Ho bieu chanh buc tho hoi han

c th h i h n 1 www.hobieuchanh.com

B C TH H I H N(ti p theo truy n b v )

Bi u Chánh

I- N M THÚ GIÀU SANG

1936. Ph i, n m 1936.m n y gi ng nh nh ng n m v tr c, mà xem k l i c ng không khác v i

y n m v sau ây.m ó n ti t tháng hai, vùng ôn i ng i ta g i là mùa xuân. trong ti t

y ng i ta n nang sinh l c d i b u tr i sáng l ng và thanh khí mát m nhnhàng. Ng i ta say s a tr c c nh cây sum sê ch i lá, non sông h n h vui c i.Trong v n bá hoa ua n chào xuân; ngoài ngõ v n v t khoe t i ch khách.

Nam Vi t ta n m nh m vùng nhi t i, b i v y qua ti t tháng hai thì thi unh xuân t t t i mát m ó. Ban ngày, h m t nh t lên cao, thì chói chang nóng

nh l a làm cho c cây khô héo, con ng i n c h m. Trong ch n ng áng, nhng n gió ch ng y a phá tan h i nóng, ng i ta c h ng mát m ít nhi u,ch t i th ô Sài Gòn hay vùng ngo i ô c ng v y, ng i trong nhà nh ng i gi alò, i ngoài ng nh i d i ng n l a.

Ph i s ng v i c nh i c c kh m t nh c ó, b i v y thi s c ng nh lao công, th y u thích m t tr ng ch không a m t tr i, ngh vì sáng l ng mà nóng h m

thì kh quá, thôi thì thà là lu m mà kho kho n mà d ch u h n.Tuy v y mà n ng nóng không oai th làm cho con ng i kiêng n , khi p s

âu. N ng nóng m c n ng, i làm v n c i.Hôm y, v a t ng sáng, trên ng quan l n m ngang qua xóm Chí Hòa,

ng i ta i d p dìu, t p b y t p ba, ng i ng i xe, k i b n i nhau xu ng SàiGòn ng m u l i c u danh, ho c làm công làm th .

Sau m t êm ngh kho , nh ng ng i d c theo ng n y th y u th cy ra sân mà h ng thêm chút thanh khí ban mai, l y s c cho y mà ch ng

ch i v i h i nóng s p t i, nó s h ng h c l i t gi thìn n gi d u.ng nh các ng i khác, th y Hai Thanh, tu i trên sáu m i, tóc ã b c

tr ng, r ng ã r ng b n, s m mai n y th y i m y vòng trong sân r i th y b cth ng ra l . Tr c ng h ng mát ch i, sau xem thiên h i ch . Th y ngó xu ngphía nhà ông Ba Chánh, là b n c giao c a th y, tr c kia làm th y thu c mà sanhnhai, sau n y con ông ã giàu, tu i ông ã l n nên ông húng hính, d ng nhàn, vui

i bình trà tr a s m. Th y Hai Thanh th y ng i ta gi m n m gi m b y ng ngóvô sân ông Ba Chánh. Cách m t lát có m t chi c xe h i t phía Sài Gòn ch y lên bópkèn r i qu o vô sân n a.

Th a tr i còn mát, th y Thanh th ng th ng l n b c xu ng phía ó coi nhàông b n có vi c chi mà ng i ta t t p khác th ng. V a t i ó thì th y gi a sân có 2chi c xe h i u song song, xe m i tinh và bóng láng, m t chi c hi u “Cheverolet”

http://www.hobieuchanh.com


mui ki ng và m t chi c hi u “Renault-sport”. Phía sau l i còn thêm m t chi c xe nh ,hi u “Citroen”, mui s p.

Lê Thành Cang, r c a ông Ba Chánh, ch hãng xe h i Vi t Nam d i Sài Gònng ng d a bên xe Renault mà nói chuy n v i Bác v t Hoàng là anh v c a Bác

t Lê Thành Nghi p.Bà ch hãng Huy n, v c a Lê Thành Cang, cùng v i con trai là Lê Thành

Nghi p và dâu là cô Loan, em gái c a Hoàng, ng coi cho ng i xách hành lý ra lên chi c xe Chevrolet.

i thêm s p ph v i th máy l ng x ng chung quanh m y chi c xe, ng i lauchùi m y t m ki ng ng i ki m m l i v ru t.

Ông Ba Chánh là cha c a bà ch hãng Huy n, ông m c b tr ng b nga, may r ng xúng xính, ng trong hàng ba vu t râu mà ngó con cháu s a so n

cu c du l ch c a v ch ng Bác v t Nghi p m i thành hôn tháng tr c. Ngó th ng rang ông th y th y Hai Thanh l n t n xu ng t i, ông bèn b c d n ra sân m i

th y vào ch i. ch ng Cang và v ch ng Nghi p u ni m n chào th y Thanh. Cang gi i

thi u Hoàng là anh c a Nghi p.Th y Thanh vui v nói:- Tôi bi t, tôi bi t Bác v t. Hôm ám c i tôi hân h nh nói chuy n v i Bác

t r i. B a nay hai anh em v C n Th hay i âu mà em xe ra làm r m d v y?

Hoàng nói:- Th a ông, v ch ng Nghi p tính lên Ðà L t r i du l ch mi n Trung Vi t

cho bi t ó bi t ây. Cháu theo em lên Ðà L t ngh ng i ít ngày r i s tr lo vi c làm n.

Th y Thanh h i:- Ði t i hai xe hay sao?Nghi p áp:- Th a i hai xe. Cháu bi u anh Hoàng i chung xe cháu, anh không ch u.

Anh nói i chung thì v ch ng cháu m t thong th . Mà cháu ngh anh i xeriêng c a anh c ng ph i, b i vì lên Ðà L t ch i ít b a r i anh tr v , còn vch ng cháu còn i ch i n a. V y anh i xe riêng c a anh. Ð ng mu n v cóxe s n mà v .

Th y Thanh ngó hai chi c xe mà nói:- Hai xe t t quá, m i tinh, xe nh v y i âu c ng c kh i lo chi h t, i ra

Hà N i c ng kho ru.Ông Ba Chánh nói:- y mà con r tôi nó còn lo ng i. Nó ph i cho i theo Nghi p m t ng i

p ph quen i ng núi v i m t ng i th máy rành ngh .Th y Thanh nói:- Bác v t Nghi p c m tay bánh gi i l m mà. Ph thêm m t s p ph c ng .

Xe m i c n gì ph i em th máy theo.Cang nói:



- Th a th y v cháu mu n nh v y, nên cháu làm cho v cháu an lòng. L ianh th máy n y giúp trong hãng cháu ã g n m i n m r i, nh không cóngh . V y cháu th a d p Nghi p tính i ch i m t tháng, cháu cho nh theo

ng nh ngh .Th y Thanh g c g c u và nói:- Ch hãng mà bi t xét công lao c a th thuy n nh v y thì x ng áng l m.

Chú khen cháu a.Cang day l i h i:- c em ra xe h t hay ch a?Cô Loan b c t i mà áp:- Th a ba, s p t xong h t. Con có ki m m k r i.Cang nói:- y thôi i cho s m. M t tr i s p m c r i.Hoàng mau m n t giã ông Ba Chánh, th y Hai Thanh và v ch ng Cang r i

leo lên xe Renault- sport mà c m tay bánh s p ph ng i k bên. Hoàng kêuNghi p và nói:

- Ê! Nghi p anh ch y tr c nghe hôn. Lên Biên Hoà r i anh ch em lên it l t.

Hoàng nói r i r máy, xe t t ra l r i dông1 m t. ch ng Nghi p t gi ông ngo i, th y Thanh r i lên xe Chevrolet. S p ph

lên c m tay bánh th máy ng i m t bên.Ông Ba Chánh và th y Thanh chúc ôi tr i ch i bình an và vui v .Cô Huy n d n con n u có c n dùng ti n b c hay v t chi thì ánh dây thép2 v

ng cô g i ho c sai ng i em ra cho. Cang c n d n s p ph ph i c n th n r i nói v i Nghi p:

- Thôi hai con i i. C vi c vui ch i. nhà ba coi ch ng th d n d p nhàa cho. Ch ng hai con v thì d n nhà m i c.

Nói d t l i Cang khoát tay, xe ch m ch m ra l r i ch y tu t.Cang day l i t gi th y hai Thanh ng i xu ng hãng. Cang kêu v mà nói:- Tr a nay tôi luôn d i hãng. X mát tôi g i xe v cho má nó xu ng coi

ch ng th d m s a, s n ph t nhà Nghi p giùm tôi. Ph i d n h làm cho kng h n hòi, không c d i trá, r i chi u má nó i luôn xu ng hãngc tôi v v i.

Cang lên chi c xe Citroen c m tay bánh mà i m t mình.Ông Ba Chánh v i cô Huy n m i th y Thanh vô nhà nói chuy n ch i. Th y

Thanh do d . Ông Ba Chánh nói:- Vô nói chuy n u ng trà ch i mà. Tôi m i mua c h p trà thi t ngon.

Th y vô u ng th coi.Th y Thanh i theo ông Ba Chánh mà Vô nhà. Cô Huy n kêu ng i nhà n u

c sôi cho mau ng ch bình trà m i mà ãi khách.

1 ch y nhanh2 n tín



Th y Thanh th m ngh thú giàu sang quy n r quá. Làm sao mà ng i ta kh isa m cho c!



II - TREO TRANH NH N QU

Nhà ông Ba Chánh bây gi ây không ph i cái nhà ngói nh , vách ván, tuych s mát m , song ch t h p c a cha con ông cách 25 n m v tr c. Bây gi là

t toà nhà n m gi a m t cu c t r ng l n và c t theo ki u tân th i, b i v y ngxa thì th y d ng s hùng hào, l i g n thì th y v nguy nga p .

Th Cang c i cô Huy n r i thì gia t càng ngày càng thêm n nang. Ban uCang m n m t c n nhà ph m x ng s a xe h i. Cu c làm n l n l n thêm phát

t; cái x ng nh l n l n n ra l n, ph i thêm m t c n, r i thêm m t c n n a, r tcu c x ng xe hoá ra m t hãng to tát, v a bán xe m i, v a s a xe c , v a tr phtùng, th th y giúp vi c trong hãng k n s ch c.

Cách 8 n m tr c, Cang cho con là Nghi p i qua Pháp h c r i Cang m i loi b n cho gia ình. Nh n d p ng i ta bán mi ng t n m giáp v i t c a cha, Cang li n ra ti n mà mua ng m cu c ra cho r ng l n. Ð t mua r i, Cangi m n v b n ng c t nhà. Ph i phá cái nhà nh c a ông Ba Chánh mà c t l it cái nhà l n n m chánh gi a vuông t, bây gi r ng b ng hai, nh ã mua

thêm. Phía tr c có ch a m t cái sân l n cho xe ra vô thu n ti n. Phía sau nhà chánh,thì c t thêm nhà ti c v i nhà t m riêng, r i m i t i nhà b p. Bên m t thì c t nhà xe. Bên trái thì ào m t cái gi ng r i chung quanh d n t làm r y mà tr ng rau

i.Chung quanh cu c t u có rào gi u ch c ch n; phía d a l có xây c a l n

ban êm óng l i cho kín áo. Ti c vì ch t t không c phì nhiêu, nên ông BaChánh s n sóc r t dày công, mà v n t c coi không sung. D a hai hàng rào hai bêncó tr ng nhãn xen l n v i vú s a, mà cây không c s n s , duy có hàng m vông3

tr ng ch n phía sau thì lá xanh um, cây m p m p.Ki u v c a nhà l n th t c t h p v i cách n n a c n a m i c a i nay.

Chánh gi a luông tu ng t tr c ra sau nh ng phân ra làm hai ch ng, ch ngngoài d n salông ti p khách, còn ch ng trong thì làm phòng n khi có khách n

m. Còn hai bên thì có vách ng n ra làm 4 phòng riêng bi t. Phía tr c bên tay m t,là phòng th cúng t tiên, bên tay trái là phòng riêng c a ông Ba Chánh. Phía sau,bên tay m t, là phòng ng c a v ch ng Cang, còn bên tay trái d n làm phòng ti pkhách, mà c ng là phòng cho Nghi p h c xong tr v nhà. Nghi p c i v r i thì

y tu n sau c ng chi m mà phòng ó.Thu nay h th y Hai Thanh có l i ch i thì ông Ba Chánh th ng m i th y

Vào phòng riêng c a ông mà àm o, vì trong phòng ch ng nh ng có gi ng s t ông ng , mà l i c ng có i v ng4 cho ông n m xem sách, có gh xích u cho ông n m

c báo, có bàn cho ông ng i u ng trà, có t cho ông ng qu n áo, có k cho ông c tsách báo, có gh cho ông ti p khách.

Nh ng trái v i th ng l , b a nay ông l i m i th y Hai ng i t i sa lông5, ôngnói tr i n c ng i ngoài cho có gió mát. Cô Huy n h i tr r a chén xúc bình, r i chính

3 t lo i tre, h u nh c ru t, ngày x a còn c dùng làm côn hay v khí t m vông v t nh n4 (divan), lo i bàn th p theo ki n trúc Pháp, r ng t ng ng v i b ván ng a5 (salon), bàn gh phòng khách theo l i Pháp



tay cô l y h p trà ngon ra mà trà vô bình cho v a, ng ch n c nóng cho chaãi b n.

Th y Hai Thanh nói:- V ch ng Bác v t i xe Huê K t t quá. Bây gi hi u xe ó là quí nh t x

mình, bán m c l m.Cô Huy n c chí nên c i mà áp:- G n t i ám c i ba nó mua cho nó ó. Nó xin chi c xe nh xe c u Hoàng

ng nó c m tay bánh cho ti n, Ba nó không ch u. Ba nó nói v i c u Hoàngkhông có v , i âu c ng i m t mình, nên mua xe “sport” thì trúng u. Nó

p c i v . Ph i mua xe mui ki ng ng v ch ng i coi m i c.Th y Thanh nói:- Coi b mông x Cang c ng con l m.- i thôi! ng có nói, th y hai. Nó mu n gi ng gì c ng c h t. Có u nó

không t ý mu n, mà ba nó c ng khiêu g i, d ng nh xúi cho con nó mu ni k ch .

- Có m t a con, l i con nên, không c ng sao c.- Nhi u khi tôi c n nh n, tôi khuyên nên t p cho con ti n t n ch ng có t p

cho nó n xài l n. Ba nó nói ba nó có m t mình nó. Ti n c a làm ra, r i âyng cho nó h ng ch ai vô ây mà n. Nó h c thành tài r i, thì ph i cho

nó h ng sung s ng l n i ch , c bó bu c i ch ng nào mình ch t r i nói c h ng thì c m t kho ng i nó không bi t h nh phúc là gì.

- Bác v t Nghi p có bi t rõ ngu n g c h i x a hay không?- Th a không. Có ai nói âu mà bi t. Tôi v i ông ngo i nó gi u bi t chuy n x a.

Ba nó c ng không nói t i. T ngày nó bi t i bi t nói thì ba nó m t ng tiuchi u chu ng nó nh con ru t. Ch ng nó i h c, c n ph i có khai sanh, thì banó ra gi a tòa nhìn nh n nó là con, tòa có lên án h p pháp, b i v y không baogi nó có t ý nghi ng i u chi h t.

- Thôi, v y cho xong …Ông Ba Chánh ng t l i th y Thanh mà nói:- Ph i nên gi u luôn cho xuôi chuy n. Cho th ng Nghi p bi t ngu n g c c a

nó, ngh không ích chi, mà s e còn sanh chuy n l n x n trong gia ình.Cô Huy n nói:- Ai nói cho nó bi t, ch c ba nó gi n l m. May m y ng i h i tr c g n ây,

bây gi h ã t n l c h t. Bi t g c tích c a th ng Nghi p hi n bây gi ch còncó th y Hai v i cha tôi và tôi. Mình c gi u luôn, thì làm sao nó bi t c.

Th y Thanh v a mu n nói thì cô Huy n ch n mà nói tr c.- Ð tôi nói cho th y Hai nghe cái cách ba nó c ng nó. Ba nó nghe c u Hoàng có

mua m t cái nhà tr t, trên ng Hàng Sao, lên xu ng có s n ch mà . Banó l t t ki m mua cho nó m t cái nhà nh c u Hoàng. Tôi c n tr , tôi nóinhà mình r ng rãi thì nó chung v i mình, c n gì ph i mua nhà riêng chonó. Ðã v y mà nó m i c i v , v ch ng nó nên chung ng tôi coi ch ngvà d y d v nó. Ba nó không ch u nghe l i tôi. Ba nó chê tôi c gi thói x a.

i v cho con r i b t ng làm dâu. Con nó có v r i thì ph i cho nó riêng ng nó t p làm ch nhà, làm ch gia ình. chung v i mình nó ph i



chi u theo ý mình, nó không có quy n t do chút nào h t. n c m nó ph itheo gi n c a mình, i ch i nó ph i xin phép mình, mua s m v t gì nó c ngph i d ý mình, i s ng nh v y thì m t t do h t, ã v y mà v ch ng nó có

n h u riêng c a chúng nó. chung v i mình chúng nó khó mà ti p khách.i Chí Hoà xa xuôi quá, ph i nó d i Sài Gòn cho vui. T i nh v y

nên ba nó m i mua cái nhà ng B c Hà. Ð ng m n th d m phá s nph t cho g p, ng v ch ng nó i du l ch ch ng tr v thì d n xu ng nhà

i riêng, th y Hai th y có ai mà c ng con quá nh v y hay không?Ông Ba Chánh nói:- Nghi p h c bên Pháp 8, 9 n m, nên ý nó gi ng ng i Pháp. H có v r i thì

mu n xu t thân l p nghi p không mu n tùng quy n cha m n a. B i v y chanó tính mua nhà cho nó riêng, coi b nó m ng. Tuy riêng mà g n thìkhông h i gì m y. Con t i lui coi ch ng b n c a v ch ng nó cho th ng,thì c ng nh m t nhà. Có m t u làm cho cha lo ng i là hôm n Nghi pnghe c u Hoàng tính làm ngh th u khoán nó t ý mu n hùn v i c u Hoàng.Cái ó cha ngh không nên. Ba nó gi i máy móc song thi u h c th c. Hãng l nquá mà ph i m n ng i ngoài lo vi c giao thi p, coi s sách, vi t th t ,ngh a là giao trách nhi m qu n lý cho ng i ta, thì làm sao mà tin c. M ytháng nay Nghi p v ba nó giao trách nhi m cho nó, ba nó coi x ng mà thôithì xong quá. Nó mu n làm th u khoán thì li u l m. Nó có nói t i chuy n ó,con ph i r y nó, khuyên nó ph i coi hãng v i ba nó, hãng phát t quá, c làm

i hoài thì giàu to, c n gì ph i sang qua ngh khác.Th y thanh nói:- K s c u c ng thì làm th u khoán là ph i l m. Song làm ch hãng xe h i

ng c quá, i ngh làm chi. V ch ng Bác v t tính i ch i bao lâu.Cô Huy n áp:- Ba nó cho i ch i m t tháng.- Theo phong t c ng i Pháp, con nhà giàu sang h c i v r i thì v ch ng d t

nhau i ch i, có ít l m c ng n a tháng. Mà ti c c i xong r i ng i ta i li n,ch không ph i h n c tháng r i m i i nh Bác v t v y.

- Ý! Hôm c i r i nó òi i li n ch , t i c u Hoàng c m nó l i ch c u góp lúavà chia gia tài cho xong r i s i. Nô-te6 làm t t ng phân m i r i, c u Hoàng

i v ch ng nó m i ký tên hôm kia, nên m i d t nhau i ch i c ó.- Nghe nói cô Bác v t là con m t nhà giàu l n d i C n Th , ru ng t nhi u

m, không bi t chia ph n cô c bao nhiêu ru ng?- Cái ó th t s tôi không bi t. V ch ng tôi không mu n h i vì s con dâu nó

khi. Nh ng hôm qua v ch ng nó nói chuy n v i nhau, tôi nghe nói chia giatài làm hai ph n b ng nhau, s ru ng không hi u bao nhiêu, nh ng s huê l i

i n m c 23 ngàn thùng lúa. Nhà c a v n t c thì h t cho c uHoàng, vì c u là con trai, nên c u h ng ng lo cúng qu y ông bà cha m .

- Có hai anh em ó mà thôi sao?

6 (notaire), ch ng kh



- Có hai anh em ó. Cha m khu t s m, mà ông n i bà n i, ông ngo i bà ngo ing không còn ai h t.

- Không bi t con ai ó v y?- V ch ng tôi có bi t âu. Hoàng v i Nghi p là b n h c cùng tr ng bên Pháp.

Hai ng i thi u chung m t khoá, r i v v i nhau chung m t tàu. V cy ngày, Hoàng lên m i Nghi p xu ng nhà ch i. Nghi p i theo xu ng t i

Bình Th y. Hoàng trình di n cô Loan và h i Nghi p mu n thì Hoàng s gcho. Nghi p ch i m y b a, nó d tánh n t cô n , r i nó ch u. Ch ng v nóthu t l i cho tôi v i ba nó nghe và xin xu ng nói mà c i cô Loan cho nó. Tôi

i con ai, thì nó nói cháu ngo i ông ch Ph n Bình Th y, còn cháu n i ôngng s T o Phong Ði n. Cha cô ch t h i cô m i c vài tháng. Bên

i bên ngo i c ng không còn ai. M cô c ng m i m t sau ây. Bây gi g côthì anh c là c u Hoàng, ng g . Tôi mu n i xu ng coi b th ng i ta rath nào mà nh t là coi con dâu. Ba nó nói m c eo theo hãng xe, không r nh

âu mà i c. Thôi Nghi p nó ành ai thì c i cho nó, quy n ch n l a làquy n c a nó, mình xen vô làm chi. Cách ít ngày hai anh em Hoàng lên ghéhãng mà ki m Nghi p, may b a ó có tôi và ba nó ó. Nghi p ti n d nHoàng v i Loan cho v ch ng tôi bi t. Tôi coi b cô n c l m. Ba nó m ianh em Hoàng chi u lên nhà n c m. Hoàng ch u. Trong b a c m t i ó, tôi

d m tánh n t cô Loan, tôi th y c l m, ba nó c ng ch u, r i luôn d p ói nói v i Hoàng nh ngày c i, g p chung m t l .

Th y Thanh c i và nói:- Ð i nay c i g d quá ph i hôn anh Ba? V y mà c ng c dâu hi n r quí,

n gì ph i dày công kén ch n.Ông Ba Chánh nói:- Thi t v y. Ð i x a kén quá, mà nhi u khi g p yêu g p qu , ch không ph i

ng i ta.Cô Huy n nghe cha nói câu ng cay nh v y, bi t ý cha mu n ám ch duyên

c c a cô, b i v y cô h t vui mà t ý h th n.Th y Hai Thanh m t ngó cô, mi ng chúm chím c i; th y suy ngh m t chút r i

ngó cùng trong nhà không th y m y a , th y bèn ch m rãi nói:- Có m t chuy n ng ng , h m nay tôi mu n nói cho anh Ba v i cô Hai nghe

ch i. Mà l i ây m y l n, khi có Nghi p ho c mông x Cang nhà, khi thì côHai i kh i, nên tôi không nói. Chuy n n y anh Ba nghe ch c c i b b ng.

Ông Ba Chánh rót hai chén trà m i th y Thanh u ng và h i th y mu n nóichuy n gì.

Th y Thanh h i l i:- Anh có bi t c u Võ Nh Bình bây gi làm vi c gì x nào hay không?Cô Huy n li n nghiêm nét m t và ch m ch ngó th y Thanh.Ông Ba chánh châu mày mà áp:- Không. Tôi không mu n bi t. Mà gi ng ng i vô tình b c ngh a ó bi t mà

làm chi. H chê nghèo hèn, h theo giàu sang mà t n h ng, thì cho th achí h , coi h có th em vàng b c c bao nhiêu xu ng m .



- Ðem m c xì! Còn s ng nh n mà ng túc7, thì ch ng ch t không có ti n m ndân khiêng i chôn, ti n b c âu mà em theo. Nh Bình tên t t quá! T nglà bình Hoa, hay là bình trà, bình r u gì té ra bình b ng.

- Th y ghét ng i ta r i th y chê è. Cách vài ba n m nay, m t b a tôi xu ngSài Gòn th m m t ông b n. Tôi có g p m t ông cai t ng d i C n Th lên nhà u ng thu c t i nhà b n tôi. Tôi h i th m chuy n d i C n Th , thì ôngCai T ng nói Nh Bình làm ông Huy n hay ông Ph gì ó tôi quên, song giàucó sang tr ng l m mà.

- Ph i. Làm ông Ph , mà bây gi thôi r i. Nói h u trí, song tôi không bi t th tu trí hay là m t ch c. B chán n n d t d ch ng khác nào ng i ch t ch a

chôn.- Có l nào n n i nh v y. Bình h c gi i lanh l i tráo tr hay l m mà.- i ã ành ph i có thi n chí, ph i t p kiên nh n, quy t ti n th và có can

m thì m i mong ho c may c thành công. Mà anh Ba là nhà Nho tnhiên anh bi t: ”mu n” là m t vi c còn “ c” là m t vi c khác. Không nênquá tin t ng h mu n thì c. Nên hay h ch c ch n là t i s m ng, t i ôngtr i, b i v y nuôi thi n chí v t lên a v giàu sang thì t t, còn làm u b tnh n ph m ngh a mong t n m c ích ó, thì b y l m.

Cô Huy n mu n nghe rõ chuy n c a Nh Bình ch không màng lý lu n, nên côch n h i:

- Ai h c chuy n ó v i th y, mà th y dám nói qu quy t nh v y?- Tôi th y t n con m t tôi ây. Tôi g p Bình; chánh Bình nói chuy n v i tôi ch

nào có ph i ai h c.- Th y g p âu, h i nào?- Hôm tr c có d p i Bà R a th m bà con. Tôi i th ng ra V ng Tàu th ng

th c gió bi n ch i vài b a. Tình c m t bu i chi u, tôi i ch i phía bãi sau tôip ông c u ng ng i trên viên á, ngó mông ra bi n, m t mày bu n hiu.

Ông c u th y tôi ông c u mu n làm m t l , không nhìn. Ð i v i tôi mà làmcao sao c. Tôi x c l i tôi kêu ích danh, không v tình, không kiêng n chútnào h t. Ng i nh v y d u làm n ông nào tôi c ng m c k , tôi có m x agì âu. Nh t quá ông c u ph i nhìn tôi. Ông c u xin l i, vi n l lâu g p nhauquá, nên ông c u quên. Th t, ly bi t nhau t ngày Nghi p còn bú, n nay ã25 n m r i. S c ông c u coi suy l m, già, m, tóc m b c hoa râm, r ng ã

ng b n b n. Nh ng ngó thoáng qua thì tôi bi t li n.Cô Huy n c ng nh ông Ba Chánh c ng i im lìm mà ngó th y Thanh, không

bi u l thâm tâm, nên th y không bi t vui mà nghe, hay là ghét nên gi n.Th y Thanh nói ti p:- Tôi ghét, tôi khinh b l m. Ban u tôi mu n trút h t túi ch nho trên u ông

u cho ã n gi n. Nh ng tôi li n ngh l i gi n m t khôn: n i nóng khôngng gi vui v tìm hi u coi lòng tham phú ph b n ã giúp nâng cao ôngu n m c nào. Tôi l y l i d u ng t, m m m ng, mà h i th m trên ng

làm quan ông c u ã i t i âu, gây s nghi p ã c bao nhiêu, b v con

7 thi u th n



th nào, l p gia tr t i âu. Th t tôi c ng châm chít chút nh cho vui, chkhông nói n gi n, b i v y ông c u l n l n áp l i tôi h i, không gi u gi mgì h t. Nh v y mà tôi c bi t ông c u làm vi c l n l n c th ng t i ch cPh . Nh ng vì có vi c làm cho ông c u th t chí, nên h i n m ngoái ông c u ã

u trí non, không thèm làm quan n a. Tôi h i ông c u có ru ng v n nhi uhay ít, thì ông c u nói không có gì h t, không có ru ng t mà c ng không cóti n b c. Tôi h i không có gì h t thì sao s ng, ông c u nói ông c u s ng v i sti n h u trí, s ng m t mình không có v , không có con thì không hao t n chi

m. Tôi ng c nhiên, nên tôi h i v y sao nghe nói c i v d i C n Th giàum mà, v ó ã b hay sao mà nói không có v . Ông c u nói v ch t, nói c t

ng n, không ch u nói ng i v y giàu hay nghèo, v i nhau có con haykhông.i ây cô Huy n m i ch n mà nói:

- Tôi có t i nhà, tôi có nói chuy n v i ng i v ó mà. Nhà c a t t l m, bng giàu sang. Có l nh ng i y l m ch .

Th y Thanh nói:- Tôi không hi u. Ông c u nói v y thì tôi hay v y. Tôi không thèm cãi. Tôi còn

i bây gi h u trí r i ông c u l p gia tr t i âu. Ông c u nói không có nhàa ch nào h t. T i âu vui thì ch i, ch ng bu n thì i ch khác. Ông c u

ng i t i mé bi n nói chuy n h n m t gi , coi b bu n b c chán n n c c m.Tôi th y v y th t tôi b t nh n, nên không n nh c chuy n x a mà xài ông c u.Anh Ba bi t tánh tôi nóng l m ch . N u tôi mà ng lòng, thì anh Ba hi u tình

nh th nào.Ông Ba Chánh h i:- Bình không h i th m t i v con h i tr c hay sao?- Không, ông c u không nói t i cô Hai, mà c ng không nh c t i anh, có l ho c

th n, ho c s tôi xài x . Nh ng ông c u có h i th m Nghi p.- Th y có nói th t hay không?- Nói ch . S gì mà ph i gi u. Tôi nói thi t ráo, nói cho ông c u t c ch i. Tôi nói

i ông c u chê nghèo mà b cô Hai, nên ít tháng sau có m t ông ch hãng xei d i Sài Gòn c y mai m i mà c i cô. Ông ra gi a tòa nhìn Nghi p là con,

cho Nghi p i qua Pháp mà h c. Nghi p h c gi i thi u Bác v t, có b ng k c u c ng. Bây gi hãng xe l n l m. Nghi p ã v m y tháng nay, ng

ph v i cha mà cai qu n hãng nhà, không ch u làm quan.- Bình nghe nh v y r i có nói gì hay không?- Không. Ng i g c m t th ra, r i a n c m t, ch không nói chi h t. Tôi li c

xem s c di n, tôi bi t ông c u h i h n l m. Có con mà ành b r i, chong i khác h r c h nuôi, h làm khai sanh, h cho n h c r i thành con

a h . Bây gi mình không dám ngó con mình, th t m c c quá, nên ch tph c cho r i.

- Ðó là m t b c tranh nh n qu treo lên cho ng i i xem chung. Thu nayth ng nh n dùng cái thuy t “qu báo” mà h m he k qu y, thì không ai thèm

. Ð ông Tr i ra tay cho bài h c th coi thiên h có s mà tránh ng t i l ihay không.



- N y anh Ba, cô Hai ây lúc còn nh cô th u hi u th thái nh n tình h n anhem mình. Tôi nh khi cô b ch ng b C n Th cô b ng con tr v , cô nóing i ta b cô thì cô l y ch ng khác. Mà l n n y cô không thèm l y ch ngtrong ám ng i có h c th c n a, cô s ng m t ng i th thuy n, ch c ththuy n bi t l ngh a liêm s h n. Cô ngh úng quá. Cô ng th Cang, nên bâygi i cô làm bà ch hãng, giàu có sang tr ng t t b c, ch ng m n yêu quí tr ng,con danh giá l y l ng. Tôi ngh nhà anh Ba th t là nhà ph c c; mà tôi c ngkhen cô Hai th t sáng su t h n m y lão già n y.

Cô Huy n m m c i mà nói nh nh :- Th a th y, h i ó em t c gi n nên em nói c m ng. Em g p ng i ch ng bi t

ng ngay l ph i, là ph n may c a em ho c là nh âm c c a cha em, chem có gi i gì âu mà oán trúng k ph i trao thân g i ph n. Th a th y, emnghe chuy n th y nói nãy gi ó em không c m ng, không vui, mà c ngkhông bu n chút nào h t. Ðã phân r nhau r i thì m nh ai i ng n y, ailàm sao thì làm. Thi t, nghe ng i ta nguy kh n, em không n vui m ng mà

u nghe ng i ta cao sang ch c em c ng không t c gi n.Ông Ba Chánh nói:- Cang th t ít h c; mà mu n nói cho úng, thì ph i g i nó là ng i không có

c. Tuy v y mà i nó là ng i bi t u l m, d u i v i ai c ng v y.Th y Thanh nói:- H c cho nhi u mà h c th nào kia, ch h c v i cái m c ích th p hèn, h c

ng cho vui m t s ng mi ng, h c nh v y càng thêm h i, ch có ích gì.Th y Thanh t mà v . Cô Huy n a ra c a và nói:- Chuy n th y Hai nói nãy gi ó, xin th y ng nói cho ch ng em ho c con em

bi t. Th y nói cho cha em v i em nghe thì r i.Th y Thanh ch m h m áp:- Không, không! Tôi bi t mà. Tôi nói riêng cho cô v i anh Ba nghe mà thôi, ch

nói cho ng i khác bi t làm chi. V ch ng ng m m, cha con angth ng yêu, b i ng tro tàn lên làm chi cho bay b i mà làm quí trongnhà.

Cô Huy n c i mà áp- Cám n th y Hai.



III. S N LÂM C M TÚ

Bu i s m mai, trong th ô Sài Gòn, c ng nh trong vùng ngo i ô Bà Chi uNgã N m, s ho t ng c a dân c t o thành m t quang c nh náo nhi t c c m.Trên các n o ng ng i i b d p dìu ông o, l i còn thêm xe h i, xe ng a, xekéo, xe p, t p qua t p l i không ng t. Vì v y nên s r i ro ng ch m x y rath ng th ng, d u ng i ta ã có áp d ng nhi u ph ng pháp ng n ng a tai

a, nh ng c ng không th ch m d t tai h a n i.Xe h i c a bác v t Nghi p là hi u xe mã l c nhi u, t c l c mau, nh ng vì s p

ph nh l i c n d n c a ông ch l n, nên chú ý c n th n, c t t mà ch y, gi k llu t i ng, không thèm tranh giành mà qua m t. Qua kh i c u Bình L i r i, xe

i b t u ch y mau, nh ng s mau ó ch a úng v i t c c a xe; trên kho ngng th ng ngay và tr ng tr i thì ch ch y t 70 t i 80 mà thôi còn g p xe ph i nép

mà tránh, ho c qua m y xóm ông, hay t i khúc quanh qu o, thì b t xu ng mà ch y40 hay 50, có ch còn ch m h n n a.

Tuy v y mà khi t i khúc quanh quanh Xuân Tr ng có m t chi c xe cam nhông phía Biên Hoà ch y xu ng thình lình xông ra nh ch p nhoáng mà ch y không

bóp kèn, may anh s p ph c a Nghi p lanh m t l tay, ép sát vô l nên kh i ng.Gi a lúc hai xe tránh nhau, gió ph t nghe m t cái vù, làm cho cô Loan gi t mìnhkh ng khi p, ch p tay ch ng mà níu ch t c ng.

Nghi p ngó v mà c i và h i:- Em s hay sao?- Em h t h n t ng ng r i ch .- Ð ng s . Không có sao âu. Anh Sáu Bính c m tay bánh thì kh i lo. nh gi i

m, l i ch y xe k l ng.- T i nh v y nên ba m i giao cho nh i v i mình- Còn anh t C u th máy ó c ng gi i l m. nh là cánh tay m t c a ba. Hai

ng i này là r ng c t c a hãng mình trong x ng xe.- Ch c ba cho n l ng l n.- L ng l n h n h t. Anh t C u bên V nh H i, có nhà c a àng hoàng. Còn

anh Sáu Bình m t c n ph lá trên Phú Nh n, ch không c s ch s , l ii b a i làm xa quá.

- Sao nh không m n ph g n hãng mà ?- Ý! Sài Gòn ph m c quá, h ng th thuy n làm sao m n n i mà em. Qua

th y cái nhà ba m i mua cho v ch ng mình ó, có 4 dãy nhà b p dài t i 4n, c n nào c ng r ng rãi, mát m . Qua tính m t c n n u n, m t c n

cho nhà b p , m t c n cho b i. Còn d m t c n qua s cho anh Sáu vi mình.

- Ð c l m, song s nh có con ông, ch t h p, nh không c ch .- Ð qua h i nh coi.Nghi p kêu Sáu Bính mà h i:- Anh Sáu, anh có m y a con?- D v ch ng tôi có m t th ng con trai mà thôi.



- Ð c bao nhiêu tu i?- Th a, 8 tu i. Nó ã b t u i h c t khai tr ng n m ngoái.- Ð c l m. Ba tôi m i mua cho tôi m t cái nhà trên ng B c Hà, anh bi t

hôn.- Th a bi t, cách m y b a tr c, tôi có a bà ch l n lên coi th d n d p. Nhà

ng rãi t t quá. Tôi có i coi cùng h t.- Ði ch i v ây tôi s d n v ó. V ch ng tôi mu n m t c n d i dãy

nhà b p cho anh d n v ó mà , anh ch u hay không?- D , n u ông bà th ng, ông bà cho v ch ng tôi thì kh e l m. Tôi mang n

t s c, có l nào tôi không ch u. Ð c ó, tôi i làm g n, mà v tôi cònki m công vi c làm c n a.

- V y thì xong. Ð i ch i v r i s bàn tính l i.Câu chuy n ch a d t thì xe ã t i t nh l Biên Hòa. Th y xe c a Hoàng u g n

tr ng h c mà ch , Sáu Bính li n t p máy ng ng l i.Hoàng m c b th thao trông r t g n gàng và m nh m , b c l i nói v i p

ph 8 :- Anh ch y ch m quá. Tôi lên ây ch nãy gi g n 15 phút.- th a ông ch l n d n tôi i v a v a ng ch y mau, nên tôi không

dám ch y.- Tr i i, c m xe “Sport” mà i theo t c l c b n n m ch c m t gi ng ch

anh lái thì m i m t quá, tôi ch u sao n i. Ph i i khá m t chút ch .Nghi p m c a leo xu ng mà nói:- em nhát quá, ch y mau nó s . Em th y v y em không dám xúi anh Sáu

ch y. V y anh c i tr c, th ng th ng xe em theo sau.Hoàng c i mà nói:- À! Có àn bà u khi n mà!Cô Loan nói:- Ði ch i, ch có ph i i chuy n g p âu mà ch y mau. Ð n chi u mình s

i Ðà L t c ng không h i chi. Ði ch m xem phong c nh ch i.Hoàng a tay xem ng h , r i v a lên xe v a nói:- Thôi, tôi ch y tr c a. Lên Dijring9 tôi ch ng n b a tr a.Nghi p g t u r i c ng lên xe. Hai xe n i uôi mà ch y.

***Ra kh i t nh l ng b ng ph ng, l i ít xe, mà ng i i c ng v ng bóng. Sáu

Bính cho xe ch y mau h n; nh ng m t lát r i xe Hoàng c ng m t d ng, không cònth y ch y tr c n a.

Lúc i ngang qua m y v n cao su nh nh , n m d c theo ng, thì cô Loanch mà tr m tr , cô khen cây tr ng ngay hàng th ng l i, cô khen ch v n s n sóc k

ng, b i v y tuy là c nghi p t o ra th l i, ch không ph i h ng nhàn,

8 (chauffeur,) ng i lái xe, tài x9 Di Linh



song c nh thú có v phong l u, có màu n d t, v a thanh cao, v a bí m t th t khkính, kh ái.

Ch ng t i kho ng r ng, cô th y có lúc cây nh chen v i cây to, nhánh lá sumsê r m r p, r i có lúc cây cao ã n h t ch còn cây th p lúp xúp mà thôi. T nhchí l n vùng ng b ng, ru ng thì c y lúa xay g o, v n thì tr ng cây háitrái, cô ch a t ng th y r ng r m non xanh, b i v y th y r ng l n mà không ng ithì cô ng i ngùng, nh t là th y núi non ch n ch xa xa thì cô h i h p.

Nghi p c t ngh a cho v hi u r ng ó là m t ngu n l i l n c a qu c gia, r iluôn d p gi i bày l lu t v r ng c m l p ra b o h cây c i ng duy trì ngu n l iy.

Nghi p l i ti p c t ngh a cho v hi u t i sao mà có núi, r i nói núi c ng khôngph i là v t vô ích. Núi làm l i cho loài ng i v ph ng di n khác. T i con ng ikhông tài l c mà khai thác, nên nó không giúp ích c mà thôi.

Cô Loan l y làm vui s ng mà c nghe ch ng gi i bày nh ng u m i lthu nay ch a có ai c t ngh a rõ ràng cho cô hi u. Cô ng i m t bên ch ng mà tronglòng ph i ph i, tai nghe, mi ng c i, say s a mùi h nh phúc, h n h n o t ng lai,quy t hy sinh t t c cho ng i b n i tr m n m ng n b i cái công phò trì dìu

t.Lên t i èo Blao, núi r ng càng thêm ch n ch phong c nh càng thêm xinh

p, cô Loan càng thêm say s a, say s a v i c nh, mà c ng say s a v i tình n n icô nh m m t ng i im lìm không nói chuy n c n a.

cao ã lên nhi u, nên khí tr i b t u mát l nh. Nghi p v i l y cái áochoàng cho v .

Cô Loan th y m t t p i cái10 mang gùi i d a bên ng i chung v i M ic. Cô ch cho Nghi p coi r i châu mày mà nói:

- i nghi p quá! ch n r ng núi, tr n tru ng, l nh l o, n c c kh v t, con ng i s ng nh v y thì có vui s ng gì âu!

- quen r i h c ng sung s ng nh mình v y ch . T i mình t p quen cáithói n cao l ng m v , ng n m m g i êm, nhà cao c a l n, mình th y

nh v y mình t ng là h kh . Ng i ta ã d d h h t s c, mu n d in nh mình. H không thèm. H yêu t do c a h h n là cu c s ng

a mình. Ngh cho k , tôi không dám chê bai h .- Anh n h c x v n minh c c m. Anh ã ch u cho là v n minh un úc

trí não anh. T i sao anh chán n n n n i mu n ca ng i cái thú dã man?- Nh ng danh t v n minh v i dã man là danh t tr ng r ng không có

ngh a gì h t. Bi t sao là v n minh, bi t sao là dã man, em? Ng i i hng v n minh là khôn ngoan, dã man là d i d t. H l m to. Thói kêu là

n minh bày ra nhu c u vô s . Ð làm cho tho mãn nh ng nhu c u y,thì con ng i ph i lao tâm c c xác không bi t bao nhiêu mà k cho xi t.Còn thói kêu là dã man không khiêu g i nhu c u gì h t, b i v y con ng ithong th , kho kho n, kh i lo, kh i tính, không tranh h n, không s thua.Em ngh l i coi thói nào làm cho con ng i sung s ng?

10 ng i thi u s



Cô Loan m m c i ch không tr l i.Xe lên t i Dijring, th y xe c a Hoàng ng u tr c nhà hàng, nên Sáu

Bính cho xe ng ng ti p theo ó.Hoàng trong nhà hàng b c ra nói r ng:- Tr h n n a gi . Ch y c v y c ng là khá r i a.

C u nh y xu ng m c a xe. V ch ng Nghi p b c ra, r i ng ngó tphía mà ng m c nh.

Nghi p dòm ng h r i nói v i Hoàng:- i 10 gi . V tôi có mua n em theo nhi u. V y mình t m ây n

ng, ch i, r i ch ng 2 gi mình s lên Ðà L t.- c, c l m. Mà còn s m quá nên ch a ói. V y mình th b theo

ng ây i m t khúc ch i cho dãn c p giò.Nghi p day l i h i v :- Em m t l m hay không?- Không, em kho nh th ng.

ch ng Nghi p v i Hoàng d t nhau i ch i, i ch m ng th ng th cphong c nh non xanh r ng th m. Cô Loan khoái l c h n h t. Cô n c n khen c nh

p nh tranh v , cô m n yêu non núi khiêu g i chí thanh cao. Nghi p th y v cótâm h n ham an t nh thì tho chí vui lòng nên chúm chím c i. D t nhau i h n m tgi , xem phong c nh núi r ng ch n ch , d o kh p c th tr n cao nguyên, r i l n l ntr l i xe ng s p t vi c n u ng.

Hoàng nói, Hoàng ã h i d r i, nhà hàng có lave11, r u chát12. Ð n ch có“jambon”13, tr ng gà v i h p ch không có th t r ng. May có máy n c l nh, nêncó n c á chút ít.

Cô Loan lên xe l y bánh mì, th t ngu i, trái cây, r u chát, r i trao cho SáuBình v i T C u em vô nhà hàng. Cô mu n l y thêm ba tê14, cá mòi, nh ng ch ngkhông cho. Nghi p nói nhà hàng có, thì mình dùng nhà hàng cho ch vui lòng

i ti p khách.Vô nhà hàng, Nghi p bi u Sáu Bính kêu b i nh c hai cái bàn khít l i, ng i

t th y ng n chung v i nhau cho vui. hai anh s p ph v i th máy u không ch u, h xin anh em h ngoài

xe mà n c ng c. V ch ng Nghi p không cho. Hoàng c ng không ng ý, bu cph i ng i chung v i nhau mà n, vì trong cu c i ch i, m i ng i u ph i chungvui, không nên phân giai c p.

Trong lúc b i t bàn s p d a, Nghi p v i Hoàng coi d n n, thì cô Loan ii xem t ki ng c a nhà hàng xin l y ra cho cô hai chai la ve, vài h p ba tê và vàip cá.

Cô nói cô có bánh mì v i r u chát ngon, nên kh i mua. Ông ch nhà hàngbi t khách sang tr ng, nh ng th y bi u d n cho s p ph ng i chung mà n, thì ôngcó s c ng c nhiên.

11 (la bière), bia12 u nho, r u vang13 th t heo mu i lu c chín14 (pâté), bánh nh n m n



Bàn d n r i, v ch ng Nghi p v i Hoàng ng i phía ngoài còn ba ng i kiang i phía trong; n v i r u c hai phía u nh nhau, ch t ng sung s ngvui c i, ch vui có d p h u ãi k c ng s v i mình, t vui vì c m th y ng i caosang mà không khinh r b c hèn h .

Nghi p li c th y s p ph c ng nh th máy, c ba u l ra v c m tình trênt, thì nói:

- Ba anh c vi c n u ng cho no, ng ái ng i chi h t. Chúng tôi là b n tânti n, may c th y xa nghe r ng, chúng tôi n theo c nh i m i khôngch u bo bo ôm p thói c óc x a, nh m y ông già h i i tr c. Chúng tôikhông ch u n nh n, chán nãn c r . Nh ng tánh ó làm cho con ng i nhunh c, y u i không th s ng n i v i c nh i c nh tranh chi n u n y.Trái l i chúng tôi th thi n chí v i trí l c. i, d u làm vi c gì chúng tôi

ng nh m s thành công mà làm m c ích. Nh ng i theo m c ích ó,ch ng bao gi chúng tôi ch u gian d i, dua b hay c ác. Ð cho cthành công, chúng tôi t p chí th ng ngay, c ng c i, kiên nh n c ng quy t.Nh ng u y ch ng c n có h c nhi u hay tài cao m i làm c. M y anh

ng nh chúng tôi, h quy t chí thì làm nên, vì l i khí ti n th trong tinhth n, ch không ph i ch h c l c. M y anh u bi t ba tôi. H i còn trai trba tôi là m t ng i th c ng nh m y anh, không h c gi i, c ng không cótài gì h n. Ba tôi nh bi t l p chí nên m i thành công. M y anh c ng có th

t ngày kia c ng lên a v ch hãng nh ba tôi v y, bi t ch ng âu. C u khiêm nh ng nói:

- Chúng tôi âu dám bì v i ông ch l n.- Sao v y?- Ông hay l m mà!- Anh nói nh v y là t i anh ch a nuôi chí c ng quy t, ch a t p tánh c ng

i. Anh ph i hy v ng mà ti n hoài, t nhiên m t ngày kia anh s thànhch nh n. M y anh nên bi t bên Âu bên M có nhi u ng i hi n nay làmch x ng i công ngh , giàu có b c c b c t , dùng nh n công n smuôn, h i tr c h c ng trong ám th thuy n nh m y anh mà xu tthân, ch nào ph i nh ph m hay là nh tài h c. Bên Hoa K có m y ôngth thuy n, ho c nông phu nh l p chí mà thành công, sau v t lên t i

ng Th ng. Kìa nh ông Ford, ch hãng xe h i ó, lúc kh i u ng làt th thuy n nh anh T ây, ch nào ph i ng tr ng i h c hay

tr ng công ngh nào mà xu t thân âu. Tôi nói thành công nh chí, chkhông ph i nh h c, nh t là không ph i nh may m n ho c c p gi t.

Hoàng mu n tr ng chí cho ba anh em, nên ti p nói:- i Nghi p nói v i anh em ó là nói ngay vào s th t ch không ph i nói

láo âu. M y anh ph i l p chí m i, ph i nuôi tâm h n m i ng nâng ing lên cho cao, ng tranh s sanh t n v i thiên h cho c th . Hi n

nay i s ng c a h ng bình dân trong n c mình còn v t v quá. Ph i ti nlên, ti n cho m nh.

Nghi p nói:



- Ði ra vùng ngo i ô Sài Gòn Ch L n, tôi th y b n c a anh em lao ngth t là kh n kh . H i s m m i ng i trên xe tôi có bàn v i v tôi. Chúng tôitính cho anh Sáu Bính v t m trong m t c n nhà sau c a tôi ng nh ilàm cho g n và cho s ch s m t chút. Nh ng ó là m t gi i pháp t mth i và m t s giúp cá nh n ch không ph i m t cách c i thi n i

ng cho toàn th th th y giúp công trong hãng. Tôi ã có trù nh m tgi i pháp l n lao h n kìa. Tôi có bàn v i ba má tôi. Ba má tôi ch p thu nnguyên t c và quy t s th c hành trong n m nay. Hi n gi th th y tronghãng tôi g m l i 30 ng i. Mà trong s ó ch ng có m i ng i ã có nhà

a t t r i. V y còn vài ch c ng i xa xuôi, ho c ch t h p l m. Ba mátôi m i tính ki m mua trên vùng Chí Hòa m t vùng t cao ráo r ng rãi,

i c t ch ng vài ba ch c c n nhà ngói vách ván, cho th y th tronghãng ai không có nhà thì lên ó mà . ó i làm xa. B i v y tôi tính mua

t chi c cam nhông15, c bi t cho anh em dùng mà i làm. G n t igi làm thì t t c lên xe c m lái mà xu ng hãng. Ch ng mãn gi thì lên xemà v v i nhau. X ng nh t v ru t hãng ch u h t. Anh em ch gìn gi máymóc và c m lái mà i. Có l anh em c ngh vi c, thì c l y xe y chnhau i Long H i ho c V ng Tàu mà t m bi n. Anh em ngh coi làm nh

y th y th trong hãng hoan nghinh hay không? C u ít nói mà nh có ly la ve t ng giùm nhi t , nên anh nói l n:

- Ông ch lo l ng cho th y th nh v y thì ng i ta c m ph c sát t chkhông ph i hoan nghinh suông mà thôi. B n th thuy n chúng tôi tuythi u h c, song bi t n ngh a l m. Ð c ông ch h u ãi thì ai c ng thíthân n l c mà n áp, ráng làm cho hãng th nh phát thêm ng chung

ng v i nhau.Hai anh s p ph c ng lên ch 16 nên v tay mà bi u ng tình.Hoàng nói:- Anh em tôi i ch i ây, xin m y anh em ng t ng chúng tôi gây d p

ng phá c a, lãng phí, nh m y công t hình d ng b nh bao mà u óctr ng r ng ó v y. Không ph i dâu. Chúng tôi i ch i, song chúng tôi cònnh m m t m c ích l i ích, l i ích cho chúng tôi thì ã ành, mà c ng l iích chung cho ng bào, cho anh em c n lao. Th a cu c i ch i du l ch,chúng tôi s gia công quan sát nh ng ngu n l i c a n c nhà, mà x a nayho c vì vô ý, ho c vì thi u s c, nên ch a ai khai thác cho ng i c n lao cócông vi c làm, cho ng bào chung h ng ngu n l i. Mang cái danh thanhniên tiên ti n, chúng tôi quy t làm cho x ng áng cái danh y. Ch ng ph ilo vinh thân phì gia, bóc l t k quê, hi p áp k y u, trong nhà thì h nghách, ra ngoài thì s run, nh h i tr c v y n a. Chúng tôi là o binh tiênphuông, lãnh nhi m v ru ng ng m n o, quy t nâng qu c gia dìu

t ng bào, c i thi n xã h i, d y d ng i quê d t, binh v c ng i y ut. Nói tóm l i, chúng tôi mu n làm sao cho n c Vi t Nam giàu, cho dân

15 (camion), xe v n t i16 ngà ngà say



Vi t Nam m nh, c ngang hàng v i các dân t c khác mà không h ,không s .

Sáu Bính nói:- y ông h c gi i mà m y ông làm nh v y, thì chúng tôi s n sàng ti p

ng phía sau. Chúng tôi s theo sát cánh m y ông; chúng tôi s hy sinh t t không do d , không m n ti c chi h t.

i th y n u ng xong r i, nên em cà phê nóng ra mà rót cho m i ng i m ttách.

Hoàng nói:- À! Cà phê! Cà phê b n x ph i hôn? Tôi a cà phê l m, u ng m t tách

không ã. Anh b i làm n l y ly l n rót cho tôi m t ly m i c. Ê,Nghi p, nghe nói Dijiring n y ng i ta có l p v n cà phê. H i nãy ich i mình th y có m y b i tr c nha hành chánh ó coi b t i t t quá.

r i anh em mình ki m t l p m t v n cà phê ây. Ðó là m t ngu ni l n. Mình tr ng th , nh c mình s m s ra cho l n ng s n xu t

cà phê cho trong n c dùng, kh i ph i mua cà phê ngo i qu c n a.Nghi p nói:- t n y không b ng vùng Kontum. L p v n có l nên ra ó mà làm,

ch c thành công h n.Cô Loan nói:- Em thích l p v n l m. Hai anh l p v n cà phê i. Em s làm qu n lý, em

t i ch mà coi v n cho.Nghi p ngó v mà nói:- gi a ch n r ng núi, bu n l m, em ch u sao n i?- Anh t ng em ham vui, ham coi hát, ham nh y m nh h sao? Em ghét

y th xa hoa ó l m. Em mu n yên t nh mà thôi.- c v y thì t t.Hoàng th y ng h ã ch 2 gi nên ng d y. S p ph v i th máy ra xe mà

xem xét máy móc v ru t. Cô Loan b c vô trong tr ti n n u ng cho ông ch nhàhàng và phát ti n th ng cho b i, r i anh em m i t giã ông ch mà lên xe ng iÐà L t.

Xe Hoàng c ng v n ch y tr c, nh ng bây gi Hoàng giao cho s p ph c mtay bánh mà ch y.



IV. PHONG C NH TH N TIÊN

Sau mùa ông l nh l o, qua ti t tháng 2 tháng 3 n y khí h u u hoà, nênphong c nh Ðà L t là phong c nh th n tiên.

Trong thành, tr m hoa ua n , phác h a màu, ch ng khác nào nh ng b ctranh p do tay th v v i mà trình bày kh p n i. Tr c sân trên c a, d a l , bên

, ch nào c ng th y hoa, mà hoa nào c ng yêu ki u di m l .Trên m y i thì c xanh m t, che ph m t t, ch th p c ng nh ch cao.

Có khi gi a t m th m xanh y d ng lên m t vài cây thông già, s ng s ng gi a tr i,nhánh g gh , lá th a th t, d ng nh thiên th n c a t o hoá t bày, dòm ngónh n gian, ho c th thách tu nguy t.

Trên tri n núi, r ng thông ch n ch , che b t h th m, thêm oai nh cao. N ui r ng n y t o ra t âu bao gi và t o ra làm chi, thì khó mà tr l i c.

Còn xa xa thì non xanh l x ch n b t ch n tr i, dãy d c dãy ngang, nhcao nh th p. Ð ng tr c quanh c nh t t t i mà trù mà m t17 n y, ng i a c mt ph i ng m ngùi, ng i h p hòi t nhiên r ng rãi.

Cách vài m i n m tr c M ng Liêm tiên sanh tr l i ch n n y, c th y tayng i chen vô mà thay i quang c nh thiên nhiên càng thêm v p, thì c c m

ng nên ngâm:

“N m m i n m tr l i non n y.Cám c nh Lâm Viên l m i thay.

y s c hoa tiên th m thoát t c. b núi Ph t mát h ng ngày.

Vui v y tùng l c mùi c u o.Khéo léo lâu ài v bi n gì.Th gi i l u ly rày ã hi n.

i ai, n trái nh tr ng cây”

m h ng c ng ph i, vì thay i th t. H i u th k 20 n y, Ðà L t n núptrong vùng hoang vu t ch m ch, núi non tán lo n, r ng rú b t bùng, thú c m sanh

ng t do, ng i m i l i qua r i rác. Trong m t kho ng ba b n m i n m, mà Ðàt hoá thành m t th tr n r c r t t t i nh s n ng b ng lai, nh th gi i c c l c,

th thì làm sao n ây mà không có c m h ng.Hoàng c ng nh v ch ng Nghi p thu nay ch a lên Ðà L t l n nào, b i v y

a t i ây l ra v ng c nhiên, không dè t o hoá s p s n mà dành cho n c Vi tNam m t kho nh thiên àng yêu ki u n th . Hoàng và Nghi p ã t ng d o xemnhi u danh s n th ng c nh bên Châu Âu, nên ng c nhiên mà không tr m tr tháiquá. Duy có cô Loan, vì thân ph n côi cút, không ai d t di ch i xa, nên th y c nh l ,hoa nhi u thì cô náo n c trong lòng, cô ng i không an, kêu Sáu Bính bi u ch y ch mch m cho cô th ng th c.

17 trù m t, phì nhiêu



Nghi p nói mình nh ch i lâu, v y ch ng thi u chi ngày gi cho mìnhngo n c nh. Ð ki m nhà hàng mà an ngh cho kho r i Nghi p s em v i xemcùng h t, không b sót m t ch nào, ch i ây r i còn i nhi u ch khác n a. CôLoan n m tay ch ng mà si t ch t, mi ng m m t n c i chan ch a tình yêu.

n 4 gi chi u hai xe ng ng tr c nhà hàng Lâm Viên, là nhà hàng l n nh ti Ðà L t. Vì Nghi p ã có ánh dây thép tr c mà m n s n hai phòng, b i v y xea ng ng thì hai ng i b i ch y ra mà ti p r c. Nghi p x ng tên, thì b i nó ãn s n hai phòng r i, phòng h ng nh t, s 10 và 12 khít nhau t ng d i t, kh i

lên thang l u.i chia nhau xách hành lý, Hoàng v i v ch ng Nghi p i vô. Ng i qu n lý

ng t i c a mà chào r t vui v . Ch hai phòng cho khách r i qu n lý d y b i h em vô xong thì ch nhà xe cho s p ph bi t ch mà c t xe.

Sáu Bính v i ba Thiên, s p ph xe Hoàng, i theo b i và coi cho bi t phònga ch . Hai ng i nói:

- Ông ch tính chi u nay i ch i không?Cô Loan r c mà áp:- Ði ch , r a m t thay r i i.Nghi p c i và nói:- Khoan! Ch m ch m m t chút. Ð ba anh ki m nhà ng m n s n m t cái

phòng ng t i có ch mà ng v i nhau ã.Sáu Bình nói:- Th a, kh i m n phòng. Anh em tôi ng trên xe.Nghi p suy ngh r i nói:- Ng trên xe b t ti n…- Th a, có b t ti n chi âu. T i tôi quen r i.- Còn anh T C u n a chi?- Anh ng v i tôi. Anh có tính v i tôi r i. Trong ga ra xe nhi u chi c l n x n,

không nên b i ng ch khác. T i gi n c m t i tôi l y xe i ch mà n,i v ây ng , không nên r i xe.

- Ng trên xe ban êm l nh l m, ng i ta nói l nh 14 , có b a xu ng 12 l n.

- Chúng tôi bi t nên có em m n và m theo. Ông ch ng lo.- y anh ói b ng ch a?- i n d i Dijring còn no quá.- y thôi lau quét xe cho s ch ng bà m tôi18 s a so n r i th i vòng

ch i. Bà nóng n y quá mu n i li n ng xem phong c nh.- Bà m i lên ây l n u nên bà mu n i coi cho bi t.Cô Loan ng r a m t, cô day l i nói:- Anh ng có kêu tôi b ng bà n a nghe hôn anh Sáu. Tôi còn nh nh em

út. Anh kêu b ng cô thôi.Sáu Bính d r i qua phòng c a Hoàng, có g n s 12, mà r Ba Thiên i lau xe

cho s ch s .

18 (madame), v tôi, nhà tôi



Hoàng v i v ch ng Nghi p r a m t thay i áo qu n, r i cùng nhau i l iphòng n mà gi i khát. Hoàng v i Nghi p u ng la ve còn cô Loan thì u ng s a t i.

Loan u ng ri t cho h t ly s a, r i c c m bóp d m ng d y m y l n, t ýmu n i ch i cho mau. Nghi p mu n làm vui lòng v , nên khuyên Hoàng u ng maumau ng i.Ra xe, Nghi p kêu hai anh s p ph mà nói:

- Hai anh ã có lên ây nhi u l n, hai anh bi t ng sá rành r . V y haianh ch y ch m ch m, a chúng tôi i kh p trong châu thành ng xemtr c, coi châu thành bao l n, a th ra sao, dân c ít nhi u, nhà c a t t

u. Tr c h t i ch , r i b t ó i l n ra ngoài, i vòng cho giáp h t ng sót ng nào. Nh ng c trong thành ch ng ra ngoài. Mình còn

ch i nhi u ngày, b a khác mình s i xem m y vùng ngo i ô, khôngn g p l m.

Ba Thiên thú th t anh ch a i giáp châu thành, Sáu Bính khoe mình th o h t ,nên lãnh i tr c d n ng.

Xe i vòng ch r i lên dinh Th tr ng, l i nha Qu n o. Cô Loan th y phíatay trái có m t cái h l n, b h m bông r c r màu, cô bi u Sáu Bính qu o qua

ó cho cô xem, Nghi p ng n c n, khuyên s p ph c ch y theo l i mình ã d n,ch ng nào ph i l i h thì s l i, ho c i giáp h t r i s tr v ó mà ch i.

Xe i ngang nhà Huy n M i, qua phía nhà th ng xem m y r y tr ng c i,tr ng hoa, r i tr l i nhà èn ng vô su i Cam Ly. S n ng Sáu Bính cho xe ch yluôn lên m c a ngài Long M Qu n công r i quanh tr v vi ng Y vi n Pasteur,tr ng N h c “Couvent des Oiseaux”, nhà th , nhà B u Ði n, m y nhà ngh hè c aquan viên cao c p. Bây gi m i ch y d c theo b h r i ch y th ng ra nhà ga xe l a.

Sáu Bính ng ng tr c nhà ga và nói là ã i giáp châu thành h t r i. Nghi pcoi ng h ch a t i 6 gi , bèn bi u ch y tr l i b h ng ng i xem hoa th ng

nh ch i. ch ng Nghi p xu ng xe l i bàn tính v i Hoàng r i bi u v l y 300 ng

phát cho ba ng i tùy tùng, m i ng i 100 ng. Nghi p nói:- Ba anh l y xe ra ch mà n c m i. Chúng tôi ây ch i m t lát r i v nhà

hàng. Còn có m t khúc ng, không c n ph i i xe. M y anh n c m r i v ngay nhà hàng mà ngh .

Bu i chi u trên b h nam thanh n tú d p dìu, ng i Pháp xen l n ng iVi t, àn bà nhi u h n àn ông, b i v y y ph c có màu t p i xu ng t p i lên, i

a m y b n bông, ng xa xa trông r t p.Ngó qua phía h bên kia thì m t vùng cao nguyên r ng minh mông hi n ra

tr c m t, trên y nh ng i nh n m lúp xúp cho t i ch n núi Lâm Viên sng phía trong. Ng i ta ng b t u ki n trúc tr ng Trung h c Yersin bên ó.

Sinh viên c ch n th n tiên n y mà d i mài tâm chí, m mang ki n th c thì có gìsung s ng b ng. Ng t vì ây ph m th c còn thi u th n, mà ng giao thông v iSài Gòn ch a thu n ti n, b i v y giá sinh ho t ph i m c m , b n ph i t n haonhi u. Mu n ào t o nh n tài mà l p tr ng l n n i n y, thì cái ý nh b t công ónó th hi n rõ ràng, vì l con nhà nghèo hèn, d u thông minh, d u c n m n, c ngkhông th m r ng tri th c nh con nhà giàu sang c.



ch ng Nghi p v i Hoàng ch i t i t i m i tr v nhà hàng mà n c m.Phòng n r ng rãi, nh ng ông khách nên ng i giáp h t. Bàn nào c ng chuy n tròvui v mà êm m, ch không ph i r n r c và l n x n nh trong m y nhà hàng d iSài Gòn.

Quang c nh n y làm cho Nghi p v i Hoàng nh i s ng c a mình h i bênPháp, r i nh c m y chuy n éo le l i cho cô Loan nghe ch i, khi n cho cô hi u rõ ichí c a anh và ch ng, c hai u nh kiên nh n m n cán, qu n i, ti n th , nên h c

i thành công m mãn.n c m r i, Hoàng i theo Nghi p vào phòng Nghi p mà àm o.

Hoàng ng i hút thu c phì phà mà suy ngh r i nói:- Anh em mình tính nh n d p i ch i n y mình quan sát nh n sanh v i a

i coi có th khai c l p nghi p, kinh dinh công ngh , ho c bành tr ngnông trang c hay không. Tuy m i n ây, song tôi ã nhìn th y nh ncông không có, v n t i t n nhi u chi phí, nên khó mà làm c vi c chi l nngay bây gi . Theo a th nh v y có th làm vi c gì? Tr ng bông hoa rau

i, r i ch xu ng Sài Gòn mà bán? Nh n công kém, ti n ch m c, t n phínu t s l i h t. Làm nh nh ki m c m n thì c, ch làm l n thì th t

i. Còn m y vi c n y có th làm c song ph i dò d m và nghiên c utr c: Ho c kh n t vùng cao nguyên mà l p s nuôi thú v t. Ph i ý

ng c v i su i n c. Ho c kh n t l p v n tr ng bông v i, hay làcà phê, hay là trà, hay là dâu t m n. Ph i xét k ch t t. Ho c kh n r ngnúi :1) l y m cây thông r i l p nhà máy n u d u térébenthine, d u n y là v t

n thi t c a ngành công ngh và ngành y d c;2) n cây thông và l p nhà máy c a ra ván m ng, hay g vuông, bán

ra ngo i qu c. Ho c l p h i khai thác r i m n bác v t khoáng s n chuyênmôn i tìm m d u l a, than á, m s t, m chì cùng các khoáng v t khác. Ðó,tôi k s qua m y ch tôi nh n th y nh v y ó Nghi p ngh coi có ph i haykhông?Nghi p v i vàng áp:- Ðúng l m. Ð ng ý hoàn toàn. Hi n gi vùng n y mình ch a có hy v ng

làm vi c gì c. Ð ch i vài tu n r i v ch ng tôi i xu ng mi n duyêni Trung Vi t mà quan sát n a coi.

- Tôi r t ti c mà không i theo c, vì cu i tháng n y tôi ph i có m t t in Th ng s p t cho tá n làm t tá m n ru ng. N m nay công

vi c ó ph i phi n ph c, vì m i ng i u ph i làm t tá m i. Ph n tnào c a tôi thì làm tá tên tôi, còn ph n nào c a Loan thì làm t tá tên Loan,Ph i làm cho rành r .

- Anh bi u làm h t tên anh c ng c. B nào v tôi nó c ng nh anh gópgiùm.

- Ê, ê! Tính nh v y sao c. Mu n b t moa làm anh ch n lù mù trong làng hay sao? Mùa n y moa góp lúa, ch qua mùa t i và luôn luôn

i n m, Loan ph i coi cho m n ru ng và thâu góp lúa t t c . Vi c óph i giao cho àn bà coi, ng t i mình kho trí mà lo vi c l n ch . Loan



ph i có m t ph n vi c, ng Loan lo chút nh, ch Loan n r i l i cm ng a mà c ti u thuy t ho c th ri u trên ng Catinat, ho c h pn nói hành thiên h hoài hay sao.

Cô Loan nói:- u anh b n vi c thì em s lãnh làm qu n lý ru ng t cho anh. Anh làm

tá cho rành i, ng em coi theo ó mà thâu góp. H i nh em có giúp bàngo i mà góp lúa, m y n m sau ây má c ng phú thác cho em làm, má chcoi ch ng v y thôi.

Hoàng c i và nói:- , v y m i ph i ch ! Chú Nghi p n y c ng v quá! N y, c i v v , ph i

ki m công vi c cho nó làm, ch c ng mà v không i ch i, y là xúicho v h a, nói cho mà bi t.

Nghi p rùn vai mà áp:- Anh nói cái gi ng tr ng lão quá! Ch a có v mà dám lên m t làm th y

thiên h v o làm ch ng ch .- Moa làm ch ng úng l m.- Thì làm i. Làm th coi!- Moa ch a mu n làm, ch không ph i s . Moa i ch ng nào cho có m t

công vi c làm n àng hoàng r i moa m i ch u c i v , bi t hôn? Toa ich i, toa ráng ki m giùm cho moa m t cu c làm n i.

- tôi xu ng Cà Ná tôi coi ru ng mu i c a ng i Pháp h làm có th nhng hay là không r i tôi s ki m t ó ra Phan Rang, Nha Trang, coi có

ch nào làm ru ng mu i c thì mình l p th xin làm. Nh không có, thìmình s ki m Mi n Nam Vi t, Bà R a, Ba Tri, Ba Ð ng, Sóc Tr ng, B cLiêu, ho c R ch Giá ch c là làm c. N c Vi t Nam n m d c theo mébi n trót h n 2 ngàn cây s , thi u gì ch mà ch n t làm ru ng mu i

c. Th mà n c không mu i cho dân dùng, ngh thi t là k c c. ylà t i bày h n ch s n xu t, cho h i n y nhóm n h n m c quy n màbóp h ng dân chúng ch có chi âu. Cho s n xu t thong th i, ng i talàm ra mu i nhi u, dân c h ng giá r , chánh ph c l i v thu s nxu t và thu xu t c ng, ai c ng có l i h t. V thu s n xu t thì nh thâuho c m i m u t ho c m i t n mu i. Thu xu t c ng thì nh thu m i

n mu i ch ra ngo i qu c. Thu nay Nh t B n c n mua mu i c a mìnhm. Mà có mu i bán cho Cao Mên v i Lào g n ây c ng r i.

- , ra vùng Nha Trang nh ý n v n cá bi n n a, ph i xem coi cóth t ch c cu c ánh cá t i tân l p ra hãng làm n c m m, làm cá khô,cá m n, ho c cá h p hay không.

- Nh ch . V n ó là v n thu nay tôi thích h n h t. Tôi a công nghn nông nghi p. Nh ng sanh tr ng trong vùng bình nguyên, t nh h

c ch n ra kh i nhà thì th y ru ng, t nhiên tôi không khinh r ngànhnông, mà l i hay quan sát. Tôi nh tôi c c m t t p chí kinh t , tôith y m t ng i Pháp có b ng a ch t h c, vi t m t bài kh o c u v ach t h c c a vùng cao nguyên Nam Vi t. Bài y nói r ng trong vùng n ycó m t d i t quí l m. D i t y b ngang c ch ng vài ba ch c cây s



ngàn, còn b dài thì dài l m. Nó n m t vùng Xuyên M c, trong t nh Bàa, ch y lên t i vùng Kon Tum, i ngang qua t , An L c, Xuân L c,

Bà Rá, Ban Mê Thu c, Pleiku, Kon Tum. Trong d i t ch t t h p v in t c ; tr ng cao su, d a khô, bông v i, cà phê, trà, gai, b t lu n cây gì

ng th nh m u c . V y n u mu n l p v n thì nên l p trong vùng t ,ph n nhi u còn hoang vu, ch a ai khai kh n. Mà tr c khi khai thác, ph ilo gi i quy t v n giao thông, ph i làm sao cho thu n ti n s qui t nh ncông, s ti p t l ng th c cho s nh n công y và s v n t i s n xu t.Theo ý tôi thì Vi t Nam c n ph i m ng xe l a cho nhi u, ngành kinh

m i d i dào th nh v ng c. Tr c h t ph i l p ng xe l a tr cti p Sài Gòn-Ðà L t. Ð ng n y không dài l m, vì ã có s n ng SàiGòn-Xuân L c r i. Ph i có ng n y thì giá rau c i, bông Hoa Sài Gònvà giá sanh Ho t Ðà L t m i h th p c. Ð ng th i ph i l p ng xe

a Sài Gòn - Kon Tum, ch y ngang qua ho c Th D u m t, ho c Biên Hòai th ng lên Bà Rá, Ban Mê Thu c, Pleiku, Kon Tum. Chúng ta ã có s n

ng s t ch y theo mé bi n. H l p thêm ng s t xuyên vùng caonguyên r i thì n i cho hai ng giao ti p v i nhau. Ðà L t có ngxu ng mé bi n r i, bây gi ph i n i qua Ban Mê Thu t. C ng nên n i NhaTrang v i Ban Mê Thu t và Qui Nh n v i Kon Tum n a, thì s v n t i vàgiao thông m i ti n. Ph i làm vi c ó tr c, thì t phiên cu c khai thác caonguyên t nhiên ch y theo li n, không c n lo c ng thành t u.

Hoàng g c u nói:- Th t qu nh v y, coi b Loan bu n ng . Thôi v cho v ch ng ngh vì

ngày nay ng i xe m i m t.Qua b a sau, Nghi p v i Hoàng b t u em cô Loan i ch i, b a nào c ng

i, s m m i i xa, bu i chi u i g n, b a thì d o ch i c nh thanh t nh ho c thú unhàn, b a thì d xem cách làm n, b a thì tìm ki m m y ngu n l i mà ng i ta ch a

ý.Ban ngày i ch i, ban êm thì h i nhau mà bàn lu n, bàn nh ng cu c i thay

p n, lu n nh ng u c n thi t ph i làm, làm ng giúp n c thêm phú c ng,làm ng d y dân mau ti n hoá.

Cô Loan ít h c nh ng nghe ch ng v i anh nói chuy n ri t r i cô c m nhi mnên tâm chí l n l n r ng, ki n th c l n l n sáng thêm, cô m i th y thói th p hèn c athiên h x a nay, c bu nhau mà giành gi c cái l i b t ngh a, cái l i c n con, khôngbi t hi p l c ng xây p cái l i c ng ng c a qu c gia, cái danh hi n hích c ach ng t c.

Ch a quá 10 ngày mà c vùng Ðà L t t châu thành ra ngo i ô, không còn chnào mà không có d u ch n c a Hoàng và v ch ng Nghi p.

Cô Loan ã c th ng th c cái c nh im lìm an t nh su i Cam Ly, ngÁi Tình (Bois des Amours ), Than Th (Lac des Soupirs). Cô Loan ã c xem

c n c thác G Gà, cách nuôi bò, nuôi dê l y s a Ð ng Kia, cách tr ng bônghoa, tr ng rau c i, tr ng u, tr ng cao su Arbre Bryoé, Dran, Bellevue. Cô ã

c lên i Point-de-Vue ng i ng m l i châu thành Ðà L t, mà xem lâu ài ngsá s p n m có l p có t ng. Cô còn lên t i tri n núi Lâm Viên, ng xem quang c nh



ng quát c a c vùng cao nguyên, xa kia núi ch p ch ng, tr c m t i n m lúpxúp.

nh cô Loan thích h n h t là c nh hai bên con ng g i là Tour de Chasse.Cô ã xin ch ng i vòng theo con ng n y n m y l n, khi i bu i m i, khi ibu i chi u. L n nào i c n a ng cô c ng bi u xe ng ng l i r i cùng ch ng

c xu ng ng nhìn m y vùng c non, ch n ng thì vàng, ch mát thì xanh, ch ngkhác nào m t t m g m kh ng l tr i trên các i mà khoe d t khéo. L i r i rác vàicây thông già s ng s ng trên i mà coi ch ng m y b y nai n c , làm cho hi n ra

c tranh tùng l c thiên nhiên. Cô Loan khuyên ch ng ch p hình cái c nh thanh cao p n y ng ch ng vsài gòn cô m n r i ra l n treo trên bàn vi t mà nhìn cho kho trí. Ch i úng 2 tu n l r i Hoàng s a so n ng tr v C n Th ti p xúc v i tá ncho h quen bi t mà tin c y nhau, gây tình thân ái gi a nhà nông và ch ru ng. Vch ng Nghi p c ng s a so n xu ng Nha Trang ch i ít ngày r i s tr v , i l n l n

ch ng ng quan sát mi n duyên h i phía Nam Trung Vi t. M t bu i sáng hai xe phân r nhau, m i chi c i m t ngã.



V. Ð T KHÁCH G P NG I QUEN

Hôm ba m i t t, s m m i, xe l a Sài Gòn - Hà N i ra t i Nha Trang, hànhkhách k i ng i v chen nhau r n r c.

Trong ám ng i xu ng xe i l i c a nhà ga mà ra, ng i ta th y có m t ôngc áo en dài, u i nón n , qu n tr ng, giày en, n i cánh tay trái có máng m t

áo m a, l i có kèm thêm m t cây g y. M t anh b i khách s n i d a bên, tay xáchhoa ly, theo ch n o cho ông ra c a.

Ông n y m y u, m t thõn, n c da tr ng, hai bên mép có râu le the, b giàu, mà r ng thì còn , nên khó mà oán tu i c a ông cho c. Mà b t ng ó

không th nào d i 50 tu i. T ng thì th t là nghiêm trang song s c m t có v bu nc. Ai trông th y c ng oán ông là m t viên ch c Sài Gòn làm vi c thâm niên m ti, nên nh n d p T t ra ây ngh ít ngày mà h ng gió bi n ng b l y s c l i.

Ra kh i c a ga r i anh b i m i ông lên xe kéo, hoa ly c a ông d a ch nông, bi u xa phu ch y l i nhà ng Thái Lai, r i tay v n xe mà ch y theo.

Vì T t Ngu n Ðán s p n, ai c ng lo v nhà mà hoà hi p v i gia ình, nông ch khách s n c ng ã v nhà riêng ng r c ông bà, b i v y khách s n TháiLai v ng hoe, ch có hai anh b i không nhà c a, không v con, nên l i ti m thay thcho ch v i quy n t do hành ng. H i khuya hai anh em chia công vi c v i nhau,

t anh nhà coi ti m, m t anh ra ón xe mà ki m m i th , n u may có khách l cloài thì ti p r c r i chia ti n phòng mà xài.

Anh nhà m i th c d y, ch a k p r a m t, b ng th y xe kéo ng ng tr cti m v i m t ông khách àng hoàng, thì m ng r b c ra nghinh ti p. Anh kia ã tmình m i khách, không kh ng cho b n t công, nên vói xách hoa ly và m ikhách vào.

Ông khách b c xu ng và m bóp l y b c c c tr ti n xe. Anh b i nhà li nnói:

- m quan, m t hào thôi.Ông khách ch ng g y vô c a. Anh b i theo h i:- m quan Sài Gòn ra?- , Sài Gòn ra.- m quan, d n phòng nh t cho quan ngh .- , cho cái phòng mát m và thanh t nh.- m, ây các phòng u s ch s mát m l m. L i vào lúc T t nên không

có khách nào h t. Quan yên t nh t nhiên.- u v y tôi có m t mình hay sao?- Vâng, êm ái l m.Ông khách nhích mép c i. Ông th y anh b i kia xách hoa ly i th ng lên

thang l u thì ông h i:- Phòng trên l u hay sao?- Vâng.- Tôi mu n t ng d i cho ti n.- m quan, d i t không có phòng. trên l u có gió mát m .



- y thì ban êm có m t mình tôi tr n?- m quan, n u quan mu n thì ban êm trong hai anh em con s có m t

ng t ng trên ng khi c n dùng thì quan g i cho ti n.- , có v y thì c.Ông khách lên l u, th t th y phòng s ch s l i mát m . Ông li n m hoa ly l y

t b mát b ng l a tr ng ra mà thay ng ngh cho thong th . B i h i ông cómu n n lót lòng hay không thì ông l c u. Ông a m t ng b c bi u mua m t lycà phê u ng thì . M t anh b i v i vã i li n. Còn m t anh xách b u n c em vào

cho ông r a m t.Ông khách h i:- ây làm sao n c m?- m quan, có ti m c m khách trú g n ây. Quan t nó n u r i m i bu i

con ng19 v cho quan n.- Ngày T t có bán luôn hay sao?- m, bán luôn luôn, vì ngày T t ng i ta ch i b i, nên khách n u ng

ông h n ngày th nga m t, thay , u ng cà phê xong r i, ông khách l i ng d a c a s mà

ngó xu ng ng. Ng i i ch mua n T t, ai c ng h n h vui c i. Mà ôngkhách ng i ngó m t h i r i ông m t châu mày, b i l i gi ng n m dàu dàu,

ng nh c nh vui c a thiên h là c nh bu n c a ông v y.i em lên m t bình trà nóng s n trong phòng. Ông d n h g n t i gi

m, tr a hay chi u c ng v y, c lên l y ti n i mua giùm v cho ông n. Su tngày ông không ra kh i phòng, n m m i thì ng i c sách, mà h c ít hàng thì ôngng c m t ngó mong mà suy ngh .

i m t lát, anh b i ôm m n chi u lên ngoài c a phòng ngó vào th y ôngkhách n m bu n hiu, thì m n tr n h i:

- m quan, ngày T t quan n m m t mình ch c quan không vui. N u quanmu n có ng i nói chuy n ch i ng gi i bu n, thì con s ki m mà g i l i

ây.Ông khách hi u ý anh b i mu n bày vi c x ng x u, thì ông tr môi l c u mà

áp:- Cám n em. Tôi c n yên t nh nên không mu n chi h t.- , quan mu n ngh cho yên. Ch c quan tính ngh h t T t r i v ?Ông khách ng i d y nói:- Tôi ch a nh t nh bao lâu, mà tôi c ng ch a bi t Nha Trang c hay

là ph i i t nh khác. N y em, b c vô ng tôi h i th m m t chút. Em cóbi t chung quanh châu thành ây có ai bán ho c cho m n nhà haykhông? Tôi mu n ki m mua m t cái ng ngh và d ng b nh. Nhà nhnh , không c n l n, nhà tranh c ng c, song ph i có chung quanh tr ng rau c i ch i.

Anh b i b c vô nói:

19 mang



- m quan, có. Cách vài ba b a rày có g p anh Nguy n Thu n, ng i bánrau c i, nhà phía sau châu thành ây, nh c y con coi có ai mua nhà mua

t thì làm m i giùm cho nh bán, vì nh còn ông cha trong Ba Ngòi,m nay ông cha già quá, nên bi u nh v tr ng mà v i ông, phòng khi

ông ng y u có ng i ch m sóc ông. Con bi t nhà anh, mi ng t thì l nsong t l m.

- Không h i gì, mi n có c a n o t t thì thôi. Tôi m t mình nên c ngkhông c n nhà l n.

- Cái nhà ó ch c t m t c n r ng, vách t, l p tranh, c a ván.- y thì c l m. nh có nói nh mu n bán giá bao nhiêu không?- m không. Nh ng con s bán c nhà và t không d i m t ngàn ng

c.- Gi ng gì mà m c nh v y!- Mi ng t l n và t t, nh tr ng rau tr ng c i bán m i ngày n n m ba

ng b c, ch ph i ít sao. Quan mu n mua, mai con d t quan vô coi, r itr giá v i nh.

- Mai chánh ngày mùng m t T t mà i coi n i gì. Ð h t T t ã ch .- Vâng. Ð mai m t con có g p nh, con nói tr c cho nh hay. Ho c con

bi u nh ra m i quan vô ch i, ng quan coi t.Anh b i th t lòng s t s ng. M i m ng 3 thì anh ã d t Nguy n Thu n vào

phòng vi ng ông khách Sài Gòn mà nói chuy n mua bán t. Nguy n Thu n m iông khách vô coi nh b ng lòng r i s nh giá c .

Ông khách thay i v i Nguy n Thu n, l i bi u anh b i i theo. L i tr ca nhà ga xe l a r i qu o phía tay m t i theo ng quan l s 1. T i m t hòn núi

nh , phía tay m t trên chót núi có m t c nh chùa, thì t vô m t cái b m u nh màvô xóm phía sau hòn núi y. Xóm y g i là xóm C i, vì c xóm chuyên ngh tr ngrau c i, cung c p cho b n hàng bán ngoài ch Nha Trang.

Ông khách coi t coi nhà thì ng b ng l m. Ông h i nh bán bao nhiêu.Nguy n Thu n nói bán luôn t, nhà v i các tài v t trong nhà là: ván, gi ng, bàngh , cu c xu ng, cùng chén bát, t t c d t giá 2 ngàn.

Ông khách chê m c không ch u mua. Nguy n Thu n b t 200 còn 1.800, ôngng l c u.

Ông day qua nói chuy n m n. Nguy n Thu n suy ngh m t h i r i nói n ucho m n thì nhà v i t ch không có c, m i n m nh giá 500 ng. Tr lên

t trót gi , r i hai àng m i tho thu n giá m n nhà v i t m i n m là 300 ng,ph i ch ng ti n tr c ; còn c thì ông khách ch u mua t v i giá 100 ng.

a sau Nguy n Thu n ra khách s n làm t giao kèo, hai àng ký tên xongi, ông khách m i óng 400 ng b c, là ti n mua tài v t v i ti n m n m t n m.

Nguy n Thu n h n mùng 8 giao nhà. Ông khách c y m n giùm cho ông m t ng iu c m và giúp ông làm r y.

Sáng mùng 8 ông khách tr ti n m n phòng ng , phát ti n n c cho hai anhi, cho riêng anh b i làm m i m n nhà ó 20 ng, r i kêu xe ch hoa ly lên nhà

n.



Nguy n Thu n trình di n tên Lung là ng i ã ch u giúp cho ông, r i giaonhà mà i v Ba Ngòi.

Ông khách vô xóm c i ã g n hai tháng r i mà không ai bi t ông tên gì. Cxóm c g i là ông khách Sài Gòn. Ông không i ch i mà c ng không a nói chuy n

i ai. T i ngày ông m c qu n v n áo s mi, c lo vô phân ch n y, ng h t ch kia,lui cui ngoài r y c i hoài. Ð n b a c m tr a ông vô nhà ngh r i x mát ông ti p làm

y n a. Ban êm ông óng c a s m, trong nhà t èn lu lu, không ai bi t ông nghay làm vi c chi, không nghe ti ng nói chuy n. Có m t bà già g n m i b a b ngrau ra ch bán. Ông bi u tên Lung g i ti n m n bà mua giùm th t cá. Lâu lâu tênLung m i i ch m t l n, i ng mua g o, n c m m, d u l a, cà phê, ng và

a h p.Bu i s m m i n y ông sai tên Lung i ch r i ông i nón ra tr c c a vun

t mà l p g c cho m y li p c i v a m i c vài ba lá. Có m t ng i m c âu ph càng hoàng, i ngang ngoài hàng rào, th y ông lum khum thì d ng b c, m t ngó

ông trân trân. Ông v a m i ngay l ng thì ng i y la l n:- Húy! Quan l n th t mà! Sao bây gi quan l n ra ây?Ông khách ng c nhiên, ngó và h i:- Ai ó, tôi không bi t. Sao l i kêu tôi là quan l n?- Quan l n quên tôi hay sao? Tôi là Xã L ng Cái R ng ây.Ng i y áp và b c vô r y c i.Ông khách ng ngáo r i h i:- Xã L ng … Ph i chú Xã n m tr c thâm công nho n 30 ngàn r i tr n

i m t ó hay không?- m ph i.- Bây gi ây hay sao?- m không. Tôi xa l m. Tôi vô ây mua . T i sao quan l n ra ây?- i! Vi c i nói không h t c, chú i! M i chú b c vô nhà nói chuy n

ch i.Hai ng i n i nhau mà vô nhà. Ông ch gh m i chú Xã L ng ng i, r i ông

i th ng ra phía sau mà r a tay. Ông khách Sài Gòn n y là ai, mà chú Xã L ng l ing hô “quan l n”?

Ông là ông Ph Võ Nh Bình, h i tr c làm ch qu n t i C n Th . Nên nóiph t cho ng i ta bi t r ng Võ Nh Bình n y làm m a làm gió t i Toà b C n Thtrót 25 n m. Ban u ng Thông ngôn, sau th ng t i ch c Huy n r i Ph . Khi ông

i ra tr ng ông làm vi c t i Sài Gòn, thì ông ã k t b n tr n n m v i m t cô gái,con nhà lam l , sanh c m t a con trai, nh ng vì v ch ng không có hôn thú, l isanh con trong làng nên c ng không có khai sanh rành r . Ch ng ông thi u,

c b xu ng C n Th , ông không em v con theo. G p cô Hai H ng, m t goáph giàu l n Bình Th y, tuy ã có hai m t con m t trai m t gái, song nhan s c v ncòn p, nên ph i c v con mà c i cô H ng. Vì cô H ng n gia tài bên ng ich ng tr c nhi u, s c i giá không c h ng huê l i n a, nên v i Bình mà

ng không l p hôn thú.Trót 25 n m, nh thói sâu dân m t n c, Bình xây d ng thêm m t s nghi p

t l n, mua c 400 m u ru ng t t, nh ng vì s ph m lu t l nên ph i cho cô



ng ng b . Sau n y c y quy n th Bình làm l ng quá, làng dân thán oán m igây ra cu c th a ki n t ng b ng. Tuông b c ti n ra nh n c mà trám mi ng mualòng, nên kh i b l t ch c, song ph i b i vô Hà Tiên. Bình l y làm x u h , nên xin

u trí non, ng tr v C n Th mà tranh c ngh vi n qu n h t. Tr c kia ã th tnh n tâm quá r i bây gi làm sao mà mua chu c l i c, b i v y m c d u t n cho

n ba b n muôn mà c ng ph i lãnh h a th t b i r t au n.Bình v i H ng u h th n bu n r u, nên c hai u nhu m b nh. K ó

ng i con trai l n c a H ng qua Pháp h c, v a thi u b ng bác v t nên tr v quêquán c a ông cha. Bình th y con gh tr mòi lãnh m v i mình, nên gi ch c i

ng gió mà b c tránh, cho m con thong th hòa h p v i nhau. Ch ng dèng b b nh ng t, Bình c tin l t t tr v , mà v t i nhà thì H ng ã ch t,

không k p tr i tr n chi h t.Chôn c t xong r i, Bình th t th nên xin v i hai con gh chia cho mình 100

u ru ng v i 20 ngàn ng b c mà thôi, song con gh quy t l y l i t t c s s n c a cha, ch ch u cho có b n ngàn ng b c.

Bình t c gi n, mà tranh giành không c, nên b nhà ra i trong túi ch cóy tám tr m ng b c, trong hoa ly ch có áo qu n v i cu n s ch ng s ti n h u

trí. Ra V ng Tàu mà t nh d ng Bình g p ông mai giúp cho mình c i ng i vtr c ó, ông nh c l i chuy n c , Bình m i hay là ng i v tr c c i giá, k t ngh a

ch ng v i m t ng i th máy.Ng i th n y ra gi a Toà xin khai sanh cho a con c a mình r i cho qua

Pháp mà n h c. Bây gi ng i th máy ã thành ông ch hãng bán xe h i giàu cósang tr ng, còn a con c a Bình thành m t v bác v t danh giá l y l ng ; tuy là qu

i tu hú, song tình ngh a cha con m i mà m n n ng; ng hi p nhau mà caiqu n hãng xe h i Ðô thành Nam Vi t.

Ðã th t chí, Bình ng chán n n, mà nghe nh c chuy n x a, Bình càng thêmi h n vô cùng, bu n vì danh l i t mây bay, h vì qu báo hi n tr c m t. Bình

mu n xem tranh nh n qu cho rõ ràng, mu n u ng h i h n cho c n ly, t i c n cáu,nên trong ít ngày sau Bình tr v Sài Gòn, lén i coi hãng xe h i c a con, r i còn ixem b n c a c a ng i v tr c kia mình ã ph r y. Bình lên t i Chí Hoà,chánh nh m b a con c i v , v a r c dâu v t i, khách kh a y nhà, hai hchung vui h n h . Bình ng ngoài l rình xem th y m t cha v v i v con ngàytr c, thì au n nh kim châm trong ru t mà còn th y rõ nàng dâu ch ng ph i aixa l , y là con gh c a mình C n Th , con gái c a cô hai H ng.

Trí b i r i, m t chói lòa20, Bình không th ng ó mà xem c n a, nênqu y quã tr v khách l u, n m x p ve.

n cái kho ng i chí tan, ng l p nh v y, ng i ta th ng c y cái ch tgiúp ch m d t giùm n i au kh , n i t i nh c. Bình t nh ã ào luy n m t tâm

n vong n b i ngh a, nên không bao gi ngh t i cái ch t. Trái l i ng i nh Bình cái ch t l m, g p hoàn c nh nào c ng c qu níu s s ng hoài, d u s ng v i x u, s ng v i au th ng, s ng v i nghèo hèn, c ng ráng mà s ng.

20 chói làm lòa c m t



Nh ng, Bình ngh s ng Sài Gòn hay trong l c t nh t nhiên ph i g p ng iquen bi t r i h th n trong lòng.

Bình tính nên i cho xa, ki m n i h o lánh mà n thân, ng t m t n i i xa ph icó s n m t s ti n tr ng tr ng h thân, bây gi còn có vài tr m ng b c, làm saomà i c. Không l tr v Bình Thu mà xin ti n con gh là b n t c s nghi p

a mình. Bình nh l i C n Th , còn nhi u n ch ngày tr c th ng chi uchu ng mình, nên tính v th m mà c y m i nhà giúp n m ba ngàn ng ch ngchõi v i th i v n. Té ra i n c ch c nhà mà ch ki m c có 2 ngàn ng b c, t i

âu ng i ta c ng than túng, h a ra giêng góp lúa r i ng i ta s giúp thêm.Nh có 2 ngàn ng b c ó Bình m i ra Nha Trang ây, tính ki m m t ch

dung thân, m n thú tr ng t a mà s ng âm th m, xa con m t ng i quen, xa b ctranh d vãng. Vì ít ti n nên không mua nhà t n i, ph i m n cho qua ngày.

ó g n hai tháng r i mà Bình không i ch i, không ti p khách, t i ngày c lui cuitr ng c i ng d t t t n i u phi n, phui pha ni m h i h n. Nh ng ôm p u phi n

i h n hoài r i c ng khó ch u, c n ph i th than cho nh b t n i lòng. Mà th thani ai? Ng i l h có bi t tâm s c a mình âu mà nói v i h , nói ra h thêm c i

mình, ch h có gi i s u cho mình c âu mà nói. C n ph i nói ng x h i màkhông nói c nên b t r t.

Hôm nay g p Xã L ng là ng i ã hi u bi t cái d vãng r c r c a mình,Bình c m t tí vui trong lòng, nên m i Xã L ng vào nhà ng trút b t b u tâm

ho c may có hài lòng kho trí chút nào không.a tay và thay qu n áo r i Bình tr ra l y thu c u21 i Xã L ng hút.

Nãy gi Xã L ng ng i ngó tr c xem sau không hi u t i sao Bình l i ra âymà trong cái nhà b n hàn nh v y, nên v a th y Bình ra thì h i:

- B m quan l n, nhà c a ai ây?- Nhà c a tôi, nhà tôi m n.- Sao quan l n không ngoài nhà hàng, l i nh v y, bu n quá.- Tôi ng tr ng rau tr ng c i ch i.- , té ra quan l n làm vi c lâu n m m t m i nên ki m ch ng gi i trí, Quan

n ngh c bao lâu?- Tôi h u trí r i.- a! H u trí h i nào?- N m sáu tháng nay.- Tôi b x mà ã i ba n m r i, nên không hay chi h t, Quan l n còn tr tu i,

sao h u trí s m v y?- Vi c c a tôi lôi thôi l m chú i! Ð tôi nói cho chú nghe. N m ngoái h m u

xúi dân ki n tôi. Ki n không b ng c gì h t, nh ng quan trên v tìnhng i c m u nên i tôi vô Hà Tiên. Tôi gi n tôi xin h u trí.

- Bà l n giàu có. Mà tôi nh n m tr c quan l n c ng mua riêng m y tr mu ru ng n a. Quan l n không n ch i mãn i c ng không h t c a, c n

gì ph i làm vi c cho m t trí.- y! V y mà bây gi tôi s ch cái mình m i k ch .

21 thu c lá



- Có lý nào!- Có ch . Tôi v a c h u trí thì có cu c tuy n c H i ng qu n h t. Tôi ra

tranh c qu n C n Th , Sóc T ng, B c Liêu. C tri h báo h i tôi, h xoè tayy ti n c a tôi mà vào phòng kín l i b th m tên ng i khác, làm tôi t nn 40 m i ngàn mà th t b i.

- C tri c ch i ng ó22 hoài. Quan l n tranh ch c H i Ð ng có ích l i gì.m rung ùi gãi v ch i s ng h n ng i a tay lên b tay xu ng.

- T i tôi gi n, tôi mu n làm cho h bi t m t. Mà chuy n xui x o còn kéo dàin n a kìa. Thình lình thì v tôi ch t.

- Huý! Bà l n m t r i?- Th t c H i Ð ng không bao lâu, k v tôi m t. Th ng con trai c a v tôi

bên Pháp nó v tr c khi v tôi m t. Khi chôn v tôi r i, nó hi p v i em gáinó mà òi l i t t c gia tài s s n; 400 m u ru ng tôi mua v tôi ng tên

giùm ó, chúng nó c ng t luôn.- a! Ru ng c a quan l n mua mà t sao c. Ph i ki n mà òi l i ch .- Ki n không c. Tôi có h i Tr ng s r i. N u vi n l tôi làm quan không

c mua ru ng t trong a ph n tôi cai tr , nên tôi m n ng i b n tr mm ng b th cho tôi, thì con gh tôi nó cãi m nó có huê l i m i n mn 30 ngàn thùng lúa: h n 20 n m nay huê l i y ch ng ch t r t nhi u, b iy m nó l y s ó mà mua ru ng, ch tôi làm quan n l ng m i tháng

bao nhiêu mà có d ti n mua n i t i 400 m u ru ng.- Ph i r i. Cái lý ó m nh quá, mình khó vùng v y n i. Quan l n mua ru ng,

ai c ng bi t h t. Hai ng i con gh c a quan l n t nh v y coi khôngc. Ác quá!

- Tôi bi t tôi th t th nên tôi xin có 100 m u ru ng v i vài ch c ngàn nuôing b n thân mãn i tôi, chúng nó c ng không cho.

- Tham quá! Bây gi quan l n s ng v t v nh v y, th t tôi th y a n c m t.Tôi mu n quan l n v i tôi, khi au m có tôi ch m nom thu c men c mcháo.

- Em âu, em Xã?- D , g n trên Kon Tum l n.- Kon Tum n m v mi t nào?- Ði xe l a ra Qui Nh n m i sang qua xe h i lên An Khuê ch ng vài ch c cây

, ch ch a t i KonTum.- Sao mà ra t i ngoài ó l n?- Thì n m tôi l thua nhi u quá. Ð ng b có 6 m u ru ng, mà thi u n t

tung thi u trên 25 ngàn. Quan l n ngh coi lâm vào c nh ó, làm sao nàong n i. Tôi m i th p 30 ngàn b c công nho r i. Tôi xin quan l n ng th i

chí. Th t b i là bài h c d y mình thành công. Quan l n th t b i mà quan l nch a già l m. Quan l n quên ph t cái i c lo l p i m i tìm h nhph c khác mà h ng, bu n r u làm chi.

Th y Nh Bình l l ng ng i th dài, Xã L ng nói ti p:

22 cách ó



- Tôi mu n Quan l n hi p tác v i tôi mà làm n l n ch i. Tôi m c ki m mua ng chuy n xe sáng mai tôi v . N u Quan l n không i li n v i tôi

c, thì Quan l n s p t r i lên sau. C ra Qui Nh n r i lên xe ò mà itheo ng mà tôi ch h i nãy ó. Quan l n lên ch i m t l n cho bi t, nhQuan l n không v a ý thì ch i ít b a r i v .

Nh Bình g c u áp:- th ng th ng r i tôi s tính.Xã L ng t giã mà i.Nh Bình thay qu n v n r i ra t i rau.



VI -G P CHA GH CON BÂNG KHUÂNG.

ch ng Nghi p xu ng Nha Trang ch i ã trót tu n r i, nhà hàng l n t imé bi n.

Lúc n y còn ng n gió ch ng ngoài bi n th i vào, nên khí h u r t mát m ,làm cho con ng i kho kho n vô cùng.

Nghi p ã em v i vi ng th m m i n i, vi n y vi n Pasteur, vi ng c s cá,vi ng m y li u n c m m, vi ng c u Bô-na-ga, vi ng tháp Thiên Ý A Na, r i còn vôxem thành Khánh Hoà và ra t i èo Rù Rì mà th ng th c c nh u nhàn t ch m ch.

ây cô Loan thích nh t là thích sáng s m và chi u mát cùng ch ng i d c theo bãibi n mà xem gió ùa n c tràn lên bãi cát, nghe gió p vào vào gành á ti ng d ivang r n, xa trông m y hòn xanh d n n m n i uôi phía ngoài che y cho v nhNha Trang êm m.

Th mà chi u b a nay v ch ng Nghi p l i b o s p ph v i th máy em raxe ng i vòng quanh các n o ng trong châu thành mà ch i. Xe i ch m ch m,gió th i hiu hiu, gây ra hoàn c nh khuy n khích trí l c quan, m mang lòng qu ng

i.i 6 gi chi u, xe ch y g n t i nhà ga, b ng nghe ti ng síp lê inh i. Nghi p

nói ó là chuy n xe l a chi u ra t i. Cô Loan li n kêu Sáu Bính bi u ng ng tr c nhàga ng xem hành khách xu ng xe ch i.

Xe u sát l . V ch ng Nghi p b c xu ng r i d t nhau i bách b tr c c anhà ga mà ch i. S p ph v i th máy c ng leo xu ng ng hút thu c.

Thiên h trong nhà ga túa ra, h ng ng i, có tr có già, có àn bà, có ànông, k xách gi , ng i b ng thúng, k d t con, ng i r c v .

Cô Loan v n vai ch ng ng mà coi.t ng i l n tu i vóc m, râu mép, trên m c áo bành tô n en, d i m c

qu n ki u Vi t l a tr ng, chân mang giày cao su b tr ng, tay c m g y tre, u inón n xám, ôm m t gói nh bao nh t trình, trong ga b c ra, r i i ngang ch vch ng Nghi p ng.

Cô Loan la hai ti ng “ý kìa!” r i có b c t i ch n ng mà chào:- Con xin chào Quan l n. Quan l n ngoài n y hay sao?Ng i y ng l i ngó cô Loan, b ng c nhiên, nên d d m t lúc r i m i

áp:- , tôi m i ra t i.- Quan l n ra ch i r i ch ng nào v .- Có l mai v …Ch a nh t nh.- a rày quan l n âu? Anh Hai con mu n bi t ch quan l n , nh ng

i th m thì không ai bi t mà ch .- Tôi i ch i..Mu n bi t ch tôi làm chi?- Hôm con ám c i, anh Hai con mu n bi t ch quan l n ng g i thi p

i.Ng i y tr môi, rùn vai mà áp:- i làm chi?..Còn tình ngh a gì n a mà m i.



Ng i y b i, không c n t giã.Cô Loan châu mày, l s c b t bình, ngo t anh T C u l i, a tay ch ng i

a m i nói chuy n v i cô ó mà d n nho nh :- Anh T nom theo ông ó coi ông i âu, vào nhà nào, r i tr l i nói cho tôi

bi t. Anh i xa xa, gi b i ch i, ng ông nghi anh rình ông. Ði dxong r i anh tr l i ng ây mà ch . Xe tôi s tr l i r c anh. C u tuy ít nói song l trí, b i v y v a nghe hu n l nh thì anh g c u b c

i li n, i ch m ch m theo ông n , i cách ông ch ng vài ba ch c th c, l y thu ct mà hút, b nh ng i thong th i ch i.

Nghi p b c l i g n h i v :- Em sai anh T C u i âu ch i v y?- Nom theo coi ông già gh c a em i âu.Nghi p ch ng h ng, nhìn m t v mà h i:- Ông già gh c a em ó là ông ó à? Ph i là ông Ph gì ó hay không?- Ph i, ông Ph Võ Nh Bình.- À… Võ Nh Bình. Anh Hoàng có nói, mà qua quên. Sao em không ti n

n quan ng qua chào ông?- Không c. B ông thù em quá. Em v a nói t i ám c i c a em thì ông

áp c t ng n r ng ông không còn tình ngh a gì n a mà bi t t i vi c ó, r iông ngoe ngo y b i, không thèm ngó m t em. Thôi, lên xe xu ng mébi n h ng gió m t chút r i s tr l i ây mà ón anh T C u. ch ng nghi p lên xe. Cô Loan d n Sáu Bính ch y th t ch m, xu ng mé

bi n r i ch y vòng theo ó ch i.Nghi p h i v :- Ông cha gh ó ngoài n y ra hay sao?- Em không hi u c. Em h i ông thì ông nói ông ra ch i. Em h i ông

âu và ch ng nào v thì ông không ch u nói, vì v y nên em m i c y anh C u lén nom theo coi ó.

- Qua ch c ng ngoài n y. Ông i âu vô mi t trong r i v ó, ch khôngph i Nam Vi t m i ra b a nay.

- Sao anh dám ch c ông ngoài n y?- Ông làm t i ch c Tri Ph , mà n m c nh v y, l i không có hành lý chi

t, th thì có ph i Sài Gòn m i ra âu. N u ông ra ngh h ng gió, ít n aông c ng mang theo ít b qu n áo, ph i có hoa ly, ph i m c áo dài ànghoàng ch .

- Anh nói có lý l m. Thu nay ông có i âu xa ông c ng m c áo dài luônluôn, duy có i vô ru ng ông m i m c áo bành tô n . N u ông m c th n y

ng i xe cho g n, thì ít n a ông c ng em kh n en áo dài theo. Ôngm có m t cái xách nh xíu, ng không t i m t b mát, thì ch c ông

i âu mà v ây, hành lý ông ã ngoài n y.- Ðã v y mà h i nãy b c ra thì ông i li n, không b ng nh ng i m i

l .- Ph i l m. Mà ông l i i b n a ch . Thôi tr l i ga ón anh T C u coi nh

th nào.



Xe i giáp mé bi n r i tr l i u tr c nhà ga. Không th y T C u, v ch ngNghi p bèn b c xu ng i vô ga ch i. Hành khách ã b t u em l i, ch xe t iHà N i vô ng vô Sài Gòn.

t lát T C u tr l i xe, ng nói chuy n v i Sáu Bính. V ch ng Nghi p ra h i th nào.

C u nói:- Ông ó trong xóm tr ng rau c i phía sau ây. Ði kh i hòn núi nh thì

th y xóm ó, n m v phía tay m t. Ông trong m t gian nhà tranh nh ,chung quanh tr ng rau tr ng c i giáp h t.

Cô Loan h i:- Nhà ó c a ai v y? Anh có h i th m hay không?- Th a, tôi ch c là nhà c a ông, b i vì khi tôi th y ông qu o qua b nh mà

vô xóm, tôi s m t d ng, tôi i thúc l i g n. T i nhà ó, ông xô c a rào màvô, ng ngó m y li p c i, r i kêu th ng Lung om sòm mà h i:”Tao i ba

a rày, m y nhà m i b a m y có t i cây hay không, mà sao t khôkhóc nh v y?” Tôi b c th ng l i nhà m t bên ó, tôi th y m t bà già

ng c t rau th m, tôi ng l i làm b coi ch i. Tôi ki m c nói chuy ni bà, l n l n tôi h i th m ông m t bên, thì bà nói ông khách Sài Gòn ó

ra m n nhà m n t tr ng rau c i hai tháng nay. Ông i Sài Gòn baa rày, m i th y ông tr v ó.

Loan ngó ch ng mà c i và nói:- Th t anh oán trúng ngay. Anh làm th y bói ch c ông khách hàng l m.

t th y lên xe i ch i n a, i n t i m i tr v nhà hàng.n c m t i r i v ch ng Nghi p vào phòng. Nghi p th y v t h i t i t i bây

gi , vì g p cha gh , sanh lo ng i trong lòng, nên h t vui. Nghi p m i h i:- Quan Ph h i tr c làm b n v i bà thân c a em c bao lâu, mà nay g p

em Ngài lãnh m quá v y?- Không ph i lãnh m mà thôi, ngài thù em l m ch . Mà i v i anh Hai,

Ngài còn thù nhi u h n n a.- Em có th nói cho qua bi t t i sao mà sanh ác c m nh v y không?- B n ph n em là ph i cho anh bi t rõ vi c nhà c a em, không nên gi u chi

t. T hôm ám c i n nay em ch a nói, là vì em ngh vi c ó khôngy vui, nên không c n ph i nói g p. Hôm nay nh n d p n y em s t h t

cho anh rõ. Em sanh ra ch a y tháng thì ba em m t. Theo l i bà ngo iem nói l i, lúc y anh Hoàng m i c 3 tu i. Vì ngo i em có m t mìnhhiu qu nh, nên má em v chung v i ngo i em. Bên n i em c ng giàu nhbên ngo i, b i v y ba em l i gia tài l n l m. Má em th a h ng gia tàiy mà nuôi anh Hoàng v i em. Má em v Bình Thu ch a c bao lâu,

thì ông già gh em ó, lúc y ng thông ngôn cho quan l n Chánh Chnh, oai th l y l ng, quan yêu dân chu ng, c y mai m i mà c i má em.

Ngo i em g , r i mua cho m t c n nhà Cái Kh ng v i nhau r i ilàm vi c cho g n, còn anh Hoàng v i em thì ngo i em b t v i ngo i em.Vì má em h ng gia tài c a ba em, n u c i giá s bà con bên n i em b t l i

y gia tài l i ng gìn gi gia tài cho anh Hoàng và em, nên má em l y



ch ng khác mà không dám làm hôn thú cho rành r . Ngo i em nuôi em v ianh Hoàng, ch ng l n khôn cho n h c. Sau ngo i em cho anh Hoàng quaPháp, còn em thì h c Nhà Tr ng23 r i em qua N h c ng. Ch ngngo i em m t r i, má em m i b t em v coi nhà bên Bình Th y, ôi bangày m i lên th m m t l n. Còn ông già gh em thì h i nh ông làm th yThông, sau làm Huy n Ph , ông m c vi c quan, có gi ch p ông m i lênBình Th y, nên em ít có d p g p m t ông. N m ngoái làng v i dân ki nông lung tung quá, nghe nói ki n nhi u kho n l ng quy n hà l m côngnho nh t là h i l , nên ông b i vô Hà Tiên. Ông xin h u trí r i tr v , ratranh c H i Ð ng qu n h t. B th t c , ông bu n nên ông b i ch i hoài.Anh Hoàng Pháp v ch a ng bao lâu thì má em b nh. Má em có nóicho anh Hoàng bi t gia tài bên n i bên ngo i, má en gi gìn cho nh

t. Má em có ng b thêm 400 m u ru ng, y là ru ng c a cha gh emmua, r i c y má em ng b giùm ch không ph i c a má em. Anh Hoàngkhông tin, nh ng không dám cãi cho l m, s má em bu n. Cách vài ngày

nh má em tr n ng. Anh Hoàng ánh dây thép cho cha gh em hay. Ôngtr v t i nhà thì má em m t, ã li m r i. Cu c t ng táng má em v a xong,thì cha gh em bi u anh Hoàng v i em ph i làm t sang 400 m u ru ngmua m y n m sau n y cho ông ng b , vì ru ng y ông mua r i m nmá em ng b giùm, ch không ph i ru ng c a má em. Anh Hoàngkhông ch u, và em c ng không b ng lòng. Ông cãi không l i anh Hoàng,

t cu c ông xu ng n c xin 100 m u ru ng v i 20 ngàn b c mà thôi. AnhHoàng c ng không ch u, ông gi n chúng tôi, ông m ng chúng tôi là quânn c p, r i l y qu n áo b vào hoa ly mà i. Anh Hoàng t ng ông gi ny b i ch i, nên l y ra 5 ngàn a cho ông. Ông không thèm l y, r i kêu

xe kéo i m t t ó t i gi ông không tr v , hôm ám c i không bi tông âu mà m i. Ông gi n em v i anh Hoàng thì gi n ch ru ng c a máem ng mà sang tên cho ông sao c. N u ông ó thì anh Hoàng schâu c p cho ông mãn i. Ông mu n i ch i, thì l y ôi ba ngàn v y

c, ch má em m t r i ông bi u chia s s n cho ông, cái ó không thnào anh Hoàng ch u. Em c ng v y.

Nãy gi Nghi p ng i ch m ch nghe, không nói m t ti ng chi h t. Ch ng côLoan nói d t, Nghi p suy ngh m t chút r i nói:

- Chuy n n y là chuy n riêng c a Hoàng, không l qua làm tài khôn xen vôcho l n x n. Nh ng chuy n n y c ng can h n em. Làm ch ng em, qua

c phép phân tr n trái ph i v i em, b o h h nh phúc chung c a giaình, gi gìn cho c nh i c a em luôn luôn th i th i t t t i, sáng l ng,

ch ng có m t m u phi n hay h i h n. V y qua xin phép h i cho bi t rõkhúc chi t c a câu chuy n r i qua bình t nh n ng theo công lý mà giãi bàycái hay v i cái d cho em nghe. Em nên thành th t mà tr l i v i qua, ngthiên v bà thân m u là ng sanh thành c a mình, mà c ng ng h n gi nông cha gh là ng i t tình yêu c a cha mình ã quá vãng. Bây gi qua

23 tr ng n do nhà th qu n lý, còn g i là tr ng bà ph c



i em: v y ch em nói ông Võ Nh Bình làm vi c C n Th t h i em m isanh, ngh a là hai m i m y n m tr ng, làm thông ngôn r i làm Huy nPh , luôn luôn ông c quan yêu dân chu ng, thanh danh r c r , quy nth l y l ng, ông có t o ra m t s nghi p gì hay không? Nhi u ông kháckhông c quy n cao b ng ông, mà ông s m ru ng v n nhà c a h t.

Cô Loan suy ngh r i m i áp:- Vi c ó em không bi t. H n 20 n m nay ông n c a ng i ta nhi u l m,

si t h ng n n i dân oán h n ki n th a ông ph i b i, có l ông có ti nnhi u ch sao l i không.

- Theo con m t qua, thì th y ông không có nhà c a, không có ru ng v nriêng. N u có thì m y tháng nay ông v ó mà d ng nhàn, ch sao l i ra

ây m n m t l u tranh v i kho ng t mà tr ng rau c i.- u ông không có ru ng v n nhà c a, thì ông có b c ti n. Ông trong

mình, ho c ông trong nhà b ng làm sao mình bi t c.- c ti n ch c c ng không có bao nhiêu. Có ti n nhi u thì n ngày già g p

n x u n y t nhiên em ra mà h ng cho kho t m thân. D u mu n tìmyên n thì thi u chi cách sung s ng, c n chi ph i vùi thân trong xóm c i.

y v y qua t ng ông nói 400 m u ru ng ông mua mà m n má ng b ,có l không ph i là l i gian d i. Qua ngh ti n b c ông tom góp c c ang i ta ông trút vào mua 400 m u ru ng ó h t, hay là ông óng gópvô ó m t ph n ho c l n ho c nh , r i má góp vô m t ph n. N u em v ianh Hoàng l y h t s ti n ó, qua s b t công bình.

- Anh nói h i binh cha gh em quá.- Qua có bà con dòng h gì v i ông mà binh. Ông h Võ còn qua h Lê, làm

sao mà bà con. Hu ng chi thu nay qua không nghe tên hay th y m t ông.p h i chi u ó là l n th nh t.

- Em nói ch i v y mà.- Vi c ó em nên suy ngh l i, ng ngày sau kh i n n n.- i! Ti n ông bóc l t nên tr i khi n ông không c h ng, y là l tr i

nh.- u qu bóc l t mà mua ru ng t ó, thì em càng không nên lãnh mà

ng. Em cho thói bóc l t là thói x u hay thói t t?- Thói n c p mà t t n i gì?- À, em bi t thói b c l t là thói n c p! V y thì em lãnh c a bóc l t làm chi?

n c p h gi t c a ng i n y em cho ng i khác. Ng i quân tng nghèo ói c ng không thèm th c a y, ch ng lu n tranh giành v i

n c p. Sao em l i tranh giành c a bóc l t?Cô Loan ng i suy ngh , m t l v n n n h i h n.Nghi p mu n phá n i hk tâm c a v , bèn ch m rãi nói:- i nên k t thân, ch không nên k t oán. Vi c n y em ph i bàn l i v i

anh Hoàng. Cha gh mà k t ngh a v i m mình n 25 n m, d u mìnhkhông ch u n d ng d c, song mình c ng n ng nh quy n th c ang i ít nhi u. Không có tình thì có ngh a, mình không nên ph b c, cho ng i ph i u phi n lúc v t v lúc h t th i. Lúc anh Hoàng c ng



quy t không ch u i thái , thì em ph i làm th nào ng ngày sau nhn ông cha gh , em kh i bu n r u ho c h i h n.

Cô Loan c m ng nên cô th dài, r ng r ng n c m t. Cô b i r i trong lòngnên cô h i:

- Em ph i làm sao ây? Nghe l i khuyên gi i c a anh em n n n quá. Th tem v i anh Hoàng ch ng c s òi h i c a cha gh , chúng tôi t nhi u l ivô tình và kh c b c quá. Bây gi làm sao mà chu c cái qu y ó? Xin anhch ng cho em i. Em quy t làm theo li n, ng kh i h i h n.

- Nh anh T C u d d m, em d c bi t ch n c r i. V y em nên tìm t imà xin l i ông. Luôn d p em cho ông m t s ti n và h a ch ng v nhà

bàn l i anh Hoàng v s chia ru ng t giúp ông sung s ng mãni.

- Em s làm theo l i anh d y. Sáng mai em i … Cha ch , ông ghét em quá,thái c a ông i v i em h i chi u ó th y ông không mu n g p m tem. Em s l i nhà, ông không thèm ti p. Mà d u ông ti p em c ng không

l i nói cho ông c m ng. V y anh có th thay m t cho em mà i chay không. Anh làm trung gian mà gi ng hoà cho hai bên h t phi n gi nnhau, coi th d h n. N u ông nh n lãnh ti n b c c a em, t c ông h t gi nem, thì b a khác em s t i th m ông.

- c. Qua có quy n thay m t cho em. Sáng mai qua i cho.



VII-NHÌN CON RU T CHA H I H N.

Th a d p tr v Sài Gòn lãnh ti n h u trí, ông Võ Nh Bình có mua h t utr ng v i h t u b p, nên bu i s m mai n y, trong lúc th ng Lung xách n c gi ngmà t i c i, thì ông m c áo c t qu n ùi, i th n th trong r y, l a ch t tr ng

ng ng u m i mua.Bác v t Nghi p i tr c, có T C u theo sau, b c tr t i, th y Nh Bình, vì

i g p hôm qua nên bi t li n. Nghi p xô c a rào b c vào, khoác tay bi u T C ung ngoài.

Nh Bình ng ngó Nghi p trân trân, không h i, không nói chi h t. Nghi p i th ng t i tr c m t Nh Bình cúi u chào.

- m quan l n, con xin chào quan l n.Nh Bình nhìn Nghi p và h i:- Ai ây? Tôi không bi t.- m con, con là Lê Thành Nghi p…- Lê Thành Nghi p? … Nghi p!- m con là ch ng c a Loan.- À! Nghi p ch ng Loan.! Tr trêu quá!...Nghi p … Loan… Con…Con t i

ây làm gì?- m, con xin phép h u chuy n v i quan l n m t chút.Nh Bình ch y n c m t, ngh n c , ng nhìn Nghi p không nói c. Tình

nh y làm cho Nghi p r t c m ng. Nghi p th y hoàn c nh thu n ti n, mu nth a d p mà làm cho tròn nhi m v mình ã h a v i v , nên quy t x n t i li n,quy t kh i u nói chuy n, b i v y Nghi p nói ti p:

- Xin quan l n vô nhà cho com b m vi c riêng.Nh Bình ng n ng áp:- Con!...Nói chuy n riêng! … Xin l i c u, c u là ch ng c a Loan, nên ch c

u vui lòng cho phép tôi kêu c u là con ch ?Nghi p v i vã áp:- m ph i. Con là con r . Quan l n kêu b ng con là ph i l m. Có chi âu

mà quan l n ái ng i.Nh Bình nhích mép c i, ng ch n ng n mà ngh cu c i th t là tr trêu,

không bi t âu mà li u tr c. Con ru t mình ã ph phàng, b r i t nh , bây ginó tìm n mà th m mình, l i x ng là con. Cha ru t mà không c nhìn con, vìnhìn nh n thì nó bi t r i nó h t kính, ã khinh b mà l i oán thù n a. Tuy v y mà

u th nào c ng ph i u ng c n h t ly n c ng cho t i h t. Ông nói nho nh : “Vôây, con”, r i ch m rãi i vô nhà. Nghi p i theo sau.

Ông ch m t cái gh m i Nghi p ng i. Ông kéo gh ng i ngay tr c m t, m tchâm b m ngó Nghi p t trên u xu ng t i ch n. Nghi p mu n cho ông kh i

u mà nói chuy n ng d tình ý ông, nên c l ng thinh không nói chi h t.Ông nhìn m t h i r i thân m t h i:- Sao con bi t cha? Tôi vô phép x ng cha, xin ng phi n.- m, con âu dám phi n.



- Cám n. Tôi c nh tôi là cha gh c a con Loan, nên tôi m i vô phép nhy. Sao bi t tôi ây mà n?

- m, h i chi u hôm qua, v ch ng con ng ch i tr c ga. V con th yquan l n, nó b c l i mà chào, r i nó nói nên con m i bi t. V con l i có

n anh th máy nom theo coi cho bi t ch quan l n . Nh v y mà b anay con m i bi t mà l i ây.

- Nghe nói con qua Pháp mà h c, con thi u b ng Bác v t ph i hôn?- m, ph i.- Gi i l m.Tôi m ng cho con… Nghe nói con làm ch hãng xe h i trong Sài

Gòn, ph i hôn?- m, con giúp v i ba con mà cai qu n hãng xe h i c a ba con l p thu nay.- Anh em con Loan v i tôi qu y l m, vô tình b i ngh a, kh c b c. Tuy v y

mà con c i con Loan làm v , thì ph i l m. Cu c tình duyên n y có l làcái nh m ng c a ông Tr i.

Nói t i ây Nh Bình ng ng mà th dài. Ông chúm chím c i, r i ông l ichâu mày cúi m t, b ông t l l m. Nghi p nín khe, i ông nói cho h t ý, coi ônggi n Loan ch nào, r i s l a l i mà can gián.

Nh Bình nói ti p:- Con Loan giàu l m. Nó có ph n n bên n i bên ngo i l i, huê l i m i

m trên 30 ngàn thùng lúa. Mà nó còn t h t ru ng c a tôi n a, ru ngó t i 400 m u, s lúa m n không d i 15 ngàn thùng. Gia tài ó ph i

chia hai v i anh hai nó. Mà chia th nào nó c ng có t 500 t i 700 m u t,i n m huê l i trên 20 ngàn thùng lúa. Con c i c con Loan, con có

ph c l m. V ch ng có hôn thú, c i theo ch công c ng c a lu t hVi t Nam. V ch ng có tài s n bao nhiêu c ng nh p chung mà h ngchung. y v y con có c ng quy n h ng tài s n c a con Loan nh tài s n

a con.- m quan l n, con c i Loan là t i duyên n ch không ph i t i con bi t

Loan giàu, con mong h ng s nghi p c a Loan mà c i.- Ph i r i, ph i r i! Mong làm gì. Không thèm mong, r i t nhiên c, còn

mong quá nhi u khi h ng. Tôi có kinh nghi m v s ó. Tôi ã tr i quang ó r i. Nh ng ng i l p chí t n th h nói h mu n thì ph i c.

nh tôi c ng l p chí nh v y. Thi t, tôi c thành công. Mà thànhcông r i c ng nh không, chung cu c không c h ng chi h t. Bây gitôi tin nh m ng thiêng liêng, tôi không mu n khoe trí tài n a. À conmu n nói chuy n riêng v i tôi, là chuy n chi?

- m quan l n, v con c y con n ây thay m t mà yêu c u quan l n xái cho nó. Th t v con mu n t mình xin l i, nh ng vì chi u hôm qua nó

th y quan l n còn gi n nó quá, nên nó ch a dám i.- Th t hôm qua tôi th y m t con Loan thì tôi n i gi n d n không c …

Thôi, n u nó bi t l i nó c y con thay m t xin l i cho nó thì r i, ch ngn nó ph i g p tôi n a. Con c ng v y, con thay m t l i ây m t l n n y

mà thôi. Sau nó có c y n a con ng i. C nh i d vãng c a tôi, tôi ã



chôn r i, tôi còn l p th mà chôn thêm sâu n a. Tôi xin t t c m i ng ing có mà b i móc lên, b i móc lên tôi au kh , ch không l i ích chi.

- m quan l n, v con h i h n l m. Con xin quan l n h x , ng có phi nnó n a. H i hôm nó bàn tính vi c nhà v i con. Nó nói ch ng v Sài Gòn nó

c t ngh a ch ph i ch qu y l i cho anh Hoàng nghe và bu c anh Hoàngph i li u th nào làm cho quan l n s ng trong an vui, sung s ng mãn i,không nên cho quan l n u phi n hay v t v .

- Con v nói l i v i con Loan r ng tôi r t hài lòng mà hay nó n n n h i h n.Mà tôi c ng r t c m tình nó mu n cho tôi h ng chút h nh phúc trongkho ng i s ng sót cu i cùng n y. Con Loan bi t h i h n, há tôi l i khôngbi t sao. Tôi còn h i h n nhi u h n con Loan n a. L i nó h i h n nó có thnói cho ng i ta bi t ng nh b t n i lòng, ng t tôi h i h n mà khôngthan th v i ai c, ó m i th t là kh !

Nghi p ng d y móc túi l y 5 ghim gi y24 m t tr m trên bàn r i ch p taynói:

- m quan l n, trong lúc ch i anh Hoàng li u nh, v con mu n choquan l n th y li n s thành tâm h i h n c a nó, nên nó c y con em giùmcho quan l n 5 ngàn ng b c ng quan l n xài . Con xin quan l n vuilòng nh n s b c nh m n n y, quan l n nh n thì v con nó m i ch c ýquan l n ã tha l i cho nó.

Nh Bình ngó m y ghim gi y b c r i ngó Nghi p trân trân, b ng ông b t c in lên, c i ng t r i im l ng b suy ngh l m. Nghi p tr l i gh mà ng i.

Ông l c u nói:- Ðã tr trêu l m r i, mà còn tr trêu thêm n a làm chi? Ai bày cho con Loan

em ti n giúp tôi?... Ch c là con bày ch không ph i ai vô ây. Con bàyng em ti n cho tôi ph i hôn?

- m không. Ðó là s thành tâm c a v con, t nó mu n ch không ph i tcon bày. Th t con có gi ng gi i ch qu y cho v con nghe mà thôi, ch conkhông có ép bu c ho c bày m u chút nào h t.

- Tôi không th th lãnh s ti n n y. Con em v trao l i cho con Loan. Tôit cám n con. Con nói giùm l i v i con Loan tôi c ng cám n nó nhi um. Tôi c ng xin con thay m t cho tôi mà khuyên con Loan ng tính

giúp b c ti n, ng tính c p ru ng t cho tôi làm chi.- Quan l n nói v y té ra quan l n ch a h t gi n v con v i anh Hoàng.- Không, không. Con không hi u ý tôi. Tôi không còn gi n Loan hay gi n

Hoàng n a. Tôi không gi n ai h t. Tôi c ng không gi n tôi. Tôi ây t c làthiên h . N u tôi gi n tôi, té ra tôi gi n c thiên h hay sao? S d tôi khôngnh n lãnh s ti n n y, mà c ng không cho giúp ru ng t gì n a, là vì tôikhông mu n các con c p d ng tôi mà thôi. L i tôi nói ây là l i thànhth t, không ph i nói l y, hay có n ý chê nhi u chê ít.

Nh Bình vói l y ghim gi y x ng mà trao l i cho nghi p, Nghi p n n n . Ôngng t l i. Ông nhét b c vào túi Nghi p mà nói:

24 t ghim g m 10 t



- Con nói l i v i con Loan r ng tôi vay nhi u, nên bây gi tôi ph i tr . Na tôi là n thiêng liêng, n u n. D u không th y ch n , mà ch n luôn

luôn qua l i tr c m t kêu réo mà òi. Nh ng n y các con không làm saomà tr th c. Riêng m t mình tôi tr c mà thôi. Ph i tr , khôngphép ch i t hay tr n tránh. V y Loan c ng nh Hoàng, hay là con … làch ng con Loan… m y con ng lo cho ph n tôi, lo th t công l i vô ích.

Nói d t l i Nh Bình ng d y, Nghi p c ng ng theo, Nghi p th y ôngchán n n thì ng lòng, mu n khuyên gi i; mà ki m ch a c l i, thì ông v vaiNghi p mà nói:

- Thôi, con v i, v nói cho con Loan bi t r ng tôi không còn gi n nó haygi n th ng Hoàng n a. Tôi chúc cho v ch ng con Loan n i tóc tr m n m,

ch ng hòa hi p an vui, con cái ông o, gái hi n trai khôn, trai gáihi p nhau mà giúp tông môn r c r … Thôi con v i…

Ông xô Nghi p, mi ng c i mà n c m t ch y hai hàng.Nhi p c m ng, không nói c, ch cúi u t giã ông r i b c ra c a. Ông

ng ngó theo cho n khi Nghi p i khu t r i, ông l y kh n lau n c m t r i l ing i ch ng tay trên bàn mà khóc n a.

s m mai, cô Loan c l c c trong phòng mà ch ch ng. Nghi p v ma phòng mà b c vô, m t bu n hiu. Cô Loan nghi vi c gi ng hòa không thành.

Nghi p móc túi l y 5 ngàn ng b c mà b trên bàn và l c u nói v i v :- Ông không ch u l y.- Ch c ông gi n em l m, ph i hôn anh?- Không, ông h t gi n r i. Nh ng ông không cho giúp b c ti n hay c p

ru ng t chi h t. Ông h i h n thái quá, h i h n vi c ông ã làm. Mà ôngng chán n n c c m, chán n n không mu n vui s ng n a.

- Bây gi làm sao?- Th t qua không bi t ph i làm th nào. Ng i chán n n n n i không c n

ng vinh hoa phú quí, quy t vùi thân trong b n hàn, trong lao kh , tr n i, th thì làm sao dùng ti n tài mà giúp cho c.

Nghi p c i áo ra, r i thu t h t vi c g p g Nh Bình cho v nghe, không bsót m t l i nào.

Ch ng thu t xong Nghi p nói:- Nói chuy n v i ông qua c m ng quá. Ch ng ra v qua bu n vô cùng.

Tuy i gi ng hòa qua không c thành công theo ý qua mu n, song qualàm ông h t thù oán em và anh Hoàng, nh t là qua làm cho em không còn

i h n. y v y qua i ó không ph i i vô ích.Cô Loan nói:- a nào anh d t em vô th m ông. Ông không mu n mà mình i i,

không l ông i xô mà s . N u ông h t ghét em, có l em n n n ông xiêulòng.

Chi u b a sau Nghi p d t v vô xóm C i mà th m Nh Bình. Vô ó ch g pt mình tên Lung nhà. H i ông thì nó nói ông i Ba Ngòi h i s m m i. H i

ch ng nào ông v , thì nó nói không bi t, vì ông không có nói ngày v .



g p g ông Nh Bình có nh h ng l lùng. V ch ng Nghi p h t hânhoan, h t h ng hái i ch i n a. Vài b a sau v ch ng s a so n i v . Vô Xóm C i tgiã ông Nh Bình thì c ng không g p c ông. Tên Lung nói ông i Ba Ngòi ch a

. ch ng Nghi p không l ch hoài nên lên xe mà i, tính b n v còn ghé Ba

Ngòi, Cam Ranh, Phan Rang, Cà Ná, Phan Thi t.



VIII. NGHI P B I MÓC CHUY N X A

ch ng Bác v t Nghi p i du l ch v , d n nhà m i ã c m y b a r i.Theo ý Nghi p mu n, mà cha m c ng th a thu n, b i v y anh s p ph Bính

ng ã v v i Nghi p trong m t c n dãy nhà b p.Sáng mai chúa nh t, cô Loan s a so n r i kêu Sáu Bính em ra xe a cô i

ch mua chút nh c n dùng trong nhà, nh t là mua v i ng may màn treo m ya s , theo ý Nghi p mu n.

Cô Loan i r i Nghi p l i bàn vi t ng i c sách. M t lát Nghi p nghe cóti ng xe h i vô sân, r x ng r i t t máy.

Nghi p ngó ra sân, th y cha m ng xu ng xe thì v i vã ch y ra m ng ti pvà m i vô nhà.

Ông Cang i t tr c ra sau, m t mày r t vui v . Cô Huy n không th y côLoan nên h i con:

- con i âu?- Th a má, v con i ch . Xe nó m i ra, k ba má vô ó. Con bi u nó i ch

mua v i may màn treo c a s .- t nh n d hôn! V y mà má tính ra h i coi có c n dùng th gì má i mua

cho ch .- i má ng i ch i. M t chút v con v . Nó nghi chúa nh t ba má ra ch i,

nên ch c nó không i lâu âu.Cang phía sau tr vô nhà nói v i Nghi p:- Nhà xe c nh quá, l i vách b ng ván hi m nghèo l m. Ba bi u phá b c t

i cho r ng l n h n; xây vách t ng h n hòi. Bây gi xe ra vô d quá, kh ilo gì n a.

Nghi p nói:- , nhà xe bây gi t t l m. Ch c ch nhà tr c ng s m xe con cóc, nên

ng c t nhà xe nh ch gì.Cang day l i nói v i v :- Má nó ây ch i nghe hôn. Tôi i v Gò V p có chuy n m t chút. Má nó

mu n ch ng tr v tôi ghé r c hay là ch i r i ch ng nào mu n v thì xeNghi p a v ?

Nghi p h t mà áp:- Con m i ba má n c m tr a v i con. Ba i Gò V p r i tr v ây n c m.- Không có nói tr c trong nhà thì làm sao c. Ph i v tr ng mà n,

ông ngo i con n c m m t mình ng bu n.- y thôi ba kh i r c má. Ch ng nào má mu n v con a má v .

Cang i r i, cô Huy n l i sa lông mà ng i. Nghi p theo ng i g n bên m .Nghi p h i m :

- Má coi v ch ng con s p t trong nhà nh v y có ch nào không v a ýmá ch ng?

- m nhà riêng cho v ch ng con , con mu n d n cách nào tu ý con, mi nlà v ch ng con vui thì thôi. H m nay con i ch i v , k d n nhà l ng



ng, má không có thì gi mà h i th m vi c con du l ch. V con i ch i coi nó vui hay không?

- i! Vui l m. V con nó m côi cha t nh . Anh Hoàng thì m c lo n h c.Không có ai d t nó i ch i, b i v y nó nhà quê c s t, th y v t gì nó c ngkhoái h t th y. Ði ng Biên Hòa ra Ðà L t, th y r ng th y núi nó nhìn

i s c m t ng c nhiên, coi t c c i l m.- Con nhà ru ng t nhiên nó quê mùa ch sao con. Th ng th ng con t p

nó r i nó c ng lanh nh h ch gì. Con ng có c i v con quê mùa. Nócòn ch t phát, ch không ph i quê mùa âu con. Nó nh c c b t nh i s n

con n n th bánh gì con n n. N u b t mà ã thành bánh r i con làm saomà s a i c. Nó còn ch t phác, cho con t p ý t nó gi ng con, ng

ch ng hi p ý ng tình, i v i nhau m i m m.- Con dòm th y v con có m t tâm h n a c m, l i nói l i ph i nó bi t nghe

theo.- ! V y thì c l m. Th ng th ng con d y nó. Ch g p a lanh l i, mà

lanh theo thói kim th i, d i c mà làm khôn không bi t ngh a nh n,không nghe l i ph i, con g p th ó thì kh cho con l m.

- Nh t là lên Ðà L t v con vui quá.- Hôm Ðà L t v tr c, c u Hoàng có lên nhà th m ba má, c u nói v

ch ng con vui l m. Ba con nghe nói nh v y ba con m ng d .- i nghi p v con, nó vui mà nó c theo nh c nh con hoài: nó nói mình i

ch i sung s ng, còn b ba nhà m t mình, ba lo c cái hãng, nên nó vuimà nó không an trong lòng.

- con nó bi t th ng t ng cha ch ng nh v y thì t t l m. ng nhàt mình, ng lo l ng h t th y, nên coi b ng c c thi t. Nh ng t nh

n gi ng c c ã quen r i, nên không bao gi ng than. C u Hoàng vi, v ch ng con xu ng Nha Trang ch i vui hay không?

- Nha Trang nh ng n gió ch ng mát m , nên h ng gió bi n th t làkho . V con nh l n m i c th y bi n l n u, nó vui h t s c. Nh ng

ch ng con v a c m t tu n, k có m t chuy n làm cho v conbu n, mà con c ng h t vui.

- Chuy n gì v y? Sao h m nay không nói cho má nghe?- Chuy n nhà c a v con. Chuy n ó không can h n mình, nên con

không nói. Ð b a nào anh Hoàng lên, v con nó tính v i nh làm sao nótính. Con ã c t ngh a ch ph i qu y cho v con hi u r i. Bây gi t i ph nanh Hoàng nh t nh, con không mu n can d .

- Chuy n nhà c a nó là chuy n gì? Ðâu con nói s l c cho má nghe coi?- Nha Trang c m t tu n. M t bu i chi u, v ch ng con l i ga xe l a

ch i. V con nó g p ông già gh c a nó. Nó b c l i chào ông r t l phép,nh ng d ng nh ông không vui mà th y m t v con, nên ông th t vài l i

c m r i b i mà không nói chuy n.- Nó có ông già gh hay sao?



- , có. Nh ng t khi bà già m t r i thì ng i âu không bi t, nên hômám c i không có ng. Chuy n y con có nghe anh Hoàng nói, mà con

không ý, nên không h i cho k .- Ông ngoài Nha Trang sao?- Hi n gi ông Nha Trang, nh ng ông là ng i trong n y. Ông C n Th

lâu l m, ông làm vi c t i ó trót 25 n m, ban u ông ng thông ngôncho quan Chánh Ch t nh, sau n y ông t ng t i ch c tri Ph r i h u trí.

Cô Huy n v a nghe t i ó thì trong lòng lo ng i, lo ng i nhi u, nên ng i ch mmà h i g p:

- ng làm Ph r i h u trí: v y con có h i ng tên chi không?- , có. Ông già gh c a v con tên Võ Nh Bình.- Huý! Võ Nh Bình! Thi t v y hay sao?- Má bi t ng hay sao?Cô Huy n l l ng, ng i l ng thinh m t chút r i m i áp:- Không. Má không bi t....Má có nghe ng i ta nói tên ông y, nh ng má

không bi t ông.- Ông Nh Bình àng hoàng l m. V con nói h i h ng th i ông c o dân C n

Th sát da. Ông làm quá dân ch u h t n i, nên h lên th a ki n, làm ông bi, r i ông xin h u trí. H i nào ông làm hùm làm h con không th y, mà

bây gi ng trong chòi tranh, tr ng rau tr ng c i mà nuôi s ng, th t conng lòng quá má à.

- Con có n nhà ng hay sao?- Th a có.- Ý! Ð n nhà ng chi v y? ng ã không thu n v i v con mà con còn n

nhà ng làm gì?- i có chuy n nh v y, con thu t h t cho má nghe. Bu i chi u g p ông

ó r i t i v con nó m i thu t h t vi c nhà cho con hi u. Nó nói bà già vcon sanh nó r i, thì ông già v con m t. Bên n i bên ngo i c a nó u giàucó h t, có ru ng t nhi u. Lúc y ông Võ Nh Bình làm thông ngôn m inói mà c i bà già con, m c dù b ã có hai m t con là Hoàng v i v con.

i mà không có làm hôn thú, vì bà già v con s c i giá chánh th c thìt c h ng huê l i ru ng t c a ông già con. V ch ng không gi y ty n v i nhau trót 25 n m, không có con, song có mua thêm 400 m u

ru ng bà già con ng b , vì ông Bình làm quan không c phép s mru ng t ch ông cai tr . N m ngoái bà già con m t, ông Bình bi u anhHoàng v i v con làm t sang 400 m u ru ng ó mà tr cho ông. AnhHoàng kháng c không ch u sang b , vi n l r ng s huê l i ru ng t bên

i bên ngo i m i n m c ng chung t i 30 ngàn thùng lúa. Bà già v con l y huê l i ó mà mua ru ng, có lý nào bây gi l i giao cho ông Bình c.

Ông gi n, ông m ng anh Hoàng v i v con là n c p r i ông b i m tcho t i bây gi . Hôm g p ông ngoài Nha Trang, v con nó c y anh T C unom theo mà d coi ông âu và làm vi c gì. Anh T C u tr v nói ông

ng v t v l m, trong m t chòi tranh, tr ng rau c i bán l y ti n mà



nh t. Con nghe nh v y con khó ch u quá. Con trách v con kh c b ci cha gh , nh v y t n c l m.

- i! Chuy n riêng c a anh em nó, chuy n x y ra tr c khi con c i v con.Bây gi con can thi p làm chi.

- Con xin l i má, không ph i v y âu má. i mình ph i công bình chánhtr c. Con c t ngh a v con nghe r ng ông Bình làm vi c lâu n m, ông bóc

t thiên h d l m, t nhiên ông ph i có nhi u ti n. Bây gi ng ph i v t nh v y, ch c là ti n b c c a ng tom góp m y m i n m ng h t vô

400 m u ru ng ó. D u bà già con có ra ti n b t quá ti p cho ông m nh mmà thôi. V y s ru ng ó c a ông Bình th t.

- c ti n bóc l t c a ng i ta, tr i xui khi n không c h ng, v y làph i. Có l chi âu.

- Ng t v con nó h ng c a phi ngh a ó, nên con không mu n, ã v y màhai anh em nó giàu có, còn b ông già gh v t v nh v y c ng t i nghi pch . Con c t ngh a ph i qu y cho v con nghe. Nó h i h n nên c y conthay m t em cho ông Bình 5 ngàn ng b c và h a ch ng v C n Th nó

nói v i anh Hoàng mà cung c p t cho ng h ng, ng ng sungng tr n i.

- Nó mu n cho ti n b c thì nó i, ch con gánh bàn c m n làm chi?- Ông ghét v con l m, nên nó không dám i. L i con i ng con li u tình

th mà gi i hoà cho hai àng, v con tr c kh i k t oán thù bây gi , saukh i ôm h n s p t i.

- Con khéo lo d hôn! Ai h i h n m c ai, v con có làm ác chi ai mà h i h n.- a ng i ta mà mình t mà h ng, thì sao kh i h i h n h má. Hu ng

chi c a y là c a phi ngh a n u mình lãnh mà n, thì mình h v i l ngtâm bi t ch ng nào.

- Con ch u i r i con có giáp m t v i. ..ông già gh c a v con không?- Th a, g p ông m c qu n xà l n ng làm trong r y c i. Ông không bi t

con. Con x ng tên h và x ng là ch ng c a Loan. Ông có v ng c nhiên,ng nhìn con trân trân, r i coi b ng ng n ng l l ng. Con xin ông vô

nhà ng con nói chuy n riêng. Ông d t con vô chòi tranh c a ông, r i ôngnói chuy n mênh mông trên tr i d i t, d ng nh ng i lãng trí. Ôngkêu con b ng con r i xin l i con. Con c cho ông nói ng d tình ý coi

i v i v con ông th ng ghét th nào r i m i gi i hoà c. Ông c ii ông khóc, ông n n n, ông chán n n, ông nói ông không trách, không

phi n ai h t. Vì ông có t i nhi u, nên tr i t ph t ông. V y ph i choông n t i. Con a cho ông 5 ngàn ng b c c a v con g i giúp ông.Con nói v con h a ch ng nào v s tính v i anh Hoàng c p ru ng t choông. Ông khóc. Ông không ch u l y b c mà c ng nh t nh không lãnhru ng t chi h t. Ông khuyên con v i v con t nay v sau ng có t inhà ông n a. Con th y rõ ông h t gi n v con, song không hi u t i sao ôngkhông mu n giáp m t v i v ch ng con n a. B a sau con d t v con vô óthì không có ng nhà. Tr c khi ra v v ch ng con còn tr vô n a ng



giã, thì ng c ng i kh i ch a v . Chuy n r c r i nh v y nên m y ngàysau v ch ng con h t vui.

Cô Huy n nghe d t câu chuy n thì cô th dài, s c m c cô v bu n lo. Cô mímmi ng, châu mày, ng i suy ngh m t h i r i nói:

- Ông già gh c a v con không mu n v cho con giúp ti n c p ru ng gì h tthì thôi, v con ch ng c n ph i lo cho ng n a. Còn ng xin v ch ng con

ng vi ng th m ng, thì v ch ng con c ng ch ng nên t i lui làm chi.Cha gh là ng i d ng, l i m mình ã m t r i, thì còn tình ngh a gì màquy n luy n.

Nghi p nói:- i má không bi t ông, nên nói v y. Ch con th y b n c a ng rõ ràng,

con có nói chuy n v i ông dài dài, con c m ng quá, nên con khó quênng c.

Cô Huy n ng d y b ra c a, ý không mu n nghe chuy n Nh Bình n a. Côtrông cô Loan v mau ng bi u xe a cô vô Chí Hoà. Cô ng ngó ngoài ng

t h i r i cô tr vô phòng n. Nghi p i theo nói chuy n thì cô h r i b ixu ng nhà b p, d ng nh c ý mu n tránh xa con.

Xe cô Loan v , Cô Huy n tr lên nhà trên, bi u Sáu Bính xe ngoài sân nglát n a a cô v Chí Hoà. Cô nói chuy n v i dâu con v a v a l vi ng th m, r i

giã mà v , nói v ng lo c m n c cho cha mà k thi t là cái gi n v i cái lo ctr o tr c trong lòng cô hoài, cô không th nói chuy n bình t nh c.



IX. BA CHÁNH CH Ð NG NGAY

Cô Huy n hay con ã giáp m t v i cha ru t c a mình, thì cô b i r i trong lòngt s c. Cô l i gi n, cô tính v cho mau ng nói chuy n l i cho cha nghe. Té ra vi nhà, th y ch ng i Gò V p ã v r i; có ch ng cô nhà cô không th nói chuy n

ó c.a nay là chúa nh t, hãng óng c a, nên bu i chi u Cang c ng r nh rang.

Cang r v i ch L n ch i. Cô Huy n i ch i v i ch ng, mà trong lòng ng n ngangni m riêng, nên không bi t vui chi h t.

Sáng th hai, Cang lên xe i xu ng hãng r i, thì cô Huy n v i vã vào phòngông Ba Chánh. Cô th y cha ng ng i c nh t báo thì cô v t nói:

- Kh l m cha i! Th ng Nghi p giáp m t cha nó r i!Ông Ba Chánh buông t nh t trình và ngó con mà nói:- Nó i ch i ã v c tu n r i. Nó giáp m t v i cha nó h m nay, có vi c chi

âu mà kh ?- Không ph i. Nó giáp m t v i cha ru t nó kia kìa, giáp m t v i th ng cha

Nh Bình kìa, nên con m i nói ch .- ! Cái ó thi t r c r i. Mà nó bi t Nh Bình là cha nó hay không?- Th a không. Mà theo l i l i nó thu t chuy n con nghe hôm qua, thì con

nghi Nh Bình bi t nó, có l ã có nói xa nói g n, mu n nói cho nó hi u,nh ng nó vô tình nên con bi t ch c nó ch a hi u.

- Nó g p Nh Bình không h i âu mà lo. S e Nh Bình nói g c tích c a nócho nó hi u thì khó th t.

- Ch c nó ch a hi u, b i vì n u nó hi u thì hôm qua con ra g p m t mình nó nhà, th nào nó c ng h i con r i. Hôm tr c th y Hai Thanh nói th y cóp Nh Bình và th y có nói chuy n v i v . Con mu n m i th y l i ngi cho k coi Nh Bình có t ý mu n nhìn Nghi p hay không. N u v có

ý ó thì ch ng s m thì mu n th nào thì c ng nói cho b chuy n.- , ph i. Con sai b y tr m i th y Hai i, m i ng h i vi c ó và luôn d p

i ý th y coi bây gi ph i li u th nào cho gia ình con kh i xào xáo. Th ycó nhi u ý ki n l m.

Cô Huy n li n kêu con nh sai i m i th y Hai Thanh. Trong giây phút th yi t i. Ông Ba Chánh ra c a ti p r c và m i th y i vào phòng ông. Th y h i:

- Có vi c chi mà m i g p v y anh Ba?- , m i th y l i ng con Hai tôi nó bàn tính vi c nhà m t chút.Cô Huy n b ng bình trà nóng b c vô phòng. Cô chào th y Thanh, rót hai

tách n c m i th y v i cha u ng, r i cô kéo gh ng i d a c a s .Th y Thanh h i cô:- Cô mu n bàn tính vi c chi v y cô Hai?- Cha ch ! Th ng Nghi p tôi nó ã g p Nh Bình r i th y Hai.- p âu?- p ngoài Nha Trang. Nh Bình trong cái chòi tranh, tr ng rau c i mà

bán.



- Th y ch a? Tôi ã nói ông c u nguy hi m mà. B s trong n y làm n,ng i ta g p thì x u h , nên trôi ra ó n núp trong ám ng i l cho anthân ch gì. Bác v t Nghi p có bi t ông là ai không?

- Nó bi t v là Nh Bình v y thôi, ch c không bi t gì khác. Mà tôi nghi vbi t Nghi p là con.

- Tôi có nói v i ông c u r ng Nghi p bây gi là quan Bác v t, làm ch hãngxe h i. Ông c u bi t thì ông c u m c c , ch có h i gì mình âu.

- Bây gi ng i ta suy s p, s ng i ta l p th làm cho con bi t, r i ngh tìnhcha con, ng có c y nh ch .

- c âu? Ai cho mông x Nghi p nhìn ông.- khó mà ng n c n c. Công chuy n l o t o r c r i quá th y Hai. Th y

có bi t Nh Bình ó có bà con làm sao v i con dâu tôi hay không?- Không. Ông c u bà con v i ma àm Nghi p hay sao?- Cha gh c a nó ó.- Huý chà! R c r i! R c r i th t.Ông Ba Chánh c ng ch ng h ng. Ông l c u và h i cô Huy n:- Nghi p nó nói v i con ph i không?- Th a, ph i. T i nh v y, v nó m i c y nh nó em 5 ngàn ng b c mà

cho Nh Bình và h a s cung c p ru ng t cho v sung s ng mãn ia.

- Té ra ng i àn bà con xu ng C n Th n m x a con g p nhà Bình vàng i y x ng là v Bình là bà m v c a Nghi p sao?

- Th a ph i. Ng i y là goá ph , có hai m t con là Hoàng v i Loan, r i m ing Bình. B i v y Hoàng v i Loan là con gh c a Bình, ch không ph i

con ru t.- Con gh ó c ng là may, ch n u con ru t thì thành cái h a l n, không bi t

làm sao mà g .Th y Thanh tr n m t nói:- Ph i r i, Bình ng bà ó n nay ã 25 n m có th sanh con gái, r i ngày

nay có th g cho Nghi p thành ra anh em m t cha khác m làm v ch ngi nhau thì b y b l m. Mà ma- àm Nghi p là con gh c a Bình, sao l i

ph i c p d ng b c ti n và ru ng t. B cho ông c u ch t ói, ng ôngu sáng con m t m t chút, c p d ng làm gì.

Cô Huy n c i mà ti p:- Công chuy n nh v y th y Hai à. Nghi p nói bà già v nó là m t goá ph

ng huê l i bên ch ng nhi u l m, nên v i Bình mà không dám l p hônthú. V ch ng sau có 400 m u ru ng, song Bình làm quan nên không phép

ng b , m i cho bà v ng. Bà v nhè ch t tr c, không k p sang bi cho ông ch ng. Hoàng v i Loan nói ru ng ó là ru ng c a m chúng nóy huê l i bên n i bên ngo i mà mua, nên nó không ch u cho Bình h ng,

Bình gi n m i xách gói b nhà mà i m t.- Hèn chi lúc tôi g p ông c u ngoài V ng Tàu ông c u nói ông c u l ng

túc, túi không, vô thê nhi, vô gia tr . Té ra ông c u nói th t mà. Mà sao ma-



àm Nghi p ã không ch u giao cho s 400 m u ru ng ó, r i bây gi l icho ti n b c còn h a c p ru ng t n a?

- i th ng con tôi nó nghe rõ công chuy n, r i nó l i th y Bình lang thangt v nên nó ng lòng nên nó m i b x con v nó, làm cho con n h in r i c y nh nó em b c mà cho. Có cái d p ó hai àng m i g p nhaui nói chuy n dài. Không hi u Bình ngh th nào mà Bình không ch u l y

b c ó, l i c ng bi u ng c p ru ng t chi h t.- i m c c ch gì. Chê nghèo nàn hèn h nên b m con Nghi p mà l y v

giàu sang. Té ra giàu sang mà chung cu c ph i ra mình không, r i a conmà ngày x a mà mình h t h i i xô ó, bây gi nó em b c n nhà mà

thí cho mình, m t m i nào xoè tay mà l y. Th t qu ông tr i có con m t,i ng i ta nói ch ng sai. Không bi t ông y hi u bác v t là ai không?

- Tôi ch c bi t, vì th y Hai ã nói tr c, mà Nghi p khi g p, nó x ng tên rõràng. Còn m y l n y n a, ông ta c kêu Nghi p b ng con, l i nói chuy n

i Nghi p ông ta c ch y n c m t.- Bác v t bi t ông c u là ai không?- Ch c không bi t. Bi t cha gh c a v v y thôi, ch không chi khác n a. Tôi

th t v i th y Hai, t hôm qua n nay tôi nghe Nghi p thu t l i chuy np g ó, thì tôi r i trí quá. Tôi có nên cho con tôi bi t ng i y là ai

không?- Không, không. Cho bi t làm chi? Cho bi t t xào xáo trong nhà, ch có ích

gì.- Ng t th ng Nghi p có ý th ng ng i ó. Tuy ng i ó bi u v ch ng nó

ng có t i lui th m vi ng n a, mà th t m y ngày sau ông lánh m t,không cho v ch ng nó g p, song tôi s c m tình làm cho v ch ng nó lânla g n g i nhi u l n r i b chuy n. Ho c ông ta suy s p r i ông ta nh ncon ng n ng t a c y nh , mình không th ng n c n c.

- Tôi t ng nên gi u luôn, ng cho Bác v t bi t, và cô Hai c m ng chon th ng cha ó.

- Con nó khôn l n r i, c m sao c. Mà c m thì ph i nói duyên c cho nóbi t. Nó ã có c m tình v i ng i ó r i, n u nói thi t, nó vì tình máu th tnó th ng thêm, nó eo theo ch không khinh khi oán h n, thì càng b y b

n n a. Ðã v y mà mình gi u gi m cho ng kia h nói ra, thì có lcon nó phi n mình, ó c ng là m t u không t t.

Th y Thanh ng i l ng thinh suy ngh , không bi t ph i li u ph ng nào gi gìndùm cho gia ình cô Huy n c trong m ngoài êm.

Ông Ba Chánh nói:- Nói cho nghi p bi t Nh Bình th t là cha ru t nó, tôi ngh không nên nói.

u Nghi p bi t nh v y, thì t nhiên Cang nó phi n; d u Nghi p khôngph tình ngh a c a Cang d ng d c hai n i m y n m nay, song th nàoCang nó c ng s Nghi p chia s t tình cha con cho ng i khác. Mà n ugi u gi m, không nói cho Nghi p bi t rõ g c tích c a nó, r i m t ngày kiaNh Bình t th t cho nó bi t, thì nó phi n m nó ít k h p hòi nó phi nluôn t i tôi n a. Ðã bi t i v i con thì Nh Bình n không ra gì, không



áng làm m t ng i cha chút nào h t, tuy có n h c nhi u, song t h nng i d t nát. Nh ng mà Nghi p là con nh khí huy t c a cha nó, m i

c c u t o thành hình. D u cha nó là quân vô loài, là ng i b t ngh avong tình, ph n nó là con, nó không th b d p cha ru t c a nó, mà emtr n tình ngh a ph ng s cha gh . Nãy gi tôi suy ngh k l m. Theo ýtôi, thì tôi mu n cho Cang li u mà quy t nh v s n y thì ph i h n

t. Ph i nói cho Cang bi t 2 u n y: 1) Nghi p ã có g p Nh Bình làcha ru t c a nó r i; 2) Nh Bình là cha gh c a v Nghi p. Cho Cang bi t

i xin Cang li u nh coi có nên cho Nghi p bi t ngu n g c c a nó haykhông. N u ph i nói thì Cang nói, r i ngày sau b , Nghi p nó bi t ccha ru t nó, thì i v i Nghi p hay Cang, tôi v i con Hai kh i s phi ntrách.

Th y Thanh nói:- Ý c a anh Ba th t là cao, làm cách ó thì v n nh n toàn tình ngh a. M y c

lão nho có nhi u ý ki n hay quá!Cô Huy n suy ngh m t h i, r i cô nói:- Ba th ng Nghi p thu nay v i cha tôi và m con tôi thì ng n luôn.

Tôi hay vi c n y t hôm qua n nay tôi lo h t s c. Ðêm h i hôm tôi ngkhông c. Tôi s th ng Nghi p g n Nh Bình thì ba nó bu n. Bây gicha tính nh v y con ngh ph i l m. N u con gi u ba nó, r i sau b ,tình cha con l t phai, con bu n r u ch c cha không ch u n i. Mà nói v i banó thì ph i con nói m i c, ch cha không nên nói.

Ông Ba Chánh nói:- Ph i, chuy n n y r c r i l m. Con ph i nói ch cha nói sao c, con l a

a nào ba th ng Nghi p vui, con th ng th ng phân tr n tâm s cho nóhi u, r i con xin cho nó li u nh.

Cô Huy n nh cha ch ng ngay l ph i thì cô h t lo ng i n a. Cô kêu try bình ch n c.

Th y Thanh u ng thêm m t tách trà ngon mà v . Th y d n n u có vi c chi r ci thì cho th y hay, th y s l i li n.



X. CANG S TAN ÂN NGH A

Chi u b a y Lê Thành Cang v s m h n các b a, xe vô sân mà m t tr i ch an. Ðem xe c t xong r i, Cang b c vô nhà, vui v t i c i.

Cô Huy n ng coi cho con nh s p ly vào t , cô th y ch ng thì h i:- Sao b a nay ba nó v s m v y?- , b a nay r nh công chuy n, tôi xách xe ch y ra ng Kinh L p coi m y

chi c xe Ford kim th i ch i, r i tôi i th ng v ây. Xe Ford kim th i coip l m, nh ng ch a bi t giàn máy nó ra th nào.

- Giá m c hay r ?- Giá c ng v a, nh ng t nhiên m c h n xe th ng c a Pháp.- Ch c ch b p t ng ba nó v tr , ch ch a vo g o n u c m. Ð tôi kêu cho

ch hay.- Kh i kêu. Xe tôi v h i nãy ch th y r i. Tôi ch a ói, không c n n u c m

p. Ð tôi ra coi ám rau coi sao vô phân h m nay mà rau ch a bén. Ch clà b n ng.

Cang i ra v n rau. Cô Huy n ng ngó theo th y ch ng có s c vui công. Cô tính th m, th nào êm nay cô c ng nói v i ch ng v chuy n Nghi p g p

Nh Bình.n ch ng v ng, Cang m i tr vô nhà thay i t m r i m i ông Ba Chánh ra

dùng c m t i. Trong b a n Cang nói chuy n v i v và cha v . Cang vui v luônluôn, làm cho v càng thêm c ng quy t s bày t vi c cô ã tính.

n c m u ng n c r i, ông Ba Chánh th y tr ng t , ông m i i lên nhà th yHai Thanh nói chuy n ch i.

Cang nh c m t cái gh xích u em ra gi a sân n m hút thu c.Cô Huy n c ng nh c m t cái gh nh g n ó mà ng i ch i.Cô Huy n th th v i ch ng, cô nói chuy n n y, cô h i chuy n n m t h i, r i

i i ngay vô . Cô nói:- Có m t vi c k c c quá, mà t hôm qua n nay tôi s nói ra ba nó không

vui, nên tôi không dám nói.- Vi c gì v y?- Vi c th ng Nghi p- Vi c th ng Nghi p là vi c gì? Nói ph t tôi nghe i mà, sao l i gi c gi c chi

y?- Nghi p i ch i b a h m, ra Nha Trang nó g p Nh Bình r i.- p Nh Bình hay Nh Bát gì thì g p, c n gì tìm bi t chuy n nh m n

nh v y làm chi.- Ba nó bi t Nh Bình là ai không?- Không.- Nh Bình là cha gh c a th ng Nghi p …mà l i là cha ru t c a th ng

Nghi p ó.Cang nghe v nói câu y, vùng ng d y g n gàng mà h i v :

- Má nó nói Nh Bình là cha ru t c a Nghi p mà l i là cha gh c a Loan?- Ph i.



- u v y thì Nh Bình là ch ng tr c c a má nó, v i má nó sanh Nghi pi b v con, mà c i m c a Loan d i C n Th ?

- Ph i.- Sao má nó bi t?- Nghi p nói v i tôi h i sáng hôm qua.- Té ra th ng Nghi p nó bi t Nh Bình là cha ru t c a nó, còn tôi ây là cha

gh , cha nuôi?- Không. Nó ch a bi t t i ó. Nó bi t Nh Bình là cha gh c a v nó mà

thôi.- Ðây r i nó s bi t tôi là cha gh c a nó ch gì!... U ng công tôi l m!- Xin ba nó ng nóng. Vi c nhà ph i bình t nh mà tính cho n tho . Nóng

vi c h t. Ba nó ng i l i ây, ng i cho tôi thu t h t nh ng câu chuy nNghi p nói v i tôi hôm qua cho ba nó nghe.

Cang ng i l i gh xích u. Cô Huy n kéo gh l i ng i sát m t bên r i th ngth ng k l i h t câu chuy n cho ch ng hi u t i sao mà Nh Bình thù oán con gh , t isao mà Nghi p ph i thay m t cho v i th m Nh Bình ng gi i hoà, t i sao Bìnhkhông ch u th ti n c a Loan do tay Nghi p em cho. Cô Huy n th y ch ng khôngbu n n a, c ng i ch m ch mà nghe cô nói luôn theo ý cô thì Bình bi t Nghi p làcon, nh ng vì h th n nên không dám nhìn. Còn Nghi p thì không dè chi h t, chbi t Bình là cha gh c a v , vì òi ru ng không c nên thù hai con gh . L iNghi p th y Bình bây gi nghèo nàn v t v và nghe Bình thành th t t ý h i h n vàchán i thì ng lòng th ng, mà th ng ó là th ng xót ng i suy s p h t th i,

i nghi p cho ng i bi t n n n h i l i, v y thôi.Cang nghe h t r i h i v :

- Sao má nó ch c Nghi p không bi t Bình là cha ru t c a nó?- u có bi t thì t nhiên nó nói v i tôi r i. Hôm qua nó không h t ý nghi

ng chút nào, mà nó c ng không h i tôi chi h t.- Thôi, nó không bi t thì thôi. N u ai nói cho nó bi t thì tôi phi n l m.- Ai nói làm chi. Ng t có u n y: Loan th y Bình v t v , bây gi nó l i n

n mu n giúp . Còn Nghi p thì ng lòng cho nên th y t i nghi p. Tôi v ch ng nó l p th ho c r c v nhà mà nuôi, ho c ph c p b c ti n

hay ru ng t. V ch ng nó lân la nhi u l n r i Bình thân m t m i nóithi t chuy n x a cho Nghi p hi u, ch ng ó Nghi p tr l i trách mình thì

i kh ch .- Vi c n y khó tính quá.- i s m mai nhà, tôi có nói chuy n v i cha và th y Hai Thanh. Tôi h i

cha v y ch nên nói ngu n g c c a Nghi p cho nó bi t hay là không nênnói. Cha d y tôi ph i nói cho ba nó hay tr c r i ba nó li u nh coi cónên nói cho nó bi t cha ru t nó là ai hay không, tùy ý ba nó.

Cang vùng ng d y n a và nói l n:- Tôi nh t nh không cho ai c nói cho Nghi p bi t Bình là cha nó. Cha

nó là tôi ây. Không m t nào c phép x ng cha nó. Tôi nói thi t, tôi sxô ngã. Tôi s chà nát d i gót chân tôi nh ng ai phá tan công n c a tôi,nh ng ai t m t tình yêu c a tôi d u làm ông gì m c k .



Cang th c tay trong túi áo i qua i l i tr c m t v , b gi n d l m. Cang vài và nói ti p:

- ng là cha nó sao h i nó còn bú, ành b nó i, cho ng i ta ho nng nó, ng i ta xin Toà lên án mà ch u nh n nó là con, ng i ta lo cho

nó n h c m y m i n m nay? H i ó tr n trong hang trong l nào âu,sao bây gi tr i ra mà x ng là cha nó? Không c. Tôi nh t nh không

c. Tôi nh t nh gìn gi con yêu con quí c a tôi, d u ph i máu tôing không n .

Cang nín êm, song v n c i qua i l i m t h i r t lâu r i tr l i n m ng a ra,y kh n lau n c m t.

Cô Huy n th y thái c a ch ng nh v y, cô c m xúc n c c m. Vch ng n v i nhau trót ã 25 n m, n b a nay cô m i th y rõ ch ng c a côth ng yêu con c a cô n m c nào.

Tình th ng yêu ó thu nay không ai á ng thì nó im lìm, nó ng m ng mtrong thâm tâm, tuy ng i ta bi t song không th y. Ð n nay có hâm do nó m i lra ngoài, nó l r t hùng h n d t n, làm cho t c gi n n gây g , r i làm cho lo s

n n i ph i bu n r u au n.



XI. CANG M NH D NG HY SINH

Cang n m êm m t h i, r i nh nh nói v i v :- N u tôi m t Nghi p, ch c tôi ph i ch t quá mình i.- Chuy n gì mà m t l n. Xin mình bình t nh mà x trí, ng bu n ng gi n

chi h t. Mình làm ph i, l nào con nó ph b c mình.- Cha nó ã ph b c mình ó. Con do máu th t c a cha mà sanh. Tôi s e con

nó s ph b c tôi c ng nh cha nó ph b c mình tr c v y.- Còn máu th t c a tôi sao mình không k ? Con c a tôi mà. Nó c ng có m t

ph n máu th t c a tôi ch .- Làm cho Nghi p nên ng i, tôi t n công phu nhi u l m. Nghi p t nh là

tâm trí c a tôi. Bây gi tr ng thành r i, nó là hy v ng c a tôi. V ch ngmình n v i nhau m y m i n m mà không có chút con nào h t. Tuy v ymà tôi không bu n. Nghi p s k chí cho tôi. Nghi p s cúng qu y tôi. C ucon làm chi n a. Bây gi Nghi p b tôi mà i theo cha ru t nó, thì công phu

a tôi tiêu tan, hy v ng c a tôi bay m t. Làm sao mà níu l i c? Làm saomà gi cho c?

- Có l nào nó ành b v ch ng mình mà theo cha ru t c a nó. Con tôi ,con mình nuôi, ch c nó gi ng tâm h n c a v ch ng mình ch .

- Tôi mong m i d l m. Tôi vái van l m mình i.- Tôi nói thi t v i mình, n u Nghi p nó nhìn Bình là cha nó, thì tôi c m tuy t

không cho nó th y m t tôi n a, không cho nó kêu tôi b ng má n a.- Sao v y?- Ng i ta ã ph b c tôi, ng i ta ã b bê nó, mình c u v t tôi mà nuôi

ng tôi và d y d nó, bây gi nó thành nh n r i, nó không tr oán cho tôi,nó quên thù c a nó, nó tr l i cung k nh d ng nuôi ng i ta, quên c cônglao tình ngh a c a mình, con nh v y làm sao mà tôi th ng yêu cho c.

- Mình làm nh v y, té ra mình ích k quá, ích k mà l i h p l ng n a. Mìnhm con không c nhìn bi t và ph i oán thù cha c a nó, tôi s mình ph i

mang cái t i làm sái o luân th ng, vì mình ép con b d p ni m ph t .Khó l m mình i: tôi lo l m, vì tôi b i r i l m không bi t âu là ng ph imà i.

Ông Ba Chánh i ch i v . Ông th y v ch ng Cang to nh v i nhau mà bu nhiu, ông bi t ang bàn tính v i nhau v chuy n Nghi p, nên ông i luôn vô nhà khép

a phòng mà ngh . ch ng Cang nói chuy n rù rì v i nhau n khuya r i m i vô óng c a t t

èn.

** *

y b a rày d i hãng hay v trên nhà c ng v y. Cang l ng l l l ng, ítmu n nói chuy n, ch ng bao gi c i.



Mà h n c m t i r i thì Cang lên xe c m bánh mà i. B a u v h i Cang iâu thì Cang nói tr i n c quá nên i h ng gió, nh ng không r v i theo nh h i

tr c. Cô Huy n bi t ch ng ng b i r i trong lòng, nu n tìm ch thanh t nh màsuy ngh , cô s i theo làm r n cho ch ng, nên cô không òi i.

n th b y, lúc n c m chi u, Cang d n v bi u ch b p sáng mai i ch muan kha khá vì có khách n c m tr a. Cô Huy n h i:- Khách nào n v y?- Có c u Hoàng C n Th lên. Tôi m i c u tr a chúa nh t lên nhà n c m

tr a. Tôi c ng có m i v ch ng th ng Nghi p vô nh tính vi c nhà.Cô Huy n nghe nh v y thì hi u b a c m tr a mai là bu i c m quan h , không

bi t ch ng s x lý th nào.Cô lo quá. Suy ngh m t chút r i cô nói:- X a rày lâu m i th y Hai Thanh lên n c m. Nh n d p có c u Hoàng và v

ch ng th ng Nghi p, tôi mu n m i luôn th y Hai.- c. Thu nay tôi coi th y Hai c ng nh chú bác tôi. Mà th y l i là b n

giao c a cha tôi. Th y c ng nh ng i trong thân. V y má nó sai tr m ith y d b a c m gia ình n y ng nói chuy n ch i cho vui.

- Ð sáng mai tôi m i.Qua sáng chúa nh t, l i 9 gi , th y Hai Thanh ã l n t n xu ng tr c. Th y

a m i nh u m t chung trà nóng v i ông Ba Chánh và h i th m v cách b o hi mxe h i, thì xe c a c u Hoàng v i xe c a v ch ng th ng Nghi p ti p nhau vô sân u

i uôi.Hoàng mau m n ch y vô nhà mà h i th m l ng x ng. Loan eo theo m ng r

cha m ch ng, nói c i không ng t. Còn Nghi p thì x n b n m t bên ông ngo i rótc trà mà u ng, h i s c kho th y Hai Thanh.Th y gia d ch s a so n ch t n c á, Nghi p kêu v mà ch và bi u ng ãi

u g p vì còn s m quá nên cho u ng trà thì h p gi h n.Cô Huy n b c vô trong kêu cho m t bình trà. Cô Loan l i t r u mà l y tách.Cang tr m t nh ng i gi a sa lông, m t ngó m i ng i song không nói chi h t,

trên m t l v hi n t mà kiên quy t. Cang i ch khách u có m t trong xalông, Cang m i kêu Nghi p mà nói:

- Nghi p l i ng i m t bên ba ây, ng ba t vi c nhà cho con nghe. L thìph i n c m r i s nói chuy n m i ph i. Nh ng còn nhi u thì gi quá,thôi ba nói ng nh b ng n c m m i c.

Nghi p b c l i kéo gh ng i m t bên cha. Ai n y th y Cang nghiêm ngh , bi tCang có vi c can h mu n nói v i con, nên ng l ng thinh mà ngó, i coi Cang snói chuy n gì.

Cang t ng h n r i kh i u:- Nghi p, ba m i nghe nói hôm con i ch i, ra t i Nha Trang con có g p ông

Võ Nh Bình và con n th m ông ph i hôn?- Th a ph i. Con có n tìm nhà th m ông Võ Nh Bình và ng i h u chuy n

i ông h n m t ti ng ng h .- Con bi t ông Võ Nh Bình là ai không?- Th a bi t. Ông là cha gh c a v con, t c c ng là cha gh c a anh Hoàng.



- Con bi t có b y nhiêu ó thôi sao?- Bi t có b y nhiêu ó. Còn gì n a hay sao ba?- Còn n a. B a nay có thân t c bên con và bên v con, ba nói ngay cho con

bi t ông Võ Nh Bình ó… là cha ru t c a con n a, ch không ph i là chagh c a v con mà thôi âu.

Nghi p nh ng m t nhìn Cang trân trân, d ng nh không hi u l i Cang m inói ó. Cô Huy n ng i th t th o trong lòng. Còn Hoàng v i Loan thì ng c nhiên, dayngó nhau r i ngó Nghi p.

Cang th y b t ch Nghi p nghi ng thì nói ti p:- Ba nói ó là ba nói s th t. Ông Võ Nh Bình là cha ru t c a con. N u con

không tin l i ba, thì con h i má con kia, con h i ông ngo i con ó, con h iluôn th y Hai ây kia, coi có qu là s th t hay không.

Nghi p vùng ng d y i qua i l i mà nói l n:- D u ai nói con c ng không th tin c. T khi con bi t c i bi t nói, t khi

con bi t i l m m thì con ch th y m t mình ba ây mà thôi. Nhi u khi baút cho con n, nhi u lúc ba d t con i d o xóm. Con ch bi t m t mình ba là

cha, con không bi t ai n a h t. Mà d u ông Võ Nh Bình th t là cha c a coni n a, con c ng không c n bi t làm chi. Khi a con còn nh , b n ph n c a

ng i cha là ho n d ng nó, lo cho nó n h c. Thu nay ch có m t mình baho n d ng con, ba ra gi a Toà lãnh trách nhi m làm cha c a con, ba ch mnom cho con h c t p, ba nâng lo l ng cho con h c y hoàn toàn. Các

u y là b ng c rõ ràng ch ng cho ba là cha ru t c a con, m t mình ba cócái a v y mà thôi, không ai c phép tranh v i ba, d u ai có nói cáchnào con c ng không th tin c.

Cang ng i nghe Nghi p nói trong lòng vui s ng c c m, tuy s c m t hânhoan, song c p m t r ng r ng gi t l y.

Cô Huy n c ng ph d nên cô ng i ngó con r i ngó ch ng v i dáng u t hào,i t m lòng âu y m.

Th y Hai Thanh ng i phía ngoài c a, th y ch m qua nói v i ông Ba Chánh:- Ðúng l m! Bác v t nói thi t úng.Ông Ba Chánh tay vu t râu, mi ng chúm chím c i.Cang i Nghi p nói d t r i ch m rãi nói ti p:- Ba cám n con. Nh ng l i tình ngh a con m i nói ra làm cho ba c m ng vô

cùng. Công v i tình yêu c a ba c con n áp v i giá y, thì ba vui lòng,ba vinh m t không bi t ch ng nào. Con ng i l i, ng i ng ba nói h t chocon nghe. Thu nay c nhà u gi u k , ba má và ông ngo i con c ng v y,không ai nói rõ ngu n g c cho con bi t. Ba má không nói rõ s th t vì sth t ó không b ích cho cu c l p thân c a con. Bi t s th t r i con bu n,thôi thà êm cho vui v v i s gi . Ð ng tro tàn nh tu nguy t bao trùm

ã m y l p r i, d i gì b i x i lên cho nó bay b i d nhà. M y b a rày bamá hay con ã giáp m t v i cha ru t c a con, hay con c m ng mà th yng i suy s p, nên mu n ra tay c u v t. T t l m, con có lòng nh n nh v y,ba r t khen con.

Nghi p ch n mà nói:



- Con i th m ông Võ Nh Bình là vì con hay ông là cha gh c a v con, chcon có bi t ông là cha ru t c a con âu. Còn con c m ng ch vì th y ôngsuy s p v t v , ch không ph i tình ngh a chi h t.

Cang áp:- Ph i r i. Ba có trách con v s vi ng th m và cách ng lòng ó âu. Thái

c a con h p v i l ngh a, có ch nào sái âu mà ba trách. Ð th ng th ngba nói h t cho con nghe. M y b a rày ba hay vi c con ã g p ông Võ NhBình, ba lo mà c ng bu n n a, bu n d l m. Ba má h i nhau: ph i gi u luôn

th t hay là ph i nói ngay cho con bi t? Gi u luôn thì có l v con vì nn, còn con vì t i nghi p, v ch ng con s em ông Võ Nh Bình v nuôi,

ho c s t i lui mà giúp . N u con nuôi d ng ông, con lân la ông, thì d icon m t c a nh ng ng i bi t chuy n c , nh t là i v i ông Võ Nh Bình,

a v c a ba má ây k c c quá. Mà con g n v i ông thì s m mu n ôngng s nói s th t v i con. Con bi t s th t nh mi ng ông thì b i r i cho

con, mà có l con trách ba má n a, trách ba má ích k cho con l i ni mph t . M y b a nay suy ngh k l m, ba cân phân ph i qu y r i. Ba c nph i nói ngay ra, không nên gi u gi m, m c d u nói ngay ra ba au n, nóingay ra ba ph i san s t tình yêu c a con giành cho ng i khác.

Nói t i ây Cang ng ng, có ý ch coi Nghi p ph n ng th nào.Nghi p cúi m t suy ngh r i ngó ngay Cang mà nói:- Ba ã nói s th t, con xin ba nói luôn i, cho con hi u t i sao ông Võ Nh

Bình là cha c a con mà ông l i cho ba thay th ng khai sanh và nuôicon?

Cang c i mà áp:- Vi c ó thì cho má con, ho c ông ngo i con, ho c th y Hai kia nói cho con

nghe m i ph i. Ng t vi c ó là vi c ã gây bu n r u cho má con, gây t i hcho ông ngo i con, gây b c t c cho th y Hai, nên cho ba ng i y nói, ba

vì phi n ho c vì gi n mà nói quá áng. Ba là ng i vô can, v y ba l ycông tâm mà nói rõ s th t, không v không h n ai h t.Chuy n x a nh v y: lúc má con v a l n lên, th y Hai ây vì tình giao h o

i ông ngo i con, nên ng làm mai ng g má con cho ông Võ Nh Bình,khi y làm vi c chung m t hãng v i th y d i Sài Gòn. H i ó Chí Hoà là

t xóm h o lánh, b i v y ám c i làm s sài, không r c l c b l p hônthú. N m sau má con sanh con. Mà sanh r i thì thôi, không ai lo khai sanhcho phép.Con ch a giáp thôi nôi, thì ông Võ Nh Bình thi u ký l c c b xu ng

ng thông ngôn cho quan Ch t nh C n Th . Vì ông ngo i con m t mình,i con còn nh , nên ông Bình má con nhà lo c m n c cho ông ngo i

con. Cách ít tháng má b ng con xu ng C n Th mà th m, thì ông Bình ckhuyên má con v , nói không mu n cho ông ngo i con hiu qu nh.Cách ít tháng n a má con hay tin ông Bình ã c i v khác, c i con nhàgiàu l n. Má con b n bã xu ng coi, th t qu ông Bình ã có v khác, vch ng chung trong m t c n nhà l ng l y. Má con có t i ó, có giáp m t v ibà ó, ch c là bà già v c a con bây gi . Má con chán n n tr c thói b c b o



a nh n tình, nên nói cho ông Bình bi t tình ngh a d t r i, không còn k vch ng gì n a, nói r i b ng con v Chí Hoà mà h m hút v i ông ngo i con.Không ph i là h ng i hi n i c, má con làm sao mà bi t l y ngh a mà

áp v i oán, l y trinh b ch mà áp v i b i b c, b i v y má con gi n cùng r iquy t c i giá, l i quy t l y ch ng h ng th thuy n, ch không ham ng i có

c th c n a. Bây gi t i giai n ba ra m t.

Cang ng ng l i n a, d ng nh c m xúc không ki m c l i nói cho suông s . t a u chong m t ngó Cang, nh t là Nghi p v i anh em Hoàng h i h p mu n

bi t cho g p cái vai c a Cang trong t n tu ng gia ình thân ái n y.Cang nói ti p:

- Lúc y ba làm th máy trong m t hãng xe h i c a ng i Pháp d i SàiGòn, nhà trên phía th y Hai kia. Ba chung v i anh b n làm s p ph . Bach a có v . M y ch trong xóm ch ch c, nói má con b ch ng b và hkhuyên ba nói mà c i ng có n i n ng d a, có ng i n u c m cho màn. Ba c y mai nói. Ông ngo i con gi c gi c, s có cha gh con gh khó

lòng. Ba li n n nhà mà nói h n hòi r ng con nít nào ba c ng th ng,hu ng chi là con c a v ba; n u ba c i má con thì con riêng c a nó t c làcon c a ba, ba s nuôi d ng d y d nh con ru t. Ông ngo i con tin l inên g . Ba làm ám c i l , có r c chánh l c b l p hôn thú theophép. Ba d n d p v chung v i ông ngo i con, h i làm v thì bach m nom n ng n i con nh con ru t c a ba v y. Ch c con còn nh lúcnh ba d ng nuôi d y d con th nào, ba không c n ph i k công n ra

ây làm chi. Khi con n tu i vào tr ng h c, thì ba ã m riêng m t hãnga xe.

Ch ng con i thi, ng i ta bu c ph i có khai sanh, ba m i xin Toà lên ánch ng nh n ngày và ch con sanh, v i ba má con là cha m . T n công có

t chút mà ba h t ái ng i trong lòng, h t s ti ng cha gh con gh . T âycon là con chánh th c c a ba, không ai c phép m a mai tranh giành gì

a. Con h c càng ngày càng t n phát, x ng xe c a ba l n l n thành hãngmua bán xe, nh v y nên con m i c qua Pháp mà h c.

Nghi p d m mu n nói.Cang khoát tay mà c n:

- Khoan!..Ba nói ch a h t. Bây gi con ã hi u rõ r i, t i sao ba là cha c acon thu nay, mà ba còn nói ông Võ Nh Bình m i thi t là cha ru t. V icông nuôi d ng t khi con ch a c d t s a, v i án Toà ba n m s ntrong tay, ba quy n làm cha, không ai có tài gì mà tranh quy n v i ba

c.Ba c ng không c n ph i nói rõ ngu n g c c a con cho con bi t làm chi vìcon bi t thì ba ph i s t yêu, chia k nh b t cho ng i ta, có h i ch không cóích chi cho ba h t. Nh ng mà ba ph i nói, ba không nên gi u gi m. Ba ph inói vì Võ Nh Bình th t th i, suy s p v t v u phi n, ch không ph ivinh hoa phú quí, lên xe xu ng ng a. Ba ph i nói vì ba không ành gi d i

i con, khi con g p ng i c u t o cho con thành hình. Ba ph i nói, vì ba



không mu n ôm thói ích k mà cho con l i o v i cha con, là m ttrong m y o c n b n c a xã h i Vi t Nam.

c bi t ng i cha r i, v y thì con không nên ngó l , nh t là trong lúcng i i l m ng, nên ph i sa ch n v p ngã. Ng i d u có t i l i, thìphú Tr i nh t, ph n làm con không phép ghét b ng sanh thành.Con ph i nâng , con ph i cung kính, v y m i tr n o làm con. Con ã

c r ng, con ã trí, ba cho con thong th tu l ng tâm mà x s ”.Ba ch xin con hai u n y: Th nh t, ng trách má con sao không thti t, l i gi n l y mà c i giá. T c gi n là th ng tình c a con ng i. Má conkhông ph i là Ph t bà mà thoát kh i th ng tình y. Th nhì, ng r công Võ Nh Bình v mà nuôi, vì làm nh v y ph m danh giá c a ba má.Ngoài hai u y thì con t do, con nhìn nh n cha, con giúp cha, conlàm vi c chi ba c ng vui h t.

to nghe t i ó ai c ng c m ng c c m. Nghi p b c l i quì g i tr ct Cang, hai tay ôm mình Cang ch t c ng, v a khóc v a nói:

- Ba th t là m t v i c, m t ng ngh a hi p! Ba th t là ng i cha yêuquí c a con. Con không c n nhìn ng i cha nào h t. Ð c bi t rõ ngu n

c r i, c ng nh lúc ch a bi t, con rán gi bình t nh, không h n gi nng i h t h i m con. Con không dám khinh r chê bai, ch bu c con ph icung kính yêu th ng, s con khó mà làm c.

Cang Nghi p ng d y mà nói:- Nhìn hay không nhìn là tu ý con. Vi c ó ba không c n, ba c ng không

ép. Nh ng ba khuyên con ch ng nên th t k nh v i ng i sanh thành,ch ng nên b ói khát ng i l m ng suy s p. Con ph i qu ng i,ph i r ng dung ng i th t th , ph i th ng sót k sa l y, ng c ch pthói iên cu ng, nên l y c mà báo oán.

Cô Huy n v i cô Loan c m ng quá, nên m con u khóc h t.Ông Ba Chánh c vu t râu mà c i.Th y Hai Thanh r t hân hoan, th y nói l n:

- Th máy xu t thân, mà x s cao th ng nh v y, thì c n gì h c nhi u,n gì giàu to, c n gì ch c l n. N m x a cô Hai gi n ch ng b , cô nói th

thuy n có l bi t nh n ngh a h n. L i nói l y mà th t úng l m. Anh nhkhông anh Ba.

Ông Ba Chánh g t u.u Hoàng ng d y ngó ngay Cang mà nói:

- Th a bác, cháu v i em cháu m côi cha s m quá. M cháu l i c i giá, giaoanh em cháu cho bà ngo i nuôi. Bà ngo i cháu tuy c m ti n nhi u song là

t bà già l c c trong ch n thôn quê, không th y xa hi u r ng. Vì v ynên anh em cháu thi u môn giáo d c gia ình. Có l t i s thi u ó, nênkhi m cháu m t, anh em cháu m i b c ãi ông già gh , thành ra g t gaokh kh c. H i hôm em cháu nó thu t chuy n g p ông Võ Nh Bình ng

t v ngoài Nha Trang cho cháu nghe, nó làm cho cháu h i tâm mà h in. B a nay cháu c nghe nh ng l i vàng ng c bác nói v i Nghi p,

th t c ng nh Bác c m c mà soi sáng ng l i cho m i ng i th y



ng ph i noi theo, th y n o d i mà b c tránh. Cháu kính c n cám nbác, và xin bác t nay d y d giùm anh em cháu c ng nh con trong nhà.Bây gi cháu xin phép bác mà t bày ý ki n c a cháu v vi c ông Võ NhBình.Nghi p không kh ng nhìn ông. Mà cháu ngh Nghi p nhìn khó l m, vìnhìn r i ph i t i lui, thì ph m danh giá c a hai bác. V y cháu xin lãnhph n ch m nom cha gh cháu, ng chu c t i cháu kh c b c v i ông. Cháu

nhà l n trên ch Bình Th y. Cái nhà t i Cái Kh thu c ngo i ô C n Th ,là nhà c a bà ngo i cháu s m cho má cháu v i cha gh , hi n nay cháu

n ng i gi ch cháu không .Cháu tính r c cha gh cháu v ó và giao c 400 m u ru ng ông thâuhuê l i ông xài.Ông ó, h ng huê l i ó cho mãn i ông, r i anh em cháu s làm ch .Bác ngh th coi, cháu tính nh v y c hay không?

Cang không c n suy ngh , li n áp r ng:- C u Hoàng nh c p cho Võ Nh Bình t i 400 m u ru ng, nên xét l i coi

có ph i nhi u quá hay không?- Th a th y, 400 m u ru ng thì nhi u th t. Nh ng vì ông nói ru ng y là

ru ng c a ông xu t ti n ông mua, r i ông m n má cháu ng b giùmnên cháu giao h t cho ông h ng mãn i.

- Nghe nói trong hai m i m y n m nay, ông bóc l t thiên h d l m nên có ông có ti n mua ru ng y c. Mà bà h ng hai gia tài huê l i c a bàng nhi u, bà c ng có th xu t ti n c a bà mà mua ng cho con, nên

bà m i ng b ch . N u giao h t s e c u b l a g t.- H i má cháu m t, ông xin cho ông phân n a là 200 m u.- Hai tr m thì v a, ông bà làm b n v i nhau trót 25 n m, ch ng khác nào

hùn v i nhau mà l p h i. Nay rã h i thì tài s n chia hai là ph i.- Thôi ki m r c ông v r i s nh t nh. Bây gi ph i c y ng i i r c

ông.Cô Loan nói T C u bi t ch ông , nên ph i c y T C u i giùm. Cang nói

C u không t cách mà r c ông c. Th y hai Thanh, h i tr c có quen v iông. V y nên c y th y i v i T c u thì ph i h n.

Th y suy ngh m t h i r i nói:- Lúc n y cháu rãnh. V y cháu s i v i th y Hai và T C u.

ng h gõ 12 gi . Vi c nhà tính ã n tho , Cang bi u v v i dâu coi d nm n. B a c m gia ình n y th t là vui, vì m i ng i u ph tình mát ru t, không

ai còn lo ng i, không ai còn gi n h n, không ai còn h i h n chút nào n a.Cách hai b a sau, c u Hoàng ng i xe h i i Nha Trang v i th y Hai Thanh và

C u. Ra t i ó thì Võ Nh Bình ã i m t. H i tên Lung thì nó không bi t ông iâu. Ông tr nhà cho ch , ông thôi m n nó, ông xách hoa ly lên xe l a mà i ra

phía ngoài. Ch nhà ã bán cái nhà. Ng i mua h ng d mà ch i c t chkhác. H i c xóm c ng không ai bi t ông Võ Nh Bình i x nào mà ki m.



u Hoàng n ba b a mà h i không ra m i, ành ph i tr v Sài Gòn, th yHai Thanh ghé nhà mà thu t chuy n i ki m không c cho ông Ba Chánh v i côHuy n nghe.

Ông Ba Chánh nói:- Võ Nh Bình tr n i m t không mu n cho Nghi p g p n a. Bi t x trí nh

y c ng còn khá.



XII. BÌNH Ð L I H I H N

m 1942 là n m hoàn c u iên o, khói l a t ng b ng, nhà c a nh hao,sanh linh thán.

ng giao thông gián n, cu c th ng mãi g p ghình. Nhi u nhà buôn b lng nên ph i óng c a mà ch th i, song c ng có nhi u nhà buôn nh ch en mà

th nh v ng. Hãng xe h i Vi t Nam c a Lê Thành Cang t nhiên ph i ch u nhng c a th i cu c. Th t hãng không mua c xe m i mà bán. Nh ng hãng xông

pha trong th i cu c c ng r t v ng vàng, ã kh i b l nh ng i mà còn thâu l ith p b i. y là nh Cang lanh l , ki m mua xe c em v s a s n l i làm cho máyêm, màu p, mà bán v i giá th t cao. Nh t là Nghi p sáng su t, bi t th cu c s ithay, nên mua tr c mà tr nh ng v ru t v i các th ph tùng ch t ch a yhãng y kho r i th ng th ng bán l i, v n m t l i m i, có th khan g t, thì m t v n

i t i 50 ho c 100, song ng i ta c ng ki m mua, ch ng h d d .Trót n m n m v a qua, nhà c a Cang c ng nh Nghi p, v ch ng c ng âu

m, cha con v n thân yêu. Mãi mãi c nh vui c i c ti p di n trong gia ình, ch ng có m t m bu n lo ho c m t c m mây ph ng ph t.

u Hoàng th y th i cu c ch n r n, c u không làm th u khoán, không dám l pn, mà c ng không g p c i v . C u ch lo cho m n ru ng và góp lúa, lúc r nh

ch y lên Sai Gòn ch i, s ng m t c nh i t do mà tr ng gi .Cô Loan sanh c m t a con trai. V ch ng Cang c ng nh vàng nh ng c,

Nghi p h v nhà thì vui ch i v i con, d ng nh ã quên h n cái ngu n g c t i t mmà Cang ã khai ngay ra h i n m tr c. Có khi v ch ng trò chuy n, Loan nh c l iVõ Nh Bình, Nghi p li n m t châu mày, ki m chuy n mà nói lãng. Cô th y ch ngnh v y, thì cô không dám khiêu g i m ch s u c a ch ng n a.

t bu i s m m i, n gi nh n viên s b u n phát th , thì ng i gi c ahãng lãnh em vào trên bàn c a Nghi p m t ch ng th h n 10 cái.

Nghi p ng i l n l t xé t ng bao l y th ra mà c. Ð n bao th ba, g m m tc th có m t t nhàu nhè kèm theo, Nghi p c b c th v a c ít hàng thì bi n

c, b t ng a, l ng d a vào b gh , ch m ch mà c.

C TH C A XÃ L NG:

Prok (An Khê), ngày 27 tháng 3 n m 1942.

Kính g i ông Lê thành Nghi pch hãng xe h i Vi t nam

i l De La SommeSài Gòn.

Th a ông.Vâng l i quan ph h u trí, quí danh là Võ Nh Bình tôi ghim theo th n y mà g i cho

ông m t t mà do tay ngài vi t bày t n i lòng h i h n c a ngài.



4 tháng nay, ngài au ru t hay au bao t u ó tôi không bi t ch c vì tôi khôngph i là th y thu c. Tôi có xin ngài cho tôi a ngài v Sài Gòn ng ngài ki m l ng ychu n m ch mà u tr . Tôi n n n h t l i mà ngài không ch u i. C ngoài n y u ng thu cnam, thu c m i, không có hi u qu chi h t, nên b nh càng ngày càng thêm n ng, r i ph i

ng chung. n y tôi th y ngài c m c i ng i vi t, lúc b nh ch a nguy l m, song có l ngài ã h t

hy v ng s ng c n a. Ð n gi chót, ngài m i gi áo g i rút t y ra mà trao cho tôi, và c nn h ngài m t thì làm n chôn c t cho xong, r i s g i t y vào cho ông, theo a ch ngài

có biên ó.Ngài t t h i t i nhà tôi, hôm ngày 20 tháng 3 d ng l ch n y, h i 7 gi t i, t t h i

trong tay tôi ng ng i m t bên mà ngài. Ngài không có tr i m t l i chi h t , duy ch yc m t r i th ra mà i xuôi.

Tôi lo chôn c t t t , ào huy t trên tri n m t cái i nh n m phía sau v n trà c atôi. Tôi có kh c m chí mà c m tr c m . Ngài n m ch ó cao ráo, c nh chung quanh r t

p. Tôi ã làm xong ph n s i v i m t ông b n ng, ng phiêu l u t khách v i tôi.y bây gi g i t n y n cho ông r i, thì tôi làm v n v các u ngài phú thác.

Trân tr ng kính chào ông.

Tr n Hi n L ngCh v n trà xóm Prok

n An Khê - Kon Tum.

DI NGÔN C A VÕ NH BÌNH

Ch ng tôi ch t và chôn c t tôi xong r i xin làm n g i giùm th n y cho Lê ThànhNghi p, ch hãng xe h i hi u Vi t Nam i l La Somme trong th ô Sài Gòn.

Con ng i lúc tr tu i, khí huy t m nh m , nên h ng hái l p chí t n th ; l i thêm s ngi i v t ch t hoàn toàn nên ph i ham mu n ti n b c cho nhi u, vì n u thi u ti n b c thì

không th nào có danh d c.Lúc tôi còn nh tôi g p c nh i nh v y, t nhiên tôi b phong trào tham danh háo l i

ó nó lôi cu n i, c ng nh nó lôi cu n c ngàn ngàn muôn muôn ng i khác.a l n lên, tôi b t u k t ngh a v ch ng v i cô Huy n, là con gái c a m t ông th y

thu c Chí Hoà, sanh c m t a con trai, t tên là Nghi p.Cách ít tháng sau, may g p ti n trình r ng m , tôi ph i c v nghèo con nh mà gây

cu c v ch ng khác v i m t goá ph giàu có l n, tên cô Hai H ng Bình Th y, mong nhgia t phong phú c a ng i v m i mà xây d ng m t a v giàu sang r c r cho mau.

Th t ng công danh tôi b c lên r t l và r t mau, trót 25 n m tr ng tôi mê mankhoái l c gi a c nh i t t t i sáng l ng, oai quy n l ng l y, ti n b c d y y.

ng là a v giàu sang y s v ng ch c lâu i, nào dè ng vinh hoa i ch a h t,mà sung s ng l i s p n a ch ng, trong có m y tháng mà danh d v tan, b c ti n tiêu

t.y n m nay tôi suy ngh l i, tôi mu n s th t b i thình lình ó cho m ng s an

i n i lòng. Nh ng s n n n h i h n v n c h ng h c trong thâm tâm, v n v trong trínão, n n n v s tôi b i ngh a v con, mà c ng n n n v s tôi bóc l t thiên h .



Vì s n n n ó mà n m n tình c tôi g p l i con tôi là Nghi p Nha Trang, thì tôiau n h t s c, ã au n mà thêm h th n n a, au vì c giáp m t con mà không c

nhìn con, h vì ham trèo lên cao nên ph i sa su ng th p. Lúc y tôi li n mu n t v n ph t icho r i, ng ch m d t c nh i c a tôi cho tôi h t au kh h ng i, mà c ng cho con tôi nókhông hay bi t thói x u xa c a ng sanh thành ra nó, kh i ghi m t m en trong h nh phúc

i c i c a nó v a m i c u t o. Nh ng tôi l i ngh i h có vay thì ph i tr . Tôi ã làm qu y thì tôi ph i n t i,

không c phép tìm cái ch t mà tr n t i, vì v y nên tôi không t v n, tôi ch b t NhaTrang cho kh i g p l i con tôi n a b i cho xa mà tá túc n i t l nhà ng i, vùi l p

nh hình hài t i l i ê hèn trong n au c nh c, ho c may có chu c t i c chút ít.May tôi g p c ng i quen, h i tr c c ng vì ham b c ti n nên có t i ph i ki m ch

n thân, ng i s n lòng cho tôi ùm u, nên trót n m n m nay tôi c an thân, mà an làan v ph n xác mà thôi, ch v ph n trí thì luôn luôn tôi v n h i h n không bao gi tôi cth th i.

Hôm nay tôi có b nh, có b nh nhi u, ch c không còn s ng c nhi u ngày n a. Tôiráng ng i vi t t n y bày t lòng h i h n v i a con trai mà ngày x a tôi ành b bê nótrong lúc nó ch a bi t i, ch a bi t nói, cho nó nh ng i khác nuôi d y cho nó khôn l nvà nên danh.

Tôi ph i vi t t n y là vì t o hoá tr trêu, khi n a con tôi b , nó l i c i a con gh tôi.

Hai a g n nhau, tôi s e ch ng s m thì mu n con tôi nó s tìm bi t ngu n c i t i t ma nó, r i v ch ng u thù oán vong linh c a tôi, a thì oán tôi ph phàng m nó, a thì

oán tôi phá h ti t h nh c a m nó. Tôi ph i vi t t n y mà yêu c u c hai r ng lòng tha thcho ng i l m l i n n n h i h n.

Ngày nay con tôi nó nh do ng th ng ngay ng n mà l p thân. Nó c thànhcông r ràng, ã có danh l n mà là danh th m tho, l i thêm có c a nhi u mà là c a chánhngh a. Nó ng say s a v i h nh phúc. Tôi ch c nó s s n lòng h x cho ng i thân sanhnó ã mang n ng t i l i d ng tr n.

p nh m m t mà xa lánh mùi i, tôi không mu n ôm theo lòng h i h n. V y tôi thànhth t nhìn nh n c hai t i l i c a tôi , l i v i con tôi, và l i v i bà m nó.

Mà tôi xét k ngh xa, thì tôi th y d ng nh , l i y ch ng ph i t i do ch n tánh c a tôigây ra, có l m t ph n t i giáo d c và m t ph n t i xã h i.

Giáo d c mà nh m m c ích nó c m m áo, nuôi chí h ng dua b ng i trên v vét d i, giáo d c d ng y thì làm sao bi t c ch thúi hôi mà tránh.

Còn xã h i mà m i ng i u lo tranh ua c p gi t, ai c ti n nhi u là khôn, aic trèo cao là quí, ai không có ti n là d i, ai ch u ng i yên là ngu.

c t p v i giáo d c nh v y, sanh s ng gi a xã h i nh v y, thì làm sao tôi kh i i saing, làm sao tôi kh i v ng t i l i.

Nói nh v y ch ng ph i tôi có ý vi n l ch a mình mà g t i l i. Không, tôi ch ng htính g t i, s d tôi nói ra là vì tôi mu n v ch cho con tôi th y rõ hoàn c nh khi n cho tôiph i mang t i l i mà thôi. Th t d u con tôi không kh ng h x t i c a tôi, thì tôi c ng ph ich u, ch u mà không phi n, không trách.

Trên ây là nh ng l i thành th t th t ra bày t n i lòng h i h n c a m t n n nh nth i i s p ch t là



VÕ NH BÌNH .

Lê thành nghi p c d t r i s c m t bu n hiu, ch không khóc.Nghi p x p k l ng mà út t di ngôn c a Võ Nh Bình v i th c a Hi n

ng vào bao r i b vào túi áo. Nghi p khoanh tay r i ngó lên tr n mà suy ngh r tlâu. Bây gi Nghi p m i r ng r ng n c m t.

Nghi p ng d y, tính i xu ng x ng s a xe mà ki m cha. May lúc y LêThành Cang ng lên bàn vi t mà ng i. Nghi p ón trao c phong th cho cha mànói:

- Ba c th trong bao n y mà coi ba.Cang l y phong th mà h i:

- Th c a ai v y?Nghi p không tr l i, li n tr l i bàn vi t ng i ti p m m y bao th khác ra mà

c.Phía bên kia, Cang ng i c th c a Hi n L ng r i c t i c a Nh Bình,

Cang c th t k , nên c r t lâu. Ð c xong r i, Cang b h t vào bao, b c l i tr choNghi p và nói:

- Ng i l i l m mà bi t n n n thì c ng áng cho con kính m n.Mà g p con r i, bi t tr n tránh con, c ch nh v y không t l m. Tuykhông d ng, song có công sanh, bây gi ng i ã m t r i con ph i làmcho tr n ni m ph t , con ph i i ra An Khê, tìm cho th y m mã c a ngthân sanh. Con ph i ki m th mà xây m cho m cúng. Ba mu n cho conlàm vi c ngh a ó, ba ch c má con c ng không c n tr âu.

Nghi p a n c m t. Cang xây l ng mà tr xu ng x ng s a xe.

Tu n sau Nghi p v i Hoàng lên xe h i mà i An Khê c ng có Sáu Bính v i Tu theo h t ng.

Trên con ng qu c gia r ng rãi, chi c xe h i l ng l y ch y bon bon. L n n yNghi p v i Hoàng i mà ch ng ph i i ki m cu c vui, hay i xem ngu n l i, chánhlà i cho tr n tình, i ng áp ngh a.

Thanh niên tân ti n ã ham vui, m u l i, mà c ng báo ngh a, thì quí hoá vôcùng!

Ðáng mong m i thay!

Gò Công 30-1-1954


Documents

Ho bieu chanh buc tho hoi han