IZVJEŠTAJ O RADU KOMISIJE ZA HARTIJE OD VRIJEDNOSTI U … · Zakonom o hartijama od vrednosti i Zakonom o berzama, berzanskom poslovanju i berzanskim posrednicima, privremeno, radi

REPUBLIKA CRNA GORAKOMISIJA ZA HARTIJE OD VRIJEDNOSTI

IZVJEŠTAJ O RADUKOMISIJE ZA HARTIJE OD VRIJEDNOSTI

U 2001. GODINI

Prilozi: Godišnji račun za 2001. godinuIzvještaj o izvršenoj reviziji godišnjeg

računa

Izvještaj o radu Komisije za hartije od vrijednosti u 2001. godini

1

Podgorica, maj 2002.

S A D R Ž A J

Starana

Rezultati rada Komisije za hartije odvrijednosti u prvom sazivu

1

I Uvodne napomene 3

II Osnivanje Komisije za hartije od vrijednosti 4

III Status Komisije za hartije od vrijednosti 6

IV Nadležnosti Komisije za hartije od vrijednosti 8

V Dosadašnje aktivnosti 10

1. Donošenje propisa za sprovođenje Zakona ohartijama od vrijednosti

10

2. Vođenje registra emitenata 14

3. Odobrenje prospekta za javnu ponudu emisijehartija od vrijednosti

16

4. Evidencije emisija koje se ne vrše javnomponudom

18

5. Davanje dozvole za rad i kontrola poslovanjalica kojima je izdata dozvola

20

5.1. Berza i brokeri 20

5.1.1. Berza 20

5.1.1.2. Poslovanje berzi u 2001. godini 21

5.1.2. Brokeri 22

5.1.2.2. Poslovanje brokerskih kuća u 2001. godini 23

5.2. Obuka fizičkih lica za poslovanje sa hartijamaod vrijednosti

25

5.3. Centralna Depozitarna Agencija 26

5.3.1. Poslovanje Centralne Depozitarne Agencije u2001. godini

27

6. Kontrola poslovanja sa hartijama od vrijednosti 29

6.1. Izvršena kontrola u 2001. godini 29

6.2. Oduzimanje dozvole za rad 30

7. Sistem trgovanja BTS Ljubljanske berze zatrgovanje hartijama od vrijednosti

32


2

8. Učešće predstavnika Komisije na stručnimseminarima i konferencijama

34

9. Mišljenja Komisije 35

10. Akta unutrašnje organizacije rada Komisije 36

11. Finansijsko poslovanje Komisije 38

11.1. Finansijsko poslovanje Komisije u 2000. godini 40

11.2. Finansijsko poslovanje Komisije u periodu I – IX2001. godine

40

12. Saradnja sa predstavnicima USAID 42

13. Saradnja sa drugim institucijama 43

Prilozi

PrilogI

Bilans stanja za period 01.01. - 31.12.2001.godine

PrilogII

Bilans uspjeha za 2001. godine

PrilogIII

Dodatni računovodstveni izvještaj - Aneka I

PrilogIV

Izvještaj o izvršenoj reviziji računovodstvenihizvještaja Komisije za 2001. godinu


3

REZULTATI RADA KOMISIJE ZA HARTIJE OD VRIJEDNOSTI U2001. GODINI, ODNOSNO U PRVOM SAZIVU

Komisija za hartije od vrijednosti u prvom sazivuotpočela je i organizovala rad Komisije kao državneinstitucije bukvalno od samog početka, a na krajusvog mandata za sobom je ostavila sledeće postignuterezultate:

- u potpunosti je normativno zaokružen sistemfunkcionisanja tržišta kapitala u Crnoj Gori.Nakon usvojenog Zakona o hartijama odvrijednosti pripremljeno je i donijeto 11podzakonskuh akata – pravila;

- u potpunosti je institucionalno zaokružensistem za uspješno funkcionisanje tržištakapitala u Crnoj Gori, tako što su stvorene iod Komisije odobrene i kontrolisane sledećeinstitucije: 1) Centralna DepozitarnaAgencija, 2) Montenegroberza i Nova berzahartija od vrijednosti Crne Gore i 3) četiribrokerske kuće: Monte Adria broker, Holderbroker, CG broker i Onyx broker;

- skoro su u potpunosti registrovana svaakcionarska društva u Crnoj Gori, tako što suta društva registrovana kao emitenti uRegistar kod Komisije, a njihovi akcionari uCentralni registar Centralne Depozitarne


4

Agencije, što je bio osnovni uslov za uspjehmasovne vaučerske privatizacije;

- na tržištu hartija od vrijednosti trgovina timhartijama se nesmetano i slobodno odvija prekopet brokerskih kuća na dvije berze;

- u potpunosti je implementiran i nesmetano radisistem elektronskog trgovanja hartijama odvrijednosti na Novoj berzi hartija odvrijednosti Crne Gore;

- u potpunosti je implementiran i nesmetano radisistem elektronskog kliringa i saldiranjatransakcija sa hartijama od vrijednosti uCentralnom depozitariju Centralne DepozitarneAgencije.

Ocjena stranih konsultanata o radu Komisije u ovomsazivu je da se ni u jednoj zemlji tranzicije nije naovako brz i kvalitetan način uspostavio regulatorni iinstitucionalni okvir za funkcionisanje tržištakapitala.


5

I Uvodne napomene

Program ukupnih ekonomskih reformi u Crnoj Gorisprovodi se sa ciljem kreiranja novog ekonomskogsistema, otvaranja privrede i uključivanja u šireintegracione procese. Otvaranje privrede ne ostavljamogućnost izbora kada je u pitanju prihvatanjepromjena koje ovaj proces nosi, ali zato država možesama odlučiti kako će putovati kroz ovaj proces,birajući onu politiku koja voditi tržišnoj ekonomijia spriječava moguće šokove.

Za izgradnju novog ekonomskog sistema od presudnogznačaja je kreiranje otvorenog privrednog sistema itržišta, jer su reforme koje kreiraju otvorenotržište ključ za poboljšanje ekonomske perspektivezemlje.


6

Reforma finansijskog tržišta i obezbijeđivanjenesmetanog razvoja tog tržišta predstavlja jedan odključnih elemenata ukupnog programa ekonomskihreformi u Crnoj Gori. Pored donijete pravneregulative koja uređuje organizaciju i poslovanjeCentralne banke i banaka i drugih finansijskihorganizacija, neophodno je bilo urediti u 2000.godini funkcionisanje i drugog segmenta finansijskogtržišta - tržišta hartija od vrijednosti, u skladu sasvjetskim standardima u toj oblasti.

Takođe, sprovođenje postupka privatizacije privredezahtijevalo je uspostavljanje i obezbijeđivanjefunkcionisanja modernog tržišta hartija odvrijednosti sa svom infrastrukturom koja prati totržište, slično drugim zemljama razvijene privrede,da bi se omogućilo nesmetano povezivanje sa tržištimadrugih zemalja.

Koncept ekonomskih reformi u Crnoj Gori polazi odtoga da se formiraju institucije koje ćeopredjeljujuće uticati na ponašanje učesnika uekonomskom životu.

Institucije i zakoni nisu shvaćeni kao sredstvo da se“uhvati” i propiše ekonomski život, već kao skuppravila i procedura, unaprijed poznatih i istih zasve učesnike, dok je njihova inicijativa i kreacijaza ostvarivanje sopstvenih ciljeva u potpunostislobodna.

II Osnivanje Komisije za hartije od vrijednosti

U skladu sa ovakvim opredjeljenjem, Vlada RepublikeCrne Gore je polovinom 2000. godine donijela Uredbu opreuzimanju određenih ovlaššćenja saveznih organa i


7

organizacija u vezi prometa hartija od vrijednosti ifinansijskog tržiššta ("Službeni list RCG", br.33/00) i Odluku o obrazovanju Komisije za hartije odvrijednosti i finansijsko tržište Republike Crne Gore("Službeni list RCG", br. 38/00), u skladu sa kojimaje osnovana Komisija za hartije od vrijednosti ifinansijsko tržište Republike Crne Gore, kaoregulatorno i nadzorno tijelo u poslovanju sahartijama od vrijednosti u Republici Crnoj Gori.

Ovim aktima je propisano da nadležnosti i ovlašćenjasaveznih organa i organizacija utvrđeni saveznimZakonom o hartijama od vrednosti i Zakonom o berzama,berzanskom poslovanju i berzanskim posrednicima,privremeno, radi zaštite ekonomskih interesa,preuzima nadležan organ, odnosno organizacija uRepublici Crnoj Gori, t.j. Komisija za hartije odvrijednosti i finansijsko tržište Republike CrneGore.

Komisija za hartije od vrijednosti i finansijskotržište Republike Crne Gore obrazovana je rješenjemVlade Republike Crne Gore od 23.11.2000. godine, usastavu:

- mr Ljubiša Krgović, predsjednik Komisije,- mr Zoran Đikanović, zamjenik predsjednika

Komisije,- Goran Knežević, član Komisije,- Božidar Strugar, član Komisije i- Draško Malbaški, član Komisije.

Za Sekretar Komisije, 07.12.2000. godine, VladaRepublike Crne Gore imenovala je mr Nađu Marović.

Stalni radni odnos u Komisiji zasnovali su zamjenikpredsjednika i sekretar Komisije.


8

U skladu sa navedenim propisima, Komisija za hartijeod vrijednosti i finansijsko tržište je, samo okomjesec dana, i to do donošenja republičkog Zakona ohartijama od vrijednosti u Crnoj Gori, shodnoprimjenjivala odgovarajuće savezne zakone i drugepropise.

Međutim, tek donošenjem republičkog Zakonom ohartijama od vrijednosti (“Službeni list RCG”, broj59/00) i njegovim stupanjem na snagu 04. januara2001. godine, regulišu se sva pitanja koja nasveobuhvatan način obezbjeđuju funkcionisanje tržištahartija od vrijednosti: izdavanje hartija odvrijednosti i trgovanje tim hartijama javnim pozivomna upis i uplatu, prava i obaveze subjekata natržištu hartija od vrijednosti i organizacija,djelokrug i nadležnost Komisije za hartije odvrijednosti Republike Crne Gore.

Komisija je saglasno odredbi člana 117. Zakona ohartijama od vrijednosti, nastavila da radi u istom uistom sazivu do imenovanja nove Komisije od straneSkupštine Republike Crne Gore, ali pod nazivomKomisija za hartije od vrijednosti.

Saglasno tome, članovi Komisije u prvom sazivuobavljali su svoju funkciju do 01.02.2002. godine,kada je, u skladu sa Zakonom o hartijama odvrijednosti, Skupštine Republike Crne Gore imenovalanovi saziv Komisije.

S obzirom da je Komisija u prvom sazivu radilaneznatno duže nego u toku 2001. godine (jedan mjesecna kraju 2000. godine i jedan mjesec u 2002. godini)ovaj izvještaj obuhvata ne samo rad Komisije u 2001.godini nego cijeli rad prvog saziva Komisije.


9

III Status Komisije za hartije od vrijednosti

Komisija je samostalna organizacija Republike CrneGore, sa svojstvom pravnog lica, osnovana radiuređivanja i nadzora izdavanja hartija od vrijednostii njihove trgovine, u skladu sa ciljevima i misijomIOSCO (Međunarodna organizacija komisija za hartijeod vrijednosti). Njena misija je da sprovodirepublički Zakon o hartijama od vrijednosti u ciljusmanjenja sistemskog rizika, zaštite investitora iodržavanja fer, poštenog i efikasnog tržišta.

Na utvrđivanje ovakvog statusa Komisije obavezujuusvojeni principi IOSCO, koji tačno utvrđuju kakavmora biti status regulatornog tijela ukoliko se želiobezbijediti trgovanje hartijama od vrijednosti nadrugim nacionalnim tržištima i učlanjenje Komisije uovu organizaciju. Prema tome, naizgled velikaovlašćenja data Komisiji ovim zakonom predstavljajuispunjenje obaveza utvrđenih međunarodnimstandardima, a posledica su i opredjeljenja da se,zbog specifičnosti pitanja koja se uređuju ovimzakonom i mogućnosti čestih promjena i oscilacija natržištu hartija od vrijednosti, zakonom urede samonajvažnija pitanja, a da se Komisiji ostavi da svojimpodzakonskim aktima - pravilima reguliše sva drugapitanja.

Saglasno Zakonu o hartijama od vrijednosti, Komisijaima 5 članova, koji se imenuju na period od 5 godinai mogu biti ponovo izabrani. Za člana Komisije možebiti imenovano lice koje ima visoku školsku spremu,radno iskustvo najmanje pet godina na poslovima iz


10

oblasti prava, monetarnog, privrednog ilifinansijskog sistema i koje je dostojno da bude članKomisije.

^lanovi Komisije ne mogu biti:

1) lica izabrana, imenovana ili zaposlena udržavnim organima;

2) direktori i članovi upravnih i nadzornihodbora emitenata hartija od vrijednosti;

3) osnivači i zaposleni berze, ovlašćenogučesnika na tržištu hartija od vrijednostii Centalne Depozitarne Agencije; i

4) lica koja su međusobno u braku ili usrodstvu u pravoj ili pobočnoj liniji dotrećeg stepena.

Predsjednik, zamjenik predsjednika i najmanje jedančlan Komisije obavljaju svoju funkciju profesionalnoi ne mogu se baviti drugim poslom, osim naučnih,istraživačkih i predavačkih aktivnosti.

Komisiju imenuje Skupština Republike Crne Gore napredlog Vlade Republike Crne Gore. U obavljanjuposlova utvrđenih zakonom, Komisija je samostalna inezavisna i odgovorna za svoj rad Skupštini RepublikeCrne Gore.


11

IV Nadležnosti Komisije za hartije od vrijednosti

Komisija za hartije od vrijednosti nadležna je za:

1) donošenje pravila o sprovođenju Zakona kada je zato ovlašćena;

2) vršenje nadzora nad primjenom Zakona i svihpravila donijetih na osnovu njega;

3) davanje odobrenja za javnu ponudu hartija odvrijednosti i evidentiranje emisija hartija odvrijednosti čija se prodaja ne vrši javnomponudom;

4) vršenje nadzora nad sprovođenjem javne ponudehartija od vrijednosti;

5) davanje dozvola za rad i davanje saglasnosti naodgovarajuća akta tržištima hartija odvrijednosti, ovlašćenim učesnicima na tržištuhartija od vrijednosti i Centalnoj DepozitarnojAgenciji;


12

6) davanje dozvola za rad kolektivnih investicionihšema osnovanih u skladu sa posebnim zakonom;

7) davanje saglasnosti na odluku o imenovanjudirektora licima kojima izdaje dozvolu za rad;

8) vođenje registara i drugih evidencija, u skladusa odredbama Zakona;

9) određivanje opštih uslova koje moraju ispunitifizička lica koja se profesionalno bavetrgovanjem hartijama od vrijednosti;

10) promovisanje i podsticanje visokih standardazaštite interesa investitora u hartije odvrijednosti i integriteta ovlašćenih učesnika;

11) kontrolu sprovođenja poslovanja lica koja seprofesionalno bave trgovanjem hartijama odvrijednosti, uključujući suspenziju i oduzimanjedozvola za rad;

12) preduzimanje mjera i obezbjeđivanjefunkcionisanja tržišta hartija od vrijednosti naredovan i pošten način uz transparentnoinformisanje;

13) utvrđivanje načina i obima trgovanja natržištu hartija od vrijednosti;

14) uređivanje načina i postupka preuzimanjapreduzeća;

15) preduzimanje aktivnosti u cilju očuvanjainteresa lica koja su uložila u hartije odvrijednosti i sprečavanje nezakonite, nečasne ineispravne prakse u poslovima sa hartijama odvrijednosti;

16) preduzimanje mjera, vršenje kontrole iistraživanja radi spriječavanja zloupotreba natržištu hartija od vrijjednosti;

17) saradnju sa drugim srodnim institucijama uCrnoj Gori i van nje; i

18) preduzimanje ostalih mjera i obavljanjedrugih poslova u skladu sa zakonom.

Komisija može naročito donositi pravila koja seodnose na:

1)podnošenje zahtjeva za dobijanje dozvole za rad,izdavanje dozvole i druga pitanja u vezi sa tim;


13

2)registrovanje dozvola i izdavanje njihovihduplikata;

3)kvalifikacije, iskustvo i obuku koja se zahtijevaod fizičkih lica kojima se izdaje dozvola za rad,ispit koji podnosilac zahtjeva mora položiti iokolnosti u kojima se ne moraju ispuniti ovizahtjevi;

4)sačinjavanje godišnjih i drugih periodičnigizvještaja Komisiji od lica koja su dobiladozvolu za rad;

5)utvrđivanje hartija od vrijednosti koje se mogukotirati, kao i na uslove pod kojima se trgovanjetim hartijama može obustaviti;

6)detaljnije vođenje računa koji se mogu otvoriti uskladu sa ovim zakonom i utvrđivanje podatakakoji obezbjeđuju sačinjavanje bilansa stanja ibilansa uspjeha;

7)informacije koje mora sadržati izvještaj revizorasačinjen u skladu sa ovim zakonom;

8)preuzimanje preduzeća;9)formu i sadržaj reklamiranja koji se odnose na

poslove sa hartijama od vrijednosti, uz mogućnostograničenja lica koja se mogu reklamirati.

Pravila Komisije koja imaju karakter opštih akataobjavljuju se u "Službenom listu Republike CrneGore".


14

V Dosadašnje aktivnosti Komisije

Komisija, kao kolegijalni organ, radi u sjednicama, naosnovu Statuta i Poslovnika o radu, usvojenim na prvojnjenoj sjednici u decembru 2000. godine.

Sjednice Komisije održavaju se po potrebi, a najmanjejedanput mjesečno.

Saziv za sjednicu Komisije, s predlogom dnevnog reda,upućuje se najkasnije pet dana prije dana određenog zaodržavanje sjednice.

Uz saziv za sjednicu dostavlja se: predlog dnevnogreda, odgovarajući materijal za pitanja koja supredložena za dnevni red sjednice i zapisnik saprethodne sjednice.

O radu sjednice Komisije vodi se zapisnik.

Zapisnik sadrži osnovne podatke o radu na sjednici, aposebno o odlukama i zaključcima donesenim nasjednici, povodom razmatranja pojedinih tačaka dnevnogreda.

U zapisnik se unose i rezultati glasanja po pojedinimpitanjima koja su razmatrana na sjednici.

Sa sjednica Komisije izdaju se javna saopštenja kojase dostavljaju Sekretarijatu za informacije radidistribuiranja medijima.

Komisija je u 2000. godini održala dvije sjednice, u2001. godini četrnaest sjednica, a u 2002. godinijednu sjednicu, na kojima je ostvarila sledećeaktivnosti:


15

1) Donošenje propisa za sprovođenje Zakona ohartijama od vrijednosti

Na XXIII Godišnjoj skupštini Međunarodne organizacijekomisija za hartije od vrijednosti (IOSCO) uNajrobiju 1998. godine, usvojeni su: "Ciljevi iprincipi regulative hartija od vrijednosti", kojisadrže 30 principa koji se odnose na komisije zahartije od vrijednosti, kao regulatorne organe i nasve učesnike na tržištu hartija od vrijednosti.

Ovi principi su, zapravo, nalozi i direktive zanjihovu implementaciju vladama, tržišnimregulatorima, međunarodnim organizacijama i privatnimkonsultantima.

Ključni ciljevi regulacije u ovoj oblasti su: zaštitainvestitora, obezbjeđivanje poštenosti, efikasnosti itransparentnosti tržišta hartija od vrijednosti ismanjenje sistemskog rizika.

Navedeni ciljevi i opredjeljenja nametnuli su potrebuza donošenjem Zakona o hartijama od vrijednosti,kojim se, u skladu sa svjetski usvojenim principima,regulišu sva pitanja koja na sveobuhvatan načinobezbjeđuju funkcionisanje tržišta hartija odvrijednosti, tj.: izdavanje hartija od vrijednosti itrgovanje tim hartijama javnim pozivom na upis iuplatu, prava i obaveze subjekata na tržištu hartijaod vrijednosti i organizacija, djelokrug i nadležnostKomisije za hartije od vrijednosti Republike CrneGore.

Zakon o hartijama od vrijednosti polazi od obaveznedematerijalizacije hartija od vrijednosti. One seizdaju u formi elektronskog zapisa i registruju se usistemu centralnog registra.

Osnovni principi na kojima se zasniva zakonskorešenje su:


16

- dalja afirmacija hartija od vrijednosti,kao specifičnih i suptilnih instrumenataza prikupljanje i koncentraciju sredstavakoja su neophodna za podsticanje bržegprivrednog i društvenog razvoja u cjelini;

- obezbjeđivanje legaliteta, što značipoštovanje svih pravila (zakonskih,podzakonskih i autonomnih) koja surelevantna za emisiju i trgovanjehartijama od vrijednosti;

- obezbjeđivanje kvaliteta hartija odvrijednosti, što pretpostavlja da suhartije od vrijednosti emitovane od straneovlašćenih lica, u propisanom postupku uzodobrenje za javnu ponudu od straneKomisije;

- obezbjeđivanje finansijske discipline,poštovanjem obaveze striktnog izvršavanjapreuzetih finansijskih obaveza i posebnomkontrolom od strane Komisije poslovanjasvih lica koja posluju sa hartijama odvrijednosti;

- posebna zaštita investitora, odnosnoulagača slobodnih finansijskih i drugihsredstava za kupovinu hartija odvrijednosti;

- sprečavanje štetnih špekulativnih poslova,koji nisu rijetki u ovim poslovima.

Zakon o hartijama od vrijednosti sprovodi sledećanačela u vezi sa hartijama od vrijednosti:

- načelo ravnopravnosti, prema kome vlasnivihartija od vrijednosti iste vrste i klaseimaju ravnopravan zakonski tretman;

- načelo autonomije volje, po kome emitentsamostalno odlučuje o vremenu i visiniemisije hartija od vrijednosti;


17

- načelo inkorporacije, prema kome svakahartija od vrijednosti sadrži određenaprava koja proizilaza iz te hartije;

- načelo negocijabilnosti, koje označavalaku i brzu prometljivost hartija odvrijednosti;

- načelo transparentnosti, koje obezbjeđujepotpunu javnost i nepristrasnost u svakojaktivnosti u vezi sa hartijama odvrijednosti;

- načelo dematerijalizacije, kojim se naopšti način uređuje da se umjestoštampanja hartije one vode u oblikuelektonskog zapisa kod CentralneDepozitarne Agencije;

- načelo registacije, kojim se obezbjeđujeregistrovanje svih hartija od vrijednostikod Centralne Depozitarne Agencije.

Smisao i koncept zakona nisu postavljeni da definišuokvir i mogućnosti poslovanja za ono što trenutnopostoji na tržištu kapitala (jedna berza, četiribrokerske kuće, nedostatak materijala za trgovanje, idrugo) već da postavi osnovni okvir za vrijeme kojedolazi nakon masovne vaučerske privatizacije, savelikim brojem vlasnika hartija, poslovanjemprivatizacionih fondova, novih posrednika,preuzimanjem preduzeća.

U cilju sprovođenja pojedinih odredaba Zakona,Komisija je usvojila sledeća pravila, odluke iuputstva:

- Pravila o izdavanju dozvole za rad CentralneDepozitarne Agencije;

- Odluku o visini naknada za rad Komisije zahartije od vroijednosti;

- Pravila o načinu upisa i vođenju Registraemitenata hartija od vrijednosti kodKomisije za hartije od vrijednosti;


18

- Pravila o sadržini prospekta za javnu ponuduemisije hartija od vrijednosti;

- Pravila o evidentiranju emisije hartija odvrijednosti;

- Pravila o izdavanju dozvole za rad berzi;- Pravila o izdavanju dozvole za rad

ovlašćenim učesnicima na tržištu hartija odvrijednosti;

- Pravila o kontroli poslovanja sa hartijamaod vrijednosti;

- Uputstvo o primjeni odredaba člana 116. i122. Zakona o hartijama od vrijednosti;

- Pravila o izmjeni Pravila o izdavanjudozvole za rad berzi.

- Pravila o načInu vođenja poslova ovlaćenihučesnika na tržištu hartija od vrijednosti.


19

2) Vođenje registra emitenata

Saglasno odredbama Zakona o hartijama od vrijednosti,na tržištu hartija od vrijednosti u Republici CrnojGori može se trgovati samo hartijama od vrijednostiizdatih od emitenata koji su upisani u Registaremitenata koji vodi Komisija.

Komisija za hartije od vrijednosti vodi Registaremitenata hartija od vrijednosti.

U Registar emitenata upisuju se sva pravna lica kojavršše emisiju hartija od vrijednosti, pa i pravnalica koja su emitovala akcije u postupku svojinsketransformacije.

Prijava za upis sa prilozima podnosi se na propisanimobrascima, a koji služe za upis sledećih podataka:

1) opšti podaci o emitentu;2) podaci o direktoru i članovima upravnog i

nadzornog odbora;3) osnovni podaci o hartijama od vrijednosti

emitenta.

Uz prijavu za upis emitent podnosi Komisiji originalili ovjerenu kopiju:

1)akta o osnivanju (ugovor, odluka ili drugiodgovarajući akt);

2)statuta, odnosno drugog opšteg akta oorganizaciji;

3)rješenja o upisu u sudski registar i rješenjaovlašćenog organa o izdavanju dozvole za rad idozvole za osnivanje;

4)kopije bilansa stanja za poslednju poslovnugodinu.


20

Pravna lica koja sprovode svojinsku transformaciju uskladu sa zakonom, pored navedene dokumentacije,Komisiji dostavljaju original ili ovjerenu kopiju:

1)odluke o transformaciji;2)konačnog stručnog mišljenja Agencije za

prestruktuiranje privrede i strana ulaganja;3)ugovora, odnosno sporazuma o prenosu akcija na

nadležne fondove i Zavod za zapošljavanje, sanjihovim aneksima, ako postoje;

4)odgovarajućih odluka skupštine akcionara (npr.primjena člana 8. Zakona o privatizacijiprivrede, umanjenje kapitala i sl.);

5)ugovora o kupoprodaji akcija, ako postoje;6)druge dokumentacije značajne za njihov pravni

status.

Emitent je dužan da prijavi Komisiji promjenupodataka koji su upisani u Registar kod Komisije, uroku od osam dana od dana nastanka promjene.

Kada Komisija utvrdi da su ispunjeni PravilimaKomisije utvrđeni uslovi za upis, odnosno da suispravno popunjene prijave i prilozi i priloženaodgovarajuća dokumentacija, donosi rješenje o upisu uRegistar emitenata.

Zahtjevi za upis u Registar emitenata zavode se uUpisnik Registra emitenata, a Komisija vodi Registaremitenata.

Prijavu za upis u Registar emitenata do 01.02.2002.godine podnijelo je 256 akcionarsko društvo. URegistar je upisano 245 akcionarskih društava a 11zahtjeva su u proceduri.


21

3) Odobrenje prospekta za javnu ponudu emisije hartijaod vrijednosti

Osnovno opredjeljenje Zakona o hartijama odvrijednosti je da se emisije hartija od vrijednosti uCrnoj Gori vrše putem javne ponude, tako da jeutvrđen veoma mali broj izuzetaka od ovog pravila.

Zakonom o hartijama od vrijednosti uređuje se pojamjavne ponude, sadržina prospekta, postupakodobravanja prospekta, upis i uplata hartija odvrijednosti, uspješnost emisije akcija i odgovornostza neistinit i netačan prospekt.

Emisija hartija od vrijednosti vrši se putem javneponude. Javna ponuda hartija od vrijednosti jeprodaja na osnovu javnog poziva za upis i uplatuhartija od vrijednosti.


22

Emisija hartija od vrijednosti putem javne ponudevrši se na osnovu prethodnog odobrenja Komisije.

Za odobravanje emisije putem javne ponude, emitent jeobavezan sačiniti prospekt, kao dokument koji sadržiinformacije neophodne da investitor može stvoritirealnu sliku o imovini i obvezama, gubitku i dobitku,finansijskom položaju i perspektivama emitenta, kao io pravima sadržanim u hartijama od vrijednosti nakoje se odnosi prospekt i druge dodatne informacije ipodatke koje propiše Komisija.

Emisija se smatra odobrenom kada Komisija daodobrenje na prospekt. Od tog dana može se vršitiupis i uplata emitovanih hartija od vrijednosti. Rokza upis je tri mjeseca od dana objavljivanjaprospekta, ako Komisija drugačije ne odluči.

Do 01.02.2002. godine, Komisija je izdala 14 rješenjeo odobrenju prospekta za javnu ponudu emisije akcija,i to:

Rb Emitent Iznosemisijeu DEM

Datumdonošenj

arješenja

Uspješnost

prodaje

1 Euromarket banka,Podgorica

3.000.000 14.12.2000.

100 %

2 Swiss osiguranje 800.000 28.12.2000.

100 %

3 Montenegroosiguranje,Podgorica

1.200.000 28.12.2000.

79,58 %

4 Hipotekarnabanka, Podgorica

3.000.000 28.05.2001.

100 %

5 Ekos banka,Podgorica

3.800.000 28.05.2001.

100 %

6 Nikšićka banka,Nikšić

1.500.000 25.07.2001.

100 %


23

7 Beranska banka,Berane

2.500.000 25.07.2001.

0 %

8 Montenegroosiguranje,Podgorica

2.980.000 06.08.2001.

73.82 %

9 Pljevaljskabanka, Pljevlja

3.500.000 06.08.2001.

100 %

10 Jugobanka,Podgorica

1.500.000 13.09.2001.

0 %

11 Moneta, Podgorica 500.000 29.11.2001.

100 %

12 Crnogorskakomercijalnabanka, Podgorica

4.000.000 14.12.2001.

100 %

13 Hipotekarnabanka, Podgorica

5.000.000 14.12.2001.

100 %

14 Beranska banka,Berane

800.000 14.12.2001.

100 %

UKUPNO 34.080.000

29.055.094

Svi emitenti, osim Euromarket banke, Hipotekarnebanke i Monete, vršili su emisiju akcija radipovećanja akcijskog kapitala u cilju ispunjenja novimzakonima povećanog minimalnog iznosa novčanogkapitala.

4) Evidentiranje emisija koje se ne vrše javnomponudom


24

Javnom ponudom hartija od vrijednosti ne smatra seponuda hartija od vrijednosti:

1) kada je emitent hartija od vrijednostiRepublika Crna Gora;

2) postojećim akcionarima po osnovu prava prečekupovine;

3) emitovanih po osnovu podjele, spajanja, zamjeneili denominacije akcija;

4) emitovanih po osnovu raspodjele dobiti;5) u posebnim slučajevima koje odredi Komisija,

već se emisije hartija od vrijednosti izvršene nanavedeni način samo evidentiraju kod Komisije.

Kada vrijednost emisije hartija od vrijednosti neprelazi iznos od 50.000 DEM ili veći iznos kojiutvrdi Komisija, Komisija može dozvoliti:

1) izdavanje skraćenog prospekta, ili2) izdavanje hartija od vrijednosti bez prospekta.

Emitent može hartije od vrijednosti na navedeni načinizdati najviše jednom u dvije godine, a o izdavanjuhartija od vrijednosti obavezan je obavijestitiKomisiju, radi evidentiranja te emisije.

U periodu od početka rada do 01.02.2002. godine,Komisija je evidentirala sledeće emisije:

Rb Osnov evidencije brojRješenja

iznosemisije

1 Emisija obveznica RepublikeCrne Gore

1 4.300.000

2 Emisija na osnovu spajanja,podjele, ukrupnjavanja ilizamjene akcija

7 18.169.150

3 Emisija akcija po osnovuraspodjele dobiti

3 2.772.000

4 Emisija akcija po osnovupretvaranja rezervi u akcijaki

1 708.800


25

kapital

5 Emisija akcija po osnovupretvaranja duga u akcijskikapital

7 12.828.107

6 Emisija akcija emitovanih radiprodaje postojećim akcionarimapo osnovu prava preče kupovine

2 540.000

7 Emisija akcija po osnovustatusnih promjena – pripajanja

1 981.000

UKUPNO 22 40.299.057


26

5) Davanje dozvola za rad i kontrola poslovanja licakojima je izdata dozvola

Na osnovu ovlašćenja iz Zakona o hartijama odvrijednosti Komisija za hartije od vrijednosti dajedozvolu za rad i vrši nadzor nad radom berzi,ovlašćenih učesnika, Centralne Depozitarne Agencije ikolektivnih investicionih šema.

Kako je privatizaciono zakonodavstvo usvojeno prijeformiranja i otpočinjanja sa radom Komisije, davanjedozvole za rad i nadzor nad poslovanjemprivatizacionih fondova i specijalizovanih privatnihmenadžment preduzeća je bilo u nadležnosti Savjeta zaprivatizaciju do kraja 2001. godine.

Izmjenama Uredbe o privatizacionim fondovima ispecijalizovanim privatnim menadžment preduzećima(Službeni list RCG, broj 01/02) koje su stupile nasnagu u januaru 2002. godine ovlašćenja za uređivanjenačina poslovanja i nadležnost nad vršenjem nadzoranad radom privatizacionih fondova prenijeti su naKomisiju za hartije od vrijednosti.

5.1. Berza i brokeri

Prema usvojenom zakonskom rješenju, trgovanjehartijama od vrijednosti u Crnoj Gori, imajući u vidunjegovu veličinu i potrebu efikasnog i transparentnograda i potrebu zaštite velikog broja novih akcionarakoji nemaju dovoljno znanja iz ove oblasti, vrši se


27

samo preko ovlašćenih učesnika - brokera i dilera naorganizovanom tržištu - berzi, s tim da berze svojimpravilima utvrđuju način formiranja različitih listaza trgovanje hartijama od vrijednosti.

5.1.1. Berze

Trgovanje hartijama od vrijednosti obavlja se natržištima hartija od vrijednosti, koja se osnivajuradi stvaranja uslova za povezivanje ponude i tražnjehartija od vrijednosti.

Poslove tržišta hartija od vrijednosti obavljajuberze.

Berza se osniva kao akcionarsko društvo. Berza moraimati organizaciju i opremu i ispunjavati tehničkeuslove koji omogućuju da svi učesnici u trgovini naberzi:

1) mogu istovremeno, ravnopravno i pod jednakimuslovima davati i primati ponude za kupovinu iprodaju hartija od vrijednosti,

2) imaju u istom trenutku jednak pristupinformacijama o hartijama od vrijednosti kojimase trguje i da svi mogu prodavati, odnosnokupovati hartije od vrijednosti pod jednakimuslovima.

Poslove tržišta hartija od vrijednosti u Crnoj Goriobavljaju Montenegroberza, osnovana 1994 godine iNova berza hartija od vrijednosti Crne Gore (NEXMontenegro) osnovana 2001. godine.

5.1.1.1. Poslovanje berzi u 2001. godini

A) Montenegroberza počela je da radi na osnovudozvole za rad izdate od strane Savezne Komisije zahartije od vrijednosti i finansijsko tržište broj 03-


28

317/2-95 od 04.07.1995. godine, a nastavila da radina osnovu dozvole za rad izdate od strane Komisije zahartije od vrijednosti 03/1-1/2-00 od 14.12.2000.godine.

Promet hartija od vrijednosti ostvaren naMontenegroberzi u prethodnim godinama je bio:

Godina Promet umilionima DEM

1994 124,231995 124,641996 173,291997 254,551998 156,521999 26,022000 5,582001 21,23

Najveći broj transakcija do 2000. godine, oko 95%,obavljen je kratkoročnim hartijama od vrijednosti,dok je ostatak obavljen trgujući akcijama. U 2001.godini, 90 % od ukupnog iznosa prometa ostvareno je utrgovanju akcijama.

Osnovni kapital Montenegroberze na 31.12.2001. godineiznosio je 192.375 DEM. Berza je 31.12.2001. godinezapošljavala četiri brokera, poslovanje obavlja uiznajmljenom prostoru. Tehnička opremljenost jezadovoljavajuća na niskom nivou zaključenihtransakcija.

U periodu 01.01. – 31.12.2001. godine naMontenegroberzi zaključeno je 909 kupoprodajnihugovora, od čega 906 transakcije u iznosu18.427.902,46 DEM odnosi se na trgovanje akcijama, a3 transakcije u iznosu od 2.800.000 DEM na trgovanjeobveznicama.


29

Ostvaren je gubitak iz poslovanja u iznosu od 78.556DEM, a nepokriveni iznos gubitka iz ranijeg periodaiznosi 120.154 DEM.

Komisija je ocjenila da je zabrinjavajući postojećitrend daljeg smanjenja kapitala Montenegroberze,odnosno situacija da su nastali gubici prevazišliiznos kapitala, posebno imajući u vidu neophodnostpostizanja zakonskog cenzusa od najmanje 200.000 DEM,bez obzira što je rok za usklađivanje do kraja 2002.godine.

B) Nova berza hartija od vrijednosti Crne Gore jedobila dozvolu za rad od Komisije 08.11.2001. godinei do kraja 2001. godine još nije bila otpočela saradom.

5.1.2. Brokeri

Poslove sa hartijama od vrijednosti obavljajuovlašćeni učesnici, koji se osnivaju kao akcionarskadruštva kojima je jedina djelatnost obavljanje tihposlova u skladu sa dozvolom za rad.

U skladu sa Zakonom o hartijama od vrijednosti,poslovi sa hartijama od vrijednosti koje mogu daobavljaju ovlašćeni učesnici su:

- posredovanje u kupovini i prodaji hartija odvrijednosti po nalogu klijenta (u svoje ime, a zatudj račun) uz naplatu provizije (brokerskiposlovi),

- trgovina hartijama od vrijednosti u svoje ime iza svoj račun radi ostvarivanja razlike u cijeni(dilerski poslovi),

- upravljanje portfeljom hartija od vrijednostikoje pripadaju drugom licu (poslovi investicionogmenadžera);


30

- preuzimanje cijele nove emisije hartija odvrijednosti u cilju dalje prodaje u koristemitenta ili garantovanje emitentu da ćeneprodati dio preuzete emisije biti kupljen odstrane preuzimaoca (poslovi preuzimanja emisije -underwrighting-a);

- davanje investitoru ili potencijalnom investitorusavjeta o prednostima kupovine, prodaje, upisaili preuzimanja hartija od vrijednosti (posloviinvesticionog savjetnika); i

- drugi poslovi za koje Komisija odredi dapredstavljaju poslove sa hartijama od vrijednosti.

Sa sjedištem u Crnoj Gori poslovalo je 5 ovlašćenihučesnika - četiri brokerske kuće i jedna dilerskakuća. U februaru 2002. godine, dilerskoj kući jeoduzeta dozvola za rad, tako da u februaru 2002.godine u Crnoj Gori posluju četiri brokerske kuće, ito:

1.Monte Adria Broker;2.CG broker;3.Holder broker; i4.Onyx broker;

5.1.2.1. Poslovanje brokerskih kuća u 2001. godini

A) Monte Adria Broker je počela sa radom nakondobijanja dozvole za rad izdate od strane SavezneKomisije za hartije od vrijednosti i finansijskotržište broj 03-587/2-95 od 13.12.1995. godine anastavio sa radom nakon dobijanja dozvole za rad odKomisije za hartije od vrijednosti 03/2-2/2-00 od14.12.2000. godine. Osnovni kapital Monte AdriaBroker na dan 31.12.2001. godine iznosio je 76.294DEM. Ovlašćeni učesnik zapošljava dva brokera,poslovanje obavlja u iznajmljenom prostoru. Tehničkaopremljenost je zadovoljavajuća.

U periodu 01.01. – 31.12.2001. godine Monte AdriaBroker je ostvario 791 transakciju, u iznosu od13.808.980,88 DEM.


31

Ostvaren je dobitak iz poslovanja u iznosu od 10.450DEM.

B) CG Broker je počeo sa radom nakon dobijanjadozvole za rad izdate od strane Savezne Komisije zahartije od vrijednosti i finansijsko tržište broj03/2-660/2-96 od 02.10.1996. godine a nastavio saradom nakon dobijanja dozvole za rad od Komisije zahartije od vrijednosti 03/2-3/2-00 od 14.12.2000.godine. Osnovni kapital CG Brokera na dan 31.12.2001.godine iznosio je 200.000 DEM. Ovlašćeni učesnikzapošljava dva brokera, poslovanje obavlja usopstvenom prostoru. Tehnička opremljenost jezadovoljavajuća.

Ostvaren je gubitak iz poslovanja u iznosu od1.327,11 DEM.

C) Holder Broker je počeo sa radom nakon dobijanjadozvole za rad izdate od strane Savezne Komisije zahartije od vrijednosti i finansijsko tržište broj03/2-698/2-96 od 13.11.1996. godine a nastavio saradom nakon dobijanja dozvole za rad od Komisije zahartije od vrijednosti 03/2-4/2-00 od 14.12.2000.godine. Osnovni kapital Holder Brokera na dan31.12.2001. godine iznosio je 55.115 DEM. Ovlašćeniučesnik zapošljava dva brokera, poslovanje obavlja usopstvenom prostoru. Tehnička opremljenost jezadovoljavajuća.

U periodu 01.01. – 31.12.2001. godine Holder Brokerje ostvario 27 transakcija u iznosu od 1.866.100 DEM.

Ostvaren je neto dobitak od 157 DEM.


32

D) Onyx Broker je počeo sa radom nakon dobijanjadozvole za rad izdate od strane Savezne Komisije zahartije od vrijednosti i finansijsko tržište broj03/2-258/2-97 od 25.04.1997. godine a nastavio saradom nakon dobijanja dozvole za rad od Komisije zahartije od vrijednosti 03/2-5/2-00 od 14.12.2000.godine. Osnovni kapital Onyx Brokera na dan31.12.2001. godine iznosio je 60.550 DEM. Ovlašćeniučesnik zapošljava četiri brokera, poslovanje obavljau zakupljenom prostoru. Tehnička opremljenost jezadovoljavajuća.

U periodu 01.01. – 31.12.2001. godine Onyx Broker jeostvario 470 transakcija u iznosu od 5.687.869 DEM.

Ostvaren je neto dobitak od 1.305 DEM.

5.2. Obuka fizičkih lica za obavljanje poslova natržištu

Obuku fizičkih lica-brokera obavljao je USAID i dosada su polagana 4 ispita. Ispit su položila sledećalica:


33

1. Mladen Bojanić

2. Vera Velimirović

3. Dejan Vasović

4. Milena Radulović

5. Miodrag Vujković

6. Zoran Nikolić

7. Petar Smolović

8. Biljana Aničić

9. Nemanja Boljević

10. Ana Pavlović

11. Biljana

Šofranac

12. Dejan Vujačić

13. Aleksandra

Rakočević

14. Miodrag

Vujković

15. Mirela Bojanić

Bakoč

16. Lazar Janović

17. Snežana Majdak

18. Nemanja

Boljević

19. Jelena

Pavićević

20. Veselin Kovač

21. Danijela Miranović

22. Miro Perović

23. Marija Đukić

24. Tijana Leković

25. Slavko Rakočević

26. Branka Milikić

27. Lejla Adžović

28. Aleksandra Jablan

29. Maja Kustudić

30. Marijan Terzić

31. Igor Kralj

32. Miroslav Lukovac

33. Amir ^ekić

34. Ljiljana Kostić

35. Lidija Đukić

36. Maja Perućica

37. Jelena Ljumović

38. Aleksandra

Mitrović


34

5.3. Centralna Depozitarna Agencija

Zakon o hartijama o vrijednosti, po prvi put kod nasuvodi instituciju Centralnog registra i depozitarahartija od vrijednosti. S ciljem obavljanja ovihusluga formirana je Centralna Depozitarna Agencijaa.d. Podgorica.

Uloga Centralne Depozitarne Agencije (CDA) je dapruži usluge centralnog registra i depozitara za svehartije od vrijednosti i da doprinese konkurentnostitržišta kapitala kroz obezbjeđivanje efikasnih uslugakliringa, saldiranje i registracije hartija odvrijednosti.

Osnivanje Centralne Depozitarne Agencije je kamentemeljac zaštite akcionara i adekvatne primjenekoncepta korporativnog upravljanja. PrihvatanjeCentralne Depozitarne Agencije kao odgovarajućegrješenja uslovljava prihvatanje i standardizovaneoperativne procedure i potrebnih zakonskih izmjena.

Centralna Depozitarna Agencija je fundamentalni dioinfrastrukture tržišta kapitala u Crnoj Gori, kojiobavlja poslove registrovanja dematerijalizovanihhartija od vrijednosti, poslove kliringa i saldiranjasklopljenih transakcija s tim hartijama i drugeposlove u vezi sa dematerijalizovanim hartijama odvrijednosti.

Model poslovanja CDA omoguava obavljanje sledećihusluga, dizajniranih da zadovolje potrebe emitenata,investitora i ovlašćenih učesnika:

- Registrovanje i čuvanje dematerijalizovanihhartija od vrijednosti,

- Vođenje računa emitenata, odnosno vlasnikahartija od vrijednosti i izdavanje potvrde ostanju i promjenama na tim računima,


35

- Prenos, deponovanje, saldiranje i kliring pozaključenim poslovima u prometu hartija odvrijednosti,

- Korporativne aktivnosti emitenata vezane zadistribuciju različitih vlasničkih prava,

- Obavljanje usluga izdavanja ISIN broja(International Securities Identification Numbers)emitentima u Crnoj Gori,

- Sve mjere i poslove koji se pokažu korisnim ilinužnim za ostvarivanje i unapređenje svrheDruštva.

Uz pomoć USAID, obezbijeđen je kompletan sistemregistracije, kliringa i depozitara. U martu 2001.godine instaliran je sistem za registraciju hartijaod vrijednosti, dok je implementacija druge dvijekomponente izvršena do kraja 2001. godine.

Ukupan sistem trgovanja, registracije i kliringa je ufunkciji, pa se procesiranje transakcija vrši usistemu trgovanja i automatski prenosi u sistemkliringa i depozitara kao locked-in transakcije.

Kliring modul sistema obavlja standardne funkcijeuključujući izvještaje o trgovanju, ispravke,poništavanja, potvrđivanja saldiranja obaveza iztransakcija u kojima učestvuju institucionalniinvestitori, izdavanje izvještaja o saldiranjuučesnicima i drugo. U skladu sa odredbama Zakona ohartijama od vrijednosti, koji ne omogućavavanberzansko trgovanje, neće se vršiti “receive-delivery versus payment” instrukcija i uparivanjenaloga institucionalnih investitora u samom sistemukliringa i depozitara.

Tokom početnog perioda poslovanja, planirano je da sesaldiranje transakcija vrši po metodu Trade-for-Trade. Shodno potrebama tržišta, moguće je u kasnijoj


36

fazi preći na cash netting metod. U cilju korišćenjaprednosti koje pruža centralizovani sistem saldiranjakoji je razvila i koristi CBCG - Poslovi platnogprometa (bivši ZOP) ukoliko je potrebno sprovodiće senekoliko ciklusa Trade-for-Trade dnevno. Takođe,sistem omogućava implementaciju Real-Time GrossSettlement sistema.

6.3.1. Poslovanje Centralne Depozitarne Agencije u2001. godini

Centralna Depozitarna Agencija je počela sa radomnakon dobijanja dozvole za rad Centralnog registraizdate od strane Komisije za hartije od vrijednostibroj 03/3-1/2-01 od 28.05.2001. godine. Osnovnikapital Centralne Depozitarne Agencije na dan31.12.2001. godine iznosio je 500.000 DEM. CentralnaDepozitarna Agencija zapošljava sedam lica obučenihza obavljanje poslova registracije, kliringa isaldiranja poslova sa hartijama od vrijednosti,poslovanje obavlja u iznajmljenom prostoru. Tehničkaopremljenost je zadovoljavajuća.

U 2001. godini u sistemu CDA je:

- registrovano 173 emitenta,- izvršeno saldiranje 182 tržišne transakcije u

vrijednosti od 753.922 DEM;- izvršeno saldiranje 38 netržišnih transakcija u

vrijednosti od 4.942.916 DEM.

Ostvaren je dobitak iz poslovanja u iznosu od 77.627DEM.


37

6) Kontrola poslovanja sa hartijama od vrijednosti

U cilju regulisanja uslova i načIna vršenja kontroleposlovanjasa hartijama od vrijednosti, Komisija zahartije od vrijednosti je usvojila Pravila o kontroliposlovanja sa hartijama od vrijednosti.

Tim pravilom se utvrđuju bliži uslovi i način na kojiKomisija za hartije od vrijednosti vrši kontroluposlovanja sa hartijama od vrijednosti: emitenatahartija od vrijednosti; kupaca hartija od


38

vrijednosti, berzi i ovlašćenih učesnika na tržištuhartija od vrijednosti i Centalne DepozitarneAgencije.

Kontrolu poslovanja navedenih lica Komisija vrši:

- po sopstvenoj inicijativi ili na inicijativučlana Komisije,

- na predlog vlasnika hartije od vrijednosti ilipotencijalnog investitora u hartije odvrijednosti,

- berze,- ovlašćenog učesnika,- Centalne Depozitarne Agencije, ili- na zahtjev drugog nadležnog organa.

Komisija vrši:

1) posrednu kontrolu – pregledom godišnjeg iperiodičnog računa, odgovarajućih finansijskihizvještaja koji se dostavljaju Komisiji ipribavljanjem informacija na drugi način; ili

2) neposrednu kontrolu - uvidom u registre, drugeevidencije, poslovne knjige i drugudokumentaciju koja se odnosi na poslovanje sahartijama od vrijednosti.

Za utvrđene nepravilnosti u poslovanju koje, saglasnozakonu, predstavljaju prekršaj, Komisija možepodnijeti prijavu za prekršaj nadležnom organu.

6.1.Izvršena kontrola u 2001. godini

U 2001. godini, Komisija je vršila posrednu kontroluberze i ovlašćenih učesnika pregledom godišnjeg iperiodičnog računa i odgovarajućih finansijskihizvještaja koji se podnose Komisiji.


39

Na osnovu podnijetih izvještaja berze i ovlašćenihučesnika Komisija je ocijenila da je ambijent zaposlovanje berze i ovlašćenih učesnika u periodu01.01. – 31.12.2001. godine bio ukupno nepovoljan,ali ipak povoljniji nego u prethodnom periodu.

Ovakva ocjena se temelji na nekoliko činjenica kojesu uticale na oživaljavanje trgovanja na berzi:

- Po odredbama Zakona o hartijama od vrijednosti,primarna prodaja svih hartrija od vrijednostiobavlja se posredstvom ovlašćenih učesnika natržištu hartija od vrijednosti,

- Najveći dio akcija koje su prodate na berzama uovom periodu su akcije iz primarne prodaje,najvećim dijelom emitenti su banke, koje suemitovale akcije u cilju dostizanja zakonskogiznosa kapitala,

- Emisija obveznica Republike Crne Gore zapotrebe finansiranja Rudnika uglja a.d. iElektroprivreda a.d,

- Okončan je postupak privatizacije metodommasovne vaučerske privarizacije, što stvarauslove za oživljavanje trgovanja u procesuvlasničke konsolidacije.

Imajući u vidu navedene činjenice kao i objektivneokolnosti koji su za berzu i ovlašćene učesnikeeksternog karaktera, Komisija je zaključila da seprihvataju dostavljeni izvještaji o poslovanju berzei ovlašćenih učesnika za period 01.01. – 31.12.2001.godine.

6.2.Oduzimanje dozvole za rad

Berzanskom posredniku brokerskog i dilerskog načinatrgovine B&B “DILING” a.d, sa sjedišštem u Podgorici,I Proleterske b.b. Komisija za hartije od vrijednostidala je dozvolu za rad 14.12.2000. godine rješenjembroj 03/2-6/2-00.


40

Obzirom da B&B DILING a.d. u toku 2001. godine nijeispunjavao obaveze propisane Zakonom o hartijama odvrijednosti, Komisija je na sjednici od 03.07.2001.godine, donijela zaključak kojim se izvrši neposrednakontrolu poslovanja B&B DILING a.d. Podgorica.

Neposrednom kontrolom je utvrđeno da B&B DILING a.d.ne posluje na adresi koja je upisana u sudski registarkao sjedište tog lica - I Proleterska b.b.

Imajući u vidu da su neposrednom kontrolom utvrđenenepravilnosti u radu, Komisija je 06.08.2001. godinedonijela Rješenje o preduzimanju mjera prema B&BDILING-u a.d. koji ga je obavezala da prezentiraKomisiji dokaze o ispunjenosti svih propisanih uslovaza obavljanje poslova za koje posjeduje dozvolu zarad, dostavi Godišnji račun za 2000. godinu, saizvještajem ovlašćenog revizora i Polugodišnji računza period januar-jun 2001. godine; i dostavi Komisijiobavještenje o promjeni bilo kojih podataka koji seunose u Registar izdatih dozvola za rad, uz pokretanjeodgovarajuće procedure pred Komisijom.

Donijeto rješenje o preduzimanju mjera Komisija nikadanije uspijela da uruči predstavnicima B&B DILING- aa.d, jer nije mogla sa njima da stupi u kontakt.

Imajući u vidu da B&B DILING a.d. u 2001. godini nijeposlovao u skladu sa Zakonom o hartijama odvrijednosti i da nije u zakonom utvrđenom roku podniozahtjev za izdavanje dozvole za rad, Komisija jedonila rješenje o oduzimanju dozvole za rad ipodnijela zahtjev za brisanje iz sudskog registra.


41

7. Sistem trgovanja BTS Ljubljanske berze za trgovanjehartijama od vrijednosti

U vezi sa sistemom trgovanja na berzi, VladaRepublike Crne Gore uputila je zahtjev Ministarstvuekonomije Republike Slovenije kojim se interesuje zamogućnost obezbjeđivanja bez naknade sistematrgovanja Ljubljanske berze BTS za potrebe razvojatržišta kapitala u Crnoj Gori, kao dio pomoći uokviru Pakta stabilnosti za Jugoistočnu Evropu.

Na osnovu toga, Ministarstvo ekonomije RepublikeSlovenije i Ljubljanska berza zaključili su Ugovor osufinansiranju projekta, te su obavijestili Komisijuda je potrebno pristupiti usaglašavanju Ugovora olicenci za korišćenje sistema BTS.

Komisija za hartije od vrijednosti određena je kaokorisnik licence i institucija za operativnosprovođenje potrebne procedure instaliranja sistema.

Nakon nekoliko neposrednih kontakata i usaglašavanjaprijedloga ugovora, zaključen je 28.08. i 31.08.2001.godine Ugovor o licenci kojim se za potrebe tržištakapitala u Crnoj Gori instalira i preuzima sistemtrgovanja Ljubljanske berze BTS.


42

Ovaj projekat se zajednički finansira kroz program“Pakta stabilnosti za Jugoistočnu Evropu”, uproporciji:

- 45% sredstava obezbjeđuje Ljubljanska berza,- 45% sredstava obezbjeđuje Republika Slovenija

Ministarstvo ekonomije,- 10% sredstava obezbjeđuje primalac licence.

Ovaj sistem trgovanja podržava trgovanje svimstandardnim hartijama od vrijednosti:

- akcijama,- instrumentima sa stalnim prinosom,- instrumentima novčanog tržišta, i- opcijskim ugovorima.

Takođe, omogućava različite metode trgovanja, izmeđuostalog:

- neprekidno trgovanje,- aukcijsko trgovanje,- aukcije primarne emisije.

Zbog svoje modularnosti sistem je vrlo jednostavnopovezati sa drugim savremenim informacionimsistemima. Posebno to dolazi do izražaja na područubivšše Jugoslavije, gdje je zbog velike upotrebesistema BTS (već 4 berze: u Makedoniji, RepubliciSrpskoj, Federaciji Bosne i Hercegovine i Crnoj Gori) povezivanje vrlo jednostavno.

Server za trgovanje je glavni dio sistema trgovanja,jer je namijenjen vođenju cjelovitog stanja natržišštu hartija od vrijednosti, izvrššavanjupojedinačnih naloga za transakcije sa stanica zatrgovanje i nadzornih stanica, konzistentnom čuvanjuistih u bazi podataka, pripremi odgovarajućih zbirnih


43

i statističkih podataka i pripremi podataka zaposredovanje korisnicima.

BorzaNet modul je sistem, koji preko standardneprogramske opreme učesnika, na grafički načinomogućava opšti i detaljan pregled proteklogberzanskog poslovanja, pojedinih berzanskih poslova,zbirnih, statističkih i analitičkih sažetakaberzanskog poslovanja i pregled nekih opštih akataberze.

Obzirom da u Crnoj Gori posluju dvije berze, Komisijaza hartije od vrijednosti je raspisala Javni poziv zaizbor operativnog korisnika licence. Na oglas sejavila samo Nova berza hartija od vrijednosti CrneGore, dok se Montenegroberza nije prijavila jer nijeispunjavala potrebne uslove. Na osnovu podnijetogzahtjeva i nakon ispunjenja svih kriterijumapropisanih javnim pozivom, za operativnog korisnikalicence izabrana je Nova berza hartija od vrijednostiCrne Gore.

8) Učešće predstavnika Komisija na stručnimseminarima i konferencijama

U cilju stručnog usavršavanja predstavnici Komisijeza hartije od vrijednosti prisustvovali su određenombroju stručnih seminara i konferencija,:

- Forum “Investicione mogućnosti u Jugoslaviji irazvoj nove investicione prakse”, održan 17. -


44

18.04.2001. godine u Beogradu, u organizacijiEkonomskog instituta, Beograd i Beogradske berze;

- International Institute for Securities MarketDevelopment, održan u Vašingtonu u periodu 23.04.- 10.05.2001. godine, u organizaciji USSecurities and Exchange Commission, Sponzorodržavanja Institute je bio USAID;

- Škola bankarskog menadžmenta, organizovana odstrane Slovenačkog centra za stručnoosposobljavanje i savjetovanje fakultetaekonomske struke, održana u junu 2001. godine uIgalu;

- Enforcement and Market Oversight trainingprogram, u Varšavi u periodu 18. - 24.06.2001.godine, u organizaciji Komisije za hartije odvrijednosti Republike Poljske i United StatesSecurities and Exchange Commission;

- IX Miločerskom savjetovanju “Finansijska tržištau uslovima zakasnele tranzicije”, održanom 19. -21.09.2001. godine u organizaciji Savezaekonomista Crne Gore i Saveza ekonomista Srbije;

- “First South East Europe Corporate GovernanceRoundtable” na temu “Shareholders Right andequitable Treatment”, u organizaciji OECD i WorldBank, održan u Bukureštu od 20. - 21.09.2001.godine;

- Obuka za korišćenje i nadzor sistema BTSLjubljanske berze za trgovanje hartijama odvrijednosti, održana u Ljubljani od 24. -29.09.2001. godine;

- Međunarodna konferencija “Privatizacioni fondovii razvoj tržišta kapitala”, održan 07 –


45

08.12.2001. godine u Podgorici, u organizacijiInstituta za strateške studije i prognoze iKomisije za hartije od vrijednosti.

- “Issuer Disclosure Documents and CorporateGovernance Training Programe”, koji je održan 08.– 12.10.2001. godine u Budimpešti, u organizacijiHungarian Financial Supervision Authority iUnited States Securities and Exchange Commission;

9) Mišljenja Komisije

Saglasno odredbama člana 9. stav 3. Zakona ohartijama od vrijednosti, Komisija, kao nacionalnoregulatorno tijelo za poslovanje hartijama odvrijednosti, ovlašćena je da daje mišljenja opitanjima iz svoje nadležnosti.

U dosadašnjem radu Komisija je dala značajan brojmišljenja koja se odnose na pojašnjenje primjeneodređenih zakonskih i drugih propisa kojima seuređuje poslovanje sa hartijama od vrijednosti.


46

10. Akta unutrašnje organizacije rada Komisije

Na osnovu Uredbe o preuzimanju određenih ovlašćenjasaveznih organa i organizacija u vezi prometa hartijaod vrijednosti i finansijskog tržiššta i Odluke oobrazovanju Komisije za hartije od vrijednosti ifinansijsko tržište Republike Crne Gore, 23.11.2000.godine imenovana je Komisija za hartije odvrijednosti i finansijsko tržište Republike CrneGore, kao regulatorno i nadzorno tijelo u poslovanjusa hartijama od vrijednosti u Republici Crnoj Gori.Pod tim imenom Komisija je radila do stupanja nasnagu Zakona o hartijama od vrijednosti 04.01.2001.godine. Za zamjenika predsjednika Komisije14.12.2000. godine imenovan je Mr Zoran Đikanović.

U tom periodu ova Komisija donijela je sledeća aktakojima je utvrdila način svog rada:

- Statut Komisije za hartije od vrijednosti ifinansijsko tržište Republike Crne Gore; i

- Poslovnika o radu Komisije za hartije odvrijednosti i finansijsko tržište Republike CrneGore.

Nakon stupanja na snagu Zakona o hartijama odvrijednosti, Komisija nastavlja rad pod imenomKomisija za hartije od vrijednosti, i donijela jesledeća akta kojima je utvrdila dalji način svog radausklađen sa novim zakonom:

- Statut Komisije za hartije od vrijednosti;- Poslovnik o radu Komisije za hartije od

vrijednosti.

U cilju ostvarivanja svojih zakonskih i statutarnihobaveza Komisija je donijela i:


47

- Izvještaj o radu Komisije za hartije odvrijednosti i finansijsko tržište Republike CrneGore u 2000. godini;

- Program rada Komisije za hartije od vrijednostiza 2001. godinu;

- Program rada Komisije za hartije od vrijednostiza 2002. godinu;

- Godišnji račun za 2000. godinu;- Polugodišnji i Godišnji račun za 2001. godinu;- Finansijski plan za 2001. i 2002. godinu.

U periodu rada Prvog saziva Komisije, Komisija nijedonijela Pravilnik o organizaciji i sistematizacijiradnih mjesta, jer je bio utvrđen princip da seKomisija organizuje kao stručno organ u kome će samičlanovi Komisije obavljati i stručne poslove a nesamo glasati. Stoga su do kraja rada ovog mandata uKomisiji bili stalno zaposleni samo zamjenikpredsjednika Zoran Đikanović i sekretar Nađa Marović.


48

11. Finansijsko poslovanje Komisije

Sredstva za rad Komisije za hartije od vrijednostiobezbjeđuju se iz:

1)naknada koje se plaćaju uz podnošenje zahtjevaKomisiji;

2)naknada koje se plaćaju za registraciju i prenoshartija od vrijednosti kod Centalne DepozitarneAgencije, kao lica ovlašćenog za registracijuhartija od vrijednosti; i

3)iz drugih izvora.

Naknade koje su se plaćale uz podnošenje zahtjevaKomisiji su:

1) naknade koju plaćaju emitenti hartija odvrijednosti prilikom podnošenja zahtjeva zaodobrenje prospekta za javnu ponudu emisijehartija od vrijednosti – u visini od 0,30% odobima emisije;

2) naknade koju plaćaju emitent ili kupac akcijaprilikom davanja odobrenja za preuzimanjeakcionarskog društva – u visini od 0,30% odvrijednosti kupljenih akcija;


49

3) naknada koju plaćaju emitenti za evidentiranjeemisija hartija od vrijednosti koje se ne vršeputem javne ponude - u visini od 1.000 DEM,osim naknada za evidentiranje emisija po osnovuzamjene ili denominacije akcija koje se plaćajuu visini od 300 DEM;

4) naknada koju plaćaju vlasnici akcija zaevidentiranje sticanja ili otuđenja akcija naosnovu kojih broj glasova kojim raspolažu uakcionarskom društvu postane veći ili padneispod: 10%, 20%, 33% ili 50% - u visini od 50DEM;

5) naknada koju plaća emitent hartija odvrijednosti za upis u Registar emitenatahartija od vrijednosti kod Komisije - u visiniod 300 DEM;

6) naknada koju plaća emitent akcija za upis uregistar uspješnosti emisije akcija - u visiniod 300 DEM;

7) naknada koju plaća emitent hartija odvrijednosti za poništenje emisije - u visini od300 DEM;

8) naknade koju plaćaju osnivači CentralneDepozitarne Agencije, berzi i ovlašćenihučesnika na tržištu hartija od vrijednosti zadobijanje dozvole za rad – u visini od 3% odiznosa osnovnog kapitala Centralne DepozitarneAgencije, berze, odnosno ovlašćenih učesnika natržištu hartija od vrijednosti;

9) naknade koju plaćaju Centralna DepozitarnaAgencija, berze, ovlašćeni učesnici na tržištuhartija od vrijednosti i njihova udruženja zadavanje saglasnosti na izmjene i dopuneodgovarajućih akata i davanje saglasnosti naodluku o imenovanju direktora – u visini od 300DEM;

10) naknade koje se plaćaju za upis u drugeregistre i evidencije koje vodi Komisija - uvisini od 300 DEM;


50

11) naknade koju plaćaju fizička lica - kandidati,odnosno pravna lica koja ih šalju, za dobijanjediplome o položenim ispitu za sticanje zvanjainvesticionog savjetnika i brokera - u visiniod 250 DEM, a za sticanje zvanja dilera iliinvesticionog menadžera - u visini od 500 DEM;

12) naknade koje se plaćaju za izdavanje duplikatarješenja - u visini od 100 DEM.

Visina sredstva za rad Komisije, koja se obezbjeđujuiz naknada koje se plaćaju za registraciju i prenoshartija od vrijednosti kod Centalne DepozitarneAgencije, do sada se nije naplaćivala. Obzirom da sutroškovi otpočinjanja rad CDA veliki, a prihodi poosnovu pružanja usluga registracije, kliringa isetlmenta hartija od vrijednosti se još ne ostvaruju,Komisija je odlučila da za sada ne koristi ovaj izvorsredstava, već da se provizija počne naplaćivati kadaobim trgovanja i registracije hartija od vrijednostidostigne nivo koji omogućava samofinansiranje CDA.

Drugi izvori iz kojih se obezbjeđuju sredstva za radKomisije su sredstva iz budžeta Republike Crne Gore isredstva od donacija - bespovratne pomoći.

Ukoliko planirani prihodi ne mogu da pokrijuplaniranje rashode, kao i u slučaju da rashodiKomisije na kraju finansijske godine budu veći odnjenih prihoda, saglasno odredbama člana 20. Zakona ohartijama od vrijednosti, nedostajuća sredstvaobezbijeđuju se iz budžeta Republike Crne Gore, a uslučaju kada Komisija ostvari višak prihoda nadrashodima uplaćuje ga u navedeni budžet.

O svom finansijskom poslovanju Komisija donosifinansijske planove i polugodišnje i godišnje račune,u skladu sa propisima.


51

11.1. Finansijsko poslovanje Komisije u 2000.godini

Finanijsko poslovanje Komisije u 2000. godini odnosise na period od imenovanja Komisije, tj. 23.11.2000.godine, do kraja godine.

Ukupan obim prihoda Komisije u 2000. godini iznosioje 24.000 DEM, a ukupan rashod 23.953 DEM. Višakprihoda nad rashodima iznosio je 47 DEM, te je,saglasno odredbi člana 20. stav 4. zakona o hartijamaod vrijednosti, uplaćen u budžet Republike Crne Gore.

Po odluci Vlade Republike Crne Gore («Službeni listRCG», broj 60/00), za omogućavanje početka radaKomisije, iz budžeta Republike Crne Gore je trebaloda se obezbijedi 50.000 DEM. Navedena sredstva nisuuplaćena u 2000. godini.

11.2. Finansijsko poslovanje Komisije u 2001.godini

Podatke o finansijskom poslovanju Komisije za periodjanuar – decembar 2001. godine, po međunarodnimstandardima, sačinio je ovlašćeni revizor koji vodiračunovodstvo Komisije.

Ukupan obim prihoda Komisije za hartije odvrijednosti u 2001. godini iznosi 291.938 DEM, aukupan obim rashoda iznosi 306.480 DEM.

Ostvareni gubitak za 2001. godinu iznosi 14.542 DEM.

Uporedni pregled planiranih i ostvarenih prihoda irashoda u tom periodu Komisije je sledeći:

Prihodi

Rb Opis Ostvareniprihodi

Planiraniprihodi

%ostvarenja


52

plana1 Sredstva

doznačena izbudžeta

94.953 308.993 30.74%

2 Naknade izposlovanja

196.985 137.000 143.78%

3 UKUPNO 291.938 445.993 65.46%

Po osnovu naknada Komisija je ostvarila 196.985 DEM,odnosno za 43,78% više od planiranih prIhoda po tomosnovu. Iznos prihoda najvećim dijelom je ostvarennaplatom naknade za odobrenje javne ponude akcijabanaka sa sjedištem u Crnoj Gori, koje su vršiledokapitalizaciju radi usklađivanja sa Zakonom obankama određenim minimalnim iznosom novčanog dijelakapitala. Takođe, značajan dio prihoda je ostvaren iznaknada za upis u Registar emitenata, kao ievidentiranjem emisija hartija od vrijednosti koje sene vrše putem javne ponude.

Prihodi po osnovu doznačenih sredstava iz budžetaostvareni su u iznosu od 95.000 DEM, što čini 30,74%od planiranih prihoda po tom osnovu. Značajno jeistaći da se od 95.000 DEM doznačenih u 2001. godiniiznos od 50.000 DEM odnosi na sredstva koja suodlukom Vlade dodijeljena Komisiji za početakposlovanja i potrebe za 2000. godinu.

Rashodi

Rb Opis Ostvareni

rashodi

Planirani

rashodi

%ostvaren

japlana

1 Troškovi zarada inaknada

79.622 160.375

49.64%

2 Osnovna sredstva 34.049 115.650

29.44%

3 Materijal 9.304 8.200 113.46%4 Amortizacija 3.884 14.400 26.97%


53

5 Troškovi proizvodnihi neproizvodnihusluga

71.451 87.200 81.94%

6 Nematerijalnitroškovi

68.770 59.568 115.45%

7 Rezervisanja zamaterijalne troškove

40.000 0 -

8 UKUPNO 306.480 445.993

68.72%

Procentualno ostvarenje rashoda je skoro potpuno uskladu sa procentualnim ostvarenjem prihoda. Na iznosostvarenih rashoda značajno utiču troškovi projekta“Implementacija BTS elektronskog sistema trgovanjaLjubljanske berze”, koji su prikazani na pozicijama:rezervisanja za materijalne troškove, troškoviproizvodnih i neproizvodnih usluga, i nematerijalnitroškovi, a koji nisu bili predviđeni Finansijakimplanom za 2001. godinu, jer je Vlada Republike CrneGore inicirala dobijanje tog softvera od RepublikeSlovenije kroz Pakt stabilnosti za Jugoistočnu Evroputek u 2001. godini.

12. Saradnja sa predstavnicima USAID

Sa predstavnicima USAID koji, kroz projekatuspostavljanja i razvoja tržišta kapitala, pružajutehničku i ekspertsku pomoć Komisiji i drugiminstitucijama sa finansijskog tržišta, ostvarena jeintenzivna i neposredna saradnja.

Eksperti USAID stalno borave u Podgorici, štoznačajno doprinosi efikasnosti zajedničkog rada.

Ekspertska i tehnička pomoć koju pružaju ekspertiUSAID bila je značajna pri izradi Zakona o hartijamaod vrijednosti i drugim propisima koji regulišuoblast poslovanja sa hartijama od vrijednosti, anaročito pri otpočinjanju sa radom CentralneDepozitarne Agencije, kao i pri implementaciji


54

sistema registracije i BTS sistema trgovanja sahartijama od vrijednosti.

13. Saradnja sa drugim institucijama

Komisija je, radi svog kvalitetnijeg i efikasnijegrada, ostvarivala saradnju naročto sa VladomRepublike Crne Gore, Savjetom za privatizaciju,Ministarstvom za finansije, Agencijom Crne Gore zaprestrukturiranje privrede i strana ulaganja,Centralnom bankom Crne Gore, Udruženjem brokera,Udruženjem banaka Crne Gore, revizorskim kućama,institutima i univerzitetskim ustanovama.

Komisija za hartije od vrijednosti Republike CrneGore do sada nije pokrenula aktivnosti za prijem u


55

Međunarodnu organizaciju komisija za hartije odvrijednosti - IOSCO i Udruženje nacionalnih agencijaza numeraciju hartija od vrijednosti – ANNA, zadodjeljivanje ISIN brojeva, zbog nedostatka sredstavaza učlanjenje i godišnju članarinu. Planirano je daKomisija pokrene te aktivnosti u 2002. godini.

U vezi sa saradnjom sa drugim regulatornim organimatržišta hartija od vrijednosti, još od ranije postojepersonalni kontakti članova Komisije sa članovimaAgencije za trg vrednostnih papirjev RepublikeSlovenije, Komisije za vrijednosne papire FederacijeBosne i Hercegovine, Agencije za privatizacijuFederacije Bosne i Hercegovine, Komisije za hartijeod vrijednosti i finansijsko tržište RepublikeSrpske, Središnje depozitarne agencije RepublikeHrvatske, koji su na početku rada Komisije prenijetina institucionalni nivo, te je ostvarena značajnasaradnja na polju regulative, nadzora tržišta irazmjene podataka o učesnicima koji posluju na timtržištima.

Takođe, značajna saradnja ostvarena je i sapredstavnicima pojedinih sektora United StatesSecurities and Exchange Commission, OECD i WorldBank, koji su u više navrata organizovali obuku zapredstavnike Komisije za hartije od vrijednostiRepublike Crne Gore.