KANUNI I LEK DUKAGJINITKanuni i Lek Dukagjinit, vepr e Shtjefn Gjeovit ribotohet sipas botimit tvitit 1933 shtypur n ShkodrLIBRIIPARK I S H AArtikull i par.PJESA QYTETNOREKRYE I PARHija e kishs, Vorret, Pronet e pasunija e Kishs, Famullitari, Rrogtari, Puntorijae KishsNYE I PARHija e Kishs.. 1. Kuptimi i hijes s KishsPer hije kishet xehet rrethi mje ku mrrin kufini I toks, n t cillen asht nertue:a) Kisha b) bana (qela) e famullitarit.. 2. Tagari i KishsKisha ban tym n famulli.1.- Kisha ka tager pasunijet si per gja, si per per tok e shpija mbrend e jashtafamullijet.2.- Kisha ka pjes n mal, n vrri, nduj e n mulli t kujris s famullis.3.- Kishs i duhet ba pjes n giob t famullis.4.- Kisha ka tager me ble e me shit, si edhe me marr e me mbajt t falunat, qii vijn prej bujaris s bamirve e me i vendue si ta shof vet me udh.. 3. Paperlimsija e Kishs.Kisha nuk giobitet.Kisha ska peng me kend.1.- Kisha gjindet e vendosne nen sundim t t Parit t Fes e jo nen ligj tKanunit: prandej Kanuni smund ti vej kurrnji barr kishs, ve se ka detyr mei dale zot, kur kjo hup ndihmen e tij.2.- Me bijt ndonji kundershtim ndermjet kishs e famullis, famullia smund tilyp peng kishs; ve do t baj vaj te i Pari i Fes te Ipeshkvi e gjygjit t ktij,si kasha si famullia, do ti rrijn pa fjal.3.- Per do mungesi, qi kisha mundet me ba n sy t famullis, kishs smund timirret gioba, vetun I vehet me la damet, qi tjen ba per shkak t saj.KANUNI I LEK DUKAGJINITKanuni i Lek Dukagjinit, vepr e Shtjefn Gjeovit ribotohet sipas botimit tvitit 1933 shtypur n ShkodrLIBRIIPARK I S H AArtikull i par.PJESA QYTETNOREKRYE I PARHija e kishs, Vorret, Pronet e pasunija e Kishs, Famullitari, Rrogtari, Puntorijae KishsNYE I PARHija e Kishs.. 1. Kuptimi i hijes s KishsPer hije kishet xehet rrethi mje ku mrrin kufini I toks, n t cillen asht nertue:a) Kisha b) bana (qela) e famullitarit.. 2. Tagari i KishsKisha ban tym n famulli.1.- Kisha ka tager pasunijet si per gja, si per per tok e shpija mbrend e jashtafamullijet.2.- Kisha ka pjes n mal, n vrri, nduj e n mulli t kujris s famullis.3.- Kishs i duhet ba pjes n giob t famullis.4.- Kisha ka tager me ble e me shit, si edhe me marr e me mbajt t falunat, qii vijn prej bujaris s bamirve e me i vendue si ta shof vet me udh.. 3. Paperlimsija e Kishs.Kisha nuk giobitet.Kisha ska peng me kend.1.- Kisha gjindet e vendosne nen sundim t t Parit t Fes e jo nen ligj tKanunit: prandej Kanuni smund ti vej kurrnji barr kishs, ve se ka detyr mei dale zot, kur kjo hup ndihmen e tij.2.- Me bijt ndonji kundershtim ndermjet kishs e famullis, famullia smund tilyp peng kishs; ve do t baj vaj te i Pari i Fes te Ipeshkvi e gjygjit t ktij,si kasha si famullia, do ti rrijn pa fjal.3.- Per do mungesi, qi kisha mundet me ba n sy t famullis, kishs smund timirret gioba, vetun I vehet me la damet, qi tjen ba per shkak t saj.ska detyr kurrfar giobet: Meshtari ka tagar me e fal.7.- Me pas me i ra cubi n dor Meshtarit mbasi ky ta ket lait vjedhsin nfamulli, famullija ka tagar me i marr gioben si per vendi si per kish, edhe psefamulltari ta ket fal vgabimin, me gjith gja t vjedhne..7. Rregullimi i pasunis s kishs1.- Pronet e pasunin e kishs rregullon Famulltari, e famullija nuk ka tagar melyp arsye Famulltarit per perdorim t frytit t xjerrun prej pasunis s kishs.NYE I KATERT.Meshtari i Famullis, ase Famulltari.. 8. Temnuemit e famulltarit.1.- Famulltarin e ven Ipeshkvi n Famulli, dhe Ipeshkvi vetun ka me hjek prejFamullije.. 9. Tagari e detyrt e Famulltarit.1.- Famulltari ka tagar me msue e me qortue Famullin e me i krye zyret e Fesgjithsi ta lyp puna e shpirtit, e kurkush i famuulis ska pushtet me i u prziender detyr t Meshtaris.2.- Famulltari, pr sherbim, qi i ban Famullis, ka tagar me marr t dhetat ekishs, mbas Kanunit t vendit ku gjindet kisha.3.- Famullia nuk ka detyr me i a ue famulltarit t dhetat te dera; Famulltari doti nxjerr e do ti baj me puntor t vet.4.- Famulltari ka tagar me marr frytin e pasunis s kishs si t tokave, ashtudhe gjave t gjalla, e kurrkush per te smund ti lyp arsye perpos t Parit t vet.5.- Famulltari ka detyr me i ba Famullis gjith at sherbim shpirtit e Fejet, qi atij ia ven barr Kanuni i kishs; e ma teper edhe do sherbime, si me than; mebekue shpijat, me than Mesh ndoi her n motmot nder vorre t largta prejkishs s Famullis etj.. 10. Vehtja e Famulltarit asht e paprekshme.Prifti asht ndorja e Famullis.Prifti sbjen m gjak.Prifti sohet n be.1.- Kush ven gjoj n Famullitar, a e shan e i germushet, e ven dor m te rreh,ase e vret aj do ti perligjet Famullis n mndyr t Kanunit t vendit. Famullijaasht n detyr me e lyp nderen e Famullitarit t vet.2.- Me vra kush Famullitarin, gjaksin e ndjek Famullija, Bajraku e shpija e tvramit.3.- Me vra dorrasi prej Famullije a prej Bajrakut, shpija e Meshtarit, nuk mundt vras tjeterkend prej shpis s gjaksit; pse ndryshej e on gjak te shpija.4.- Me vra kend Meshtari, as kisha as Meshtari sgiobiten, edhe Meshtari nukbjen n gjak: gjakun e ban shpija e Meshtarit5.- Rrall e gati kurr sohet Meshtari n be 1) e vetun per pun t madhe fort.6.- me ndoll qi Meshtari ohet n be, a per me dlir vendin a per poronik, kyvetem do t njehet e do zehet per njizet-e-kater vet.7.- Kur Meshtari ban be, tuj ken se xehet per njeri i drejt e i kushtuem sDrejts s pasosme, nuk lypet qi ai t perkas Unjillin me dor; por mjafton qi tshqyptoj fjalt e bes para Unjillit.8.- Me ra Famulltari nen giob se kap Kanuni: asht puna e t Parit t vet.9.- Po kje teper i rand faji i Meshtarit ndaj Famiullin, Meshtari do ti shtrohetgjygjit t Kanunit. I Pari dergon nji Meshtar tjeter me shtrue pengun n Kanunemen t Famullitarit.10.- Meshtari i Famullis mundet me i u mat edhe me i ra ndokuj e me gjith ktasi lshon marre as t rrahunit as vet nuk bjen n fjal para Kanunit.NYE I PESTRrogtari i Kishs.. 11.- 1.- Rrogtari i kishs asht lir me punue n shtek t vet.2.- Rrogtari i kishs kudo t shkoj e per do fjal qi do ti troklloj kuej te derambas urdhnit t zotnis s vet, aj shkon e tregon nemen t Famullitarit.3.- Me e tundre kush rrogtarin e kishs me fjal a me pun, zehet se tundonFamullitarin, e bjen n giob t kishs mbas Kanunit.4.- Gioba, qi mirret per pun t rrogtarit t kishs, nuk i perket rrogtarit, porkishs e katundit.5.- Me vra kush rrogtarin e kishs, dorrasi per n kjoft i Famullis s vendit,ndiqet vetem prej shpis s t vramit; por, n kjoft se asht i katundit t huej,ather e ndjek edhe Famullija, n t cilin rrogtari kje vra.NYE I GJASHTT.Punterija e Kishs.. 12. 1- Me nga kush puntort e kishs, bjen n giob t Famullis.2.- Sado puntor me pas pr t ken n pun t kishs gergasi lan vetem njigiob, por ma t rand.3.- Gioba, qi merret per ngase t puntoris s kishs, dahet ndermjet kishs epuntorve.Artikull i dyt.PJESA NDESHKIMTARENYE I SHTATT.Amtyra e ndeshkimeve.. 13. Kuptimi i ndeshkimit.Per ndeshkim kuptohet nji e keqe, qi prej pushtedit t ligjshem i pertrihet kuejper t bam.. 14. T caktuemit e ndeshkimeve.Vetem Bajraktari me kren, e ndoi her edhe me t par t kishs, ka tager me ia caktue ndeshkimin fajit t bam kundra kishs.. 15. T dhanunat e ndeshkimit.Fajtori, qi ka fye kishn, ndeshkimi i epet prej krenve e prej vogjliet.16. Cilltia e ndeshkimeve kundra fajtorve t kishsNdeshkimet, qi nepen per faje tundra kishs, jan njikto:a) T gjykuemt per dek;b) T xjerrunt prej Bajrakut me rob e robi;c) T djegunt e shpis ;d) T Lanunt e toks djerr a t premt e pemve;e) Gioba me gja t gjalla ;f) Gioba me pare.V.O. mbas kanunit gioba me pare mundet me u la me do gja, tuj dhan okn edrithit 1 grosh, okn e rakis 5 grosh, e kan e hullis 400 grosh.NYE I TETTCaktimi i ndeshkimit mbas cillsis s fajit.. 17.- 1.- Kush then kishn, asht i djegun e i pjekun e i qitun me rob e robijashta Bajrakut. Fajtori dorrasi bahet batare prej Bajrakut, e shkon gjakhup.Vllaznia e fisi ma i afermi i bakeqit e blen token e tij, e mimi i saj i shkon kishss thyeme.2.- Kush vjedh gjan e huej e shkon e e msheh n kish, pa dije t Famullitarit,i ka detyr kishs 1000 grosh giob per nder t marre, e 100 desh e 1 ka giobBajrakut, pos gjas, qi do ti a kthej t zott n mndyr t Kanunit.3.- Kush t vjedh gjan e gjall t kishs, m rreth kupreshin Kanuni, ka me lady per nji, si gjithkuej.4.- Kush t vjedh n qel a ban t Famullitarit, do t laj dy per nji gjan evjedhne, 100 grosh kishs, per nder t marre, e 100 desh e 1 ka giob Bajrakut.5.- Aj, qi shan a ven goj m Meshtar t Famullis perpara popullit, ka 100 groshgiob kishs, e 100 desh e 1 ka giob Bajrakut.6.- Aj, qi i kercnohet a i germushet Famullitarit, do ti laj10 desh giob.7,- Kush ti shpifet Meshtarit n pun t rnd kah ndera, ka shpin e djegun e 100desh e 1 ka giob Bajrakut.8.- Me vu kush dor m Meshar, me e rrah, me e shty a se me pshty, aj digjet epiqet e qitet jashtavendit, tuj i a lan token bar (djerr) per disa vjet.9.- Ai, qi vret Meshtarin, bahet batare prej Bajrakut e gjaku i hup. Ma teper idigjet shpija, toka i lihet bar, pemt, vneshta e kopshtijet i priten e i rrenohen.Toka e pronet e dromet e tija jesin per kish; por vllaznija munden me i shperblyeme pare.10.- Me i fol ndokush keq, a me nga rrogtarin e kishs, aj do tap 10 desh giobBajrakut, a se edhe ma, mbas rendis s fajit.11.- Aj qi vret Rrogtarin e kishs, po ke dorasi i katundit, i digjet shpija e imerren 100 desh e 1 ka per giob.12.- Me nga kush me fjal a me pun puntort e kishs, fajtori do t laj gioben e10 deshve.13.- Aj, qi si vehet ndeshkimit t kishs e t Kanunit, Bajraku do t mblidhet tokte shpija e tij e do ti marr gjithshka n ket vath.LI BRIIDYTF A M I L J AKRYE I DYTNDERTIMI I FAMILJES.NYE I NANDT.Familja e kuptueme n vedvedi... 18. Percaktimi i familjes.Familja asht nji t mbledhun gjymtyrsh, t cilt gjallisin nen nji kulum, qellimi it cillvet asht t shtuemt e gjindes nper mjet t martess, t mkanbuent e tynekah zhdrivillimi i shtatit e kah zhvillimi i mendes e i shises.. 19. Pjestart e Familjes.Familjen e perbajn gjindja e shpis; si t shtohen kta, dahen n vllazni, vllaznijan gjini, gjinija n fise, fiset n flamur e t gjith zbashku permblidhen n njiFamilje ma t hapt, e cila quhet Kom, e kan nji atme, nji gjak, nji gjuh, e doke.. 20. Tagri, perlimi e detyra e t zott t shpis.Mbas Kanunit, sundimi i shpis i perket ma t vjetrit nen kulm t shpis a se vllautt par; po spaten ato veti , qi duhen per me krye ket zyre si e lyp detyra, atbotzgidhet kuvendisht prej shpjakve njaj, qi t jet ma i meqem, i urt e makujdestar.Zot shpije mundet mu ba edhe njeri i pamartuem.I zoti i shpis ka tager:1)me ndej n krye tvendit n shpi t vet, edhe psegjinden ma t vjerer se kyn shpi;2)mbi armt eveta, edhe njiqindqese ni bashin;mbi kal tshals; mbi shtroje mbloj t veten; mbi veglat e kafes, e kto sende as kunaja e dahes si pershin;3)mbi fitime t gjindess shpis, trrogs a tfalmeve;4)me ble, me shit e mendrrue tok, si ar, livadhe,xana (ograja), prozhme,rendin e vads gja t gjalla e remet;5)me dhan eme merr uhae me hidorzan;6)me ndreqshpija, ksollavithna, etj;7)me ue npun an shtek gjinden eshpis;8)me ue gjindene shpis perpuntor uha aedhe fjal;9)mbi ven e raki, ame ble a me shit ame dhan uha;10) me ndeshkue gjinden e shpis, kur kur mos t hecin si elyp e mara e shpis.Ndeshkimet jan njikto:a) Me lan pa hangerb) Me u hjekun armt e krahit a t brezit per nji a dy jav;c) Me lidh a me burgosun n shpi;d) Kryekcyemin me e da shpijet me pjes, qi i perket, per me shporr shnerzimine rrezikun.10) Me hi dorzan kush i shpis pertej se i ban arma; me shit, me ble a mendrrue gja pa leje t zott t shpis, ka tager mos mu pergjegj, se Kanuja se xenper t zakonshme as t shitmen, as t blemen as t ndrruemen e as dorzaninkso dore, e do send a gja do t shkembet, se aba pa leje t zott t shpis.. 21. Perlimi e detyra e t zott t shpis.1)Mu perkujdesper tmart egjindes et shpis;2) Me mbajt n fre gjinden e shpis t mos ti sjellin ndoi dam a rrenim;3) Me pri ma i pari n pun qi i perkasin vehtjes s tij;4) Me mbajt sy mbi tokt, t mos t jesin djerr; mbi tuf t gjas sgjall, t mospraptohet e mara e saj;5) Me punue me mend e urti merenda e jashta shpijet e t mos ta oj rrenimi efika shpin;6) Mu perkujdes per vesh e mbath t gjindes s shpis prej fitimeve t shpis;7) Me mbajt udhen e drejtsis n shpi, e mos me i a mbajt krahin ma tepernjanitt se tjetrit;8) Mu ble armt djelmvet, kur t shof se jan ba per to.. 22. Tagri i s zojs s shpis.E zoja e shpis ka tager:1) Mbi t gjtha sendet, qi bahen n shpi;2) Me dhan a me lyp uha miell, buk, kryp, djath, e tlyen ;3) Me i urdhnue grat e shpis, me i ue per uj, per dru, mu ue buk puntorvet,me ujt (me vadit), me bajt pleh, me korr e me mih a me qirue.. 23. Perelimi i zojs s shpis.E zoja e shpis ka:1) Me ba gati mjesditen e darken, me zie, me ndreq tryezen e me da haenat;2) Me i a vu menden bylmetit t mos t shkoj dam ;3) Mos me shit, a me ble a me ndrrue gja pa leje t zott t shpis. E zoja e shpissgatuen, sshkon per uj, sban dru, as pleh, as me ujt as me korr a me qirue,as buk mu ue puntorvet;4) Me shikue drejtsin n t ndrequn t gjindes e t fmive t shpis; mos me i ambajt krahin kuej ma teper se tjetrit;5) E zoja e shpis do t prkujdeset per fmi, sa t jen n pun grat.. 24. Tagri i gjindes s ships.Gjindja e ships ka tager:1) Me hjek t zon e ships per n pashin se nuk punon per t mart e shpis a ion kah fika;2) Me hjek t zojen e shpis, per nu raft per sysh se bracnon, a shet gja tinz edhe nji kokerr voejet me ken a nu mbajt krah fmivet t vet ma teper se ttjervet.3) Mbi armt e veta seicili; munden me shit, me ndrrue, a me lan peng, porseskan tager me lyp tjetren n shpi;4) Mbi qe ka tager bulku, qi i nget: me i ndimue kuej a uha a fal pa pas nevojper leje t zott t shpis;5) Mbi tuf dhensh ka tager bariu, qi i ruen; i zoti i shpis ska tager me i u perzien ket zyre; para se t shes gja a t prese ndoi kamb berri, bariut do ti thot, eky e din se fare berri a lope asht per tu hjek.. 25. Perlimi i gjindes s ships asht:1) Mos me hi dorzan pa leje t zott t shpis ;2) Munden me hi dorzan edhe pa e pvet t zon e shpis, porse per aq, sa uban arma, se kjo asht e vehtja;3) Nuk munden me i shkue kuej per puntor pa leje t zott t shpis4) Nuk munden me shit as me ble as me ndrrue gja;5) Gjindja e ships nuk munden me mundshtue t zon e shpis n punt e shpis at krahit;6) Me ndigiue, e me shkue gjithkund turdhnoje i zoti i ships;7) Kuj ti a njese gishtin i zoti i shpis me dal nushtri, do t dale;8) Granija jan n detyr me punue per shpi; po u teproj koha, si t lirohen prejpunve t shpis, munden me ba pun doret t vetat.NYE I DHETT.Familja e kuptueme n Katund e n Flamur.. 26. Tagri i Familjes.1) Ka tager e za n kuvend t katundit;2) Ka tager n pjes t giobs s katundit;3) Ka tager n kujri t katundit;4) Ka tager me marr m ndore kedo;5) Ka tager me pri me un zjarmi e me spat n t djegun t nji shpije n fis tvet;6) Ka tager me pri gjobtarvetn vath t fisit t vet;7) Me ra m ndoi faj t rand shpja, per t cilin i shkon ndeshkimi i uns szjarmit e i spats, as katundi as Flamuri smund vej dor m rrenim pa pri vetfajtori.. 27. Perlimi i Familjes.a) n Katund:1) I zoti i shpis do t pergjegjet per do dam, qi tbajn kuej gjindja;2) Do t dal n kuvend gjith sa her t mblidhet katundi;3) Do t oj puntorin n pun, qi ka katundi rrethas;b) n Flamur:1) Do t dal n kuvend t Flamurit kur t thirren Burr per shpi ;2) Do t pergjigjet rrethas me katund per dy hae buk djemvet t Flamurit ;3) Do t laj 400 grosh giob Ders s Gjomarkut per do vras ;4) Do t dal nushtri t Flamurit.LI BRIITR ET M A R T E S ANYE I NJIMBDHETTPercaktimi e mndyrt e Martess.. 28. Percaktimi i Martess n Kanun.Mu martue m kanun dome than mu ba shpi, me i a shtue shpis nji rob mateper, sa per krah t punve, sa per t shtuem t fmive.. 29. Mndyrat e Martess.a) Martesa me kunor, e pelqyeme kah Feja e kanuja e Leksb) Gruja e mbajtne mbi kunor, kundra Fejet e kanujet t Leks;c) Gruja e vajza e grabitme, e jasht-zakonshme kah Feja e kanuja;d) Martesa me prov kundra Fejet e kanuiet.NYE I DYMBDHETT.Tagari i djalit e i vajzs.. 30. Tagri i djalit.Djali ka tager me mendue per martes t vet, po spat prind.Djali sa t ket prind ska tager :a) me mendue per martes t vet;b) me shenjue shkuesinc) mu perzie n fejes t vet;d) as n shej, as n petka, as n kpuc, e as n t prem fejet.. 31. Tagri vajzs.Vajza, edhe n mos past prindt, ajo ska tager me mendue per Martes t vet,tagri asht n dor t vllazenve a t kusherijve.Vajza ska tager:a) me zgjedh fatin e vet; do t shkoj per ate, per t cilin ta fejojn;b) mu perzie n shkuesi as n fejes;c) as n kpuc as n petka.NYE I TREMBDHETT.Detyrt e burrit e t grues.. 32. Detyrt e burrit ndaj gruen.Burri an detyr:a) me u perkujdes per vesh e math e per gjithshka t lyprt per me mbajtjeten;b) me ruejt nderen e grues e mos me e lan me u ankue per kurrnji nevoj.. 33. Detyrt e grues ndaj burrin.Grueja an detyr:a) me i a ruejt nderen burrit;b) me i rrogue pa zhibla;c) me i ndej nen sundim;d) mu pergjegj detyrve t kunors;e) me rrit e me mkamb fmin me nder;f) me i ndej gadi me t veshmen e t mathmen (kah e qepmja);g) mos me iu perzie n fejes t t bijve e t t bijave.. 34. Tagri i grues s vej.Grueja ka tager me lyp prej burrit t mbajtmen, e veshen e mathen.NYE I KATERMBDHETT.Tagri i burrit t vej e i grues s vej.. 35. Tagri i burrit t vej.Burri i vej, po spat prind, ka tager me fol vet per martes t vet, (porse burri iMalevet t Shqypnisw se ban ket pun, edhe n dijt se do tjes pa u martue;dokja asht me qit nji tjeter qi t flas per te perkah martesa).. 36. Tagri i grues s vej.Grueja e vej flet vet. Grueja e vej i kthen krushqit mudh.Grueja e vej ka tager:a) me fol vet kah martesa;b) me zgjidh per fat ate, qi ti pelqej per sy;c) me da me gisht shkuesin, qi tia biej shejin.KRYE I TRET.SHKUESIJA . FEJESANYE I PESMBDHETT.Shkuesija.. 37. Percaktimi i shkuesit.Shkues thirret njaj, i cili rreket mu fjal-mir a te prindja e vajzs, qi t marrin at napin vajzen per at djal.. 38. Tagri e perlimi i Shkuesit.1. Shkuesi asht ndermjetsi te dhandrri e te nusja (te djali e te vajza), t mos tluejn fjalet as njana as tjetra lagje.2. Shkuesi ka tager mbi 50 grosh t shkuesit, per kpuc, t preme prej kanuje.3. Kpuct e shkuesit e kan vaden n dit qi t mirret nusja.4. Shkuesin e gjen a shpija e vajzs a shpija e djalit.5. Kpuct e shkuesit i ban gjith-her shpija e dhandrrit, edhe ne e shenjoftshkuesin shpija e nuses.6. Shkuesi ka tager me fol sa per prindt e vajzs, ashtu edhe per prindt e djalit.7. Perlimi i shkuesit asht me hec per t marrun vesht, per me ue paret metan a t vllan e dhandrrit te prindja e vajzs.8. Shkuesi ka tager mu perzie n do pun ndermjet prinds s djalit e t vazs,mje n dit t martess.NYE I GJASHTMBDHETT.Fejesa. 39. T ndaluemt e martess n Kanun.N fejes varzash do t shikjohet:a) T mos jet gjak e gjini;b) T mos jet t njij fisit;c) T mos t jet mes fisit t djalit, qi do me e nxan;d) T mos t jet grueja e lshume;e) T mos t ket kumari:1) n t peshuem n der t Kishs;2) n kunor;3) n t marrun t flokvet;4) t mos t jet vllaznue me gjak t pim.Kanuja se ban fejesen e martesen, kur t ndermjetson ndalimet enaltpermenduna, edhe n katerqind breza me ken (me gabue kush kundraktyne ndalimeve, fisi i vet e giobit, e qillon qi edhe shpin i a djeg).N fejes t lir asht kanuqi t shkoje shkuesi ei ati- a ivllaj i djalit te prindjae vajzs, per me ue shejin n nat t dame.T himit nan, shkuesi do t perpush zjarmin, para se t lyp vajzen; si taperpush zjarmin, flet. Si t ket hanger dark, i ati i dhandrrit do ti ap shkuesitn dor si paret, si shejin. Shkuesi si t njeh paret m qethit, do t ohet mkamb, e lshon n dor t tet t vajzes si paret, si shejin.. 40. Nuse pa shkuesi sbahet.Vajza e grabitne a e hikne, me gjet burr, nuk mund t stoliset si nuse; do tshkoj vajznisht me petka vajznijet per arsye, qi u muer e shkoi jashtkanujet pa shkues.NYE I SHTATMBDHETT.Sheji.Sheji, mje ke t hjekish dor, ta ban nierin tandin.. 41. Percaktimi i Shejit.Sheji perbahet prej njij unaze t remt a targjant (tash von), se arit si dihet fijander malci tona. Unaza e dhet grosh jan me kanun. Sheji as ndrrohet askthehet per t gjallt tatij, qi e xen vajzen. Me shej perdorohet vajza, e, po duelenfjalet, prindja e vajzs shpis s dhandrrit i kan nji gjak.. 42. Tagri i djalit per me lshue vajzen e zanun.Njat her kur ti teket djalit, asht i lir me lshue vajzen e xanun, porse sheji egjithsa pare t ket la per vajz i hupin; arsyeja asht: kush e lshon vajzen nderunaz, kanuja a ban gjob hem shejin hem paret sa t ket la per te. Para se talshoj vajzen djali, do t baj me dije shkuesin e ky me dy shok t katundit tdjalit do t shkoj te prindja e vajzs, e nder sy t dy shokve t katundit t vajzs,u kallxon, se djali, qi e pat xan vajzen e tyne, atue hjek dor, e jan lir me martue njeti.. 43. Vajza nen unaz nuk ka tager me lshue djalin.Vajza e xanun nuk mundet me e lshue djalin edhe n mos e past per sy.Po sndegjoi vajza me shkue mat fat, qi e ka xan, e edhe prindja i perkrahen sbis, kjo smund t martohet ma per t gjallt e dhandrrit me tjeterkend.Prindja e vajzs jan detyr me i a kthye shpis s dhandrrit mje n ma tmbramin dysh, qi kan la per at vajz.Sheji e dhet grosht e kanus, qi i jan ue vajzs kur u xu, do t jesin nark tsaj deri diten e deks s dhandrrit; e t dije si vajza, si djali, si prindja se ajdhandrrit; e t dije si vajza, si djali, si prindja se aj shej si len me luejt.Kah kanuja, vajza jet e lidhun, e ve me leje t dhandrrit qi e pat xan e per nhjekt dor ky, se smund t martohet, e sakanun qi t shkoj tjeterkush me elyp, si t dij se gjindet e pengueme.Edhe po e muer tjeter grue dhandrri vajza e xanun prej tij jet e lidhun se elidhun.Me dek t dhandrrit, kanuja e liron vajzen, e, po desht, mundet t martohet perarsye qi me dek t dhandrrit, sheji xehet i hupun.Po snigioi vajza me shkue mat fat, qi e pat xan, edhe me perdhuni do tia apinatij, qi e ka xan me Fishek m shin; e per ni raft per sy vajza tue hikun, ky evret me fishek t prinds s saj, e gjaku i vajzs shkon hups, per arsye qi mefishek t tyne e vrau.NYE I TETMBDHETT.E premja e Fes. Dita m shej.. 44. Percaktimi i Fes s preme.Me pre Fen do me than me da diten e vaden e kputme se kur me nis krushqtper me marr nusen.Si ti pritet feja vajzs, tuj ken dit m shej, krushqt do t nisen at dit askanuja se shtyn, as ban qi t shtyhet.Krushqt do t shkojn me marr nusen at dit, edhe me dijt se atuj dek nusja,zhagas e rrshanas do ta ojn n shpi t dhandrrit.Krushqve su ndalet udha, edhe me pas t dekmin n shpi, prindja e dhandrrit eprindja e vajzs.I dekni n shpi, krushqt do t nisen; nusja hin n shpi, I dekni del shpijet.Andej t vajtohet, kndej t kndohet. (Kjo thtohet per me diftue se as deka ketdit smund ti ndal krushqt, se me kndue nuk kndohet.)NYE I NANDBMBDHETT.mimi, qi nepej e nepet per gra.mimi, qi nepej per varza a gra, tash 50 vjet e andej, perbahej prej 50, 100, 200mije 400 groshsh.mimi i kanus s von perbahet prej 1500 groshve, aq sa ban gjaku i grues.NYE I NJIZETT.Trshigimi I grues Shqyptare.Grueja shqyptare far trashigimit ska te prindja, as m plang, as n shpi, -kanuja e xen gruen si nji tepric n shpi.Prindja smendon per paj as per kurrnji send per vajz t vet; qi e xen do ti abaje kujdesin.Prindja e djalit, qi e xun vajzen do t mendojn per gjith shka duhet per martest saj.KRYE I KATERTDARSMANYE I NJIZETEPAR.Gatimi i darsmes n Kanun.. 45. Per darsem do t gatohen:a) Kau i darsmes do t qes 100 ok mish e vjam;b) Nji barr miell kallamoqit;c) 4 babune grun miell grunit;d) 12 ok sheqer;e) 8 ok oriz;f) 4 ok mjalt;g) 10 ok djathh) 2 ok tlyen;i) 3 ok voj t but;j) 70 ok raki.V.O. heret n vend t rakis ishte vena.. 46. N darsem t Kanus hijn:a) 12 Krushq e 13 Krushka;b) Thirca;c) Strafuleca;d) Sherbtor;e) Kcimatare;f) Deshart;g) Kang vallesh;h) Dhandrri e Nusja;i) Dy dishmitar (Kumart e Kunors);j) Kunora.. 47. Detyra e t zott t Darsmes.Kater jav para para darsmet i ati i dhandrrit a i zoti i shpis do t shkoj vet mekrye me thirr krushqit.Ma para thirren krushqit miq, mandej krushqit shok.. 48. Asht kanum, qi mikut ti shkohet n darsem me dash.Desh do t ojn:a) Nipa e sternipa, edhe n djep me ken e ama do ta ket dashin per per doret edjepinm shpin;b) I ungji i dhandrrit.. 49.Rendi kur do t shkohet n darsem.a) TEjten shkojn bijat e nipat;b) T Premten mbrama shkojn Thirrca, Strufulleca, Magjatore, Ujatore,Deshtart, e Krushqit miq.Deshtart, t mrrijmit noborr t dhandrrit, do t qesin kai pushk per krye.c) T Shtunden nadje shkojn Krushqit shok.T Shtunden, si t nisen Krushqit, do t therret gjengji i darsmes.NYE I NJIZETEDYTPrija e Krushqvet. 50. Prirjen e kryshqve e lype e pvete e ve atij qi i perketse sk burr, qimunde t prij.Asht e rrebt kjo kanu.Prija e krushqve sluhet as ndrrohet.Me bame hetue i zoti i darsmes, e me me shenjue per krushk t par ate, t cilitsi shkon prija e krushqis, pos qi bjen n gjobe, edhe krushkaparin, qi aj eshenjoji, kanuja si a xen.Krushkapari smundet me ken:a) Mik, por shoq i katundit t dhandrrit;b) Nuk do tjet prej vllaznije a fisit t dhandrit, por prej fisit tjeter.Krushkaparin kanuja se shikon per duk, por t cilit I perket prija, e edhe fmi eshemtim per sy me ken, shpija e dhandrrit do ta pelqeje. 51. Vargu i krushqve mudh.Rreshti i krushqve kur t nisen me marr nusen, e tuj u kthye me te, mbaskanunit ashtu sht njek.I.-Krushkapari,shoq,prinII.-KrushkumikIII.KrushkushoqIV.KrushkumikV.KrushkushoqVI.KrushkumikVII.KrushkushoqVIII. Krushku mikIX.KrushkushoqX.KrushkumikXI.KrushkushoqXII. Krushku shoqme dashper doret.XIII. Krushka tuj e resht dashin.Ma i mbrami do t shoj i ati a i vllaj i dhandrrit me kal per doret.Krushqit, tue u nis per nuse, do t qesin ka nji pushk per krye noborr tdhandrrit.NYE I NJIZETETRETETKrushqit pa e me nuse, e percjells a me t deknin, smund ti kalojn kuj perder, pos me ken shteku a udha e katunit a udha e madhe..52. Udhen e katundit e udhen e madhe, ska burr qi mund ti a ndalue kuej,edhe me ken se i kalon para ders s ships.Aty, ku kalon nieri, kalon edhe bagtija, kalon i gjalli, e kalohet me t dekunin.Mu rrenim mudh t madhe, zhyt e mbyt, aty do t kaloj shtektari e bagtija,nusja me krushq, e prcjellsa me t deknin.Zameja e t zott lypet pa ndryshim per me i kalue rraz shpijet, e ky mundetme lirue shtekun, porse me fjal, t mos i jes aty udh, e t mos i bahet nderadhun.Me ba me u trimnue kush, a krushqit a percjellsat me t deknin, me i kalue perder, kanuja e ep me i kthye dal, per arsye qi shtekun e shpis e t pronvet tveta e ka per vedi e jo per udh t madhe.Me qillue se shtyhen me besat (forkade), ka ndoll, qi jan ba shok t deknit, enuses i a vu futa m krye.NYE I NJIZETEKATERT.Krushku i vendit tia lshoj udhen krushkut mik.Krushqit mudh, tue shkue per nuse smund t qesin pushk, e kanuaj ven leimos me i ngue kush.Shtektart, fardo kambet e nderjet t jen, qi ndeshen me krushq, do tshmangin udhen sa t kalojn krushqit.Krushku i vendit do ti a lshoj udhen krushkut mik; kjo asht kanu detyret eburrnijet, qi e kan pas malet tona q se mbahet n mend.Mu ndesh me krushq miq n katund a n Flamur tem, kanuja m ven detyrmushmang me krushqt e mi, sa t kalojn krushqt miq.Mu ndesh dy lagje krushq n katund a n Flamur t huej, kanu detyret asht tshmangen sa njana sa tjetra lagje, e t ndahen me nder e pa fjal.NYE I NJIZETEPEST.Krushku krushk, Miku mik.53.Kanuja Sna ven lei mos me nga mikun m shpi ton.Krushku akrushk e kanuja na len shtekun t lir me e nga, edhepse na xencaranin e votres. Me nga krushkun si quhet kuej pr marre.Qe arsyeja:Krushqit vijn dhe biejn me vedi mish, meze, raki (ven) paret e s bujtmes e tjera;kah kanuja krushqit han buken e vet n shpi teme..54. Krushqit do biejn me vedi:1. Dashin 12 oksh rrumull; po erdh mengut, i ati i nuses ka tager mengushtue Krushkaparin qi t bleji dash tjetr si e lyp kanuja;2. N dit krezhmijet do t bjejn 8 ok peshk t that;3. Djath 2 ok;4. Ven 8 ok;5. Raki 2 ok;6. 12 grosh pare t sbujtmes; - kto pare jan per buk, qi u qet krushqveshpija e nuses ok e grosh;7. Djalit, qi u del krushqve prpara 5 grosh;8. Grues, qi e vesh nusen 5 grosh;9. 10 grosh ungjitt vajzs- vllaut t sams.a) Krushqt vijn si grabitar e si nji tub cubash at nat, per me ra pre e memarr nierin si rob t xanun, e svijn si miq;b) Edhe i zoti i shpis, pra, e ka shtekun il me i ngucat2, mu ra prej tuj undal armt, e peng me te smund t qesin, se kanuja sjau gjegj vajin..55. Darsma n shpi t nuses.N shpi, prej s cils del nusja, sakanun me kndue, as me qit pushk.Krushqt edhe n mrrijshin heret n katund t nuses, sakanu mu nis kahshpija, pa prendue dielli e pa u muzg.Nji holli kaut largshpis s nuses, nji prej shoksh t katundit t nuses, i cili sdot jet as gjak as fis me nusen, do tu dal perpara krushqve.Krushqt, tuj mrrijt noborr t nuses do t qesin ka nji pushk per krye, ashtuedhe kur t dalin mu nis me nusen.Krushkapari vetem flet, krushqt tjer sakanu qi t flasin, pos nu thirrt a nupvett kush me emen.Krushqt me krushken do t hajn buk zbashkut m njitryez; sakanu me i dadyzash.Si t kryhet buka, do t lshojn dasmort dhantit per nusen mbi buk tpathyemem tryez.Dhantia perbahet prejnji groshit per krye, sakanu me dhan as ma teper asmengut.KRYE I PEST.KANUNI I DHANDRRIS.NYE I NJIZETEGJASHTT.Me dek dhandrri, prindja e nuses jan n detyr me i a kthye gjysen e mimitshpis s dhandrrit.56. Tagri i shpis s dhandrrit e detyra e mikut.Me dek dhandrri pa e marr nusen, mikut i jet n dor Sheji (unaza) e dhetgrosh t kanus, se paret tjera do ti a kthej prinds s dhandrrit deri n ma tmbramin dysh.U martue dhandrri e ve nji nat e kaloi me nusen e diq, gjysen e mimit do ti akthej miku prinds s dhandrrit.Me dek dhandrri nat vjet qiu martue , gjysen se gjysen e mimit i a kthenmiku i prinds s dhandrrit. Me dek dhandrri n krye t dy vjetve mbasmarteset, dy pjes t mimit miku i ndal pr veti, t treten i a kthen prinds sdhandrrit.Me dek dhandrri edhe vjetin e dyt, por tuj lan fmi n cara t votres, miku si aka far detyret prinds s dhandrrit, per arsye qi bija i a la shpin t perzieme emimin i a lau me fmi qi i a la n plang.Me dek dhandrri n krye t tri vjetve, prinds s ktij si jet gja me marr temiku, pr arsye qi bija e ktij a bani rrogen n der.NYE I NJIZETESHTATT.Deka e nuses..57. Tagri i prinds s nuses.Me dek nusja n krye t tri vjetve mbas marteset, pa lan fmi n plang t burrit,prindja e ksaj kan tager me marr petkat e rrgjanet, porse arka me dry me njipal petka do t jesin ke prindja e burrit.Me dek gruja, tuj lan nj djal a vajz te burri, prindja e ksaj kan tager mbirrgjanet e frytit, se tjera sende do t jesin n shpi t burrit.NYE I NJIZETETETETT.Gruja sbjen n gjak Grueja lshon m gjak prindenNjimend se mbas kanunit ton gjaku shkon per gisht, porse kjo kanu sepershin gruen, per arsye, qi Grueja sbjen n gjak edhe me qillue se vret kend.Me vra grueja burrin e vet a kedo, prindja e ksaj do tapin arsye per at gjak.Burri e blen mundin e t jetuemt e grues, por jo jeten e saj.Me gjet gja gruen per faj t burrit, prindja e ksaj i lypin arsye m kanu.Me rrah burri gruen, nuk bie n faj kah kanuja, e as prindja smund ta kerkojnt rrahmen.Me plyr burri gruen, e po bani vaj kjo ke prindt, burri do tu ap arsye.Me mbyt grueja burrin, e mu ue i kunati me vra t kunaten, pse i a vrau tvllan, kjo sasht e perligjme m kanun. Gjaku i grues sbahet krahas me gjak tburrit; pra, tepricen e gjakut t burrit do ta perligjin prindja e grues.Sikurse jan n detyr prindja me dhan arsye per do pun t lig qi t baj nder t burrit a kuejdo bija e tyne, ashtu mimin e gjakut t saj.NYE I NJIZETENANDT.Grueja asht shakull per me bajt.Grueja njifet si nj calik per me bajt sa t jet n der t burrit, se prindja sehjekin dor prej sojet, e ndalin per vedi e mbi vedi t t pergjegjmen per te, poredhe me lyp arsye, me ba me gjet gja.NYE I TRIDHETT.Grueja e vej.Grueja, qi mbet e vej e pa fmi, tuj u da me shpi t burrit, petkat, qi pat pru sinuse e arken me dry i merr me vedi.Grueja e re, qi mbetet e vej, por me fmi, po desht me ndej n plang t burritme fmi, do t dorzanitet me dy lagje dorzan: dy dorzan do t jen t katunditku mbet e vej, se ska me pas kush pun me te, e se sdo ti a korisin emninprinds as burrit t dekun; dy tjer do t qes prindja a kushrinja e saj se sdo tadajn prej fmive, ve n lypt vet mu da e mu marte.Grueja, qi mbet pa burr e pa fmi, e, pse e shtyme n vjet, i lutet prindes me elann plang t burrit, sguxon me e trazue kush prej vllaznis a fisit t burrit.Grueja e vej e pa djelm per n past varza t martueme, ka tager me ndej e mejetue n plang t burrit. Mundet me shkue edhe ke prindt a ke ndonjana bij emartueme me gjallit, e toka e burrit do tI qes bukn e gojs tri barr drith pervjet deri n dek.Po u marte grueja e vej, atbot rrnesn e vet e gjen te burri i dyt, se toka eburrit t par sqet bim ma per t.NYE I TRIDHETEPAR.Theku i prem.(Me lshue gruen)Po su pru grueja si duhet te burri, kanuja i nep leje me i pre thekun a flokun eme lshue.Kunora jet, e as burri as grueja nuk mund t martohen pr t gjallt.Po u qortue grueja, mbas t lutmes s dashamirve, qillon qi burri e merr perseri.Per dy pun e ka fishekun n shpin grueja e per nji pun i pritet theku elshohet.a) per kurvni;b) per mik t prem.Per kto dy pun t pabesijet i shoqi e vret t shoqen, e rrin pa ndore, pa bes epa ken i ndjekun pr gjak, se prindja e nuses s vrame marrin mimin e gjakut,e ktij do ti napin fishekun e do ti qesin dorzant.Per bracni a cubni burri e lshon gruen porse tjeter dhun ska tager me i bagrues.Grueja, qi lshohet, tuj dal shpijet t burrit, kurrnji send ska tager me marr mevedi pos petkash, qi ka n shtat. I hupin petkat grues s lshueme, perse mimi,qi ka pas la burri per t, i jet ke prindt.Me pas djal prej gjiut grueja e lshueme, i shoqi, edhe pse e din kathedret, ashtn detyr me i a shenjue nji vend rreth plangut t vet, me i a dhan djalin e membajt me vesh e me math e me buk.NYE I TRIDHETEDYT.Grueja e pa-kunor.Aj, qi t marr gruen pa kunor, jet i lidhun kah Feja edhe kah kanuja.Grueja e pa-kunor far tagrit ska n shpi t burrit.Kanuja i nep kto ndeshkime burrit, qi merr grue t pa kunor:a) shpija i digjet e toka i jet djerr;b) xirret prej vendit, e smund ta shklas token e vet mje qi ta largoj gruen embajtne pa kunor;c) n past fmi me grue t pa kunor, njehen t pa-ligj e prandej smund tbahen kurr perkaes (trashigues).KRYE I GJASHTT.PRINDJA. (Baba Nana Djelmt)NYE I TRIDHETETRET.Baba Burri..58. Tagri I burrit mbi gruen.Burri ka tager:a) me kshillue e me qortue gruen;b) b) me rrah e me lidh gruen e vet, kr t mbrrj me i a perbuz fjalen eurdhnit..59. Tagri i babs mbi t bijt.Baba k tager:a) mbi jet e mbl gjallnim t t bijveb) me rrah, me lidh, me burgos a edh me vr t birin e t bin, kanuja s'i lyparsye, edh a xn se vret vendin: "Kush vret vedin shkon gjak-hups,c) me nijt t birin n rrog s her t duej, per arsye, qi "S t jt i ati gjll, i birinjehet si bulg ",mbi fitimet e t birit, t rrogs a sid kojshin ;d) me shit e me bl, me dhn e me mrr,e) me karmue t birin shpijet pa pjes, kr mos ti rrije nen sundim e ndigies; -pors, si t des i ati, i biri vien ne trashigirn t'et.. 60.Detyra e babs.a) Baba sht me detyr mu rrek per t mir t t bijve si kah ndera si kapasunija.b) m'u bl arm djelmve. si t bhen per'to:c) mos me b testamende. si t ket t bijt:d) trashigimin paraz m'u ln djelmvetNYE I TRIDHETEKATERT.Nana Grueja.. 61. Paperlimsija e grues.a)Burri nukk tagermbi jet tguresb)Grueja fartagrit s'k asinbi t bijt asn shpi,c)Me vri biri t'men,bien n gjakme prindt esms,d)Me rrah, me plyra me vr gruene burrit dora ehuej,nderen i a krkon burri,varren gjakun prindja.e) Me rreh kunetija gruen e burrit, prindja e grues i a lypin nderen, n mos iraft s mbrapa i shoqi.f)Me ken nna gergase(qi perzien e shpin), ibiri e qet tmen prej shpijet pnjes e p gj, ve se vjetin e par do ti ap buken e gojs (tri barr drith) etjetr s'i k.NYE I TRIDHETEPEST.Djelmt..62. Detyra e perlinii i dielmveta) Bijt jau kan detyr prinds bindjen e ndigiesen,b) do t rrjn nen sundim t t'et mje qi t des ky,c)smund t siellin dorenm 'ta, asm'u r ndeshfjals,d)per dopn dot mrren veshtme t'an;e)p ljet t'et s'mundt shkojnkund,f)p zam t t'et s'mund tblejn as s'mund t shesin gj,e as far mrrdhmets'mund t ken me kend,g) smundne me h dorzn, pos per aq.. s u bjn armi e brzit,h) s'munden me qit fan m rrug t madhe edh pse 'plak jets,i) me pretue (me mrr pr), me viedh a me vr kend i biri, i ati do t pergiegjetper arsye qi Fitimi e rreziku i t bijve i perpiesnohet t'et e vllazenve"j) me vr i biri tan, fisi a grn dorrasinn ase e xjerr vendit per gjith her;k) me i u mbush menja ndonjnit nder dielm me u d prej t'et, del p pjes e pgj..63. Tagri i Parbinis ( i dialit t par).a) Djalit t par i perket sundimi i shpis mbas deks s t'et,b) Vllau i par do t pvetet per gjithshka mbrenda e jashta shpijet,c) Me kn der Flamurtari, djalit t pare t vllaut t par i perket Flamuri,d) Me kn der Vojvodet, djalit t par t vllaut t par i perket pr,ja,e) Me kn Plak katundit, djalit t vllaut te pare i perket strapleqnija.Oroe: S t jt p u d shpija, i ungji i t bijve t vllaut t par nder zyre tkatundit e t Flamurit, si t dahen, s'kan tager m'u perzie nder zyre tnaltpermenduna, as i ungji as t bijt e tij, pse jn t t bijve t vllaut t par.KRYE I SHTATT.T DAMT..64. N Kan t t damit pershhen.1.Shpija, troje e vithna. 2.Toka: a)ar b)vneshta, c)livadhe, d)xna, ograja,e)prozhme zabele,3.Vada (rendii ujit),4.Mullni-,5.Fitim e tprishuna,6.Armt, 7.Rmet, hekurishta, almistra qsh, 8.Rraqe shpijet - shtroja e mbloja ,9.gjja e gjall:lop, q, kual, dele e dhi, 10.Drithi e do bim aret, 11.Blett, 12.Djathi e tlyeni; 13.Vna e rakija, 14.Pleqt e t damit..64. Shpija, troje e vithna.1. Shpija me tok, qi t ket per rreth, i perket vllaut t mbram.2. Prroje e vithna dahen per -Vll aq pjessh, s' zjarmijesh t dahen vllazent..66. Toka.1.Toka e t parve do t dahet me terkuz - per vll.2.Toka e blme prej djlemve mbas deks s prinds - do t dahet per pushk.3.Vllau i ndermjemt k tager me zgjedh tok k t duej.4. Ara, vneshta, livadhi, xna ograja, prozhme e zabele do t dahen me terkuzper vll, s njani,tetri.5. Kujnija, mali e bjeshka s'dahen,'do t'a ken zbashkut, si per dr si per kullos.67. Vada.Rendi i ujit do t dahet me kerik mbas oket..68. MullniMullni, si toka, dahet per vll.. 69. Fitime e t prishuna.1.Fitimet e t prishunt jn t plangut: shpija i gzon e, p u d shpija,.do tlahen.2. Fitime t posata kanuja s veon: "Shka t xn t dmt n shpi, jetmbrend."3.Paja e grues nuk hn n pleqni t damit.4. Dhantit, qi i mblidhen nuses n dit t martess, si te prindja, si te burri,kanuja t damit nuk i pershn, jn t grues..70. Armt.Armt do ti epen vllaut t par.71. Rme, hekurishta, alinistra qsh.Rmet do t dahen per vll. si edh hekurishtat: spata, sheten. kosa, kmesa,kza, sharra, thadra, dalta, etj ashj edh almistra qesh..72. Rraqe shpijet.a) Shtroja e rnbloja do t dahen per vll:b) vozga, govixha, fuija, sheka, per vll:c) lug, qtha, vjedra (mielca), mtj, turren e drve, vegsha, vorba, kua, e shkat jen n drnit e dheut, i dn e zoja e shpis per mbas msimit t pleqve, ashtadh pulat..73. Glja e gjall."Berret dahen per pushk". - N t dam t berrevet, t lopvet. t qevet e t kualvetmrrin vetun ata, qi jn t zot me bajt arm..74. Drithi.1. Drithi dahet per goj". Burravet, gravet e fmivet do tu epet buka e gojs ndit t t damit.2. Fmija - djal a vajze - pa e mbush vjetin, skan tager n buk t gojs. Si tmbushin vjetin, do tu dahet pjesa e buks si tjervet.3. Jo ve drithi, por edh do bim tjeter e arve a e kopshtijeve, do t dahet pergoj.. 75. Blett.1. Zgjojt e bletve do t dahen per vll.3. Mjalti dahet per goj.. 76. Diathi e tlyeni.Bylmeti e do melmes do t dahet per goj..77. Vna e rakija.Vna e rakija, me nji fjal, glithshka hahet e pihet, do t dahen per goj..78. Pleqt e t damit.1.Pleqt e t damit do t ien dy a kater, a si t'a lyp nevoia e shpis, qi dahet.2. Pleqt e t damit kan tager me mrr ka nji berr per krye plakut.3. Kpuct e pleqve t t damit do t'i apin zbashkut vllazent, qi dahen.Oroe..79.a) Plakut t shkret do ti epen t prishunat e drekve p u d shpija.b) Vllaut t pamartuem do ti epen t prishunat e martess p u d shpija.c) Granija s'hjn n pjes t t damit, pos per buk t gojs - n t gjitha sendet,qi hahen e pihen.d) Grazhdi - sna e kashta - dahen mbas gjjet..8O. Po u mbush mendia vllazenve me u d per t gjallt e t'et, kta nuk kantager me u perzie as n tok, as n pasuni, e do t shkoj seciIi n'at pies, qi tu ashnjoj i ati..81. Mbas deket t t'et, kanuja e t damit nuk i veon vllazent, por, s t jen,aq pessh do t'a dajn pasunin e t'et, si t tundshmen si edh t, patundshmen..82. Me kn kater vllazen, e per n qitshin Pleqt per m'u d, token e t parve dot'a dajn me terkuz per vll..83.Me u d dyvllazen m nji krah edy tjer me nji tjeter, token et parve edajn per gjyms, token e bleme prej sish per pushk..84. Me dek njani vll prej dy te damve, p ln djal n voter, toka, qi i pat rn pjes, do t dahet trish, pos toksh t bleme mbrapa e pos gjs s gjall tpertrme mbasi jn d..85.Paragrafi 83e 84pershn edhvllazen dynanash..86. Vllazent e dm nii her me gr e kufi, po u perzen persri, e mbas do kohe umbushet mendja me u sterd, tokt i dajn mbas kufinit t s dames s par. Pern pain bl tok t reja e pertr gj t gjalla permbasi u perzien, do t qesin nepn 83..87. Me kn dy a m shum vllazen, e me dek njani tuj ln djal mbrapa, krt dahen, djali i vorfen dahet me tungjin si vll, mrr pjesen e t'et.KRYE I TETT.TRASHIGIMET.NYE I TRIDHETEGJASHTT.Tagari I trashigimit n Kanu.. 99. Me mbajt n shpi varzat e plangut t shuem, me i a bajt kujdesin perkah vesha e mbatha..100. Me martue varzat e vorfna..101. Me prit n t pam e me i prcjell mbas kanunit..102. Me u ba drekt bisave, po diqnen shpi t vet para a mbas maltese.NYE I TRIDHETETETETT.Vllau i shpifun..103. Vlla i shpifun, mbas Kanunit, thirrej njaj, i cili len nans me burr t dyt..104. Vllau i shpifun ska tager trashigimi as perkasie n plang t burritt part nans.KRYE I NANDT.T LANUNAT.TestamendetNYE I TRIDHETENANDT.Pecaktimi i testamendeve.Oroe: Kanni i Leks nuk nief testamende, e, per n dasht kush me ln gjprej pasunish t veta per shpirt, duhet doemos pelqimi i kushrjve..105. Percaktimi i t Lnunave (i Testamendeve).Per te lnunat a t falmet a, si thot gola e kombit ton "me ln gisend pershpirt" mrret vesht me ln gja per kish, si ar a livadh, kopsht a vsht,prozhem a zabel, rendin e ujit, a edh lang e plang me t'eger e t but, do t kt:a) mendt e shndoshta n krye,b) t jt i lir kah e lnmja;c) mos t jt i tutun prej kercnimit t ndokuejd) t kt tager me ln.NYE I KATERDHETT.Mndyr t lanunash..106. T lnunat jn dy mndyrsh: me barr e p barr.a) T lnunat me barr (me detyr) jn ato kr lnsi i cakton kishs nji detyr,b.f. me thn nji a dy Mesh n vjet per shpirt t tij a t parvet t tij, per atpasuni, qi po ln.b) T lnunat p barr jn ato, kr lnsi ln gjsend per kish p i caktuekurrfar detyre, e xhet si e falun.c) Lnsi sht n detyr me mbledh kushrinin e vet e Pleqt e fisit medishmitar, e, si lnsi si kta, do t vjn gisht n leter si e lyp kanni.NYE I KATERDHEPAR.Tagri i t dalunit fare..107. Gjithkush sht i zoti i pasunis s vet, e aj, i cilli don me ln gjn e vetper kish, sht i lir e nuk mund t'a ndal kush..108. Baba edh n mos past djelm, nuk mundet me u ln bijave as tok, asplng, as shpi..109. Baba. per t gjall t vet, k tager me u fal bijavet t holla. Rraqe, akla,permbas deket t t'et s'k tager bija me lyp t falmet e t folmet e t'et.NYE I KATERDHEDYT.Tagri i kushrinis..11O. Kushrinija e t dalunit fare kan tager me shperblye token e gjn e tdalunit fare, pors mimin e ksaj pasunije do tia dorzojn Kishs, mbas mendess t dalunit fare..111. Me pas ln uh e detyr gjaqesh i daluni fare, do t lahen prel pasunisht shperblyeme prej kushrjsh, e tepricen do ti a dorzojn Kishs per shpirt t tdalunit fare..112. Me dek n t papritun i daluni fare, kushrinija, kan tager mbi gi epasuni t tij..113. Edh n mos lasht gj me shkrim i daluni fare, kushrinila jn n detyrme mendue, per shpirt t tij, po s'e mueren n kujdes ket pn kushrinija, fisi ePleqt e katundit, kr t'a dajn pasunin e tij, u caktojn se shka do t ln perKish..114. N past bija t martueme i daluni fare, e per ne e shperbleshin pasunin etij kushrinija, n detyr.jn me prit e me i perejell mbas kanunit..115. Po pat dielm, i jati nuk mundet me b testamend..116. Po diq i ati n t papritun, tuj ln djalin frishte djepi, kushrinija do t'amrr n kujdes pasunin e dialin mje qi t bhet 15 vje.NYE I KATERDHETRET.Rrogtari..117. Zotnija k urdhnesen, rrogtari ndigjesen..118. Rroga lahet mbas vendimit, qi t bhet ndermiet zotnis e rrogtarit..119. Per ndo'i fj, qi t bj rrogtari zotnija s'mund i a bj giob rrogen..120. Po vodh a vrau kend rrogtari me buk e me fjal t zotnis, rrogtari bjen nfaj e ne gjak, pors dmi sht i zotnis. e ky do t'a xjerr s keq rrogtarin..121. Po ndodhi cubnija a vrasa ne katund t zotnis, do t'a largoj rrogtarin,porse do t'a percjell me rrog t motmotit per arsye qi faji kje i zotnis e jo irrogtarit..122. Po bni ndo'i mbrapshti rrogtari a n katund t zotnis a jashta ktij, porsn mende t vet e p dije t zotnis, dmin e gioben do t'a hjek rrogtari, e ndasht zotnija me e percjell, rrogen deri n'at dit do tia ap..123. Me vr kend rrogtari n mende t vet, gjakun e on te shpija e vet..124. Me vr kush rrogtarin, bjen ngjak me shpi t tij, por zotnis i pritet mik..125. Me i u mbush mendja zotnis me e d rrogtarin, ve pse nuk i pelqen e pe glet n faj, rrogen e vietit do ti a laj..126. Me u dynd zotnija me plang pre nj krahine n nji tjeter, po s'e muerrrogtarin me vedi i a k detyr rrogen e vjetit, po s'u gjegj rrogtari me i shkuembrapa, i a k rrogen deri n'at dit..127. Po i kcej rrogtarit me u d prej rroget para vadjet, ve pse i merzitun,zotnija do ti ap rrogen mje m'at dit..128. Po s'heci mbas andes s zotnis rrogtari, mund t'a daj, 'se me v gojkeqas mb t e me v dor nuk mundet..129. Me sh keqas a me rraf rrogtarin zotnija, e per n'u daft ky para vadjet,per t rrafme e per t shame do ti ligjohet..130. Brimen e qortimin e zotnis do t'i kaperdje rrogtari..131. Me rraf rrogtarin dora e huej, ky lyp gjygj e zotnija buken e dhnueme..132. N themel xhet shpija, po kje kull, mdhesk a ksoll, mjaft qi t ktcarnin e votres e t qes tym..133. do ndertes qi t gjindet n'oborr, sht e njitun me shpi, pse gjindet nhije t saj, po u tye., k glob e dy per nji..134. S'i hhet kuej n shpi, per p i b z n'oborr..135. Thirre e, s't'u pergjegj kush, a rr e prit, a nisu n pn Vande..136. Po u shtyne e ile deren, shpija xhet e thyeme edh e pruejtun, e cilla k500 grosh giob, e rraqet e hupuna dy per nji..137. Kanum thot: kush Vi a thej shpin kuej, per nder t mrrun k 500grosh glob. Flamurit (Bajrakut). e prej sendesh t vjedhuna dy per nji t zot't..138. Vathi e gjs k 500 grosh giob e dy per nji t zot't..139. Vathi i blet-ve k 500 grosh giob e dy per nji t zot't..140. erraniku i tamblit k 500 grosh giob e dy per nji t zot't..141. Koshari i drithit k 500 grosh giob e dy per nji t zot't..142. Me i a thye kuej shtegun e oborrit, t'ars, t livadhit a t kopshtit, qi i kpra shpije, k 500 grosh giob, e t zott pnen t ndreqme. n kullos.143. Bari thirret aj. qi 1 prn tufs-g.ls.144. Bariu-rrogtr sht n detvre me i a v menden tufs t; mos t'i damtolietas mos Vi bje dam kuej..145. Po 1 bni dam kuej barlu me gj, i zoti i tufs e ln e jo bariu..146. Me 1 tret ndo'l k-amb berri bariut. do t'a bje me dije t zo'n e tufs. e.si 1 zoti si edh bariu do t perpiqen n hetim t tij..147. Po i treti bahut ndo 1 berr p shj e p duk, i zo ti i tufs k tager me ecue barin deri n b, po i u l me b, s'i k- t*eter devu..148. Po thej qafen a u kafshue prej hishe ndo'i berr. bariu 'n det-vre me i aue shjint zot't e tjeter detyr s'i k..149. Po i a vodh kush ndo 'i berr bariut, detyra e ktij sht me e b me dije tzon e tufs, tuj 1 a kallxue vendin e kohen se k e kr u vodh-, tjeter detyr s'ik.(I).150. Po duel cub baru vet, gjn e vjedhun do Vi a kthe.j t zot't n mndyrt kanunit, edh e perejell n pn t vet. N mos e past krye vietin, rroga do fiepet mie n dit, n t cillen u gjet n faj..151. Me vr bariu cubin tuj vjedh a tu] pretue tufen, gjakun e on te shpija evet, e s per berr a tuf t pretueme, i zoti do t krepatohet..152. Bariu sht n detyr me rueit gjn, e nuk do t pshtetet n t thurun a tp thurun, sepse "gjja do roj, 'se hec, e toka nuk luen"..153. "Ndera e vathit sht n kum-bon"..154. Po u muer pr, per dhn a pre ndo 'i marazit e faqe bariut skjapi a dashii kumbons, e po s'u vrn n'at hov, 500 grosh giob i mirren pretarit e gjja dyper nji.155. Kryeglja sht e t zot't, me cof ndo 'l km, dmi sht 1 t zot't. Pervertetini do t'l ohet t zot't' shj*l prej atlj, qi e k per gjyms..156. Po u dhn per giyms dhi a dele, pjella, kmenda e leshi dahen per gjymsnderi-n'et zotnis e bariut..157. 1 zoti s'sht me detyr me mendue as per kryp as per ksoll, por bariuqi 1 mrr per gjyms..158. Po u dha vii fmen e u rrit n der t bariut, si t pjell, pjella e par shte banut, qi e rriti, e bylmeti per glyms..159. Po e prishi barlu bylmetin e gls, qi k per iz*,,-ms. det~, r i a k- t zot'ta pjesen e bylmetit a piellen..160. Glla per g*j~,ms nepet e mirret gjithher n viesht..161. Lopa per p'~-rns i sjell t zot't 4 ok djath e 2 ok- ilven..162. N dhet kren dhi, 1 zoti mrr 5 ok tlyen - g-,,ms ok-e per k-r~e. J.,.163. N dhet ~-ren dele, 1 zoti mrr 5 ok tlyen - gjyms ok-e per kn-e..164. N d"ath s1 tager 1 zoti as n t dhive, as n t deleve..165. Kryeglja sht e t zot't, e cilla as nuk shtohet, as nuk dnohet kurr..166. Kryegjja kurr s'cof..167. Lesht e kmenda e kryegjs sht e t zott..168. Pjella sht krejt e bariut, mje qi t'i.LI BRIIK AT R TSHPI,GJAEPRONEKRYE I DHETTNYE I KATERDHETEKATERT.Shpija e thyeme ka 500 grosh giob e dy per nji t zotz..132. N themel xhet shpija, po kje kull, mdhesk a ksoll, mjaft qi t ktcarnin e votres e t qes tym..133. do ndertes qi t gjindet n'oborr, sht e njitun me shpi, pse gjindet nhije t saj, po u tye, k giob e dy per nji..134. S'i hhet kuej n shpi, per p i b z n'oborr..135. Thirre e, s't'u pergjegj kush, a rr e prit, a nisu n pn tande..136. Po u shtyne e ile deren, shpija xhet e thyeme edh e pruejtun, e cilla k500 grosh giob, e rraqet e hupuna dy per nji..137. Kanuni thot: kush ti a thej shpin kuej, per nder t mrrun k 500grosh giob. Flamurit (Bajrakut). e prej sendesh t vjedhuna dy per nji t zot't..138. Vathi e gjs k 500 grosh giob e dy per nji t zot't..139. Vathi i bletve k 500 grosh giob e dy per nji t zot't..140. erraniku i tamblit k 500 grosh giob e dy per nji t zot't..141. Koshari i drithit k 500 grosh giob e dy per nji t zot't..142. Me i a thye kuej shtegun e oborrit, t'ars, t livadhit a t kopshtit, qi i kpra shpije, k 500 grosh giob, e t zott pnen t ndreqme.KRYE I NJIMBDHTT.GJAJA E GJALL.NYE I KATERDHETEPEST.Bariu.Shpija e thyeme ka 500 grosh giob e dy per nji t zotz..143. Bari thirret aj. qi i prn tufs-gjs n kullos.144. Bariu-rrogtr sht n detvre me i a v menden tufs t mos t'i damtohetas mos ti bje dam kuej..145. Po i bni dam kuej bariu me gj, i zoti i tufs e ln e jo bariu..146. Me i tret ndo'i kamb berri bariut. do t'a bje me dije t zo'n e tufs, e, si izoti si edh bariu do t perpiqen n hetim t tij..147. Po i treti bariut ndo i berr p shj e p duk, i zoti i tufs k tager me eue barin deri n b, po i u l me b, s'i k tjeter detyr..148. Po thej qafen a u kafshue prej bishe ndo'i berr, bariu 'n detyr me i aue shjin t zot't e tjeter detyr s'i k..149. Po i a vodh kush ndo 'i berr bariut, detyra e ktij sht me e b me dije tzon e tufs, tuj i a kallxue vendin e kohen se k e kr u vodh, tjeter detyr s'i k..150. Po duel cub baru vet, gjn e vjedhun do t i a kthej t zot't n mndyrt kanunit, edh e perejell n pn t vet. N mos e past krye vietin, rroga do fiepet mje n dit, n t cillen u gjet n faj..151. Me vr bariu cubin tuj vjedh a tuj pretue tufen, gjakun e on te shpija evet, e s per berr a tuf t pretueme, i zoti do t krepatohet..152. Bariu sht n detyr me rueit gjn, e nuk do t pshtetet n t thurun a tp thurun, sepse "gjja do roj, 'se hec, e toka nuk luen".NYE I KATERDHETEGJASHTT.Skjapi a dashi i kumbons ( Ogii )..153. "Ndera e vathit sht n kumbon"..154. Po u muer pr, per dhn a pre ndo 'i marazit e faqe bariut skjapi a dashii kumbons, e po s'u vrn n'at hov, 500 grosh giob i mirren pretarit e gjja dyper nji.NYE I KATERDHESHTATT.Gjaja per gjyms..155. Kryegjja sht e t zot't, me cof ndo 'i km, dmi sht i t zot't. Pervertetini do t'l ohet t zot't' shji prej atij, qi e k per gjyms..156. Po u dhn per giyms dhi a dele, pjella, kmenda e leshi dahen per gjymsndermjet zotnis e bariut..157. I zoti s'sht me detyr me mendue as per kryp as per ksoll, por bariu qii mrr per gjyms..158. Po u dha vii fmen e u rrit n der t bariut, si t pjell, pjella e par shte bariut, qi e rriti, e bylmeti per glyms..159. Po e prishi barlu bylmetin e gls, qi k per gjyms. detyr i a k t zot't apjesen e bylmetit a piellen..160. Gjja per gjyms nepet e mirret gjithher n viesht..161. Lopa per pr gjyms i sjell t zot't 4 ok djath e 2 ok tlyen..162. N dhet kren dhi, i zoti mrr 5 ok tlyen - gjyms oke per krye..163. N dhet kren dele, i zoti mrr 5 ok tlyen - gjyms oke per krye..164. N djath sk tager i zoti as n t dhive, as n t deleve.NYE I KATERDHETETETT.Kryegjaja..165. Kryegjja sht e t zot't, e cilla as nuk shtohet, as nuk dnohet kurr..166. Kryegjja kurr s'cof..167. Lesht e kmenda e kryegjs sht e t zott..168. Pjella sht krejt e bariut, mje qi t'i rritje n der kryegjja..169. Bylmeti dahet si t bhet ndermjet tyne. - Vende vende bylmeti nuk nepetaspak..170. Po u damtue ndo'i kamb berri, dami sht i bariut, e do t'a pertrj per mee mbush numrin.NYE I KATERDHETENANDT.Gjaja me pergjegje..171. "Gjja me pergjegje nuk mirret"..172. Po more gjn per giyms, detyra e pergjegjes nuk t lidh, dami sht i tzot't..173. Po u shkaktue dami prej pkujdesit t bariut, dami sht i tij e gin edamtueme do t'a pertrij.NYE I PESDHETT.Dosa per gjyms..174. Po u muer derku fmen per gjyms e pors t'a daje dosa, edh e rriti aj, qie mure, pjellen e saj do t'a daj per gjyms me t zo'n..175. Dosa i jet bariut, qi e rriti, per t cillen do t'i ap zot't nji derk m teper..176. Po s'u mbarrs dosa n'at vjet, bariu nuk mund t'a shes as s'mund t'apres, por do t'a lj qi t pjell nji her..177. Po u kervis dosa e puell e i shkuen dam dirqt p i d e ma, do t'a ruejbariu mje qi t mbarrset e t pjell s dyti, e dirqt dahen si n 174..178. Dirqt dahen 'si ti daj e ma e jo para..179. Po u dha per gjyms dosa e rritun, pjella dahet per gjyms, e dosa ikthehet t zot't, per t cillen do t'i lhet bariut nji derk m teper.NYE I PESDHETEPAR.Steli i qnit..180. Qni i hekurave k stelin e vet..181. Steli sht tbna e rojsit t shpis e t vathit..182. Po vrau kush qnin n stel t vet, i k 500 grosh t zot't t qnit..183. Qni i hekurave lshohet mbas darksh t mdhaja, e rrin zgjidh mje qi tdal drita..184. T shkrepunit dielli, qni i hekurave do t gjindet n stel me hekura nqaf..185. Po tu turr qni n'udh t madhe, si t dal drita, e nuk mund i pshtove pe vr, edh e vrave, peng e plak nuk mund t lyp i zoti i qnit, per arsye qi"Udha e madhe nuk ln gj"..186. Po t'u turr qni n do koh t dits, i drodhe pushken edh e vrave, tuj ir a ballit a krahnorit, qni shkon hups..187. Qni n dam vritet, por at-bot ve kr t gjindet me "mish n goj" b.f. tujt b dam ndo 'i kamb berri n tuf..188. Qnit n mal, tuj shkue mbas tufs s vet, s'i pritet gjygji: po e vrave, lnqnin..189. Prifti nuk mundet me mbajt qn hekurash te Qela (Kisha), per arsye qiPrifti do t gjindet gati nat e dit per do nevoj t popullit.NYE I PESDHEDYT.Kau m hu..190. Po desht me mbajt qn hekurash Prifti, as nat as dit nuk mund t'aliroj prej hekurash..191. Kau m h po e dimnoi bulku, k nji barr drith, po e dimnoi i zoti k njibarr e gjyms,..192. Po u vodh kau m h, bulku e i zoti i kaut do t rreken n hetim t tij..193. Kapucarin do t'a lajn zbashkut, s niani tjetri..194. Po i vojt mendja t zot't, se bulku i a k damtue kn, ky do ti lahet me b..195. Po e kaptoi kan bisha a e x' giarpni n mal e bulku e gjet coft, do ta ojt zot't Ikuren a ndo'i shj tjeter..196. Po hupi kau pa shej e p duk, bulku do ti ligjohet t zot't me b, se nukk gisht n dam t kaut..197. Po s'e ngau kan bulku, aj past e grazhdoft, porse t zot't i a ka hunin.198. Bulku do ti oi t zot't bimen te dera.NYE I PESEDHETETRET.Bleta..199. "Vathi i blets i thyern k 500 grosh giob e dy per nji t zot't.".200. Vathi i bletve, kah Kanja, i parazohet shpis s thyeme, vathit t gjs,kosharit t drithit e arranikut t tamblit..201. Kush t viedh nji zgjue bletet n vath, vathi xhet i thyern, pr k 500grosh giob, e t zot't dy zgjoj per nji..202. Po i r mohit, bn e k me 12 poronik, 6 t niehun e 6 t paniehun..203. Zgjoni i blets me miza mbrend, mbas mimit t Kans, bn 50 grosh..204. Oka e mjaltit bn 5 grosh, oka e dyllit 5 grosh..205. Bleta e hikun, qi xn vend n pm a gardh t huej, sht e t zot't, qi ivhet permbrapa, e i zoti i pms a i gardhit nuk mund ti a ndal.. 206. Bleta e hikun prej vathit t vet, po z' vend n pm a gardh t huej p emrr mbrapa kush, i zoti i pnis e i gardhit ka tager mos me i a dhn kuej eme e ndal per vedi..207. Bleta, qi Ishoin, do t mirret mbrapa kamb me kaimb e do t ndiqet mjeqi t zates kund, e, kdo qi t ndalet, e mbiedh i zoti..208. Po Ishoi bIeta edh shkoi me zatet kund p e mrr mbrapa kush, ajo qit'a gjj m i pari, e mbledh per vedi..209. Po u ue kush atie von, edh i duel zot blets s hikun, p e pas mrrmbrapa, kanja nuk i a gjegj vajin e b per blet nuk i epet kuej, per arsye qinuk mundet kush me thn se kjo blet sht e mja, po s'e pat marr mbrapakamb me kamd kr i hiku, 'se "blet kjo, blet ajo"..210. Bleten e gjetun nder kopshtje t hueja a n rrethn t shpis s huej nukmund t'a mbledh kush, sht e atij, n kopslit a rrethn t t cillit u gjet..211. Bleta e gjetun n mal a nder prozhme t hueja, po kje larg shpijash, sht eatij, qi e gjet..212. Bleta e gjetun nder shpella t shkambjve t vendit t huej, po kje largshpijash, sht e atij, qi e gjet. per ndryshej sht e atij n rrethn t t cilit u gjet.KRYE I DYMBDHTT.PRONET.NYE I PESDHETEKATERT.Caktimi i pronvet..213. Shkaf 'shpi, qi qet tym, do t kt pronet e veta..214. Plangu i shpis k oborr e kopsht, k vsht e ar, k livadh e xna, kudh e shteg, k kufij si n mal, si n vrr, si n fush..215. T gjItha tymet kart pjes n kujri..216. Ara, vshta, kopshti e livadhi, xna, prozhme e zabele, jn t dame mekufij..217. Kujrija, mali e bjeshka jn t perbashkta si per te ngulun t tbanave, siper land e almiste, si edh per dr..218. Shpijat plangore munden me pas m se nji per tek (thuper), qi u kanmbet trashigim prej t dalunve faret..219. Aj, qi t shkoj me ngl vath a tbn n bjeshk, me truell, kopsht ando'i cop ar, po desht me i il i il e jesin t tijat, e nuk mundet kush as me endal e as me e xjerr prej atij vendi..220. Mrizat a lisat, qi ln kush per me mrizue gjn, nuk mund ti a pres kush,pse jn t'atij, qi nguli m i pari n'at vend..221. Me u dynd nji shpi e me u zhgul fare prej katundit t vet, po s'e shititrollin e token, asht do ti rrje e nuk k tager kush me ngul mb 'to..222. Po shiti token me lang e me plang, vendi i tbns sht i tij, e mje qi tqindroj shpija e tij, nuk mund t'i pushtoj kush..223. Se e cilla shpi e katundit n Flamur k tager me sht n pn aq tok nkujri sa' t pershje rreth e rreth me gr t hjedhun me dor t majt..224. Aty, k t filloj me mif do Vulet kambkryq, do t mrr nji paperdhok ndor t majt, edh e hjedh n kater n kryq e rreth vedi aj vend sht i tij.Heret kan pas doke me hjedh latushen (spaten)..225. Token e ilne nji her a per kopsht, a per ar, a per tban, edh ne elasht djerr i zoti per qinda vje, tjeterkush i katundit as i flamurit nuk mund thj me e pnue. Djal mbas djalit jet e tija. qi e pat il i pari. (Malcija e Lezlies)..226. Aj, qi mos ti biej mbrapa tbns s vet per 10 vjet. mbas 10 vietsh i deldore e i jetaij, qi t'a xj i pari. (Oroshi)NYE I PESDHETEPEST.Me ba vlla knd n katund..227. Me b vll kend n katund, don me thn me pelqye nji shpi t flamurit thuej, qi t mundet me ardh e me ngul n katudn t flamurit tjeter..228. Si t'a bj vll at shpi katundi, kushdo i ktij katundi mundet me i a shittoken, porse nder kater kufijt..229. N bjeshk, n vrr e n kujri, si t katundit si t flamurit gj s'i shitet epjes zotni mi nuk mundet me pas kurr, s per kullos e per dr e almiste inepet lirija e perdorimit per nder..230. Zyrevet t perbash-k-ta t katundit do Vu pergjegjet..231. Mort e darsem. peng e giob e uhn e miellit e k uhazisht me katund. Dot'ap giob, asht edh ne pjes t giobs ka tager.NYE I PESDHETEGJASHTT.Kujrija.kujrija shkon pr tym.232. Kuirija sht vendi, qi e k perbashknisht nji katund a nji flamur perkullos, per land, per dr, per gjoj e per tjera nevoj..233. Kujrija nuk dahet, por, s shpi a tyme t jen n katund, kan tager nkujri t katundit, e s tyme t jen n flamur, kan tager n kuiri t Flamurit..234. Visarin e kujris s'mund e shes nji p tjer, dmi e fitimi sht i t gjithatymeve t katundit a t flamurit..235. As ar, as vsht. as kopsht s'mund t il kush n kujri. p u pushuepna prej gjith katundit a prej tlamurit..236. Kush vn ndo'i pme n kujri, aj, qi e vuni, k tager mbi land t saj emund t'a pres kur ti mbushet mendja, porse tjeterkush nuk mund t'i a ngulspaten..237. Pma e landa e vme n kujri, sht e atij, qi e k v, porse kokrrat i hankush t mundet p muejt me i ndal aj qi e k v.KRYE I TREMBDHTT.KUFINI.NYE I PESDHETESHTATT.Kufijt e toks nuk luhen..238. Kufini perbhet prej gursh t mdhaj e picigiat edh ngulen s nen, aqmbi dh. Per kufi mund t sherbej edhe ndo'i land e montueme."Guri i kufinit ka dishitar mbrapa"..239. Guri i kufinit k per rreth dishmitar. Kta jn a gjasht a dymbdhetpaperdhok (gur t vogjel), t cillt vorrohen nen dh rreth e rreth prit t kufinit..240. N t ngulun t kufijve, pos shpijave nder fjal, duhet t jen edh pleqt ekatundit, pleqt e flamurit e sa m shum prej t rish e fmish e edh prejkatundesh t rrethit, qi t mbahet n mend kufini..241. Se e cilla tok. po kje ar a livadh, kopsht a vsht, prozhem a zabel,xn a ograj, a rrethi i shpis, katundi me katund a Flamuri me Flamur e shpijame shpi, kan t damet me kufi..242. "Kufini i ngulun nji her, nuk luhet m"..243. Eshtent e vorrit e guri i kufinit faqe Kanunit jn paraz. Me lueit kufininsht nji si me lueit me eshtent e t dekunve..244. Aj, qi t hj me d kufij, a me drejtue ndo'i kufi t harrue, do t'a mrr nshpirt, do t ngarkoj n cup t krahit nji gr e nii bc dheu, e do tu prije dyshpijave a dy katundeve, a dy Flamurve, tuj ngul kufinin e ri a tui kallxue shjete kufijve t vjeter..245. Me gr e dh n cup t krahit, plaku, qi prn n t dm t kufjve t vieter,do t perbehet para se t niset..246. Mndyrt e bs mbas Kanunit jn njekto:1) Per ket gr e dh (ase per ket pesh), me t cillat e ngarkova vedin, per shkakam pas ndie prej sa parsh, vset e kufijve jn kn sikurse do t ju diftojtash, e m s m' mrr mendja e shpirti, s'do ti randohem kurrnjanes lagje".2) Ter ket pesh, kt e kt kan kn kufijt e hershem e ktu po i nguli edhun. bajsha n'at jet, n kjofsha tuj iu rrjt."3) Ter ket pesh, e cilla m'u randoft n'at jet, njekt jn kn shjet e vjetra tkufijve, si m k pas kallxue tatgjyshi, kr ishe carnerdhok e bari dhizsh me't. Aj e k pas mrr n'at jet, se kufijt jn kt e kt, e per mbas fjals s tijedh un po e mrr n shpirt."4) "Mu randoft n ket e n'at jet kjo pesh, mos shkosha me shpirt kah kufijt evjetr.".247. Si t'a mrrsh me pesh (si t'a mrrsh gurin e kufinit n krah), s'k burr,qi mund t'a luej..248. Po i u dha plakut guri e plisi, i vni n krah e u v per me diftue kufijt,nuk mund t dal kush me e ndal, por i thohet: Prj pr, e mos pnojsh me tdrejt, kjo pesh tu randoft n'at jet!.249. Si t'a ngul kufinin plaku, do t mbaj doren mbi 't edh thot ai qi eluejtt ket gr, atij i u randoft n'at jet".250. Kush t'a luel kufinin me qellim qi me ngatrrue a shpin me shpi. akatundin me katund, a Flamurin me Flamur, i shtym prej s folmesh e sfalmesh. po u hetue, pos giobes e faqes s zez, atij i randohen edh damet, qido t shkaktohen prej ktij ngatrrimit..251. Po u b ndo'i vras mbas ngatrrimit t kufinit t luejtun. Ngatrresi do tlaj per giob 100 desh e i k, e grhet katundisht.NYE I PESDHETETETT.Kufini nuk ban lak..252. Per me shporr do pamarrveshtje, kufini s'do t lakoj e s'do t shkojdredha-dredha, por do t aj drejt.NYE I PESDHENANDT.Kufini i fituem me gjak..253. Me u shty kush mbrenda kufinit t huej p diejt se sht vendi i huej, ekush s'i shkoi te dera as s'i bni z, per me i thn se k kalue ne e huejen, edhn past b ndo'i dam n land a n shkado diten e pengut, s'i vhet me l gjper dame t bme, ve se del vendit, mbasi duel i huej.254. Po u kapen per kufij vllazen, a kushrj, a fisi me fis, a katundi me katund,njiqind me u vr, vese fiken, se kufijt nuk luhen. Pengjet e Pleqt do tishgatrrojn..255. Me ndoll vrasa mund n koh t t damit t kuffjve, a me qillue vrasander bari n mal, tui u shty nder vedi per kah kufiit e kulloss n mal a nbieshk, atbot kputet do pleqni per kah vendi i kufinit. "Aj m lypi pashtrakun,un i a ktheva hekurin e arkun". Aty k tu ngulen muranat, jet vendi i kufinit..256. Gurt e muranave lesin per kufij per gjithmon..257. Me qillue se vriten dy vet flak per tlak e bukur larg prej shoqi-shoqit,kufini i njans lagje jet ke murana e njanit. e i tjetres ke murana e tjetrit..258. Vendi. qi sht nderrnjet dy muranave, jet i t dyja lagjeve..259. Me ndoll se i vrami nuk rrxohet prej pushket, e i ep zmer vedit eshtyhet, k tuj u ue, k tuj u rrxue rrshanas kah kufini i huej, sado kthellt meh, aty k t rrxohet, e i lodhun prej varret, des, i varret murana, ajo muran jetper kufi, edhepse n vend t huej..260. Vendi i jet atij katundi e Flamuri, t cillvet u perkitte i vrami, qi u shty, es'k burr, qi guxon me luejt muranen, qi mbet per kufi, pse u muer me gjak eme rradake t lamun..261. Ky tager sht vetem kr t vriten per kufij e jo per do vras.NYE I GJASHTDHETT.Kufini i fituem me Gurapesh a me rras t ngarkueme.(Heret-heret, kr sk kn pushka ndoshta, n t dm t kufive qitej n pngurapeshi per kufije t'aferta, e per t lartat bhej gadi nji rras a gr s bindi menji "kush i del!" d.m.th. me u ngarkue me t.)..262. Dy flamuret e ngatrrueme do t gjjshin ka nji burr t fuqishem e t dmte kufive do tu lhej atyne..263. Me guraesh: Aj, qi mbrrijte me hjedh gurin kah vendi i huej m larg, ajvnd i jitte flamurit t tij. M iltas: po e ferfllova gurin un m larg, t'a mirrshe atvend ty, po e ferfllove ti, m'a mirrshe vendin..264. Me rras a gur t madh n shpin: tuj ngarkue rrasen a gurin,shtyheshin rnje qi jitshin nen t. Aj, qi shtyhej m larg, vendi i kufinit t flamuritt tij do tjitte aty. (Si i Nen-nderfandori n Fusha t Lugjeve n Mal Shjt tbjeshkve t'Oroshit.)NYE I GJASHTDHETEPAR.Kufini i ngulun me spat..265. Po m ngushtoi nevoja me xjerr ndo'i land a prej se s'km bjeshk, asenuk mund t gjj aso lande, qi m lypet, rroki latushen (spaten) e hj n bjeshkt huej. Mbas krizmes s spats, vn rojtart e bjeshks edh m gjjn tuj trupuearrnej t perhjedhun..266. Po u shterngue me t shpejt darnori, e i punoi fuqija e krahve, edh i dhaspats tuj e ngulun rnje m t n trup t'arrnnit, e po s'mund e xueren rojtart ebjeshks, kufini i flamurit t ktij, qi e nguli spaten, jitte aty. (Si i k pas ndollGjok Bus s'Kainarit me Kushn.)Oroe: Kufijt e fituem me gjak, me gurapesh e me t ngulun t spats, do tnjehen nder kanune Vigjsh, per arsye qi per t fituem t tyen k pnue fuqijaper t shporr marren e korin. Do t kuptohen edh m kjartas, kr t fillojm memtue doket e Maleve t'ona.NYE I GJASHTDHETEDYT.Udha e katundit.Udht jan drejt e toks.267. "Udha e shtegu nderrnjet dy megjeve lyp pashin e vet".a) Udha e lagjeve t katundit do tjt e gjn tet pllmb, kater pllmb niani,kater tjetri.b) Per t ngulun t gardhit nderrnjet dy arnajve, do t lhen tet pllamb: snjni s tjetri.c) Po s'kje udh katundi, por udha e dy kufijarve, kta, n lain rrug nderrnjet,do t ln ka nji pllamb per shoq, asht qi kufini t jes n mjedis, po s'lnrrug, gardhin do t'a thurrin zbashkut.d) Po u rrethue vendi me ledh, aq larg kufinit t huei do t fillohet, s shttrashsija e ledhit.e) N'u ndertoft shpija, do t ndertohet larg kufinit t huej s xn vend streha.f) N'u ilt pusi, do t ilet aq larg, s mos t'a thith ujt e pusit t kufijarit, ases sht e gjn gryka. "Ujt sht gjaku i toks."g) Po u v ullni a fiku a do land e dobishme, do t vhet ps kamb largkufinit t huej, po su bajt, do'v dhet kamb larg kufinit.h) Po bni landa mbrenda kufinit, pors teper afer kufinit t tjetrit, po s'eshkmesi i zoti, kufijari k tager me e shkmes e me largue damin: "Jezullin ehuej shkmese, mje k t mrrje kmesa".i) Po desht kush me v ndo 'i land faretdo, dhet kamb do t'a largoj preikufinit t huej.j) Landa a pma, qi i bn dam ars s huej me hije, a do t'a zhgul i zoti, a do t'ia laj darnin e pervjeem t zot't t'ars (Malsija e Lezhs).k) Kush ti pres kuei a lande a pm rreth shpijet, ve prej mnijet, 500 grosh doti laj t zot't t lands a t pms s preme.NYE I GJASHTDHETETRET.Udha e madhe..268. Udha e madhe do t'jt e gjn aq, s mund t kaloj kali me barr e qt mezgiedh..269. Udha ndjek dellin, e s'ndalet as mund pritet..270. E mira e perbashkt i paravhet dmit t veant..271. Pna e largon udhen e madhe, pors s'mund e qes nuj, k mbytetbagtija, as n shkall (shkamb), k then qafen bagtija"..272. Po e largove udhen e katundit prej vendit t'and, nuk do t'a terthorzoishshum, edh mundim e s ndreqmes do t'a hjekish vet..273. Po e ndreqe keq, n t gjet dami ty, e pa per vedi, po e gjet dami tjetrin, tyt zhgarkohet, e do t'epsh arsye permbas damit..274. "Udha e Flamurit do t jt e gjn aq, s sht e gjat shtja e Flamurit".NYE I GJASHTDHETEKATERT.Udha e verbt..275. Shtegu a kapercyelli a, mbas kanunit, udha e verbt, po kje n kater kufijtue, ndryje e token pnoje..276. Po kje shtegu i kn gjthher, k kan kalue kambsort (shokt ekatundit), pors tuj t'a shkaktue dmin nder amaj. kopshtje, nder vshta e nderpmaj, ne e mbyllsh. do t ilish nji tjeter., por jo teper n t rrethuern..277. Po kie shtegu i lshuern per nder e me fjal, e t del dhn, k tager me endry, e, me i lshue fjal katundit t mos t bije m aty pari..278. Po kje shtegu k kan kalue shok, krushq me nuse e percjellsa me tdekun, a kah Kisha a kah vorret, e kn aty rnotit, nuk mund e ndrysh..279. Per t luejtun t do shtegut duhet, demos, pelqmi i katundit.NYE I GJASHTDHETEPEST.Pashtraku..280.Pashtrakun epe vet, perndryshe ta marrin edhe me perdhuni..282. Po u x nji tuf e hueja n mal a n vrr t flamurit tjeter, i zoti i tufs dot laj pashtrakun..283. Dmi i pashtrakut do t lahet me krye berri..284. "Kumbona e ogiit nuk mund, t mirret pashtrak, sht ndera e tufs..285. I zoti i mallit nuk k tager me prek tufen e as me mrr me dor t vetberrin, dora e t zott t tufs do t'i a ap vet berrin per dm..286. I zoti i malit nuk k tager me zgiedh berrin, por do t mrr at berr, qi tiap dora e bariut..287. Njiqind her n dit n hft tufa e huej n mal t huej, aq berre do t laj izoti i tufs..288. Po s'u gjegj bariu me l pashtrakun, e u ue i zoti i malit me dis shokedh i r pr tufs n mal t vet, atbot si katundi, si flamuri perkrahen pretarit,e lypin arsye prej t zot't t tufs. Katundi e flamuri i bariut a do t'a ngushtojnme l pashtrakun, a do t hjekin dore prej si.LI BRIIPE STP U N ANYE I KATERDHETEGJASHTT.Puna len shtegun..289. Puna e largon udhen e madhe, pors s'mnd e qes nd'uj, k mbytetbagtija, n shkall (shkamb), k then qafen bagtija" (Shif Nye LXIII, "Udha emadhe" 271.).290. Po t kaloi mun neper vend t'and udha e madhe e tu mbush mendja me eil at vend, udhen mnd t'a largojsh, pors nuk mnd e qesish neper prroje ermore a buz ujnash, as me e njit shkrepave e shkambijve..291. "Puna e luen shtegun". Po tu rnbush mendja me punue at tok, neper tcillen sht shtegu i katundit, punoje, pors shtegut do t'i gjjsh vend..292. Kanja s'don qi ti bahet kuej dm toka, e prandej thot s "Shaterkazi eluen udhen", pors udha e shtegu do t perligien me nii vend tjeter.NYE I KATERDHETESHTATT.Bulbu..293. Bulg thirret njaj, i cilli hin me punue token e njaj zotnije..294. Zotnija do t kujdeset me ndertue nii ksoll, .mdhesk a kull per bulg eper shpiart e ti)..295. Per qe, si t baj me zotnin..296. Po pat qet e vet bulgu, punon, token e s, per hu, si t vendohet me t zo'ne toks..297. Po s'pat qet e vet bulgu, nuk mnd t'i mrr njeti, por t zotnija i toks..298. Almiset, hekurishtat e t prefunt e tyne, jn n shpin t bulgut..299. Me d e me resht ujt e vis, e me jau v menden dasave, detyra e bulgutsht..300. Po theu ujt e vis n rend t huej e n mende t vet bulgu, dmin e lnbulgu..301. Me i il qerme (hendiqe) toks, detyra sht e zotnis e jo e bulgut..302. T thurmen e tokvet e k bulgu e jo zotnij a..303. Lavrimin e tokvet, t mjellmen, t mifinen, t'ujtmen, t korrunt, tveshunt i k bulgu e jo zotnija..304. Gjithshka t mbjell bulgu n tok t zotnis (do bm), do t'a daj mezotnin mbas vendimit, qi t ken b..305. pm (fiq, arra, shega, molla dardha e kso tjerash) bulgu i shkund e imbledh e i dn pergjyms me zotnin..306. Bulgu k tager me il nji cop kopsht n tok t zotnis e kt per vedi,s per lakna, qep, hudra e per perime tjera..307. N vft edh duhn n'at kopsht, e k per vedi..308. N vft bulgu a duhn a kertolla jashta kopshtit t caktuem, i kpergjyms me zotnin..309. Ne e past bulgu gjn e zotnis pergjyms, kashta i rrn bulgut e me plehdo t plehnohen tokt. Mundin e pntoris e hjek bulgu..310. N past livadhe t njituna me tok t buks, bulgu i kosit e snen e dnpergjyms me zotnin; pors t thurmen e tujtmen i k bulgu..311. Kullosen e livadhevet e ndal bulgu, qi i ruejti, i thurri, i ujti e i kositi ezotnija nuk mnd ti a ap tjeterkuej, pors edh gjaja e zotnis do t kullosnder'to..312. Sanen e livadhevet bulgu e vn mullr, pors t bajtmen e k zotnija..313. T korrmen, t qiruemen e t shimen e misrit e k bulgu, perpos ne embledht zotnija nder koteca rrm a kallz edh e grumbullon n'oborr t vet;atbot bulgu i a bn e per t qiruemen mendon zotnija..314. Per t'ujtun t perimevet t kopshtit, bulgu mrr ujt n rend t tokve tzotnis.NYE I KATERDHETETETT.Farkatari..315. Farks (si edh Kishs, mullnit e perbjtores) s'i pritet kush mik"..316. Farka e k me rend, si edh mullni"..317. Farketari do t farkoj me at rend, qi i bjen kush hekurishtat..318. Farketari nuk do t shikjoj dashamirisin, as nuk do t veoj t pasminprej t papasmit, t largtin prej t ngiatit. Detyra etij sht me i a v mendenrendit..319. Mundi i farketarit lahet koshiq per pend t dheut..320. Farketari sht n detyr me farkue, pors hekurin do t'i a bij s i cilli pervedi..321. Rrshiqi, frysi, kullma e tjera vegla jn t farketarit. Eshken do ti a bijn tzott e hekuravet..322. Detyra e farketarit sht me mabath e me pref hekurishtat rrokull vjetit..323. T zott e hekurishtavet kn diten e vet t caktueme k nji her n vjet; en kt rend t farkimit i a kn detyr farketarit buken e dits e pntorin. -Rrokull vjetit s'i kan detyr..324. Farketari sht i lidhun me farkue per nji vjet e nuk mnd t kthej kend..325. Po shtoi gj prej hekurit t vet farketari, t zott e hekurishtavet do t'i lajnt hollat per hekur, qi k prish perta..326. Per farkim t vargojve, t kurthave, t hekuravet t qnit e t hekurshtavetjera, qi nuk hijn n bulki, po desht kush me i farkue, mundin e farketarit do t'alaj posae..327. Rrogen e farkimit s'sht n detyr kush me i a ue farketarit t dera: do tdal vet me e mbledh..328. Farketarin me shpi t tij nuk i kap detyra e ushtris..329. Detyra e farketarit sht me farkue k nji spat krye dhet vetsh tkatundit t vet, qi dalin n'ushtri..330. Farketari, me giith t shpis s tii prej kurrnji zyres s katundit nuk sht ijashtem.NYE I KATERDHETENANDT.Mullini..331. "Mullsi e perbjsi do t fljn n njnin brryll"..332. Mullsl do t rrj gadi nt e dit s per roj t barrve, s per t bluem, sedh mos t'u hup gi barrtorve..333. Gjithshka tu dorzoin mullsve barrtort, do t'a mrrin me pergjegj*e..334. Po hupi gj, dmi sht i mullsit e jo i barrtorit, aq s u hupi mullsi, do fulaj..335. "Mullni e farka e Un me rend.".336. Me at rend, qi t vjn barrtort, mullsi sht n detyr m'u blue barrt, ppas para sysh mik e dashamir..337. Mullini i lshuem katundisht ditt e rendit i k t caktueme..338. Po e pat t zon mullni, blmi shkon si t vjn barrtort, gjlthnji si t farka,t kroni e t trapi. T gjitha kto ndjekin rendin e t'ardhunit..339. Po pate rendin e blmit t caktuem, nji dit a gjyms, shkove me blue edhe gjete xn, tager k me ndal gurin e me i a kputun blmin, me i a hjek millte dritht e me blue vet..340. Nuk pate rendin e blmit t caktuem, shkove n mull edh gjete njiqindbarrtor, do t rrsh me prit, a shko n mull tjeter.NYE I SHTATDHETT.Vija e Mullinit..341. Vija e muffinit, po kje e bleme me plang, nuk mnd t'a ul kush, s'mndt'a luej e s'mnd t'a thaj kush..342. Kjo vi, po kje e bleme me m e me plang, thirret plangore, pr, edh nthaft ara, gurt nuk mnd t'i thaj kush..343. Po kje nji vi, si e mulljve si e arrnajave, e me ujt e ksaj vije ujten arnjete bluejn mulljt, gurt e mullnit do tjesin n t tht e bmt do t ujten perarrsye qi "Po s'pate shka me korr, sl as shka bluen.".344. S per brm t mulljsve, pse u thajn gurt e mullijve, qi ata knveanerisht, kanja nuk u a gjegj vajin edh i thot s "Per dugj e per mullinuk giobiten shokt.".345. "Vija e mullnit lyp udhen e vet..346. Udha do t jet e gjn tet kmb, s k mnd t kaloj kali me barr..347. Kjo udh lypet, pse do t kaloj mullsi me dlir vin e per me reshtun ujt..348. Per t reshtun t'ujit, gjiths mulls t jen, do t dalin zbaslikut n vi, aj,qi t mungoje pa lje t shokvet (t mullsvet), do t laj giob permbas s premess mullsvet. N kt giob nuk mrr pies tieterkush pos mullsvet..349. Po i diq kush ndo'i mullsit n shpi, kanja e liron per tet dit prej dopne, qi t'a kt katundi perbashknisht, e nuk mnd t'i shkoj kush t dera, perme i a lyp pntorin as per katund as per mull..350. Nibas tet ditsh do t oj pntorin, me kn edh i Ders s Giomarkut.NYE I SHTATDHEPAR.Vada..351. "Vija e arnajeve nuk luhet as nuk ndalet.".352. Vija do t jt qit heret me njl far tregut e t lidhun ndermjet t shoqnis,at treg tash nuk mnd t'a luej kush..353. Vendet, neper t cillat kalojn vijnajet, jn t shkeluna me Pleq e me giind:ajo e shkelme thirret e dme edh e kputme e sht b pleqni..354. Pleqnija e r s'mundet me shkel t vjetren, seps "Plak mbi plak kanjas'bn.".355. Shka kn p me udh t part, nuk mnd e prishin t mbramt..356. Edhps t kjahet kush per vi, vaji nuk i gjegjet, pse vija k pas kalueneper at vend para s k fillue vaji: pr edh n'u shkrft me pgje, s'k gjygj, qimnd t'a ndal vin..357. Vija k rrjedh, edh e k b vendin m, ma e bn vendin plang, pr atydo t rrj, do t hec e do t pnoj..358. Prej plangut t vet nuk mnd t'a luej kush kend. Punen s'mnd t'i a ndalkush kuej, seps e k b themel: "themeli nuk zhgulet", a'n kan..359. Vija si e arnjave si e mulljve, sht per t mir t shoqnis: doems do tkaloj nper nji vend. Ku ti be shesta. kanja na vn detyr me bajt si t leten sit randen..360. "Per nji shp s'lhet mu th nji katund". "E mira e perbashkt i paravhetdmit t veant"..361. "Vija e katundit t kalon rrz votret"..362. Tuj kn s pnohet per t mir t perbashkt k t'i biei shesta vis, aty dot kaloj, edh ps nuk k rend ujit n vi..363. Ujt nuk din t dredhun termal e teposht: n'i raft kryet kah vendi i yt,s'mnd e ndalish..364. Si t shestohet t kaluemt e vis, e t mbushet mendja me trajtue Shpinnder shje t vis, nuk mnd ti luejsh. edh votra me t r aty, rrz ksaj do tkaloj vija..365. Po r vija neper truell t'and, ti nuk mnd e ndalish, pors shoqnia do t'aperligj dmin, qi t gjn, a tui t b pjestr n'ujt e vis, a me mim, a tuj tlshue nji vend tjeter..366. Po t ngurroi mendja n kryenei, vija sndalet, e mira e bashkaris e lyp:po s'u ndreqe me shok, gjygji t'a mrr vendin e mundet edh me ta b giob..367. "Puna e on vin e ujit, por nuk mnd t'a ul"..368. Me ul vin e vads kanja s'e bn, pse ksihte me dal m posht s i shtkn lshue masa, e kishin me mbet n t that art e hueja..369. Aj, qi t vhet me punue n'm a n plang t vis, a do t'a prish, a do t'aul, a do t'a oj vin..370. T prishmen e tulmen e vis kanuja s'e bn, pr do t ohet..371. At, qi t perkas n plang t vis per t mir t shpis s vet, kanja s'endalon, pors do t shikjoj mos me i a sjell dmin kuej, qi mos t mj ujt, amos t shkoj von e ardhmja e ujit prej dredhimesh..372. Po e luejti kush plangun e vis per fitim t vet, n detyr sht me punuevet me e ue m t, p i dhn kush ndim e krah me pntori..373. Dami e fitimi jn per shpi t tij..374. Po i u mbush mendja kuej me e ue m nalt vin e ujit, por n truell t vet,per me trajtue a mull a valanlc, men e r t vis do t'a qes vet, pors ujt dot hec neper vi plangore..375. Po e prishi kush vin e kuej deshtas, pos qi do t'a ndreq, ai do tu laj edhdmin rendarvet, a giobitet per mbas randsis s fajt..376. "Vija e r s'mnd t'a thaj t vjetren"..377. Vija e vieter e k xn plangun e vet, pr vija e r nuk mnd t'a thaj..378. Kanja k v kt lei t mos shumohen vijnajet, s nuk kishte me u daln skj padive e pegjve..379. Nji vi k xn plang kush e din tash s faqe nierit, s'k prandej as plak askan, qi mnd t'a thaj me vi t r..380. "Vja e katundit k dasat e veta"..381. Aj, qi k rendin e ujit e qi i duhet me ujt a aren a livadhin a kopshtin etj.,vet sht n detyr me dal e me xn dasat..382. Dasat e vis xhen e hiqen me t rm a me t mrrun t diellit, a si t'a ktkush ujt: kreit a gjymsen e vis a nji kerik..383. Me shterr vija qysh m'mt, a prej shinash, a prel s u shperthye vet, tgjith s pjestar t jen n vi, do t dalin me e ndreq e me e reshtun ujt..384. Po u thye ujt n vend t ndonjanit, qi k kerikun n vi, do t'a ndreqvet..385. Po u thye vija n vend t njanit, qi s'k pjes n vi, rendtarit Vujit i perketme dal e me e xn..386. Po thej ujt e vis bagtija, i zoti i saj do Vi a laj dmin t dmtuemit.NYE I SHTATDHEDYT.Ujemi..387. Ujemi i blmit, qi mrr mullsi per s t cillen barr, perbahet prej njijbabnie..388. Mullsi k tager n'ujem, si gjith i cilli pntuer n rrog t mundit. Pntoridon rrogen e vet, asht edh mullsi don ujemin e vet..389. barrtori sht n detyr me l ulemin mbas s premes s kannit..390. "Kishs, mullnit, farks e perbjtores s'i pritet kush mik.".391. N mull bluhen glithfar kokrrash edh msyn gjIthnduer nieri, seicilli perpn t vet e nevoj t vet..392. Tuj shkue n mull, strajcen e buks e mrr seiciili me vedi e, s t rrj nmull, hn buken e vet..393. Mullsi bluen jo per nder, por per me marre ujem per fitim t vet..394. Mullsi mrr pergjegje per barrtor e per barr mi qi t ngarkoj barren eblueme e tu thon "udha e mar"..395. Si t shtegtohet barrtori e, pors t largohet prei hijes s mullnit i duelkush para e, a e vret a a mrr kush kalin me gjith barr, mullsit as s'i pritet mikas s'i xhet kryet, perpos n'i raft ndore barrtori.KRYE I KATRMBDHETT.GJOJANYE I SHTATDHETETRET.Prcaktimi i gjojs..396. Kanj a nuk k caktue ndo'i koh per ndalim t gjojs, n do stin giojasht e lir nder male tona..397. Me ardh kush me gjuejt me langoj a me zagar nder rrethe shpijash thueja, i zoti i vendit k tager me e ndal e mos me e ln me gjuejt..398. Mbrenda kufinit t huej nuk mundet me h kush per gjoj; po muer ktguxim kush, gjoia i ndalet e kthehet n shpi p gj..399. Po duel katundi katundisht me gjuejt, gilthshka t vrasin do t'a dajnrrethas..400. Pesdht vet me kn tuj gjuejt e nuk vrasin tjeter por ve nji leper, aqpjessh do t'a dajn..401. Me dal 50 vet me gjuejt e mekn gjymsa me arm e gjymsa tjeter p arm, paraz mrrin pjesen e gjojs, perarsye s me nji qellim duelen n mal. T parmatosunt u apin ndimt'armatosunvet, k me brm k me roj e k me rrethim t vendit..402. Po e oi ndo'i gj zagari i gjuetarvet, e kjo msyhet me kapercye udhen emadhe, udhtari, qi nolli atypari dredh armen edh e vret, nuk mnd t'a mrr..403. Shpzi i vrm sht i t zot't t zagarit e, udhtarit, qi e vret, i lahet dmi ifishekut me fishek..404. Aj, qi t'a pergjak a t'a vras shpzin, i a mrr "Shengjeten"..405. Shengjeta perbahet prej mushknish, e kaptinet per shpz, qi bahen..406. Shengjeta e derrit (thiut t'eger) perbahet prej kaptinet, mushknish e prejnjij shollit t Ikurs, qi dorrasi do t'a ket posae..407. Aj, qi mrr shengjeten do t mrr edh shpatullen si t derrit si edh tkaproIlit e mbas kannit do t'i a oj Priftit t Fmullis..408. Dorrasi, pos shengjetet, k pjes n mish e n Ikur t do shpzit tvrm, si t gjith gjuetart tjer..409. Po duelen gjasht gjuetar me gjuejt edh vrasin nji derr, shengjeten emrr dorrasi e misht e Ikuren e dajn zbashkut..410. Po kjen permbi gjasht, dorrasi mrr shengjeten e krejt Ikuren e misht edajn per krye gjuetari..411. Po s'u hetue dorrasi, shengjeten e mrrin t gjitha pushkt e shtme,misht e Ikura dahen per krye gjuetari..412. Mos qitt lkura e derrit aq par opanga s gjuetar t jen, do t'a presin edo t'a dajn copa-copa..413. Aj, qi e shiton shpzin, i lir sht me e mrr mbrapa neper do katund aflamur..414. Me u vr shpzi i shituem prej gjuetarsh tjer, shengjeten e mrr aj qi eshitoi, misht e Ikuren e dajn t dyja lagjet e gjuetarve..415. Shpzi i shituem, po s'u ndoq prej atii, qi e shitoi, sht i atij, qi t'a vras..416. S'sht kan me e peshue n kandr misht e gis, por, si t'a coptojn aqpjessh s gjuetar t jen, e qesin short si ti biej kuej, ase i a lajn njanit edh edn si ti vij per doresh..417. Me ndoll gjuetart n mal tu gjuejt e, pors t qesin pushk, bertet prejmalit kush: "A e vrt, or juni?" - edh u turren e erdhen, tuj e gjet shpzin p uluejt prej vendit e t rrxuem prej pushke, ata bahen pjestart e gjojs, si t gjithtjert..418. Po shpejtuen gjuetart edh e dynden shpzin prej atij vendi n tjeter,s'kn tager n'at gjoj..419. Po dole me gjuejt, edh tu shoqnue ndokush me pushk a edh ppushk, n vrafsh gj, do ti apish pjes.NYE I SHTATDHETEKATERT.Shpezi i ndjekun mbas gjurmsh..420. Gjat e ndjekuna mbas gjurmsh, po u gjeten t hime a n zgaver t lisit, an shpel-I, aj, qi i ndoq e i gjet, do t'a rrethoje me gjurm tri heresh lisin a tre rreshtagjurmsh do t baj para shpell..421. Aty, k t shifen gjurm, s per at her nuk mnd t hullet kush..422. Njiqind dhelpna, shqerth a vjetulla t ndjekuna prej njij tjetri e t himembrenda gjurmsh, nuk k tager kush me u hll, tagri sht i gjurmve t para..423. E vna per gjurm nji shpez e del tjetri edh m'a pret rrugen, p diejt sk kend permbrapa, edh e mshil n shpell a n zgaver t lisit, tui e rrethue trihersh me gjurm, e mbas do kohe behem un, qi e pata v perpara, nuk karntager m'at shpez, sht i atij, qi e mshili..424. Po e vna per gjurm nji shpez edh e mshila a n shpell a n zgaver tlisit e u vna me pr lisin a e msyna shpellen per me e xjerr, ky m del e hik, emarr mbrapa edh e ndjeki mj qi m futet n shpell a n zgaver t lisit tgjurmuern mbas kannit, nuk mnd ti shkapercej gjurmt: do t'ulem aty meprit mj qi t vj i zoti i gjurmvet..425. Si t vij i zoti i gjurmvet, mundin e s premes s lisit do t'a hjekinzbashku, e shpzt e xjerrun do t'i dajn..426. Me b me i kcye mendja t zot't t gjurmvet t para e mos me ln tjetrinme mrr shpzin e vet, qi i hiku e u mshil aty, kanja i nep tager me mrrshpzin e hikun prej vathit t tij n vath t huej..427. Shpezi i ndjekun prej njanit, hik edh ftet n shpell a n zgaver t lisitt xns a Vograjs s huej, ky nuk mnd t hj mbrenda xns a ograjs p ljet zot't. Po desht me xjerr shpzin, do t'a daj pergjyms me t zon e xns at'ograjs..428. Duel kush me gjuejt e i u v mbrapa zagari i huej, do gj qi t vras, izoti i zagarit s'k pjes. N'e kapt me padi, pntorin e dits do ti a laj t zot't tzagarit: 5 grosh.NYE I SHTATDHETEPEST.Gjoja e peshkut..429. Gjoja e peshkut, si edh gjoja e gis, nuk k ndalim t caktuem prejkannit. N do stin t vjetit gjoja e peshkut sht e lir.1. Gioia nder lume e prroie..430. Per t gjat t rriedhs s do lumit, mbrenda kufinit t katundit t vet,mundet me gjuejt peshk kushdo i katundit e nuk mnd t'a ndal kush..431. Mbrenda kufinit t nii katundi nuk mundet me ardh e me giuejt nji ikatundit t huej..432. Neper prroje, qi jn n nji lagje t katundit, nuk mnd t shkoj kush megjuejt peshk vemas, por do t dal kuvendisht..433. S peshk t xhet, do t dahet per tym tasaj lagjje..434. Po u uen ps-gjasht vet prej nili shpije e prei njij tjetre nji nieri kalli ivetem, peskun e xnun do t'a dajn per shpi e jo per krye..435. N prrue, qi sht rz shpis s njanit, p lje t zot't nuk mnd t shkojkush me gjuejt aty peshk, por do t'a baj me dije t zo'n, eky, a shkon vet, a on nji xevends t vetin, a i ep lje atii, qi e hetoi peshkun, qit gjuej lirisht..436. Po u beh kush - a mik a kushdo i katundit - mun n koh t gjojs speshkut, do zi epet pjesa n gjoj. Kan sht mos me percjell as mikun asshoqin p gj..437. Peshku, qi xhet me rret, plum, me perzivoj e kariqe, t zott e ktyneveglave mrrin k dy pjes t gjojs..438. Peshku i xnun do t dahet me kokerr e aq pjessh a grumbujsh sgjuetar t jen, e madnei dahet me short, si ti biej kuje.2. Gioja'e peshkut me kosh a me kofen..439. Kofna a koshi nuk mnd t vhen per ball t'arve t hueja, nen t cillatrrjedh lumi..440. Po i u mbush mendja kuej me v kofnen a koshin per ball t tokve thueja, do t merret vesht me t zo'n e toks e, per ne e lasht ky me v, sikofnen si koshin, do t gjuejn zbashku, ase her niani, her tjetri..441. Si t vj kush kofnen a koshin, tjeterkush nuk mnd t'i vj permbi ta,edhpse n vend t vet..442. Po muer guxim kush, tuj v kofnen a koshin permbi jtetrin vetem prejmllefit, katundi k tager me u hjek kofhat t dyja lagjevet, e mos me i ln megjuejt aspak..443. Po pat kush per t lshue ndo'i lnd (tren) neper lum e i bani me dije tzott ekofnes a t koshit qi ti hjekin mj qi t kaloj landa, po nuk i hqen e ishgatrroi landa, dmi sht i t zott t kofnes e t koshit; i zoti i lands s'u kndo'i detyr.3,. Gjoja e peshkut me rrjell..444. Nder hurdha a rider vende fujit t ndjun, qi gjinden mbrenda kufinit thuei, nuk mundet kush me lshue rrjell per me mbyt peshk..445. Po i dha ljen i zoti i hurdhs, gjojen e dajn pergjyms..446. N gjoj t peshkut me rrjell, mrr pjes vetun aj, qi bjen ngarkicen errjellit.4. Gjoja e peshkut me br..447. Po u lshue bari neper hurdha, per t gjat t lumit, a neper prroje, peshkui mbytun sht i atyne, qi lshuen barin..448. Per njizetekater or nuk mnd t hullet kush me gjuejt nder kto vende..449. Peshkun e rnbytun me br, mnd t'a mrrin mbrapa t zott e barit per tgiat t lumit, p muejt kush me i ndal, edhpse shtyhen per t giat tkatundeve t Flamurit t huej.450. Krye 24 (njizetekater) orsh, tagri i atyne, qi lshuen br, mbaron..451. Si t jt lshue bari prej njanes lagje, lagja tjeter nuk mundet me lshuebarin tjeter as mbi as nen ata, qi e lshuen perpara.KRYE I PESMBDHETT.TREGTIJA.NYE I SHTATDHEGJASHTT.Percaktimi i tregtis..452. Kanni i tregtis a bln e shet p qyshke, d.m.th. me t kputun, a edh meqyshke, faqe dishmitarve, a edh me kapr..453. Kapari sht njaj grosh (t hollash), qi epet para s t mirret n dor gjaja,qi blehet..454. "Kapari t'a bn gjn fanden, pors do t lajsh shka t jesish pertej"..455. Po dhae nji a njiqind grosh kapr, ti j i zoti i gjs s kaparueme..456. "Kapari i mrrun nji her, nuk kthehet m"..457. Si t'epet kapari, njiqind bles me dal, shitsi nuk mnd t luej m..458. Po u pendue blesi, edh njiqInd grosh kapr me pas dhaAn, i hupin..459. Me b me u rrjt shitsi, tuj i a shit tjeterkuej gjn e kaparueme, pse idha m teper ai ~jetri, tregu sht i pallgjshm..460. Po hni puna nder Pleq e pgje, kanni e bn shitsin qi t'a stermrr'g.I*n e fi a ap atij, qi e pat kaparue..461. Me b me i r moh shitsi, s nuk k mrr kapr, e dhnsi nuk kdishmitr, kanni e on n b: po bani b., kapari hup..462. Gjaja e bleme me qyshke, po duel e met, i kthehet t zot't..463. Gjaja, qi blehet me frig mos sht e vjedhun, po i duel zoti mbasi u bl,blesi i on t aj, qi i a shiti e mimin qi pat dhn per at gj, do t'i a kthej shitsi igjs s vjedhun. Parimi i kannit sht