتميرزا كه است پيدا مستوفي كلمه از داد/مـطهره روضه اين مالي امور در رحيماز هـمچنين است/ مـينموده خــدمتمجموعه مورد در نگارنده كه پژوهشيو انـجام شاهورديخان خاندان اسناداساس بر پژوهش آن در نامهاي شجرهكـه نمود تنظيم خاندان اين براي اسنادچاپ به قدس آستان اسناد اول دفتر در

٢٣٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ابوالقاسم اصفهانيـ مستوفي

مـيرزا كـه مـيآيد بـر نيز است رسيدهمسـتوفي ابوالقـاسم ميرزا فرزند رحيمكـريم مـيرزا نوادگان از و قدس آستاناز شـاهورديخان عموزادگان از خاناز و صـفوي سـليمان شـاه عهد رجالمشـهد در مسـتغ<تي و ك ام< واقفين

است/ بودهخان كريم ميرزا نوادگان و فرزندانكـه را شــاهورديخان مــوقوفه ادارهيـازده كـاروانسـرا, يك از بود عبارتق ١٠٩١ تاريخ در و حمام يك و مغازهوقف مطهر حرم السياده دار روشنايي برافـراد و داشتهاند دست در است٢ شدهمشاغلي صاحب خاندان اين از زياديمـالي امـور بخش در مخصوصا مهميمـحمد ميرزا از غير بودهاند/ مطهر حرمميرزا جدش بابا, ميرزا برادرش و رحيمق}, ١٢٣٣ |زنـده مسـتوفي باقر محمدحـاج برادرش ابوالقاسم, ميرزا پدرشفـرزندان ق}, ١٢٧٨ |زنده موسي ميرزااللىـه ذبيح ميرزا و خليل ميرزا برادرشرضـوي قـدس آسـتان مسـتوفي هـمهم خاندان اين از ديگري افراد بودهاند/

آنها نام كر ذ كه داشتهاند مهمي مشاغلكـه بپذيريم ما گر ا ميانجامد٣/ طول بهعضد طومار كنندگان امضاء از يكي ويوي كه گفت ميتوان است, بوده الملككـه ق ١٢٧٤ از پس سالهاي در قطعابـدرود است طـومار ايـن تدوين سالاز پس رحـيم ميرزا است/ گفته حياتبرادرش و شد دفن مطهر حرم در فوتدر مـزرعه دو التـوليه معتمد بابا ميرزااو آرامگـاه حـفاظ بر را آباد اسماعيل

نمود٤/ وقففــردوس بســطامي: عــلي نــوروز ١ـ

٤٠٥ . التواريخ١٥٥ . الرضويه آثار الدوله: صديق ـ ٢١٩٣ .١ اسناد دفتر يحيايي: رجبعلي ٣ـ

همانجا بسطامي: ٤ـ

يحيايي رجبعلي

( 109 )ابوالقاسم مستوفياصفهانيـ

(˜ 1288 Ç )

اصـفهاني مسـتوفي ابوالقاسم ميرزاعصر مستوفيان از الملك معين به ملقبو رضـوي قـدس آستان متولي قاجار,

ابوالقاسم اصفهانيـ مستوفي ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٤٠

السلطنه معين مستوفي رضاي ميرزا پدربود١/

ابـوالقـاسم ميرزا فعاليتهاي عمدهدولت ديوان گري مستوفي مناصب دربـه ق ١٢٤١ سـال در بـود/ قــاجاريهبـه هندوستان كمپاني سفير مهمانداريدر و شـد٢ مامور لدكنير مكدان ژن نامبـه شـايستگي خاطر به ق ١٢٧٥ سالدر گـرديد٣/ مـلقب الملكي معين لقبپـيشكاري كـه هنگامي ق ١٢٧٦ سالكم حا الدوله معز ميرزا بهرام محاسباتعملكرد واسطه به داشت را آذربايجانسرتيپي حمايل و دولتي نشان به خوبسـمت بـه بعد سال در شد/ مفتخر اول

گرديد٤/ منصوب باشي نويس لشگربه انگليس مختار وزير ورود از پسآمد خوش مامور دربار طرف از تهران,ميرزا با همراه و شد جديد سفير به گوييبـه العـابدين زيـن مـيرزا و نـقي عليبـعد سـال ده رفت٥/ انگـليس سفارتجـاي بـه ق ١٢٨٧ حجه ذي در يعنيفراهاني الملك دبير حسين محمد ميرزامنصوب رضوي قدس آستان توليت بهدرب روي بـر وي تـوليت شـرح شد/به جديد صحن ط<ي ايوان از كه نقرهايميشوند وارد السعاده دار به آن وسيله

است/ شده كاري منبتبنا و ق ١٢٨٨ سال در الملك معيندرگـذشت ق ١٢٨٩ مـحرم در قولي بهحـاتم گنبد جنوبي ضلع در را پيكرش

كردند٦/ دفن خاني

السـلطنه: اعـتماد خـان حسن محمد ١ـمـهدي ;١٨١١.٣ ناصري منتظم تاريخ٦٥.١ـ ايـران رجـال حال شرح بامداد:

/٦٦السـلطنه: اعـتماد خـان حسن محمد ٢ـهدايت: خان قلي رضا ;١٥٦٩.٣ پيشين

٦٤٣.٩ ناصري الصفاي روضة

٢٤١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ميرزاسيدجعفر ـ تبريزي مشيرالدوله

السـلطنه: اعـتماد خـان حسن محمد ٣ـ١٨١١.٣ پيشين

١٨٣٣ و ١٨٢٦.٣ همان ٤ـپـيشين هـدايت: خــان قــلي رضــا ٥ـ

٧٦٥.١٠السـلطنه: اعـتماد خـان حسن محمد ٦ـجــعفر مــــحمد ;١٩١٣.٣ پــــيشين. نـاصري اoخـبار حـقايق خورموجي:عـلي هــمانجا; بــامداد: مــهدي ;٢٤٤و ١٧٦ . قـدس آسـتان تـاريخ مـوتمن:

٣٤٠

سعيديزاده رسول

Bƒn k تd« Apo¼« Ç ºnA°qLw »—±Tv«

4 k¦]Ñ

Ç º±Çƒn Ñ JBǵ±§AkLÇî Ç ”oz«

JBµ±§AkLî

q½qî Ç º±ƒn Ñ ³×ئ§A q½qî Ç ”oz«

³×ئ§A

Ç º±Çƒn Ñ »šÇU kªdÇ« Ç ”oÇz«

»šUkªd«

Ç º±Çƒn Ñ ³Ç ×ئ§A Sªíǯ Ç ”oÇz«

³×ئ§ASªí¯

1 k¦]Ñ ©¼µAoMA Ç ºk´z«

( 110 )مشيرالدولهتبريزيـميرزاسيد

جعفر(˜ 1279 Ç 1215 pA ¥L›)

و قاجار عصر پايه بلند دولتمردان ازـ ١٢٧٨| رضـوي قـدس آستان متولي

ق}/ ١٢٧٩مـحمد ميرزا فرزند جعفر سيد ميرزافـراهـاني اصـل در او خـانواده تـقي,در تـقي مـحمد ميرزا پدرش و بودهاندفراهاني مقام قائم عيسي ميرزا نزد تبريزبوده كار به مشغول ديواني كارهاي در

سيدجعفر ميرزا ـ تبريزي مشيرالدوله ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٤٢

در اطـ<عي وي تولد تاريخ از است/١جمادي در كه آنجا از اما نيست دستعـباس دستور به ق ١٢٣٠ سال اvخرافـراد شـمار در السـلطنه نـايب ميرزاعلم كسب براي محصلين هيات دومينشد رهسپار اروپا به ومهندسي رياضياز قـبل را وي تـولد ســال مــيتواندر او هـمراهـان كرد/ قلمداد ق ١٢١٥مـيرزا از بـودند عـبارت اروپـا به سفرتـحصيل براي كه شيرازي صالح محمداز بـعد و شـد اعـزام فـلسفه و زبــانتـهران در را روزنامه نخستين بازگشتبراي جعفر محمد ميرزا ساخت, منتشررضـا مـيرزا شـيمي, و طب آمــوزشدربـاره مـطالعه تكـميل بـراي سلطانچـخماق عـلي محمد استاد و توپخانهكـليد و آهـنگري يـادگيري براي ساز

سازي٢/مامور يك همراه به دانشجو پنج اينبا دارسي نام به انگليس نظامي پايه بلندهمان شوال ٢٩ در روسيه ك خا از عبورآنـجا در امـا رسيدند/ انگليس به سالسـاله يك مـخارج كـه دارسـي كلنل

نايب سوي از دانشجويان اين تحصيلحاضر بود شده داده او به ايران السلطنهانگـليسي و بـدهد پـول آنـها بـه نبودهر مخالف كه موريه جيمز نام به ديگريگـونههاي بـه بود ايراني پيشرفت نوعاين به كمكي هرگونه رسيدن از مختلفمـدتي براي آنان شد/ مانع دانشجويانكـه ايـن تـا بودند رنج در و سرگردانبـابا مـيرزا حـاج راهنمايي به سرانجاممـيكرد تحصيل انگليس در كه افشارراه مـدارس و كـارخـانهها به سرانجامسـال در خـان جـعفر مـيرزا يــافتند/تحصيل ونيم سال سه از پس و ق ١٢٣٤خـان جـعفر مـيرزا بازگشت٣/ ايران بهآمـوزش بـه ايـران به بازگشت از پستوپخانه علم و مهندسي و رياضي <فنونخـدمات دليـل بـه و شـد> مشــغولاز داد انجام راستا اين در كه شايستهايمـهندس و خـاني <لقب بـه شاه سوياز يكـي و گــرديد مــفتخر بــاشي>تـيول بــه آذربــايجان روســتاهاياز ق ١٢٥٢ در او شد٤/ داده او هميشگيسـفير عنوان به قاجار شاه محمد سوي

٢٤٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ميرزاسيدجعفر ـ تبريزي مشيرالدوله

راه در گشت/ استانبول روانه ايران كبيربازرگانان كار الروم ارزنة در و استانبولنـزد در كـه آنـجا از داد/ نـظم را ايرانبرخـوردار ويژهاي احترام از عثمانيهاسـتم و ظـلم از مسـيحي مـردم بـود,عهد در ميجستند/ پناه او به عثمانيهاروابـط عـقدنامه اسپانيا و بلژيك با اوتا او شد٥/ امضا تجارتي و مسالمتآميزماند/ باقي سمت اين در ق ١٢٥٩ سالو ايـران ك خـا بـه عـثمانيها تـجاوزبه آنها حمله و ١٢٥٣ سال در خرمشهرق ١٢٥٧ در شـيعيان كشـتار و كـرب<بـه ١٢٥٩ در جعفرخـان گرديد, باعثدوبـاره سـال هـمان اما برگردد/ ايراناخـت<فات حـل هيات در ايران مامورروسيه گري ميانجي به عثماني با مرزيبـه راه در چـون امـا گرديد انگليس وبـه و مـاند تبريز در شد مريض شدتبـه كـبير امـير تـقيخان ميرزا او جايهـنگام از شـد٦/ فـرستاده الروم ارزنةشاه محمد كه ق ١٢٦٤ سال تا مريضيدر و مـاند تـبريز در درگذشت قاجارمـيرزا, نـاصرالديـن وليـعهد دسـتگاه

سـال در بـود/ خـدمتگزاري مشــغولژنــرال انـــتصاب از پس و ق ١٢٦١فرمانداري به روسها سوي از وارتصوفبـه خان جعفر ميرزا گرجستان; و قفقازمامور كه بيگي بيگلر خان محمد همراهبـه را ايـران شاه تمثال نشان بود, شدهبـراي ديگـري گرانبهاي هداياي همراهكشـور آن به ببرد, تفليس به كم حا آنتبريز به ماموريت انجام از پس و رفتاز پس و ق ١٢٦٤ در بــــــرگشت٧/تـقي مـيرزا شـاه; مـحمد درگــذشتتبريز در را ميرزا ناصرالدين كه اميركبيرو پول تدارك براي برداشت پادشاهي بهو گرفت كمك خان جعفر ميرزا از لشكرجهت اين در خان جعفر ميرزا كوششآيـنده در بـيشتر تـرقي بـراي را او راهبـه شـاه حـركت هنگام در كرد/ همواربـه را خان جعفر ميرزا كبير امير تهران,و خـارجـه٨ امـور مهام كارگزار عنوانوvيت اهـميت جهت به اصل در شايددر چـون گذاشت/ تبريز در آذربايجانقدرت به اوايل و شاه محمد عمر اواخرشـورشهاي شـاه ناصرالديـن رسيدن

سيدجعفر ميرزا ـ تبريزي مشيرالدوله ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٤٤

پريشان ايران اوضاع و داد روي چنديايـران ك خـا به دوباره عثمانيها شد,ميرزا سوي از خان جعفر ميرزا تاختند/مامور ق ١٢٦٥ اvول ربيع در خان تقينـمايندگان بـا و بـرود بـغداد به تا شدروسـيه و انگليس عثماني, دولتهايخـطوط سريعتر چه هر تا كند م<قاتو برداري نقشه عثمانيها با ايران مرزيجعفر ميرزا گفتگوهاي شود٩/ مشخصنـمايندگان و پـاشا درويش بـا خـانو بـرداري نـقشه و روسـيه و انگليستـا العـرب شط مصب از مرزها تحديدق ١٢٧١ سـال اواسـط تا آرارات كوهحـل اخـت<فاتي هنوز اما كشيد, طولخـان جـعفر مـيرزا مـاند/ بـاقي نشدهكرات مذا و اهواز و بغداد به سفر گزارشقـطع و اقـدامـات نـتيجه و سرحـديبا كتابچهاي در را شده صادر نامههايدر نگـارش به سرحديه تحقيقات عنواناز بازگشت از پس جعفر ميرزا آورد١٠/مـهمي شغل ق ١٢٧٥ سال تا سفر اينميرزا عزل پي در و سال اين در نداشت/عظمي, صدارت مقام از نوري خان آقا

شـورايـي داد دسـتور شـاه ناصرالدينمملكت كارهاي به وزير شش از مركببـر شـورا ايـن رياست كنند/ رسيدگيشـد/ نـهاده خـان جـعفر مـيرزا عـهدهاول در كـه حكـمي در شاه ناصرالدينمقام اين گذاري وا براي ق ١٢٧٥ صفررا جعفر ميرزا انتصاب علت نوشت او بهو كـفايت و كـاردانـي مـقام, ايـن بـهكـرد١١/ كـر ذ او غـيرت و دولتخواهيبـه ق ١٢٧٦ سـال در جــعفر مــيرزاو انتخاب١٢ نيز دولتي شوراي عضويتسـفارت به سمت حفظ با ق ١٢٧٧ درعبور با و شد فرستاده لندن به العاده فوقلنـدن بـه فرانسـه و يونان و عثماني ازآغــاز در ســال يك از پس رســيد/ايـن شرح بازگشت/ تهران به ق ١٢٧٨ايران عليه دولت روزنامه در مسافرتچـاپ به ق ١٢٧٨ رجب ٢٩ تاريخ بهامير نشان سفر از بازگشت در او رسيد/كرد/ دريافت شاه ناصرالدين از توماني

و ق ١٢٧٨ سال آخر در جعفر ميرزاشاه ناصرالدين حكم با حجه ذي ماه دررهسـپار قـدس آستان متولي عنوان به

٢٤٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير ميرزاسيدجعفر ـ تبريزي مشيرالدوله

از بـعد انـدكي اما شد١٣/ مقدس مشهدالثـاني جـمادي در مشــهد بــه ورودخزانـه راهرو در و درگذشت ق ١٢٧٩ك خا به مطهر حرم الحفاظ دار نزديكچند در خان جعفر ميرزا شد١٤/ سپردهبه شيرازي الملك قوام از پس كه ماهيcdefg رضـا حضرت قدس آستان توليتمـهمانسراي امور تنظيم در بود, مفتخرو زوار از پـذيرايـي ترتيب و حضرتحرم دارالشفاي و كرد بسيار سعي خدامجامع مسجد در روي به رو كه را مطهربـه بود كافي نا آن فضاي و داشت قرارسـاختمان در تا كرد منتقل خيابان vباكـه كساني و مردها و زنها جاي جديدامـا بـاشد/ جدا داشتند مسري بيماريرا جـديد بـناي اتمام مهلت او به مرگبه بنا صادق محمد ميرزا فرزندش و ندادخاصه اموال از استفاد با و پدر وصيتتكـميل را آن خان جعفر ميرزا شخص

كرد١٥/دانشمند و كاردان فردي مشيرالدولهتربيت و جديد و قديم علوم به گاه آ واو پسر و اول مقام قائم مثل افرادي شده

خـان مـحمدتقي نيز و ابوالقاسم ميرزاو پـرست وطـن فردي او بود/ اميركبيركه بود ايران ملي منافع از دفاع در كوشاحـفظ پـي در ماموريتهايش همه درپـيشگي خـيانت از و بـود مـلي منافعخـان علي محمد ميرزا همچون افراديميناليد١٦/ آقاسي ميرزا حاج و شيرازيروان فارسي به را خود كتابهاي اوكه سرحديه ازرساله جداي و مينگاشتاست,١٧ مرزها درباره دقيقي رساله كهخ�صة نام به رياضي علم در نيز كتابيدر ق ١٢٦٣ سال در كه نوشت الحساب

كـتابهاي از رسـيد١٨/ چاپ به تهرانجـغرافـياي در جـعفري آثـار او ديگـر

است١٩/ كر ذ قابل ايران عموميايران رجال حال شرح بامداد: مهدي ١ـ

٢٤١.١و بـابا حـاجي كـتاب يـادگار, مجله ٢ـدر ايـرانـي مـحصلين نـخستين داسـتانمـاه دي ,٥ شـماره اول, سـال فــرنگ,

٤٠ . ١٣٢٣٢٤٢.١ پيشين بامداد: ٣ـ

همانجا ٤ـناسخ سپهر: الملك لسان تقي محمد ٥ـ

٧٨٤ ٧٨١ـ و ٦٦٦.٢ و ١ التواريخ

حسينخان ـ قزويني مشيرالدوله ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٤٦

خـان حسـن مـحمد ;٨٣٧.١ هـمان ٦ـنـاصري مـنتظم تـاريخ السلطنه: اعتماد

١٦٧٣.٣٨٥٨.٢ و ١ پيشين سپهر: تقي محمد ٧ـ

١٦٩١.٣ پيشين السلطنه: اعتماد ٨ـخـان جعفر سيد ميرزا يادگار: مجله ٩ـبـهمن ,٦ شماره دوم, سال مشيرالدوله,

٤٧ . ١٣٢٤٤٨ . همان ١٠ـجا همان ١١ـ

٢٤٣.١ پيشين بامداد: ١٢ـ٤٨ . پيشين يادگار: مجله ١٣ـ

تذكره ناييني: مصباحي علي محمد ١٤ـ٧٢٤.٢ اoدب مدينة

مـنتخب خـراسـاني: هــاشم Iمــ ١٥ـمـطلع السلطنه: اعتماد ;٦٢٩ . التواريخ

٥٢٥.٢ و ١ الشمس٥٠ . پيشين يادگار: مجله ١٦ـ

جـهان. و ايران نوايي: عبدالحسين ١٧ـ٢٥٩

٥٠ . پيشين يادگار: مجله ١٨ـ٢٤٢.٥ ينان آفر اثر ١٩ـ

يحيايي رجبعلي

( 111 )الدولهقزوينيـ مشير

حسينخان(˜ 1298 Ç 1241)

اعـظم سپهساvر خان حسين ميرزاقدس آستان متولي الدوله مشير به ملقبديوان امير خان نبي ميرزا فرزند رضويازرجالسياسيايران بيك, پسرعابديندر١٢٤٣ق قولي به بنا و درسال١٢٤١

آمد١/ دنيا به درشهرستانقزوينالعابدين} |زين بيك عابدين جدشقـزوين بـه مـازندران آبــاد عــلي ازعـنوان بـه شهر اين در و كرد مهاجرتنـقي علي شاهزاده تراش خاصه ك vد

٢٤٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير حسينخان ـ قزويني مشيرالدوله

قـزوين كـم حـا الدوله ركـن مـيرزايخود براي اموالي توانست و شد مشغولداراي خـان عـابدين آورد/ دست بــهابراهيم به آنها جمله از كه بود فرزندانيوزيـر خان نبي ميرزا و آخور مير خانو فارس كم حا و قاجار شاه محمد عدليهنـبي ميرزا كرد/ اشاره ميتوان اصفهانحسين ميرزا نامهاي به پسر چهار خانمـعتمد خـان يحيي الدوله, مشير خاننصر خان نصراللىه ق}, ١٣٠٧ |م الملكالمـلك عـ<ء خـان عبداللىـه و الملك

داشت٢/ ق} |م١٣١١ابتدايي تحصي<ت حسينخان ميرزاو ـاند رس اتـمام به تهران و قزوين در رافـرانسـه به خان يحيي برادرش با سپسبا مصادف كه ق ١٢٦٧ سال در رفت٣/شاه ناصرالدين پادشاهي سال چهارمينخارجه وزارت در آشنايي مختصر بود,تـجاري امور كارپردازي به و كرد پيدااز و شـد فـرستاده بـمبئي در ايرانـياندر كار سال سه خ<ل در محوله خدمات

برآمد٤/ خوبي به آنجابـا كـه تـماسي واسطه به بمبئي در

آقـاخان ويـژه بـه انگـليسي مامورينوي روحيه در تغييراتي داشت مح<تيكــه مــيشود گــفته و آمــد پــديدجـا هـمان از او بـعدي پـيشرفتهايرتبه با ق ١٢٧١ سال در گرديد٥/ شروعدر شـد/ تـفليس مـامور كنسول ژنرالزاده آخـوند فـتحعلي مـيرزا بـا قـفقازدر نـيز سـال سه و كرد برقرار دوستي

ماند/ آنجاسـال آخـرين كه ق ١٢٧٥ سال دربـه بـود نـوري آقاخان ميرزا صدارتو رفت اسـتانبول به مختار وزير عنواناز و كـرد كـار آنـجا در ســال دوازدهدر شد/ برخوردار انگليسيها مساعدتمنيف و پاشا عالي پاشا, فواد با عثماني

داشت٦/ نزديك خيلي دوستي پاشاو ايران بين كه سرحدي اخت<ف درآمـد پـيش ق ١٢٧٨ سـال در عثمانيبـه را آن و كـرد ايـفاء را واسطه نقشدر نـمود/ رفـع مـمكن صورت بهتريندر و خريد را بهارستان باغ سال همينعـنوان به سپس و كرد برپا عمارتي آناسـتانبول بـه ديگـر بـار كـبير ســفير

حسينخان ـ قزويني مشيرالدوله ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٤٨

هـنگام در خان حسين ميرزا برگشت٧/كـي vچـا و زرنگـي عـثماني سفارتمـلت حقوق توانست و داشت خاصيمـمالك در ايرانيان كند, حفظ را ايرانبودند, برخوردار كامل آزادي از عثمانيدر و مـيكردند عـزاداري عـاشورا درولي عـليا ان <اشـهد گلدستهها باvيگـفته العـمل> خـير علي <حي و اللىه>به ١٢٧٩ سال در خان حسين ميشد٨/بـراي را مـقرراتـي و رفت حـج سـفرمكـه شـريف با ايراني حجاج آسايشقضيه سر بر سال همين در و نمود منعقدلندن به العادهاي فوق ماموريت به هراتدسـتور بـه ق ١٢٨٠ سال در كرد/ سفردولتـي شـوراي عـضو شاه ناصرالدينميرزا وفات از پس ق ١٢٨٢ در و شد,مشير كه را وي لقب مهندس خان جعفر

كرد٩/ دريافت بود الدولهكـه هــنگامي ق ١٢٨٧ ســال درعـتبات بـه سـفر قصد شاه ناصرالدينعثماني دولت ممانعت با داشت عالياتماجرا زيركي با مشيرالدوله شد/ مواجهتا كرد مجبور را عثماني دولت و حل را

نـمايد/ رسـمي دعـوت ايـران شـاه ازكـار ايـن تـقدير براي شاه ناصرالدينتفويض او به را اوقاف و وظايف وزارتدر شاه سال همين رمضان ٢٩ در و كرد,مـنصوب عدليه وزارت به را وي بغداد

نمود١٠/عدليه وزارت هنگام در الدوله مشيرو تـنظيمات ريـخت, صـدارت طـرحقـانون روز هـر داد, قـرار نيكو قوانينامـور, انتظام براي و نمود وضع تازهايكه فرستاد شهرها تمام به شاهي فرمانندارند, را كسي كشتن حق بعد به اين ازوسيله به بايد گناه شدن روشن و اثباتحكم و برسد شاه عرض به الدوله مشيرعـظمي عـدالت خـانه ديوان طرف از

شود١١/ صادرسال رجب ١٣ در خان حسين ميرزاو رسيد لشكر سپهساvري به ق ١٢٨٨صدر عنوان به سال همين شعبان ٢٩ دراص<حات به شروع و شد معرفي اعظمدر قـحطي و گراني زمان اين در نمود/ســياستهاي كــه داد رخ ايــــرانفـقير طبقه به شاياني ياري مشيرالدوله

٢٤٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير حسينخان ـ قزويني مشيرالدوله

مدرسه ق ١٢٨٩ سال در كرد١٢/ جامعهيك و بيست در و كرد افتتاح را مشيريهفرنگ سفر به را شاه ق ١٢٩٠ سال صفرگروهي سپهساvر, و شاه غياب در برد/انيس جمله از درباريان و شاهزادگان ازفرهاد و شاه ناصرالدين سوگلي الدولهروسـيه تشـويق به الدوله معتمد ميرزاشـدند/ وي بـركناري خواهـان تزاريورود بدو در شد مجبور شاه ناصرالديندر رجب چـهاردهم روز در كشـور بهو عـزل صـدارت از را وي انـزلي بندرالممالك مستوفي آشتياني يوسف ميرزااز شـاه امـا بگـذارد/١٣ جـايش بـه رابه را او و نكرد پوشي چشم او خدماتنـمود/ مـقرر تـالش و گي<ن حكومتماه يك شمال در مشيرالدوله حكومتشـاه نـاصرالديـن نداشت, دوام بيشترمـوجب كه رويتر امتياز كردن رد برايتـهران بـه را او دوباره بود شده دردسراز پس و نـمود خارجه وزير و احضاردوباره خوابيد صداها و سر اندكي اينكهسپهساvر به ملقب ١٢٩١ سال در را اوعهده بر را نظامي امور كليه و كرد اعظم

گذاشت١٤/ ويمشير فرنگ, سفر از بازگشت از پسهم كه كرد قانع را شاه ناصرالدين الدولهكـارهاي در اروپـايي دولتهاي چوندارد/ معمول مقرراتي و اصول كشوريدار نـام بـه مـجلسي وي پـيشنهاد بـهاز تـن چـند از متشكل كبري الشورايطـهماسب مانند اول درجه شاهزادگاناعتضاد و آرا ملك و الدوله مويد ميرزانصرت و شاه فتحعلي پسران از السلطنه

شد١٥/ ايجاد ميرزا عباس پسر الدولهحكـومت انـتظام ق ١٢٩٢ سال درگـذار وا سپهساvر به فارس و خراسانتـنظيمات كتابچه سال همين در و شدمـحروسه ممالك و عليه دولت حسنهرا مـخالفين صداي كه شد منتشر ايرانهمه تا شد موجب كار اين كرد١٦/ بلندشوند/ متحد سپهساvر ضد بر مخالفانبـه بـار دومين براي ق ١٢٩٥ سال دربـه را شـاه ناصرالدين رسمي غير طورعـظمت و بـرتري تـا بـرد فرنگ سفربه را خشكي و دريا در انگليس نظاميايران در انگليس نقشه و دهد نشان شاه

حسينخان ـ قزويني مشيرالدوله ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٥٠

بر سفرع<وه اين در رود/ پيش خوبي بهاز چند تني و السلطان امين سپهساvر,سپهساvر داشتند١٧/ حضور شاهزادگانحـالت تغيير كلي به فرنگ سفر از پسو سـپاه امـور بـه مســتق< خــود دادرسيدگي خارجه وزارت و سپهساvريو سيستان و خراسان امور اداره ميكرد/و او مشـاغل جزء همگي و/// استرآبادچون و بود/ نافذ نواحي آن در احكامشدلش چـه هـر داشت صـدارت مـرتبه

ميداد١٨/ انجام ميخواستمسجد ساختن به شروع بعد سال درو كـرد تـهران در سـپهساvر مدرسه واتمام به ق ١٢٩٧ سال در را آن توانستبـه دوبـاره سـال هـمين در برساند١٩/روسـيه عوامل به بسيار نزديكي خاطراز دربــاريان ســعايت و ايـــران دروزارت و لشكـري امور و سپهساvريقـزوين حكـومت بـه و بركنار خارجهدوام زياد نيز آنجا در اما شد/ فرستادهمســتقل پــيشكاري بــه و نــياوردمظفرالديـن وزارت تا رفت آذربايجان

دهد٢٠/ انجام را ميرزا

تــعزيت بــه ق ١٢٩٨ ســـال درسـوم الكساندر تهنيت و دوم الكساندرتـحفههاي و هدايـا با روسيه امپراطوررفت, پطرزبورگ سفارت به گير چشمواسـطه به سفر اين از مراجعت از پسبـه نسـبت شاه ناصرالدين كه سوءظنيبه بود كرده پيدا روسها به وي نزديكيعمر اواخر در كه غروري خاطر به ويژهبـه كـه گـونهاي به بود شده پيدا او دربـه نـميكرد, اعـتنايي شـاه دستوراتو سيستان و خراسان وvيات حكومتو شـد فـرستاده قـدس آسـتان توليتو شـاهرورد دامغان, سمنان, حكومتدر گـرديد/ او ايالت ضميمه نيز بسطامخراسان سوي به ق ١٢٩٨ شعبان هفتمبه الحجه ذي پنجم شب در و كرد حركتخراسان ايالت در ماه چند رسيد/ مشهدخوشرفتار مردم با بسيار و بود مشغولالحـجه ذي ٢١ شب در سرانـجام بود/سالگي هفت و پنجاه سن در سال همينكـه قلبي ناراحتي اثر بر مشهد ارگ دردر را جســدش كــرد/ فــوت داشتمـغرب در قـب< خـود كــه مــقبرهاي

٢٥١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير حسينخان ـ قزويني مشيرالدوله

السـلطنه حسام ايوان مقابل دارالسيادهنمودند٢١/ دفن بود كرده آماده

در سـپهساvر عـمر بـودن كــوتاهخشـنودي و خراسـان ناحيه حكومتاو٢٢ مـرگ از پس شـاه نــاصرالديـننـزد در ويـژه بـه شـايعه ايـن موجبشـاه نـاصرالديـن كـه شـد مشهديهابـعد است٢٣/ كرده مسموم را سپهساvرخويشاوند وي چون سپهساvر مرگ ازماه همسرش و ميگرديد محسوب شاهفـتحعلي دختر السلطنه قمر خانم تابانشـاه نـاصرالديـن دسـتور به بود, شاهدولتـي ديوان ضبط خانهاش و ك ام<

شد٢٤/عـهد نـامي رجـال اغلب مانند ويچند يا شخصيت چند از تركيبي ناصريجــنبه از بــود, مــختلف روحـــيهو ظـاهر صورت تحول و اص<حطلبيو ك بـيبا و دلير مردي ديواني اوضاعفـردي سياست در بود٢٥/ موثر و فعالدولتي امتيازات دادن به ميلي بود, گاه آدادن در نـداشت/ خـود نـزديكان بـهحكـومتي امـتيازات و نظامي درجات

به ميديد خيانتي اندك گر ا بود/ ممسكبـه تـا سوءظنش ميكرد/ ت<في شدتبدگويي نزدش كسي از گر ا كه بود حديرا او خـياvت و تصور با خود نميشدزياد ميداد/ قرار خويش دشمني طرفvزم كه موقعي در اما نميكرد, بخششدر كـه بـود شـايع نمينمود/ دريغ بودسپرده سر صفا ميرزا حاجي به استانبولدر گر شيسشه غ<مرضا استاد با و استكارهايش اين بيشتر دارد/ رابطه تهرانو عـقيده بـاطن در و بـود شهرت برايرا شـرع ظاهر و نداشت عرفاني مذاقولي بـد, را فـارسي خط ميكرد/ حفظاستفاده جعلي لغات از مينوشت/ خوانااشـتباه و تـلفظ غلط را فرانسه ميكرد/از ميدانست/ را تركي زبان مينوشت,مردي نميآورد/ در سر چيزي حسابگـفتن از و بـود وفـحاش دهــن بــدخـودداري دشـنام و زشت حرفهايبود اعظم صدر كه زماني تا نميكرد٢٦/از عـزل از پس امـا نـميگرفت, رشوهشد سپهساvر دوباره كه وقتي صدارتبـه را حـرص نـهايت مرگش هنگام تا

حسينخان ـ قزويني مشيرالدوله ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٥٢

ارتش امـور به داشت٢٧/ رشوه گرفتنوضـع در مــيداد, زيــادي اهــميتداد/ انجام اص<حاتي ايران لشكرگيريافـراد سـاير و مســتوفيان لبــاس دررا نـظميه كرد/ ايجاد تغييراتي كشوريكشـور پرچـم رنگ در و نمود تاسيس

داد٢٨/ كلي تغييربه خان حسين ميرزا آمدن كار رويميرزا بود/ آنها نفع به و انگليسها كمكمنافع به نسبت صميمانه نيز خان حسينصدارتش زمان در ميكرد٢٩/ اقدام آنهاهـوادار فـرنگ دوم سـفر از قـبل تــاامـتياز بـود٣٠/ انگـليس سياستهايبارون نام به انگليسي فردي به را رويترايـن حسب بـر داد/ رويـتر جـوليوسگذاشته وا انگلستان به ايران كل امتياز

ميشد٣١/انگـلستان به وي ديگر خدمات ازدربـاره اسميت گلد حكميت راي قبولدر بـلوچستان و سيستان مرزي حدوداز پس بود٣١/ افغانستان و ايران مناقشهواسـطه به فرنگ دوم سفر از بازگشتبا كه الملك معتمد خان يحيي برادرشاز طـرفداري بـه بـود دوست روسها

موقع تا را روش اين و پرداخت روسسـفارت كـرد٣٣/ حـفظ خويش مردنعـمرش اواخـر در ويـژه بـه روســيهشـمرده او پشتيبان و حامي بزرگترينايجاد قول روسها به سپهساvر ميشد/درياي سواحل و تبريز ـ جلفا آهن راه

داد٣٤/ را تهران تا خزربـراي كـه وقـتي ق ١٢٩٥ سال دراروپـا بـه را شاه ناصرالدين دوم مرتبهدوم الكسـاندر بـا روسـيه در مـيبرد,و گـذاشت مدار و قرار روس امپراطوربـراي را روسي افسران از تعدادي حتيآورد تهران به ايران ارتش افراد تربيتاز پـرداخت/٣٥ خانه قزاق تاسيس به وميتوان سپهساvر ديگر كارهاي جمله

كرد: اشاره زير موارد بهايجاد با شاه اختيارات كردن محدوددوستانه روابط گذاري پايه پارلمان٣٦,آوردن عـثماني٣٧, و ايـران دولت بينبـارون نـام بـه فرانسوي مستشار يكمالياتي٣٨, كارهاي تنظيم براي استاينجـديد, سـبك بـه ضرابـخانه تاسيسايـجاد بـخار, آسـياي نخستين آوردنشـركتهاي و ريـزي چـدن كارخانه

٢٥٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير حسينخان ـ قزويني مشيرالدوله

گـاز چراغ كارخانه احداث تجاري٣٩,فرانسوي٤٠, فابيوس همكاري با تهرانبـا و بـزرگ مسـجد و مدرسه ساختنبـراي كتابخانهاي و تهران در استحكامدر جديد سبك به كتابخانه اولين كه آن,بـراي فـراوان ك امـ< وقـف بود, ايراندر مطبوعات ايجاد كتابخانه٤١, توسعهبه روزنامه انتشار اجازه مهم, شهرهايمـاهنامه تـاسيس خارجـي, زبانهايبـه شـدن انـتخاب از بعد عدليه وقايعمـريخ, روزنـامه انتشار عدليه, وزارتاز پس جنگ وزارت جديد نظام ارگانعـدليه, وقـايع روزنـامه شـدن تعطيلسـال اواخـر از نـظامي روزنامه ايجادآن مخصوص نشريه عنوان به ق ١٢٩٣يـا وطن روزنامه كردن داير مدرسه٤٢,

/٤٣/// و vپاتري

السـلطنه: اعـتماد خـان حسن محمد ١ـالشـمس مـطلع ;٢٦٠ . التواريـخ صدر. ترقي انديشة آدميت: يدون فر ;٥١١.٢

١٢٥السـلطنه: اعـتماد خـان حسن محمد ٢ـملك خان احمد ;٢٦٠ . التواريخ صدر;٨٧ . قاجار دورة سياستگران ساساني:مكـارم آبـادي: حبيب علي محمد ميرزا

١١٤٢.٤ آoثار١٢٥ . پيشين آدميت: يدون فر ٣ـ

السـلطنه: اعـتماد خـان حسن محمد ٤ـمـلك خان احمد ;٢٦٣ ـ ٢٦٢ . پيشين

٨٧ . پيشين ساساني:. خـبري بـي عصر تيموري: ابراهيم ٥ـ

٣٢السـلطنه: اعـتماد خان حسن محمد ٦ـآدمـيت: يدون فـر ;٢٦٤ ٢٦٣ـ . پيشينمـلك خان احمد ;١٢٨ ـ ١٢٧ . پيشين

٨٩ . پيشين ساساني:السـلطنه: اعـتماد خـان حسن محمد ٧ـحـبيب مـحمدعلي ميرزا ;٢٦٤ . پشين

١١٤٤ ـ ١١٤٣.٤ پيشين آبادي:السـلطنه: اعـتماد خـان حسن محمد ٨ـ

٢٦٥ . پيشينآبـادي: حـبيب عـلي مـحمد مـيرزا ٩ـپيشين آدميت: يدون فر ;١١٤٤.٤ پيشين

١٢٦ .السـلطنه: اعتماد خان حسن محمد ١٠ـحبيب علي محمد ميرزا ;٢٦٦ . پيشين

همانجا آبادي.السـلطنه: اعتماد خان حسن محمد ١١ـ

٢٦٧ . پيشين٢٦٨ ـ ٢٦٧ . همان ١٢ـ٢٧٠ ـ ٢٦٩ . همان ١٣ـ٢٧٣ ٢٧٠ـ . همان ١٤ـ

من زندگاني شرح مستوفي: عبداللىه ١٥ـ١١١.١

حسينخان ـ قزويني مشيرالدوله ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٥٤

. پيشين ساساني: ملك خان احمد ١٦ـ١١٥

السـلطنه: اعتماد خان حسن محمد ١٧ـتـاريخ مـحمود: محمود ;٢٧٤ . پيشينانگــليس و ايــران ســـياسي روابــــطدر ايـران شـميم: اصغر علي ;١٠١٨.٣

١٨٩ . قاجار سلطنت دورةالسـلطنه: اعتماد خان حسن محمد ١٨ـ

٢٧٦ . پيشينآبـادي: حـبيب عـلي محمد ميرزا ١٩ـ

١١٤٥.٤ پيشينالسـلطنه: اعتماد خان حسن محمد ٢٠ـتـيموري: ابراهيم ;٢٧٧ ٢٧٦ـ . پيشين

٥٥ . پيشينالسـلطنه: اعتماد خان حسن محمد ٢١ـ. پيشين تيموري: ابراهيم ;٢٧٧ . پيشينآبـادي: حـبيب عـلي مـحمد ميرزا ;٥٥خـان حسـن مـحمد ;١١٤٥.٤ پــيشينـ ٥١١ .٢ الشمس مطلع السلطنه: اعتمادنـائيني: مـصباحي عـلي مــحمد ;٥١٢

٧٢٤.٢ اoدب مدينة تذكرهالسـلطنه: اعتماد خان حسن محمد ٢٢ـ

١٤٢ و ١٤٠ خاطرات. روزنامهرجـال حـال شـرح بـامداد: مهدي ٢٣ـ

٤١٩.١ ايرانالدوله: امـين خــان عــلي مــيرزا ٢٤ـبـامداد: مـهدي ;٧٦ . سياسي خاطراتريـاضي يـوسف محمد ;٤٢٤.١ پيشين

٩٣ . الوقايع عين هروي:

تـحليلي تـاريخ طـباطبايي: محيط ٢٥ـ٤٩ . مطبوعات

السـلطنه: اعتماد خان حسن محمد ٢٦ـ٢٨١ ـ ٢٨٠ التواريخ. صدر

٢٦١ . همان ٢٧ــ ١١٧ . ١ پيشين مستوفي: عبداللىه ٢٨ـ

١١٩١٠٣٠ـ .٣ پيشين محمود: محمود ٢٩ـ

١٠٣١السـلطنه: اعتماد خان حسن محمد ٣٠ـ

٢٧٦ . پيشين;٥٠ . پـيشين تـيموري: ابــراهـيم ٣١ـ

١٠٠٩.٣ پيشين محمود: محمود١٠٢٥.٣ پيشين محمود: محمود ٣٢ـ

السـلطنه: اعتماد خان حسن محمد ٣٣ـ٢٧٦ . پيشين

٥٣ . پيشين تيموري: ابراهيم ٣٤ـ٥٥ . همان ٣٥ـ

جـهان و ايـران نوايي: عبدالحسين ٣٦ـ٥٠٣.٢

٣٨ . پيشين طباطبايي: محيط ٣٧ـ٤٩ . پيشين تيموري: ابراهيم ٣٨ـ

٦٥٨.٢ـ پيشين نوايي: عبدالحسين ٣٩ـ٦٥٩

انبار, در آتش تبرائيان: الدين صفاء ٤٠ـ.٨ ايـران,ش مـعاصر تـاريخ فــصلنامه

٢٠٨ ـ ٢٠٦السـلطنه: اعتماد خان حسن محمد ٤١ـ

٢٧٨ . پيشين

٢٥٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير عبدالحسين معاونـ

و ٣٢ . پـيشين طـباطبايي: محيط ٤٢ـ٧٠ و ٥٠ و ٣٥ ـ ٣٤

زاده سعيدي رسول

1 k¦] Ñ jA±] k¼w Ç º±–†~«

( 112 )معاونـعبدالحسين(x µ 1338 Ç 1275 b)

مـحمد فـرزند مـعاون عبدالحسينش ه ١٢٧٥ سـال حدود يزدي ابراهيمبيش سال شانزده وي آمد/ بهدنيا يزد دربـه يـزد از پـدرش همراه به كه نداشتاختيار سكونت شهر اين در و آمد مشهدبود, كشاورزي معاون اصلي شغل نمود/

ك امـ< ادارهي مـناسبت هــمين بــهعـهده بـه را قـدس آستان كشاورزيبـه متعلق شركت اين سرمايه گرفت١/در حـال ايـن بـا بـود دارايـي وزارتتـابع و بـود آزاد خـود كاري حوزهيدولتـي قوانـين و تشريفات و مقررات

نبود/مـعالجه بـراي كـه زمـاني مــعاونرفـته سوئيس به الع<ج صعب بيمارييك يـابد بـهبود گـر ا كه كرد نذر بود,امـام مـطهر حـرم بـراي بزرگ ساعتبهبود معالجه از پس وي بخرد cdefg رضاعـلي نمود٣/ عمل خود نذر به و يافتدر سـر ايـوان باvي مينويسد: موتمنبـود نصب بزرگي ساعت عتيق, صحندور فـاصله از بـودو وجـهي چهار كهقبلي ساعت ميشد/ ديده آن عقربههايكـه سـاعتي آن جـاي به و برداشته راســوئيس از مــعاون عــبدالحســيننصبنمودند بود تقديمكرده خريداريوقرار آن زير شكل استوانهاي بلند پايه وبود/ پوشيده معرق كاشيهاي با كه دادندمـعاون, عـبدالحسـين نام ساعت روي

اسماعيل محمد معمارـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٥٦

حك سـازي سـاعت كارخـانه توسطساعت قيمت زمان آن در بود/٣ گرديدهكـيلو هزار ٥ آن وزن و تومان هزار ٨٤

بود/ تن ٥ معادل يعنيخـواف, در معاون خدمات از يكيوي بود/ مدرسه براي خود خانهي وقفمدرس سيدحسن با كه ارتباطي دليل بهو داشت شـهر آن در تـبعيد زمـان درايـن بـود, كـرده پيدا او به كه ع<قهايرغـم علي و كرد مدرسه وقف را خانهنام كه شد آن خواستار رژيم, مخالفتشـود/ ثبت مدرس نام به دبيرستان ايننگذاشت كه بود كساني جمله از معاونشـهادت بـه خواف در را مدرس رژيمكـاشمر بـه را او انتقال زمينه و برساند

كرد/ فراهماز پس ش ه ١٣٣٨ سال در معاونcdefg رضا امام حرم به كه قربان عيد روزرا فاني دار قلبي سكته اثر بر شد مشرفنامهاي به پسر شش داراي او كرد/ وداعمـهدي, مـحمد كـبر, ا عـلي ابوالقاسم,به دختر يك و هوشنگ ابراهيم, محمد

بود٤/ نصرت نام

معاون عبدالحسين فرزندان از نقل ـ ١. قـدس آسـتان تـاريخ موتمن: علي ـ ٢

٣٧٠١٨٠ . همان ـ ٣

معاون عبدالحسين فرزندان از نقل ـ ٤

سكندري علي

( 113 )اسماعيل معمارـمحمد

(˜ 1320 pA ¥L› Ç )

مـعماران از مـعمار اسماعيل محمدچـهاردهم قـرن اوايـل در مـطهر حرممعماران از جدش و پدر قمري, هجري

بودند/ معروفهـماهنگي بـا حـيات زمان در ويدفـن براي قدس آستان وقف مسئولينحـجره هايش فاميل و خانواده و خودنظر در را جديد صحن غربي ضلع سوماسـماعيل مـحمد حاجي فوت گرفت/

شد١/ واقع ق ١٣٢٠ از قبلفــارسي كــتيبههاي بــينش: تـــقي ١ـآسـتان نـامه جـديد, صـحن غــرفههاي

٢٤٩ ٢٤٨ـ . ٢٦ ش قدس,

سعيديزاده رسول

٢٥٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير سيدعلي مير ـ استرآبادي مفضل

Ç »¯B –æA »—±Tv« Ñ ð¦ª§A ­¼í«

©wBš§A±MA

( 114 )مفضلاسترآباديـمير

سيدعلي(˜ 998 Ç )

از استرآبـادي مفضل علي سيد ميرحدود كه است صفوي عهد رجال جملهپـانزده و بود كن سا مشهد در سال سيقدس آستان متولي را مدت اين از سالدر ق ٩٧٦ حدود در او توليت آغاز بود/صفوي اول طهماسب شاه پادشاهي عهدق ٩٨١ سال در و بود ق} ٩٨٤ ـ ٩٣٠|بار شد١ بركنار كار از شاه همين توسطمـحمد سـلطان ق ٩٩٠ سـال در ديگرعلي سيد مير ق} ٩٩٦ ـ ٩٨٥| خدابندهرضـوي قـدس آسـتان تـوليت بـه را

كرد٢/ منصوبخـان عبدالمـومن ق ٩٩٨ سال دررا مشهد و كرد حمله خراسان به ازبكامت زمـان اين در درآورد/ محاصره بهسيد مير و مشهد كم حا استاجلو, خان

چون بودند/ رضوي آستان متولي عليكشـيد, درازا بـه ازبكان محاصره مدتسپاه اvمراي امير چيان اللىه محمد شاهمـير به بود, صلحطلب مردي كه ازبكبـراي تـا فـرستاد پـيغام عـلي ســيدخان امت بيشتر, ازخونريزي جلوگيريبه علي سيد مير كند/ صلح به راضي رانزد به نامهاي كه كرد پيشنهاد خان امتصـلح پـيشنهاد و بـفرستد عباس شاهاز بـعد نـمايد/ بـازگو شاه به را ازبكانبـه بـود, نـامه حامل كه چاپاري رفتناز هيات يك علي سيد مير درخواستشـهر قلعه وارد خان عبدالمومن طرفكـره مـذا صلح قرارداد مورد در تا شدراضي صلح به طرفين كه حالي در كنند/انداخت> در آواز <جاعلي بودند, شدهمـحاصره به كمك براي شاه اردوي كهخيلي كه خبر اين است/ نزديك شدگانگـرديد, مشـخص آن صحت عدم زودعبد دهد دستور خان امت كه شد باعثبـا را خـان عبدالمومن نماينده الواسع,بـيرون قلعه از شكنجه و تحقير حالتسيدعلي مير ت<شهاي رفتار اين كنند/

آقا حسين ملكـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٥٨

بـه رسـيدن براي را چيان اللىه محمد وزمان همين در گذاشت/ بينتيجه صلحعباس شاه نزد به كه خان امت نمايندهتوقف خبر و برگشت بود شده فرستادهعـلت بـه تـهران, در را شـاهي اردويكرده از كه خان امت آورد, شاه بيماريبزرگان از تن چند بود شده پشيمان خودخـان عـبدالمـومن نزد به را وسردارانقتل به را آنها همه ازبك خان اما فرستاددر آذوقه كمبود از گاهي آ با و درآورددسته حمله دستور مردم ناتواني و شهرامت شدن كشته با كرد/ صادر را جمعيتـصرف بـه شـهر ديگر جمعي و خانغـارت و قـتل آنـها درآمـد/ ازبكــانو انـداخـتند راه به شهر در كي وحشتناو كـردند حـمله رضـوي حرم به حتياز درآوردند, قتل به را آن به پناهندگانبود متولي علي سيد مير افراد اين جملهو خـزايـن خواسـتند ازبكان چون كهو درآورند تصرف به را حرم دفينههايزيـر كـرد مقاومت علي] سيد [مير اوبسياري حمله اين در شد/ كشته شكنجهنـقره, و طـ< قناديل چيني, ظروف از

توسط رضوي حرم كتابخانه و شمعدانرفت٣/ غارت به ازبكان

التواريـخ خIصة قمي: احمد قاضي ١ـ٥٨١.١

٧٣٢.٢ همان: ٢ـالخـاقاني قـصص شـاملو: قـلي ولي ٣ـمـنشي: بـيگ اسكـندر ;١٧٥ ١٦٧.١ـ٦٤٤ ٦٤٠.٢ـ عباسي آراي عالم تاريخ

رضايي اسماعيل

³¼§±T§A ¤BL›A Ñ ³®†¦v§A ¥Lš«

( 115 )ملكـحسينآقا(x 1351 Ç 1250)

حـاج فرزند ملك آقا حسين حاجاز التـجار, مـلك آقـا كـاظم مــحمدرضـوي قدس آستان واقفين بزرگترينش ١٢٥٠ . ق ١٢٨٨ اvول ربيع ١١ درپدرش گشود/ جهان به چشم مشهد درفـرزند و بود دوست فرهنگ بازرگانيبــا آشــنايي بــر عــ<وه را خـــودآشـنا نيز ديگر علوم با حرفهبازرگاني,اداره براي ملك آقا حسين حاج نمود/

٢٥٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير آقا حسين ملكـ

و بـرگزيد را پدر رويه خويش معيشتزراعت و تـجارت رشـتههاي تمام درو ك امـ< اجـارهدار سـالها شد/ وارداو بـود/ رضوي قدس آستان مستغ<تو مـيكرد فكر خوب نوجواني از چونبرابر چند را پدري ثروت بود, نگر آيندهمـوقعيتي خـراسـان اسـتان در و نمود

يافت/ استثناييقـوام وقــتي ش ١٢٩٧ ســال درو خـراسـان كـل فـرمانرواي السـلطنهمـلك آقا حسين حاج با شد, سيستانوي مشـورت با و ريخت دوستي طرحرضوي قدس آستان موقوفات از بخشيمـالي راه ايـن از و گـرفت اجاره به را

قيام كه ش ه ١٣٠٠ سال در اندوخت/داد, روي خراسان در تقي محمد كلنلبـا مـيكوشيد كـه كســاني از يكــيحـاج كند, حل را مشكل ميانجيگرياو كرات, مذا از يكي در بود/ آقا حسيناو موافقت و كند مجاب را كلنل توانستدولت بـه ايـران از خـروج بـر مبني راتحريكاتمهدي ولي كرد/ اب<غ مركزينادان مشاوري كه فرخ السلطنه معتصمنتيجه بي را ملك زحمات بود, مغرض وبه السلطنه قوام دستور به ملك گذاشت/المـلك شـوكت امير با و رفت قايناتبـدون كـلنل تا نشست كره مذا به علمحـد در شـود, خارج ايران از درگيريحـاج بـا مشـهد و قـاينات بين فاصلالمـلك شوكت امير و ملك آقا حسينبرود/ هندوستان به و كرده كره مذا علمنـقطه بـه عزيمت قصد كلنل كه روزيبـا قوچان كمه ترا داشت, را شده تعيينكشته كلنل سرانجام و كردند جنگ كلنلكـلنل احساسات از هميشه ملك شد/

مينمود١/ تجليلو كلنل نهضت جريان از پس ملك

آقا حسين ملكـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٦٠

را خود اوقات از بخشي وي, شدن كشتهسـپري مشـهد در را بخشي و تهران درمستغ<ت و ك ام< بر ع<وه او ميكرد/تهران در داشت, خراسان در كه زياديشمال در نمود/ خريداري را كي ام< نيزبـه مـتعلق كـه وسـيعي بــاغ تــهرانمـلك خـان مـحمود ميرزا بازماندگاندره گـ<ب در نيز و بود, صبا الشعرايهكتار چندين با را مصفايي باغ شميران

كرد/ خريداري مساحتبا دانشمند, مردي ملك حسين حاجبه و بود سخي و دوست فرهنگ ذوق,دلبستگي سياسي مشاغل به وجه هيچو مجلس وكالت پذيرفتن از و نداشتانسـاني او نـمود/ پــرهيز ســناتوريدر نميداد/ كسي به باج و بود نيكوكارو سركش مبارزه در گير, سخت معاملهاتـفاق گـاهي بود/ همتا بي بخشش درآنـچنان معاملهاي انجام در كه ميافتادصـد يك از حـتي كه باشد گير سختپيمان به او نميكرد/ صرفنظر هم ريالداشت مـيل و بـود بـند پـاي خـويشحـرمت خود قرار و قول به نيز ديگران

زنده دل و حال سر آخرعمر تا بگذارند/جوان دختران و زنان معاشرت از و بودبود متشرعي مرد چون ولي ميبرد, لذتع<قه داشت, توجه مذهبي سنتهاي بهعتيقه اشياي به ملك حسين حاج زيادگـردآوري بـا ايشـان تـا شـد موجبقبل به متعلق سيمين و زرين مسكوكاتجهان نادر تمبرهاي نيز و اس<م از بعد والملك كمال از تابلوهايي و فرشها وكـم گنجينهاي جهان, معروف ونقاشاندركـنار مـلك آورد/ فــراهـم مــاننداز يكـي عـتيقه, اشــياي گــردآوريخطي كتابخانههاي بهترين و بزرگترينگـرد كـوشش سال هفتاد طي را كشور٦٥٣٧ بردارنده در كتابخانه اين آورد/و ارزش پـر خـطي قرآن و كتاب جلدگـنجينههاي و چـاپي كتاب هزار دههابراي گاهي او است٢/ هنري و فرهنگيرا آن قـيمت بـرابـر چندين كتابي تهيهبه را كتابي داشت عادت و ميپرداخت

نكند/ گذار وا كسي به عاريه عنوان١٢٩٣ سال تا ملك موزه و كتابخانهمنزل به بعد داشت, قرار مشهد در ش ه

٢٦١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير آقا حسين ملكـ

حـلبي بـازار در واقـع ايشان شخصيحدود تا و يافت٣ انتقال تهران سازهاينـظارت با روزه همه ش ه ١٣٤٠ سالافـراد عـموم مـباشر و كارمند تعدادياسـتفاده كتابخانه اين از كرده تحصيل

ميكردند٤/و جام تربت در بيمارستان دو ملكمـردم عـموم استفاده منظور به چناراندر عـابد محمد سلطان مقبره و ساختش ه ١٣٤٧ سـال در را گناباد كاخككه را خود آباد وكيل باغ او كرد/ تعميرطي دارد, مساحت متر ميليون دو حدودو خـراسـان استاندار پيرنيا به تلگرافيبـه رضوي, قدس آستان توليت نيابتعـنوان بـه تا كرد پيشكش مشهد مردماز پيش كنند٥/ استفاده آن از گاه تفرجرضـاشاه كـه يافت اط<ع وقتي او ايندر بگيرد او از را مشهد ك ام< دارد قصدو ش ه ١٣١٦ سال ماه آبان ششم روزدهـات و ك امـ< همه بعد, تاريخهايكـه را خراسـان و تهران در خود متعددمستغ<ت و مزرعه و روستا ٦١ بر بالغبـه را كـتابخانهاش و مـوزه نيز و بود,

نمود٦/ وقف رضوي قدس آستانخود حيات زمان تا آقا حسين حاجسوم روز اينكه تا بود موقوفاتش متوليسكـته علت به ش ه ١٣٥١ سال مردادتـهران در سـالگي ١٠١ سـن در قلبيايشان جنازه و فروبست جهان از چشممـطهر حـرم در و يافت انتقال مشهد بهوي درگـذشت مناسبت به گرديد/ دفنو شـد منتشر دربار سوي از اع<ميهايايشان برنجي پيكره تا شد داده دستورمجلس و گردد نصب آباد وكيل باغ درمسـجد در شـاه سـوي از بزرگداشتيدنـبال بـه شـد/٧ گـرفته شـاد گــوهرطبق ايشان اموال همه ملك, درگذشتقـدس آسـتان اختيار در او وقفنامهياز پس آسـتانه و گـرفت قـرار رضويامور به رسيدگي ضمن اس<مي انق<بمساحت به ساختماني ايشان موقوفاتبـه مـتعلق زمـين در مربع متر هزار دهامـور وزارت مــجاورت در و مــلكملك موزه و كتابخانه و ساخت خارجهمـورد امـروزه كه داد انتقال آنجا به را

است/ كشور پژوهشگران استفاده

ميرزا حسن محمد الملكـ منتصر ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٦٢

مـحضري مـلك آقـا حسين حاجادب و عـلم اهـل بـه داشت, شـيرينگ<ب باغ در هميشه ميگذاشت, احترامبه شعرا و دانشمندان از زيادي عده دره,سـتد و داد بـه و ميشدند جمع او گرد

ميپرداختند/ علميسياسي رجال حال شرح عاقلي: باقر ١ـ

١٥٣٢.٣ ايران معاصر نظاميسال ,٢٣ و ٢٢ شماره حرم, [مجله] ٢ـ

٥١ . ١٣٧٤ فروردين پنجم,. ساله هزاره گنج شاكري: رمضانعلي ٣ـ

٢٣٣Oچ قـدس آستان تاريخ موتمن: علي ٤ـ

٢٩٤ ٢٩٣ـ . N١٣٥٥ش١٥٣٣.٣ پيشين عاقلي: باقر ٥ـ

همانجا ٦ـمـرداد ٤ شــرق, آفــتاب روزنــامه ٧ـ

١٣٥١ش

ج�لي غ�مرضا

Ç ºnjBǯ Ñ ºnjBǯ ¾AoíÇz§A ð¦Ç«

­¼ve kªd«

( 116 )منتصرالملكـمحمدحسن

ميرزا(˜ 1331 Ç )

المـلك مـنتصر ميرزا حسن محمداز وي قـاجار مـيرزا قـلي جعفر فرزندشهر برجسته اشخاص و بزرگ كين م<بـه قـاجاريه دوره اواخـر در مشــهدزندگي و حال شرح از ميآيد/ حساباز ولي نيست دست در دقيقي اط<ع اوك امـ< وي كـه بـرميآيد چنين قراينتربت و محوvت كاشمر, در ومستغ<تيافضل غ<محسين است/ داشته حيدريهمنطقه در او به متعلق قريهاي از الملككـه مـيكند ياد حيدريه تربت در زاوهزراعت آن در گــاو زوج چــــهاردهو توت قبيل از ميوههايي و ميكردهاند/

است١/ ميآمده بعمل آنجا در زردآلوكه ق ١٣٢٦ سال در الملك منتصربراي است صغير استبداد ايام با مصادفعهدهدار را خراسان ايالت كفالت مدتيو هرج دستخوش مشهد ايام اين در بود/مشـروطه بين روزها غالب و بود مرج

٢٦٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير محمدحسنميرزا الملكـ منتصر

داشت٢/ وجود نزاع مستبدين و خواهانسـال محرم اول در قاجار شاهزاده اينحرم در و درگذشت مشهد در ق ١٣٣١مبارك پاي پايين در cdefg رضا امام مطهر

شد٣/ سپرده ك خا بهبه الملك منتصر ميرزا حسن محمدجـديد كاروانسراي خود حيات هنگامعـباسقليخان كـوچه در كه را البناييقـدس آستان بر وقف است داشته قرارآن عـوايـد كـرد مـقرر و نمود رضويمسجد در خواني روضه صرف موقوفهمـدرسه طـ<ب حــقوق گــوهرشاد,حفاظ حقوق فقير, زوار خان, عباسقليو ميرزا قلي جعفر پدرش, و واقف مقبرهجـزئي تـعميرات و روشنايي همچنينپاچنار به معروف محله در واقف مسجدك ام< پارچه چند همچنين وي گردد٤/بـه مـحوvت و كــاشمر در را خــودالسـلطنه, احـترام خانم رابعه همسرشو كرد گذار وا ميرزا محمد شاهزاده دخترك امـ< آن عوايد محل از نمود وصيترابعه كند/ تاسيس مشهد در بيمارستانيفـروش بـا ش ١٢٩٧ سـال در خـانم

مـنتصر گـذاري وا ك امـ< از قسـمتيزمين قطعه يك در بيمارستاني الملكحاشيه در مربع متر ٣٥٠٠ مساحت بهمنتصريه مريضخانه بنام جنت خياباننـام از بـيمارستان ايـن نام كه ساختپس است/ شـده برگرفته الملك منتصرخـانم رابـعه بــيمارستان ســاخت ازدانگ شش اضـافه بـه را آن ساختمانهمت مزرعه و كاشمر آباد جعفر مزرعهقدس آستان بر وقف حيدريه تربت آبادبراي حيات زمان تا را آن توليت و كردقدس آستان متولي به او از بعد و خوداسداللىه به نيز را آن نظارت نمود/ گذار وا

داد٥/ خود برادر ميرزاالمـلك: افـضل خــان غــIمحسين ١ـمحمد ;١٣٤ . مان كر و خراسان سفرنامهتـاريخي جـغرافـياي خســروي: رضــا

١٢٦ ـ ١٢٥ زاوه. وoيتسالشمار رضوي: مدرس تقي محمد ٢ـ

٢٢٤ . مشهد وقايعسند رضوي. قدس آستان اسناد اداره ٣ـ

١٢٠٩٩.١ شمارهنـويس پـيش مـولوي: عـبدالحـميد ٤ـ٢٤٨.٣ قدس موقوفاتآستان فهرست

خراسـان فرهنگ عطاردي: يزاللىه عز ٥ـ

علي موتمنـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٦٤

پـيشين مـولوي: عـبدالحـميد ;٣٩٣.٢٢١٣.٣

حسيني سيدحسن

( 117 )موتمنـعلي

(x 1354 Ç 1270)

آسـتان تـاريخ يـا راهنما نويسندهموتمن و مرتبه بلند كارگزاران از قدس,

رضوي/ قدس آستان دفتره/ش ١٢٧٠ سال موتمن علي سيدسـيد پـدرش گـرديد/ متولد مشهد دراز پس داشت/ نــام شــاه اســماعيلبه شهر همين در جديد دروس گيري فرابعدها و شد مشغول رياضيات تدريساز پرداخت/ كار به مختلفي مشاغل درحسـابداري اداره رئـيس مدتي جملهو سالگي ٢٩ در بود/ مشهد دادگاههايآسـتان در خـدمت ش ١٢٩٩ سال بهدر ش, ١٣٠٥ در و كـرد آغاز را قدسخـان ولي مـحمد تـوليت نيابت زمانايـن حسـابداري سـرپرستي اسـدي,بـه و گـرديد گـذار وا وي به مجموعه

انجام راستا اين در كه خدماتي واسطهاو از مشـهد بـه رضاخان سفر در داد,دريـافت تـاجگذاري مخصوص مدالخـود كه توضيحاتي به توجه با كرد١/مدال اين ميرسد نظر به است داده ويروش تبديل در او كه نقشي واسطه به راسياق از قدس آستان مالي امور محاسبهدر جديد شيوه به نويسي فرد و نويسيداشـته قـدس آسـتان بـودجه تـنظيمزمان آن از موتمن است/ كرده دريافتتـوليت دوران در مـخصوصا بـعد بــهبـود مـامور سـال هر پايان در اسدي,سـال بودجه و ساليانه حساب صورتو اوراق هـمراه را قـدس آسـتان آيندهشاه نظر از تا برده تهران به مربوطه اسنادريـاست بعد به ١٣١٤ سال از بگذرد٢/شــركت ســاختمان و آبــياري ادارهگـرديد گذار وا وي به خراسان ف<حترا شـغل اين بازنشستگي هنگام تا كهكارشناس اين, بر ع<وه بود/ دار عهدهو مـالي امـور در دادگسـتري رسـمي١٣٣١ سـال در موتمن بود/ نيز آبياريشـهر انـجمن ريـاست دوره يك براي

٢٦٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير علي موتمنـ

١٣٤٠ سـال در آورد/ بدست را مشهدقـدس آستان ك ام< رياست به مجددامـدتي از پس شـد/ گـمارده رضــويايـام هـمين در و گرديد تهران رهسپارجامع و نظير كم كتابي نگارش به كه بوددو بـا و پـرداخت قدس آستان دربارهالديـن فـخر سـيد دكـتر كـه مقدمهاينـايب از پـيرنيا, باقر محمد و شادماننوشتند, آن بر قدس آستان التوليههايدر ه/ش ١٣٤٨ سال در بار اولين برايمـنتشر قدس آستان خود توسط تهران

گرديد/كتابش مقدمه در وي خود كه آنگونهاز را كـتاب تاليف كار وي است آوردهاز اسـتفاده بـا و آغــاز ١٣٣٢ ســالاز كـه اسـنادي و مـدارك و اط<عاتو قـدس آسـتان امـور متصديان سويوvيـتمدار دربـار به ع<قهمندان ديگراو اخـتيار در پروران معارف و رضويو منابع به مراجعه با نيز و شد داده قرارو آثـار عـين مـ<حظه و مـعتبر ما�خذقدس آستان دستگاه در كه زنده شواهدبـود مـقدور كـه آنـجا تا داشت وجود

فـصل چند در و آوري جمع را مطالبياز مهم اين انجام در او البته نمود/ تدوينشـده ياد التوليه نايب دو حمايتهايسـيد دكـتر ويـژه بـه است/ بـرده بهرهنـايب از كـه شــادمان فــخرالديــنانديشمندعصر و فعال بسيار التوليههايو نـويسها پـيش است بــوده خــودمـطالعه دقـيقا را موتمن يادداشتهاييا و مطالب اصل درباره را نكاتي و كردهشـده يـادآور نـويسنده بـه آن انشاي

است٣/شك بـدون كــه كــتاب ايــن دراز يكـي و موتمن يادگار ماندگارترينبه قدس آستان درباره منابع موثقترينزنـدگاني دوران وقـايع زمينه در ويژهبه زيادي بسيار مسائل ميباشد, مولفاهميتي به نظر كه است درآمده نگارشثـامن مـلكوتي بارگاه با ارتباط در كهآن سرفصلهاي از برخي به دارد الحججحـدود, خـراسـان, مـيشود: اشــارهو پيدايش طوس, آن, اقتصاد و جمعيتشـرح مشـهد, شـهر تـاريخي ســابقه;cdefg رضـا حـضرت مورد در مختصري

علي موتمنـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٦٦

سابقه قدس, آستان عمارتهاي و ابنيهتـوسعه مـراحـل و مطهر بقعه تاريخيكـن امـا و مـطهر حـرم بـناي تاريخينـايب و قـدس آسـتان توليت وابسته,آمـار و زيارت شروع تاريخ التوليهها;وضـع و cdefg رضـا حـضرت مرقد زوارحرم, روشنايي مولف, زمان در زيارتآسـتان سـازمان و اداري تشكــي<تآستان كتابخانه و فرهنگي امور قدس,بـارگاه مدفونين بهداشتي, امور قدس,

و/// رضوياز مختلف عكسهاي كه كتاب ايناست افـزوده آن نـفاست بر مطهر حرمبـنابرايـن شـد/ كمياب سال دو از پسچاپ آن, تكميل با برآمد درصدد مولفامـا كـند, بازار روانه را آن از جديديو نداد او به را كار اين اجازه قلبي سكتهحيات بدرود وي ش ١٣٥٤ تيرماه در

گفت٤/در موتمن كه فعاليتهايي ديگر ازساله دو همكاري داد انجام قدس آستاندر كـتابخانه وقت رئيس اوكتايي با اومنقول و معقول نام به دانشكدهاي اداره

حـرم در جـعفر مـيرزا مدرسه محل درهنگام در موتمن نيز است٥/ بوده مطهردر cdefg رضـا امـام بـيمارستان ساختبر ع<وه ه/ش ١٣١٣ تا ١٣٠٧ سالهايبر نظارت طرح; آن مالي امور مسووليتداشت عهده بر را بيمارستان ساخت كارگـونه هـر دريـافت بدون را مهم اين و

داد٦/ انجام افتخاري طور به و مبلغيدر وي صـادقانه خـدمت قـرن نيمدكـتر هـمچون افرادي را قدس آستاناللىه عزيز ستودهاند/ شادمان٧ الدين فخرتـدوين در كـوشندگان از كه عطاردياشاره است, قدس آستان درباره كتابسـيد حـضور در را مـوتمن كه ميكندوقت التـوليه نايب تهراني الدين ج<لويـژهاي احترام او براي تهراني كه ديده

بود٨/ قايلقـدس آسـتان تـاريخ مـوتمن: عـلي ١ـ

٣٧٣ . N١٣٥٥ دوم Oچاپ٢٦٧ . همان ٢ـ

قـدس آسـتان تـاريخ يا راهنما همو: ٣ـ٨ . [١٣٤٨ اول [چاپ

٣٧٣ . Nدوم Oچاپ همان ٤ـ٣٠٣ . همان ٥ـ

٣١٣ ٣١٢ـ . همان ٦ـ

٢٦٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير اسماعيل ميرزا موتمنـ

١١ . Nاول Oچاپ همان ٧ـخراسان فرهنگ عطاردي: اللىه يز عز ٨ـ

٤٣٩ . ٥

يحيايي رجبعلي

( 118 )اسماعيل موتمنـميرزا

(x 1283 Ç )

كـارمندان از موتمن اسماعيل ميرزاموتمن, علي پدر و قدس آستان اداريكه بود قدس, آستان تاريخ كتاب نويسندهشده ملقب قدس آستان دفتر موتمن بهش. ١٢٨٣ در اسـماعيل مـيرزا است/طـ<ي ايوان در و درگذشت ق ١٣٢٢

شد١/ سپرده ك خا به نو صحنآسـتان تاريخ يا راهنما موتمن: علي ١ـ

٤٣٥ .Nاول قدسOچاپ

يحيايي رجبعلي

Apo¼Ç« Ç ºnB~ǯA Ñ ð¦Çª§A ­ªU ѱ«

¬Bi k¼íw

( 119 )موسويـغ�مرضا(x 1380 Ç 1301)

خوشنويس موسوي, غ<مرضا سيددر ش ١٣٠١ سال در وي مشهد/ معاصرفريمان عشقآباد در مذهبي خانوادهايش ١٣١٤ سال در گشود/ جهان به ديدهحوزوي دروس به و مهاجرت مشهد بهشـهيد بـا تـحصيل ضمن و آورد روي

شد/ آشنا مطهرياسـاتيدي مـحضر از موسوي استادسـيد و اعتضادي منظوري, علي چوندر كـرد/ فيض كسب خاني مير حسينقـدس آسـتان خـدمت به ١٣٣٧ سال

غIمرضا موسويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٦٨

هـنري بـخش در و درآمــد رضــويگرديد/ كار به مشغول مركزي كتابخانهمســابقه بــرنده ش ١٣٤٧ ســال درآن از و شد خراسان استان خوشنويسيآزاد كــ<سهاي در خــود تـــاريخفـرهنگ اداره نـظر زيـر خـوشنويسي

گرديد/ تعليم به مشغولميتوان ايشان ديگر فعاليتهاي ازآمـوزش كــ<سهاي تشكــيل بــهمدارس ديني, علوم ط<ب خوشنويسيشـهيد, فـرزندان پـرورش, و آموزشدر كه رضوي قدس آستان ك<سهايتشكـيل عـلميه مـدارس و مطهر حرم

برد/ نام ميشد,خـلوص, نـمونه هـمواره مـوسويسالها گردانش شا معرفتبود/ و تواضعخوشنويسي مشق تنها نه وي محضر درآموختند/ بزرگواري و عشق درس بلكهعمر و داشت خاص روشي تعليم درآموزش و تحقيق به عاشقانه را خويشحـروف, بـرخـي نگارش در گذرانيد/كار به را خود خاص ابتكارات و قواعدمتنوعي روشهاي و شيوهها از ميبرد/

آن از كـه مـيكرد استفاده تدريس درونقاشيها اشكال از گرفتن كمك جملهتـراشـي قـلم در شـمرد/ بر ميتوان راشيوههاي و بود زيادي تجربه صاحباسـتادان سلوك و گرفتن دست به قلمهنر از گذشته ميكرد/ روايت را گذشتهنـيز هـنر ايـن تـاريخ بـه خوشنويسي

داشت/ كامل آشناييسر كتيبه وي ماندگار آثار جمله ازواقـع قدس آستان مركزي كتابخانه دراز جـزوهاي طـبرسي, شــيخ بست درديگر قطعات و خيام عمر حكيم اشعار

است/بـيماري اثـر بـر مـوسوي سرانجامش ١٣٨٠ مـاه آبـان در ريوي سرطانبارگاه جوار در و گفت وداع را فاني دارجـمهوري صـحن در cdefg رضا حضرت

شد/ سپرده ك خا به اس<ميسعيديزاده رسول

٢٦٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير عبدالحميد مولويـ

( 120 )مولويـعبدالحميد

(x 1357 Ç 1286)

مسـتغ<ت و ك امـ< ادارة رئـيسانـتظامات مامور رضوي, قدس آستانملك/ كتابخانة رئيس گوهرشاد, مسجدميرزا حاج فرزند مولوي عبدالحميدمـهر دهـم در التـوليه نجم محمد عليجـهان بـه ديـده مشـهد در ش ١٢٨٦بود خود عصر علماي از پدرش گشود/مسـجد گــري مســتوفي مــنصب وآسـتان مـنجمي همچنين و گوهرشاد١و عـلم اهل اجدادش داشت/٢ را قدسمـيرزا حاج بزرگش جد و بودند تقوي

بود٣/ قدس آستان خطيب عبدالجواد,عـربي, فارسي, ادبيات عبدالحميدگـرفت/ فرا پدرش نزد را هيات و نجومجـديد مـدارس بـه پـدر فوت از پسعلماي خدمت در همچنين و شد جذباز كـرد/ علم كسب و شد حاضر مشهدنـخودكي حسـنعلي شـيخ بـا جــملهو قـزويني مجتبي شيخ حاج اصفهاني,ارتـباط نـوقاني كـبر ا علي ميرزا حاج

داشت٤/بـه پـهلوي دورة اوايـل در مولويمـتولي طـاهري طـاهر مـيرزا دعـوتمعاون عنوان به گوهرشاد جامع مسجدكـار مشـغول مسـجد خـدمات امــور

گرديد٥/نزديك از كه بود كساني از يكي اوتـيرماه در گــوهرشاد واقــعه نــاظرانـتظامات حـفظ زيـرا بود, ش ١٣١٤وي بود/ وي وظايف از گوهرشاد مسجدكـرد سعي شورش فرونشاندن خيال بهولي شـود بـهلول شـيخ سخنراني مانعبه گرفته, قرار مردم شتم و ضرب موردمنتقل بيمارستان به و شد زخمي شدت

عبدالحميد مولويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٧٠

گرديد٦/رياست به ش ١٣٣١ سال در مولويانـتخاب تـهران در ملك ملي كتابخانهدر گزارشهايش مجموعه كنون ا و شد٧و كـتابخانه آن فـهرست تهيه خصوص

است٨/ موجود متفرقه اموررجـــال از و كــــارشناسان از اوقدس آستان اط<ع با و بصير برجسته,به ش ١٣٣١ سال در دليل همين به بود,آستان مستغ<ت و ك ام< ادارة رياستدر سال ٢٥ مدت و شد٩ برگزيده قدسايـن طـول در وي بود/ باقي سمت اينآسـتان ك امـ< از سركشي براي مدتبـه ديگـر مـناطق و مشـهد در قـدسدربـارة و رفت زيـادي مسـافرتهايرا وقفي سندهاي و نمود تحقيق ك ام<وي كـوشش بـه داد/ قرار مطالعه موردكه و/// ,كاروانسرا بازار مدرسه چندينشـناسايي بـود وقـفنامهها اســناد درآسـتان ك امـ< احياي در وي گرديد/بسيار آنها نوسازي يا قنوات حفر قدس,را قنات رشته ٤٠٦ حدود و كرد كوششانشاء تنظيم, همچنين نمود١٠/ نوسازي

انجام را وقفنامهها برخي سهام تعيين وو ملي آثار انجمن با مشهد در وي داد/١١هـمكاري خراسان باستانشناسي ادارة

داشت١٢/اخـتيار در معتبري كتابخانة مولويو مـطالعه بـه فـراغت ايام در و داشتشايد وي كتابخانه ميپرداخت, تحقيقداشت خـطي كتاب جلد نهصد از بيشالهيات دانشكده به را آنها از تعدادي كهحـدود و فـروخت فـردوسي دانشگاههديه دانشكده آن به نيز را مجلد ٢٠٩

داد١٣/تـا نيز و تركي عربي, زبانهاي به اوداشت/ آشـنايي فرانسـه زبان حدوديو رجـال دربارة مولوي مطالعات عمدةبـاستاني كـن امـا خـراسـان, عـلمايكـاروانسـراهـا, كـاريزها, خـراسـان,اط<عات دليل به بود/ مزارات و رباطهاخـراسـان گـذشته تاريخ از كه كامليخـراسـان كــهنه قــباله را وي داشتكـارهاي در هـمواره و مـيخوانـدند/مـورد قـدس آستان وعمراني فرهنگيدر او مــيگرفت/ قــرار مشــــورت

٢٧١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير عبدالحميد مولويـ

كـتابخانه بازرسي و بررسي هياتهايعلي داشت/ عضويت نيز قدس آستانتـاريخ كـه عطاردي اللىه عزيز و موتمنخـود كـتب در نوشتهاند را قدس آستان

وي نـوشتههاي و گــفتهها از بــارهاتا ١٣٤٩ سال از وي كردهاند١٤/ استفادههادي سيد اللىه آيت دستور به ش ١٣٥٤تاريخ حسيني عالي مدرسة در مي<ني

مينمود١٥/ تدريس اس<مو بـاستاني آثـار تخريب با مولوياعيان و علما قبور سنگ شدن برداشتهدر بود/ مخالف شدت به رضوي حرم دراطراف باستاني آثار كه ش ١٣٥٤ سالصفويان تيموريان, دورة به مربوط حرمتخريب حرم توسعة طرح در قاجاريه ونـفوذ بـا مـقامات بـه مـولوي ميشد,تخريب مانع تا گرديد متوسل كشوريپيش از كاري ولي شود باستاني كن اما

نبرد١٦/ارزشمندي تاليفات و آثار مولوي ازمـهمترين جمله از است/ مانده جاي بهرضوي قدس آستان فهرستموقوفات آنهاو جــامعترين كــتاب ايــــن است/

كـنون تـا كـه است كـتابي مفصلترينشده تهيه قدس آستان موقوفات دربارةدستور به را كتاب اين نوشتن او است/قـدس, آستان التوليه نايب پيرنيا, باقرمـير هـمكاري با و ش ١٣٤٧ سال دراللىـه فـضل فـياض, مجيد عبدالحسينكرد/١٧ آغاز امينيان اصغر علي و موتمنوقفي ك ام< رقبه ١٠٧٦ كتاب اين درتـوضيح صـفحه ٨٠٤ در قدس آستانچـاپ بـه كـتاب ايـن است/ شده دادهكتابخانة در آن نويس پيش ولي نرسيد

است/ موجود قدس آستان مركزيـ ١ از: عـبارتند وي ديگر تاليفات١٣٥٥ |چـاپ خـراسـان باستاني آثارخيام عمر ابوالفتح الدين غياث ٢ـ ش}دشت ـ ٣ ش} ١٣٥٢ |چاپ نيشابوري١٣٥٤ |چـاپ آن باستاني آثار و جامـ ٥ افشـار نـادرشاه زنـدگي ـ ٤ ش}ـ ٦ اسـ<مي عـلوم پـايگاه نــيشابورـ ٧ خراسان كاريزهاي پنهاني آبهاي

جاجرم/ تا قهستان ازمـقاvت تـاليفي, كـتب بـر عـ<وهنـامه مـج<ت در وي از ارزشــمندي

قليبيگ عبدالحميد مولويـ ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٧٢

و/// خـراسـان فـرهنگ قـدس, آستانمـقاvت مهمترين از است/ شده چاپ

كرد: اشاره زير موارد به ميتوان وي|دانشنامه رضوي قدس آستان ـ ١

اس<م} و ايرانمـطهر حـرم ازاره كــاشيهاي ـ ٢

قدس} آستان |نامة رضويآستان |نامة مشهد نواب مدرسة ـ ٣

قدس}شـيخ |هـزارة طوس تاريخچة ـ ٤

طوسي}امـير مـقبرة يـا شـاه مســجد ـ ٥

مردم} و |هنر ملكشاه غياثالدينت<ش ازعمري پس سرانجام مولويدر سرانـجام قدس آستان به خدمت وبيماري يك از پس ش ١٣٥٧ مهر ٢٧در و درگـذشت مشــهد در طــوvنيسپرده ك خا به رضوي حرم دارالسرور

شد/قدس آستان تاريخ عطاردي: nيزا عز ـ ١

٧٥٧.٢ رضويآسـتان تاريخ يا راهنما موتمن: علي ـ ٢

٤٣٣ رضوي. قدسخـراسـان فرهنگ عطاردي: nيزا عز ـ ٣

١٧٠.٥همانجا ـ ٤

١٨١.٨ همان ـ ٥بـه گوهرشاد واقعه رائين: اسماعيل ـ ٦

٨٤ . ديگر روايتشـمس كـاويانيان: احـتشام مــحمد ـ ٧

٣٢٩ . الشموس. قـدسرضـوي آسـتان اسناد اداره ـ ٨

٥٠٦٥٣ شماره سند٢٦٥٩٧ شماره سند . همان ـ ٩

ـ ٧٧. ٥ پيشين عطاردي: nيزا عز ـ ١٠٨٦

٣٤٣ . پيشين موتمن: علي ـ ١١١٧٢.٥ پيشين عطاردي: nيزا عز ـ ١٢

١٧٨ ـ ١٧٧ . همان ـ ١٣nيزا عز ;٤٨٤. پيشين موتمن: علي ـ ١٣رضـوي قـدس آسـتان تـاريخ عطاردي:

٣٣١ و ٣٠٢ و ١١٤.١فــرزندعبدالحـميد بــا مــصاحبه ـ ١٥

مولوي١٨٢.٥ خراسان فرهنگ عطاردي: ـ ١٦;٣٤٤ پــيشين. مــوتمن: عــــلي ـ ١٧;٦١٢.٢ قـدس آسـتان تاريخ عطاردي:فهرست نويس پيش مولوي: عبدالحميد

٤.١ قدس موقوفاتآستان١٨٨.٥ خراسان فرهنگ عطاردي: ـ ١٨

حسيني سيدحسن

٢٧٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير قليبيگ مهدي ـ باشي آخور مير

Ç ³¼§±T§Ak‚î Ñ Bƒo§AkLî Ç nAjo´«

Bƒo§AkLî Apo¼«

( 121 )مـهدي ـ بـاشي آخــور مــير

قليبيگ(˜ / µ 1027 Ç )

فـرزند جـغتاي بـيگ قـلي مهديسياسي رجال از سعدلو سلطان عليقليقـدس/ آسـتان واقفين و صفوي عصرو امـرا جـزو سلطان, قلي علي پدرشكـم حـا و سـعد چـخور منطقه بزرگانعـثماني سپاه كه زماني بود/ <قاقرمان>و ايروان مثل ايران غرب شمال مناطقهمراهي آنها با او كرد تصرف را شروانگرفت; قرار آنها اعتماد> <محل و نمودآمد ايران به بيگ قلي مهدي پسرش اماقـرار اول عـباس شـاه تـوجه مورد وعباسي آراي عالم تاريخ مولف گرفت/١يا ١٠١٥ق سال حوادث در را واقعه اينج<ل م< اما است كرده كر ذ ق ١٠١٦از ق ١٠٠٨ سـال حـوادث در مــنجمشاه اردوي در بيگ قلي مهدي حضور

او مـيكند٢ ياد مرو محاصره در عباسبا جنگ در را فرد اين حضور همچنينيـادآور نـيز ق ١٠١٤ در عــثمانيهامـ< گفتههاي ميرسد نظر به ميشود/٣از روزانــه گــزارش كـــه جــــ<لاست نوشته عباس شاه لشكركشيهاي

باشد/ صحيحترشاه توسط جغتاي بيگ قلي مهديباشي ميرآخور منصب و لقب به عباسچخور يعني خود, منطقه به و شد مفتخريـا ق ١٠١٨ سـال در او برگشت/ سعداعـظم صـدر پـاشا مـراد كه ق ١٠١٩شاه و كرد حمله تبريز اطراف به عثمانيهـمراه بـه رفت, او مـقابله بـه عـباسايرانيان اردوي به سعد چخور از سپاهيخود از لياقتهايي جنگ در و پيوستاو حمله اثر در اينكه جمله از داد/ نشانتاتار, قوم سركرده پاشا, جيل يارانش وو شـجاعت بـه عـثمانيها ميان در كهسال در شد/٤ كشته بود مشهور دvورياز عــباس شــاه اردوي كـــه ١٠٢٧حـركت آذربـايجان سوي به مازندراندر او بـود/ هـمراه قليبيگ مهدي كرد

حسين پيرمحمد ـ باoسر مير ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٧٤

در مـدتي از بـعد و شد مريض قزوينبه او نعش كرد/ فوت سال همان شعبانشد/ دفن مطهر روضه در و منتقل مشهدمـنصب بـودند; صغير فرزندانش چونزنگـنه بـيگ عـلي بـه باشي ميرآخور

شد/٥ گذار واسال همين در كه وقفنامهاي طبق برمـهدي است, شـده نوشته ق} ١٠٢٧|يادگار به خود از را موقوفاتي قليبيگدارايي ميزان از نشان كه است گذاشتهو خيريه امور به او توجه و سو يك از اوايـن دارد/ ديگـر سـوي از عــمرانـيحـمام بـاب يك از: عبارتند موقوفاتسرشور, بازار و بزرگ بازار بين در واقعبه است, معروف شاه حمام به كنون ا كهآمد در كه آن به متصل كين دكا انضمامبـه حـقالتـوليه خمس كسر از بعد آنحرم خانه شربت اشربه و ادويه مصرفقنات رشته يك دارد/ اختصاص مطهراز عـبور بـا كه مسجد قنات به معروفزراعـي زمـينهاي به گوهرشاد مسجدمـصرف بـه آن درآمـد و بـرود مشهدمـزرعه ششـدانگ بـرسد/ شربتخانه

درآمد مشهد; تبادكان در واقع گازرگاه,شـود/ قــنات نگــهداري صــرف آنبـلوك در واقـع پشـته پس ششدانگنـهر vيـروبي بـراي آن درآمــد زاب,يك و شود/ صرف قدس آستان خيابانآن درآمـد كـه ساوجب<غ كرج در باغكـرج رودخـانه پـل نگـهداري بـراي

است/٦ يافته اختصاصعـالم تـاريخ مـنشي: بـيگ اسكندر ـ ١

١٢١٧.٢ عباسي آرايتـاريخ مـنجم: الديـن جـIل Iمــ ـ ٢

١٩٧ عباسي.٢٩٠ . همان ـ ٣

١٣٥٨.٢ پيشين منشي: اسكندربيگ ـ ٤١٣٥٩ ـ

١٥٥٨.٣ همان ـ ٥پـيشنويس مـولوي: عــبدالحـميد ـ ٦و ١١٠.٢ قدس موقوفاتآستان فهرست

٢٧٠.٣

رضايي اسماعيل

( 122 )ـپيرمحمدحسين ميربا\سر

(˜ 998 Ç )

سـادات از يكـي حسين محمد پير

٢٧٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير تربتي ميناي

هجري دهم قرن اواخر در مقدس مشهددر چنداني اط<ع او حال شرح از است/<در او كه مقدار همين فقط نيست/ دستعـالي درجـه عبادت و تقوي و ص<حضـريح سـر باvي در هميشه و داشتو اطـاعت و نـماز بـه cdefg رضـا امــامبـه دليل همين به بود, مشغول ت<وت>٩٩٨ سال در داشت/ شهرت سر vبا ميرمشهد شهر ازبك خان عبدالمومن كه ق,غــارت و قــتل و كــرد تســخير راانداخت; راه به شهر اين در كي وحشتناخويش عادت طبق بر حسين محمد ميربود عبادت مشغول ضريح سر باvي دراو كـمر در دست اوزبكان از <يكي كههول از بيچاره مير ميكشيد, بيرون زدهمحكم زده ضريح پنجره بر دست جانانداخته شمشيري ديگر اوزبك گرفت/مـجمر در دسـتش و نـمود او يـد قطعپاره كشيده بيرون را او بماند/ |ضريح}تـاريخ مـولف منجم, م< كردند>١ پارهكر ذ ق ٩٩٧ سال در را واقعه اين عباسي

است/٢ كردهآراي عالم تاريخ منشي: اسكندربيگ ـ ١

٦٤٣.٢ عباسيتـاريخ مـنجم: الديـن جـIل Iمــ ـ ٢

٦٩ . عباسي

رضايي اسماعيل

©½oñ§AkLî Ç »§±T« Ñ ©½oñ§AkLîo¼«

( 123 )مينايتربتي

(˜ 1284 b Ç )

رضوي قدس آستان الشعراي ملك|زنـده مشـهدي خـرم گـردان شا از ودر و متولد حيدريه تربت در ١٢٨٠ق}در عـمر آخر تا و آمد مشهد به جوانيحـدود در ايـنكه تـا مـاند شـهر ايـن

درگذشت١/ ق ١٢٨٤در كه است قصيدهاي او اثر نخستيندر كـه سـرود گـوهرشاد مسجد تعميرشـده حك مقصوره ايوان جنوبي مناره

است:نـمود بـرون مـوذن دريـچه از سر

سرود وا�٢ اله v ان اشـــــهــــد <اذان

تربتي ميناي ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٧٦

|١٢٧٤ق/}>بـا كـه آستانه كاري آيينه براي ميناعـضد زمـان در شـجاعالدوله هــمتلطـيفي تـاريخ ماده شد, انجام الملك

دارد:گفت و سال بتاريخ گشود زبان مينا

پـيكر بـزمين مكـان ايـن در سايدآفتاب٣

تنظيم مسمط سه و قصيده ٥٣ مينا ازكتابخانه در كه شده تدوين ن حرف تا وش} ١٣٦٠ ـ ١٢٧٦| فرخ محمود استاددر اغلب قصايد اين و است بوده موجود١٢٨٤| قـزويني عضدالمـلك ستايش|زنده باشي منجم عبدالباقي ميرزا و ق}قدس آستان التوليه نايب كه ١٢٧٦ق}مـناقب در هـمچنين و بودهاند رضويو قاجار شاه ناصرالدين و cdefg رضا امامحيدريه تربت كم حا ميرزا, ا� اسد هجومـحمود استاد گزارش به بنا ميباشد/٤

حدود در تربتي ميناي اشعار ديوان فرخاست/٥ بوده بيت هزار شش

قـدس آسـتان رسـمي شـاعر ميناكـاظم مـحمد او از بـعد كه بود رضويمـلك بـه ١٣٢٢ق} ـ ١٢٥٩| صبوري

رسيد٦/ الشعراييالشعراي ملك مينا بينش: محمدتقي ـ ١٤ شـماره قدس آستان نامه قدس, آستان

١٠٠ . ش ١٣٤٧ سال ,٧ دورهالسـلطنه: اعـتماد خـان محمدحسن ـ ٢كـبر عـليا ;٤٣٣.٢ و ١ الشـمس مطلع. خراسـان شعر سال صد آزادي: گلشن

٥٥٢١٠٠ . پيشين بينش: محمدتقي ـ ٣

;٥٥٣ پيشين. گلشنآزادي: كبر عليا ـ ٤سـفر روزنامه الممالك: حكيم نقي علي

٢١٥ . خراسان١٠٠ . پيشين بينش: محمدتقي ـ ٥همانجا آزادي: گلشن كبر ا علي ـ ٦

هوشيار محمدجواد

ن

( 124 )نادريـمحمدحسين

(x 1323 Ç 1261)

متخلص مشهدي ميرزا محمدحسينفرزند الشعرا ملك به ملقب و نادري بهقـرن شـاعران از عـليشاهي ابوالقاسم

هجري١/ چهاردهمخـان, عـليقلي بـه نسـبش نادري

جـزو كـه مـيرسد نـادرشاه برادرزادهماهي چند و بود نادرشاه قتل محركينسـلطنت مشـهد در عـادلشاه علي بنام

شد/ كشته <شاهرخ> فرمان به و نمود١٢٩٩. /ش ه ١٢٦١ سال به نادريدوران در شـد, مـتولد مشـهد در /ق هاشرف نجف به پدرش همراه به كودكيتـحصي<ت سـال پـنج نزديك و رفتمدتي گرفت/ فرا شهر آن در را مقدماتيدر و بازگشت ايران به خانوادهاش با بعد

شد/٢ كن سا مشهدوادي بـه قـدم جواني اوايل از ويزيـادي اشـعار و نـهاد شاعري و شعرزيـرا بود; مثنوي اشعارش غالب سرودشـعر غالبهاي ديگر از آسانتر را آن

ميپنداشت/٣الشعرا ملك محمدتقي آنكه از پس

حسين محمد ـ نادري ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٧٨

و قصيده سرودن رفت, خراسان از بهاراعياد و مذهبي مجالس در شعر خواندنتا و شد نهاده وي عهده بر قدس آستانداشت/٤ عهده به را وظيفه اين عمر آخرمـلك آقا حسين حاج دستور به اوو ليـلي وزن بـه را سـتاره و نادر رمانمنظوم سال چند طول در نظامي مجنون

ميشود: آغاز ابيات اين با كه كردبــماهي تـــا مــــاه ز داده اي

گـواهـي تــو ذات هســتي بــر

هست تو ز نيستي و هستي اي

پست بــلندها تــو درگــه بــر

بيت هزار پنج حدود در مثنوي اينمـلك حسين حاج سرمايه به كه استرا نادري تاريخ همچنين گرديد/٥ چاپدر نـادري شـاهنامه نـام بـه كتابي درسـه مـدت به بيت هزار شش و بيستمـعروف قصايد از درآورد/ نظم به سالآهـن راه و دهــلي فــتح چكــامه او

ميباشد/٦مـوقوفات گـرفتن بــراي نــادريدر و سـرود زيـادي اشـعار عليشاهيچاپ به مشروطيت اوايل روزنامههاي

آن معروف مثنوي از بيت اين كه رسانيداست:

شـاهم دو نبيره بنده من٧كـ�هم گر ا بود پشمينه

بـالغ جلد دو شامل اشعارش ديوانمشهد در وي ميباشد٨/ بيت ٢٦٠٠٠ برسـال چـه گـر ا گـرديد/٩ دفن و فوتمـعلوم مورخين از برخي براي وفاتشسـال آزادي گــلشن ولي نــيست/١٠و ش/١١ ١٣٢٣ بـهمن اول را وفــاتشش ١٣١٨ سال احمديبيرجندي احمدگـلشن ايـنكه به توجه با نوشتهاند/١٢در را اشعارش و بود وي معاصر آزاديمـيكرد چـاپ آزادي گـلشن روزنامهزيـر ابيات پذيرفت/ را او نظر ميتوانتهنيت و مدح در وي اشعار از نمونهايcdefg رضـا امـام حـضرت مسعود مي<د

است:هشــتمين امــام مســعود مــي�د كــز مـــژده

العـالمين رب ديـدار شــد پــرده از گــر جــلوه

ك تـابنا مــاهي تــافت هــويت بــرج از بــاز

گـزين عـزلت مـه و مـهر اوشـد فـر و فروغ كز

٢٧٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير حسين محمد ـ نادري

آشكــار شــد گــــوهري وCيت درج از بــــاز

بـين ســرهوشعقلخرده از رفت كــزشعاعش

شــهود انــدر رخ آورد آدمــي غــيب از بــــاز

بـرين فـردوس چـو شد عالم ملك قدومش كز

شـهود و غـيب مـظهر حـق, مـظهر مطلق سر

ديـن سـلطان الرضـا موسي علي يزدان حجت

است مـتقن و حــصين حــصن ار iا Cا اله C١٣حـصين حصن اين باب او حضرت وCي شد

نـامي سـخنوران برقعي: سيدمحمد ـ ١عـبدالرفـيع ;٣٥٥٤.٣ ايــران مــعاصرپـارسي. زبـان شاعران فرهنگ حقيقت:

٥٤٦شعر سال صد آزادي: گلشن كبر عليا ـ ٢بـرقعي. سـيدمحمد ;٥٥٧ خــراسـان.

همانجاهمانجا آزادي: گلشن كبر عليا ـ ٣

٥٥٨ . همان ـ ٤همانجا گلشنآزادي. كبر عليا ـ ٥

هــمانجا; . بــرقعي: ســــيدمحمد ـ ٦٥٤٦ . پيشين حقيقت: عبدالرفيع

همانجا . آزادي گلشن كبر عليا ـ ٧مـدايـح بـيرجـندي: احمدي احمد ـ ٨

١٧٠ فارسي. شعر در رضوي٥٥٨ پيشين. آزادي: گلشن كبر عليا ـ ٩

همانجا برقعي. سيدمحمد ـ ١٠همانجا آزادي. گلشن كبر عليا ـ ١١

همانجا . بيرجندي احمدي احمد ـ ١٢

آزادي. گـلشن كـبر عـليا هــمان; ـ ١٣همانجا

سكندري علي

Ç º±Çƒn Ñ ©¼ÇµAoÇMA k تdÇ« Ç o‹B¯

©¼µAoMA k تd«

k تd« Ç º±ƒnјjBæ k تd« Ç o‹B¯

˜jBæ

k تd« Ç º±ƒn Ñ ©‹BŸ k تd« Ç o‹B¯

©‹BŸ

k تd« Ç º±ƒnѺk´« k تd« Ç o‹B¯

ºk´«

Ç º±Çƒn Ñ ­vdÇ« k تdÇ« Ç ©‹B¯

­vd« k تd«

­¼vek¼w Ç Joî Ñ ³¼§±T§A K½B¯

Ñ ­Ç½k§AnkÇæ Apo¼« Ç ³®†¦v§A k\¯

4 k¦]

محمد علي ـ التوليه نجم ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٨٠

( 125 )ـعليمحمد التوليه نجم

(˜ / µ 1342 Ç )

نـجم بـه مـلقب مـحمد علي ميرزاخـطيب عبدالجـواد ميرزا فرزند التوليهمنجمين و فض< از قدس آستان بزرگدر سـالها كـه بود ه/ق چهاردهم قرنرضـوي قـدس آسـتان مـنجمي سمتصـاحب مشاهير از و كرد وظيفه انجامشـمار بـه مـقدس آستان اين منصباناز بـرخـورداري ضمن در وي ميرود/نيز مذهبي علوم از نجوم و هيئت دانشو عـلم تـرويج بـه و داشت كافي بهرهچنان ميداد نشان فراواني ع<قه دانشمولوي عبدالحميد مرحوم فرزندش كهپـرورش از مـعاصر مـورخ و نويسنده

اوست/ دست يافتگانبه خدمت عمري از پس التوليه نجمدر سرانجام رضوي قدس آستان بار درمــقدس مشــهد در ق ١٣٤٢ ســالدار وسـط در جـنازهاش و درگـذشتك خا cdefgبه رضا امام مطهر حرم السيادهمرحـوم فرزندش او از بعد شد/١ سپرده

جاي قدس آستان در مولوي عبدالحميدگـماشته مناصبي به و گرفت را پدرش

شد/. قـدس آسـتان تـاريخ موتمن: علي ـ ١

٣٤٢

زنگنه ابراهيم

( 126 )ـكاظم نيكنيان(x 1361 Ç 1296)

غـ<معلي فـرزند نـيان نيك كاظمروزنـامهنگار و رضـوي حـرم خـادمسـال ارديـبهشتماه در وي خراساني/و پدر شد/١ متولد مشهد در /ش ه ١٢٩٦

٢٨١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير كاظم ـ نيكنيان

مهاجرت مشهد به هرات شهر از مادرشسال در را ابتدايي تحصي<ت نمودند/٢و رسانيد پايان به مشهد در ش ١٣٢٩مـهين خـانم بــا ش ١٣٣٤ ســال درآمـوزگار, سـيدعلي دخـتر آمـوزگار,

نمود/ ازدواجبا ش ١٣٢٧ سال در نيكنيان كاظممـوسس آمـوزگار عبدالحسين مرحومدر و پرداخت همكاري به مشهد راديووي تقاضاي اساس بر كه بود سال همينيك كـه روشـن سـايه روزنامه مجوز, بود ادبي و اجتماعي , سياسي روزنامهنام به زمان آن فرهنگ وزارت سوي از٢٢ پنجشنبه تاريخ در گرديد/٣ صادر اوآن شـماره نـخستين ش ١٣٣٠ اسفندروزنـامه كـه مـدتي در و شـد٤ منتشردفـتر هـمان آن اداره ميگرديد منتشربود/٥ دادسرا پشت سفيد و سياه روزنامهبـه را مـردم روشـن سايه روزنامهو مينمود تشويق انتخابات در شركتبـلكه جرم تنها نه را آن در شركت عدمخيانت را ندادن راي و ميدانست گناهآب به ع<قه عدم نشانهي و مملكت به

اينروزنامه ميآورد/ حساب به ك خا وبه و نگرديد منتشر شماره يك از بيششـهر در انتخابات خوردن هم به علتاز ممانعت و روزنامهها تعطيلي و مشهدادامـه آن انـتشار روشـن سـايه چاپ

نيافت/از ش ١٣٢٧ اسفند ٢١ در نيان نيكرضوي قدس آستان توليت نيابت سويقـدس آسـتان افـتخاري خـادمي بـهسـي مـدت به و گرديد مفتخر رضوي

داد/ انجام را خدمت اين سالسـال از كـارمند عنوان به نيكنياندر و گـرديد فعاليت مشغول ١٣٥٠شبـازنشسته حـياتش روزهـاي آخريندر وي شد/ خراسان منطقه آب سازمان٦٥ ســن در ش ١٣٦١ مــاه دي ٢٣شـهادت از مـاه ٩ گـذشت بـا سالگيسكـته روحـي تالمات اثر بر فرزندشcdefg رضا امام مطهر حرم در و نمود قلبيكـاظم مرحـوم از شد/٦ سپرده ك خا بهبـاقي دخـتر يك و پسـر سه نيكنيان

است/ ماندهنيكنيان خاندان اسناد ـ ١

كاظم ـ نيكنيان ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٨٢

و روزنــــامه الهــــي: حســــــين ـ ٢٢٠٥ خراسان. در روزنامهنگاري

نيكنيان خاندان اسناد ـ ٣روشن و سايه روزنامه شماره اولين ـ ٤

٢٠٥ . پيشين الهي: حسين ـ ٥نيكنيان خاندان اسناد ـ ٦

سكندري علي

و

Ç º±Çǃn Ñ K§B‡±ÇÇMA Ç •ÇÇ›A°

K§B‡±MA

( 127 )ـفضلا[ وزيرنظام

(˜ 1289 Ç 1209)

به ملقب نوري خان ا� فضل ميرزارضوي, قدس آستان متولي نظام, وزير

لشكـر نـوري اسـدا� مــيرزا فــرزندنوري خان آقا ميرزا برادر و نويسباشيدر قـاجار شـاه ناصرالدين اعظم صدر

آمد/١ دنيا به ١٢٠٩ه/ق سالمستوفي ابتدا در خان ا� فضل ميرزااصغر علي ميرزا منشي بعد و خزانه اولسلطنت دوره در شد/ اعظم صدر خانزمـامداري هنگام در و شاه ناصرالديناسماعيل از پس خان اصغر علي ميرزاوزارت و خـزانـه در الملك امين خانبه و ميرفت شمار به اول شخص داراييبـراي زيادي ثروت مشاغل اين خاطر

كرد/٢ فراهم خودآقاسي ميرزا حاج ق ١٢٦١ سال درآقـاخان مـيرزا محمدشاه, اعظم صدررا او سپس و نمود سختي تنبيه را نوريكاشان به خان ا� فضل ميرزا برادرش با

nا فضل ـ وزيرنظام ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٨٤

فوت هنگام تا ا� فضل ميرزا كرد/ تبعيددر تبعيد حالت به ق} ١٢٦٤| شاه محمدشاه درگذشت از پس برد/ سر به كاشانبـه مـركزي دولت اجـازه بدون قاجاركمك به ق ١٢٦٧ سال در و آمد تهراناز پس رسـيد/ قم حكومت به برادرشبا آقاخان ميرزا ق ١٢٦٨ سال در آنكهو عزل از بعد انگليسها كوشش و سعيصـدر كبير امير خان تقي ميرزا كشتنكه كارهايي جمله از گرديد ايران اعظمملقب را خود برادر كه بود اين داد انجامنـظام وزارت بـه و كـرد نـظام وزير بهنمود روانه آنجا به و منصوب آذربايجانوزارت سمت به را برادرش بعد اندكي والدوله حشمت ميرزا حمزه پيشكاري و

رساند/٣ آذربايجان واليحشمت احضار با ق ١٢٧٠ سال درفضل ميرزا وي, عزل و تهران به الدولهكنار بر خود سمت از نيز نظام وزير ا�بـه سـال هـمين رمضان ماه در اما شدوزارت و رضـوي قدس آستان توليتخراسـان والي فرمانفرما ميرزا فريدونسـال ذيالقـعده تـا و گـرديد مــعين

ماند/٤ باقي سمت اين در ق ١٢٧١نيز و پيشكاري به ق ١٢٧٦ سال دركـم حا ميرزا اردشير نظام امور رياستبـه دوم بار براي و منصوب آذربايجانعزل با بعد سال سه ولي رفت/ ناحيه آنكلي به نيز ا� فضل ميرزا نوري, آقاخان

شد/٥ كنار بر رسمي مشاغل ازالثـاني ربـيع در نظام وزير سرانجامدر سالگي هشتاد سن در ق ١٢٨٩ سالدرگـذشت/٦ حـصبه مـرض بـه تهرانرواق در و مـنتقل مشهد به را جسدششـرقي قسـمت در حـضرت سر پشت

كردند/٧ دفن زنانه مسجدكه ماند باقي فرزند چند نظام وزير ازمسـتوفي الدوله بـنان خان كريم ميرزااست٨ جـمله آن از كـرمان و خراسانآستان توليت به كه هنگامي نظام وزيرنام به ماهر منشي يك شد انتخاب قدسو تعميرات و برگزيد خان٩ خانلر ميرزامشهد شهر و رضوي حرم در اص<حاتنتوانست وي عزل با كه نمود, شروع راجـمله از برسد/١٠ هدفهايش تمام بهدرحـرمرضـوي ظام ـن وزيـر ـارهاي ك

٢٨٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير nا فضل ـ وزيرنظام

اشارهكرد: بهمواردزير ميتوانصـحن و عـتيق صحن تسطيح ـ ١

جديد/غـرفههاي دايـمي روشــنايي ـ ٢و گـلدستهها , جـديد و عـتيق صحن

گوهرشاد/ مسجدايـوان چـهار تـذهيب و تعمير ـ ٣

سقاخانه/ و جديد صحنمباركه بقعه زير تذهيب و تزيين ـ ٤توحيدخانه , السياده دار , الحفاظ دار و

مقدس/ صحن غرفههاي ساير وآن/ كتب مرمت و كتابخانه تعمير ـ ٥بـر التـوليه دار ساختمان ايجاد ـ ٦

عتيق/ صحن انبار حوض رويبـه سـناباد آب كـردن جـاري ـ ٧شسـتشوي جـهت حـرم آشــپزخـانه

منوره/ روضه وسايل و فرشهاو السعاده دار نقره درب تعويض ـ ٨

مبارك/ پاي پايين دربمقدس/ ضريح مرصع در تزيين ـ ٩

در قـ<ب و مــيل كشــيدن ـ ١٠گوهرشاد/١١ مسجد منازههاي

بهبودي در نظام وزير اص<حات از

را زيـر مـوارد نيز مشهد شهر وضعيتبرد: نام ميتوان

, حسـينيه كاروانسراي ساخت ـ ١تـيمچه , كفشدوزان بازار بزازان, بازار

كان/ حكادر تراشان فيروزه بازار ساخت ـ ٢

جديد/ صحن قبله طرفدر بـزرگي بـازار كردن درست ـ ٣

باvخيابان/و چــه آقــا بــازار ســاخت ـ ٤

بودند/ مخروبه كه عباسقليخانجنب در كه خاني و بازار طرح ـ ٥

بود/ صحن به متصل و صحن غربيدر واقع مغازههاي بندي رديف ـ ٦

شهر/ خيابانهايخـيابان دو كـردن فرش سنگ ـ ٧

خيابان/ پايين و باvخيابان به معروفپـايين بـه دادن سـامان سـرو ـ ٨

بود/ جاري آن در كه نهري و خياباندر خـان مـحراب مسجد تعمير ـ ٩

نوقان/ محلهمانند مالياتها از بعضي عفو ـ ١٠, مشـهد مقيم شالبافان ماليات بخشش

مهدي ـ وoيي ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٨٦

كسبه/ حال رفاه برايوضـعيت به دادن سامان سرو ـ ١١بـي اطفال نيز و مشهد شهر فاسد زنان

سرپرست/١٢ايران رجال حال شرح بامداد: مهدي ـ ١

١٠٦.٣١٧٦.٣ همان ـ ٢١٠٦.٣ همان ـ ٣

فردوس بسطاني: علي نوروز همانجا; ـ ٤خـراسـاني: مـIهاشم ;٣٧ . التـواريـخ

٦٢٨ . التواريخ منتخب١٠٧ ـ ١٠٦.٣ پيشين بامداد: مهدي ـ ٥

١٠٨. همان ـ ٦السـلطنه: سـديد خـان مــحمدعلي ـ ٧تـاريخ مـوتمن: عـلي ;٢٣٤ . سـفرنامه

٣٤٠ . قدس آستان١٧٦.٣ پيشين بامداد: مهدي ـ ٨

٩٣.٥ همان ـ ٩٣٩ . پيشين بسطامي: علي نوروز ـ ١٠

خان محمدحسن ;٣٩ ـ ٣٧. همان ـ ١١ـ ٥٢٣.٢ الشمس مطلع السلطنه: اعتمادمـنتخب خــراسـاني: مــIهاشم ;٥٢٤

٦٢٨ . التواريخالسلطنه: اعتماد خان حسن محمد ـ ١٢نوروزعلي ;٥٢٤ ـ ٥٢٣ , ٤٤٩.٢ پيشين;٤٠٣ , ٣٩ ـ ٣٧ . پــيشين بســـطامي:

همانجا خراساني: مIهاشم

سعيديزاده رسول

( 128 )و\ييـمهدي

(x 1381 Ç 1281)

و مـجتهد , وvيـي مـهدي مــيرزاه ١٢٨١ سال در وي معاصر/ كتابشناسآمـد دنـيا به اشرف نجف شهر در /شو خـود زمـان مـجتهدين از پــدرشنـوري سـيداسـماعيل دخـتر مادرشاو بـود/ المـوحدين كــفايه صــاحبمرتضي شيخ نزد در را سطح و مقدماتخواند/ قمي علي غ<م شيخ و طالقانيمراجع خدمت در را فقه و اصول خارجابـوالحسـن عظام آيات جمله از زمانمهدي ميرزا عراقي, آقاضياء , اصفهاني

٢٨٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير مهدي ـ وoيي

به شيرازي كاظم محمد شيخ و آشتيانينـزد در بـعدها را فلسفه رسانيد/ اتماممحمدتقي شيخ و زقهاي ابوالقاسم ميرزاروايي اجازه توانست و گرفت فرا آمليعباس شيخ مانند بزرگاني از اجتهاد وكـاشاني, امـامت سيدفخرالديـن , قميشيخ و حائري ع<مه صالح محمد شيخ

كند/ دريافت تهراني بزرگ آقاواقـعه از بـعد ش ١٣١٤ ســال دربـه همدان و كرمانشاه راه از گوهرشادكرمانشاه در خود راه سر در آمد/ تهرانشد مريضي دچار همدان در و رفت منبرديني مدرسه يك در مدتي ناچار به وتهران در خانوادهاش نزد به سپس ماند,از تـهران در اقـامت مدتي از بعد آمد/مهاجرت مشهد به و نيامد خوشش آنجا

شد/ كن سا نوقان محله در وا� فـتح نـيابت زمـان مشــهد, درسنجش براي كه امتحان يك در كروان پاشركت بودند گذاشته روحانيون دانشدر گـرفت/ مدرسي نامه گواهي و كردتـومان سـي ماهيانه با ش ١٣١٦ سالمركزي كتابخانه در خدمت وارد حقوق

مسئوليت كتابخانه در شد/ قدس آستانشـناسه نـوشتن و خطي اسناد بايگانيدر يـافت/ را سنگي و خطي كتب برايسـرپرستي هـنگام در ش ١٣٥٤ سالشـد, بازنشسته رجايي احمدعلي دكترنـيز و كـتابخانه نـياز واسـطه بـه وليصـورت به دوباره خودش ع<قهمنديگـرديد/ هـمكاري به دعوت قرارداديبـا بـود, قـوي حـافظه داراي وvيــيمـيكرد, رفـتار خـوشرويي به ديگراندر و داشت فــــراوان مـــــــطالعهزيادي دقت شده گذار وا مسئوليتهايتا كه حدي به تا بود كار عاشق ميكرد/بـا را او روز هـر عـمرش مـاه آخرينميآوردند كتابخانه به چرخدار صندليو شهرت از و دهد ادامه خود كار به تا

ميگزيد/ دوري جنجال و جاركـه داشت چـندي گردان شا وvييكار عملي صورت به نظرش زير همگيفـرا را نسـخهشناسي و فهرستنگاريدر امروز گردانش شا از گروهي گرفتند/مشـغول عدهاي ولي نيستند حيات قيدآسـتان مـركزي كـتابخانه در خـدمت

مهدي ـ وoيي ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٨٨

ميباشند/ قدسسـال صـد از پس وvيـي سرانجامحـيات بدرود ش ١٣٨١ سال در عمربـا vزم تشريفات با را جسدش گفت/صحن در گردانش شا و همكاران حضورك خا به رضوي حرم اس<مي جمهورياز زاده, صـالح را زيـر مـرثيه سپردند/او باره در وvيي گردان شا و همكاران

سرود:رفت جـهان, ز وCيـي اسـتاد كـه افســوس

رفت , زمـان فـخر و هـنر و عــلم پــيرايــه

تـــقوا و دانش و ادب و فــــضل ديــــباچه

رفت بـيان, و جـود و كـرم و زهـد مــجموعه

نـيست عـجبي بگـريد خـامه ار ماتمش در

رفت نشـان, اعــجاز خــامه او كــف از تــا

قــناعت و فــقر حــرم نشــين پــــرده آن

رفت نــظران صــاحب ديــده روشـــني آن

نـوابـخش بـود عـلي كـر ذ لبش كـه كــو آن

رفت زبـان ورد جـا همه رضايش كه كو وان

است حـزين بـه <صالح> خامه ني بعد, زين

رفت جـان راحت دل مـونس آن بـرش از تا

كـه مـاند باقي فرزند چند وvيي ازشدند/ فوت وي حيات زمان در بعضي

و عـالي آموزش در فرزندانش از يكيكشـاوزي جـهاد اداره در ديگـر يكي

هستند/ خدمت مشغولبـه مـيتوان وvيـي تاليفي آثار از

كرد: اشاره زير مواردآسـتان مـركزي كـتابخانه فهرستنوشته ظاهر به كه دوم و اول جلد قدسو نوشت را آن وvيي اما است اوكتاييبه را آن شد مجبور تنگدستي خاطر بهبفروشد/ كتابخانه وقت رئيس اوكتاييرضـوي قدس آستان كتابخانه فهرستيازدهم ششم, پنجم, , چهارم جلدهاي, مـنطق مـوضوعات در كـه هجدهم و, ادعيه اخبار, , تفسير , عرفان , حكمترجال, رياضيات, اخ<ق, اصول, , فقهافشان نام به مجموعهاي است/ انساب وو تـفسير و دعـا بـر مشتمل پريشان وترجمه قرآن, موضوعي تفسير هزليات,عـربي, قـصايد از بـعضي تــوضيح وو كـتابشناسي دربـاره مـقاله چـنديندر كـه رضـوي قدس آستان كتابخانهرسيد/١ چاپ به قدس آستان نامه مجلهس دانشـور, ين: ديـر يـار يــاد بــا ـ ١

٢٨٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير مهدي ـ وoيي

انــتشارات فــــهرست ;٢٠ ش .١٣٨١س قدسرضوي, مركزيآستان كتابخانهنامه وoيي: مهدي اول; چاپ , ١٣٨٢

;١٥ و ١٤ و ١٣ و ٨ ش قـدس, آسـتاناسناد اداره شفاهي تاريخ بخش مصاحبهوoيــي مــهدي بــا قــــدس آســــتان

١٣٧٦.١٢.٢٧

زاده سعيدي رسول

مهدي ـ وoيي ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٩٠

فهرستمنابع

BµJBTŸق/ ١٣١٧ مشهد, سنگي, چاپ الدوله, صديق الرضويه; آثار ـ ١

پـژوهشهاي بـنياد سوم, چاپ مقدم, سروقد ابوالحسن ترجمه گدار, ا/ ايـران; آثار ـ ٢/١٣٧٥ مشهد, اس<مي,

/١٣٦٨ تهران, قلم, انتشارات يزدي, ابراهيم آخرينروزها; در ت�شها آخرين ـ ٣/١٣٦٩ تهران, سروش, اول, چاپ تبريزيان, ظريف هاشم هنر; آيينه ـ ٤

حسين ش}; ١٣٠٠ سال تا آغاز از ايران فرهنگي نامآوران |زندگينامه آفرينان اثر ـ ٥اول, چـاپ سـيدجوادي, حاج سيدكمال نظر زير عباسي حبيبا� و محدثزاده

/١٣٧٧ تهران, فرهنگي, مفاخر و آثار انجمناول چـاپ نـوايـي, عـبدالحسـين كوشش به روملو, بيگ حسن التواريخ; احسن ـ ٦

/١٣٥٧ تهران, بابك, انتشاراتانتشارات اول چاپ تبريزي, زاده كريم علي محمد ايران; قديم نقاشان آثار و احوال ـ ٧

/١٣٧٦ تهران, مستوفي,و نـوايـي عبدالحسين كوشش به شيرازي; الدوله آصف خان عبدالوهاب ميرزا اسناد ـ ٨

/١٣٧٧ تهران, ايران, معاصر تاريخ مطالعات موسسه كسري, نيلوفر١٤٠٣ق/ بيروت, دارالتعارف, امين, حسن تصحيح امين, سيدمحسن الشيعه; اعيان ـ ٩

/١٣٥٦ تهران, خوارزمي, دوم, چاپ آدميت, فريدون قانون; حكومت ترقيو انديشه ـ ١٠

منابع فهرست ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٩٢

بـه آبي}; كتابهاي | انگليس خارجه امور اسناد روايت به ايران مشروطيت انق�ب ـ ١١/١٣٧٧ تهران, مازيار, اول چاپ ملك, رضازاده رحيم اهتمام

/١٣٧٤ تهران, مدبر, ششم, چاپ شميم, اصغر علي قاجار; سلطنت دوره در ايران ـ ١٢محمدحسين ترجمه بنجامين, ـ و ـ ج ـ س شاه; الدين ناصر عصر ايرانيان و ايران ـ ١٣

/١٣٦٣ تهران, جاويدان, اول, چاپ كردبچه,/١٣٧٥ تهران, هما, نشر اول, چاپ نوايي, عبدالحسين جهان; و ايران ـ ١٤

/١٣٦٩ تهران, نا, بي ميرنيا, سيدعلي خراسان; عشاير طايفههاي و ايلها ـ ١٥/١٣٧١ مشهد, فردوسي, دانشگاه دوم, چاپ آيتي, حسين محمد بهارستان; ـ ١٦

نسيم, بي/ كي/ تحقيق كشميري, عبدالكريم نادرشاه^; احوال _سرگذشت واقع بيان ـ ١٧١٩٧٠م/ vهور, پنجاب, دانشگاه كستان پا تحقيقات اداره

سـاvر, اول, چاپ كريمي, عليرضا زنگنه; خان علي شيخ وزارت درباره پژوهشي ـ ١٨/١٣٧٩ تبريز,

مهيد, محمدعلي قاجاريه; پايان تا هخامنشيان از قبل ايران ديپلماسي تاريخ در ـپژوهشي ١٩/١٣٦١ تهران, ميترا, نشر اول, چاپ

اس<مي, ارشاد و فرهنگ وزارت اول, چاپ عطاردي, عزيزا� قدس; آستان تاريخ ـ ٢٠/١٣٧١ تهران,

/١٣٥٥ مشهد, نا, بي دوم, چاپ موتمن, علي قدس; آستان تاريخ ـ ٢١بعثت, انتشارات موسسه دوم, چاپ طباطبايي, محيط ايران; مطبوعات تحليلي تاريخ ـ ٢٢

/١٣٧٥ تهران,/١٣٦٣ اصفهان, كمال, دوم, چاپ هاشمي, صدر محمد ايران; مج�ت جرايدو تاريخ ـ ٢٣دبـير محمد تصحيح مير, خواند الدين غياث البشـر; اخبار في السير حبيب تاريخ ـ ٢٤

/١٣٧٧ تهران, خيام, كتابفروشي سوم, چاپ سياقي,/١٣٢٨ تهران, اقبال, محمود, محمود انگليس; و ايران سياسي تاريخروابط ـ ٢٥

/١٣٣٩ تهران, پيروز, هدايت, خان قلي رضا ناصري; الصفاي تاريخروضة ـ ٢٦

٢٩٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير منابع فهرست

اس<مي انتشارات دفتر سوم, چاپ مدني, الدين ج<ل ايران; معاصر سياسي تاريخ ـ ٢٧/١٣٦٠ قم, علميه, حوزه مدرسين جامعه

انتشارات همكاري با مشهد شهرداري اول, چاپ سيدي, مهدي مشهد; شهر تاريخ ـ ٢٨/١٣٧٨ تهران, جامي,

رضواني, اسماعيل محمد تصحيح منشي, بيگ اسكندر عـباسي; آراي عالم تاريخ ـ ٢٩/١٣٧٧ تهران, كتاب, دنياي اول, چاپ

تهران, وحيدنيا, ا� سيف كوشش به يزدي, منجم الدين ج<ل م< عباسي; تاريخ ـ ٣٠/١٣٦٦ وحيد,

عبدالحسين از اضافاتي با قاجار, الدوله عضد ميرزا احمد سلطان عضدي; تاريخ ـ ٣١/١٣٧٦ تهران, علمي, نشر نوايي,

سوم, چاپ پاريزي, باستاني تصحيحابراهيم وزيري, خان احمدعلي كرمان; تاريخ ـ ٣٢/١٣٦٤ تهران, علمي,

تـحشيه و تـحرير اصـفهاني, نـامي موسوي صادق محمد ميرزا گشا; گيتي تاريخ ـ ٣٣/١٣٦٣ تهران, اميركبير, اول, چاپ بيات, عزيزا�

اسناد مركز اول, چاپ ج<لي, غ<مرضا اس�مي; انق�ب تا مشروطه از مشهد تاريخ ـ ٣٤چاپ/ دست در تهران, اس<مي, انق<ب

كتاب مطالعاتفرهنگي, و پژوهش موسسه مقاvت}; |مجموعه ايران معاصر تاريخ ـ ٣٥/١٣٧١ تهران, چهارم,

محمد ترجمه آوري, پيتر ارضي; اص�حات تا مرداد ٢٨ ازكودتاي ايران معاصر تاريخ ـ ٣٦/١٣٧٩ تهران, عطايي, چهارم, چاپ مهرآبادي, رفيعي

اسماعيل محمد تصحيح السلطنه, اعتماد خان حسن محمد ناصري; منتظم تاريخ ـ ٣٧/١٣٦٧ تهران, كتاب, دنياي اول, چاپ رضواني,

كبرعلمي, كتابخانهعليا اول, چاپ اقبال, تصحيحعباس ميرزا, جهانگير نو; تاريخ ـ ٣٨/١٣٢٧ تهران,

منابع فهرست ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٩٤

چاپ مشيري, محمد تصحيح قاجار, ميرزا نادر تبريز; دارالسلطنه جغرافي و تاريخ ـ ٣٩/١٣٦٠ تهران, اقبال, سوم,

تهران, مجلس, انتشارات اول, چاپ شادمان, الدين سيدفخر روشنايي; و تاريكي ـ ٤٠/١٣٢٩

سـلمان كامل تحقيق مدني, حسيني شدقم بن ضامن ا4نهار; ز4ل و ا4زهار تحفة ـ ٤١/١٣٧٨ تهران, اس<م, تاريخ تخصصي كتابخانه و مكتوب ميراث نشر دفتر جبوري,تـذكرة بر مينورسكي تعليقات يا صفوي حكومت اداري |سازمان الملوك تذكرة ـ ٤٢چاپ رجبنيا, مسعود ترجمه سياقي, دبير محمد كوشش به سمعيا, ميرزا الملوك};

/١٣٦٦ تهران, اميركبير, دوم,اول, چـاپ سـالك, معصومه تصحيح vهيجي, حزين محمد المعاصرين; تذكرة ـ ٤٣

/١٣٧٥ تهران, اس<مي, ارشاد و فرهنگ وزارتطهوري, كتابخانه اول, چاپ خلخالي, عبدالحميد سيد ايران; معاصر شعراي تذكره ـ ٤٤

/١٣٣٣ تهران,شوراي مجلس كتابخانه اول, چاپ نائيني, مصباحي محمدعلي مدينةا4دب; تذكره ـ ٤٥

/١٣٧٦ تهران, اس<مي,اول, چاپ حكمت, علياصغر اهتمام به نوايي, عليشير امير النفايس; مجالس تذكره ـ ٤٦

/١٣٦٣ منوچهري, كتابفروشيكتابفروشي دستگردي, وحيد تصحيح نصرآبادي, طاهر محمد نصرآبـادي; تذكره ـ ٤٧

تا/ بي تهران, فروغي,مـدرس سيدحسين قم}; دارالمومنين محدوده قديم بناهاي و |آثار كـان پا تربت ـ ٤٨

/١٣٥٩ قم, مهر, چاپخانه اول, چاپ طباطبايي,مركز اول, چاپ ج<لي, غ<مرضا اس�مي; انق�ب تا ازمشروطه خراسان تاريخ تقويم ـ ٤٩

/١٣٧٧ تهران, اس<مي, انق<ب اسناددوم, چاپ خسروي, رضا محمد زاوه}, |وvيت حيدريه تربت تاريخي جغرافياي ـ ٥٠

٢٩٥� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير منابع فهرست

/١٣٧٧ مشهد, رضوي, قدس آستان انتشاراتدر انگـليس كـنسولگري گزارشهاي براساس پسـيان خان تقي محمد كلنل جنبش ـ ٥١

/١٣٦٦ تهران, ايران, تاريخ انتشارات اول, چاپ صالح, ميرزا غ<محسين مشهد,چاپ انوار, عبدا� سيد تصحيح استرآبادي, خان مهدي ميرزا نادري; جهانگشاي ـ ٥٢

/١٣٧٧ تهران, فرهنگي, مفاخر و آثار انجمن اول,/١٣٧٦ تهران, بعثت, شعباني, رضا تصحيح نامعلوم, مولف شاهي, نادر حديث ـ ٥٣

چاپ نوايي, عبدالحسين تصحيح شيرازي, بيگي ديوان سيداحمد الشعراء; حديقة ـ ٥٤/١٣٦٦ تهران, زرين, اول,

/١٣٥٩ مشهد, كوشش, اول, چاپ توحدي, ا� كليم خراسان; به تاريخيكرد حركت ـ ٥٥حسين تصحيح موجي, خور جعفر محمد قاجار}, |تاريخ ناصري ا4خبار حقايق ـ ٥٦

/١٣٤٤ تهران, نا, بي جم, خديو/١٣٥٥ تهران, جاويدان, سوم, چاپ رائين, اسماعيل اغلي; عمو خان حيدر ـ ٥٧

صـالح, ميرزا غ<محسين اهتمام به شوشتري, علي محمد سيد سياسي; خاطرات ـ ٥٨/١٣٧٩ تهران,

حافظ كوشش به الدوله, امين خان علي ميرزا حاجي امينالدوله; سياسي خاطرات ـ ٥٩/١٣٧٠ تهران, اميركبير, سوم, چاپ افشار, ايرج نظر زير فرمانفرمائيان,

تـهران, زوار, كتابفروشي سوم, چاپ هدايت, خان مهديقلي خطرات; و خاطرات ـ ٦٠/١٣٦١

تـهران, دانشگـاه اشـراقـي, احسان تصحيح قمي, احمد قاضي التواريخ; خ�صة ـ ٦١/١٣٥٩

اصفهاني, واله يوسف محمد دوم}; عباس شاه و صفي شاه زمان در |ايران برين خلد ـ ٦٢/١٣٨٠ تهران, فرهنگي, مفاخر و آثار انجمن نصيري, رضا محمد تصحيح

مـيرهاشم تـصحيح اصـفهاني, واله يوسف محمد صفويان}; |روزگار بـرين خلد ـ ٦٣/١٣٧٢ تهران, افشار, محمود موقوفات بنياد محدث,

منابع فهرست ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٩٦

مـركز دوم, چاپ بجنوردي, موسوي كاظم نظر زير اس�مي; بزرگ المعارف دائرة ـ ٦٤تهران/ اس<مي, بزرگ دائرةالمعارف

خرمشاهي, بهاالدين و سيدجوادي حاج صدر احمد نظر زير تشيع; المعارف دائرة ـ ٦٥تهران/ محبي, سعيد انتشارات سوم, چاپ

چاپ مجد, طباطبايي كوششغ<مرضا به تربيت, محمدعلي دانشمندانآذربايجان; ـ ٦٦/١٣٧٨ تهران, اس<مي, ارشاد و فرهنگ وزارت اول,

اس<مي, المعارف دائرة بنياد عادل, حداد غ<معلي نظر زير اس�م; جهان دانشنامه ـ ٦٧تهران/

تهران, اقبال, نفيسي, سعيد مقدمه و تصحيح مير, خواند الدين غياث الوزراء; دستور ـ ٦٨/١٣١٧

اول, چاپ اول, جلد قدس, آستان كتابخانههاي سازمان اسناد اداره اسناد; دفتر ـ ٦٩/١٣٨١ مشهد,

جـمهوري وزيـري نخست نهاد مـوسوي; ميرحسين تا مشيرالدوله از ايران دولتهاي ـ ٧٠تا/ بي تهران, جمهوري, رئيس نهاد انتشارات ايران, اس<مي

سري, ابوالقاسم ترجمه الگار, حامد قاجار; درعصر نقشعلما ايران در دينودولت ـ ٧١/١٣٦٩ تهران, توس, اول, چاپ

بـيروت, داراvضـواء, دوم, چاپ تهراني, بزرگ آقا الشيعه; التصانيف الي الذريعه ـ ٧٢١٤٠٣ق/

/١٣٤٨ تهران, قدس, آستان اول, چاپ موتمن, علي قدس; آستان تاريخ يا راهنما ـ ٧٣وزارت تـاريخي اسـناد بررسي مركز ك; سـاوا اسناد روايت به پهلوي عصر رجال ـ ٧٤

/١٣٧٩ تهران, اول, چاپ اط<عات,وزارت نشـر وvيتي, كبر عليا اهتمام به هيدجي, علي محمد م< دخـانيه; رساله ـ ٧٥

/١٣٨١ تهران, خارجه,تـهران, نـامك, انتشارات اول, چاپ عاقلي, باقر الشكل; متحد قشون و شاه رضا ـ ٧٦

٢٩٧� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير منابع فهرست

/١٣٧٧تهران, گفتار, نشر عاقلي, باقر اس�مي; انق�ب تا مشروطيت از ايران تاريخ ـروزشمار ٧٧

/١٣٧٦پنجم, چاپ افشار, ايرج مقدمه السلطنه, اعتماد خان حسن محمد خاطرات; ـروزنامه ٧٨

/١٣٧٩ تهران, اميركبير,ايران فرهنگ انتشارات اول, چاپ الممالك, حكيم علينقي خراسان; سفر ـروزنامه ٧٩

/١٣٥٦ زمين,رسول محمد و افشار ايرج تصحيح لشگر, امين قهرمان ميرزا خراسان; سفر ـروزنامه ٨٠

/١٣٧٤ تهران, اساطير, انتشارات اول, چاپ گشت, دريااول, چـاپ الهـي, حسين ;{١٣٢٠ ـ ١٣٣٢| خراسان در روزنامهنگاري و روزنامه ـ ٨١

/١٣٧٩ مشهد, فردوسي, دانشگاهغـ<مرضا كـوشش بـه جـنابدي, حسـيني بن حسن بيگ ميرزا الصفويه; روضة ـ ٨٢

/١٣٧٨ تهران, افشار, محمود دكتر موقوفات بنياد اول, چاپ مجد, طباطبايي/١٣٧٤ تهران, خيام, چهارم, چاپ تبريزي, مدرس علي محمد ا4دب; ريحانة ـ ٨٣

بنياد اول, چاپ گودرزي, بهروز تصحيح مستوفي, محسن محمد التواريـخ; زبدة ـ ٨٤/١٣٧٥ تهران, افشار, محمود دكتر موقوفات

ميراث اول, چاپ نوايي, عبدالحسين تصحيح ميرزا, هاشم سلطان داود; آل زبور ـ ٨٥/١٣٧٩ تهران, مكتوب,

/١٣٤٧ تهران, شرق, چاپ اميري, سهراب اعظم; اتابك سياسي زندگاني ـ ٨٦/١٣٧٥ تهران, علمي, ششم, چاپ فلسفي, نصرا� اول, عباس شاه زندگي ـ ٨٧

مدرس تقي محمد هجريقمري; سيزدهم تا پنجم قرنهاي در مشهد سالشماروقايع ـ ٨٨/١٣٧٨ مشهد, اس<مي, پژوهشهاي بنياد اول, چاپ افشار, ايرج كوشش به رضوي,قـم, خـرم, انـتشارات اول, چاپ برقعي, باقر محمد ايران; معاصر نامي سخنوران ـ ٨٩

/١٣٧٣

منابع فهرست ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٢٩٨

اول, چـاپ رجـايي, مـهدي سـيد تحقيق گي<ني, كيا سيداحمد ا4نساب; سراج ـ ٩٠١٤٠٩ق/ قم, مرعشي, آيتا� كتابخانه

احـمد تـصحيح مـينابي, السلطنه سديد خان علي محمد السلطنه; سديد سفرنامه ـ ٩١/١٣٦٢ تهران, بهنشر, انتشارات اول, چاپ اقتداري,

ا� قـدرت اهـتمام بـه الملك, افضل خان غ<محسين كرمان; و خراسان سفرنامه ـ ٩٢تا/ بي تهران, توس, انتشارات زعفرانلو, روشني

چـاپ سميعي, غ<مرضا ترجمه فيگوئروا, دسيلوا گارسيا دن فيگوئروا; سفرنامه ـ ٩٣/١٣٦٣ تهران, نو, نشر اول,

تا/ بي تهران, بابك, ساساني, ملك خان قاجار; سياستگراندوره ـ ٩٤/١٣٨٠ مشهد, سگال, شيباني, امير عبدالرضا خراسان; در وقف سيماي ـ ٩٥

اول, چـاپ جهانداري, كيكاوس ترجمه والترهينتس, صفوي; دوم اسماعيل شاه ـ ٩٦/١٣٧١ تهران, فرهنگي, و علمي انتشارات

مولف, موسوي, شاه علي سيدفاضل الحسين; oعبدا ابي ا4مام لذرية الطيبه الشجرة ـ ٩٧تا/ بي جا, بي

مشهد, زوار, چاپخانه خازني, مدير سيدمحمد رضوي; سادات جليله سلسله شجره ـ ٩٨/١٣٣٥

اهـتمام بـه رضوي, باقر محمد ميرزا رضـويه; علويه سادات انساب در طيبه شجره ـ ٩٩/١٣٥٢ تهران, اول, چاپ رضوي, مدرس تقي سيدمحمد

آهنگ سيدي, مهدي تصحيح دوم, ويرايش ; ـــــــــــــــــــــــــــــ ـ ١٠٠/١٣٨٤ مشهد, قلم,

/١٣٦٣ تهران, زوار, كتابفروشي سوم, چاپ بامداد, مهدي ايران; رجال حال شرح ـ ١٠١نشر تهران, اول, چاپ عاقلي, باقر ايران; معاصر نظامي و سياسي رجال حال شرح ـ ١٠٢

/١٣٨٠ علم,/١٣٧١ تهران, زوار, انتشارات سوم, چاپ مستوفي, عبدا� من; زندگاني شرح ـ ١٠٣

٢٩٩� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير منابع فهرست

هنر و فرهنگ كل اداره كاويانيان, احتشام محمد النفوس; وانيس الشموس شمس ـ ١٠٤/١٣٥٤ مشهد, خراسان,

چاپ كمالپور, احمد كوشش به آزادي, گلشن كبر عليا خراسان; شعر سال صد ـ ١٠٥/١٣٧٣ مشهد, رضوي, قدس آستان هنري آفرينشهاي مركز اول,

چاپ مشيري, محمد كوشش به السلطنه, اعتماد خان حسن محمد التواريخ; صدر ـ ١٠٦/١٣٥٧ تهران, روزبهان, اول,

اط<عات, سياسي, پژوهشهاي و مطالعات موسسه پهلوي; سلطنت سقوط ظهورو ـ ١٠٧/١٣٦٩ تهران,

سوم, چاپ رياحي, امين محمد تصحيح مروي, كاظم محمد نـادري; آراي عالم ـ ١٠٨/١٣٧٤ تهران, علمي, انتشارات

اول, چـاپ دهگـان, ابـراهـيم تصحيح قزويني, وحيد طاهر محمد عـباسنامه; ـ ١٠٩/١٣٢٩ ك, ارا داودي, كتابفروشي

چاپاول, تصحيحمحمدآصففكرت, يوسفرياضيهروي, محمد عينالوقايع; ١١٠ـ/١٣٧٢ تهران, اس<مي, انق<ب انتشارات

تهران, كتاب, دنياي نيكلسون, رينولد و لسترانج گ/ تصحيح بلخي, ابن فارسنامه; ـ ١١١/١٣٦٣

فسايي, رستگار منصور تصحيح فسايي, حسيني حسن ميرزا ناصري; فارسنامه ـ ١١٢/١٣٧٨ تهران, اميركبير, اول, چاپ

تهران, اميركبير, اول, چاپ رائين, اسماعيل ايران; در فراماسونري و فراموشخانه ـ ١١٣/١٣٥٩

١٣١٥ق/ مشهد, سنگي, چاپ بسطامي, علي نوروز التواريخ, ـفردوس ١١٤/١٣٦٥ تهران, فراز, ,٢٦ جلد افشار, ايرج كوشش به زمين; ايران فرهنگ ـ ١١٥

بـنياد اول, چـاپ خـادميان, كـاظم ترجمه |خراسان}, ايران جغرافياي فرهنگ ـ ١١٦/١٣٨٠ مشهد, اس<مي, پژوهشهاي

منابع فهرست ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٣٠٠

/١٣٨١ تهران, عطارد, انتشارات اول, چاپ عطاردي, عزيزا� خراسان; فرهنگ ـ ١١٧و مـولفان شـركت اول, چـاپ حقيقت, عبدالرفيع پارسي; زبان شاعران فرهنگ ـ ١١٨

/١٣٦٨ تهران, ايراني, مترجمانچاپاول, احمدي, تصحيحمريممير بنابراهيمقزويني, ابوالحسن الصفويه; ـفوايد ١١٩

/١٣٦٧ تهران, فرهنگي, و علمي مطالعات موسسهمحمدآصففكرت, قدسرضوي; آستان مركزي كتابخانه خطي كتب الفبايي فهرست ـ ١٢٠

/١٣٦٩ مشهد, قدس, آستان مركزي كتابخانه اول, چاپ/١٣٨٢ مشهد, اول, چاپ قدس, آستان مركزي كتابخانه انتشارات فهرست ـ ١٢١

چاپخانه اول, چاپ ,٦ و ٤ جلد اوكتايي, عبدالعلي قدس; آستان كتابخانه فهرست ـ ١٢٢تا/ بي مشهد, طوس,

فـرهنگي مـوسسه اول, چـاپ منزوي, احمد فـارسي; خطي نسخههاي فهرست ـ ١٢٣/١٣٥٠ تهران, منطقهيي,

تصحيحسيدحسنساداتناصري,چاپ وليقليبنداودشاملو, الخاقاني; قصص ١٢٤ـ/١٣٧١ تهران, انتشارات, و چاپ سازمان ارشاد, و فرهنگ وزارت اول,

/١٣٦٢ تهران, نا, بي حيري, ناصر تصحيح معزي; امير ديوان كليات ـ ١٢٥/١٣٧١ مشهد, وvيت, دوم, چاپ خراساني, مروج كبر عليا رضويه; كرامات ـ ١٢٦

يزدي} پاپلي دكتر |مقدمه رضواني سعيدي عباس جغرافيايي; مقا4ت از گزيدهاي ـ ١٢٧/١٣٧٢ مشهد, رضوي, قدس آستان انتشارات موسسه اول, چاپ

و آثار انجمن اول, چاپ نشاط, نوري سعيد و محمد شيخ آقا مريم مشاهير; گلزار ـ ١٢٨/١٣٧٧ تهران, فرهنگي, مفاخر

آستان كتابخانهمركزي انتشارات اول, چاپ كري, شا رمضانعلي ساله; هزار گنج ـ ١٢٩/١٣٦٧ مشهد, رضوي, قدس

نشر, و ترجمه بنگاه دوم, چاپ مشار, خانبابا عربي; و فارسي چاپي كتب مولفين ـ ١٣٠/١٣٥٢ تهران,

٣٠١� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير منابع فهرست

/١٣٦٥ تهران, اس<مي, كتابفروشي شوشتري, ا� نور قاضي المومنين; مجالس ـ ١٣١كتابخانهطهوري, تصحيحعباساقبال, محمدخليلمرعشي, التواريخ;ميرزا مجمع ١٣٢ـ

/١٣٦٢ تهران,مـدرس تقي محمد تصحيح گلستانه, امين محمد بن ابوالحسن التواريخ; مجمل ـ ١٣٣

/١٣٤٤ تهران, سينا, ابن كتابخانه انتشارات رضوي,پژوهشهاي بنياد اول, چاپ احمديبيرجندي, احمد فارسي; شعر مدايحرضويدر ـ ١٣٤

/١٣٦٦ مشهد, اس<مي,و نوايي عبدالحسين دكتر تصحيح السلطنه, اعتماد خان حسن محمد البلدان; ة مرآ ـ ١٣٥

/١٣٦٧ تهران, دانشگاه انتشارات اول, چاپ محدث, ميرهاشمروشن, محمد كوشش به ديگران, و رابينو / ه مشهد; وقايع انضمام به گي�ن ـمشروطه ١٣٦

/١٣٦٨ رشت, طاعتي, اول, چاپالسلطنه, اعتماد خان حسن محمد مقدس; مشهد اقدسو ارض تاريخ الشمس مطلع ـ ١٣٧

/١٣٦٨ تهران, فرهنگسرا, انتشارات ليمودهي, برهان تيمور فهارس و مقدمهكتابخانههاي انجمن حبيبآبادي, علي محمد ميرزا رجال; احوال در ثار x4ا مكارم ـ ١٣٨

تا/ بي اصفهان, عمومي,اول, چاپ شعراني, ابوالحسن تصحيح خراساني, هاشم محمد التواريخ; منتخب ـ ١٣٩

/١٣٨٢ تهران, اس<ميه, كتابفروشي/١٣٦٦ تهران, علمي, اول, چاپ شيباني, ابراهيم ميرزا التواريخ; منتخب ـ ١٤٠

/١٣٦٣ تهران, توس, سوم, چاپ اقبال, عباس اميركبير; خان تقي ميرزا ـ ١٤١اداري; و سـياسي اسـناد و سـلطنتي نـامههاي با همراه بازماندگانش و نادرشاه ـ ١٤٢

/١٣٦٨ تهران, زرين, نوايي, عبدالحسينتهران, قطره, نشر اول, چاپ نيكويه, محمود كوشش به افشار, ايرج كاران; نادره ـ ١٤٣

/١٣٨٢جمشيد اهتمام به سپهر, الملك لسان تقي محمد قاجاريه}; |تاريخ التواريخ ناسخ ـ ١٤٤

منابع فهرست ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٣٠٢

/١٣٧٧ تهران, اساطير, انتشارات اول, چاپ كيانفر,كتابفروشي اول, چاپ بهبودي, باقر محمد تصحيح ; ــــــــــــــــــــــــ ـ ١٤٥

/١٣٥٣ تهران, اس<ميه,دوم, چـاپ حـريري, اصغر علي ترجمه بازن, پادري شاه; نادر طبيب نامههاي ـ ١٤٦

/١٣٦٥ جا, بي شرق, انتشاراتجاويدان, پنجم, چاپ بهنود, مسعود بختيار; تا ضياء سيد از ايران وزيران نخست ـ ١٤٧

/١٣٧٠ تهران,/١٣٧٤ تهران, جاويد, عاقلي, باقر ايران; وزيران نخست ـ ١٤٨

الدين ميرج<ل تصحيح منشيكرماني, ناصرالدين ا4خبار; لطائم من ا4سحار نسائم ـ ١٤٩/١٣٦٤ تهران, اط<عات, موسسه دوم, چاپ |محدث}, ارموي حسيني

تاريخصفويه;محمودبنهدايتا�افوشتهاينطنزي, ا4خياردر كر ١٥٠ـنقاوةآ4ثارفيذ/١٣٧٣ تهران, فرهنگي, و علمي دوم, چاپ اشراقي, احسان تصحيح

نا, بي تهران, محدث; الدين سيدج<ل اهتمام به رازي, عبدالجليلقزويني النقض; ـ ١٥١/١٣٣٧

موسسه شجيعي, قانونگذاري;زهرا يكدوره بيستو مجلسشورايمليدر نمايندگان ١٥٢ـ/١٣٤٤ تهران, اجتماعي, تحقيقات و مطالعات

تهران,١٣٧٩/ نشررائين, چاپاول, اسماعيلرائين, بهروايتديگر; ١٥٣ـواقعهگوهرشادبنياد كري,چاپاول, رمضانعليشا كتابخانههايآستانقدس; ١٥٤ـواقفينعمدهكتاببه

/١٣٨٠ مشهد, اس<مي, پژوهشهايتقي محمد كوشش به آشتياني, اقبال عباس سلجوقي; بزرگ س�طين عهد در ـوزارت ١٥٥

/١٣٣٨ تهران, دانشگاه اول, چاپ كاء, ذ يحيي و دانشپژوهبه جنوب}; منطقه در انگليس نويسان خفيه گزارشهاي |مجموعه اتفاقيه وقايع ـ ١٥٦

/١٣٦٢ تهران, نوين, سيرجاني, سعيدي كوششبهبودي, باقر محمد تصحيح آبادي, خاتون عبدالحسين وا4عـوام; السنين وقايع ـ ١٥٧

٣٠٣� ٣ ج رضوي حرم در مدفون مشاهير منابع فهرست

/١٣٥٢ تهران, اس<ميه, كتابفروشي اول, چاپانتشاراتـي موسسه اول, چاپ ,٢ ج ميرنيا, سيدعلي ايران; خاور تاريخي وقايع ـ ١٥٨

/١٣٧٤ جا, بي اردشير,چاپ زاده, خمامي جعفر ترجمه رابينو, لويي سنت گي�ن; ايران المزار دار و4يت ـ ١٥٩

/١٣٥٧ تهران, ايران, فرهنگ بنياد اول,

Bµ³LeB~« ° jB®wAرضوي/ قدس آستان كتابخانههاي سازمان اسناد اداره بايگاني اسناد ـ ١

آموزگار/ خاندان اسناد ـ ٢نيان/ نيك خاندان نوشتههاي دست و اسناد ـ ٣

مولوي/ عبدالحميد قدس; آستان موقوفات فهرست نويس پيش ـ ٤/١٣٧٩ خراسانشناسي, مركز در شده بازنويسي نسخه عليشاه, طومار ـ ٥

رضوي/ قدس آستان متوفيات دفتر فهرست ـ ٦تهران/ اس<مي, انق<ب اسناد مركز بايگاني خراسان; دادگستري خواست كيفر ـ ٧

معاون/ عبدالحسين فرزندان مهدي, و محمود با مصاحبه ـ ٨خميني/ امام هنري و فرهنگي مجتمع مسوول زاهدي; حسين با مصاحبه ـ ٩

شفاهي تاريخ بخش بايگاني طاهر, ميرزا نوه مصنعرضوي, محسن سيد با مصاحبه ـ ١٠رضوي/ قدس آستان كتابخانههاي سازمان اسناد اداره

دفتر/ صديق فرزند وزيري صديق صادق محمد با مصاحبه ـ ١١سـازمان اسـناد اداره شـفاهي تـاريخ بـخش بايگاني وvيي, بامهدي مصاحبه ـ ١٢

رضوي/ قدس آستان كتابخانههايرضوي/ قدس آستان موقوفات كل دفتر در موجود خان; اللهوردي وقفنامه ـ ١٣

مشهد/ عادلشاهي, موقوفات سرپرستي دراداره موجود افشار; عليشاه وقفنامه ـ ١٤

منابع فهرست ٣ ج رضوي حرم در مدفون �مشاهير ٣٠٤

Bµ³«B¯p°n ° RÀ\«/ ٨ شماره |فصلنامه} معاصر تاريخ ـ ١

/{١٣٧٤| ٥ سال ,١٠٩ و ٣٥ ,٧ شمارههاي: نامه}, |هفته حرم ـ ٢/{١٣٧٩| ١٦ و ش} ١٣٦٩ |سال ١٦ ,٥ شمارههاي: |خبرنامه}; خراسانشناسي ـ ٣

/٢٣ ,٢٠ ,١٢ ,٢ شمارههاي |خبرنامه}, دانشورز ـ ٤سال ٢ شماره |فصلنامه}, مشهد فردوسي دانشگاه انساني علوم و ادبيات دانشكده ـ ٥

/١٤اول شماره مشهد, در چاپ |روزنامه}, روشن سايه ـ ٦

ش/ ١٣٥٠ مرداد ٤ و ١٣٤٠ ديماه ١٨ |روزنامه}, شرق آفتاب ـ ٧/١٣١٤ آذر ٩ |روزنامه}, شهامت ـ ٨

/١٣٨٠ مرداد ٣٠ |روزنامه}, قدس ـ ٩/١٣٦٥ مهر ٢٦ |روزنامه}, كيهان ـ ١٠

ش/ ١٣٤٩ |سالنامه}, دنيا ـ ١١/١ شماره |فصلنامه} جاويدان ميراث ـ ١٢

و١٠٣/ ١٠٢ ,٣٦ ,٢٦ ,١٦ ,١٥ ,١٤ ,١٣ ,٨ ,٧ ,٤ ,١ شمارههاي, قدس, آستان نامه ـ ١٣چهارم/ سال ٤٦ شماره |ماهنامه} وحيد ـ ١٤

,{٤ |شـماره سوم ,{٦ |شماره دوم ,{٥ |شماره اول سالهاي: |ماهنامه}: يادگار ـ ١٥پنجم/ و چهارم