Quy n th ba(10)

N ng táp m a saTr i m a m i t nh, ng sá tr n-tr t b y-l y; cây c loi-ngoi lót-ngót. Bên h ng tây

m t tr i ngó ra, chi u n ng xu ng m y tàu lá chu i t, r i n c ng trên tàu chu i d i l i,nên ch p nhán1 coi sáng ng i. ngoài ng ng n gió th i lai-rai, a y m y chòm laubóng gi ph t ph , c ng ngã o c-òa u c-o i. Con cò ngà u trên nhánh b n r ch, sè cánh raph i; v t xiêm2 mái l i xu ng mé ng m ng kêu con i rút tép.

Lý-ánh-Nguy t ng i ch m h m d a c a, ngó ra tr c sân, m t mày bu n hiu. Con Thu-Vân b c l m m trong nhà, ch y v n sau l ng, mi ng c i h t-h t.

Ngoài sân n c m a còn ng v ng; trong b i chàng-hiu nh y lom-xom. M y ám raung óng m c tàn lan3 sát c a g c ng p x p-x p, lá t loi-ngoi. M y v rong-rêu óng theo

ng vô nhà, ch th y xanh v n, ch coi láng m t.Ánh-Nguy t ng i ngó m y ám rau ng, thì t i ph n mình ch ng khác chi rau c kia,

thân dãi-d u m a n ng mà ch a h n m c chút ng t bùi, r i nàng ngó l i m y v rong-rêu,càng phi n não trong lòng, gi n ng i gi d i b c en, cho mình eo s u, làm cho mìnhmang nh c, trong nhà t c t i êm ngày, ra ngoài ng h ng i cùng thiên h .

Con Thu-Vân eo sau l ng kêu má, má ; nàng ngoái u ngó l i, con c i mà m l ya r ng-r ng.

Con Thu-Vân nay ã g n giáp hai ôi-tôi4 r i, coi thi t là ng -ngh nh, môi lòm nhthoa son, m t sáng ng i nh sao óng, n c da m ng mà tr ng nõn, c m tay nh mà no tròn,di n m o gi ng h ch T -H i-Y n nh khuôn úc.

Ánh-Nguy t m t tay v n con, còn m t tay thì l y v t áo lau n c m t r i ôm con vàolòng mà hun. Thình-lình có d ng m t ng i àn bà xa xa i l i g n t i c a, Ánh-Nguy t l t

t ng d y b ng con i vô, d ng nh tr n tránh, không dám cho thiên-h th y m t.T m vách xông h x t-x t, nên n ng ngoài d i vô nhà, v m y khóm vàng-vàng. Lá

s p nóc t c bay tan-hoang nên l t gi t m a làm khuy t b y m t ng t nh p. Ánh-Nguy tb ng con i th ng vô nhà sau, r i leo lên võng mà n m. Phía sau gió th i ánh lá mái nhànghe l ch x ch, ng xóm heo kêu òi n ti ng t- t vang rân.

Con Thu-Vân n m trên võng v i m , c - nói chuy n hoài. Ánh-Nguy t th ng conmà ít dám ngó con, vì h ngó m t h i thì n c m t âu cu n-cu n ch y ra, khó c m cho

c. Thình-lình con Thu-Vân ch n-v n ng i v tay trên ng c nó mà h i r ng: Cha i âumá?

Ch t ch a! Làm sao mà tr l i!T ngày con Thu-Vân bi t i bi t nói thì Ánh-Nguy t t p nó nói h t, nh ng mà

ch ng h dám d y nó nói cha , vì ti ng y h nói t i thì t c-t i au n lòng nàng, nên nàngd y không c. Vì c nào b a nay con Thu-Vân l i bi t nói ti ng cha , mà l i còn h i cha

i âu?Ánh-Nguy t làm l day m t ch khác nh không nghe. Thu-Vân kêu h i n a. Nàng

không th không tr l i c; mà tr l i bây gi bi t nói làm sao v i con? H i-Y n b c b oáng gi n thi t song Thu-Vân là con nít th ngây ch a có trí khôn, mình có nên t p l n ng

ghi cái s oán cha nó vào trong trí nó hay không? Con oán cha là m t t i i ác, d u mình h nH i-Y n, song mình không nên xúi con mang t i i ác v i i. V y mình ch ng khá t lòngh n c a mình cho con bi t làm chi. Mà bây gi n u mình gi u-gi m, ho c ki m chuy n nóid i v i con, thì là trái v i s thi t, nên mình c ng không n làm. Cha ch là khó! Con nh

1 nhoáng2 v t xiêm có lông nâu, cánh có xen lông màu tím, mõ nâu, trái l i v t ta có lông tr ng mõ vàng3 tùm lum: tr ng thái lan r ng và l n l n4 thôi nôi

thi t là t ! Ai xui khi n nó h i c c c chi l m v y không bi t! Nàng ng suy ngh , con Thu-Vân l i h i n a. Nàng cùng th , nên lau n c m t và th dài mà áp r ng:

- Cha con i kh i.- Ði âu, má?Tr i i! Bi t nói i âu bây gi ! Ánh-Nguy t ch y n c m t d m-d , song nàng g ng

g ng mà nói gi ng r t bi th m r ng: V An-Giang .Thu-Vân ng c m t ngó m trân-trân m t h i r i h i r ng: Sao m khóc?Ánh-Nguy t l y v t áo y m t, h t tr l i v i con n a c. Ch ng hi u con Thu-Vân

vì th y m nh v y mà nó bu n, hay là vì nó n-n n m y l i nó m i h i ó, mà nó ngó dáodác m t h i r i n m ng a trên võng, nh m ri t hai con m t l i, cách ch ng bao lâu nó ngo o

u ng khò.Ánh-Nguy t nghe con h i cha, thì nàng t c-t i au- n, mà vì th ng yêu con, nàng

không mu n khóc, b i v y nàng m- c trong lòng, không khóc mà th h i nghe khì-kh t,không gi n mà ng c nh y coi xoi-xói. Ch ng nàng nghe con n m im lìm, nàng d áo m m tra mà dòm, thì con ã ng lâu r i. Nàng ch ng tay ng i d y, s a con n m l i cho ngay-ng nr i nh -nh lén b c xu ng i l y n i vo g o n u c m chi u.

C m c n r i, nàng ra tr c sân ng t ít ng n rau ng ng lu c mà ch m m m. M t tr iã chen l n. Ráng chi u ng nhu m c cây m t màu vàng-vàng. Ánh-Nguy t lum-khum

hái rau, b ráng d i nên da m t tr ng mà ng h ng-h ng.N m nay nàng m i v a 25 tu i, mà vì l m dày b a gió b i, r i l i n ng mang ni m th m

s u, b i v y tóc nàng ã th a, thân nàng ã m, gò má nàng ã th n, da m t nàng l i dùn làmcho có hai l n nh -nh trên trán. Tuy nhan s c nàng m i ph n kém h n x a h t hai ba ph n,nh ng mà n u ngó cho k thì th y g ng m t nàng có v nghiêm-trang t ch nh h n, vóc v ccó t ng d u-dàng dung-d y h n.

Nàng hái rau mà m t ngó ch ng ra ngoài ng hoài, h th y d ng ai i g n t i thì nàngcúi u xây l ng, không mu n cho h th y m t. Lòng s u não ã ch u không c r i, mà m tl i h ng i không th t n i ni m tâm s c a mình cho ai bi t, au- n n y ngh th coi còncó au- n nào b ng!

C m chín rau lu t r i, thì tr i ã t i mò. Nàng s p c a t èn r i vô võng phá con th cd y b ng ra ng i trong lòng mà út c m. H nàng út cho con m t mi ng thì nàng và m tmi ng, mà ph n con thì con n coi ngon lành, còn ph n nàng thì nàng ng i ch ng a nhaihoài d ng nh nhai t nhai bùn, nu t không qua kh i c . Nàng ng n-ng quên l ng th s

n n i con Thu-Vân nu t h t c m r i, ph i h mi ng òi út c m nàng m i nh mà út chonó m t mi ng c m khác.

C n n c xong r i, Ánh-Nguy t m i gài c a t t èn b ng con vô bu ng mà v ng .Ngoài sân v ng-v , trong nhà t i mò. Ánh-Nguy t ôm con n m lim-dim, nh m y l i con h ih i chi u thì lòng càng thêm chua xót. Ng i sao mà t l m v y! Ðã thông thu c n m kinh batruy n, h m mi ng ra thì nói luân lý cang th ng mà sao s h c v i s hành l i khác nhau,n quên câu sách Tào khang chi thê b t kh h ng , cho ph n gái li u b nh c nhãkhông dám tr v c h ng, mà l i còn ành b con th b -v không bi t cha là ai nên ph ih i. Thói i gi d i, càng ngh càng thêm phi n; lòng ng i b c en, càng nh càng thêmgi n. i thôi, y c ng là t i m ng s mình vô duyên nên khi n cho mình ph i ch u au lòngh m t, d u bây gi mình có than tr i trách ng i cho l m i n a thì c ng ã mu n r i. B it i mình v i tin ng i, nên mình m i b ng i g t-g m. Bây gi mình có con thì mình ph i lonuôi nó, ch ng i mà khoanh tay mà r u hoài ng b con ch t hay sao. V y ng i ta b mìnhthì mình ph i rán mà lo cho thân ph n mình, ng thèm nh t i ng i vô tình b c b o n a.Mình ph i l n-lóc rán nuôi con cho nó khôn l n, nó không có cha thì mình th làm cha màd y nó h c. Mình k nh cha nó ã ch t r i, ng thèm t ng t i làm chi. M y n m nay vìcon còn nh , mình m c cho bú, m c d ng , không i buôn gánh bán b ng c, nên 5 nénb c ã tiêu mòn g n h t 3 nén r i. Nay con ã thôi bú, v y mình ph i tính b mà nuôi mi ng

nuôi con, ch n u không hoài ch ng tiêu h t m y nén b c r i thì m con làm sao mà s ngc.

Ánh-Nguy t suy ngh t i ó r i l i tính t m r ng: B a nay là 18 tháng 5, ngày 20 mìnhb ng con qua vi ng ông ngo i nó m t b a r i s tính ph ng buôn bán làm n .

Nàng còn ng bàn-hoàn suy tính, b ng nghe ngoài ng có ti ng ông ng i ingang qua c a, nói chuy n lào-xào, ng t th ch-th ch. Nàng ngóc u ng i d y dòm ra c a,có ý lóng tai nghe coi canh khuya r i mà ng i ta còn i âu.

Tr ng ã m c lên cao. C a lá th a-th t nên y ng m t tr ng r i vô nhà th y m -m . Dtr n d i ch n gi ng gáy ti ng xè-xè; d i áp trên nhành i p cánh x ch-x ch.

Cách ch ng bao lâu, l i nghe có ti ng ng i i ngang qua nhà n a, mà l n n y s l iông h n, nên i nghe r n-r n. Ánh-Nguy t l y làm k , song nàng không mu n cang d n

vi c c a ng i, nên nàng không ý n.Nàng n m xu ng, day qua hun con hai ba cái r i nói m t mình r ng: M ki p nó, m i

v a bi t nói thì h i th m cha! Ð nó là b c, con h i n nó làm chi, con? Ch ph i mà nóbi t th ng con, thì có âu m con mình b -v nh v y. Vì nó mà má ch u ti ng i c i chê,vì nó mà m y n m nay má au lòng c c trí. Con có th ng má thì c bi t m t mình má âymà thôi, ng có thèm h i ai n a h t. M con mình h m hút nuôi nhau c ng xong, vái tr icho m con mình m nh gi i thì thôi, cha con nó giàu sang thì nó nh , con ng có trông nhc y nó. Nó không bi t th ng má, thì nó th ng con bao gi . D u ngày sau con khôn l n r icha con có tìm con, thì con c ng ng thèm nhìn, nghe hôn con .

Vì là v y nóc nhà b giông gió t c làm tr ng l ng m t ng, nên m t tr ng d i xu nggi ng sáng ho t. Ánh-Nguy t n ng con nói t m phào. Thu-Vân ng ngon gi c mà nó l inhích mi ng c i, d ng nh nó ch u lãnh m y l i nh to c a m nó d n.

Ánh-Nguy t h h i chút nh c thì nh lòng th a d , m i tính nh m m t mà ng ,không thèm bu n r u lo tính vi c chi n a. Nàng n m m -màng, cách ch ng bao lâu, b ngnghe trong thành ti ng la vang-v y, ti ng tr ng h i inh- i. Nàng gi t mình, l m c m ng i d ylóng tai mà nghe.

Ngoài ng thiên h ch y r n-r n, nàng không hi u có vi c chi, nên lén con b cxu ng t, r i l n ra m hé c a mà dòm. Ð ng sá t-át, mà m t tr ng t r ng soi c nh v tth y rõ ràng. Ánh-Nguy t ngó th y có m t t p ông ng i phía trong thành ch y ra, khônghi u t i h m t hay h s , mà ng i nào ng i n y u th hào h n. Ch ng h ch y ngangqua nhà, Ánh-Nguy t mu n kêu h i th m, mà ch a k p h i, b ng có m t ng i trong ám ykêu l n r ng: Hai a! B Hai! Cháu th c hay là ng ó cháu?

Ánh-Nguy t bi t ti ng ông ba C u là ng i g n, nàng không còn ái ng i chi h t, nênvùng d c a chun ra và nói r ng: D , cháu th c ây. Bác kêu chi v y bác? Có vi c chi màtrong thành n i tr ng quân

Nàng nói ch a d t câu, thì ông ba C u nói ti p r ng: Có gi c! Có gi c! Ch y tr n icho mau, k o ch t bây gi . Nàng nghe m y l i thì kinh tâm th t s c, b n r n tay ch n, mu nh i n a, mà ông ba C u ã ch y xa r i, nàng h i không k p. Nàng ch c l i nói có ba ti ng:Tr i t ôi! , r i d c a chun vô nhà hai tay x c b ng l y con mà ch y ra ngoài sân n a.

Lúc y thiên-h ch y t i càng ông h n n a: k mang gói, ng i c ng con, k d t cha,ng i d t v , ông già l m-c m tr t té bò càn, con nít lao-nhao s khóc thút-thít. Ánh-Nguy tth y v y càng thêm kinh hãi, nên b ng con nh p vào ám ông mà ch y theo h , không bi tch y i âu, không k p em v t chi theo h t.

** *

Ng i i nay ai nghe nói Gi c Khôi thì c ng t ng là gi c chòm gi c khóm, tùngtam t ng r i n i lên ng c p gi t c a l ng dân, ho c khu y r i trong thôn xã. Có ng i

không rõ c n nguyên l i khinh khi Lê-v n-Khôi n n i con h thì m ng nó là Ng y Khôiu thai coi Khôi nh ng i ngh ch c a mình, t ng Khôi là m t tên ê ti n.

Ðã bi t ng i vi t ti u-thuy t không nên giành ngh v i ng i chép s ký. Nh ng vìgi c Khôi có can thi p v i nh ng ng i thu c trong b ti u-thuy t n y, b i v y d u khôngmu n c ng nh c s truy n gi c Khôi cho c gi d hi u.

Ai có c Vi t-Nam s -ký thì c ng u bi t, lúc g n h t th p bát th k chúa Nguy n bbinh Tây-S n thâu o t giang san; Ð nh-v ng v i Ðông-cung u b Nguy n-Hu vàNguy n-L b t gi t h t. Nguy n-ph c-Ánh, là cháu Ð nh-v ng, chiêu m anh hùng, vi nbinh Pháp-qu c, xung t v i Tây-S n trót 24 n m. Ð n n m tân-d u (1801) Nguy n-ph c-Ánh m i l y ô-thành Phú-Xuân (Hu ) l i c r i qua n m sau lên ngôi vua, x ng hi u làGia-Long.

Tuy vua Gia-Long có c y s c ngo i bang giúp, song ngài thâu ph c c ph c nghi p c achúa Nguy n l i c, nh t là th ng nh t s n hà t Nam chí B c, thi t ph n nhi u là nhcông lao tài cáng c a các ng anh-hùng ngh a-s trong n c là m y ông: Ð -thanh-Nh n,Châu-v n-Ti p, Tôn-th t-H i, Võ-Tánh, Nguy n-hu nh-Ð c, Nguy n-v n-Thành, Lê-v n-Duy t, Lê-Ch t, Nguy n-v n-Tr ng, Võ-duy-Nguy v.v.

Vua Gia-Long tr vì c 18 n m. Lúc ngài g n b ng thì nh ng v khai qu c công th nl n h i ã ch t h t r i, duy còn có m t ông T -Quân Lê-v n-Duy t, ng làm ch c Nam-thành T ng-tr n mà thôi. Ngài m i tri u quan T -Quân v kinh mà th ng ngh vi c l phoàng Thái t n i ngôi cho ngài. Ngài t ý mu n l p ông Hoàng-Ð m. Ông Lê-v n-Duy tkhông v a lòng, ông mu n l p con c a Ðông-Cung C nh, nên ông tâu r ng: Ðích tôn th atr ng . Vua phán r ng con c a Ðông-Cung C nh còn nh , không th c m quy n c c, màông Hoàng-Ð m thì l n tu i, l i t ch t thông minh, ham h c, hay làm, nên vua không nghel i T -Quân, nh t nh l p ông Hoàng-Ð m.

Ông Lê-v n-Duy t không dám c i, song ý ông không vui. Vua s ngày sau ông khôngph c ông Hoàng-Ð m r i sanh r i, nên ph i b t ông Hoàng-Ð m làm con nuôi ông Lê-v n-Duy t.

Ð n n m k mão (1819) vua Gia-Long b ng. Ông Lê-v n-Duy t hay tin l t t v kinhmà ch u tang. Song v tri u ông không thèm y t-ki n Ðông-Cung, làm cho Ðông-Cung ph icà rà tr c cung Thái-H u mà ch ch c. Vì ông không dám cãi di-chi u nên c c ch ng ãông ph i tôn Ðông-Cung Ð m lên ngôi, x ng hi u là Minh-M ng, nh ng mà tôn v ng r i,thì ông b i Gia-Ð nh li n, không ch u ch u vua.

Ông Lê-v n-Duy t không ph c vua Minh-M ng r i, mà n ch ng ông hay tin vuahãm h i v con c a Ðông-Cung C nh, thì ông càng b t bình, không thèm k tri u ình n a. trong Gia-Ð nh ông hoành hành, mu n làm vi c gì t ý ông nh, không c n tâu cho vua hay.Ông cho tàu ngo i qu c vô ra buôn bán thong-th , ông cho phép m y linh-m c i truy n oThiên-Chúa, ông sai s qua giao-h o v i Mi n-Ði n, ông lãng b o-h n c Cao-Mên, ôngphá r ng l y cây óng chi n thuy n, ông b t dân ào kinh V nh-T , r i tích tr l ng th ctính i ánh Xiêm-La, làm cho vua Xiêm s ph i em l v t t n c ng.

Vua mu n rõ vi c hành tàng c a ông, m i sai Hu nh-công-Lý là cha c a v v ng-phi,vào lãnh ch c Nam-Thàng Ký-l c thám d tình hình. Lúc y trong Gia-Ð nh ch a phânt nh, nên trên thì ch c T ng-Tr n, d i thì ch c Ký-l c coi vi c thâu thu , i n lính. Hu nh-công-Lý, là cha c a m t v v ng-phi, vào lãnh ch c Nam-thành Ký-l c thám d tình hình.Hu nh-công-Lý th cha v vua không ai dám làm t i, nên hà kh c nh n dân. Ông Lê-v n-Duy t b t h ng c r i ch y s v kinh cho tri u ình nh tôi. Ông Lê-v n-Duy t bi t tr c hgi i v kinh thì vua tha, b i v y ông chém Hu nh-công-Lý r i g i cái u v Hu .

Vua Minh-M ng ngh công khai qu c, l i v tình th ng ph , nên trót m y n m tr ngquan t quân khinh d tri u ình thái th m, nh ng mà ngài c d n lòng mà ch u, không n b tt i. Ð n ch ng chém t i Hu nh-công-Lý thì ngài gi n quá, ngài m i trù ho ch k sách mà trquan T -Quân. Cái k sai ng i vào Nam-Thành n c p n c a t ng tr n là k hay l m, r ithay th ng n tr m b b t nên l u m u, h t làm chi c. Mà quan T -Quân thi t c ng là m t

ng trí l c ít ai bì k p. Các quan xin tra v n th ng n tr m coi ai xu i nó i n c p nh v y.Quan T -Quân nói r ng: Tra v n làm gì? Nó khai ra càng thêm x u ch có ích l i chi ó.Ðem chém ph t i . Các quan ph i v ng l nh chém li n.

B i các c bày gi i tr c ó nên vua Minh-M ng không a quan T -Quân, mà quan T -Quân c ng không a vua Minh-M ng.

Ð n ngày 30 tháng 7 n m nhâm-thìn (1832), quan T -Quân Lê-v n-Duy t m t l c. Vuali n bãi ch c Nam-Thành-T ng-Tr n, chia t Gia-Ð nh ra làm sáu t nh và t ch c T ng-Ð c, Tu n-Ph , B -Chánh, Án-Sát, Lãnh-Binh cai tr m i t nh.

Thành Gia-Ð nh thu c vào t nh Phan-Yên. Vua sai ông Nguy n-v n-Qu làm T ng-Ð c,ông B ch-xuân-Nguyên làm B -Chánh, ông Nguy n-ch ng-Ð t làm Án-Sát.

Vã B ch-xuân-Nguyên ngày tr c có giúp vi c v i quan T -Quân, nh n vì có tánhtham-lam gián tà, nên quan T -Quân cách ch c u i v kinh. Anh ta v Hu l p m u thi t kth nào không bi t, mà tri u ình l i tr ng d ng, r i ch ng nghe tin quan T -Quân m t, vual i phong t i ch c B -Chánh t nh Phan-Yên và giao m t ch d y vào tra xét các vi c riêng c aquan T -Quân làm khi ngài còn sanh ti n.

B ch-xuân-Nguyên v a t i Gia-Ð nh thì tra xét l ng-x ng, òi h i ch ng c , b t nh ngng i th -h và ng i tâm phúc c a quan T -Quân mà h ng c h t th y.

Vã quan T -Quân Lê-v n-Duy t là m t v khai-qu c công-th n, trót 15 n m tr i tr in ng d m m a, xông tên l t n mà giúp vua Gia-Long thâu ph c giang s n c .

Ðã v y mà ngài làm ch c T ng-Tr n t Gia-Ð nh g n 20 n m, thi ân b c, chánhtr c công bình, trong s ch, k tà khi p oai, ngoài lân bang n m t, b i v y t quan chí dânch ng ai mà ch ng kính ph c yêu m n. Nay ngài v a m i m t mà B ch-xuân-Nguyên mu nlàm nh c thinh danh ph m giá c a ngài, nên ki m chuy n tra xét, b i v y ai nghe c ng ut c gi n, mà nh t là b n th -h c a ngài l y làm oán trách, a m t sôi gan không th d n

c.Trong ám th h có Lê-v n-Khôi là ng i võ ngh cao c ng, làm quan t i ch c Phó-

v -úy, mà c ng b B ch-xuân-Nguyên b t giam vào ng c n a. Khôi là ngu i g c t nh Cao-B ng, ngoài B c-K thi t tên là Nguy n-h u-Khôi. Vì ngày tr c anh ta d y binh làm lo n, bquan quân ánh u i, anh ta y u th c không l i, m i ch y vào Thanh-Hoá, may g p quanT -Quân Lê-v n-Duy t, anh ta ra xin u thú. Quan T -Quân th y Khôi có tài, bèn xin v ivua Gia-Long tha t i, r i ngài nh n làm con nuôi, i h l i mà kêu là Lê-v n-Khôi, và emv Gia-Ð nh tin dùng, cho làm quan l n l n phong n ch c Phó v -úy.

Lê-v n-Khôi b B ch-xuân-Nguyên b t giam trong ng c, ch ng ph i là s t i nên ki mth thoát thân, y là vì gi n Tri u ình v i quên công lao c a ng khai-qu c i th n, ãkhông kính tr ng b c ti n hi n, l i còn dám c gan ki m chuy n làm nh c. Khôi h i nh ngng i trong ng c v y ch ai dám l y máu mà r a h n cho quan T -Quân hay không? Ch ngnh ng b n th -h c a quan T -Quân mà thôi, th m chí lính coi ng c ph n nhi u c ng tìnhnguy n theo Khôi, quy t ra s c anh-hùng ng tr ng tr k vong ân b i ngh a.

Lê-v n-Khôi th y dân tâm d ng y l y làm c chí, nên kh c k 5 r i n êm 18 tháng5 n m quí-t (1833) m i gi t khí giái6 phá c a khám d t nhau ra h t. Khôi c m u kéo dân iri t l i vây dinh quan B -Chánh B ch-xuân-Nguyên, quy t b t gi t mà r a h n. B ch-xuân-Nguyên kinh hãi b ch y ra ngoài tr n. Khôi ki m không c thì gi n quá, nên b t gi t h nc nhà B ch-xuân-Nguyên.

Khôi l i nghi cho B ch-xuân-Nguyên ch y qua dinh quan T ng-Ð c, bèn kéo quân quaó mà ki m n a.

Quan T ng-Ð c Nguy n-v n-Qu nghe quân báo r ng Lê-v n-Khôi mu n làm d nênvây quan B -Chánh, thì ngài l t- t em quân n c u. Ði n a ng g p b n Lê-v n-Khôikéo qua. Khôi l m t ng quan T ng-Ð c là B ch-xuân-Nguyên, nên x c t i ánh gi t quanT ng-Ð c v i b n tùy tùng không còn sót m t ng i.

5 h n ngày gi6 khí gi i

Ng i trong thành th y u kinh hãi; b c quan l i s Khôi không dung, nên ch y tr nch ng nói làm chi, th m chí b c bình dân ch ng h dám binh ai b ai. Mà th y quan T ng-Ð c b gi t c ng s liên l y, nên d t v cõng con kéo nhau mà ch y.

Ông ba C u kêu Lý-ánh-Nguy t mà bi u ch y ó là ch y gi c n y, gi c Lê-v n-Khôir a nh c cho quan T -Quân. Gi c anh-hùng vì ân ngh a, vì ph m giá mà n i lên, ch khôngph i là mu n c p gi t c a l ng-dân, hay là mu n khu y r i trong xã-h i.

Lê-v n-Khôi phá ng c mà ra, s tâm quy t gi t cho c B ch-xuân-Nguyên mà r ah n cho T -Quân ch không ph i mu n sát h i Nguy n-v n-Qu . Ð n ch ng gi t l quanT ng-Ð c r i bi t mình gi t l m, b nào c ng ch ng kh i tôi b i ph n, nên ph i làm luôn,truy n cho ng i trong ng tìm mà b t cho c B ch-xuân-Nguyên, ng cho nó thoátv kinh.

Dân áo soát, n sáng m i g p B ch-xuân-Nguyên ng ng i ch m-h m tay ch nrun l p c p, trong ám b p phía sau ình, bèn b t trói em n p cho Khôi. Còn quan Án-Sátv i quan Lãnh-Binh th y binh lính ph n nhi u u theo Khôi h t th y, th Khôi m nh mkhông dám ch ng c , nên trà tr n v i dân thoát kh i thành r i tr n i m t.

Khôi th y m t B ch-xuân-Nguyên thì l a gi n ph ng ph ng, mà r i th y Nguyên run-r y s ch t, thì l y làm khinh b , không thèm m ng nhi c chi h t, c bi u n u sáp r i b tB ch-xuân-Nguyên l ng èn em t T -Quân.

T l xong r i, Khôi m i h i ch t ng mà th ng ngh vi c thâu ph c 6 t nh và vi cng n ón binh tri u. Ch t ng ng c Lê-v n-Khôi làm Ð i-Nguyên-Soái. Khôi nh n ch c,m i s p t binh c , phong cao:

Thái-công-Tri u v i Lê- c-L c qu n trung quân, Nguy n-v n-Ðà v i Nguy n-v n-Tông qu n ti n quân, D ng-v n-Nhã v i Hu nh-Ngh a-Th qu n t quân, Võ-v nh-Ti n v iVõ-v nh-Tài qu n h u quân, Võ-v nh-L c v i Nguy n-v n-B t qu n h u quân, L u-Tín v iTr n-v n-Tha qu n th y quân, Nguy n-v n-Tâm v i Nguy n-v n-Ch n qu n t ng quân.

Ð i-Nguyên-Soái Lê-v n-Khôi l i t quan v n chuyên vi c cai tr , t ch c rànhr nh m t tri u ình trong t Gia-Ð nh. S p t an bài r i, Khôi m i sai Thái-công-Tri ud n binh i thâu ph c các t nh. Trong 6 t nh ai c ng m n c quan T -Quân, mà ai c ng bi tLê-v n-Khôi, nên Thái-công-Tri u i n ch nào quan s t i c ng qui thu n, ch ng ai ch ngc , b i v y Lê-v n-Khôi lãnh ch c Ð i-Nguyên-Soái m i m t tháng thì 6 t nh trong t Gia-D nh u thu c v trong tay h t.

Tri u- ình c tin Lê-v n-Khôi gi t quan tr n Gia-Ð nh r i i u binh khi n t ng thâuph c các t nh, thì s n u diên trì, th Khôi càng thêm m nh, t khó mà tr c, b i v yvua Minh-M ng li n sai T ng-ph c-L ng làm Th o-ngh ch t -t ng-quân, có Nguy n-Xuân làm Tham-tán và sai Phan-v n-Túy là Th o-ngh ch h u-t ng-quân, có Tr ng-minh-Gi ng làm Tham-tán, hi p v i Bình-kh u t ng-quân Tr n-v n-N ng, r i ng i lãnh th a-binh, ng i lãnh b -binh, ng i lãnh t ng-binh, kéo vào ánh Lê-v n-Khôi mà thâu t Gia-Ð nh l i.

Lê-v n-Khôi bi t tr c h mình c l p th nào tri u- ình c ng không nh n, nh ng màn ch ng nghe binh tri u s p kéo vô thì trong lòng có h i lo, b i v y m i sai ng i i cáct nh chiêu t p nh ng ngh a-s anh hùng làm tr o nha7 mà ch ng c v i binh tri u.

** *

D a mé sông V ng-Gù, thu c trong ph Tân-An, t nh Ð nh-T ng, có m t xóm khôngông cho l m, m h t th y c có chín cái nhà, mà gi a xóm có m t tòa nhà l n t t h nh t, trong làng ng i ta kêu là nhà ông Ch n.

7 quân, t ng tr b

Nhà ông Ch n c t day c a xu ng mé sông, mà tr c c a ông l i tr ng cây leo c p làmhàng rào kín-mít, d ng nh ý ông không mu n quan làng dòm th y tài s n c a ông, ho ckhông mu n ngo i nh hi u bi t vi c gia ình c a ông v y. Phía sau hè ông có l p m t th tv n g n m t m u, tr ng cau ngay hàng ngay l i mà gi a li p cau ch thì ông tr ng xen i,ch thì ông xen tr u. Phía ngoài ông l i tr ng m y hàng d a xiêm bao vòng, r i ngoài n a ôngm i tr ng tre gai, ng ch n k gian không cho chun vô mà b tr m cau, ho c hái tr m i c aông c.

Nhà l n gi a, bên tay m t có m t cái chu ng nh t h n m t ch c con trâu, bên tay tráicó m t cái l m8 ch a g n ba ngàn gi lúa. Sân thì l n mà không tr ng bông hay là tr ng ki ngchi h t, ch thì tr ng ng làm sàn p lúa, ch thì tr ng rau hún, b c-hà n cá, n ucanh.

Ông Ðàm-t -Ch n là ch nhà n y tu i ã ch ng n m m i l m r i, mà vóc-v c v m-v ,s c-l c m nh-m , ông làm x c-vác ch ng thua gì trai 25 tu i. Ông góa v ã 20 n m r i,ch ng hi u t i ông th ng b n x a hay t i ông s c i v khác thêm mi ng n, mà b y lâunay ông không ch u ch p n i. Ông không có con trai, ch có hai a con gái mà thôi. Con gáil n c a ông tên là Ðàm-kim-Huê, lúc n y ã c 33 tu i r i mà ch a ch u l y ch ng. Còncon gái nh tên là Ðàm-kim-Di p, 26 tu i, có ch ng r i l i có m t a con trai c 6 tu i.

Ông Ðàm-t -Ch n có h c nho chút nh, mà i ông t p tánh ham làm giàu, ch ôngkhông a thú thanh nhàn, b i v y ông có c m ti n nhi u r i, mà ông c ng c l n-l c theongh nông, có khi thi u b n9 ông ra ru ng c m cày, có lúc r nh rang ông vô v n mà b i li p.Ông th ph n làm n, ch ng h c y m n ai, mà c ng ch ng h gây-g v i ai, ch ng hi u t isao ông s quan s làng, d u quan làng làm qu y i n a ông c ng không dám cãi, mà còn cholà nói úng làm ph i.

Hai nàng con gái c a ông dung nhan u p- , tánh n t u hi n-l ng, m i ngày clúc-thúc trong nhà lo may áo n u c m tuy là con nhà giàu, không c a mà hà hi p tôi t .

Tuy nói tánh hai nàng u hi n-l ng nh ng mà có ch không gi ng nhau: Kim-Huê thìhòa-hu n ch m-rãi, nh ng tôi t trong nhà d u th ng a nào c ng không t cho nó bi t.Còn Kim-Di p thì nóng-n y h t-t c h trái ý thì nói li n, không ch u d n lòng, h th ng aithì t ngay không bi t dè d t.

B i tánh n t Kim-Di p nh v y, nên ngày tr c nàng i cúng chùa v d c ng b nc p ch n ghe mà b t. Nàng than tr i trách t, t ng chút thân b li u ã ph i g y nhánh lìahoa, may âu có m t v tráng-s , c ng m t tu i v i nàng, tên là V ng-th -Hùng. Ng i võngh cao c ng tánh tình kh ng-khái g p nàng b n n bèn ánh n c p ch y h t mà c unàng, r i h i nàng âu m i a nàng v t i nhà. Ðàm-t -Ch n nghe con thu t chuy n y l ithì ông c m m n ân c c a Th -Hùng, nên l t- t l y 5 nén b c mà n n áp ngh a. Th -Hùng không ch u nh n c a y, li n t r i xu ng ghe mà i. Ðàm-t -Ch n n n không c,ông l y làm ái-ng i, nên ch y theo h i th m quê quán tên h thì Th -Hùng nói mình B n-L c r i chèo ghe i m t.

Kim-Di p c m ngh a êm nào n m trong phòng m t mình v ng v , nàng c ng nh n-nh n, nh ri t r i nàng l i ng tình, l n l n sanh b nh t ng t n ng không c. Ch a ym t tháng mà tinh th n m m t, hình vóc m-o, ng i hay ngó s ng trí l ng l , n m hay m -màng lòng l nh-ng t.

Ðàm-t -Ch n m c lo ru ng, v n, trâu, lúa, không có gi mà dòm ngó n con, b i v yKim-Di p m ông không hay, Kim-Di p s u ông không bi t. M t êm n , lúc canh ba, Kim-Huê th c d y th y em ng ng i ngó èn mà n c m t r ng r ng, bi t em có tâm-b nh, bènl y l i d u ng t mà d ý. Kim-Di p au n trong lòng mà không th -l ra c thì l y làmkhó ch u, b i v y v a nghe ch h i thì nàng khóc m t, r i ng i kh -kh n10 t n i t ng-tcho ch nghe. Nàng nói r ng ch ng hi u t i ai xui khi n mà t ngày V ng-th -Hùng c u

8 Kho ch a9 ng i làm m n10 t tê

nàng r i, êm nào n m nh m m t c ng th y hình d ng Th -Hùng tr c m t hoài, nàng mu nlàm l l i càng th y th ng h n, nàng mu n gi quên l i càng nh nhi u n a. Nàng l i nóin u nàng không k t tóc tr m n m ngõ n n áp ngh a cho Th -Hùng c, thì ch c nàngph i bu n r u mà ch t.

Kim-Huê dùng l i ngon-ng t mà khuyên gi i em và h a s nói giúp v i cha ng chong i i tìm Th -Hùng mà tính vi c giai-ng u.

Sáng b a sau Kim-Huê vì th ng em, s em mang b nh, m i th -th t tâm s c a emcho cha nghe, và xin cha vui lòng mà nh ch vu qui cho em, tr c tròn ngh a tròn ân, saukh i s u kh i não. Ðàm-t -Ch n nghe nói chuy n ó thì ông gi n Kim-Diêp làm con gáikhông bi t tr ng danh-ti t, cha m không nh mà dám tr m nh th m yêu con trai, b i v yông châu mày x m t mà áp r ng: Th h , nó ch t au thì ch t cho r nh. Làm con gáimà mu n làm nh c tông môn, thì s ng càng thêm x u ch có ích gì . Kim-Huê th y cha gi nthì không dám nói n a. Ông ng i l ng thinh ngó ra sân m t h i r i nói ti p r ng: Không

c, b th ng ó tao coi nó d t n l m, ch không ph i là a hi n l ng. Tao có kén r làkén a bi t lo m n n, ch kén a phóng tù buông lung mà làm gì. Ðã bi t Th -Hùng nóc u con Kim-Di p, thì tao mang n nó, mà mang n thì tao mang n, t n hao bao nhiêu taoc ng không n i, ch g con cho nó sao c .

Ông nói d t r i ng d y i ra sau v n.Kim-Huê em m y l i y mà thu t l i cho em nghe, thì Kim-Di p không dám phi n cha,

song nàng au lòng t i ph n, nên ng i khóc r m r c. Kim-Huê th y tình c nh nh v y thìnàng ng lòng, nh ng vì nàng th t thà, không còn l i chi mà khuyên d em n a, nên nàngngó em mà khóc, không nói ti ng chi h t.

Kim-Di p r u bu n b n b ng , cách vài ngày thì nàng mang b nh c thi p-thi p hoài.Kim-Huê lo s , m i khóc-lóc n n-n v i cha, xin cha thu n tình g Kim-Di p cho Th -Hùng,vì n u kh n-kh n ôm lòng gi n Kim-Di p hoài, thì s e nó bu n r u r i không kh i tuy tm ng. Ðàm-t -Ch n gi n mà c ng th ng con, b i v y ban u thì ông g t-gao, mà ch ngth y con mang b nh r i thì ông b i-r i, l t- t sai ng i nhà chèo ghe lên B n-L c tìm Th -Hùng m i xu ng cho ông nói chuy n.

V Ðàm-t -Ch n là ng i ch n-ch t thi t-thà, không môi mi ng, b i v y V ng-th -Hùng n nhà thì ông em vi c Kim-Di p t ng-t mà t thi t h t cho Th -Hùng nghe, r ih i Th -Hùng nh có b ng lòng thì ông g Kim-Di p cho.

Th -Hùng ng i suy ngh m t h i lâu r i nói r ng: Cháu là con m -côi, t nh chí l ncháu t p tánh giang h quen r i; i cháu a làm nh n ngh a ch không a h ng phú quí.V bác là m t ông phú-h , còn cháu là m t a b n-hàn. Nay bác th ng tình g con chocháu, l thì cháu ph i l y mà v ng l i, ng c vì thu nay cháu ch a tính l p gia th t, l i c ngkhông tính lo làm n, cháu s vào làm r nhà bác, cháu ã không giúp ích cho bác c, màl i còn không làm cho bác vui lòng c n a .

Ðàm-t -Ch n m i th y t ng Th -Hùng m t l n u, thì ông ã không a r i, ông kêug con y là b t c d ông ph i kêu, ch không ph i t ý ông mu n; nay ông nghe m y l iy n a thì ông ng n-ng d d , tính ép thì ông không n ép mà tính thôi thì ông s n i con

nên ông không ành thôi. Ông ng i gãi u mà suy ngh ; ông o n trong lòng thì cái tìnhth ng con nó n ng h n cái ý riêng c a ông, b i v y ông tr m-ngâm m t h i r i ông n n-nkhuyên Th -Hùng thu n tình ng chi Kim-Di p kh i th t tình vong m ng. Th -Hùng nghecái tình c a Kim-Di p nh v y thì chàng không n kháng c , mà nghe ông nói ã c n l i,chàng không n ch i t , b i v y chàng xiêu lòng, ch u c i Kim-Di p và ch u luôn t i ó.

T ngày Th -Hùng v i Kim-Di p thành hôn r i thì ch ng th ng v , v kính ch ng,ch ng h có m t l i chi xích-mích. Kim-Di p ph nguy n m c, nên ã h t bu n r u, mà l i

c t i c i. Kim-Huê có công c u m ng em, nàng to i chí nên nàng c ng vui m ng. Duycó ông Ðàm-t -Ch n vì tánh ý c a Th -Hùng không thích hi p v i tánh ý c a ông, nên ôngkhông c vui, b i v y chung m t nhà mà ít khi ông ng i nói chuy n v i chàng r .

Th -Hùng v i Kim-Di p n n m m u tí (1828) sanh c m t a con trai r i chàngnh thú giang h , nh tình b u b n nên trong lòng không vui. Kim-Di p th y ch ng ng -ng n,t ng ch ng có ch phi n mình, nên theo th -th mà h i cho rõ duyên c . Th -Hùng t thi tv i v r ng mình là m t trang ngh a-s , tánh khí buông lung, vì l c c nhà hoài nên tronglòng không vui, ch không có phi n trách chi h t. Kim-Di p bi t c tâm-s c a ch ng r ithì nàng c i mà nói r ng: Ngày tr c anh c u em kh i tay k d , sau anh l i c i em ngc u em kh i bu n r u. n anh c u em hai l n, mà em ch a n áp cho anh c m t l n nàoh t, có lý nào em dám ràng bu c làm cho anh b c chí bu n lòng. Anh có bu n thì c i ch imà gi i khuây. Em ch ng ph i nh àn bà khác v y âu. Em có ch ng thì lo tr ng chí choch ng, ví d u ph chí ch ng mà em ph i chích bóng cô phòng tr n i thì em c ng vui, ch ngh khi nào em phi n trách .

Th -Hùng nghe v phân m y l i h u tình h u ngh a thì l y làm c m ph c, nên khôngthèm tính i giao du n a. Ng t vì cái thói giang h t p t nh ã quen r i, bây gi không b

c, b i v y cách ch ng bao lâu Th -Hùng m i nói v i v và cha v i th m anh em ch i ítngày. Ban u chàng i ch i ch ng 10 b a r i tr v . L n l n chàng i t i n a tháng ho c haim i ngày. Ð n sau chàng i m t hai tháng m i v m t l n, mà v nhà ch ng n m m ib a r i chàng i n a. Có khi chàng l i r c b u b n v nhà ãi ng l u liên, ban mai u ngr u làm th , ban chi u t p luy n võ ngh , ã không giúp cho cha v trong vi c ru ngv n, mà còn nh c lòng m t trí cho ông n a.

Ðàm-t -Ch n phi n trong lòng, mà ban u ông làm l , không mu n nói ra. L n l n ôngd n không c n a, nên ông ph i t l i phi n trách. Th -Hùng không dám cãi l v i ông, màchàng c ng c i ch i hoài, song th y ông b t bình, nên không dám d t khách v nhà n a.

Kim-Di p hai vai gánh n ng, m t bên thì kính m n cha, m t bên thì kính m n ch ng,nàng không bi t li u th nào cho cha v i ch ng kh i xích-mích, nên c theo n n-n cha dungth ch ng ng ph chí giang h , r i l i n n-n ch ng ng có cãi l v i cha, mà m t ni m hòakhí.

C nh gia ình c a ông Ðàm-t -Ch n, lúc vi t truy n n y thì là v y ó. Ông thì chuyênlo v n ru ng, mà trong lòng thì phi n trách Th -Hùng. Th -Hùng thì giao du v i chúng b n,không c n danh l i. Kim-Di p thì lo nuôi con, l i lo cho cha v i ch ng kh i mích nhau. CònKim-Huê thì lo vi c nhà, không tính vi c tóc t chi h t.

** *

(11)

Lúc n a chi u, m t tr i th p-thoáng trên ng n cau sau v n, làm cho ngoài sân bóng d ich mát ch n ng. Con chó m c n m khoanh tr c c a, m t nh m lim-dim. Gà mái xám d tb y con x n-b n theo lúa, m i tr c b na-n n, con i sau kêu chéo-chét. B y trâu en ngtrong chu ng vin râu nh i11 c , m i th khì kh t, uôi ngo t ph t-ph .

Ông Ðàm-t -Ch n ng i d i mái hiên ch tre ng r , trí m c lo công vi c làm, nênkhông th y c nh thú tiu-hiu. Ðàng kia nàng Kim-Di p tay v n vai th ng con, tay thò ch c conkét, b khi ch i ây, mà lòng thì t ng âu. Con k t ch p cánh r i h mi ng c p tay nànglàm cho th ng con c a nàng, tên là V ng-th -Ph ng, n m nay c 6 tu i, s m nó tr y tay,nên tr n m t d m ch n la két! két! .

Nàng Kim-Di p ngó con mà c i song n u ai coi cho k thì t th y v c i c a nàng cóxen l n nét lo. Nàng li c m t dòm cha, r i l i ngó ra tr c c a, b coi l l ng d ng nhtrông ai i ai. Cách ch ng bao lâu V ng-th -Hùng ngoài hàng rào b c vô sân, th y vcon ng ng tr c c a thì chúm-chím c i. Th -Ph ng m ng cha, nên ch y ra nói l n-líu.

Th -Hùng d t con i l i ch Ðàm-t -Ch n ng i ch tre ch p tay cúi u xá ông và nóir ng: Th a cha, con i ch i m i v . Ðàm-t -Ch n ng i ch m ch mà ch tre, không thèmngó chàng r , mà c ng không h chi h t.

Th -Hùng th y cha v không vui, thì chàng x n-l n, nên ng ngó quanh-qu t r i d tcon vô trong nhà. Chàng mu n ki m chuy n nói dã-lã cho cha v h t gi n, nên lúc n c mchi u chàng nói r ng: Tôi i ch i chuy n n y có nghe m t chuy n l quá, không bi t cha nhà cha có nghe hay ch a .

Ðàm-t -Ch n có tánh h ai trái ý thì gi n, mà h nghe chuy n gì l thì hay h i, b i v yv a nghe r nói d t l i v t h i r ng:

- Chuy n gì?- Ông Khôi ã tr thù c r i.- Ông Khôi nào?- Ông Khôi là d ng-t c a T -quân, làm ch c V -Úy trên thành Gia-Ð nh ó.- Tr thù cho ai?- Th a, tr cho quan T -quân.- Thù gì mà tr ?- Th a, cha không hay hay sao? Quan T -quân là m t v khai-qu c công-th n, thanh-

liêm chánh-tr c; nhà Nguy n khôi ph c giang s n l i c, y c ng là nh s c ngàinhi u l m. Ngài v a m i t th , tri u- ình không ngh công lao c a ngài, li n sai lquan n nh hót tham nh ng vào chia tr n Gia-Ð nh mà cai tr , r i l i b i móc ki mchuy n mà làm nh c danh ti t c a ngài n a. Nh ng ng anh-hùng ngh a-s ai nghevi c y c ng u sôi m t b y gan.

- Ð ng có quen cái thói ngang tàng ó tao không a. Tri u- ình mà làm qu y bao gi .M y nói ph m th ng ây m y kh i b ch t chém.

- Ai dám chém con?- Quan chém, vua chém ch ai.- H ! Có gi i chém r i ây s chém! Ông Khôi ã gi t h t r i, còn gì mà chém cn a.

- Gi t ai?- Nghe nói T ng-Ð c, B -Chánh gì c ng u b gi t h t. Ông Khôi bây gi chi m

thành Gia-Ð nh x ng là Ð i Nguyên-Soái, quan dân trong 6 t nh th y u qui ph ch t r i. Ông ng chiêu t p anh-hùng ng kéo binh ra àng ngoài mà r a h n choquan T .

- Th ngu dám c gan d ! Ch n r n ây ch ng kh i bay u h t!

11 nhai l i

- Ông Khôi ng là i ngh a, sao cha l i kêu là ngu ? Phàm ng anh-hùng snên h , còn m t, có gì. Mình mu n lu n ph i qu y, thì xét cái s hành mà thôi, c ngì xét s k t qu . Ví d u ông Khôi không thành công i n a, danh th m ti ng t t c aông c ng còn roi d u i i, con cháu ngày sau c ng khen cái gi n anh-hùng c aông l m ch . Ng i ngh a-s lo là lo cho tròn danh ti t, ch lo chi s m t còn.

- M y gi i thì m y i theo quân ph n t c ó mà nh .Ðàm-t -Ch n nói l y m y l i r i buông a ng d y i u ng n c, không thèm n

c m n a. Th -Hùng m t ngó theo cha v mà mi ng chúm-chím c i. Kim-Huê và Kim-Di pm t bu n xo, không dám xen vô mà phân ph i trái chi h t.

Ðêm ây Th -Hùng to nh nói cho v hay r ng Lê-v n-Khôi ã truy n h ch chiêu manh-hùng ng báo ngh a cho T -quân và tru di t nh ng tham quan ô l i. Các ngh a-s trong 6t nh ai ai c ng u ra u quân, quy t giúp Lê-v n-Khôi mà ch ng c v i binh tri u, cho rõm t anh-hùng trong t Gia-Ð nh. Nh ng anh em b u b n c a chàng u i h t r i; chàng trv ây là v ng t giã v con mà xông vào n c l a.

Kim-Di p không thông qu c-s , mà vì ch th ng nên nàng h t d tin ch ng, b i v yTh -Hùng nói i u quân ó là ph i, thì nàng cho là ph i, không dám c n tr ch ng trongvi c ngh a.

Sáng b a sau Th -Hùng th a v i Ðàm-t -Ch n xin g i v con l i nhà ng i uquân. Ðàm-t -Ch n nghe nói thì ch ng-h ng, không dè h i chi u hôm qua mình nói l y mà rl i làm thi t, b i v y ông ng n-ng m t h i r i nói r ng:

- Hôm qua tao nói l y, b m y gi n tao nên m y i thi t hay sao?- Th a cha, con âu dám gi n cha, vi c n y con ã quy t nh h m nay r i, nên v

ây th a cha hay ng con i ch .- Th ra m y quy t chí há? . L u l m, l u l m!- Th a cha, làm vi c ngh a mà sao cha g i r ng l u?- Ngh a gì? Làm gi c, làm giã, làm ph n, làm ngh ch, mà m y nói làm ngh a! Ngh av i ai? Mình là con dân trong n c, nh có vua chúa m i no c m m áo. Nay m ytr lòng theo quân ngu mà ngh ch v i vua, sao m y dám x ng là làm ngh a. Ngh aâu tao ch a th y, mà bây gi tao ã th y m y b t ngh a r i.

Th -Hùng mu n cãi v i cha v mà r i anh ta nh m có cãi c ng vô ích, nên anh ta l cu ngó ch khác, không thèm nói n a.

Ðàm-t -Ch n bèn nói ti p r ng:- Tao không hi u m y i n y mà m y c sách i nào âu, nên tính làm nh ng

vi c k c c quá. Hay là thu nay m y du ng v i b n hung , m y t p quen cáithói ngang ng c nên m y sanh tâm mu n làm qu y nh v y. Bây gi tao h i x cm y m t u n y: m y tính i lên thành Gia-Ð nh xin làm quân lính cho Lê-v n-Khôi ng có ánh v i binh t ng c a vua ph i hôn?

- Th a, ph i.- M y làm nh v y, m y mang 3 i u b t ngh a; th nh t m y ngh ch v i vua, m y

trái ngh a quân th n, th nhì m y làm ngu gây h i n tao, m y l i ni m ph t , thba m y b v y u con th , m y l i o phu ph . M y là a có h c, tao nói ít m yph i bi t nhi u.

- Th a cha, xin cho phép con tr l i trong ba i u y cho cha nghe.- M y mu n nói gi ng gì thì nói, xin phép xin t c mà làm gì. V y ch nãy gi m y cãil om sòm ó m y m y xin phép ai.

- Th a cha, o quân th n há con l i ch ng bi t hay sao. Nh ng mà con xin h i v nt t l i n y: H làm vua mà không bi t tr ng ngh a c a tôi, thì tôi ph t, ch ng cònbi t ai là quân, ai là th n, mà g i là ph n ngh ch.

- H ! L i nói vô quân vô ph d ! V y câu Quân s th n t , th n b t t b t trung;ph s t vong, t b t vong b t hi u r i sao.

- Th a, câu sách ó là câu c a ng i n nh hót nhà vua h t ra mà làm ám mu i lòngdân ng ti n b cai tr , câu ó là câu h i dân, ch có ích chi âu mà ph i làm theo.

- Bây gi nó cãi v i thánh hi n n a ch !- Còn hai i u sau, thi t con có l i v i cha và v c a con, ch con không dám cãi.

Tuy v y mà con xin cha nh l i: ngày cha kêu mà g v con cho con, thì con ã cóth a v i cha r ng tánh con a thú giang h , không quen n ng v con, nên s conkham o làm r , làm ch ng, làm cha c. Cha nói không h i gì, v y bây gi nhcha không th ng, cha có qu trách thì con ch u, ch con không s a tánh khí c acon c.

- Ph i. Tao nói thì tao nh . H i tr c m y nói m y quen i ch i v i anh em, chkhông bi t làm n. Tao vì th ng con nên ch u b ng. Mà m y n m nay m y giaodu tháng n y qua tháng kia, tao phi n song tao b ng, ch tao có r y m y âu. Bâygi m y l i sanh tâm i làm gi c, mu n h i cho tao ch t chém c nhà; m y làm tháiquá, r i bi u tao c ng ph i nín mà ch u, cha ch ! Nín sao cho c

Ðàm-t -Ch n nói t i ó coi b t c gi n l m, vì ông châu mày tr n m t r i ng d y bi ra ngoài sân. Còn V ng-th -Hùng ch c là c m ng hay sao, nên chàng ng i cúi m t l ng

thinh, coi b không vui mà l i có mòi lo tính.Ngày y Th -Hùng không nói chuy n ó n a. Ð n chi u, n c m r i, chàng l n b c i

ra mé sông ng ngó mông. N c y mà gió th i m t dun da, chàng ngó n c r i ph i ngthú giang h nên trong lòng kh p kh i. Chim v , ti ng kêu nhau chéo-chét, chàng th y chimr i s c nh tánh h c h ng12 nên trong d bàng-hoàng. Ð ng anh-hùng trong b n bi n âuc ng là nhà, trang ngh a-s n i m t ki p t sanh c ng v y. G y gia th t làm chi mà bây giph i nh c lòng c c trí, n m mùi i làm chi mà bây gi ph i ng m ng trêu cay.

Th -Hùng i th -th n d c theo mé sông mà suy ngh , i cho n t i r i chàng m i ch utr v nhà. Ðêm y chàng không tính chuy n i n a, mà l i còn gi n tr ng v i con, nóichuy n v i v cho n khuya r i i ng . Qua ngày sau chàng c ng vui v nh th ng; Kim-Di p t ng là ch ng h i tâm mu n vui thú thê nhi, nên nàng trong d m ng th m, không dèb ngoài thì chàng làm vui, mà h chàng ngó v con thì nét m t chàng l -l l ng-l ng.

Qua êm sau chàng n m thi p-thi p trên b ván ngoài tr c, ai c ng t ng chàng ng ,nên óng c a s m mà ng h t. G n h t canh ba, chàng th c d y lóng tai nghe trong nhà v ngteo, l i th y trong phòng v con có èn t sáng-sáng. Chàng lén b c nh -nh vào phòng,

ng ngó t phía r i l i u gi ng d mùng lên mà dòm. Nàng Kim-Di p n m ngoài, congbàn tay trái ch ng gò má, sè bàn tay m t v n vai con, t i mà r -r m t mày nh tr ng tròn,ng mà chúm chím mi ng c i nh hoa n . Còn th ng Th -Ph ng n m trong, m t m iph ng-phi, tay ch n m nh-m , ng mà n m nghiêng th y gò má mu n hun.

Th -Hùng ng ngó v ngó con m t h i, ch ng hi u t i sao chàng c m xúc, mà chàngl i l y tay chùi n c m t. Ban u th y m t chàng bu n, m t lát r i l i th y chàng châu màytr n m t, coi b nh quy t oán vi c chi v y. Chàng ch m-ch nhìn m t v r i thò tay vômùng l n l n lén c i chi c vòng ng thòa c a v l y l n vào l ng. Chàng l i cúi m t xu ngmà hun con, gi t n c m t nh u xu ng gò má c a Th -Ph ng t-r t.

Chàng chun ra ngoài, y mùng l i, r i quày-qu b i; n c a bu ng, chàng day ungó l i m t l n chót r i i. Chàng ra ngoài tr c r i l n mò i l i c a m ch, lén m c a nh -nh chun ra sân i tu t.

** *

S m mai m a tuôn lát- át, gió th i lao-rao; ngoài b ng s y tranh t i, trong r ng thúc m bi ng d y.

V ng-th -Hùng c y thuy n câu chèo a chàng qua sông V ng-Gù r i chàng leo lênmé v ch c mà i. Chàng ngó t phía thì th y tay trái r ng gi ng m ch-m ch, bên tay m t

12 hai gi ng ng ng tr i, có kh n ng bay cao và xa. Ý sánh v i ng i có chí l n

b ng tr i minh-mông; cách xa xa m i th y m t chòm nhà, mà h có nhà thì m i có ru ngv n chút nh.

Chàng i h n n a ngày m i t i mé sông B n-L c. Chàng ng x ng-v ng xéo-véong i ghe mà xin quá giang, thình lình có m t ng i, tr c ch ng 45 tu i, g ng m t th n,

n c da en, c m nh n-nh n, mép có râu lún-thún, àng xa l n-t n i l i, m t nháy lia-l a,miêng chúm-chím c i. Th -Hùng không bi t ng i y là ai, nên ng ngó trân tran. Ng iy t i r i h i Th -Hùng r ng:

- C u i ghe ng qua sông ph i hôn?- Ph i.- Tôi c ng i t h i tr a cho n bây gi mà không có chi c ghe nào h t. C u qua

sông ng lên Gia-Ð nh hay i âu?- Tôi lên Gia-Ð nh.- Tôi ch c c u nghe Ð i Nguyên-Soái qui t p anh-hùng nên c u i ng ngh a ây ch

gì, ph i hôn?- Ph i. Còn chú i âu ó?- Tôi c ng ng ngh nh c u v y ch i âu. Lúc n y Ð i Nguyên-Soái ng d ng

nh n, tuy tôi b t tài, song c ng là m t ng tu mi nam t , l nào tôi l i tr n lánh.Th -Hùng nghe ng i y nói có h i ng-chí v i mình thì m ng, nên li c ngó t ng

m o ng i y m t l n n a r i h i r ng:- Chú quê quán âu?- Khi tr c tôi trên Gia-Ð nh làm n, m i v t quán V ng-Gù b n n m n m nay.Ð -C m là tôi ây. Còn c u âu?

- Tôi t quán B n-L c, song m y n m nay tôi c ng v d i V ng-Gù.- Té ra hai anh em mình m t x , i m t ch , làm m t vi c, v y thì mình hi p nhau

mà i cho có b n. May d ! Ð ng sá s m-u t quá, t h i s m mai cho t i bây gitôi i có m t mình, tôi s g p ông th y 13 b t t 14 không xong.

- Có sao âu mà s . Ð ng n y tôi i hoài, không g p chi h t, mà d u có g p i n ac ng không h i gì.

Th -Hùng m i nói t i ó, b ng th y có m t chi c ghe l ng trên chèo xu ng. Haing i u m ng r , áp kêu ghé l i mà xin quá giang. Hai ng i qua sông r i nh m h ngGia-Ð nh mà i ri t. Th -Hùng v i Ð -C m vào thành xin u quân, Th -Hùng s c l cm nh-m l i võ-ngh cao-c ng nên tháo luy n trong ít ngày Thái-công-Tri u th y chàng cótài m i th a v i Ð i Nguyên-Soái phong cho chàng ch c i-tr ng.

Cách ch ng m t tháng, binh tri u và b và th y kéo vô t i m t l t. Lê-v n-Khôi saiThái-công-Tri u v i Nguy n-v n-Ðà d t binh ch n ng b và sai L u-Tín v i Tr n-v n-Tha d n chi n thuy n ón ng th y mà ánh.

Thái-công-Tri u g c Th a-Thiên, ngày tr c làm V -Úy coi v bi n binh óng t iGia-Ð nh. Nay vâng l nh Lê-v n-Khôi d n binh i ng n gi c, qua t i Ð ng-Nai g p Phan-v n-Túy, Tr ng-minh-Gi ng và Tr n-v n-N ng d n b binh và t ng binh ông h n binh mìnhth p b i, thì kinh tâm tán m, ã không dám giáp chi n mà l i còn truy n l nh th i binh bab n d m r i nh n lúc êm t i tr n qua u gi c.

Th -Hùng làm i-tr ng trong o binh c a Thái-công-Tri u hay tin t ng Trung-quânã ph n thì t c gi n, bèn th ng l ng v i Nguy n-v n-Ðà r i hi p quân l i mà ánh vùi m t

tr n. Ðã bi t binh Gia-Ð nh ít t nhiên th ng không ng, nh ng mà t ng tri u th y Nguy n-v n-Ðà i u binh có qui c , và th y binh Gia-Ð nh m i tên u hùng tráng can m thì khenng i vô cùng.

Nguy n-v n-Ðà d n b i binh v ph c t i, Lê-v n-Khôi n i gi n b n thân c m binh raánh. Hai bên ch ng c v i nhau trên mé sông Ð ng-Nai, không bên nào th ng n i bên nào.

13 ti ng lóng, dùng g i con c p14 thình lình

Thái-công-Tri u bày m u v i Bình-kh u T ng-quân là Tr n-v n-N ng và xin làmh ng o d n binh tri u lén i ánh mà thâu ph c các t nh l i. Lê-v n-Khôi m c lo gi m tÐ ng-Nai, không phòng ch khác c, b i v y binh tri u l n l n l y các t nh l i c h t.

V thành Gia-Ð nh là thành c a quan T -quân Lê-v n-Duy t m i xây r i h i n m canh-d n (1830). Thành xây toàn b ng á ong15, thành thì cao mà l i r ng, hào thì sâu mà l i cóchông, trong thành ch a l ng th c khí gi i r t nhi u, b i Lê-v n-Khôi chia binh ra gi cácm t thành, binh t ng c a tri u n ph vây, h hãm thành bao nhiêu thì ch t h t bao nhiêu,không th nào h thành c.

M y v m u-s trong thành bèn khuyên Lê-v n-Khôi làm theo nh vua Gia-Long lúcph c qu c. Lê-v n-Khôi nghe l i, bèn sai ng i nh t di n qua n c Xiêm-La mà vi n binh,nh t di n i tìm m t v linh-m c o Thiên-Chúa r c vào thành mà v n k .

Binh tri u h thành Gia-Ð nh ch a c mà qua tháng ch p l i nghe có gi c Xiêm. Cáct ng h i nhau th ng ngh r i chia ra, Tr ng-Minh-Gi ng, T ng-ph c-L ng v i Tr n-v n-N ng thì d n binh lên An-Giang ng n ánh binh Xiêm, còn Nguy n-Xuân v i Phan-v n-Túy thì l i vây thành. Lê-v n-Khôi hay gi c ã chia binh y u s c, nên tính s p t r i th alúc binh ngoài h , lén m c a thành xông ra mà ánh. K y thi t là hay, r i thay Lê-v n-Khôi v a tính ch ch a làm k p, k mang b nh n ng không ng i d y c. Ch t ng chianhau gi thành, trông cho Ð i Nguyên-Soái lành b nh ng xu t tr n, ch ng dè Lê-v n-Khôiau có m y ngày r i ch t.

Binh t ng trong thành th y t ng-soái m t r i thì ng -ng n, ph n nhi u th t chímu n u hàng, may nh m y anh em Võ-v nh-Ti n c ng c i, l i nh có bà v c a Lê-v n-Khôi phán r ng u c ng ch t mà c hoài c ng ch t, làm t ng thà ng i trên l ng ng a màch t, ch có l nào l i ch u quì d i t mà ch t bao gi , b i v y binh t ng vì danh dkhông ai tính u hàng n a, m i ng i u quy t n l c mà ch ng c cho n cùng. B i nhthành ch c-ch n, quân t n-tâm, nên quân tri u vây g n 2 n m, b ch t không bi t bao nhiêumà h thành không n i, c i các t nh v n l ng em v n mà thôi.

Qua n mùa h n m t-mùi (1835) l ng th c trong thành ã g n h t, các t ng s cóh i s , song c ng tính ch ng gi hoài, ch không ai ch u u hàng.

Hai t ng tri u vây ngoài mu n l y thành cho mau, mà s hao binh t n t ng khôngdám công kích m i bày k cho rút binh ra xa xa, cho quân lính trong thành ra vô thong th ,và truy n ngôn r ng ng i nào i v nhà thì kh i tôi, còn ng i nào ch ng h thành mà b t

c trong thành thì b ch t chém.L ng th c l n l n tiêu h t, quân lính trong thành b ói, nên ban êm lén i ra ngoài

ki m n. Ð -C m là ng i tánh tình ê ti n, t ng có l i nên u quân ch không ph i là vìti t ngh a, ch ng dè làm lính m y n m nay b xông tên l t n ch không ích gì, mà nay ch uói khát n a thì l y làm phi n mu n, nên th y ng i ta vô ra c, m t êm n m i lén chun

ra ngoài thành. Anh ta ra kh i c a, i ch a c bao xa, x y g p m t t p quân tri u i tu n hb t quách anh ta em vào tr i n p cho quan Tham-Tán Nguy n-Xuân.

Ð -C m s ch t, nên l y-l c khóc-lóc xin tha, nói r ng anh ta b Lê-v n-Khôi b t épem vô thành, ch không a ý v i Khôi mà làm ph n, n u không ph i làm t i anh ta, thì anh tas ch cách cho mà hãm thành.

Nguy n-Xuân là ng i h c gi i, th y c ch ê ti n c a Ð -C m nh v y thì khinh b vôcùng, mu n gi t ph t cho tuy t b t cái nòi di tâm ph n phúc, song ngh vì làm t ng ph i l id ng m i ng i, nên c c ch ng ã ph i làm l l y l i d u ng t mà d -d Ð -C m ng h icho bi t vi c bí m t trong thành. Ð -C m khai thi t r ng trong thành ã h t l ng, bâygi ph i làm th t t i ng a voi mà n. Binh t ng ch t ói l n l n còn ch ng vài ngàn ng i,tuy v y mà m i ng i th tâm t chi n ch không ch u giao thành. V thành thì cao, mà hàol i sâu, m t ng i trong thành có th ch ng c m t tr m ng i ngoài c, n u tính áp t i4 c a mà công thành thì ch t, ch không ích gì. Ð -C m bày k khuyên Nguy n-Xuân ào

15 á màu vàng m, có nhi u l nh ong

h m khai n c cho rút c n n c hào thành lòi c lên, r i nh c ánh ng i qua hào choc, thì m i có th hãm thành c.

Nguy n-Xuân c k y l y làm m ng, l t- t th ng ngh v i Phan-v n-Túy ng cólàm y theo l i Ð -C m ch . Phan-v n-Túy nói r ng trong thành ã h t l ng, n u quân ng ykhông ch u u, thì s m mu n gì chúng c ng ch t ói h t; v y thì mình c vây mà ch ch ngc n ph i nh c công lo m u tính k cho m t trí. Nguy n-Xuân ngh vì mình làm t ng ph i hthành cho c công m i l n, ch ng i khoanh tay mà ch cho gi c ch t ói h t r i mình l ythành thì không có công gì, nên hi p v i b -t ng là Nguy n-v n-Tr ng c quân ào h mkhai m ng cho rút c n n c hào thành, r i ánh ng vô t i hào thành nh Ð -C m ch .

Ð n tháng 7 n m t-mùi, Nguy n-Xuân làm m i xong. Ðêm n th a lúc tr i t i,Nguy n-Xuân khuyên Phan-v n-Túy d n binh n b c môn gi công thành cho quân ng yxúm l i ó mà ch ng gi , ng mình v i Nguy n-v n-Tr ng d n binh lén i theo ng m ikhai qua hào mà hãm thành.

Trong thành binh t ng ph n thì b ói khát, ph n thì b canh gát luôn luôn 2 n m tr i,nên m t-m i m-o xanh-xao vàng-v t h t. Thình-lình n a êm nghe phía b c môn tr ng ánhùng- ùng, ti ng la inh i, ch c là gi c công thành phía ó, nên áp nhau ch y l i ó mà ch ng

gi . ngoài gi c la ó vang rân, èn u c sáng qu c mà không có m t tên quân sáp l i g nc a thành. Tuy v y mà trong không dám không phòng b . V ng-Th -Hùng tay c m m tcây siêu, Võ-V nh-L c tay c m búa, tay c m khiên, hai ng i c su t quân lính gi c athành.

Ð n u canh t quân ch y l i báo cho Võ-v nh-L c hay r ng binh tri u âu khôngbi t mà thình-lình leo vách thành tràn vào hai bên, ch không phá c a. Võ-v nh-L c nghe báothì bi n s c, bèn kêu V ng-th -Hùng mà d n ph i c binh gìn gi b c môn, cho mìnhch y qua bên kia mà xem h thi t. Võ-v nh-L c nói v a d t l i thì ngoài binh tri u áp l ic a mà công thành, còn phía bên kia binh tri u tràn vào nh n c ch y, ng r t binh trong mà ánh. Võ-v nh-L c th y th ã nguy, d u gi b c môn n a c ng không ích gì nênl y l i búa c t h ng mà ch t. V ng-th -Hùng l y làm b i-r i, v a mu n b b c môn ch yqua bên kia li u ch t mà ánh v i t ng tri u, thì c a b c môn b phá, binh ngoài tràn vàon a.

Binh lính trong kinh hãi, ki m ng mà ch y, không dám ch ng c . Th -Hùng th yv y t c gi n, n t lên ti ng l n r i hu i siêu x c l i c a mà ánh v i binh tri u . Th -Hùng it i âu thì binh tri u ng r p t i ó. Chàng ánh ri t ra kh i c a thành, k g p m t t ng tri u,ch ng bi t tên chi, ch n l i mà ánh. Hai ng i ánh v i nhau m t h i, Th -Hùng b m t l imác, nh tr l nên kh i t u, song còn b s m t ng t tu t cái tai bên tai m t, l i cáivai c ng b vít luôn n a.

Th -Hùng li u th c không l i, nên l t- t rút mà ch y. Nh tr i t i, l i ngoài thànhcây c i r m r p, b i v y Th -Hùng qua kh i vòng binh r i v ch ng t u thoát. Chàng ch y

c m t i xa-xa thì b p ch n trái ê-ê, chàng vén qu n lên mà coi, m i hay mình b th ngt i b p ch n n a. Cái tai phía tay m t v i cái vai ch y máu d m-d . Ph n thì m t u i, ph nthì b th ng n ng, b i v y Th -Hùng i c m t khúc n a r i h t s c nên té x u n m d ag c cây, b t t nh nh n s .

Ð -C m ã ng ngh a theo Lê-v n-Khôi, sau l i tr n i ra ngoài r i bày m u ch k choNguy n-Xuân; mà ch ng Nguy n-Xuân kh c k h thành thì anh ta l i s ng tên m i n,nên tr n i ra ngoài xa ki m nhà tá túc, ch không dám trong vòng binh. Ð n lúc r ng sánganh ta mu n thám d coi k c a mình ch có thành hay không, nên men-men i l n vào vòngbinh, trong b ng th m tính nêu Nguy n-Xuân h thành c thì ch c mình c ng có công.

Lúc m t tr i m c, Ð -C m t i m t c m r ng nh , b ng th y V ng-th -Hùng ngng i d a l ng vào m t g c cây m t mày xanh d n. Anh ta b c l i g n thì th y máu ch y td m qu n áo, m i cúi xu ng h i r ng: C u b th ng n ng l m hay sao?

Th -Hùng nh ng m t ngó Ð -C m và g t u, r i l n tay trong l ng l y ra m t chi cvòng ng-thòa c m mà nhìn. Anh ta nhìn chi c vòng mà n c m t ch y ròng-ròng. Anh ta

nhìn m t h i r i a chi c vòng cho Ð -C m. Ð -C m ch ng h ng, không hi u Th -Hùngg i hay là cho mình, nên thò tay l y chi c vòng, mà m t ngó Th -Hùng trân-trân. Th -Hùngth dài m t cái b coi m t l m song ráng nói nh t ti ng r ng Tôi ch t chú làm

n cõng tôi vô r ng ki m ch tôi n m . ng tôi ch t cho yên thân . Nói có m yl i mà ã m t th d c, nói không c n a.

Ð -C m ng d y ngó quanh-qu t ch ng th y ai, bèn l n chi c vòng vào l ng, r i c iáo k vai cõng Th -Hùng, v ch ng i vô r ng. Anh ta m i i vài ch c b c mà ã m t,th y có m t cây l n, d i g c lá khô r ng n m s p l p, bèn Th -Hùng n m ng a t i ó.Anh ta vói tay r sau l ng thì có máu c a Th -Hùng dính t-r t, l t- t l y lá khô mà chùi,r i m i b n áo l i. Anh ta không thèm ngó Th -Hùng, c b n áo ri t r i i ra. Khi anh ta d mmu n i, thì Th -Hùng a tay mà ngo t, b mu n bi u b c l i g n ng t vi c chi ó. Ð -C m làm l b i ra, b nh l y m t chi c vòng cõng m t khúc ng ó là r i, không còn

n ngh a chi n a.Ng i th ng n u ng i cái a-v c a Ð -C m ó, thì ho c là s , ho c là h , không dám

tr l i th y thành Gia-Ð nh n a. Ð -C m s mà không h , l i có l cái lòng tham nó n ng h ns s ch t nhi u l m, nên anh ta m i men-men tr l i thành, r i tìm n ra m t Nguy n-Xuânmà k công n mình bày ng ch n o cho quan tri u h thành.

Nguy n-Xuân v a th y m t Ð -C m thì n t l n r ng: Á! Th ng kh n ki p h n tr l iây há! Có tên quân nào ó, bây b t nó em ra c a mà chém quách cho ông. Th ph n

mà làm gì .Ð -C m khóc l y và th a r ng:- B m c l n, con b th ng Khôi nó b t con, ch con âu dám làm ph n. Xin c l n

tha con, k o oan c con l m.- Mi còn dám kêu oan n a à?- B m c l n, d u con theo th ng Khôi con có t i i n a, mà con ã có công ch

ng cho c l n h thành ó, công c a con chu c t i c r i. Tr m l y ngàn l yc l n xu ng ph c xét giùm l i cho con nh .

- Ông không b t t i mi theo th ng ngu Khôi. Ông chém mi là chém v cái t i mi ãtheo r i mà còn ph n ngu tr u ông. Mi bi t hay ch a?

Ð -C m nghe nói th t s c, song vì s ch t nên ph i ráng già hàm mà ch a mình. Anh tal y n a và th a r ng: B m c l n, n u c l n phán nh v y thì t rày còn ai dám c i tà quichánh n a .

Nguy n-Xuân châu mày, vu t rau suy ngh m t h i r i nói r ng: Mi l o m m thi t!Thôi ông l y lòng nh n tha mi mà làm ph c. Quân bây, c ng n c ánh h n 50 tr ng r i thh n v .

Quân tri u h thành r i b t th ph m 6 ng i b vào c i mà gi i v kinh cho vua nht i. Sáu ng i y là 1. V c a Lê-v n-Khôi, 2. con c a Lê-v n-Khôi m i c 7 tu i, 3.Nguy n-v n-B t, qu n h u quân, 4. Nguy n-v n-Ch n, qu n t ng quân, 5. m t ông linh-m c tên Marchand, 6. m t khách trú tên M ch-t n-Giai. Còn quân lính dân dã trong thành b t

c c th y 1831 ng i, thì em chém h t r i ào l l n d a bên tr ng ua ng a bây gió, mà b chung m t l , n nay ng i ta v n còn kêu là m ng y .

Vi c tri u ình x l ng trì 6 ng i th ph m và nghe l i Phan (m i c n m t 2 ch ) Ðô-sát-vi n, mà làm án truy t i quan T -quân Lê-v n-Duy t ch ng nói ra ây làm chi. Bâygi ch nói Ð -C m b 50 tr ng nát ít, v ng th t, song không ch t, nên ráng la l t mà v nhà

d i V ng-Gù c.Th -Phi th y ch ng thân th nh v y thì m ng r ng: ! th ngu! Cãi ta n a thôi?

Ch t âu sao không ch t ph t cho r i, còn v mà báo ta n a sao?Ð -C m l n l ng l y chi c vòng a cho v và nói r ng: Ð ng có ào-ào. Ð tao lành

cái ít r i ây tao i ki m ti n thi u gì .Th -Phi c m chi c vòng ng mà coi, r i eo vào tay, m t mày t i t n, không m ng

nhi c ch ng n a.

** *

(12)

Nh ng k c ác ch ng có gi nào mà ch ng tính chuy n h i ng i. Ð -C m tuy bánh n t da lòi th t, ngày nh êm c n m s p trên gi ng mà khóc, không b c ra kh i nhà

c, song lúc nào b t au b t nh c thì anh ta th m tính h lành b nh r i s i ki m bà conV ng-th -Hi n mà h m d a, ho c may h s t i lây ho lo lót chút nh ti n mình n. Nh ngng i theo Lê-v n-Khôi u b ch t chém h t th y. Th -Hùng theo Khôi, tuy ã b th ngch t r i, song n u quan h hay Th -Hùng làm ph n, thì cha m v con c ng khó ng i yên.

Ð -C m nh l i ngày tr c Th -Hùng có nói t quán B n-L c, song ã d i nhà v V ng-Gù. V y n u tìm trong hai x y cho k thì t ra m i. Mà khi Th -Hùng g n ch t, anhta có cho mình m t chi t vòng ng. Vòng là n trang sao anh ta l i gi trong mình? Chuy n c ng k ! Mình l u quá, lúc mình cõng anh ta em vô r ng r i, mình l i b mà ili n, không thèm g n h i coi cha m v con gì, nhà c a âu, ch chi mình h i k thì bây gid ki m l m.

Ð -C m n m hoài, n ba tháng m i lành m y l n roi. Anh ta i c r i, li n tu t lênB n-L c mà h i th m cha m bà con c a Th -Hùng. Có ng i bi t thì h nói cha m c a Th -Hùng ch t h t, còn Th -Hùng b x i âu không bi t, ã g n m i n m r i không th y trv làng. Ð -C m không th i chí, l n-l n tr qua V ng-Gù mà h i th m n a. Anh ta i t xómmà h i, nh ng vì lúc Th -Hùng nhà ông Ðàm-t -Ch n không giao ti p v i ai, nên không aibi t mà ch .

M t b a n Ð -C m i t i nhà ông Ðàm-t -Ch n. Khi b c vô sân, thì th y T -Ch ntrong nhà i ra, tay c m cái mác, coi b h m-h l m. T -Ch n th y Ð -C m d hình d d ngthì m t ngó l m, mi ng h i r ng: Chú i âu ây?

Ð -C m và th t lui và áp r ng: Tôi i ki m bà con c a anh V ng-Th -Hùng .T -Ch n th y hình d ng c a Ð -C m ã ghét r i, mà nghe nói t i tên V ng-th -Hùng

thì l i n i gi n, nên n t l n r ng: É! Ði ra cho mau, ai bi t Th -Hùng Th -Hèo nào mà h i!Ta cho m t mác t u bây gi .

Ð -C m nghe l i gây-g quá nh v y thì kinh l m, nên ríu-ríu b c ra không dám h in a.

Khi nhà i ra thì Ð -C m l y làm ch c ý, ch ng tr v s có b c ti n. Ch ng dè i h nn a tháng mà không tìm c bà con Th -Hùng, b i v y ch ng tr v nhà ch mang m t cáib ng ói, v i m t c p giò m i, l ng không có m t ng ti n nào h t.

Th -Phi th y ch ng v m t mày bu n xo, thì bi t i không v r i16, nên t s c gi n,không thèm h i t i. Ð -C m lén xu ng b p ki m c m ngu i mà n, b x n-l n, và n và ngóch ng v . C m ngu i còn ch ng m t chén, nên anh ta n h t r i mà ch a no, m i l y vá(mu ng l n dùng xúc c m hay mút canh) c o ít n i mà c y c m cháy khua l p-c p. Th -Phi

nhà trên óng ti ng la r ng: Làm cho b n i i! Ði âu h m nay r i bây gi v l c n i l c ó?Ð -C m nín khe m t h i, n a mu n em cái n i i c t, n a ti c v 17 c m cháy, nên

nghiêng mình ngoáy c ngó ch ng v r i c y nh nh , không dám cho v nghe n a. Anh tang c o n i b ng nghe v h i l n r ng: D hôn! M y i au mà l c n ây? R i l i th y

có m t nàng b ng con x m-x m b c vào nhà. Anh ta không bi t là ai, l t- t em c t cái n i,ngay c nu t ph t búng18 c m cháy, r i l y v t áo chùi mi ng và b c lên nhà trên.

Ð -C m ngó th y Lý-ánh-Nguy t ng lum khum m t a nh , ch ng n m sáutu i, ng xu ng t, thì anh ta ch ng h ng. Vì cách nhau ã 6 n m, b i v y g p nhau c 3ng i u m ng, nên h i nhau l ng-x ng. Ðõ-C m th y Ánh-Nguy t tuy qu n áo lang thang,tuy tay ch n lem-lu t, nh ng mà g ng m t còn sáng r , b t ng còn d u dàng, nh m thch c nghèo nàn, mà nhan s c càng xinh p.

16 th t b i, không t k t qu nh d nh17 m t mi ng18 mi ng l n

Ánh-Nguy t ng i ghé t i u ván, kéo con Thu-Vân ng trong lòng r i l t kh n laum -hôi cho con. Th -Phi h i: Con nh n y là con c a ai? H i-Y n bây gi âu, còn m y iâu? Ánh-Nguy t r ng-r ng n c m t mà áp: Con c a tôi ch con ai! H i-Y n thi ur i b tôi i v An-Giang, m y n m nay bi t tích. M con tôi b -v nghèo kh h t s c, r i l iv gi c-gi xiêu l c, nay ch n y, mai ch kia, khi c y m n, khi may vá ki m c m mà n,trôi n i m y n m nay bây gi m i t i ây, ch có nhà c a chi âu. Khi H i-Y n b tôi thì tôicó qua ki m chú thím, té ra nhà c a ã d i âu m t h t, tôi h i th m ng i lân c n h nóichú thím v V ng-Gù. Tôi mu n i tìm chú thím ng k chuy n b c-b o c a H i-Y n chochú thím nghe, ng t vì khi tr c tôi b mang-m n trong lòng, nên ph i n ng ná Gia-Ð nh mànuôi con. Lúc trong thành Gia-Ð nh n i gi c, tôi kinh tâm b nhà b ng con mà ch y. Ph n thìtôi không bi t ng sá, ph n thì tôi s hãi, nên c ch y theo thiên-h , h ch y ng nào tôitheo ng n y, b i v y xiêu-l c lên t i B n-L c. Ch ng tôi nghe yên gi c r i, tôi m i l n-l n ixu ng mà tìm chú thím ây .

Th -Phi nghe Ánh-Nguy t nói s m y i u thì x m t châu mày; còn Ð -C m l i chúm-chím c i, d ng nh vui mà nghe c s kh n khó c a ng i khác. Th -Phi không có con,mà th y con Thu-Vân ng -ngh nh, nói ti ng ráo-r , g ng m t sáng tr ng, thì em lòngth ng, nên theo vu t-ve r -r m hoài.

Tr i v a x qua, nh ng mà Th -Phi l y n i i vo g o n u c m trong ý mu n n u s mmà n, ng cho m con Ánh-Nguy t n luôn th .

n c m r i mà tr i m i n a chi u. Th -Phi ôm bó lác l i ng i d a g c c t mà ánhvõng. Ánh-Nguy t v i Thu-Vân l i ng i g n m t bên, còn Ð -C m thì i xách n c t i rausau hè. Th -Phi bi u Ánh-Nguy t k h t u uôi vi c H i-Y n b c-b o cho mình nghe. Ánh-Nguy t day qua ngó Thu-Vân r i cúi m t xu ng, mi ng chúm-chím c i mà không ch u nói.

Ð n t i, Thu-Vân ng r i, Ánh-Nguy t m i th -th k rõ u uôi s H i-Y n b c tìnhb i ngh a cho v ch ng Ð -C m nghe. Ð -C m nghe r i v t nói r ng: N u Hài-Y n thi uthì ch c n m nay nó ã làm quan. V y tao h i d coi nó làm quan t i x nào, tao n ótao r y nó. Nó s x u ch c nó c ng ph i lòi ti n b c mà cho m con m y .

Ánh-Nguy t châu mày áp r ng; Chú ng có làm nh v y, ng i còn không ph i, thti n b c mà k gì. Tôi ch ng h tham ti n c a k b i ngh a âu .

Th -Phi xen vô mà nói r ng: Ti n b c sao l i không thèm. Mình nghèo, n u h a ti nmà mình không l y thì té ra mình d i. Nh ng mà tao ngh d u tìm cho c H i-Y n, c ngkhông d gì l y ti n nó c âu. Bây gi nó làm quan, mình t i mình nói xính c ng, nó n igi n nó th p u mình mà b tù càng kh mình n a. Mình là dân, ng i ta là quan, mình csao cho l i .

Ð -C m nghe v nói nh v y thì khen ph i. Còn Ánh-Nguy t tr môi, c i g n, songkhông nói chi h t. Th -Phi ng i suy ngh m t h i r i ngó Ánh-Nguy t mà nói r ng: Thôi, th

b c mà k n nó n a mà chi, b nó i, lo ki m ch ng khác làm n. Cháu c ng ch a baol n tu i, ã v y mà nhan s c c a cháu coi c ng còn ng l m. Ð n ông con trai thi u gì ng ith y cháu h nh u n c mi ng. Ð th ng-th ng thím coi ch nào giàu có, thím làm mai giùmcho mà nh t m thân. N u ki m c ch h ch t v thì s ng, b ng không thì làm bé c ngch ng h i gì .

Ánh-Nguy t nghe m y l i khuyên b t nhã ó thì nàng h ng i ngh n c nên nàng cúiu r ng-r ng n c m t, r i nh nh áp r ng:

- Cháu l y ch ng n a sao c. Ph n cháu là gái, s ng thác th m t ch ng mà thôi.Ch ng cháu nó b c, thì l i v nó ch u; n u cháu gi n l y mà c i giá, thì cháu l icàng qu y h n n a.

- Ôi! Ð i n y mà k gì ph i qu y, mi ng là có ti n nhi u, cho sung s ng t m thân thìthôi mà!

- Thím nói nh v y sao ph i. Cháu là a có h c, cháu ph i tr ng danh d trinh ti tch .

- Trinh ti t làm gì? Trinh ti t mà qu n áo lang thang, trinh ti t mà ói c m khát n c,trinh ti t mà ng b ng b i, trinh ti t mà c c kh t m thân; còn h b c tình mà hlên võng xu ng dù, h nhà cao c a l n, h n m n m bông g i g m, h n mâm caoc y, mình d i gì mà gi trinh ti t cho thi t thân.

Ánh-Nguy t nghe nh v y l i càng au- n trong lòng, nên ng i khóc ngay không cònl i chi áp.

Ð -C m m i h i r ng:- N u cháu không ch u ki m ch ng khác, thì cháu làm ngh gì cho có c m mà n?

Cháu c ng bi t, chú thím không ph i giàu có chi ây mà nuôi cháu cho n i. Hay làcháu mu n v x mà tìm cô bác bà con.

- Th a chú thím, t khi ch ng cháu nó b cháu cho n nay, thi t cháu mu n tr vx mà tìm bà con cô bác l m. Ng t khi ra i, cháu không có ch ng, bây gi tr v ,cháu c ng không có ch ng mà l i có con. Tho ng nh bà con xóm ri ng ng i ta h ich ng cháu âu, con âu mà b ng ó, thì cháu bi t l y l i chi mà i áp. N ucháu nói thi t thì ai tin cho cháu. Còn nh nói d i thì nói sao cho xuôi. Vì có cáo có, nên m y n m nay cháu mu n v x , mà s x u h không dám v .

- Cháu ph i m t là l y ch ng khác, hai là ph i v x m i yên thân.- Ph i chi chú thím làm ph c cho cháu ây v i chú thím.- Không c. Mà nh mu n , h tao g p ch nào giàu có, tao g cho h , thì ph i

ng, ch không phép v n nài b ách19 nh tr c n a, ch u hôn? Ánh-Nguy t suy ngh m t h i r i áp r ng: Thà là cháu ch u cái nh c tr v x , ch

cháu không ành ch u cái nh c l y ch ng khác .Ð -C m nói: T ý cháu .Tr i ã khuya r i, Ð -C m gài c a r i v ch ng d t nhau vào trong bu ng mà ng .

Ánh-Nguy t v i Thu-Vân n m trên cái s p ngoài, mu i ào-ào áp c n. Con Thu-Vân nguykhông bi t s , kh không bi t lo, nên n m ng a chinh chòng-chòng mà ng . Ánh-Nguy t ng im t bên con, tay c m v t áo ph t qua ph t l i mà u i mu i, h n v n-v n i c lý, trí nghng i n i c u tình, tính vi c s t i, nh vi c ã qua, ôi tròng gi t l y ch a chan không ng n

ng. Nàng ng i suy t i ngh lui, bu n r i lo, lo r i tính, ch n m t nh t r ng ng, gà uagáy sáng, nàng m i n m mà ngh .

Ch ng bi t êm y nàng toan li u ph n nàng th nào, mà sáng ngày sau, v ch ng Ð -C m v a th c d y thì nàng nói mà g i con Thu-Vân ít ngày, ng nàng i v C n-Ð c tìmchú v i c u mà th m coi còn m nh gi i hay không. Ð -C m nghe nói thì châu mày áp r ng:Úy! Ð c âu nà! Giao th t i báo ó, ai dám lãnh. V ch ng tao nghèo, làm h t s c c ng

ch a mà út vô mi ng. Bây gi m y g i con m y, l p thì ph i ch y c m cho nó n, l p thìph i gi nó n a, ai ch u cho n i .

Ánh-Nguy t nh -nh nói r ng: Th a chú, con nít mà n h t bao nhiêu c m. Mà nó ch im t mình c, chú thím coi ch ng coi i nó v y thôi, ch c ng kh i gi . Cháu v x tìmchú và c u c a cháu trong ít ngày, nh cháu g p và nh cháu l u có th n ng náu c, thìcháu s tr lên ây mà r c con Thu-Vân. Còn nh cháu tìm không g p, ho c g p mà khôngcó th c, thì cháu c ng tr lên ây li n, ng m con cháu tính th khác. B nào cháu c ngtr lên, cháu không n lìa con cháu lâu âu mà chú s .

Th -Phi v n không con, l i th y con Thu-Vân ng -ngh nh thì th ng, nên mu n lãnhcon Thu-Vân mà nuôi, b i v y áp r ng: Ð c. M y mu n g i thì nó ó. M y mu ncho t nó tao c ng ch u n a .

Ð -C m tr n m t ngó v mà nói r ng: Nuôi làm gì? M y giàu l m há, nên ai m y c ngmu n nuôi h t th y . Anh ta l i day qua ngó Ánh-Nguy t mà nói ti p r ng:

- Không c âu. M y nói m y g i ít b a, mà bi t i r i m y có tr l i hay không?

19 nài: dây choàng vào c trâu bò, ách: thanh g t lên c trâu cày, b a, tr c, c . Ngh a en ch s ch ngi c a gia súc b ng cách kh i ph i làm vi c nh c nh n, ngh a bóng: ng i con gái không tuân l nh cha

m nh vi c ôi l a.

- Th a chú, có lý nào mà cháu không tr lên. Vì vi c b t l m nên c c ch ng ã cháum i t m lìa con cháu, ch tình m con, thà là cháu ch t, cháu âu n b nó mà chúlo.

- Không lo sao c. M y b ây r i m y báo h i ng i ta ch . Mà tao h i g t m ti u n y: m y g i nó l i ây m y b a?

Ánh-Nguy t tr m ngâm m t lát r i áp r ng:- Ch ng m t tháng.- Lâu quá! Ch ng 10 b a n a v ch ng tao m c i B n-Tranh, r i ai mà gi nó?- Th a chú, cháu nói m t tháng ó là nói phòng h , vì ng sá xa xuôi cách tr nên

cháu ph i nói nhi u ngày m t chút, ch không bi t ch ng m i b a ho c n a tháng,thì cháu s tr lên.

- Tao không nói dài chi n a. M y nói vài b a m y tr lên, mà tao làm sao dám tin.V y tao nói tr c m t cái, nh m y g i ôi ba b a thì c, ch g i lâu ph i ch uti n c m và tính công gi .

- Tr i ôi! Cháu không có m t ng m t ch , ti n âu mà tr .- Nh không có ti n, thôi thì b ng nó theo.- Ch ng ph i là cháu không mu n b ng con cháu theo, ng t vì b n ph n c a cháu khó

li u l m, nên cháu m i tính g i nó l i ây v i chú thím.- Vi c gì mà khó li u?- Chú ngh ó mà coi, ph n cháu là gái, d u cha m khu t h t, song c ng còn c u cô

chú bác. Khi cháu l y ch ng, cháu không i l nh chú v i c u, bây gi b ng con v ,tho ng nh chú v i c u c a cháu h i cháu l y ch ng h i nào, ai ng mà g , thìcháu bi t l y l i chi mà i áp. Vì v y cháu m i xin g i con nh l i ây.

- D ác! T ng là chuy n gì n a! Th chuy n nh v y mà lo d hôn!- Th a, cháu là con nhà h c trò, nên ph i lo s v danh ti t, v l ngh a.- , m y lo gi ng gì thì lo. Tao nói nh v y a. Nh mu n g i con l i ây thì ph i

tính ti n c m v i công gi .Ánh-Nguy t ngó ra c a mà th dài, không có l i chi mà áp.Th -Phi bèn nói v i ch ng r ng:- Nó ã nói nó không có ti n, thì nó làm gi y bi u. Nó v d i xin ti n bà con r i

ch ng nào nó tr lên r c con nh thì nó tr c ng c. Tôi c ng là r ng rãi, chcó g t gao gì âu.

- , mình tính nh v y thì ho c may c, ch bây gi bu c nó ph i tr ti n tr c thìti n âu nó có.

Ánh-Nguy t ng i l ng thinh mà nghe hai v ch ng Ð -C m nói v i nhau. Nàng suyngh giây lâu thì h i Ð -C m r ng:

- Nh chú cho cháu làm t thì có l c. Mà cháu g i con nh l i ây, chú tính baonhiêu ti n?

- Và ti n c m và công gi m i tháng m t quan.- Cha ch ! Chú tính nh v y thì thành ra m t n m t i 12 quan, ti n âu cháu tr .- M y g i nó m t n m l n sao? M y nói m y i ch ng m i b a ho c n a tháng màm y s n i gì.

Ánh-Nguy t ng i tr m-ngâm m t h i n a r i nàng ch u. Ð -C m i l i àng xóm xinm t t gi y và m n vi t m c em v cho Ánh-Nguy t làm t . Ánh-Nguy t làm t m n vch ng Ð -C m nuôi con Thu-Vân ti n công gi và ti n c m tính m i tháng m t quan, y theol i Ð -C m bu c.

Ánh-Nguy t tính b a sau l i m t tr i r ng ông thì nàng tìm ng i b mà v C n-Ð c. Con Thu-Vân tuy còn kh d i, nh ng mà có l nó hi u m nó s lìa nó hay sao nênngày y nét m t nó coi h t vui, m nó ra vô nó c l m m ch y theo m t bên hoài. Ánh-Nguy t th y v y l y làm t i lòng, h nhìn m t con thì nàng a n c m t, b i v y nàng làm lkhông dám ngó.

T i l i v ch ng Ð -C m khuyên Ánh-Nguy t ng s m ng khuya th c d y n u c mn r i i cho s m, Ánh-Nguy t c ng tính nh v y, nh ng mà êm y nàng n m m t bên conc hun hít con hoài, l i m i l n hun thì nàng a n c m t t m t con Thu-Vân nên nàng ph il y v t áo mà lau. Ð n u canh n m nàng lén con th c d y l y n i n u c m. n c m r i thìm t tr i ã r ng ông và v ch ng Ð -C m ã th c d y. Ánh-Nguy t b ng th p èn l i r im t con Thu-Vân, lén hun nó m t l n n a r i m i t t v ch ng Ð -C m mà i. Nàng rakh i c a r i nàng l i tr l i mà d n Th -Phi r ng: Thím làm ph c coi ch ng giùm con nh ,thím d n nó ng có ra ch i ngoài mé sông, nghe hôn thím . Th -Phi g t u. Ánh-Nguy tli c m t nhìn con m t l n n a r i m i i.

Trong quy n th nh t chúng tôi ã có thu t truy n m t ng i cùng kh , tên là Lê-V n-Ðó, vì lén b ng có m t trã cháo heo em v cho m và s p cháu n ói mà ph i b quan b tày 20 n m tù. tù mãn h n r i anh ta tìm ng v x , i d c ng ói l nh, ghé nhà nào

xin n h c ng xô u i, là cho anh ta phi n lòng c c trí, i tánh hi n ra tánh d , oán h n h tth y xã-h i nh n-qu n. Anh ta gi n loài ng i n n i vào chùa Hòa-Th ng Chánh-Tâm chon no ng m, mà anh ta không thèm t n, l i n c p b chén v i cái bình trà mà i, gi n loài

ng i n n i vào m t chòi rách, g p b n n mày mà c ng không bi t th ng, àng gi t n ic m mà ch y. May nh có m y ti ng chuông là cho anh ta t nh gi c say mê; tr l i cái chòi ymà tr n i c m và lén cho m t nén b c. Anh ta l i nh nh ng l i o c c a Hòa-Th ngChánh-Tâm khuyên gi i, nên trong lòng c m xúc, quy t c i tà qui chánh, không h n tr i t,không oán loài ng i n a.

Lê-v n-Ðó còn b n nén b c, xu ng x C n-Ð c, c i danh di t tánh, x ng mình làTr n-chánh-Tâm, r i n cây c t nhà khai phá r ng hoang mà làm ru ng. Nh có m y nénb c c a Hòa-Th ng Chánh-Tâm, nên anh ta m i có th mà qui t dân ông, mà nh t là anhta b n chí dày công, nên trong b n n m thì anh ta ã m r ng c y lúa h n m t ngàn m u t.Ru ng có s n, lúa có nhi u, mà ch ru ng l i t thi n, b i v y dân nghèo m y huy n g n ód t v cõng con n C n-Ð c mà xin làm ru ng cho Chánh-Tâm.

Ð n n m quí-t (1833) là n m n i gi c Lê-v n-Khôi t i t Gia-Ð nh, thì tên Tr n-chánh-Tâm ã bay kh p các ph các huy n, ai ai c ng bi t Chánh-Tâm là ng i c phú, ai aic ng nghe Chánh-Tâm là ng i nh n t . Cái danh y không ph i là danh gi , b i vì lúc ythi t Chánh-Tâm ch a lúa trong các l m k h n 10 v n gi (m t v n là 10 ngàn), còn nh ngdân nghèo b t lu n già tr , h n than nghèo thì Chánh-Tâm làm cho no c m m áo h t th y.

Lúc binh tri u kéo vô vây Lê-v n-Khôi trong thành Gia-Ð nh, quan c n dùng l ng th cmà nuôi quân lính, nghe Chánh-Tâm có lúa nhi u, bèn h l nh truy n cho Chánh-Tâm ph ich lúa n p cho quân lính n. Có m t mình Chánh-Tâm ch u lúa cho m y ngàn binh tri u trót3 n m tr i. Th o-ngh ch h u-t ng-quân là Phan-v n-Túy ngh vì Tr n-chánh-Tâm có côngv i tri u ình, nên làm s g i v Hu mà tâu v i vua. Vua Minh-M ng bèn phong cho Tr n-chánh-Tâm én t c Tùng th t ph m Thiên-H .

T y v sau danh th m c a Chánh-Tâm l i càng thên l ng-l y; quan dân t Gia-Ð nh ã tôn-tr ng ng i giàu sang, mà l i còn kính m n lòng hi n c n a.

Mà Chánh-Tâm c giàu, c sang r i, ch ng h tính h ng s giàu sang y bao gi .Trong nhà ch ng có m t v t chi quí, y ph c thì qu n v i áo v i mà thôi. Ban ngày thì c hoài ngoài ru ng, ho c ch p b ào ao, ho c coi cày b a tr c phát. Ban êm thì th ng khichong èn ng i c m t hai canh. Trong bu ng ch ng có v t chi, ch có cái gi ng ng v i m tcái gh , trên gh có m t b chén chung v i m t cái bình, nh ng mà c m nh c không chong i trong nhà b c ch n vào ó.

Lê-v n-Ðó v a c phong Thiên-H thì hay tin Hòa-Th ng chùa Chánh-Tâm ãt ch r i. Thiên-H nh mình nh n ng i gi ng d y ng ngay l chánh ngày tr c nênmình m i h i tâm nh tánh tr nên ng i có ích cho i, b i v y Thiên-H nghe tin y thìl t- t i lên R ch-Ki n mà i u tang. Khi Thi n-H tr v , thì trong lòng bu n b c n ngkhông c, c th ng ti c Hòa-Th ng Chánh-Tâm hoài. Ðêm nào Thiên-H c ng chongèn ng i mà suy ngh . Ng i i hung d r i c ng ch t, t bi r i c ng ch t, nghèo kh r i

c ng ch t, giàu sang r i c ng ch t. Mình bây gi giàu có, b c ti n ch t y kho, lúa g o trm y l m, nh ng v t y làm gì? Nh ng ng i t mình, k h t nam ph lão u g n n sm t ngàn ng i, ai c ng u no m, nh ng mà ch n d ng tr n n y có ph i ch bao nhiêuó mà thôi âu. Ngày tr c mình nghèo ói, có l ngày nay c ng còn nhi u ng i khác nghèoói nh mình. Vì ngày tr c không có ai h o tâm c u giúp, nên thân mình m i l t vào vòng

kh n kh , còn m thì ch t, cháu thì tiêu tan h t. Ngày nay mình có ti n d , có lúa s n, n umình dùng ti n v i lúa y mà c u k b n hàn, cho kh i có nh ng Lê-v n-Ðó khác n a, hách ng t t hay sao?

Thiên-H ngh nh v y r i trong lòng h n-h , d ng nh có ng i khu t m t xúi d cbi u ph i làm cho mau. Thiên-H m i xu t ti n c t nhà dãy ngang dãy d c, ch thì d y trnh h c, ch thì nuôi ng i có b nh, ch thì nuôi ng i t t nguy n, ch thì nuôi con nítm -côi, ch thì nuôi ng i già y u. Tr ng h c thì có r c th y nho d y, nhà d ngb nh thì có danh-y i u tr , còn ch nuôi ng i tàn t t, ng i già c và con nít m -côi thì có

t m i ch m t ng i àn bà i u nh xem xét. Vì Thiên-H m c lo nhi u vi c, khôngth coi sóc cho h t c, nên Thiên-H c y bà Hai, là ng i cho Thiên-H u lúc m i nC n-Ð c, cai qu n giùm vi c xu t phát trong nhà. R i thay bà Hai coi giùm có m t tháng kbà ch t, túng th Thiên-H ph i c y m t bà khác, tên là B ch-Th , cai qu n giùm.

Nh ng k b nh ho n, già c , côi cúc nghe Thiên-H Chánh-Tâm thi ân b c mà n ng c u giúp con nhà nghèo thì xa g n u kéo nhau n ó mà c u c u. Vì Thiên-H có d n

tr c nên ai n bà B ch-Th c ng cho h t th y, song vì bà ghét n ông gian-gi o v i nbà tr c n t nên duy có hai h ng ng i y bà không ch a mà thôi.

M t bu i chi u Thiên-H i vi ng nhà nuôi b nh, v a vô thì nghe ông l ng-y Sanh nóiv i B ch-Th r ng có m t ng i n-bà b nh n ng s c u không c. Thiên-H li n bi ul ng-y d t mình i l i ch ng i n bà y n m mà th m. Thiên-H v a th y m t thì bi ns c, l i ng g n m t bên gi ng mà dòm, mu n kêu ng i y mà r i không kêu, l i day quad n l ng-y Sanh r ng: Th y ráng h t th m t thang thu c cho u ng ho c may có khách ng . L ng-y Danh áp r ng: Tôi ng bi u s c thu c, thu c t i r i tôi cho u ng thcoi nh êm nay t nh l i, thì có l tôi c u c . Thiên-H g t u r i b i ra; B ch-Th li ccoi thì th y Thiên-H a n c m t.

T i l i, ch ai n y u ng h t, Thiên-H m i lén i m t mình xu ng nhà nuôi b nh.Thiên-H c m èn i th ng l i ch ng i n bà h i chi u o, th y trên gh g n ugi ng có m t chén thu c còn vài mu ng, m i l y mu ng múc mà cho u ng. Ng i n bày u ng r i m m t ngó Thiên-H . Thiên-H a èn nhìn k th y ng i y già nên m t dùn

da, mà l i au nên mình m nhách, song g ng m t coi gi ng h t Th -Huy n là ch dâu c amình, Thiên-H bèn cúi xu ng h i nh -nh r ng: Ch g c gác âu? Ch ph i tên Huy n,h i tr c Gi ng-Tre hay không?

Ng i y nh ng m t áp r ng: Ph i. Tôi tên Huy n. Sao ông bi t tôi?Thiên-H nghe m y l i thì b n-r n tay ch n, n c m t ch y ròng ròng nên và khóc và

nói r ng: Té ra ch hay sao? Em là th ng Ðó ây. Ch i âu mà m y n m tr c em vGi ng-Tre ki m ch h t s c không c ?

Thiên-H nói ch a d t l i thì Th -Huy n l i nói r ng: Té ra chú nó còn s ng hay sao?Tr i ôi! Tôi có dè ngày nay còn c g p chú nó âu. Chú nó ôi! Tôi ch t ch không ch un i.

Thiên-H th m thi t h t s c, song g ng g ng h i n a r ng: Còn s p nh âu mà chxiêu l c én ây?

Th -Huy n l ng thinh coi b m t l m. Cách m t h i r i ráng nói r ng: Còn âu mà h i!B nghèo ói quá nên ch t l n làn h t .

Thiên-H nghe nói nh v y thì au lòng nh dao c t, d n không c n a, nên ng ich m h m d i t, d a bên gi ng; c l c u ch c l i kêu tr i, ch không nói c ti ngchi n a h t. Cách m t h i lâu Thiên-Hô ng d y tính h i th m thêm vi c nhà, ch ng dè Th -Huy n ã nh m m t t t h i r i. Ðau n thay!

** *

Ánh-Nguy t g i con cho v chòng Ð -C m mà i tìm chú v i c u. Ph n thì không bi tng nên i l n-qu n, ph n thì trong l ng không có m t ng ti n, g p xóm ph i ghé xin n,

qua truông ph i i có ng i r i m i dám i, ban êm ph i ki m ch ng i ngh , b i v y nàngi t i n a tháng tr ng v m i n quê x a.

Khi nàng i g n t i xóm nàng h i tr c, thì lòng kho n-khoái mà l i b ng-khuân,kho n-khoái là vì b x mà i ch n 9 n m tr ng, nay tr v th y b c ng c , th y c nhv t quen thì nàng m ng quýnh, còn b ng-khuân là vì khi x a ây có cha, nay tr v m tmình, ã v y mà th y c cây sông r ch c mà th n-thùa cho chút ph n vô duyên, nên nàng t ith m.

Nàng i ri t l i ch nhà c , thì nhà âu m t, duy còn cái n n tr i-l i, v i cái sân r m-r pó mà thôi. Nh ng bông hu , bông lan tr ng ch n y, vì m t ch xem, nên iêu tàn, nh ng

ch cho c cú, c c m ch u tranh t i, nh ng rau râm, rau v p tr ng ch n y, vì không ai t inên r i h t, nh ng ch cho rau ng, rau sam ua m nh nên r i h t, không còn c m t cây;m y b i chu i tiêu tr ng phía sau tuy còn s ng , song lá rách, t còi, nhìn xem càng thêth m.

Ánh-Nguy t nhìn xem nhà c v n x a d ng y, thì tâm th n áo não, gi t l y tràn-tr ,nàng l y làm au- n cho con ng i hi p tan, nàng l y làm chán ngán cho cu c i d i. Nàngngó qua phía nhà bà Hai, thì nhà bà s p nát, sân bà c c ng m c tàn-lan. Nàng ngó quanh-qu t thì không th y m t ng i quen nào m ng r , ho c ái tru t. Nàng khoanh tay ng i trênám c mà khóc, khóc n i m cha vô ph c, khóc n i mình ph n b c vô duyên, khóc n i con

lìa m b v , khóc n i ch ng ph tình b i c, khóc n i c a nhà tan nát, khóc n i danh ti tnhu m bùn, nàng ng i khóc cho n bu i chi u, r i m i l n i tìm nhà ông sáu Th i mà h ith m bà con.

Ông sáu Th i n m nay tu i ã g n 70, mà s c l c ông còn m nh, c p m t còn t . Vông ch t ã 2 n m r i, nên ông qu nh hiu có m t mình, may nh có chút cháu là tên Hi nc i v c t nhà m t bên, nên lúc bu n m i có ng i nói chuy n.

Ông ng ng i tr c sân mà vá tay l i, thình-lình Ánh-Nguy t b c vô, ông h t s cm ng r , nên l t t ng d y h i l ng-x ng r ng: Cháu v h i nào? M y n m nay cháu âu? B t nh n quá! N m tr c ông i v i cháu lên Gia-Ð nh cháu b i âu m t làm cho ông

ch n ba b n ngày. May là ông h i th m, có ng i bi t h nói cha cháu ã khu t, còn cháuthì b quan b t, nên ông m i bi t mà i v , ch ph i h i không ra m i, ông ch hoài, cònc m g o âu mà n. Mà t i sao cha cháu ch t, r i quan l i b t cháu? M y n m nay cháu âu?Có ch ng hay ch a?

Ông h i nàng ch a k p tr l i, r i ông thôi-thúc khuyên nàng i th ng vô nhà mà nóichuy n. Ánh-Nguy t nghe h i thì lòng thêm chua xót, song nàng không bi t làm sao mà ápcho xuôi, ch a n c m t ríu-ríu i theo ông sáu Th i vô nhà mà thôi.

Ông sáu Th i quét ván m i, r i h i l ng-x ng n a. Ánh-Nguy t l y làm b i-r i, n amu n t thi t tâm s , n a l i h ng i th t ti t, b i v y nàng ú- m t h i r i ki m l i nói d ir ng vì cha nàng thi u n Ð -C m, v ch ng Ð -C m i ki n nàng, nên quan m i b t r i d ynàng ph i mà tr n . M y n m nay nàng v i v ch ng Ð -C m, may nh có gi c, vch ng Ð -C m xiêu l c, nên nàng m i thoát thân tr n mà v ây. Còn s ch ng con thì nàngs nói ra x u h , nên nàng gi u bi t ch ng h nói n.

Nàng nói chuy n c a nàng r i m i h i th m r ng: Không bi t bà Hai bây gi bà âu,mà nhà c a bà b h s p v y ông?

Ông sáu Th i l c u áp r ng:- Còn au mà b ! B ch t h i n m ngoái.- T i nghi p d hôn! Còn ông có nghe chú và c u c a cháu bây gi âu hay không?

- Chú c a cháu là Lý-k -Phùng ch t ã lâu r i, cháu i có m y tháng r i k nó ch t.Còn c u c a cháu là Ðinh-Hòa, nh ui mù bóng quáng, ph n thì không có ai nuôid ng, nên t i nghi p thân nh quá. M y n m nay nh có ông Thiên-H làm ph cl p nhà nuôi k t t nguy n, ng cho nh vô ó mà nên nh no m, ch n u khôngai nuôi thì ch c ã nh ch t r i. N m nay nh y u l m, nh l n h n ông có 5 tu i màcoi nh già cúp.

- Ông Thiên-Hô làm ph c nuôi c u c a cháu, ông Thiên-H nào âu?- , có m t ng i tên là Tr n-chánh-Tâm âu không bi t, mà l i ây m y n m

nay. Ng i s n có ti n qui dân phá r ng làm ru ng l n l n r i giàu l n quá. Ông nhh i (khi) ng i l i x n y, còn cháu nhà mà!

- Không có. H i cháu còn nhà thì cháu không có nghe ai l n ây.- Nói v y cháu i r i ông Thiên-H m i n. Bây gi ng thi t là giàu. Cháu ngh ó

mà coi, m y n m binh tri u vây thành mà d p gi c Khôi, có m t mình ng ch u lúamà cho quân lính n h t th y, b i v y vua m i phong cho ng ch c Thiên-H óa. ng giàu mà nh n c l m. Ai nghèo nàn hay là t t nguy n b nh ho n n ngng nuôi h t th y.

- Nhà ng âu?- d i vàm r ch Mát. i! Cháu xu ng th y công vi c ng làm cháu th t kinh. ng

làm kinh-dinh l m.- Nói v y té ra bây gi c u c a cháu t i nhà ông Thiên-H ?- Ph i. Mà không ph i t i nhà ng, t i cái nhà c a ng c t nuôi k già c t t

nguy n ó.- Nhà y ch nào?- C ng trong vuông rào c a ng.- V y thì cháu xu ng ó cháu tìm mà h i th m vi c nhà.- Mà cháu m i v t i ây, ch c ch a n c m. Thôi, ông i n u c m cho cháu n.Ông sáu Th i và nói và i l y n i xúc g o n u c m. Ánh-Nguy t n c m r i ng ó

m t êm. Nàng suy t i ngh lui, t ng mình v x tìm bà con mà n ng nh , ch ng dè v nây, chú ã ch t r i, c u b nh ho n ng n ng nh ng i ta, bây gi mình làm sao?

Sáng ngày sau Ánh-Nguy t i vi ng m c a m th y nó hoang, c m c, n n s p, núml n20 thì nàng r t bu n t i trong lòng. Ð n tr a nàng m i t gi ông sáu Thôi mà i xu ngr ch Mát tìm c u.

Nàng v a ra kh i xóm, ng c m t ngó v phía R ch Mát, thì gi ng r ng cóc ngày x aã bi n i âu m t, bây gi ch th y ng ru ng minh-mông b ng th ng, dài theo r ch nhà l ic a c t dày eo. Khi nàng n t n n i r i, nàng th y công cu c c a ông Thiên-H làm kinh-dinh thì nàng l c u le l i. Dài theo mé r ch m có 10 l m lúa, còn s t vô thì chíng gi a lànhà ông Thiên-H , m t bên là tr ng h c v i nhà nuôi tr m -côi, còn m t bên là nhà nuôik b nh ho n t t nguy n v i nhà nuôi ng i không con già c .

Ánh-Nguy t h i th m l n l n vô t i nhà nuôi k già. Lúc y ã n a chi u r i. Nàngb c vô ngó th y ng i c u là Ðinh-Hòa, ng ng i ngoáy tr u mà n. Tuy Ðinh-Hòa ã mvà già h n x a, song Ánh-Nguy t ngó th y thì bi t li n, b i v y nàng i ri t l i v vai và khócvà nói r ng: C u n m nay trong mình c u m nh gi i th nào? Cháu m i v t i hôm qua, h ith m h nói c u ây, nên cháu vô ây mà th m .

Ðinh-Hòa mù quáng không th y m t Ánh-Nguy t, ph n thì c u cháu xa cách nhau ã 9n m r i nên không nh ti ng, b i v y Ðinh-Hòa vinh m t, nhai tr u, nháy m t mà h i l láor ng:

- Ai ó?- Cháu là Ánh-Nguy t.- , té ra cháu hay sao?

20 b san b ng, ch cao thành th p ch sâu thàng c n

- D .- B t nh n d hôn! N m tr c c u nghe nói d ng ba nó m t, mà ch ng nghe nói thì

cháu ã i r i. Sao cháu i r i m y n m nay cháu không v , v y ch cháu âu?Ánh-Nguy t và khóc và k chuy n c a mình l i cho c u nghe, song nàng c ng gi u bi t

không dám t s có ch ng có con, vì s e nói ra c u trách sao l y ch ng không i l nh c ac u. Ðinh-Hòa nghe thân cháu c c kh ông th ng, nên ông khóc ròng. M y ông già trongnhà y th y c u cháu g p nhau mà k vi c nhà thê-th m quá nh v y, thie h t th y u c ng

ng lòng.Ch ng Ánh-Nguy t nói d t chuy n c a nàng r i, Ðinh-Hòa m i nói r ng: Bây gi

cháu tính i âu n a, hay là v luôn d i n y?Ánh-Nguy t l y làm b i r i, nên ng i suy ngh m t h i r i áp r ng: Cháu v ây thi t

ý cháu tính v n ng d a cô bác bà con, ch ng dè v n ây m i hay chú c a cháu ã m tr i, còn c u thì t t nguy n nghèo kh n n i ph i n ng náu ch n y. Trong vòng bà con bâygi còn ai n a âu, b i v y ch c cháu ph i i x khác ki m n i n ng d a .

Ðinh-Hòa khóc và nói r ng: Con cháu bây gi còn có m t mình cháu, n u cháu b xmà i, n ch ng c u ch t ch c là không th y m t .

Ánh-Nguy t nghe c u nói m y l i y, nàng càng thêm c m xúc, nên n c m t tuônd m-d . Hai c u cháu ng ng i khóc v i than, thình-lình B ch-Th , là ng i c a ôngThiên-H t ra thay m t cho ông mà qu n su t m i vi c, bà ngoài b c vô nhà d nglão. Bà n y tu i ch ng lói 55, vóc l n cao, da tr ng nõn, r ng ch a r ng, tóc còn en, t ng i

ng d u dàng, cách n nói hòa hu n. Tuy bà ít nói ít c i, song bà có thi n tâm, th ngth ng yêu ng i nghèo kh . Bà có tánh n y ai ai c ng u kính s , là bà n ngay th ng,mà bà l i gh t nh ng k gi d i, nh t là không a trai gian tà, bà không ch u gái m t n t. Khibà b c vô nhà d ng lão bà th y c u cháu Ðinh-Hòa ng ng i khóc thì bà ch ng-h ng,

ng nhìn Ánh-Nguy t trân-trân. M y ông già v i Ánh-Nguy t th y bà vô thì ng d y chàobà h t th y, duy có m t mình Ðinh-Hòa không ngó th y nên c ng i mà khóc.

B ch-Thi ngó Ánh-Nguy t mà h i r ng:- Cháu âu? Vô ây có vi c chi?- Th a bà, cháu i xa m i v , nghe nói c u c a cháu nh ân c ông Thiên-H nên

c vô ây mà d ng b nh, b i v y cháu tìm n ây mà th m.- Cháu là con c a ai, cháu tên chi?- Th a, cháu là con c a Lý-k -Nguyên, tên là Lý-ánh-Nguy t, g c x C n-Ð cn y.

- Có ph i ông già cháu n m tr c i thi, r i nhu m b nh b mình trên Gia-Ð nh óhay không?

- Th a ph i.- T i nghi p d hôn! Cháu có m y anh em? T khi ông già cháu m t r i cháu âu?

Có ch ng hay ch a?- Th a bà, cháu m t mình, không có anh em chi h t. Khi cháu hay tin ông già cháu

au n ng, cháu l t- t lên Gia-Ð nh tính em ông già cháu v mà lo thu c thang.Ch ng dè lên n ó thì ông già cháu ã m t r i. Vì ông già cháu lúc au m có m cn ng i ta nên h b t cháu c công, ch ng nào có ti n tr r i m i c v .May nh có gi c, thiên h ch y tr n h t, nên cháu m i thoát thân, r i l n-l n m i trv ây.

- Nhà giàu nào mà b t nh n d v y, thi u bao nhiêu ti n mà n n i b t ng i ta ccông. Mà bây gi cháu ã có ch ng hay ch a?

Ánh-Nguy t cúi u áp nh r ng: Th a ch a .B ch-Th h i ti p r ng: V y thì bây gi cháu v i ai? Cháu có ph ng th chi làm n

hay không?Ánh-Nguy t nh -nh áp r ng:

- Bà con c a cháu bây gi ch còn có m t mình c u c a cháu ây mà thôi. Mà c u c acháu thì già c nghèo nàn, cháu không n ng d a c, b i v y cháu tính r i âycháu ph i n x khác ki m ch làm n. Ng t vì c u c a cháu già mà l i có b nh,không bi t còn m t b a nào, nên cháu không n b mà i. V y vài b a r i cháus li u.

- Thôi thì ây, i âu làm chi. S p nh m côi càng ngày càng ông, có m t mìnhH ng-Th coi không xi t. V y thì cháu ây giúp v I H ng-Th mà s n sóc giùms p nh ó. Cháu làm t i ây thì n t i ây. Ð bà nói v i ông Thiên-H m i n mcho cháu thêm vài ba quan ti n, c hôn?

Ánh-Nguy t cúi u suy ngh . B ch-Th ngó nàng r i nói ti p r ng: Ph n cháu là gái,bây gi không có ch n ng d a, v y ây thì t t h n h t. Bà d n cháu có m t u n y: ÔngThiên-H là ng i nh n c, song ng không a con gái tr c n t. V y cháu ây, thì làmvi c ph i siêng-n ng, l i n t-na ph i gi cho t -t . N u cháu ch u thì li n bây gi c ngc .

Ánh-Nguy t vì con nên d -d , mà n u không ây, bây gi bi t i âu. Ðã v y màÐinh-Hòa th ng cháu nên c ng khuyên nàng ng g n-g i, b i v y Ánh-Nguy t ch u .

** *

Ánh-Nguy t t i nhà m côi c a ông Thiên-H Chánh-Tâm mà s n sóc s p nh . Nàngnghe danh ông Thiên-H có c, l i th y công vi c c a ông làm thi t là có nh n, b i v ynàng có ý trông g p m t ông ng xem coi t ng m o th nào mà tánh tình t t d ng y.

T khi ông Thiên-H g p ch dâu là Th -Huy n m t cách r t th m thi t, thì ông bu nr u áo-n o, b i v y ông c trong nhà riêng hoài, không mu n i xem xét các công vi c c aông làm n a. Lâu lâu ông m i i coi tr ng h c và m y nhà nuôi b nh, nuôi k già, nuôi km côi m t l n, song ông có i thì i thì i lúc ban êm, nên ít ai th y m t. Ai mu n nói vi cchi v i ông thì c nói v i B ch-Thi, r i B ch-Th chuy n t l i cho ông, b i v y Ánh-Nguy t v i ông mà không th y m t ông c.

Ánh-Nguy t th y tr nh m côi thì nàng càng nh con tha-thi t, n ng không yên. Cóêm nàng n m mà khóc n sáng. Nàng ngh ph n nàng thi t là khó li u. Trong vòng bà con

bây gi ch còn có m t ông c u mà thôi. Còn ông c u thì còn có m t mình nàng, ch khôngcó con cháu nào khác. C u già y u t t nguy n. Mình tính i x khác làm n. C u m mi ngthan m y l i nh v y, mình i sao ành. Tuy ây thì ã yên thân l i c g n c u song ây r i b con hay sao? N u lên V ng-Gù em con v , ng i ta h i ch a có ch ng sao l i có

con, thì mình nói sao cho xuôi? Mình t thi t s H i-Y n b c-b o thì manh l i v i c u, vì l ych ng sao không th a cho c u hay, mà d u mình t thi t bi t ng i ta có tin hay không, sng i ta nghi mình là tr c n t thì càng x u h cho tông môn mình n a. Mà bây gi mình lênV ng-Gù r c con, ti n âu mà tr cho Ð -C m. H g i con lâu ch ng nào thì s ti n càngt ng lên ch ng n y. Theo l i bà B ch-Th nói thì mình ây ông Thiên-H tr cho mình m in m vài ba quan ti n, còn mình g i con cho v ch ng Ð -C m thì m i tháng ph i ch u m tquan, tính ra m i n m t i 12 quan, ti n âu tr . Kh thay! Khó li u thay!

Nàng suy t i tính lui m t àng th ng con, m t àng th ng c u, m t àng n a là danhd c a tông môn. Tuy cha m mình nghèo, song x a nay trong làng trong xóm ã gi cáidanh cho h Lý tr ng nh tuy t, trong nh g ng, sanh mình là gái, mình ành em cái danhth m ti ng t t c a cha m mà chôn xu ng bùn hay sao?

Nàng d -d hoài không bi t l nào ph i mà quy t nh. N u vì con mà i thì l i v i c u.N u vì c u l i vì luôn con mà em con v ây, thì nh danh ti ng c a h Lý. B i nàng li u

nh không c, nên n n ná ó hoài.Ngày qua tháng l i, Ánh-Nguy t tính l i thì nàng nhà nuôi tr m côi ã g y 6 tháng

r i. M t êm n nàng th ng nh con quá, d n lòng không ng, nàng m i tính m n ông

sáu Th i lên V ng-Gù mà th m giùm con coi nó m nh gi i th nào. Sáng b a sau nàng xinphép bà B ch-Th ng lên nhà ông sáu Th i. Nh ng vì nàng s x u nên lên t i ó nàng nóid i v i ông sáu Th i r ng lúc Gia-Ð nh nàng có quen v i m t ng i ch em b n gái. Ng iy vì gi c-giã v ch ng xiêu l c nên bu n r u nhu m b nh mà ch t, song tr c khi ch t có g il i cho nàng m t a con gái. Nàng nuôi m y n m nên th ng yêu c ng nh con ru t. Khi vây nàng g i l i cho v ch ng Ð -C m. V y nàng c y ông sáu Th i lên th m giùm vì ph n

nàng là gái i xa ch ng ti n.Nàng nói thì ông sáu Th i s n lòng i giùm li n. Nàng m i vi t m t phong th nói riêng

cho v ch ng Ð -C m hay s nàng kh n n d i n y và c y v ch ng Ð -C m ráng nuôigiùm con Thu-Vân: nàng h a h ông Thiên-H m i n m phát ti n công cho nàng bao nhiêuthì nàng g i h t lên cho.

Ông sáu Th i lãnh th r i m n xu ng l i xóm b i mà i. Cách ít ngày ông v t i, ôngxu ng s c a ông Thiên-H ki m Ánh-Nguy t mà trao m t phong th c a Ð -C m tr l i vànói r ng con Thu-Vân không b nh ho n chi, song nó m l m. Ánh-Nguy t nghe nói con mthì au lòng, mà ch ng c th th y Ð -C m thôi thúc bi u ph i em 6 quan ti n tr cho mà r c con Thu-Vân, n u tr anh ta ph i bán nó, vì nghèo nuôi không n i n a, thì nàngcàng thêm b i r i. Nàng t n ông sáu Th i và khuyên ông v ngh , song nàng d n ông ch ngôi ba b a ông tr xu ng ng cho nàng c y vi c khác.

Nàng l y làm bu n-b c x n-xang vô cùng. Ti n âu có mà g i cho Ð -C m. Mà d u cóti n i n a, n u r c con Thu-Vân v r i nó v i ai. N u không tr ti n s mà r c conthì Ð -C m nó bán cho h , r i sau mình bi t âu mà tìm. Có l r c v ây mình g i cho ôngsáu Th i nuôi giùm thì c. Ng t vì bây gi làm sao cho có 6 quan ti n.

Ðêm y nàng n m gát tay qua trán mà lo tính. Nàng ngh ông Thiên-H là ng i nh nc, ai nghèo ông nuôi, ai b nh ông c ng c u. Thân mình kh n kh n u ông rõ th u, có l nào

l i ch ng giúp mình hay sao? Nàng ngh nh v y nên nàng m i tính l p th giáp m t v i ôngThiên-H ng t thi t tâm s c a mình cho ng nghe, r i l y mà xin ng 6 quan ti n em lêntr cho Ð -C m và r c con Thu-Vân em v t i nhà m côi mà nuôi.

Ánh-Nguy t tính nh v y có l nàng t ng là tính nh m l i, b i v y nàng h n-h tronglòng, nên m i ng c. Qua ngày sau nàng d m mu n i i lên nhà ông Thiên-H hai bal n, mà vì nàng ây g n 6 tháng r i nàng ch a th y m t ông Thiên-H cho chán ch ng, b iv y nàng s oai nên ph p ph ng hoài, nàng d m m y l n, mà không dám i l n nào h t.

T i l i ai n y u ng h t. Ánh-Nguy t ng i m t mình d a c a mà ngó lom-lom lên nhàông Thiên-H . Tr ng mùng 8 ã không t , mà l i còn b mây án nên tr i t l -m . Cách m th i, Ánh-Nguy t th y nhà ông Thiên-H m c a r i có m t ng i n-ông b c ra sân. Nàngt ng ch c ng i y là ông Thiên-H , nên nàng kh p-kh i trong lòng, l t- t ng d y r ib c nh -nh i l n l i g n. Nàng th y ng i y ra tr c sân, ng c m t ngó lên tr i m t látr i cu i m t xu ng mà i. Ng i y ngó xu ng t mà i, không hay nàng i theo sau l ng.Ng i y i m t vòng chung quanh nhà r i t i c a b c vô óng c a l i, không th y Ánh-Nguy t, mà Ánh-Nguy t vì ng i ta không th y, nên c ng không nói ti ng chi c. Ánh-Nguy t l y làm c-u t trong lòng, quy t i êm khác ông Thiên-H i ra n a, nàng s ón

ng mà nói chuy n.Vì có l i d n tr c, nên sáng b a sau ông sáu Th i xu ng ki m Ánh-Nguy t mà h i coi

nàng còn c y vi c chi n a. Ánh-Nguy t l i tr ng h c xin th y giáo m t mi ng gi y và m nvi t m c v vi t m t b c th cho Ð -C m mà xin hu n hu n i ít ngày, nàng s g i sti n lên r i r c con Thu-Vân. Nàng trao b c th y cho ông sáu Th i và m n ông ón coicó ghe nào i V ng-Gù thì g i cho h em giùm lên cho Ð -C m. Ông sáu Th i lãnh b c thr i ra v .

Vã trong nhà m côi thì có H ng-Th cai qu n. Hôm tr c ông sáu Th i vô nói to-nhr i a th cho Ánh-Nguy t, Th -H ng ã ngó th y. Ánh-Nguy t c th r i bu n r u m yb a rày H ng-Th c ng li c th y. Nay Ánh-Nguy t vi t th trao cho ông sáu Th i, H ng-Thc ng ngó th y n a. H ng-Th nghi cho Ánh-Nguy t ây mà tình âu, nên m i có th vô

th ra. H ng-Th li n em chuy n y mà thu t l i cho B ch-Th nghe, mà khi thu t chuy n l il y s nghi ng mà i ra s qu quy t.

Th -B ch nghe r i, không g n c lóng trong, không h i i xét l i, n n a chi u bà vàonhà m côi kêu Ánh-Nguy t mà nói tr c m t s p con nít r ng: Ph n làm con gái ph i chocó n t na, ph i gi cho tròn trinh ti t. Theo nh l i cháu t bà nghe ngày tr c, thì cháu là connhà l ngh a, sao cháu không bi t gi danh giá, h c òi thói huê nguy t gió tr ng chi v y? Bàcó nói tr c: ông Thiên-H là ng i nh n c, song ông th ng k ph i, mà ông l i ghét kqu y, nh t là ông ghét th con gái tr c n t l m. M y b a rày cháu lãnh th vô, cháu g i th ramà t tình v i trai. V y ông Thiên-H ã nh t nh u i cháu ra kh i nhà ông, r i m c tìnhcháu mu n gió tr ng ch ng nào c ng c, vì cháu ây mà làm qu y nh v y thì treo cáig ng x u cho s p nh nó b t ch c không nên. Thôi cháu i i .

B ch-Th nói d t l i li n xay l ng i ra. Ánh-Nguy t c-u t mà l i th n thùa, nàngmu n tr l i mà ngh n c nói không ra ti ng. B ch-Th ra t i c a r i day l i nói vói r ng:Ông Thiên-H nói cháu ph i i ra l p t c. V y cháu ph i i li n bây gi , ng nán l i ó

ông hay ông r y .S p con nít m -côi ng ngó Ánh-Nguy t trân-trân. Ánh-Nguy t nghe l i vu oan thì t c

lòng, mà th y tr nh ngó l i h th n, b i v y nàng cúi m t b c ra c a i li n, mà n c m ttuôn d m d . Lúc i ngang qua nhà d ng lão, nàng ghé l i ó v vai Ðinh-Hòa và khóc mànói r ng: Ng i ta u i không cho cháu ây n a. Ng i ta l i nói chuy n x u h cho chául m. Thôi c u ây m nh gi i, cho cháu ra .

Ðinh-Hòa nghe cháu nói nh v y thì chua xót trong lòng nên h i r ng:- Cháu ra r i n ng d a v i ai?- Cháu không c n gì. Thân cháu bây gi còn k gì n a. Mi n là ra kh i ch n x ng làm

ph c mà thi t làm ác n y r i thì thôi, cháu i âu hay là âu c ng không sá gì.- Ph i chi c u sáng s a hai con m t, c u m nh gi i nh ng i ta, thì thân cháu có nn i nh v y âu! Cháu i thì c u ây sao yên! Tr i t ôi! Kh chi d v y!

Ánh-Nguy t nghe c u than m y l i, thì nàng t ru t. Nàng ã bu n th m mà th y c ul i bu n th m h n nàng n a, b i v y nàng t i lòng khóc r ng lên m t h i, r i g ng g ng làmkhuây khuyên c u hãy ó mà d ng b nh, nàng h a r ng nàng s ki m ch u t i C n-Ð c mà làm n cho g n g i c u, ch nàng không i xa.

Ðinh-Hòa c n d n ch ng ch nào yên r i thì cho ông hay, k o ông lo. Ánh-Nguy tch u l i, r i t bi t c u mà tr lên nhà ông sáu Th i.

Ông sáu Th i ng ng i trong nhà, th y Ánh-Nguy t b c vô mà n c m t n c m ichàm-ngoàm thì ông l y làm l nên l t- t h i có vi c gì. Ánh-Nguy t ng i x l i góc ván r ikhóc mà k s nàng b u i r t oan- c l i cho ông nghe. Ð ng lúc t c-t i, nàng m t h t tríkhôn, nàng không còn k danh d chi n a, nên nàng ti p mà thu t luôn s H i-Y n gi d i,g t nàng r i b gi a ng làm cho nàng ã h danh ti t mà l i có con lòng-thòng thêm n a.

Ông sáu Th i nghe m i u, ông c ng t c gi n nên, nên ng d y b c ra ng d ac a mà nói r ng: i thiên-h h gi d i c ác l m, không bi t th ng con nhà nghèo.V y mà h l i giàu sang, m i k ch !

Ánh-Nguy t nghe m y l i y nh d c lòng nàng oán h n thêm n a, b i v y nàng c ngng d y mà nói r ng: Cháu ã h t s c gi t -t ; thiên h h x u quá, h hi p nhau quy t

làm cho nát thân cháu, thì cháu làm sao mà tránh cho kh i. Tr i Ph t, xin ch ng giùm cáilòng trinh b ch n y, xin ch ng giùm cái thói c ác c a thiên-h m t chút!

Ðêm y Ánh-Nguy t sòng-sòng quy t lên V ng-Gù tìm con, d u Ð -C m làm khó dth nào c ng c, mi n là m con c g n nhau thì thôi. Ông sáu Th i theo can hoài, ôngkhuyên ây v i ông, th ng th ng là ki m ti n r i s lên chu c con Thu-Vân em v nhà ôngmà nuôi. Ánh-Nguy t tuy mu n i, song nghe ông sáu Th i khuyên nh m lý, l i nh m y l ith m thi t c a Ð nh-Hòa n a, b i v y nàng d -d , không bi t tính l nào. Nàng s c nh nàng

v i ông Thiên-H tr n 6 tháng, mà ch ng ông u i nàng, không tr ti n, thì nàng càng oánông Thiên-H nhi u h n n a.

Ánh-Nguy t còn l ng-l , chua quy t ph i hay là i, thình lình nàng nhu m b nhnóng vùi, mê s ng không bi t chi h t. Ông sáu Th i lo s , r c th y thu c coi m ch giùm, thìth y thu c nói Ánh-Nguy t b ban cua l i tr ng, b nh n ng nên khó m nh, mà d u có m nhthì c ng lâu l m.

t quy n th ba