KRONİK BOYUN AĞRILI HASTALARDA BOYUN OKULU …

1

TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ

TIP FAKÜLTESİ

KRONİK BOYUN AĞRILI HASTALARDA BOYUN OKULU PROGRAMININ ETKİNLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Dr. Ümit SARP

FİZİKSEL TIP VE REHABİLİTASYON ANABİLİMDALI TIPTA UZMANLIK TEZİ

DANIŞMAN

Prof. Dr. Gülay DİNÇER

ANKARA 2011

i

KABUL VE ONAY

ii

ÖNSÖZ

Eğitimimde emeği geçen Sayın hocalarım Prof. Dr. Mesut Atay, Prof. Dr.

Süreyya Ergin, Prof. Dr. Bülent Seçkin, Prof. Dr. Gülay Dinçer, Prof. Dr. Peyman

Yalçın, Prof. Dr. Safiye Tuncer, Prof. Dr. Ayşe Küçükdeveci, Prof. Dr. Şehim

Kutlay, Prof. Dr. Şebnem Ataman, Prof. Dr. Yeşim Kurtaiş Aytür, Prof. Dr. Haydar

Gök, Prof. Dr. Birkan Sonel Tur, Doç. Dr. Nurben Süldür ve Doç. Dr. Ayşe

Bölükbaşı’ na teşekkür ederim.

Tezimin her aşamasında desteğini ve yardımını gördüğüm tez hocam Prof.

Dr. Gülay Dinçer’e ve Prof. Dr. Ayşe Küçükdeveci’ye ayrıca teşekkürlerimi

sunuyorum.

Rotasyonlarımda değerli bilgilerinden yararlandığım Sayın Hocalarıma,

Tezimin istatiksel analizinde katkılarını esirgemeyen Ankara Üniversitesi Tıp

Fakültesi Biyoistatistik Anabilim Dalı araştırma görevlilerinden Uzm. Dr. Derya

Öztuna’ya

Uzmanlık eğitimim süresince birlikte çalıştığımız asistan, fizyoterapist,

hemşire, ve personel arkadaşlarıma,

Tezimin hazırlanmasında ve eğitimimde emeği geçen herkese teşekkürlerimi

sunarım.

Dr. Ümit Sarp

2011

iii

İÇİNDEKİLER

KABUL VE ONAY .................................................................................................... i

ÖNSÖZ ......................................................................................................................ii

İÇİNDEKİLER ........................................................................................................iii

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ............................................................... v

ŞEKİLLER DİZİNİ...................................................................................................vi

TABLOLAR DİZİNİ ...............................................................................................vii

1. GiRiŞ VE AMAÇ............................................................................................ 1

2. GENEL BİLGİLER......................................................................................... 2

2.1. BOYUN AĞRISI .................................................................................... 2

2.1.1. Tanım ......................................................................................... 2

2.1.2. Epidemiyoloji............................................................................. 2

2.1.3. Etyoloji ...................................................................................... 2

2.1.4. Risk faktörleri ........................................................................... 4

2.2. ANATOMİ VE BİYOMEKANİK ......................................................... 4

2.2.1. Servikal Vertebra ....................................................................... 5

2.2.2. İntervertebral Disk .................................................................... 6

2.2.3. Servikal Omurganın Ligamanları .............................................. 7

2.2.4. Servikal Bölgenin Kasları .......................................................... 9

2.2.5. Servikal Bölgenin Sinirleri ...................................................... 12

2.3. BOYUN AĞRISI NEDENLERİ .......................................................... 12

2.3.1. Non Spesifik Boyun Ağrıları ................................................... 12

2.3.2. Servikal Strain ve Sprain ........................................................ 12

2.3.3. Whiplash Yaralanmaları .......................................................... 13

2.3.4. Servikal Spondiloz .................................................................. 13

2.3.5. Postüral Bozukluklar ve Mesleki Zorlanmalara Bağlı Boyun Ağrısı ............................................................................ 14

2.3.6. Servikal Disk Hernileri ............................................................ 15

2.4. KLİNİK................................................................................................. 15

2.4.1. Öykü......................................................................................... 15

2.4.2. Fizik Muayene ......................................................................... 16

2.4.3. Özel Testler.............................................................................. 16

2.4.4. Nörolojik Muayene .................................................................. 18

2.4.5. Laboratuvar .............................................................................. 20

2.4.6. Görüntüleme Yöntemleri ......................................................... 20

2.4.7. Elektronöromiyografi (ENMG) ............................................... 22

iv

2.5. TEDAVİ................................................................................................ 23

2.5.1. İstirahat ve Ortezler.................................................................. 23

2.5.2. Medikal Tedavi ........................................................................ 24

2.5.3. Fizik Tedavi Yöntemleri ......................................................... 24

2.5.4. Enjeksiyonlar .......................................................................... 28

2.5.5. Cerrahi Tedavi ......................................................................... 29

3. HASTALAR VE YÖNTEM ......................................................................... 30

3.1. Hastalar ................................................................................................. 30

3.2. Tedavi programı .................................................................................... 31

3.3. Değerlendirme....................................................................................... 37

3.3.1. Ağrı Şiddetinin Değerlendirimi ............................................... 37

3.3.2. Eklem Hareket Açıklığı Değerlendirimi.................................. 37

3.3.3. Fonksiyonel Durum Değerlendirimi ........................................ 38

3.3.4. Sağlıkla İlişkili Yaşam Kalitesi Değerlendirimi ...................... 38

3.3.5. İstatiksel Analiz ....................................................................... 39

4. BULGULAR ................................................................................................ 40

5. TARTIŞMA................................................................................................... 51

6. SONUÇLAR.................................................................................................. 57

7. ÖZET............................................................................................................. 58

8. SUMMARY .................................................................................................. 60

9. KAYNAKLAR ............................................................................................. 62

10. EKLER .......................................................................................................... 71

EK 1. Hasta Değerlendirme Formu ............................................................ 71

EK 2. VAS ve Likert ölçeği........................................................................ 73

EK 3. NPQ.................................................................................................. 74

EK 4. NHP.................................................................................................. 77

EK 5. Boyun Okulu Eğitim Programını İçeren Slayt Sunumuna Ait CD .................................................................................................... 80

v

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ

AOE : Atlanto-Oksipital Eklem

AAE : Atlanto-Aksiyal Eklem

ALL : Anterior Longitudinal Ligaman

PLL : Posterior Longitudinal Ligaman

SKM : Sternokleidomastoid

RKA : Rektus Kapitis Anterior

RKL : Rektus Kapitis Lateralis

NBA : Non-Spesifik Boyun Ağrısı

EHA : Eklem Hareket Açıklığı

DTR : Derin Tendon Refleksi

MRG : Manyetik Rezonans Görüntüleme

BT : Bilgisayarlı Tomografi

ENMG : Elektronöromiyografi

NSAİİ : Nonsteroid Anti İnflamatuar İlaçlar

DBF : Derin Boyun Fleksörleri

KDD : Kısa Dalga Diatermi

HP : Hotpack

TENS : Transkutan Elektriksel Sinir Stimülasyonu

VAS : Visuel Analog Skala (Görsel Ağrı Skalası)

NHP : Notthingham Health Profile (Notthingham Sağlık Profili)

NPQ : Northwick Park Neck Pain Questionnaire (Northwick Park Boyun

Ağrısı Anketi)

vi

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 3.1. Çalışmaya alınan hastaların değerlendirim şeması ............................. 31

Şekil 3.2. Derin Boyun Fleksörlerini Güçlendirme Egzersizleri......................... 33




Şekil 3.6. Germe-Gevşeme Egzersizleri.............................................................. 34






Şekil 3.12. İzometrik Egzersizler .......................................................................... 35




Şekil 3.16. İzotonik Egzersizler............................................................................. 36




vii

TABLOLAR DİZİNİ

Tablo 2.1. Boyun ağrısı nedenleri ........................................................................ 3

Tablo 2.2. Anterolateral bölgede yer alan boyun kasları ..................................... 9

Tablo 2.3. Posterolateral bölgede yer alan boyun kasları ................................. 11

Tablo 2.4. Servikal radikülopati bulguları ......................................................... 19

Tablo 2.5. Boyun ağrı yayılımı ve ağrı kaynakları. ........................................... 20

Tablo 4.1. Çalışmaya alınan hastaların demografik ve klinik özellikleri .......... 41

Tablo 4.2. Hastaların başlangıçtaki ağrı, eklem hareket açıklığı

değerlendirimi sonuçları .................................................................. 41

Tablo 4.3. Hastaların başlangıçtaki boyun disabilite değerlendirim

sonuçları............................................................................................ 42

Tablo 4.4. Hastaların başlangıçtaki sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi

değerlendirim sonuçları .................................................................... 42

Tablo 4.5. Ağrı durumuna ait parametrelerin başlangıç, 1., 3., 6.

aylardaki skorları .............................................................................. 43

Tablo 4.6. Boyun eklem hareket açıklığına ait parametrelerin başlangıç,

1., 3., 6. aylardaki skorları ................................................................ 44

Tablo 4.7. Boyun disabilite değerlendirimine ait parametrelerin

başlangıç, 1., 3., 6. aylardaki skorları ............................................... 45

Tablo 4.8. Sağlıkla ilişkili yaşam kalitesine ait parametrelerin başlangıç,

1., 3., 6. aylardaki skorları ................................................................ 46

Tablo 4.9. Ağrı parametrelerdeki iyileşme yönünden iki grubun

karşılaştırılması ................................................................................. 47

Tablo 4.10. Eklem hareket açıklığı değerlerindeki iyileşme yönünden iki

grubun karşılaştırılması .................................................................... 48

Tablo 4.11. Boyun disabilite değerlendirimine ait parametrelerdeki

iyileşme yönünden iki grubun karşılaştırılması ................................ 49

Tablo 4.12. Sağlıkla ilişkili yaşam kalitesine ait parametrelerdeki

iyileşme yönünden iki grubun karşılaştırılması ................................ 50

1

1. GİRİŞ ve AMAÇ

Boyun ağrısı oldukça sık görülen bir kas iskelet sistemi hastalığıdır. Bel

ağrısından sonra ikinci sıklıkta görülmektedir. Akut başlayan boyun ağrılarının

%30’u devam ederek kronik bir hal almaktadır. Ağrının devam ederek kronikleşmesi

tedavi maliyetini aynı zamanda iş gücü kaybını artırmaktadır. Boyun ağrısı en az bel

ağrısı kadar iş gücü kaybına yol açmaktadır. Bu nedenle özellikle kronikleştiği

dönemde boyun ağrısı tedavisi önem kazanmaktadır.

Boyun ağrılı hastaların tedavisinde tek bir tedavi yöntemi yeterli değildir.

Omurga mekaniğinin sağlıklı bir şekilde sürdürülmesi, esnek yapının korunması ve

mevcut ağrının ortadan kaldırılması ile günlük yaşam kalitesinin artırılması tedavinin

temel amacıdır. Boyun ağrılı hastaların tedavisinde; medikal tedavi, manüel tedavi,

fizyoterapi, lokal veya epidural enjeksiyonlar ve hasta eğitimi gibi birçok yaklaşım

mevcuttur. Kronik boyun ağrısında tedavide amaç; ağrısız eklem hareket açıklığının

sağlanması, nöromüsküler güç, endurans ve koordinasyonun yeniden kazanılması,

normal aktiviteye dönüş ve patolojinin tekrarının önlemeye yönelik olmalıdır.

Boyun ağrılı hastaların tedavi yaklaşımlarında ağrının önlenmesine yönelik

eğitim programları önemli bir yer tutmaktadır. Gün geçtikçe artan sedanter yaşam

nedeni ile kas güçsüzlüğü ve postür bozuklukları giderek yaygınlaşan problem haline

gelmiştir. Bu nedenle hasta eğitim programları ve bireylerin bilinçlendirilmesi daha

da önem kazanmaya başlamıştır (1,2).

Literatürlere bakıldığında, boyun ağrılı hastalarda hasta eğitimi ve egzersiz

programları ile ilgili çeşitli çalışmalar bulunmakla birlikte, eğitim programlarının

etkinliğini değerlendiren çalışmaların sayısı yeterli değildir. Özellikle boyun ağrılı

hastalarda boyun okulu programının etkinliği ile ilgili tek bir çalışma mevcut olup

sonuçlarda etkin olduğu konusunda anlamlı sonuçlar elde edilememiştir (3). Bizim

ülkemizde de bu konu ile ilgili çalışma bulunmamaktadır. Bizim yaptığımız bu

randomize, kontrollü çalışmanın amacı, kronik boyun ağrılı hastalarda eğitim

programının etkinliğini araştırmaktır.

2

2. GENEL BİLGİLER

2.1. BOYUN AĞRISI

2.1.1. Tanım

Boyun ağrısı, servikal spinal sinirler tarafından innerve edilen ağrıya duyarlı

yapıların patolojileri sonucu gelişir. Boyunda ağrıya duyarlı olan bu yapılar vertebral

kemikler, servikal ligamanlar, radiksler, artiküler faset eklemler ve kapsülü, medulla

spinalisi çevreleyen dura ve boyun çevresi kaslardır. Ayrıca bu yapıların dışında

boyunda yer alan diğer dokuların patolojileri veya viseral-somatik yapılardan

yansıyan ağrılarda boyun ağrısı şeklinde kendini gösterebilir (4).

2.1.2. Epidemiyoloji

Boyun ağrısı oldukça sık görülen bir kas iskelet sistemi problemidir. Erişkin

yaş popülasyonunun %10’ unda boyun ağrısı saptanır. Popülasyonun %12-24’ ünde

yılda en az bir kez boyun ağrısı geliştiği gösterilmiştir. Kadınlarda %12 sıklıkta

görülürken, erkeklerde % 9 sıklıkla görülür (5,6,7).

Boyun ağrısı sıklığı çalışan kesim de daha fazladır ve çalışan kadınların en

sık hastaneye başvuru nedenleri arasında yer aldığı düşünülmektedir. İşçilerin %51-

80’i yaşamlarında en az bir kez boyun ve kol ağrısı atağı geçirdiği gösterilmiştir (8).

2.1.3 Etyoloji

Boyun ağrısı daha öncede bahsedildiği gibi birçok etyolojik faktörün neden

olduğu bir durumdur. Servikal bölgenin ağrıya duyarlı yapılarının kendi

patolojilerinden kaynaklanabileceği gibi, baş ağrılarında, temporamandibular eklem

hastalıklarında, görme problemlerinde, inflamatuar patolojilerde ve fibromiyaljiden

3

yansıyan ağrılara kadar birçok çeşit patolojik durum ile iç içe olabilir (9). Servikal

omurga bozuklukları boyun ağrısına ek olarak ekstremite ağrısı olarak da ortaya

çıkabilir. Servikal strain, diskojenik ağrı, faset kaynaklı ağrılar, miyofasiyal ağrı

boyun ağrısı yapan sebepler arasındadır. Servikal radikülopati ve miyelopati ise

ekstremite semptomlarına ve nörolojik fonksiyon kaybına neden olan servikal bölge

hastalıklarıdır. Boyun ağrısı nedenleri tablo 2.1’ de sunulmuştur (10).

Tablo 2.1. Boyun ağrısı nedenleri

Boyun ağrısı nedenleri

Osteoartrit Gut

Servikal strain Septik Artirt ve Diskit

Disk herniasyonları Menenjit

Yumuşak doku yaralanmaları Lyme Hastalığı

Miyofasiyal ağrı sendromları Herpes Zoster

Kırık-dislokasyonlar Troidit

Romatoid artrit Servikal Lenfadenit

Juvenil Romatoid Artrit Neoplazm (pankoast tümörü)

Diffüz İdiyopatik Skeletal

Hiperostoz

Özafajit

Metobolik Kemik Hastalıkları Anjina

Hiyoid Kemik Sendromları Vasküler Patolojiler

Boyun-Dil Sendromu Torasik Outlet Sendromu

Longus Koli Kas Sendromları Brakiyal Pleksus Lezyonları

Kompleks Bölgesel Ağrı Sendromu Siringomiyeli

Tortikollis Klippel Feil Sendromu

4

2.1.4. Risk Faktörleri

Boyun ağrısı için risk faktörlerinin araştırıldığı bir çalışmada; yaş, beden kitle

indeksi, sigara ve alkolün boyun ağrısını artıran bir faktör olmadığı saptanmıştır.

Aynı zamanda kadınlarda, mevcut hastalığı ya da disabilitesi sebebiyle meslek sahibi

olamayanlarda, evli olmayanlarda ve çocuk sahibi olanlarda boyun ağrısı riskinin

arttığı görülmüştür (11). Diş doktorları, maden ocaklarında çalışan işçiler, ağır iş

yükünde ve demir-dökümhanelerde çalışanlar, devlet memurları, çiftçilerde ve

müzisyenlerde boyun ağrılarının daha sık görüldüğü gösterilmiştir. Yapılan diğer

çalışmalarda boyun ağrısı için en önemli risk faktörünün postür bozukluğu olduğu

gösterilmiştir. Uzun süreli ve aşırı boyun fleksiyon postüründe durmanın boyun

ağrısına neden olan önemli bir faktör olduğu düşünülmüştür. Postürde minimal

bozuklukların boyun ağrısına ne kadar etki yaptığı konusunda net bir görüş olmasa

da boyun ağrısı genellikle boynun uzun süre aynı postürde kalması veya boyuna

hiperekstansiyon biçiminde yük vermeyi gerektiren işlerde de ortaya çıkabileceği

düşünülmektedir. Boyun ağrısı ve meslek ile ilişkili risk faktörlerinin incelendiği

diğer bir çalışmada boyun fleksiyon postürü, üst ekstremite kas gücü ve postürünün,

oturma süresinin, el ve kol vibrasyonunun ve çalışma ortamının dizaynı ile ağrı

arasında pozitif ilişki bulunmuştur (4,12).

Boyun ağrısının etyoloji ve gelişiminde psikolojik değişkenlerin rolü

üzerinde durulmuş ve stres bozukluğunun boyun ağrıları için önemli risk oluşturduğu

saptanmıştır (13).

2.2. ANATOMİ VE BİYOMEKANİK

Boyun yedi servikal vertebradan meydana gelmektedir. Beş intervertebral

disk, oniki unkovertebral eklem (luschka eklemleri) ve ondört zigapofizeal (faset)

eklem sayesinde birleşmektedir. Sekiz çift servikal sinir omurgayı terketmektedir.

Servikal omurganın ilk iki vertebrası diğer alt seviyedeki vertebralardan hem

anatomik hem de fonksiyonel açıdan farklıdır. Bu farklılık esas alınarak servikal

omurga üst servikal segment ((C1 (atlas)-C2 (aksis)) ve alt servikal segment (C3-C7)

5

olarak iki ayrı fonksiyonel ünite olarak sınıflandırılmıştır (14). Oksiput ile atlas arası

atlanto-oksipital eklem (AOE) ile atlas ve aksis arasında atlanto-aksiyal eklem

(AAE) yer alır. C2’ den C7’ ye kadar olan vertebra korpusları ön kısımda

intervertebral disk ve luschka eklemleri ile arka kısımda ise faset eklemler aracılığı

ile eklem yaparlar (15).

2.2.1. Servikal Omurga ve Yapısı

Servikal yedi vertebradan atlas ve aksis belirgin farklılık göstermesine

rağmen 3. vertebradan 7. Vertebraya kadar olan diğer servikal vertebralar küçük bazı

değişiklikler dışında benzer özellik göstermektedir. Servikal vertebralar tüm

omurganın en çok hareket eden bölümüdür. Servikal vertebraların alt seviyede

bulunan vertebralardan en önemli farklılıkları transvers foraminaları

bulundurmasıdır. Arteria vertebralis bu transvers foraminalardan yol alarak

intrakranial yapıların ve spinal kordun kanlanmasını sağlar (16).

Atlas ve aksisin diğer bir farkı ise iki vertebra aralarında servikal disk

içermemesidir. Ayrıca atlasın corpusu bulunmamaktadır. Aksis başın boyun üzerinde

rotasyonunda asıl rol alan odontoid proses (dens) denilen kemik çıkıntıya sahiptir.

Atlasın alt yüzünde aksisin odontoid çıkıntısı ile eklem yapmak üzere özelleşmiş

eklem yüzeyi mevcuttur. Odontoid anterior yüzeyi ile atlasın alt yüzünde bulunan

eklem yüzeyi arasında AAE oluşmaktadır. Aksis süperior, inferior ve odontoid

fasetlerden oluşan altı tane eklem yüzü içermektedir (17).

Servikal bölgenin fleksiyon-ekstansiyon hareketinin 150’ si AOE’ de, 100’ si

AAE’de meydana gelirken rotasyonun hemen hemen 500’ si AAE seviyesinde

gerçekleşir. Lateral fleksiyonun ise 30’ si AOE, 50’ si aksis ile C3 vertebra arasında

meydana gelirken, AAE’ de bu hareket oluşmaz (18).

Servikal omurgada süperior faset eklemler yukarı, arkaya ve mediale doğru,

inferior faset eklemler ise aşağı, öne ve laterale doğru yerleşim gösterirler. Faset

eklemler iki ardışık vertebranın süperior ve inferior artiküler çıkıntıları arasında

6

oluşan eklem kıkırdağı ve kapsüle sahip olan planar tipte eklemlerdir. Faset

eklemlerde hareket kayma biçiminde gerçekleşmektedir. Faset eklemler içerdiği

kapsülü ve sinovyumu nedeni ile sinoviyal eklem olarak gruplandırılır. Eklem

kapsülü omurga stabilitesine önemli katkı sağlamaktadır. Faset eklemlerdeki

fleksiyon-ekstansiyon hareketleri en çok C5-6 daha sonra sırası ile C4-5 ve C6-7

vertebralar düzeyinde gerçekleşmektedir. Bu nedenle en fazla dejeneratif

değişiklikler bu seviyelerde gözlenmektedir. Luschka eklemleri ise atlas ve aksis

arasında bulunmaz. C3-C7 arasında yer alan, kıkırdak ve sinovyal zar içermeyen tam

bir ekleme benzemeyen eklemsi oluşumlardır (16,19).

C2-6 arası seviyelerde bulunan faset eklemler ile servikal omurganın

longitudinal ekseni arasında 450’ ye yakın açılanma görülürken, C6-7 düzeyine

indikçe bu açı daha da dik hale gelir. Eklemlerde oluşan bu açılanma, vertebraların

anterior ve inferior instabilitesine ve aşırı rotasyonlarına engel olur. Posterior

longitudinal ligaman (PLL), ligamentum flavum, faset eklem kapsülü, interspinöz

ligamanlar da servikal omurganın aşırı fleksiyona kısıtlayarak stabiliteye katkıda

bulunurlar (20). Anterior longitudinal ligament (ALL), annulus fibrosus, spinöz

çıkıntılar ve laminaların arkada sıkışması ise aşırı ekstansiyonu engelleyici

stabiliteye katkı sağlarlar. Alt servikal bölgelerde faset eklemlerin daha dik olarak

yerleşimi fleksiyon, ekstansiyon ve az miktarda lateral fleksiyona izin verir. C2-3 ve

C7-T1 arasındaki her segmentte meydana gelen hareket açıklığı, fleksiyondan

ekstansiyona kadar olan toplam hareket açıklığının 100 ‘si, 100 lateral fleksiyon ve

100 aksiyal rotasyondur. Fleksiyon, ekstansiyon ve aksiyal rotasyonlar orta servikal

bölgede en fazladır. Lateral fleksiyon en çok C2-3’te olur (21). Servikal fleksiyon ve

ekstansiyon hareketinin büyük bir kısmı C5-6 ve C6-7’de gerçekleşir. Bu sebeble

osteofit oluşumları yine en fazla bu seviyelerde görülür (22).

2.2.2. İntervertebral Disk

İntervertebral disk, ardışık iki vertebra corpusu arasında yer alan

oluşumlardır. Diskin yapısı nükleus pulposus onu çevreleyen anulus fibrosus ve

7

vertebral endplateler ile ilişki halinde bulunan kartilajenöz lamellerden meydana

gelir.

Nükleus pulposus, jelatinöz matriks içinde bulunan esnek, ince kollagen

liflerden meydana gelmiş vizköz yapı halindedir (23). Sıvı içeriği yaşlanma ile

beraber giderek azalmaktadır. Kuru ağırlığının hemen hemen üçte biri tip-2

kollagenlerden meydana gelmektedir. Kondrotin-6 ve 4 sülfat, keratan sülfat gibi

proteoglikanlar ve hyarulonik asit içermektedir (23, 24). Anulus fibrosus yoğun

kollagen içeriğe sahip olmanın yanısıra yüksek miktarlarda su içermektedir. Kuru

ağırlığının yarısını kollagen lifler doldurmaktadır. Diğer yarısını ise proteoglikanlar

ve glikoproteinler meydana getirmektedir (23).

Servikal diskler, omurganın diğer seviyelerinde bulunan intervertebral

disklerden farklılık göstermektedir. Servikal disklerin bütün çevresi boyunca

konsantrik olarak dizilmiş anulus fibrosiz görülmektedir. Anulus fibrosiz ön tarafda

kalınlaşırken arkaya ve yanlara gittikçe incelme göstermektedir (25). Diskin anterior

kısmı, posterior kısma göre daha kalın olması nedeni ile servikal lordozun fizyolojik

duruşunu sağlamaktadır. Anulusun posterior kısmı longitudinal olarak uzanım

gösteren birkaç lifden meydana gelmektedir. Diskin arka kısmını yalnız PLL

örtmüştür (26). Anulusda posterior liflerinin var olmaması herniasyon için

kolaylaştırıcı bir etken olarak karşımıza çıkmaktadır. Anterior disk sempatik trunkus

ve dalları ile posterior disk, PLL, anterior dura, sinuvertebral sinirlerin meydana

getirdiği posterior pleksus ile innerve olur (27).

2.2.3. Servikal Omurganın Ligamanları

Servikal omurga ligamanları ileri derecede esneklik gösterir. Bu esneklik

sayesinde ligamanlar spinal kord ve sinirleri, boyunda oluşan stres ve travmaya karşı

koruyabilmektedir (24).

8

Anterior Longitudinal Ligaman: Vertebra korpusları ve aralarında bulunan

disklerin anterior kısmı boyunca seyreder. ALL aşırı boyun ekstansiyonuna engel

olarak omurganın stabilitesine katkıda blunur. Atlas ve oksiput mesafesi arasında

uzanan bölümü atlanto-oksipital membranı meydana getirir. Oksipitusun farengeal ve

atlasın ön tüberkülünden başlayıp sakruma kadar uzanır ve ön yüzüne yapışır

(28,30,31).

Posterior Longitudinal Ligaman: Spinal kanal içinde vertebra korpusları ve

aralarında bulunan disklerin posterior kısmı boyunca seyreder. Atlasa temas etmez.

Foramen magnum lateraline yapışarak tektoryal membranın oluşumunu sağlar. Aksis

posteriorundan başlar ve sakral omurgaya kadar uzanır. Servikal fleksiyon hareketi

bu ligamanın aşırı gerilmesine sebeb olur. Servikal vertebraları ve diskleri

posteriordan destekler.

Alar Ligaman: Densin lateral tarafından başlar ve foramen magnumun

lateral kenarına yapışırak servikal rotasyonu kısıtlayıcı etki gösterir (28,30,31).

Anterior Atlanto-oksipital Membran: Atlas arkusunun anteriorunun üst

kenarı ile foramen magnumun ön kenarı arasında uzanan bir membrandır (28).

Posterior Atlanto-oksipital Membran: Atlasın arkus posteriorunun üst

kenarı ile foramen magnumun arka kenarı arasında uzanır. Vertebral arterin ve C1

spinal sinir kökünün geçişi için bir açıklık oluşturur (28).

Apikal Ligaman: Densin tepesinden foramen magnumun anterior kenarına

uzanır. Atlanto-oksipital ünitede meydana gelen rotasyonu kısıtlar.

Krusiform Ligaman: Transvers ve vertikal olarak iki kısımdan oluşur.

Transvers kısım atlasın massa lateralislerine tutunur ve densi, atlasın anterior

arkusuna bağlar. Vertikal kısım aksis gövdesinin posteriorundan foramen magnumun

anterioruna uzanır (28).

Tektoryal Membran: Aksis korpusunun posteriorundan başlar ve oksipital

kemiğe tutunur. Densi posteriordan sarar (28).

9

Ligamentum Flavum: Vertebraların laminaları arasına tutunur.

Nukal ligaman alt spinal düzeydeki supraspinöz ve infraspinöz ligamanların

yerini almıştır. Eksternal oksipital protüberans ve C7 arasında uzanmaktadır.

Boyunun arkasındaki kaslar için yapışma yeri oluşturmaktadır (29, 30).

2.2.4. Kas Yapıları

Servikal kaslar anterolateral ve posterior bölgede bulunan kas grupları olarak

yerleşimlerine göre iki farklı şekilde incelenebilir.

Anterolateral Bölgede Yer Alan Kaslar: Anterolateral bölgede yer alan

kaslardan sternokleidomastoid (SKM) kası spinal aksesuar sinir tarafından innerve

edilirken, bunun dışındakiler servikal pleksus dalları tarafından innerve edilir (Tablo

2.2) (31).

Tablo 2.2. Anterolateral bölgede yer alan boyun kasları

Sternokleidomastoid kası (SKM)

Skalen kaslar

Longus koli

Rektus kapitis anterior (RKA)

Rektus kapitis lateralis (RKL)

Sternokleidomastoid Kası: Boynun anteriorunda yer alan yüzeyel bir kastır.

Klavikulanın mediali ve manubriumdan orjin alarak mastoid çıkıntı ve oksipital

kemiğin süperior nukal çizgisinde sonlanır. Boynun her iki yanında oblik olarak

uzanmaktadır. Unilateral kasıldığında aynı tarafa lateral fleksiyon ve karşı tarafa

rotasyonu sağlar. Bilateral kasıldığında başın protraksiyonuna neden olur (31,32).

10

Skalen Kaslar: Skalen kaslar servikal vertebranın transvers çıkıntılarından, 1.

ve 2. kostaya aşağı ve laterale doğru uzanmaktadır ve servikal omurgada lateral

fleksiyonu gerçekleştirir (29). Anterior, median ve posterior olarak 3 ayrı oluşum

gösterirler. Servikal omurganın rotasyonuna ve alt servikal bölgenin fleksiyonuna

katkıda bulunmaktadır. Orta ve alt servikal segmentlerin bilateral vertikal

stabilitesini sağlamaktadır (32).

Rektus Kapitis Anterior ve Rektus Kapitis Lateralis: Atlas transvers

çıkıntısından oksipital kemik altına kadar seyreder. RKL oksipital kemiğin lateraline

yapışarak servikal omurganın lateral fleksiyonunda, RKA ise oksipital kemiğin

anterioruna yapışırak servikal omurganın fleksiyonunda rol alır (31).

Longus Kolli ve Longus Kapitis Kasları: Vertikal stabiliteye katkı

sağlamaktadırlar. Atlası direkt etkilerek fleksiyon yaptırırlar.

Longus Kolli: Torakal 3. Veretebradan atlasa kadar vertebraların anterior

yüzünde servikal bölge boyunca uzanmaktadır. Vertebral kolonun anterior yüzünde

tümüyle seyreden tek kas olma özelliği gösterir. Ön lifleri ile servikal fleksiyon,

lateral lifler ile vertikal stabilizasyona yardım eder.

Longus Kapitis: Orta servikal vertebraların transvers çıkıntıları, alt servikal

vertebralar ve oksipital kemiğe uzanır. Üst servikal bölgenin fleksiyonu ve lateral

fleksiyonunda rol alır (31,32).

Posterolateral Bölgede Yer Alan Kaslar: Bu bölgede bulunan bütün kas

yapıları servikal spinal sinirlerin arka kökleri tarafından innerve olmaktadır (Tablo

2.3) (31).

11

Tablo 2.3. Posterolateral bölgede yer alan boyun kasları

Suboksipital kaslar Splenius Kasları

Rektus kapitis posterior major Splenius Kapitis

Rektus kapitis posterior minör Splenius Servisis

Obliqus kapitis süperior

Obliqus kapitis inferior

Splenius Servisis ve Kapitis: C7-T6 vertebraların spinöz çıkıntılarından ve

nukal ligamentin alt yarısından başlarlar. Splenius kapitis kası süperior nukal

ligamanın lateralinde, splenius servisis kası C1-3 transvers çıkıntılarının

posteriorunda sonlanır. Unilateral kasıldıklarında boyun lateral fleksiyon ve aksiyal

rotasyonuna, bilateral kasıldıklarında üst servikal segmentte ekstansiyona yol açarlar.

Suboksipital Kaslar: Bu kaslar atlas, aksis ve oksipitus arasında uzanarak

üst servikal segment eklemlerin kontrolünü sağlarlar. Derin servikal bölgede

yerleşmişlerdir (32).

Diğer kaslar

Levator Skapula: C1-4 transvers çıkıntılarından başlar. Ancak bu noktayı

skapulalara etki etmek için kullanır.

Trapezius Kası: Eksternal oksipital protuberans ve oksipital kemikteki

süperior nukal ligamentten, torasik vertebraların spinöz çıkıntılarından başlar. Üst

lifleri klavikulanın dış üçte birinin iç kenarlarını, akromiyonu ve spina skapulanın üst

kenarını yukarı doğru çeker. Alt lifler spina skapulanın tüberkülünü aşağı doğru

çeker (29,32).

12

2.2.5. Servikal Bölgenin Sinirleri

Omurilik, dorsal ve ventral kökler ve ramuslar, spinal sinirler servikal

bölgenin nöral elemanlarıdır. Spinal sinirler intervertebral foramen aracılığı ile spinal

kanaldan çıkarlar. C3-7 arası sinirler pedikülün üstünden çıkarken C8 siniri C7

pedikülü altından çıkmaktadır. Spinal sinirler foramenden çıkışının ardından dorsal

ve ventral dallara ayrılırlar. C5-T1 ventral dallar brakial pleksusu, C1-4 servikal

pleksusu oluştururken, C1 ve C2 AOE ve AAE innerve ederler (27).

2.3. BOYUN AĞRISI NEDENLERİ

2.3.1. Non-Spesifik Boyun Ağrısı

Non-spesifik boyun ağrısı (NBA) tanımında; servikal kaslarda gerginlik,

intervertabral eklemlerde zorlanma, whiplash yaralanmaları ve mekanik nedenlerden

dolayı meydana gelen boyun ve omuz ağrısını içermektedir. Hastalarda enfeksiyon,

inflamatuar artritler gibi altta yatan nedenlere bağlı boyun ağrıları için bu terim

kullanılmamaktadır (33). NBA etyolojisine bakıldığında kötü postür, anksiyete,

servikal zorlanmalar, spor aktiviteler veya işe bağlı aktiviteler ile ilişkili durumlarda

ortaya çıkdığı görülmektedir ve genelde tek bir nedene bağlı değildir (34, 35, 36).

Hastaların büyük çoğunluğunda hastalığın belirti ve bulguları ile radyolojik değerler

arasında herhangi bir ilişki yoktur ve genelde altta yatan neden saptanamamaktadır

(36, 37). Patofizyolojisinde travmatik nedenler dışında non-travmatik nedenler ve

semptomlarda yer almaktadır (38).

2.3.2. Servikal Strain ve Sprain

Boyun ağrısının en sık görülen nedeni boyun kaslarının strain ya da spraine

maruz kalmasıdır. Tendon gibi kontraktil yapılarda anormal gerilme ile oluşan

incinme ve kas tendon bileşkesinde yırtılma görülen durum strain olarak tanımlanır.

Sprain ise ligaman, kapsül ve bursa gibi kontraktil olmayan elemanların gerilmesi ile

13

meydana gelen incinme veya yırtılma durumunu ifade eder. Her iki durumun

ayırımını yapmak zordur. Ani boyun hareketleri, aşırı stres, kötü postür, uygun

olmayan uyku ve yatış alışkanlıkları, soğuk maruziyeti gibi nedenlerle gelişebilir.

Belirtiler ilk 48 saatte gelişir. Birkaç günde azalır. Boyun, sırt ve omuz kaslarında

spazm ve lordozda azalma gözlenir. Boyun hareket açıklığı kısıtlıdır. Nörolojik

defisit gözlenmez (39).

2.3.3. Whiplash Yaralanması

Travma sonrası omurganın ani fleksiyona ve ekstansiyona zorlanması nedeni

ile gelişen akserelasyon ve deserelasyon tipi yaralanmadır (40, 41). Arkadan

çarpmalarda aracın öne ani hızlanması nedeni ile gövdenin hareket etmesi boyunu

ekstansiyona zorlar ve sonrasında baş ani fleksiyona gelir.

ALL, SKM ve skalen kaslarda hasar, disklerde kopmalar, kemiklerde ve faset

eklemlerde hasara neden olabilir. PLL ve ligamentum flavum bu travmadan

etkilenmez. En sık faset eklem kaynaklı ağrıya neden olur (42, 43). Boyun arkasında

boyun ağrısı, tutukluk, baş ağrısı, işitme, görme, uyku problemleri ve paresteziler

görülebilir. Eklem hareket kısıtlılığı ve kas spazmı saptanır. Nörolojik kayba neden

olmaz (44, 45).

2.3.4. Servikal Spondiloz

Dejeneratif disk hastalığına sekonder faset eklem ve ligamandaki

dejenerasyon ve vertebrada reaktif kemik değişiklikleri ile karakterize durumdur.

Spondilozda disk mesafesinde daralma ve endplatelerde biyomekanik stress sonucu

vertebrada skleroz, endplatede düzensizlik ve osteofitler gelişir. Fasetlere binen yük

artması ve osteofitler, transvers foramenlerde daralmaya yol açar. Omurga ve

eklemlerde instabilite omurga çevresi yumuşak dokularda hasara yol açar.

14

Servikal vertebra omurganın en hareketli bölümü olması nedeni ile deneratif

değişiklikler bu bölgede daha erken yaşlarda görülür. Disklerde başlayan

dejenerasyona unkovertebral, faset eklemler, longitudinal ligaman ve ligamentum

flavumdaki dejeneratif değişiklikler eklenir. Ağrı, boyunda tutukluk, sinir kökü

irritasyonları, myelomalazi, vertebrobaziller yetmezlik ve disfajiye neden olur. Faset

ve atlanto-aksiyel osteoartrit sendromları spondilozun bileşenleridir.

Servikal hareket segmentinin dejenerasyonu osseoligamentöz yapıların

üzerindeki tekrarlayan hareketlerin, stres ve strainin etkisidir. Genetik ve çevresel

etkenler dejenerasyonu hızlandırır. En hareketli segmentlerde (C5-6 ve C6-7) en çok

dejenerasyon görüldüğü yerlerdir (46).

2.3.5. Postüral Bozukluklar ve Mesleki Zorlanmalara Bağlı Boyun Ağrısı

Boyun kasları en iyi nötral pozisyonda çalışır. Boyunun uzun süre aynı

anormal postürde tutularak çalışılması gerektiren mesleklerde (yük taşıyanlar, masa

veya bilgisayar başında çalışanlar, diş teknisyen, baş seviyesinin üzerinde yapılan

işler, uzun süreli telefon kullanımı vb.) kronik boyun ağrısı görülebilmektedir.

Ayrıca aşırı çalışma yükü, çalışanın psikososyal ve sağlık durumunun kötü olması

patolojiyi ağırlaştırır.

Başın öne doğru anormal postürüne sebep olan baş ileri postürü de eklem ve

kaslara aşırı yük bindirerek boyun ağrısı yapan postüral bozukluğa neden olur. Bu

anormal postür servikal alt segmentin fleksiyonu, üst servikal segmentin

ekstansiyonu ile olur. Levator skapula, SKM, skalen, suboksipital, pektoralis major

ve minör, trapezius üst kısmı izometrik kasılırken, alt servikal, torasik erektör spine,

rhomboid kaslar ve trapezius orta ve alt kısmı uzamış ve gerilmiştir. Kasların

gerilmesi mandibulanın geriye çekilmesine neden olduğu için temporamandibular

eklem ağrıları bu duruma eşlik edebilir.

15

Boyun ve sırt ağrısına baş ağrısı eşlik eder. Klinik değerlendirmede kas

spazmı belirgindir. Tedavide anormal postür önlenmeli, postüral yük azaltılmalıdır.

Pektoral kası germe, trapezius ve rhomboid güçlendirme egzersizleri önerilir (18).

2.3.6. Servikal Disk Hernileri

Servikal disk hernisi, yırtılan annulus fibrosustan dışarı taşan nükleus

pulposus parçasının, PLL altında oluşturduğu anatomik yapı ve buna bağlı klinik

tabloyu tanımlar. Herniye materyal oblik, aşağı ve yukarı yönde hareket edebilir.

Oksiput ve C1 ile C2 arası disk bulunmaz. Herniler median, paramedian ve lateral

olarak sınıflandırılır. Luschka eklemleri lateral bölgeyi desteklediğinden dolayı

lateral herniasyonlar luschka ekleminin olmadığı C7-T1 seviyesinde sıktır. Median

ve paramedian herniler spinal kordu etkileyerek miyelopati, lateral herniasyonlar ise

sinir kökünü etkileyerek radikülopati oluştururlar.

Servikal disk hernisi en çok C5-6, C6-7 arasında gözlenir. Üst segment disk

herniasyonu, diğer segmentlerde spondilitik değişiklikler gelişmiş yaşlılarda ortaya

çıkar. Median, paramedian herniler spinal korda basısı ile miyelopati, lateral

herniasyonlar sinir kökü basısı ile radikülopati oluştururlar (47).

2.4. KLİNİK

2.4.1. Öykü

Boyun ağrılı hastalarda yakınmanın tam lokalizasyonu, ne kadar süredir

devam ettiği, yakınmaları başlatan nedenlerin ne olduğu, kliniğin seyri, ağrının

yayılımı, boyun ağrıları nedeni ile daha önce almış olduğu tedaviler ve tedavilerin

etkileri araştırılmalıdır (48).

16

2.4.2. Fizik Muayene

Hastalarda fizik muayene yapılırken genel bir inspeksiyon, tüm yapıların

palpasyonu, eklem hareket açıklığının (EHA) değerlendirimi, boyun muayenesine

özel testler yapılarak ayrıntılı bir nörolojik muayene tanıyı kolaylaştırmaktadır.

İnspeksiyon: İnspeksiyonda sadece servikal bölgenin değil hastanın genel

postürü, yürüyüş analizi, servikal lordozu, boyun ile omuz hareketleri arasındaki

ilişki gözlemlenir. Asimetri, atrofi, hiyoid kemik, tiroid kıkırdağı, tiroid bezi, birinci

krikoid halka incelenir. Cilt lezyonları ve renk değişiklikleri gözden geçirilir (27,49).

Palpasyon: Muayenenin hastanın supin pozisyonunda yatarak yapılması

daha uygundur. Boyun anterior kısmında; C3 vertebra hizasında olan hiyoid kemik,

tiroid kıkırdak noktası C4-5 alt seviyesi, C6 vertebra hizasına gelen birinci krikoid

halka palpasyonu eklemlerin yerini belirlemeye aynı zamanda ve bu yapıların

palpasyonuna olanak sağlar. SKM ve skalen kas, lenf nodları, palpe edilmelidir.

Arka kısımda; Paraspinal kaslar, nukal çizgi, spinöz çıkıntılar, trapezius kası

değerlendirilebilir (27).

Eklem Hareket Açıklığı (EHA): Boyun hareketleri hasta dik olarak

otururken veya ayakta dik postürde iken değerlendirilebilir. Boyun fleksiyon ve

ekstansiyonun EHA’ nın yarısı oksiput ile atlas arasında diğer yarısı ise C5-C6’da en

fazla olmakla beraber alt servikal vertebralarda aynı oranda meydana gelmektedir.

Rotasyonun yarısı AAE’ de diğer yarısı ise kalan vertebralar arasında eşit miktarda

gerçekleşir. Lateral fleksiyonlara ise tüm seviyelerde hareket eşit katılır. Boyun

hareketleri aktif ve pasif olarak ölçülebilir. Erişkinlerde fleksiyon-ekstansiyon 700,

450 lateral fleksiyon, 900 rotasyon gözlenir (50,51).

2.4.3. Özel Testler

Servikal Kompresyon Testi: Hasta oturur pozisyonda iken doktor boyuna

çeşitli açılarda kuvvet uygular. Radiküler belirtilerin ortaya çıkması sinir kökü

basısını akla getirir. Herhangi bir dermatoma uymayan ağrı varlığında ağrının

17

eklemlerden ve boyun çevresi dokuların patolojilerinden kaynaklandığını

düşündürür. Boyun fleksiyonda uygulanan aksiyel yönde kompresyon ile radiküler

ağrının varlığı posterolateral disk hernisini düşündürür. Boyun 300 ekstansiyonda

iken yapılan kompresyon diskin bütünlüğünü değerlendirir. Radiküler yayılan ağrı

olmadan sadece boyun ağrısı olması ağrının faset kaynaklı olabileceğini düşündürür.

Spurling testinde ise boyun bir tarafa rotasyonda eğilmiş ve ekstansiyon

pozisyonunda iken kompresyon uygulanır. Faset patolojilerinde ve sinir kökü basısı

varlığında ağrı artacaktır (52,53).

Servikal Distraksiyon Testi: Doktor elini hastanın çenesinin altına diğer

elini ise başın arkasına yerleştirir ve hastanın başından yukarı doğru distraksiyona

zorlar. Bu sırada hastanın mevcut ağrısının azalması sinir kökü irritasyonunu

gösterir. Eğer bu test sırasında ağrı artıyorsa ağrının kaynağı olarak kaslar ya da

ligaman hasarı düşünülür (54).

Lhermitte Belirtisi: Hasta oturur pozisyonda iken hastanın başı hızla

fleksiyona zorlanır. Hasta servikal bölgeden omurga trasesi boyunca aşağı doğru

yayılan elektrik çarpmasına benzer bir hisden yakınırsa test pozitiftir. Spinal kordun

ilgilendiren hastalıklarda ortaya çıkar (54).

Soto-Hall Testi: Hasta sırt üstü pozisyonda yatar iken çenesini sternumana

değdirmesi istenir, bu durumda ağrı oluşması boyun posterior kaslarında kısalma ile

ilişkilidir. Sonrasında doktor hastanın başını pasif şekilde öne doğru eğerek

beraberinde sternuma minimal baskı yapar. Bu esnada boyun posteriorunda ağrı

oluşması servikal omurga kemik ya da ligamanlarının patolojisini düşündürür (56).

Valsalva Testi: hasta başparmağını ağzında olacak şekilde oturtulur ve

kuvvetle üfleyerek başparmağını dışarı itmesi istenir. İntraspinal basıncın artması yer

kaplayan kitlelerin varlığını açığa çıkarır. İlgili dermatomlarda radiküler belirtiler

gözlenir (57).

O’donoghue Testi: Hasta oturur pozisyonda iken, hastanın başı pasif olarak

önce bir tarafa, sonra diğer tarafa doğru eğilir. Pasif tarafa eğilme esanasında ağrı

18

meydana gelmesi ligamanların veya eklemlerin patolojilerini düşündürür. Sonrasında

hastadan zigomatik kemik ve şakaktan uygulanan dirence karşı, başını bir yana

eğmesi istenir. Paravertebral kasların bilateral izometrik bir şekilde kasıldığı bu test

sırasında ağrı meydana gelmesi kas problemini düşündürür (52).

Abdüksiyon Rahatlama Bulgusu: Hasta yakınmalarının bulunduğu elini

başının üzerine koyar böylece omuzu abdüksiyona getirir. Radiküler yakınmaların bu

manevra ile azalması gerekir. Semptomlar daha da artması torasik outlet sendromu

olabileceğini düşündürür (58).

Adson Testi: Doktor hastanın bir omzunu bir eli ile stabilize edereken diğer

eliyle radyal nabzına bakar. Bu esnada hastanın kolunu abdüksiyon, eksternal

rotasyon ve ekstansiyon pozisyonuna getirir. Sonrasında hastaya başını aynı tarafa

doğru çevirerek derin nefes alması söylenir. Subklavian arter basısı servikal kot ve

skalenius antikus sendromunda radyal nabız azalır veya kaybolur (59).

2.4.4. Nörolojik Muayene

Boyun ağrısı şikayeti ile başvuran hastaların nörolojik muayenesinde kas

gücü değerlendirimi, yüzeysel ve derin duyu muayenesi, derin tendon refleksleri

(DTR) ve patolojik reflekslerin değerlendirilmesi gerekmektedir. Kas gücü

bakılırken hangi kasların hangi miyotom ile ilgili olduğu bilinmelidir. Deltoid,

supraspinatus ve infraspinatusda kaslarında saptanan güçsüzlük C5 miyotomunu,

brakialis ve biceps kaslarındaki güçsüzlük C6, triseps, fleksör karpi ulnaris, radialis,

pronotor teres, ekstansör pollisis longus kas değerlendirilmeleri C7, elin interensek

kaslarının kas güçsüzlüğü (parmak abdüksiyon ve addüksiyon) C8, el 5. parmak

kaslarının güçsüzlüğü T1 kökleri ile ilgili patolojileri düşündürmektedir. DTR’ lerin

alınması ya da alınamaması, artması veya azalması patolojinin tanısı ve

lokalizasyonu ve hastalık gidişatının takibinde önemlidir. Patolojik refleksler ve

yüzeyel reflekslerin değerlendirimi tanı koymak açısından önemlidir. Boyun

ağrılarının tanısı veya ayırıcı tanısı açısından yüzeyel dermatomal duyu muayene ile

beraber sıcak, vibrasyon, pozisyon duyularına da bakmak gerekir. Yakınmaların

19

bölgesel iyi analizi lezyonu göstermede yardımcı olabilir. Hastalarda özellikle el

yakınmaları lokalizasyonu belirlemede daha hassastır, başparmakta hissedilen

yakınmalar C6, 2. ve 3. parmak C7, 4.ve 5. parmak C8, ön kol ağrısı C6-7, kol

arkası C7, ön ve dış yakınmalar C6-7 seviyesindeki bir lezyonu düşündürebilir (60).

Tablo 2.4. Servikal radikülopati bulguları (61)

Duyu kaybı Ağrı yayılımı Kas kuvveti kaybı

Refleks kaybı

C3 Üst boyun, oksiput Baş ağrısı - -

C4 Omuz ve klavikula Boyun arkası, trapezius, göğüs ön duvarı

- -

C5 Omuz ve kolun dış kısmı

Arka omuz kuşağı, kolun proksimal kısmı

Deltoid, biceps, supra ve infraspinatus

Pektoral, biceps ve brakioradilis

C6 Ön kol 5. Parmak ve 4.parmağın laterali

Omuz, skapula mediali, kolun ve ön kolun dış kısmı, 4. ve 5. parmak

Biceps, ekstansör karpi radialis

Biceps ve brakioradilis

C7 4. ve 5. Parmak İnterskapular bölge, kol ve ön kolun ortası ve orta üç parmak

Triceps Triceps

C8 Kol, ön kol ve elin mediali

Kolun ve ön kolun mediali, medial iki parmak

Elin intrinsik kasları ve parmak fleksörleri

-

T1 Ön kolun ulnar kısmı Minimal ağrı Elin intrinsik kasları

-

20

Tablo 2.5. Boyun ağrı yayılımı ve ağrı kaynakları (61)

Boyun arkası, üst kısım C2-3, C3-4 eklemleri, C3 sinir kökü

Boyun arkası, orta kısım C3-4, C4-5 eklemleri, C4 sinir kökü

Boyun arkası, alt kısım C4-5, C5-6 eklemleri, C4 ve C5 sinir kökü

Supraskapular bölge C4-5, C5-6 eklemleri, C4 sinir kökü

Skapula üst köşesi C6-7, C6 eklemleri ve C7 sinir kökü

Prekordiyum C6, C7 sinir kökü

Midskapular gölge C7-T1 eklemleri ve C7 sinir kökü

2.4.5. Laboratuar

Boyun patolojilerinin değerlendirmesinde laboratuar bulguları genelde ilk

başvurulacak yöntem değildir. Konservatif tedaviye cevap olmayanlarda ve eşlik

eden diğer sistemik yakınmaları olan hastalarda laboratuar çalışmalarından

faydalanılabilmektedir. Eritrosit sedimantasyon hızı, tam kan sayımı, kan kalsiyum,

alkalen fosfataz, parathormon seviyeleri, serolojik analizler servikal omurgayı tutan,

romatoid artrit ve ankilozan spondilit gibi inflamatuar süreçlerde, metabolik,

tümoral, enfeksiyöz kemik hastalıklarının tanısında ve tedavisinde yol gösterici

olabilmektedir (62).

2.4.6. Görüntüleme Yöntemleri

Radyolojik gelişmeler ile birlikte tanı konulan ve tedavi gerektiren

patololojilerin de görülme sıklığı artmıştır. Özellikle tümöral ve enfektif durumlarda

erken tanı ve tedavi mortalite, morbitide prevelansında azalmaya neden olmuştur.

Boyun ağrısı şikayeti ile gelen hastalarda direkt radyografik incelemeler tanıda ilk

basamak görüntüleme yöntemleri olmalıdır. Şayet gerekli görülürse ileri görüntüleme

yöntemleri de tanıda kullanılabilmektedir (1,63).

21

Direkt Grafiler: Boyun ağrılı olgularda radyolojik yaklaşımda ilk basamak

görüntüleme yöntemi olarak direkt radyografiler kullanılmalıdır. Ön-arka ve yan

projeksiyonlardan servikal grafiler servikal omurganın anatomisini göstermede ve

omurga stabilitesini değerlendirmede önemli bilgiler vermesi yanında, boyun ağrısı

yapabilecek nedenlerin birçoğunun tanınmasına olanak sağlar. Nöral foramenleri

değerlendirilmesinde oblik grafiler önemli katkı sağlayabilir. Lateral fleksiyon ve

ekstansiyon grafileri ve AAE’in incelendiği ön-arka ve ağız açık pozisyonda alınan

odontoid grafilerde servikal omurganın çeşitli patolojilerinin ayrıntılı incelenmesine

imkan sağlar. Ön-arka servikal radyografide servikal omurganın yapısı, vertebraların

dizilimi, kemik yapıların dejeneratif süreçleri ve anatomik varyasyonlar

değerlendirilir. Yan servikal grafi ile omurganın stabilitesi değerlendirilebilir.

Servikal lordoz ve spinal hat değerlendirilebildiği gibi dejeneratif sürecin belirtileri

bu projeksiyonda görülebilir. Disk aralığında daralma, skleroz, osteofit diğer

saptanılabilen bulgulardır (63,64,65).

Manyetik Rezonans Görüntüleme: Manyetik rezonans görüntüleme (MRG)

ile T1-T2 ağırlıklı sekanslar ile bütün omurga ve paraspinal dokuların anatomisi için

detaylı bilgiler elde edinilebilir. Sagittal T1 ağırlıklı görüntülemelerde vertebra

korpusları, intervertebral kıkırdak, medulla spinalis, tekal sak ve posterior kemik ve

dokular görüntülenebilir. Aksiyal T1 ağırlıklı sekanslar spinal kordun yapısı, sinir

köklerinin anatomisi, vertebralar, posterior elemanlar, intervertebral disk, omurga

çevresi yumuşak dokular ile ilgili bilgi verir. T2 ağırlıklı sekanslarda serebrospinal

sıvı, dejenere disk, osteofitler, inflamasyon olup olmadığı ayrıntılı olarak

değerlendirebilir (62).

Bilgisayarlı Tomografi: Son zamanlarda bilgisayarlı tomografi (BT) travma

sonrasında kemik dokuda kırık ve dislokasyonların tanı konulmasında ilk basamak

yöntemler arasına girmiştir. Spinal kanalın ve foramenlerin genişliği net olarak

ölçülebilmektedir. Kemiklerdeki değişiklikler (osteofit oluşumları, skleroz artışı,

faset eklem bozuklukları, foramenlerdeki patolojiler) saptanabilmektedir.

İntervertebral disk ve çevre yumuşak dokuları direkt grafiye kıyasla daha iyi

görüntüleyebilmektedir (65,66).

22

Miyelografi ve Diskografi: Miyelografi MRG'nin uygulanamadığı durumlarda

başvurulan MRG ve BT' ye hemen hemen benzer tanısal değeri olan bir yöntemdir.

Miyelografik BT kullanılarak epidural skar oluşumları, radiks basısının saptanmasında

ve spinal stenozda kanal genişliği ölçümlerinin yapılmasında başarılıdır. Foraminal ve

ekstra foraminal disk hernilerini MRG'ye eş tanısal derece ile ortaya koyabilir.

Subaraknoid aralığa verilen kontrast maddeler ile yapılan radyografilerle dolma

defektleri ve kök basıları görüntülenebilir. İnvaziv bir yöntem olduğu için sık tercih

edilmez. Diskografi ile fluroskopi eşliğinde disk içerisine kontrast madde enjekte

edilerek görüntüleme yapılır. MRG ile daha iyi ayrıntılı görüntü elde edilmesi nedeni

ile diskografi daha az tercih edilmektedir (62, 67).

Ultrasonografi: Kaslar, ligamanlar ve tendinöz yapılar gibi yumuşak

dokuların rüptürünü ve inflamasyonunu görüntüleyebilmektedir (62).

Elektronöromiyografi: Akut denervasyon dönemini takip eden iki hafta

içerisinde istirahat elektronöromyografi (ENMG) de pozitif keskin dalgalar ve

fibrilasyon potansiyelleri saptanırken, motor ünit potansiyelleri ve sinir iletim hızları

başlangıçta normaldir. Hemen hemen bir ay süresince iyileşme bulgularına

rastlanılabilir. ENMG ile lezyon seviyeleri saptanabildiği gibi medulla spinalisin

patolojileri, nöropatik durumlar ve periferik sinir tuzaklanmalarının ayırıcı tanısında

önemli bilgiler vermektedir (1).

2.5. TEDAVİ

Kronik boyun ağrısı önemli bir sosyoekonomik problem haline gelmekle

beraber tedavisinde de multidisipliner yaklaşımları gerektirmektedir. Tedavide temel

hedef günlük yaşam kalitesinin artırılmasını sağlamaktır (1).

Boyun ağrısı yakınması olan hastaya yaklaşımda ilk basamak yapılması

gereken patolojilerin akut ya da kronik mi ayırımının yapılmasıdır. Akut durumlarda

ağrının, hasara sekonder gelişmiş olan ödem ve enflamatuar durumunun kontrol

altına alınması, hasar gören yapıların korunması, erken mobilizasyonuna geçilmesi,

23

ekleme binen yükün azaltılması ve egzersizler tedavinin temel öğeleridir. Kronik

döneme geçildiğinde EHA’nın sağlanması, kas gücünün, dayanıklılığının ve

koordinasyonunun kazanılması, normal aktiviteye dönüşün hızlandırılması ve

patolojinin tekrar etmesinin önlenmesi tedavide uygulanması gereken yöntemlerdir.

Bu amaçla istirahat ve ortezleme, medikal tedavi, fizik tedavi modaliteleri (sıcak

soğuk, analjezik uygulamalar), enjeksiyon yöntemleri, egzersiz tedavileri ve cerrahi

yöntemler gibi tedavi seçenekleri hastaya göre özel planlanmalıdır (68, 69).

2.5.1. İstirahat ve Ortezleme

Boyun ağrılı hastalarda hastanın durumuna göre yatak istirahati ya da sadece

boyunun istirahati hastaya özel olarak tasarlanmalıdır. İstirahat ortezleri genellikle

boyunun akut hasarlarında ve kısa süreli olarak kullanım şartıyla önerilirler.

Kullanım süreleri 3-4 günü geçmemelidir. İstirahatın daha uzun süreli olarak

yapılması EHA’ nı kısıtlayabilir ve istirahat ile immobil kalan kaslarda zayıflamaya

yol açabilir.

Ortezleme yaparken ağrı miktarı, omurganın pozisyonu ve immobilizasyonun

derecesi göz önüne alınmalıdır. Ortezlemede yumuşak, yarı rijid ve rijid korseler

kullanılır. Yumuşak korseler boyun hareketlerinin kontrollü yapılmasını hastaya

hatırlatmak için önerilirler. Boyun hareketine engel oluşturmaz. Kapalı olması boyun

için koruma alanı sağlayarak sıcak bir ortam oluşturması nedeni ile kas spazmını

azaltmaya katkıda bulunmaktadır. Yarı rijid korseler ile hastalarda immobilizasyon

hedeflenir. Fleksiyonu tama yakın engelleyici etkisi vardır. Kök basısı durumlarında

ön kısmı dar arka kısmı geniş ortezler ekstansiyonu engeller ve klinik tablonun daha

fazla bozulmasını önler. Whiplash yaralanmalarının akut dönemde rijid korseler kas

güçsüzlüğüne neden olmamak için kısa süreli kullanılmalıdır (70).

24

2.5.2. Medikal tedavi

Analjezikler: Boyun ağrılarının tedavisinde basit analjezikler ilk seçenenek

olarak kullanılan medikal tedavilerdir. Hastalarda asetominofen ilk basamak tedavi

olarak önerilmektedir. Hafif ve orta dereceli ağrılarda etkili olarak kullanılmaktadır.

Nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAİİ) ise analjezik etkilerinin yanı sıra

antiinflamatuar etkileri vardır. NSAİİ kullanılırken hastanın karaciğer ve böbrek

fonksiyonlarının korunması ve gastrointestinal sistem yan etkilerinin takip edilmesi,

komorbid durumların sorgulanması ve uzun süreli gereksiz ilaç alımına önleyecek

düzenleme gerekmektedir (71).

Miyorelaksanlar: Boyun ağrılı hastalarda kas spazmının ileri olduğu

durumlarda ve buna bağlı uyku bozukluğuna sebep olabilecek ağrı görüldüğünde

kullanılabilmektedir. NSAİİ ile kombine kullanımları amaçlanabilir. İlacın sedasyon

yapabileceği konusunda hastalar uyarılmalıdır (72).

Opioidler: Opioid olarak kullanılan tramadol orta veya şiddetli olabilen,

kronik ağrıların tedavisinde kullanılabilir (73). Tramadol santral etkileri sayesinde

analjezi sağlar. Hem santral sinir sistemi μ-opioid reseptörlerinin üzerinden, hem de

inen yolaklarda noradrenalin ve serotonin up-take inhibisyonu üzerinden etki ederek

analjezi sağlarlar. Basit analjezikler ve NSAİİ’lerle kombine kullanımları olabilir

(72).

2.5.3. Fizik Tedavi Yöntemleri

Sıcak Uygulamalar: Sıcak uygulamalar kaslarda meydana gelen spazmı

çözerek spazma bağlı ağrının tedavisinde kullanılır. Analjezik etkisi; serbest sinir

uçlarında ve ağrıyı ileten sinir liflerini etkileyerek ağrının eşiğinde yükselmeye

neden olur. Ayrıca endorfin salınımının artışına neden olur ve kapı kontrol

mekanizmasının aktive olması ile ortaya çıkar. Bununla beraber kan dolaşımında

diffüzyon ve perfüzyonu artırarak doku iskemisini azaltır. Ayrıca ödem ve

enflamasyonu gidererek analjezik etkiyi artırır (1).

25

Uygulamalar yüzeyel ve derin ısıtıcı olmak üzere iki farklı yöntemle yapılır.

Yüzeyel ısıtıcı olarak sıcak paketler, sıcak su torbaları, fluidoterapi, enfraruj, parafin

banyosu kullanılırken, derin ısıtıcılarda ısıtıcı etki uygulanan enerjilerin vücut içinde

ısıya dönüşmesi ile ortaya çıkar. Ultrason, kısa dalga ve mikrodalga en fazla tercih

edilen derin ısıtıcılardır. Boyun ağrılarının tedavisinde derin ısıtıcı olarak sıklıkla

ultrason tercih edilir. Tümöral durumlar, hemoraji, enfeksiyöz ve inflamatuar

durumlar, sıcağa karşı intolerans, duyu defisiti, kardiyovasküler hastalıklar, metal

protez ve implant olanlarda sıcak uygulama önerilmemektedir (74).

Soğuk Uygulamalar: Soğuk uygulamalar da sıcak uygulamalarda olduğu

gibi ağrı eşiği artırır. Sinir iletimini azaltarak ve beta reseptörlerini uyararak kapı

kontrol mekanizmasının aktivasyonu yoluyla analjezi sağlar. Ayrıca antiinflamatuar

ve antispazm etkileri de bu analjezik etkiye katkıda bulunur (1). Akut durumlarda ve

inflamatuar süreçlerde hergün 4-6 defa 10 dakika süre ile ve yaklaşık 2 saat aralar ile

uygulanır. Tedavi soğuk paketler, buz paketleri, buz masajı, spreyler, silika jel

paketleri ile uygulanır. Soğuk intoleransı olanlarda, yaşlı ve çocuk hastalarda

kullanırken tedbirli olunmalıdır (75).

Analjezik Akımlar: Galvanik akımlar, interferansiyel akım, transkutanöz

elektriksel sinir stimülasyonu (TENS) boyun ağrısı tedavisinde kullanılan ve analjezi

sağlayan elektriksel akımlardır. Özellikle kullanım kolaylığı nedeni ile TENS tercih

edilmektedir. Uygulama yapılırken elektrotlar analjezi istenilen ağrılı bölgelere

yerleştirilerek kullanılır. TENS’in çeşitli modülasyon şekilleri olmakla beraber

akupunktur, konvansiyonel ve burst formları en çok tercih edilen TENS formalarıdır.

Kapı kontrol mekanizması ve endorfin salınımını sağlayıcı etki ile analjezi sağlandığı

gösterilmiştir (68).

Traksiyon: Boyun ağrılı hastalarda traksiyon tedavi yöntemi ile amaçlanan

mekanik etkiye maruz kalmış sinir kökünü bu mekanik basının etkisinden aynı

zamanda basıya bağlı meydana gelen inflamasyonun etkilerinden kurtarmaktır.

Boyun traksiyonu intervertebral disk aralığının genişlemesi, intervertebral

ligamanların ve paravertebral kasların gerilmesini, esneklik kazandırılması ve nöral

foramenlerin genişlemesini sağlanmaktır. Traksiyon sırasında boyunun 300

26

fleksiyonda olması tedavinin etkinliğini artırmaktadır. Servikal intervertebral

mesafenin genişlemesini sağlayacak en küçük traksiyon kuvveti ortalama 11

kilogram veya mevcut vücut ağırlığının %10’u kadardır. Boyun ağrısı tedavisinde

etkili olduğu ve kullanılabilirliği gösterilmiş ve kanıtlanmıştır (1).

Laser: Analjezik, antiinflamatuar ve biyostimülan etkileri mevcut olup

tedavide bu etkilerinden yararlanılmaktadır. Kollagenlerin elastikiyetini artırarak ve

ağrıya yol açan ödemi azaltarak etkili olduğu bildirilmektedir. Boyun ve sırt

ağrılarında etkisinin kanıtlandığı yayınlar mevcuttur (68).

Masaj: Masaj ile yumuşak dokuda oluşan gerginlik azaltarak ve belirgin bir

gevşeme sağlayarak kas spazmını azaltır. Ayrıca masaj yapılan bölgeye kan akımını

artırarak etkisini göstermektedir. Masaj basınç, vurma, titreştirme tenikleri

kullanılarak uygulanır. Boyun ağrılı hastalarda servikal paravertebral kasların

yanında boyun ve sırt bileşimindeki yumuşak dokulara uygulanır (75).

Biofeedback: Görsel ve işitsel sinyallerin gösterimi ile vücudun bazı

bölümlerinde yeterli çalışma gücüne ulaşamayan kasların normale yakın fizyolojik

performansa ulaştırılması amacı ile kullanılmaktadır. Kullanımının yaygınlaşması ile

boyun ağrılarının tedavisinde de yer almaya başlamıştır (68).

Manipülasyon: Manipülasyon ile asıl amaçlanan EHA’ nın yeniden

kazanılması yanında analjezik etki sağlamaktadır. Beraberinde yapılacak boyun

egzersizleri istenilen sonucun etkinliğini artırmaya katkı sağlamaktadır.

Manipülasyonun etkinliğine dair yapılan birçok çalışma mevcuttur. Özellikle

whiplash yaralanmalarında genel öneriler ve immobilizasyon ortezlerinden daha

etkili olduğu görülmüştür (76).

Egzersiz Tedavisi: Boyun ağrılı hastaların tedavisinde en etkili tedavi

yöntemi hastaların düzenli yapacağı egzersizlerdir. Boyun mekanik dinamiğinin ve

statik çatının korunmasında primer rol oynamaktadır. Bu nedenle boyun ağrılı

hastaya hangi tedavi uygulanırsa uygulansın egzersiz tedavinin vazgeçilmez bir

parçası olmalıdır (78). Ağrının başlangıcında akut dönemde egzersizler ağrı

oluşturan sınırda yapılmalıdır. Egzersiz tedavisi servikal mekanik desteklenerek,

27

uygun koordineli kas kasılması sağlanarak, kas spazmını ve spazma bağlı oluşan

ağrıyı önemli miktarda azaltır (68). Semptomların yoğun olduğu akut dönemlerde

daha çok izometrik egzersizler tercih edilmelir (70). Zamanla belirtilerin azalması ile

beraber esnekliği sağlayan EHA ve fleksibilite egzersizleri programa eklenebilir.

Sonuçta fleksibilite egzersizleri ile belitilerin tekrar etmesinin önüne geçebilir. Bu

egzersizler ile kazanılan omurga desteği, güçlendirme ve koordinasyon egzersizleri

ile maksimum seviyeye çıkartılabilir (78). Ne zaman ve ne kadar egzersiz yapılacağı

hastanın yaş, cinsiyet, genel durum ve hastalıklarının durumuna göre hastaya özel

tasarlanmalıdır. Ayrıca tedavi programına eklenen aerobik kapasiteyi artıracak

egzersizler sayesinde hastanın enduransı ve günlük yaşam aktivitelerine katılımı

artırılabilmektedir. Ayrıca boyun ağrılı hastalarda postür eğitimi de tedavinin en

temel öğelerindendir (68).

Yapılan çeşitli araştırmalarda boyun ağrısı şikayeti ile gelen vakalarda

yüzeyel ve derin boyun fleksör (DBF) kaslarının aktivasyonlarında çeşitli

değişiklikler gözlenmiştir. ENMG ile yapılan çalışmalarda nöromüsküler kas

aktivasyonun yüzeyel seyreden kaslarda daha çok arttığı, DBF kaslarda ise

istenmeyen şekilde azaldığı saptanmıştır (79,80). DBF kaslar fizyolojik servikal

lordozun korunmasında, kranio-vertabral bileşke hareketlerinde omurga stabilitesinin

sürdürülmesinde temel katkıyı sağlamaktadır. Bu nedenle son zamanlarda bu kasların

kuvvet ve endurans kazanılmasına yönelik egzersiz yöntemleri oldukça önemli hale

gelmeye başlamıştır (81).

Eğitim Programları ve Boyun Okulu: Eğitim programları ve hasta eğitimi

boyun ağrısı tedavisinde ve önlenmesinde önemlidir. Son zamanlarda yayınlanan bir

çalışmada eğitim programları ile ilgili birçok çalışma incelendiğinde bu çalışmalarda

egzersizler, ev içi-dışı yaşam, korse kullanımı ve video eğitimleri ile hastanın günlük

yaşam aktiviteleri düzenlenmeye çalışılmıştır ve tüm yöntemlerde benzer iyileşme

saptanmıştır (82). Boyun okulları servikal omurga problemi olan hastaları eğitir.

Hastaya boynun anatomisi, biyomekaniği, boyunda oluşabilecek patolojiler ve boyun

ergonomisi konularında bilgi verilir. Hasta boyun problemlerinin içeriği konusun da

bilgilendirilmiş olur. Hasta mevcut bilgilerindeki yanlışları düzeltilir. Hastanın

yaşam aktivitelerinde hasara yol açmadan nasıl yaşaması gerektiği öğretilir (68).

28

Ayrıca hastanın genel postürünün nasıl koruması gerektiği öğretilmelidir. Boyun

ağrılı hastalarda en sık postür bozukluklarından birisi başın önde yer almasıdır. Bu

duruş bozukluğu üst servikal segmentlerin hiperekstansiyonu, alt servikal ve üst

torasik segmentlerin hiperfleksiyonu ile eklemlere binen yükte artma ile dejeneratif

durumların gelişimine zemin hazırlamaktadır. Bu postür bozukluğuna skapulanın

protraksiyonu ve stabilizasyonun bozulması, torasik kifoz eşlik eder. Birinci kosta da

elevasyon ve skalen kaslarda kısalma ile torasik çıkış sendromu bulguları gelişir.

Postürün tek başına düzeltilmesi bile boyunda ağrı ve spazmın azalttığı görülmüştür

(82).

Akupunktur: Akupunktur boyun ağrılı hastalarda kullanılan tedavi

seçenekleri arasında yer almaktadır. Akupunkturun nasıl ağrı kesici etki yaptığı tam

olarak bilinmemektedir. Ancak kapı kontrol mekanizması, endorfin ve monoamin

salınımı ile analjezik etkilerinin ortaya çıktığı düşünülmektedir. Ağrı tedavisinde

kullanımı giderek artmakta ve kronik ağrılı durumlardaki tedavilerdeki yeri

tartışmalıdır. Kronik boyun ağrısı tedavisinde etkisinin diğer fizik tedavi ajanları ile

karşılaştırılmalı yapılan çalışmalarda etkili olduğu konusunda net bir kanıt

alınamamıştır (1).

2.5.4. Enjeksiyonlar

Boyun ağrılarında perkütan enjeksiyonlar ya da skopi altında yapılan faset

eklem blokları ve radyofrekans denervasyon tedavileri ile olumlu sonuçlar

bildirilmiştir. Anestezik veya steroid enjeksiyonları ile kısa süreli iyileşme

gözlenebilmektedir. Boyun ağrılı hastalarda uygulanan epidural, selektif sinir kökü,

faset eklem ve sempatetik bloklar tedavide tercih edeilebilecek enjeksiyon

yöntemleridir (1,68).

29

2.5.5. Cerrahi Tedavi

Boyun ağrılı hastalarda birçok çeşit cerrahi uygulama düşünülebilir. Boyun

ağrılı hastalarda yapılan cerrahilerde asıl amaçlanan sinir basısını dekomprese ederek

nörolojik defisiti gidermektir. Fakat cerrahi sonrası genelde fizyolojik anatomi ve

stabilite olumsuz etkilenir. Aslında diskopatilere neden olan asıl sebep de mikro

düzeyde instabilitelerdir. İnstabiliteye neden olmamak ya da var olan instabiliteyi

azaltmak için füzyon ve stabilizasyon yötemleri uygulansa da operasyona komşu

vertebra seviyelerinde disk dejenerasyonları gözlenmektedir. Belirgin kök basısı

olmadan disk dejenerasyonu olan ve konservatif tedavi yöntemlerine cevap

vermeyen olgularda dahi cerrahi önerilebiliniyor. Burada aslında yapılması gereken

diskin ağrı kaynağı olduğu, füzyon ve disk protezleri ile ağrı kaynağının ortadan

kaldırıp beraberinde disk yüksekliğinin korunmasıdır. İleri protrüze olmuş veya

ekstrüde olmuş disk hernilerinde foraminotomi ve diskektomi yöntemleri tercih

edilebilmektedir. Miyelopati ve spinal stenoz saptandığında dekompresyon cerrahisi

ve beraberinde omurga stabilizasyon yöntemleri kullanılabilmektedir (1).

30

3. HASTALAR ve YÖNTEM

3.1. HASTALAR

Bu çalışmaya 2009-2010 yılları arasında Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi

Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı polikliniğine boyun ağrısı yakınması

ile başvuran hastaların yapılan klinik değerlendirmelerine göre çalışmaya dahil

edilme kriterlerine uygun olan ve kronik boyun ağrılı 80 hasta alındı.

Son 6 ay içerisinde fizik tedavi alan hastalar, eşlik eden hastalık durumları

olan hastalar (major travma, enfeksiyon, tümör, inflamatuar hastalık), nörolojik

defisiti olanlar, geçirilmiş boyun cerrahisi öyküsü olanlar, fibromyalji, spinal stenoz,

omuz problemi olan, periferik sinir basısı olan, fizik tedavi almasını engelleyecek ek

sistemik hastalığı olan hastalar ve okuma yazması olmayan hastalar çalışmaya dahil

edilmedi.

Çalışmaya alınan tüm hastaların hastalık öyküsü, özgeçmiş ve soy geçmişleri,

analjezik kullanım öyküsü, son 6 ay içerisinde herhangi bir tedavi (fizik tedavi

modaliteleri, enjeksiyon, medikal) alıp almadıkları ayrıntılı olarak sorgulandı.

Detaylı sistemik muayene ve lökomotor sistem muayenesi yapıldı. Çalışmaya alınma

kriterlerine uyan ve çalışmayı kabul eden hastalar çalışmaya dahil edildi. Hastalar

demografik özellikler (yaş, cinsiyet ve eğitim durumu) açısından benzer olacak

şekilde randomize edilerek kontrol ve eğitim grubu olarak iki ayrı gruba ayrıldı. Blok

randomizasyon yöntemi ile her iki gruba eşit sayıda hasta alındı. Eğitim grubunda

40, kontrol grubunda 40 hasta mevcuttu (Şekil 3.1).

31

Şekil 3.1. Çalışmaya alınan hastaların değerlendirim şeması

3.2. FİZİK TEDAVİ VE EGZERSİZ PROGRAMI

Hastaların tedavisinde eğitim grubuna; transervikal pulse kısa dalga diatermi

(KDD), hotpack (HP), TENS, fizyoterapist eşliğinde aktif egzersiz programı ile

beraber boyun okulu eğitim programı tedavisi verilirken, kontrol grubuna;

transervikal pulse KDD, HP, TENS ve hastaların evde yapabilecekleri egzersizleri

içeren form verildi.

Boyun ağrısı eğitim programı boyun ağrılı hastaların sağlık eğitimi ve

planlanan egzersiz programının bileşiminden oluşmaktaydı. Programda hastaların

boyun ağrıları hakkında bilgilendirilmesi kendi kendilerine hastalık ile baş etme

yolları, böylece ağrı ve disabilitelerinde azalma amaçlandı.

Eğitim grubuna 2 hafta süreyle, haftada 3 seans boyun ağrıları ile ilgili özel

eğitim programı verildi. Her seans 1,5 saatlik sürelerde yapıldı. Eğitim 5 hasta içeren

gruplar halinde yapıldı.

Boyun okulu özel eğitim programı, görsel materyaller eşliğinde bir Fiziksel

Tıp ve Rehabilitasyon (FTR) hekimi (Ü.S.) tarafından verildi. Eğitim programı

slaytlar ile sunum şeklinde yapıldı.

Sunumun ilk haftasında, 1. gün, boyun yapısı ve omurga anatomisi anlatıldı.

Omurganın ve omuriliğin yapısı, omurgayı oluşturan eklemlerin yapısı ve bu

Bazal sorgulama

Randomizasyon

Eğitim grubu (n=40) Kontrol grubu (n=40)

2 haftalık eğitim programı ve FTR FTR

1. ay değerlendirmesi (n=40)



3. ay değerlendirmesi(n=38)

6. ay değerlendirmesi (n=38) 6. ay değerlendirmesi(n=37)

32

yapıların görevlerinin neler olduğu, özellikle intervertebral disk kıkırdağı ve

patolojilerinden bahsedildi. Hastaların sunumu anlayabilmesi için eğitimin içeriği

hazırlanırken tıbbi terimlerden mümkün olduğunca kaçınarak ve açık, basit ifadeler

kullanılarak boyun ağrılarının patofizyolojisi anlatıldı.

İkinci gün, boyun ağrısına yol açan risk faktörleri, boyun ağrısına sebep olan

patolojiler, klinik bulguları açık ve ayrıntılı bir şekilde anlatıldı. Boyun yakınmaları

ile başvuran hastalarda ne tür şikayet ve bulguların olduğundan bahsedildi.

Üçüncü gün boyun ağrılı hastalarda tanı için neler yapıldığı anlatıldı. Tedavi

yaklaşımlarında; medikal tedavi, fizik tedavi modaliteleri, enjeksiyon terapileri,

günlük yaşam aktivitelerinin ve fiziksel aktivitenin düzenlenmesi, postür eğitimi,

ağrıyla baş etme, ergonomik ve çevresel düzenleme, uygun baş-boyun destekleri

kullanımından detaylı bahsedildi.

Sunumun ikinci haftasında birinci gün, daha önceki anlatılan konular hızlı bir

şekilde tekrar edildi. Hastaların anlayamadığı noktalar ve sorular cevaplandırıldı.

İkinci günde, boyun mobilizasyon ve kuvvetlendirme sağlayan egzersiz programı,

FTR hekimi ve fizyoterapist eşliğinde hastalara bire bir gösterildi ve öğretildi.

Egzersiz programının içeriğinde, derin boyun kaslarını güçlendirici egzersizler,

izometrik ve izotonik boyun egzersizleri, germe ve gevşeme egzersizleri yaptırıldı.

(Şekil 3.2-3.19). Egzersizleri yaparken boyun kaslarını 5 saniye kasıp gevşetmeleri

ve her bir hareketi günde 2 kez, 10 tekrar şeklinde yapmaları söylendi. Sonraki gün,

hastalardan egzersizlerini yapmaları istendi ve yapılan egzersizleri doğru yapıp

yapmadıkları kontrol edildi. Hastalara egzersizlerinin evde yaparken hatırlatma

amacı ile egzersizleri anlatan egzersiz formu verildi. Hastalar egzersizlerine uzun

dönemde de yapmaları için motive edildiler.

Hastaların, çalışmaya katılımlarını ve devamlılıklarını sağlamak için 10 seans

fizik tedavi programı verildi. Yüzeyel ısıtıcı amaçlı sıcak paket uygulaması 15

dakika süre ile içine silikat jeli doldurulmuş plastik ve sızdırmaz kumaş torbalar

kullanılarak uygulandı. Takiben hastalara 15 dakika süre ile analjezik amaçlı 4

elektrot kullanılarak TENS akım tedavisi uygulandı. Kullanılan akımın frekansı 100

Hz olarak ayarlandı. Akım şiddeti hastanın hafif bir karıncalanma tariflediği noktaya

göre sabitlendi. Ayrıca derin ısıtıcı olarak da cam elektrotlarla transservikal 15

dakika süreli pulse KDD tedavisi uygulandı.

33

Derin Boyun Kaslarını Güçlendirme Egzersizleri

Head Nod (Başı öne eğme) pozisyonu: Çene geride, ense uzatılarak, gözler tam

karşıya bakacak şekilde duruş pozisyonu (Şekil 3.2.)

.

1) Ayakta dik pozisyonda, sırt ve başınız duvara dayalı şekilde durun.

2) Diliniz damağınıza temas halinde olsun.

3) Head nod yaparak başınızı duvara doğru bastırın.

4) 5 sn bu pozisyonda tutun ve aynı hareketi 5 kez tekrarlayın.

1) Sırt üstü yatarken, baş normal pozisyonda iken boyun boşluğunu

Katlanmış havlu ile destekleyin.

2) Boyunun havlu ile teması kesilmeden, head nod yaparak, başınızı

yerden 1 cm kaldırın.


1) Yan yatar pozisyonda iken boyun boşluğunuzu bir havlu ile

destekleyin.

2) Aynı pozisyonda iken, boyunun havlu ile teması kesilmeden, head

nod yaparak, başınızı yerden 1 cm kaldırın.


Şekil 3.2

Şekil 3.3

Şekil 3.4

Şekil 3.5

1) Boyun ve sırt öne eğilmiş pozisyonda, head nod yapın.

2) ilk olarak boyun öne eğik pozisyonda, üst sırt bölgenizi dik

pozisyona gelene kadar hareket ettirin.

3) Sırt dik pozisyona geldikten sonra, üst boyun bölgesi, boyun dik

pozisyona gelene kadar hareketi devam ettirin.

4) Aynı hareketi 5 kez tekrarlayın.

34

Germe–Gevşetme Egzersizleri

A) Dik oturun, ellerinizi kollar yere paralel olacak şekilde göğüs hizasında birleştirin ve birbirine bastırın

(Şekil 3.6). 5 saniye bu şekilde tutun, daha sonra 5 saniye kollarınızı serbest bırakın. Hareketi çene

seviyesinde (Şekil 3.7) ve alın seviyesinde (Şekil 3.8) tekrarlayın.

Şekil 3.6 Şekil 3.7. Şekil 3.8

Şekil 3.10

B) Aynı pozisyonlarda durarak ellerinizi ayırmaya çalışın

Şekil 3.9 Şekil 3.11

35

İzotonik Egzersizler

1) Başınızı saat yönünde geniş ve tam bir çember çizecek şekilde

(yukarı, sola, aşağı, sağa) döndürün.

2) Aynı hareketi saatin aksi yönüne yapın. Dinlenin.

3) Hepsini 5 defa tekrarlayın.

1) Başınızı yavaşça sağa döndürün ve 5 saniye bu pozisyonda

durun.

2) Başınızı öne döndürün. Dinlenin

3) Aynı hareketi aksi yöne yapın. Dinlenin.


1) Aşırı zorlamadan başınızı çeneniz göğsünüze değecek kadar

öne eğmeye çalışın. Dinlenin.

2) Başınızı yavaşça arkaya bükün. Dinlenin.


1) Başınızı yavaşça kulağınız omzunuza değecek kadar sağa

eğmeye çalışın ve dinlenin

2) Yavaşça doğrultun. Aksi yöne tekrarlayın.


Şekil 3.12

Şekil 3.13

Şekil 3.14

Şekil 3.15

36

İzometrik Egzersizler

1) Ellerinizi alna koyun.

2) Başınızı öne doğru itmeye çalışılırken, ellerinizle engel olmaya çalışın.

3) 5 defa tekrarlayın.

4) 5 saniye bu şekilde tutun ve bırakın.

1) Ellerinizi başınızın arkasına koyun.

2) Başınızı arkaya doğru itmeye çalışılırken, ellerle engel olmaya çalışın.


4) 5 defa tekrarlayın.

1) Sağ elinizi sağ şakağa koyun.

2) Başınızı sağa doğru itmeye çalışılırken, sağ elle engel olmaya çalışın.

3) 5 saniye bu şekilde tutun ve bırakın. 5 defa tekrarlayın.

4) Aynı hareketi sol el, sol şakağa koyularak tekrarlayın.

1) Sağ elinizi başın sağ arka kısmına sol eli sol şakağa koyun.

2) Sağ omuzun üzerinden bakmaya gayret eder gibi elin direncine

karşı başınızı sağa dönmeye zorlayın.


4) Hareketi el değiştirerek aksi yönde tekrarlayın.

Şekil 3.16

Şekil 3.17

Şekil 3.18

Şekil 3.19

37

3.3. DEĞERLENDİRME

Hastaların başlangıç muayenesinden sonra tedaviye yanıtları başlangıçta (T0),

tedavi sonrası birinci ay (T1), üçüncü ay (T3) ve altıncı ayda (T6) değerlendirildi.

Hastaların demografik özellikleri (yaş, öğretim düzeyi, meslek) tedavinin

başlangıcında (T0) kaydedildi. Değerlendirmede ağrı şiddeti, fonksiyonel durumu,

sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi ve servikal EHA ölçümleri kullanıldı. Değerlendirme

formu Ek-1’de sunulmuştur.

3.3.1. Ağrı Şiddetinin Değerlendirimi

Ağrı şiddetinin değerlendirilirken Likert skala (Ağrı yok=0, hafif=1, orta=2,

şiddetli=3, çok şiddetli=4 olarak puanlanır) ve standart 100 mm’lik çizgi üzerinde

horizontal görsel analog skala (VAS) kullanılarak yapıldı. VAS skorları 0 ve 100

arasında değişmektedir. Hastalara ağrılarının şiddetinin gösterecek şekilde çizgi

üzerinde işaretlemeleri söylendi. Çizginin sol ucunda ‘ağrı yok’, sağ ucunda ise

‘şiddetli ağrı’ ibaresi bulunmaktaydı. Değerlendirme formu Ek-2’de sunulmuştur.

3.3.2. Eklem Hareket Açıklığı Değerlendirimi

EHA değerlendirimi inklinometre cihazı kullanılarak ölçüm yapıldı. Hasta

oturur ve dik pozisyonda iken aktif boyun eklem hareket açıklıkları ölçüldü.

İnklinometre akışkan sıvı dolu goniometredir ve yerçekimine bağlı çalışır.

Literatürlerde goniometre ve inklinometre terimleri birbiri yerine kullanılmaktadır.

Birçok çeşit inklinometre mevcut olmakla birlikte bu çalışmada spirit inkilinometre

kullanılmıştır (84).

38

3.3.3. Fonksiyonel Durum Değerlendirimi

Fonksiyonel durum değerlendiriminde Northwick Park Boyun Ağrısı Anketi

(Northwick Park Neck Pain Questionnaire (NPQ)) kullanıldı (85). NPQ; boyun

ağrılarında disabilite düzeyini belirlemek üzere geliştirilmiş olan, boyun ağrısı

şiddeti, boyun ağrısı ve uyku, geceleri kollarda uyuşma ve karıncalanma, belirti ve

yakınmaların süresi, ağırlık taşıma, okuma ve televizyon izleme, çalışma ve ev

işleri, sosyal aktiviteler ve araba kullanma olmak üzere 9 maddelik bir ölçektir.

Boyun ağrısının şiddeti, belirtiler, süresi ve her bir madde de belirtilen aktivitelerdeki

disabiliteyi değerlendirmektedir. Her madde 5 şıktan oluşmaktadır ve 0-4 puan

arasında skorlanmaktadır. Boyun ağrısı toplam skor 36 puandan oluşmaktadır. Eğer

hastalar araba kullanmıyorsa toplam skor 32 puan üzerinden hesaplanır. Daha sonra

(boyun ağrı skoru) / 36 * 100% formülü ile NPQ total yüzdesi alınır. Şayet hasta

araba kullanmıyorsa (boyun ağrı skoru) / 32 * 100% formülü ile NPQ total yüzdesi

alınır. Sonuçta yüzde aralığı 0-100 arası skorlanır. Yüksek skorlar disabilitenin daha

fazla olduğunu gösterir. Geçerliliği ve güvenilirliği gösterilmiş olup Türkçe

versiyonu da mevcuttur (86). Değerlendirme formu Ek-3’de sunulmuştur.

3.3.4. Sağlıkla İlişkili Yaşam Kalitesi Değerlendirimi

Sağlıkla ilişkili yaşam kalitesinin değerlendirilirken Notthingham Sağlık

Profili (Notthingham Health Profile (NHP)) (87) kullanıldı. NHP, kişinin kendisinin

algıladığı sağlık durumunu fiziksel, emosyonel ve sosyal açılardan ölçmeyi

amaçlayan bir sağlık durumu ölçeğidir. Bu değerlendirme ölçeği enerji, ağrı,

emosyonel durum, uyku, sosyal izolasyon, fiziksel mobilite ve distres başlıklarından

oluşan 6 bölümden (alan) oluşmaktadır. Enerji bölümü 3 maddeden, ağrı bölümü 8

maddeden, emosyonel durum bölümü 9 maddeden, uyku bölümü 5 maddeden, sosyal

izolasyon bölümü 5 maddeden, fiziksel mobilite bölümü 8 maddeden, distres bölümü

24 maddeden oluşur ve toplam 38 madde içermektedir. Ölçek cevaplandırılırken

evet/hayır şeklinde iki seçenek kullanılmaktadır. Ölçeğin 6 bölümü de ayrı ayrı

skorlanır. Ölçek skorlanırken bir bölümün skoru, (O bölümdeki evet denilen madde

sayısı / O bölümdeki toplam madde sayısı) X 100 olarak hesaplanır. Yüksek

39

skorların çıkması yaşam kalitesinin kötü, düşük skorlar ise iyi olduğunu

göstermektedir. NHP’nin Türkçe versiyonununda geçerliliği ve güvenilirliği

gösterilmiştir (88). Değerlendirme formu Ek-4’de sunulmuştur.

3.3.5. İstatiksel Analiz

Verilerin analizinde SPSS 11.5 paket programı kullanılmıştır. Kategorik

değişkenler için tanımlayıcı istatistik olarak frekans (yüzde), ölçümle elde edilen

değişkenler ortalama ± standart sapma [ortanca (minimum-maksimum)]

kullanılmıştır. Kategorik değişkenler açısından bağımsız iki grup karşılaştırmasında

ki-kare testi, ölçümle elde edilen değişkenlerde bağımsız iki grubun

karşılaştırılmasında Student t testi ya da Mann-Whitney U testinden yararlanılmıştır.

Nominal değişkenlerin gruplar arası karşılaştırılmasında Ki-kare testi kullnılmıştır.

Ölçümle elde edilen değişkenlerde aynı grubun tekrarlı ölçümleri arasındaki farklığın

incelenmesinde Bonferroni düzeltmeli Friedman testi kullanılmıştır. Tekrarlı

ölçümler üzerinden hesaplanan yüzde değişim değerleri açısından bağımsız iki

grubun karşılaştırılmasında Bonferroni düzeltmeli Mann-Whitney U testi

kullanılmıştır. P değeri 0.05’ten küçük olanlar istatistiksel olarak anlamlı kabul

edilmiştir.

40

4. BULGULAR

Çalışmaya toplam 80 hasta alındı hastalar eğitim grubunda 40, kontrol

grubunda ise 40 hasta olacak şekilde randomize edildi. Eğitim grubundaki hastaların

%84’ ü, kontrol grubundakilerin ise % 81’ i bayandı. Cinsiyet açısından iki grup

arasında fark yoktu (p>0.05, ki-kare testi).

Eğitim grubununun ortalama yaşı 44,9± 8,5 (45), kontrol grubunda ise 42,3±

12,5 (45) idi. Gruplar arasında yaş açısından da farklılık saptanmadı (p>0.05, student

t-test).

Eğitim grubunda 17 hasta (%44,7) ilkokul, 10 hasta (%26,3) ortaokul ve lise

ve 11 hasta (%28,9) üniversite mezunuydu. Kontrol grubunda 14 hasta ( %37,8)

ilkokul, 9 hasta (24,3) ortaokul ve lise, 14 hasta (%37,8) üniversite mezunuydu.

Hastaların eğitim düzeyi açısından da iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı

farklılık yoktu (p>0.05, ki-kare testi).

Hastaların hastalık süreleri eğitim grubunda ortalama 63,6± 45,2 ay, kontrol

grubunda ise 67,9 ± 49,8 ay idi. Hastaların hastalık süreleri açısından da iki grup

arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık yoktu (p>0.05, Mann Whitney Test).

Eğitim grubunda 19 (%50) hasta ev hanımı, 5 (%13,2) hasta işçi, 8 (%21,1)

hasta memur, 6 (%15,8) hasta emekli hastalardan oluşuyordu. Kontrol grubunda ise

15 (%40,5) hasta ev hanımı, 3 (%8,1) hasta işçi, 11 (%29,7) hasta memur, 6 (%16,2)

hasta emekli, 2 (%5,4) hasta ise çalışmıyordu. Hastaların meslekleri yönden iki grup

arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık yoktu (p>0.05, ki-kare test).

41

Tablo 4.1. Çalışmaya alınan hastaların demografik ve klinik özellikleri

Eğitim (n=40) Kontrol pCinsiyet n (%)

Kadın

Erkek

32 (%84,2)

6 (%15,8)

30 (%81,1)

7 (%18,9)

0.720 *

Yaş (yıl) ±SS (Ortanca (min-maks)) 44,9± 8,5

48

42,3± 12,5

(48

0.304**

Hastalık süresi (ay) ±SS (Ortanca (min-maks))

63,6± 45

(48 (12-180))

67,9 ± 49,8

(48 (5-204))

0.769***

Eğitim n %

İlkokul

Ortaokul ve lise

Üniversite

17 %44,7

10 %26,3

11 %28,9

14 %37,8

9 %24,3

14 %37,8

0.675*

Meslek n %

Ev hanımı

İşçi

Memur

Emekli

Çalışmıyor

19 (%50)

5 (%13,2)

8 (%21,1)

6 (%15,8)

0

15 (%40,5)

3(%8,1)

11(%29,7)

6(%16,2)

2 (%5,4)

: Ortalama, SS: standart sapma, Min: En küçük, Maks: En büyük, *Ki-kare testi, ** Student’s t-test

***Mann Whitney Test

Grupların başlangıçtaki; ağrı ve eklem hareket açıklığı sonuçları tablo 4.2’de

gösterilmiştir. Başlangıç değerlendirme parametrelerinde eğitim grubunda boyun

fleksiyon (p<0,001) ve sağ lateral fleksiyon (p:0,021) eklem hareket açıklığı kontrol

grubuna göre istatiksel olarak anlamlı şekilde daha kısıtlı idi. Diğer parametrelerde iki

grup arasında anlamlı farklılık saptanmamıştır.

Tablo 4.2. Hastaların başlangıçtaki ağrı ve EHA değerlendirim sonuçları

Eğitim , ±SS, (ortanca) Kontrol, ±SS, (ortanca) p*

Vas-0 58.05±14,03 (59) 54.9±22.01 (54) 0.645

Likert-0 3.21 ± 0,62 (3) 8.64±3.48 (3) 0.695

Fleksiyon-0 35.5±8.11 (35) 43.4± 4,87 (45) <0,001

Ekstansiyon-0 40.18±8,96 (40) 44,08±8,84(45) 0,076

Sağ lateral fleksiyon-0 32,5±7,19 (35) 36,64±9,94 (40) 0,021

Sol lateral fleksiyon-0 32,89±6,55 (32) 36,13±7,33(35) 0,054

sağ rotasyon-0 50.57±11.67(50) 54,37±13,34(55) 0,124

Sol rotasyon-0 52,65±14,91(55) 56,24±14,21(60) 0,282

±SS: ortalama±standart sapma, *Mann-Whitney U

42

Grupların başlangıçtaki; boyun disabilite değerlendirme sonuçları tablo

4.3’de gösterilmiştir. Başlangıç değerlendirme parametrelerinde eğitim grubunda

NPQ3 (p:0,025), NPQ5 (p:0,007), NPQ8 (p:0,027) ve NPQ9 (p:0,022) disabilite

durumu kontrol grubuna göre istatiksel olarak anlamlı şekilde daha kötü idi. Diğer

parametrelerde iki grup arasında anlamlı farklılık saptanmamıştır.

Tablo 4.3. Hastaların başlangıçtaki boyun disabilite değerlendirim sonuçları

Eğitim, ±SS,

(ortanca)

Kontrol, ±SS

(ortanca)

p*

NPQ1-0 (Boyun ağrısı şiddeti) 2,03±0,68 (2) 2,08±0,98 (2) 0,805

NPQ2-0 (Boyun ağrısı ve uyku) 1,42±0,76 (1) 1,32±0,94 (1) 0,515

NPQ3-0 (Geceleri kollarda uyuşma ve

karıncalanma)

1,24±0,75 (1) 0,86±0,82 (1) 0,025

NPQ4-0(Belirtilerin/yakınmaların süresi) 2,47±1,22 (2) 2,43±1,39 (2) 0,912

NPQ5-0 (Yük taşıma) 2,13±0,81 (2) 1,57±1,41 (1) 0,007

NPQ6-0 (Okuma ve televizyon izleme) 2,052±0,868 (2) 1,84±0,93 (2) 0,312

NPQ7-0 (Çalışma / ev işleri) 1,39±0,59 (1) 1,32±0,67 (1) 0,648

NPQ8-0 (Sosyal aktiviteler) 1,631±0,633 (2) 1,32±0,67 (1) 0,027

NPQ9-0 (Araba kullanma) 2,08±0,95 (2) 1,25±1,38 (1) 0,022

NPQ-total-0 45,04±10,81 (42,71) 39,7±15,1 (38,9)

±SS: ortalama±standart sapma, *Mann-Whitney U

Grupların başlangıçtaki; sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi değerlendirimine ait

sonuçları tablo 4.4’de gösterilmiştir. Değerlendirme parametrelerinin hiçbirinde iki

grup arasında anlamlı farklılık saptanmamıştır.

Tablo 4.4. Hastaların başlangıçtaki sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi değerlendirim sonuçları

Eğitim , ±SS, (ortanca) Kontrol, ±SS, (ortanca) p*

NHP-Enerji-0 69,3±28,4 (66,7) 58,6±36,3 (66,7) 0,292

NHP-Ağrı-0 59,2±25,1 (62,5) 54,7±27,2 (62,5) 0,542

NHP-Uyku-0 35,78±28,72(20) 41,1±32,3 (40) 0,512

NHP-Sosyal izolasyon 0 14,73±25,33 (0) 7,6±16,7 (0) 0,180

NHP-fiziksel mobilite-0 35,5 ±15,8 (37,3) 28,8±18,1 (25) 0,121

NHP-Emosyonel-0 42,4±24,9 (38,9) 31,5±23,5 (33,3) 0,064

NHP-Distres-0 44,6±20,7(39,6) 36,14±21,91(33,3) 0,126

±SS: ortalama, ± standart sapma, *Mann-Whitney U

43

Ağrı değerlendiriminde 1., 3., ve 6. aydaki skorlar tablo 4.5’de gösterilmiştir.

Genelde ağrı skorlarında (VAS ve Likert) her iki grupta da başlangıç değerlerine

göre istatiksel anlamlı şekilde iyileşme gözlenmiştir. Ancak eğitim grubunda 1.

aydan sonra iyileşme artarak devam ederken kontrol grubunda 1.aydan sonra

iyileşme devam etmemiştir.

Boyun EHA 1., 3. ve 6. aydaki skorlar tablo 4.6’da gösterilmiştir. Eğitim

grubunda fleksiyon EHA tüm aylarda başlangıca göre iyileşme gözlenirken, kontrol

grubunda sadece 3. ayda iyileşme gözlenip, 6. ayda başlangıç değerine dönmüştür.

Ekstansiyon EHA değerlerinde eğitim grubunda iyileşme tüm aylarda artarak devam

ederken, kontrol grubunda 6. ayda başlangıca göre kötüleşme gözlendi. Sağ lateral

fleksiyon EHA değerlendiriminde eğitim grubunda 3. ve 6. aylarda başlangıç

değerlerine göre istatiksel anlamlı şekilde iyileşme gözlenmiştir. Kontrol grubunda

ise başlangıca göre sadece 3. ayda iyileşme gözlenmiştir. Sol lateral fleksiyon EHA

değerlendiriminde her iki grupta da 3. ve 6. ayda başlangıca göre istatiksel anlamlı

şekilde iyileşme gözlendi. Sağ rotasyon EHA değerlendirildiğinde her iki grupta da

3. ve 6. aylarda başlangıç ve 1. aya göre istatiksel anlamlı iyileşme gözlenmiştir. Sol

rotasyon EHA değerlendirildiğinde eğitim grubunda 3. ve 6. aylarda başlangıç ve 1.

aya göre istatiksel anlamlı iyileşme gözlenmiştir. Kontrol grubunda ise sadece 3.

ayda başlangıca göre istatiksel anlamlı iyileşme gözlenmiştir.

Tablo 4.5. Ağrı durumuna ait parametrelerin başlangıç, 1., 3., 6. aylardaki skorları

Grup ±SS (Ortanca (min-maks))

VAS-0 VAS-1 VAS-3 VAS-6

Eğitim 58,1±14 (59 (23-85)) 44,8±15,8 (45 (0-88))

*

35,8±19,4 (35 (0-75))

***

36,4±19,3 (39 (0-70))

***

Kontrol 54,9±22 (54(11-91))

43,4±20,1(48 (0-80))

**

41,6±20,2 (43 (0-75))

**

41,4±20,7 (45 (0-70))

***

Likert-0 Likert-1 Likert-3 Likert-6

Eğitim 3,21±0,62 (3 (2-4)) 2,60±0,64 (3 (1-4))

*

2,39±0,79 (2 (1-4))

***

2,53±0,83 (2,5(1-5))

**

Kontrol 3,30±0,88 (3 (2-5)) 2,81±0,94 (3(1-5))

*

2,51±0,77 ( 2 (1-5))

***

2,70±0,88 (3 (1-5))

**

±SS: ortalama±standart sapma. * p<0,05,** p<0,01,*** p<0,001

44

Tablo 4.6. Boyun EHA’ na ait parametrelerin başlangıç, 1., 3., 6. aylardaki skorları


Fleksiyon-0 Fleksiyon-1 Fleksiyon-3 Fleksiyon-6

Eğitim 35,5±8,1 (35 (15-50)) 39,7±7,7 (40 (25-55)) 55,4±3,6 (55 (50-60))

***

51,0±3,5 (50 (45-55))

***

Kontrol 43,5±4,9 (45 (30-50)) 46,4±3,2 (45 (40-55)) 52,1±6,5 (52 (40-65))

*

46,5±6,1 (45 (35-55))

Ekstansiyon-0 Ekstansiyon-1 Ekstansiyon-3 Ekstansiyon-6

Eğitim 40,2±8,9 (40 (25-55)) 47,3±3,5 (50 (40-52)) 55,6±5,0 (55 (40-60))

***

50,7±5,0 (50 (35-60))

***

Kontrol 44,1±8,8 (45 (25-60)) 46,5±3,9 (45 (35-50)) 47,7±8,12 (50 (30-60)) 42,3±5,3 (40 (35-55))

Sağ lat.fleksiyon-0 Sağ lat.fleksiyon-1 Sağ lat.fleksiyon-3 Sağ lat.fleksiyon-6

Eğitim 32,5±7,2 (35 (15-45)) 36,4±6,6 (35 (20-50)) 48,6±3,8 (50 (35-55))

***

44,2±4,4 (45 (35-50))

***

Kontrol 36,6±9,9 (40 (10-55)) 40,0±5,8 (40 (28-50)) 43,8±5,5 (45 (30-50))

**

40,7±5,2 (40 (30-50))

Sol lat.fleksiyon-0 Sol lat.fleksiyon-1 Sol lat.fleksiyon-3 Sol lat.fleksiyon-6

Eğitim 32,9±6,6 (32 (20-50)) 36,2±6,0 (35 (20-45)) 48,0±2,7 (50 (40-50))

***

42,4±4,9 (40 (25-50))

***

Kontrol 36,1±7,3 (35 (25-50)) 40,2±6,4 (40 (30-50)) 42,6±5,6 (45 (30-50))

*

40,3±5,4 (40 (30-50))

***

Sağ rotasyon-0 Sağ rotasyon-1 Sağ rotasyon-3 Sağ rotasyon-6

Eğitim 50,6±11,7 (50 (30-70)) 54,8±10,6 (55 (30-70)) 67,1±6,6 (68 (45-75))

***

67,9±5,7 (70 (55-75))

***

Kontrol 54,4±13,3 (55 (20-75)) 53,8±10,7 (55 (25-70)) 60,9±7,8 (60 (40-75)

*

61,9±8,4 (60 (40-75))

***

Sol rotasyon-0 Sol rotasyon-1 Sol rotasyon-3 Sol rotasyon-6

Eğitim 52,7±15,0 (55 (20-75)) 56,3±10,3 (55 (35-70)) 65,0±6,5 (65 (45-75))

***

67,7±6,8 (70 (50-75))

***

Kontrol 56,2±14,2 (60 (25-75)) 59,8±12,0 (60 (20-70)) 64,7±5,9 (65 (50-75))

**

60,5±11,5 (60 (35-75)

±SS: ortalama±standart sapma. * p<0,05,** p<0,01,*** p<0,001

Boyun disabilite değerlendiriminde 1, 3 ve 6. aydaki skorlar tablo 4,7’de

gösterilmiştir. NPQ1 değerlerinde eğitim grubunda tüm aylarda başlangıca göre

iyileşme gözlenirken, kontrol grubunda sadece 3.ayda anlamlı iyileşme gözlenmiştir.

NPQ2 değerlerinde eğitim grubunda tüm aylarda başlangıca göre iyileşme

gözlenirken, kontrol grubunda sadece 6.ayda anlamlı iyileşme gözlenmiştir. NPQ3

değerlerinde eğitim grubunda 3. ayda iyileşme gözlenirken kontrol grubunda

iyileşme gözlenmedi. NPQ4 değerlendiriminde her iki grupta da 3. ve 6. aylarda

başlangıca göre anlamlı iyileşme gözlenmiştir. NPQ7 değerlerinde eğitim grubunda

6. ayda 1. aya göre iyileşme gözlenirken, kontrol grubunda iyileşme gözlenmedi.

NPQ8 değerlerinde eğitim grubunda 3. ve 6. ayda başlangıca göre iyileşme

gözlenirken kontrol grubunda iyileşme gözlenmedi. Diğer parametrelerde her iki

grupta da başlangıca göre iyileşme gözlenmedi.

45

Tablo 4.7. Boyun disabilite değerlendirimine ait parametrelerin başlangıç, 1., 3., 6. aylardaki skorları


NPQ1-0 NPQ1-1 NPQ1-3 NPQ1-6

Eğitim 2,03±0,68 (2 (1-3)) 1,53±0,65 (1,5 (0-3)) * 1,45±0,76 (1(0-3)) * 1,53±0,83 (1,5(0-4)) *

Kontrol 2,08±0,98 (2 (0-4)) 1,65±0,92 (2 (0-4)) 1,51±0,73 (1(0-3))* 1,81±0,97 (2 (0-4))


Eğitim 1,42±0,76 (1 (0-3)) 1,18±0,69 (1 (0-3))

0,76±0,63 (1 (0-2)) ***

0,84±0,59 (1 (0-2)) *

Kontrol 1,32±0,94 (1 (0-4)) 1,14±0,89 (1 (0-3)) 0,89±0,81 (1 (0-3))

0,78±0,75 (1 (0-3)) *


Eğitim 1,24±0,75 (1 (0-3)) 0,89±0,69 (1 (0-3))

0,74±0,64 (1 (0-2)) * 0,79±0,7 (1 (0-3))

Kontrol 0,86±0,82 (1 (0-3)) 0,81±0,84 (1 (0-3)) 0,78±0,95 (1 (0-3)) 0,62±0,76 (0 (0-3))


Eğitim 2,47±1,22 (2 (0-4)) 1,95±1,29 (2 (0-4))

1,63±1,28 (1 (0-4)) *

1,53±1,20 (1 (0-4)) **

Kontrol 2,43±1,39 (2 (0-4)) 2,14±1,48 (2 (0-4)) 1,62±1,48 (1 (0-4)) **

1,38±1,28 (1 (0-4)) **


Kontrol 1,57±1,04 (1 (0-4)) 1,35±0,98 (1 (0-4)) 1,38±0,95 (1 (0-4)) 1,51±1,04 (1 (0-4))

Eğitim 2,13±0,81 (2 (1-3)) 2,08±0,91 (2 (1-4)) 1,92±0,94 (2 (1-4)) 1,95±0,83 (2 (0-3))


Eğitim 2,05±0,87 (2 (0-3)) 2±0,9 (2 (0-4)) 1,61±0,98 (1,5 (0-4)) 1,66±0,81 (2 (0-4))

Kontrol 1,84±0,93 (2 (0-3)) 1,46±0,9 (1 (0-3)) 1,54±0,73 (2 (0-3)) 1,54±0,73 (2 (0-3))


Eğitim 1,39±0,59 (1 (1-3)) 1,39±0,68 (1 (0-3)) *

1,05±0,83 (1 (0-3)) 0,92±0,49 (1 (0-2))

Kontrol 1,32±0,67 (1 (0-3)) 1,03±0,73 (1 (0-3)) 1,11±0,84 (1 (0-3)) 1,05±0,81 (1 (0-3))


Eğitim 1,63±0,63 (2 (0-3)) 1,45±0,6 (1,5(0-2)) 0,95±0,80 (1 (0-3)) ***

1,03±0,71 (1 (0-2)) **

Kontrol 1,32±0,67 (1 (0-3)) 0,97±0,76 (1 (0-2)) 1,05±0,70 (1 (0-3)) 1,16±0,8 (1 (0-3))


Eğitim 2,5±1 (2-4) 2±0,816 (1-3) 1,75±0,96 (1-3) 1,75±1,71 (0-4)

Kontrol 0 0 1 1

NPQtotal-0 NPQtotal-1 NPQtotal-3 NPQtotal-6

Eğitim 45±10,8 (28-69)

39±13,6 (13-75) 32±16 (3-69) ***

32±14,5(6-69) ***

Kontrol 39,7±15(8-72) 33±16.8 (6-62,5) 30,7±16,4(3-78) ***

30,7±16,5(3-78) ***

±SS: ortalama±standart sapma. * p<0,05,**p<0,01,*** p<0,001

46

Sağlıkla ilişkili yaşam kalite değerlendiriminde 1, 3 ve 6. aydaki skorlar tablo

4.8’de gösterilmiştir. Enerji düzeyi değerlendiriminde eğitim grubunda 3. ve 6.

aylarda başlangıca göre iyileşme gözlenirken, kontrol grubunda iyileşme

gözlenmemiştir. Ağrı düzeyi değerlendiriminde eğitim grubunda 3. ve 6. aylarda

başlangıca göre iyileşme gözlenirken, kontrol grubunda sadece 3.ayda anlamlı

iyileşme gözlenmiştir. Uyku değerlendiriminde kontrol grubunda 3. ayda iyileşme

gözlenirken, eğitim grubunda iyileşme gözlenmedi. Sosyal izolasyon

değerlendiriminde eğitim grubunda 3. ayda iyileşme gözlenirken kontrol grubunda

iyileşme gözlenmedi. Emosyonel ve distres değerlendiriminde eğitim grubunda 3. ve

6. aylarda iyileşme gözlenirken, kontrol grubunda sadece 3. ayda iyileşme

gözlenmiştir. Diğer parametrelerde her iki grupta da başlangıca göre iyileşme

gözlenmedi.

Tablo 4.8. Sağlıkla ilişkili yaşam kalitesine ait parametrelerin başlangıç, 1., 3., 6. aylardaki

skorları


Enerji-0 Enerji-1 Enerji-3 Enerji-6

Eğitim 69,3±28,3 (66,7(0-100)) 57,9±28,7 (66,7 (0-100)) *

50±31,7 (66,7 (0-100)) **

50,87±27,65 (66,6(0-100)

Kontrol 58,6±36,3 (66,7 (0-100)) 45,0±37,9 (33,3 (0-100)) 51,3±32,0 66,7 (0-100)) 54,0±29,8 (66,7 (0-100))

Ağrı-0 Ağrı-1 Ağrı-3 Ağrı-6

Eğitim 59,2±25,1 (62,5 (12,5-100)) 60,9±28,8(68,8 (0,100)) 37,5±25,8 (37,5 (0-87,5)) ***

40,8±26,7 (43,8 (0-100)) **

Kontrol 54,7±27,2 (62,5 (0-100)) 49,0±26,1 (50 (0-100)) 40,8±25,8 (50 (0-100)) ** 48,2±24,8 (50 (0-100))

Emosyonel-0 Emosyonel-1 Emosyonel-3 Emosyonel-6

Eğitim 42,4±24,9 (38,9 (0-100)) 34,8±26,7 (33,3 (0-100)) 27,8±20,5 (22,2 (0-100)) *

27,8±26,8 (22,2(0-100)) ***

Kontrol 31,5±23,5 (33,3 (0-77,8)) 24,3±22,3(22,2 (0-77,8)) 26,7±22,6 (22,2(0-77,8)) *

31,8±25,7 (33,3 (0-88,9)) *

Uyku-0 Uyku-1 Uyku-3 Uyku-6

Eğitim 35,8±28,7 (20 (0-100)) 31,6±27,8 (20 (0-100)) 28,4±23,1 (20 (0-80)) 27,4±23,5 (20 (0-80))

Kontrol 41,1±32,3 (40 (0-100)) 34,1±32,0 (20 (0-100)) 30,3±30,8 (20 (0-80)) * 37,8±30,8 (40 (0-100))

Sosyal-0 Sosyal-1 Sosyal-3 Sosyal-6

Eğitim 14,7±25,3 (0 (0-100)) 12,6±23,4 (0 (0-100)) 5,3±12,0 (0 (0-40)) * 6,3± 16,2 (0 (0-80))

Kontrol 7,6±16,6 (0 (0-80)) 7,6±17,2 (0 (0-80)) 9,2±22,0 (0 (0-100)) 13,5±27,1 (0 (0-100))

Fiziksel mobilite-0 Fiziksel mobilite-1 Fiziksel mobilite-3 Fiziksel mobilite-6

Eğitim 35,5±15,8 (37,3 (0-62,5)) 31,6±18,5 (25 (0-75))s 28,9±17,7 (25 (0-62,5)) 30,3±18,3 (25 (0-75))

Kontrol 28,8±18,1 (25 (0-62,5)) 22,9±13,9 (25 (0-50)) 26,4±18,8 (25 (0-62,5)) 26,4±19,0 (25 (0-62,5))

Distres-0 Distres-1 Distres-3 Distres-6

Eğitim 44,6±20,7 39,6 36,8±22,9 31,2 27,7±15,7 29,2*** 29,7±19,5 27,1***

Kontrol 36,1±21,9 33,3 30,1±22,6 33,3 29,3±21,8 29,2* 33,8±24,7 33,3

±SS: ortalama±standart sapma. * p<0,05,** p<0,01,*** p <0,001

47

İki grup değerlendirme parametrelerindeki başlangıca göre iyileşme

yönünden karşılaştırıldığında servikal fleksiyon, ekstansiyon, lateral fleksiyon, sağ

rotasyonda eğitim grubunda başlangıca göre 3. ve 6 aylarda istatiksel olarak anlamlı

iyileşme saptandı. VAS ve likert, NHP ve NPQ8 bölümü dışındaki diğer disabilite

değerlerinde ve iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık saptanmadı.

NPQ8 parametresinde 3. ayda ve sol rotasyonda sadece 6. ayda istatiksel olarak

anlamlı farklılık saptandı (Tablo 4.9, 4.10, 4.11, 4.12).

Tablo 4.9. Ağrı parametrelerdeki iyileşme yönünden iki grubun karşılaştırılması

Eğitim ±SS Ortanca (min-

maks)

Kontrol, ±SS Ortanca

(min-maks)

P*

VAS

1. aydaki değişim -19,9±27,9 (-21 (-100-62)) -21,3±30,1 (-12 (-100-109)) 0.474

3. aydaki değişim -35,8±41,4 (-39,4 (-100-109)) -12±77 (-16,7 (-100-400)) 0.021

6. aydaki değişim -32.9±39,8 (-38,8 (-100-83)) -10±85,7 (-21,7 (-100-427)) 0.173

Likert

1. aydaki değişim 16,7±22,7 (-12,5 (-66,67-50)) -14,8±17,5 (0 (-50-0)) 0,591

3. aydaki değişim -23,2±28 (-33,3 (-75-50)) -20,9±23.3 (-25 (-75-50)) 0,475

6. aydaki değişim -18,6±28,6 (-25 (-75-50)) -14,8±30 (-25 (-75-50)) 0.587

48

Tablo 4.10. Eklem hareket açıklığı değerlerindeki iyileşme yönünden iki grubun karşılaştırılması

Eğitim ±SS Ortanca (min-

maks)

Kontrol, ±SS Ortanca (min-

maks)

P*

Fleksiyon

1. aydaki değişim -16,8±30,3 (14,3 (-30-100)) 7,8±11,8 (0 (-10-46,7)) 0.266

3. aydaki değişim 65,8±46,8 (53,6 (10-233)) 21±17,6 (22,2 (-11,1-57,1)) <0,001

6. aydaki değişim 53,3±47,2 (37,5 (10-233)) 8,1±18 (7,1 (-22,2-57,1)) <0,001

Ekstansiyon

1. aydaki değişim 23,3±28,5 (13,4 (-10-100)) 9,8±25,1 (25,1 (-18-80)) 0.017

3. aydaki değişim 45,5±36,8 (40,2 (0-140)) 11,1±23,5 0 ((-33,3-80)) <0,001

6. aydaki değişim 32,7±35,6 (22,2 (-10-120)) 1,15±22,5 (0 (-27.3-60)) <0,001

Sağ lateral fleksiyon

1. aydaki değişim 15,7±26,2 (12,2 (-25-100)) 22,8±70 (0 (-18,2-350)) 0.21

3. aydaki değişim 59,4±49,8 (42,9 (-12,5-233)) 34,9±71,2 (12,5 (-11-350)) <0,001

6. aydaki değişim 43,3±38,6 (36,7 (0-200)) 24,7±64,8 (0 (-12,5-300)) <0,001

Sol lateral Fleksiyon

1. aydaki değişim 13,8±27,8 (9,2 (-33,3-80)) 15,1±27,9 (0 (-33,3-100)) 0.914

3. aydaki değişim 51,6±32,5 (50 (0-150)) 22,3±28,8 (12,5 (-11-100)) <0,001

6. aydaki değişim 33,5±29,3 (33,3 (-22,2-125)) 15,5±24,8 (11 (-33,3-60)) 0.004

Sağ rotasyon

1. aydaki değişim 11,7±24,8 (8,3 (-30,8-100)) 2,9±26,3 (0 (-46,7-125)) 0,008

3. aydaki değişim 40,5±39,2 (32,3 (-23,1-150)) 20,3±43,8 (7,1 (-16,7-225)) 0,001

6. aydaki değişim 42,5±39,4 (33,9 (-14,3-150)) 21,3±36,1 (8,3 (-33,3-150) 0,004

Sol rotasyon

1. aydaki değişim 13,9±33,1 (8 (-30,77-125)) 10,2±26,3 (0 (-33,3-100)) 0,647

3. aydaki değişim 35,9±52,5 (25 (-14,3-200)) 23,7±38,1 (7,7 (-20-120)) 0,180

6. aydaki değişim 42,4±57,3 (27,3 (-14,3-225)) 11,9±24,9 (3,8 (-20-100)) 0,002

* Mann-Whitney U testi kullanılmıştır.

49

Tablo 4.11. Boyun disabilite değerlendirimine ait parametrelerdeki iyileşme yönünden iki

grubun karşılaştırılması

Eğitim, ±SS (Ortanca (min-maks))

Kontrol, ±SS (Ortanca (min-maks))

P*

NPQ1

1. aydaki değişim -19,7±30,7 (0 (-100-50)) -21,4±44,3 (-33,3 (-100-100)) 0.497

3. aydaki değişim -19,7±59,3 (-33,3 (-100-200)) -22,6±44,9 (-33,3 (-100-100)) 0.824

6. aydaki değişim -11,4±63,2 (-16,7 (-100-200)) -4,8±67,3 (-25 (-100-200)) 0.752

NPQ2

1. aydaki değişim -7,4±54,2 (0 (-100-200)) -3±60,7 (0 (-100-100)) 0,666

3. aydaki değişim -45,4±48,6 (-50 (-100-100)) -35,5±50,5 (-50 (-100-100)) 0,415

6. aydaki değişim -34,7±53,4 (-41,7 (-100-100)) -41,4±52,7 (-50 (-100-100)) 0.602

NPQ3

1. aydaki değişim -27,45±41 0 (-100-0) -10,41±41,64 0 (-100-100) 0.104

3. aydaki değişim -35,3±50,20 ((-100-100)) -18,8±70,4 (0 (-100-200)) 0.379

6. aydaki değişim -37,7±49,3 (0 (-100-50)) -40,3±55,4 (-25 (-100-100)) 0.755

NPQ4

1. aydaki değişim -13,7±73,4 (-25 (-100-300)) -4,7±65,1 (0(-100-300)) 0.224

3. aydaki değişim -15,1±80,4 (-33,3 (-100-300)) -31,6±50,8 (-29,2 (-100-100)) 0.680

6. aydaki değişim -16±96,8 (-50 (-100-300)) -39,5±50,4 (-50 (-100-100)) 0.470

NPQ5

1. aydaki değişim 10,1±64,4 (0 (-66,67-200)) -6,8±56,7 (0 (-100-200)) 0.362

3. aydaki değişim 3,1±67,8 (0 (-66,67-200)) 2±61,8 (0 (-100-200)) 0.717

6. aydaki değişim 5,3±64,5 (0 (-100-200)) 7,3±71,8 (0 (-100-200)) 0.777

NPQ6

1. aydaki değişim 0,9±52,1 (0 (-100-200)) -19,5±30,4 (0 (-100-0)) 0,117

3. aydaki değişim -9,9±76,9 (-33,3 (-100-300)) -7,6±42,8 (0 (-100-100)) 0,245

6. aydaki değişim -12,2±50,4 (0(-100-100)) -6,7±55,5 (0 (-100-100)) 0,779

NPQ7

1. aydaki değişim 3,5±39,4 (0 (-100-100)) -17,6±54,5 (0 (-100-200)) 0,032

3. aydaki değişim -17,5±65,4 (0 (-100-100)) -7,6±69,1 (0 (-100-200)) 0,625

6. aydaki değişim -24,1±47,9 (0 (-100-100)) -11,9±63,5 (0 (-100-200)) 0,408

NPQ8

1. aydaki değişim -12±40 (0 (-100-100)) 28,4±43,3 (0 (-100-0)) 0,312

3. aydaki değişim -43,5±58,9 (-50 (-100-200)) -13,7±47 (0 (-100-100)) 0,004

6. aydaki değişim -32,9±54,7 (-50 (-100-100)) -4,9±63,6 (0 (-100-200)) 0,034

NPQ9

1. aydaki değişim -20,1±30,9 (0 (-100-0)) -33,3±50 (0 (-100-0)) 0,917

3. aydaki değişim -31,7±20,7 (-33,3 (-50-0)) -33,3±57,7 (0 (-100-0)) 0,786

6. aydaki değişim -37,5±47,9 (-25 (-100-0)) 0 0 (-0-0) 0,800

NPQ total

1. aydaki değişim -12,4±25,7 (-14(-63,6-54,5)) -17±28,6 (-17,4(-81,8-60)) 0,416

3. aydaki değişim -26,7±38,5 (-25,8(-95-76,8)) -22,3±29 (-21,7 (-83,9-42,9)) 0,521

6. aydaki değişim -25±34,7 (-20,6 (-90-36.4)) -20±34,8(-22(-92-72.5)) 0,722


50

Tablo 4.12. Sağlıkla ilişkili yaşam kalitesine ait parametrelerdeki iyileşme yönünden iki

grubun karşılaştırılması

Eğitim, ±SS, Ortanca (min-maks)

Kontrol, ±SS, Ortanca (min-maks)

P*

Enerji

1. aydaki değişim -11,2±43,8 (0 (-100-200)) -30±40 (0 (-100-0)) 0,144

3. aydaki değişim -26,5±44 (-33,3 (-100-100)) -9,4±39,1 (0 (-100-100)) 0,175

6. aydaki değişim -27±40,4 (-33.3 (-100-100)) -12,8±46,5 (0 (-100-100)) 0,282

Ağrı

1. aydaki değişim -14,5±74,2 (0 (-100-300)) -5,8±51 (0 (-100-200)) 0,192

3. aydaki değişim -25,8±62,8 (-31 (-100-200)) -17,6±49 (-20 (-100-150)) 0,238

6. aydaki değişim -13,1±101,1 (-28,6 (-100-500)) -14,7±99,2 (-17,1 (-100-400)) 0,081

Emosyonel durum

1. aydaki değişim -17,7±52,3 (-16,7 (-100-150)) -22,9±44,8 (0 (-100-99) 0,941

3. aydaki değişim -35,4±37,6 (-33,3 (-100-33,3)) -20,7±48,8 (-14,3 (-100-100)) 0,218

6. aydaki değişim -32,4±72 (-39,4 (-100-300)) -2,2±68,3 (0 (-100-166) 0,026

Uyku

1. aydaki değişim -6.3±62 (0 (-100-200)) -23±61,2 (-20 (-100-200)) 0,228

3. aydaki değişim -21,8±74 (-22,5 (-100-300)) -35,8±45,9 (0 (-100-33,3)) 0,861

6. aydaki değişim 2,4±102,8 (0 (-100-300)) -13,2±70,6 (-20 (-100-200)) 0,889

Sosyal izolasyon

1. aydaki değişim -29,3±66,5 (-30 (-100-150)) -16,7±50 (0 (-100-50)) 0,305

3. aydaki değişim -63,6±44,7 (-90 (-100-0)) -27,8±152 (0 (-100-400)) 0,062

6. aydaki değişim -66,4±43,6 (-100 (-100-0)) -44,4±150,9 (0 (-100-400)) 0,019

Fiziksel mobilite

1. aydaki değişim -7,3±43,3 (0 (-100-100)) -16,8±29,7 (-22,5 (-50-100)) 0,153

3. aydaki değişim -11,2±54,4 (0 (-100-100)) 0,02±79,9 (0 (-100-400)) 0,733

6. aydaki değişim -12±52,7 (0 (-100-150)) 0±79,3 (0 (-100-300)) 0,605

Distres

1. aydaki değişim -12,7±41,6 (0 (-100-80) -15,3±42,4 (0 (-100-128) 0,845

3. aydaki değişim -31,3±42,3 (-33,3 (-100-150) -13.3±46,8 (-9,8 (-100-100)) 0,035

6. aydaki değişim -31,9±35,8 (-35,9 (-90-60)) 26±193 (0 (-100-1101) 0,027


51

5. TARTIŞMA

Ortalama yaşam süresinin artması ile beraber boyun ağrıları da artmış

morbidite ve giderek artan sağlık giderlerinin önemli bir parçası haline gelmiştir (89,

90). Kronik boyun ağrısı prognozu iyi olmayan ve bel ağrısından daha persistan

seyreden bir durumdur. Boyun ağrılı hastada tedavide asıl hedef hastanın fonksiyonel

kaybının yeniden kazanılması ve dejenerasyona gidişi minimuma indirgemektir.

Boyun ağrılı hastada birçok tedavi yöntemi bulunmakla beraber tedavilerin etkinliği

ve birbirine üstünlüğü konusunda ortak bir konsensüs bulunmamaktadır (91).

Boyun ağrısı tedavisinde ilk basamak tercih edilen konservatif yöntemler

olmakla beraber en uygun tedavi edici yaklaşım hala bilinmemektedir (92).

Literatürlerde de ispatlanmış etkin ve net bir tedavi yönteminden

bahsedilmemektedir (93). Bu nedenle boyun ağrısı tedavisinde etkin bir tedavi

formunun tanımlanmasına büyük gereksinim vardır.

Boyun ağrılı hastalarda hasta eğitim programları tedavinin ayrılmaz bir

parçasıdır. Ancak hasta eğitimi sürekli ihmal edilmektedir. Eğitim programının

etkinliği konusunda da yeterli çalışma bulunmamaktadır. Bu nedenle bu çalışmada

kronik boyun ağrılı hastalarda boyun okulu programının etkinliğini değerlendirmeyi

amaçladık.

Boyun ağrılı hastalarda hasta eğitimi farklı şekillerde yapılabilmektedir.

Eğitim veren ve öğrenen arasında ilişkiye bağlı olarak bağımsız, bire bir veya gruplar

halinde, sözel, görsel-işitsel ve yazılı olarak yapılabilmektedir. Hasta eğitiminde

konferans, tartışma, görsel bildirim teknikleri kullanılabilmektedir. Geri bildirim ile

hatırlatıcı ve destekleyici yöntemler ile motivasyon, öz güven sağlama ve

değişikliklere hazır olmak şeklinde hasta eğitim yöntemleri uygulanabilmektedir.

Literatürlerde boyun ağrılı hastaların eğitimi ile ilgili yeterli çalışma yoktur. Eğitim

programları etkinliğini araştıran bir derlemede sadece on bir çalışma analiz edilmiş.

Bu çalışmaların sekiz tanesi aktivasyona odaklanma, iki tanesi ağrı ve stres ile başa

çıkma yollarını öğrenme şeklinde iken bir çalışmada boyun okulu tedavisinin

52

etkinliği araştırılmış. Bu çalışmalara bakıldığında her çalışmada hastalar sadece belli

risk faktörleri üzerine odaklanmış ve risk faktörlerini düzeltmeye yönelik

tavsiyelerde bulunulmuş (3). Boyun ağrılı hastalarda eğitim programları ile yapılan

çalışmaların analiz edildiği başka bir derlemede ise hastaların aktivasyona motive

edilmesi ve boyun okulu gibi hasta eğitim yöntemlerinin etkinliği açısından yeterli

kanıt bulunamamıştır. Fiziksel yetersizlik, psikolojik distres, sosyal kısıtlanma gibi

birçok farklı nedenin orijininde yer alabildiği boyun ağrısı nedenleri multifaktöriyel

olmakla beraber hasta eğitimi de çok odaklı olmalıdır (94).

Bizim çalışmamızda hastalara eğitim verilirken boyun ağrısı ve

patofizyolojisi, risk faktörleri anlatıldı. Katılımcılar hastalıkları konusunda birçok

açıdan bilgilendirildikten sonra yaşam biçimi, günlük aktivite düzenlenmesi, ağrıyla

baş etme yolları, çevresel düzenleme ve postüral eğitim verildi ve hastalar tüm risk

faktörleri ve ağrı yapacak nedenler açısından bir bütün olarak bilgilendirildi.

Başka bir derlemede ise üç farklı çalışma analiz edilmiş. İlk çalışmada

psikolojik danışmanlık alarak ya da almayarak eğitim programı ve egzersiz alan grup

ile tedavi almayan grup karşılaştırıldığında ağrıda azalmada önemli farklılık

saptanmamış. Diğer çalışmada hasta eğitimi, antiinflamatuar ve analjezik kullanımı

ve plasebo karşılaştırıldığında ağrıda azalma yönünden hiçbirinde istatiksel anlamlı

fark saptanmamış. Üçüncü çalışmada mobilizasyon egzersizleri, sözlü ve yazılı

postür eğitimi, kollar kullanımı, kas gevşetici ve analjezik kullanan grup dört haftalık

istirahat ve analjezik kullanımı sonrası mobilizasyon önerilen grup ile

karşılaştırıldığında ilk grupta ağrıda anlamlı iyileşme saptanmış ve ilk iki çalışmanın

gücünün yetersiz olduğu düşünülmüştür (95).

Ergonomik ve postüral eğitiminde boyun ağrısı olan hastalarda egzersiz ve

diğer tedaviler gibi tedavinin vazgeçilmez bir parçası olduğu düşünülmektedir. Bir

çalışmada geliştirilmiş postüral destek verilen makine operatörlerinde postüral

eğitimin boyun ve omuz ağrısını azalttığı gösterilmiştir. Aynı zamanda ergonomik

eğitim verilen bilgisayar çalışanlarında boyun ve omuz ağrısında azalma

gösterilmiştir. Bazı çalışmalarda postür ve ergonomik eğitimin yararlı olmadığı

gözlense de bu çalışmalarda multimodal tedavi yerine sadece eğitim verilmesi ve

53

bunun değerlendirilmesi eğitimin yalnız başına yeterli olmadığının nedeni

olabileceği düşünülmüştür (91).

Kamwendo ve arkadaşlarının yaptığı bir çalışmada boyun ağrılı hastalarda

boyun okulu ile tedavi almayan grup karşılaştırıldığında ağrı, fonksiyonel durum ve

disabilite de eğitim programının yararlı olduğuna dair kanıt bulunmamıştır (96).

Hasta eğitimi ile yapılan çalışmalarda hastaların ağrı, fonksiyon ve disabilite

durumları değerlendirilirken boyun EHA değerlendirilmesi yapılmamıştır (3).

Bizim çalışmamızda ağrı, disabilite durumu ve fonksiyonel durum

değerlendirilmesi yanında hastaların boyun EHA değerlendirilmesi de yapılmıştır.

Eğitim grubu ile kontrol grubu karşılaştırıldığında ağrı, fonksiyonel durum ve

disabilite de literatürlerle uyumlu şekilde anlamlı bir farklılık olmamasına rağmen

boyun EHA’ da eğitim grubunda, kontrol grubuna göre daha fazla iyileşme saptadık.

Ayrıca eğitim grubunda VAS değerleri 1. ve 3. aylarda iyileşme artarak devam

ederken, kontrol grubu VAS değerleri 1. ve 3. ayda sabit bir değerde kaldı.

Boyun ağrılarında tedavi edici egzersizlerin ağrı ve yetersizlik düzeyini

azalttığı daha önce yapılan çalışmalarda gösterilmiştir (97, 98). Egzersiz tedavisi ile

boyun kaslarının gücü artar. Boyun ağrısında azalma ve boyun EHA de iyileşme

sağlanarak hastanın fonksiyonel durumunda iyileşme ve yetersizlik düzeyinde

azalma amaçlanmaktadır (37, 97, 16). Ancak literatürlerde boyun ağrılı hastalarda ne

zaman, hangi durumlarda, hangi tip egzersizin önerilmesi konusunda ispatlanmış ve

görüş birliğine varılmış bir algoritma bulunmamaktadır (38).

Boyun ağrısı disklerden, boyun kas ve ligamentlerinden, vertebralar arası

eklem yapılarından, medulla spinalisin dura ve radikslerin çeşitli patolojilere bağlı

olarak irritasyonundan kaynaklanır (99). Ancak vakaların büyük bir kısmında boyun

ağrısına neden olan patolojik mekanizmalar açıklanamayabilir. Bu tür ağrıyı

açıklayacak bir patoloji saptanamayan olgularda NBA terimi kullanılabilmektedir.

NBA ise genellikle postür bozuklukları veya diğer mekanik problemlerle ilişkili

olduğu düşünülen ve boyun ağrılarının sık görülen nedeni olarak durmaktadır (100).

Bizim çalışmamızda da çalışmaya dahil edilen hastaların hepsinde anamnez, ayrıntılı

54

sistemik ve fizik muayenelerinde boyun ağrısını açıklayacak altta yatan özellikli bir

neden tanımlanamadığı gibi bu hastaların uzun yıllardır var olan ve önemli

disabiliteye neden olan boyun ağrısı şikayeti mevcuttu.

NBA olan hastaların genelinde baş-boyun bileşiminde patolojik postüral

değişiklikler saptanmaktadır. Bu postür bozukların başında hastaların başın öne

doğru tilt yaptığı patolojik postür gelmektedir (101,102).

Yip ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmalarda boyun ağrılı hastalarda

kraniovertebral açı azaldıkça fonksiyonel durumun kötüleştiği görüşmüştür. Buna

bağlı olarakta boyun ağrılı hastaların baş anterior tilt duruşuna ve küçük bir

kraniovertebral açıya sahip oldukları düşünülmüştür (103). Bizim çalışmamızda

ayrıntılı bir postür analizi yapılmadı. Ancak hastaların çalışma öncesi klinik

değerlendirmelerinde postür bozukluğu birçok hastada fark edilen bir durumdu.

Boyun fleksör kaslarının fizyolojik boyun postürünün devam ettirilmesinde

önemli bir role sahip olduğu ve baş anterior tilt postürünün boyun fleksör kaslarının

fonksiyonel olmayan bir şekilde çalışması ile ilişkili olduğu düşünülmüştür (104).

Bizim çalışmamızda ayrıntılı postür analizi yapılmamış olsa da hastaların

eğitim programlarında günlük yaşamlarında (otururken, ayakta dururken, yatarken,

araç kullanırken, televizyon seyrederken, bilgisayar başında iken v.s ) boyunu nasıl

kullanacağı ve boyun nötral pozisyonunun nasıl sağlanacağı gerekli durumlarda

boyun ve bel destekleri ile desteklenebileceği şeklinde ayrıntılı postür eğitimi verildi.

Boyun anterior tilt postürünün sık görülmesi ve çoğu boyun ağrılı olguda özellikle

DBF kasların zayıflığının etyolojide rol oynadığı düşünülerek hastalara DBF kasların

güçlendirilmesine yönelik boyun egzersiz programı eğitimi verildi.

Ayrıca boyun izometrik güçlendirme egzersizleri, boyun ve omuz için germe-

fleksibilite egzersizleri, sırt güçlendirme egzersizleri boyun ağrılı vakalarda

kullanılan egzersiz yöntemleridir (82).

Kronik boyun ağrısı olan hastaların genelinde boyun kaslarında güçsüzlük

olabileceği bu hastalarda boyun kaslarını güçlendirmeye yönelik egzersiz

55

yöntemlerinin ağrıyı azaltarak, boyun EHA’da ve enduransında iyileşme

sağlanabileceği çeşitli çalışmalarda gösterilmiştir (105).

Bizim çalışmamızda DBF güçlendirme egzersizleri yanı sıra hastalara

izometrik ve izotonik boyun egzersizleri, germe-gevşeme egzersiz tedavileri verildi.

Her iki grupta da hastaların ağrı (VAS, Likert), disabilite, fonksiyonel durum ve

EHA değerlerinde tedavi öncesine göre istatiksel anlamlı şekilde iyileşme gözlendi.

Ancak boyun eğitimi alan grup kontrol grubu ile karşılaştırıldığında EHA değerleri

dışındaki değerlerde istatiksel anlamlı farklılık gözlenmedi.

Hastaların eğitim durumları eğitim programının başarısını etkileyen önemli

bir parametredir. Bizim çalışmamızda her iki grup arasında eğitim düzeyleri

açısından istatistiksel olarak fark yoktu. Ancak hastaların çoğu ilköğretim

mezunuydu (kontrol grubunda % 38, eğitim grubunda % 45). Hastaların eğitim

programından yeterli faydayı görememesi eğitim düzeylerinin düşük olmasından

kaynaklanıyor olabilir. Çünkü hastaların verilen eğitim programını öğrenmeleri,

kendi günlük yaşamlarına adapte etmeleri ve sürekliliği sağlanması açısından eğitim

düzeyinin önemi büyüktür. Eğitim programının daha anlaşılır ve kalıcı olması

açısından tedavi süresi uzun olabilirdi. Böylece hastalardan daha yararlı sonuçlar

alınabilirdi.

Boyun ağrısı risk faktörleri incelendiğinde psikolojik etkenlerin boyun

ağrısında etkili olduğu gözlenmiştir (12). Boyun eğitim programlarında hastanın

hastalığı açısından bilgilendirilmesi, hastalıkla başa çıkma yöntemlerinin öğrenilmesi

ve öz güven sağlanması hastalarda psikolojik destek sağlayarak tedaviye uyumlarını

artırabilir. Bizim çalışmamızda hastaların emosyonel durum değerlendirilmesinde

her iki grup ta 3. ayda iyileşme gözlenmesine rağmen eğitim grubunda bu iyileşme 6.

aya kadar devam etmiştir.

Çalışmamıza alınan hastalarda her iki grupta da kadın oranının yüksek olması

ve kadınların çoğunun ev hanımı olması boyun ağrısının kadınlarda daha fazla

olmasına bağlı olabilir. Croft ve arkadaşlarının yaptığı kronik boyun ağrısı ile ilişkili

risk faktörlerinin araştırıldığı çalışmalarda da kadın hastaların bizim çalışmamızda

olduğu gibi yüksek oranda olduğu görülmüştür (11). Yıldız ve arkadaşlarının

56

yaptıkları çalışmada da bizim çalışmamızla uyumlu şekilde hastaların büyük kısmı

ev hanımıydı. Bu durum sedanter bir yaşam tarzının boyun ağrısı için daha fazla risk

oluşturması nedeni ile olabilir (106).

Boyun ağrısının bel ağrısından sonra ikinci sıklıkta görülüyor olması ve

özellikle kronik durumda tedaviye dirençli hale gelmesi nedeni ile tedavi

maliyetlerinin uygun olması da önem kazanmaktadır. Daha önce yapılan çalışmaların

sadece üç tanesinde maliyet araştırılmış ve bu çalışmalarda eğitim programının diğer

tedavilere göre maliyetinin daha ucuz olduğu bulunmuştur (3). Bu nedenle boyun

ağrılı hastalarda eğitim programları daha ucuz bir tedavi yöntemi olarak tercih

edilebilir.

Sonuç olarak boyun ağrısı sık görülen özellikle kronik dönemde tedavisi zor

olan bir durumdur. Tedavide konvansiyonel tedavi yaklaşımları yanı sıra hastaların

bilinçlendirilmesi, postürün düzeltilmesi ve günlük yaşam aktivitelerinin

düzenlenmesi önem taşımaktadır. Bu çalışmada da kronik boyun ağrılı hastalara

verilen boyun okulu programının etkinliği araştırılmıştır. Eğitim programı verilen

hasta grubunda boyun eklem hareket açıklığını kontrol grubuna göre daha fazla

iyileştirdiği görüldü. Eğitim programının ağrı, disabilite ve sağlıkla ilişkili yaşam

kalitesi üzerinde daha iyi etkilerinin olduğu saptanmasına rağmen kontrol grubu ile

karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık gözlenmemiştir.

57

6. SONUÇLAR

1. Her iki çalışma grubunda da, ağrı skorlarında (VAS ve likert) 1. ve 3.

Aylarda, başlangıca göre anlamlı iyileşme görülmüştür.

2. Eğitim grubunda NPQ’nun NPQ5, NPQ6, NPQ9 dışında tüm değerlerde,

kontrol grubunda ise NPQ3, NPQ5, NPQ6, NPQ7, NPQ9 dışındaki tüm

değerlerinde başlangıca göre anlamlı iyileşme görülmüştür.

3. Eğitim grubunda NHP’nin uyku ve fiziksel mobilite dışında tüm değerlerde,

kontrol grubunda ise enerji, sosyal izolasyon ve fiziksel mobilite dışındaki

tüm değerlerinde başlangıca göre anlamlı iyileşme görülmüştür.

4. İki grup değerlendirme parametreleri başlangıca göre iyileşme yönünden

karşılaştırıldığında; eğitim grubunda servikal fleksiyon, ekstansiyon, lateral

fleksiyon, sağ rotasyon eklem hareket açıklığında başlangıca göre 3. ve 6

aylarda iyileşme kontrol grubuna göre daha fazla bulundu. Eğitim grubunda

NPQ8 parametresinde 3.ayda ve sol rotasyon eklem hareket açıklığında 6.

ayda daha fazla iyileşme saptandı.

5. NPQ8 bölümü dışındaki diğer disabilite skorlarında, ağrı skorlarında (VAS-

likert) ve NHP skorlarında iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı bir

farklılık saptanmadı.

58

7. ÖZET

Kronik boyun ağrısı disabiliteye neden olan ve yaşam kalitesini olumsuz

etkileyen kronik, sık görülen bir muskuloskeletal hastalıktır. Boyun ağrılı hastalarda

tedavi yaklaşımında birçok yöntem olmakla beraber hasta eğitimi çoğu zaman göz

ardı edilmektedir. Hasta eğitim programları kronik hastalığı bulunan kimselerin

yaşamlarını daha iyi bir şekilde sürdürmelerini ve hastalıkları ile baş etme

yöntemlerini öğrenmelerini hedefler. Bu çalışmada kronik boyun ağrılı hastalarda

hasta eğitim programının etkinliğinin araştırılması planlanmıştır.

Çalışmaya kronik boyun ağrısı olan toplam 75 hasta alınarak iki gruba

randomize edildi. Eğitim grubunda 38 hasta (ortalama yaş 44,9± 8,5, %84’ü bayan),

kontrol grubunda ise 37 hasta (ortalama yaş 42,3± 12,5, %81’i bayan)

bulunmaktaydı. Eğitim grubuna 2 hafta boyunca haftada 3 seans eğitim programı

verildi. Yaklaşık 1,5 saat süren seanslar 5 kişilik gruplar halinde yapıldı. Programda

boyun anatomisi, boyun ağrısının kliniği, patofizyolojisi, risk faktörleri anlatıldı.

Boyun ağrısının tedavisinde günlük yaşam tarzının ve fiziksel aktivitenin

düzenlenmesi, ağrıyla baş etme yolları, ergonomik ve çevresel düzenleme, postür

eğitimi, ortez kullanımı, medikal tedavi ve boyun egzersiz programı açısından

hastalar bilgilendirildi. Kontrol grubuna ise sadece yapılacak olan egzersizleri içeren

broşür verildi. Her iki gruba da 2 haftalık, haftada 5 seans fizik tedavi programı

(boyuna hotpack, kısa dalga diatermi, TENS) verildi. Hastaların tedavi öncesi, 1. 3.

ve 6. aylarda görsel analog skala (VAS) ve likert ölçeği ile ağrı durumu,

inklinometrik değerlendirme ile boyun eklem hareket açıklığı ölçümü, Northwick

Park Ağrı Anketi ile disabilite düzeyi, Nottingham Sağlık Profili ile yaşam kalitesi

değerlendirildi.

Hasta grupları yaş, cinsiyet ve eğitim seviyesi açısından benzerdi (p>0,05).

Başlangıç değerlendirme parametrelerinde eğitim grubunda boyun fleksiyonu

(p<0,001) ve sağ lateral fleksiyon (p:0,021) eklem hareket açıklığı kontrol grubuna

göre daha kısıtlı bulundu. Boyun disabilitesi açısından başlangıç değerlendirmesinde

eğitim grubunda NPQ3 (p:0,025), NPQ5 (p:0,007), NPQ8 (p:0,027) ve NPQ9

59

(p:0,022) disabilite değerleri kontrol grubuna göre daha kötü olarak değerlendirildi.

Diğer ağrı, fonksiyonel durum ve sağlıkla ilgili yaşam kalitesi açısından benzerdi

(p>0,05).

İki grup başlangıca göre iyileşme yönünden karşılaştırıldığında eğitim

grubunda, fleksiyon, ekstansiyon, lateral fleksiyonlar, sağ rotasyon eklem hareket

açıklığı başlangıca göre 3. ve 6. aylarda, sol rotasyonda sadece 6. ayda ve NPQ8’de

başlangıca göre 3. ayda istatiksel olarak anlamlı farklılık saptandı.

Her iki grupta da başlangıca göre 1. ve 3. aylarda ağrı ve fonksiyonda

düzelme saptandı (p<0.05). 6. ayda eğitim grubunda tüm parametrelerde anlamlı

iyileşme görülürken, kontrol grubunda sadece ağrı ve fonksiyonda düzelme görüldü.

İki grup başlangıçtaki değişimlere göre karşılaştırıldığında, hiçbir parametrede

istatistiksel anlamlı bir farklılık görülmedi (p>0,0167).

Sonuç olarak, boyun okulu eğitim programının boyun eklem hareket

açıklığını kontrol grubuna göre daha fazla iyileştirdiği görüldü. Eğitim programının

ağrı, disabilite ve sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi üzerinde daha iyi etkilerinin olduğu

saptanmasına rağmen kontrol grubu ile karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı

bir farklılık gözlenmemiştir.

Anahtar sözcükler: Boyun, eğitim, etkinlik, program, okul

60

8. SUMMARY

Chronic neck pain is a common chronic musculoskeletal disease resulting in

disability and effecting quality of life negatively. Patient education is often ignored

although there are many formulas with therapeutic approaches to neck pain. Patient

training programmes target maintaining chronic disease with better health status and

learning to cope with their disease. In this study the effect of patient training

programmes was analyzed in patients with chronic neck pain.

Totally 75 patients with chronic neck pain were taken and randomized to 2

groups. There were 38 patients in the training group (mean age 44.9 ± 8.5, 84%

female), and 37 in the control group (mean age 42.3 ± 12.5, 81% female). 3 sessions

per week through two weeks were given to the training group. These sessions were

approximately one and a half hour and the groups formed with 5 subjects. In the

programme; neck anatomy, clinical presentation of neck pain, pathophysiology and

risk factors were mentioned. The patients were informed about changing daily life

styles and physical activity setting, how to cope with the pain, ergonomic and

environmental setting, postural training, using orthoses, medical treatment and neck

exercise programme. For the control group; only a brochure containing the exercise

programme was given. For both groups physical therapy programme was also given

5 sessions per week through 2 weeks (hot pack, short wave diathermy and TENS to

the neck). The patients’ pain status with visual analogue scale (VAS) and Likert

scale, range of motion for neck with inclinometric measures, disability level with

Northwick Park Pain Questionnaire, quality of life with Nottingham health profile

were assessed pre-treatment and post-treatment within the first, third and sixth

months.

Patient groups were similar with age, sex and level of education. For the

initial assessment parameters, neck flexion and right lateral flexion was more

restricted in the training group than the control group. In the initial assessment for

neck disability, disability rates were worse in NPQ 3-5-8 and 9 within the training

group. Pain, functional status and health related quality of life were similar.

61

When the two groups were compared for improvement, in the training group;

flexion, extension, lateral flexion and rotation to the right side was better in 3rd and

6th months, rotation to the left side improved only in 6th month. For NPQ 8 in the

3rd month; there was statistically important difference compared to baseline. In both

groups, pain and function improved within first and 3rd months compared to the

baseline. In the 6th month, improvement was seen in all parameters in the training

group, whereas, only pain and function were improved in the control group. The two

groups were similar for the initial parameters.

In conclusion, despite the lack of prevalent improvement in pain disability

and health related quality of life, neck range of motion displayed significant

improvements in the training programme. Therefore, neck school training

programme is a useful method in the treatment of chronic neck pain.

Keywords: Neck, education, activity, programme, school.

62

9. KAYNAKLAR

1. Coşkun ME. Boyun Ağrısı ve Tadavisi. Turkiye Klinikleri Journal of Surgery

Medical Sciences. 2006; 2: 43-47.

2. Taştekin N, Birtane M. Boyun Ağrılarında Tedavi Uygulamaları. Turkiye Klinikleri

Journal of Physical Medicine Rehabilitation Special Topics. 2009; 2: 67-74.

3. Haines T, Gross AR, Burnie S, Goldsmith CH, Perry L, Graham N; Cervical

Overview Group (COG). A Cochrane review of patient education for neck pain. The

Spine Journal. 2009; 9: 859-871.

4. İrdesel J. Boyun ağrısı nedenleri ve epidemiyolojisi. In: Gökçe Kutsal Y, ed. Boyun

ağrısı. Ankara: Güneş Kitapevi, 2002: 22-41.

5. Hadler NM. İllness in the workplace: The challenge of musculoskeletal symptoms.

The journal of hand surgery am. 1985; 10: 451-456.

6. Cote P, Cassidy JD, Carroll L. The epidemiology of neck pain: what we have learned

from our population-based studies. The Journal of the Canadian Chiropractic

Association. 2003; 47: 284-290.

7. Bowim G, Scharender H, Sand T. Neck pain in general population. Spine (Phila Pa

1976). 1994; 19: 1307-1309.

8. Yıldız M, Tuna H, Kokino S. Kronik Boyun Ağrılı Olgularda Spinal Mobilite, Ağrı

ve Özürlülük İlişkisinin Değerlendirilmesi. Türkiye Fiziksel Tıp Rehabilitasyon

Dergisi. 2005; 51: 127-130.

9. Urhan S, Kaçar C. Boyun Ağrısı: Harris ED, Budd RC. Firestein GS, Genovese MC,

Sergent SJ, Ruddy S, Sledge CB, eds. Kelley Romatoloji. Çev. Ed.: Arasıl T. Ankara:

Güneş Kitabevi, 2006: 537-536.

10. Ay A, Yurtkuran M. Boyun Ağrılı Hastaya Yaklaşım. In: Imboden J, Hellmann DB,

Stone JH, eds. Current Romatoloji Tanı ve Tedavi. Çev. ed.: Arasıl T. Ankara: Güneş

Kitabevi, 2006: 77-83.

11. Croft PR, Lewis M, Papageorgiou AC, Thomas E, Jayson MI, Macfarlane GJ, Silman

AJ. Risk factors for neck pain: a longitudinal study in the general population. Pain.

2001; 93: 317-325.

12. Ariens GAM, van Mechelen W, Bongers PM, Bouter LM, van der Wal G. Physical

risk factors for neck pain. Scandinavian Journal of Work, Environment & Health.

2000; 26: 7-19.

63

13. Nahit ES, Hunt IM, Lunt M, Dunn G, Silman A, Macfarlane G. Effects of

psychosocial and individual psychosocial factors on the onset of musculoskeletal

pain: common and site-specific effects. Annals of Rheumatic Diseases. 2003; 62: 755-

760.

14. Waldman SD. Physical diagnosis of pain: An atlas of signs and symptoms. In:

Wadmann SD, ed. Philadelphia: Elsevier Saunders, 2006: 2-4.

15. Aydın R. Boyun anatomisi ve Kinezyolojisi. In: Erdine S. Ağrı. İstanbul: Nobel Tıp

Kitabevleri, 2000: 252-256.

16. Magee D. Orthopedic Physical Assessment. Third edition W. B. Saunders company,

1997, Chapter 3. Cervical Spine; 101-147.

17. Jull GA. Deep Cervical Flexor Muscle Dysfunction in Whiplash. Journal of

Musculoskeletal Pain. 2000; 8: 143-155.

18. Koldaş ŞD, Evcik D. Fonksiyonel boyun ağrıları. Turkiye Klinikleri Journal of

Physical Medicine Rehabilitation Special Topics. 2009; 2: 16-23.

19. Lord SM, Barnsley L, Wallis BJ, Bogduk N. Chronic cervical zygapophysial joint

pain after whiplash. A placebo-controlled prevalence study. Spine (Phila Pa 1976).

1996; 21: 1737-1744.

20. White AA III, Johnson RM, Panjabi MM, Southwick WO. Biomechanical analysis of

clinical stability in the cervical spine. Clinical Orthopaedics Related Resarch. 1975;

109: 85-96.

21. Mestdagh H. Morphological aspects and biomechanical properties of the

vertebroaxial joint (C2-C3). Acta morphologica Neerlando-Scandinavica. 1976; 14:

19-30.

22. Truumees E, Herkowitz HN. Cervical spondylotic myelopathy and radiculopathy.

Instructional course lectures. 2000; 49: 339-360.

23. Akı S. Lomber Vertebral Kolonun Fonksiyonel Anatomisi. In: Erdine S, ed. Ağrı.

İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, 2002: 324-333.

24. Hepgüler S, Eyigör S. Servikal Omurganın Anatomisi ve Biyomekaniği. In: Gökçe-

Kutsal Y, ed. Boyun ağrısı. Ankara: Güneş Kitabevi, 2002: 1-21.

25. Mercer S, Bogduk N. The ligaments and annulus fibrosus of human adult cervical

intervertebral discs. Spine (Phila Pa 1976). 1999; 24: 619-26; discussion 627-8.

64

26. Oda J, Tanaka H, Tsuzuki N. Intervertebral disc changes with aging of human

cervical vertebra. From the neonate to the eighties. Spine (Phila Pa 1976). 1988; 13:

1205-1211.

27. Feinberg JH, Moley PJ. Physical examination. In: Delisa JA, Gans BM, Walsh NE,

Bockenek WL, Frontera WR, Geiringer SR, Gerber LH, Pease WS, Robinson LR,

Smith J, Stitik TP, zafonte RO, eds. Physical medicine & rehabilitation: Principles

and practice, 4th ed. Lippincott Williams & Wilkins; 2005: 49-59

28. Yıldırım M.Hareket Sistemi. In: Yıldırım M, ed. İnsan Anatomisi. İstanbul: Nobel Tıp

Kitabevleri, 1997: 25-112.

29. Morris J, MacKinnon P. The cervical spine: movements of the head and neck. In:

Morris J, ed. Oxford Textbook of Functional Anatomy: Volume 3 Head and Neck. 2nd

edition. Newyork: Oxford University Pres, 2005: 55-61.

30. Kragh MH. Biomechanical of the cervical spine: 1. General trauma. In: Fry-moyer

JW, ed. The adult spine-principles and practice. 2nd edition. Philadelphia:

Lippincott-Raven, 1997: 1075-1119.

31. Neumann D. Kinesiology of the Musculoskeletal System: Foundations for Physical

Rehabilitation. First edition USA, Mosby, 2002, Section 3, Axial Skeleton, 249-381.

32. Eliot D. Functional anatomy of the cervical spine. In: Murphy DR, ed. Conservative

management of the cervical spine syndromes. Mc Graw-Hill; 2000; 3-25.

33. Jensen I. Neck Pain. Best Practice & Research Clinical Rheumatology, 2007; 21; 93-

108.

34. Savolainen A, Ahlberg J, Nummila H, Nissinen M. Active or passive treatment for

neck–shoulder pain in occupational health care? A randomized controlled trial.

Occupational Medicine. 2004; 54: 422-424.

35. Harvey N, Cooper C. Physiotherapy for neck and back pain. British Medical Journal.

2005; 330: 53-54.

36. Ylinen J, Takala E, Nykänen MJ, Hakkinen A. Active neck muscle training in the

treatment of cronic neck pain in women. A randomized controlled trial. The Journal

Of American Medical Association. 2003; 289: 2509-2517.

65

37. Ylinen J. Physical exercises and functional rehabilitation for the management of

cronic neck pain. Europa Medicophysica. 2007; 43: 119-132.

38. Korhonen T, Ketola R, Toivonen R, Luukkonen R, M Hakkanen, E Viikari-juntura.

Work related and individual predictors for incident neck pain among office

employees working with video display units. Journal of Occupational and

Environmental Medicine. 2003; 60: 475-482.

39. Hoffberg H. Rehabilitation of whiplash and musculoskeletal injuries following

vehicular trauma. In O’Young B, Young MA, Stiens SA, eds. PM&R Secrets.

Philadelphia/Mosby, St Louis: Hanley & Belfus, Inc; 1997: 302-304.

40. Cabbel K, Papadopoulos S. Whiplash syndrome. In: Menezes A, Sonntag VKH, eds.

Principles of Spinal Surgery. New York-Hill: McGraw, 1996: 801-819.

41. Zigler JE, Janata S. Acceleration injuries of the neck (whiplash). In: Garfin S,

Vaccora A, eds. Orthopaedic Knowladge Update. Spine. İllinois. American Academy

of Orthopaedic Surgeons, 1997: 219-223.

42. Lord SM, Barnsley L, Wallis BJ, Bogduk N. Chronic cervical zygapophysial joint

pain after whiplash. A placebo-controlled prevalence study. Spine (Phila Pa 1976).

1996; 21: 1737-1745.

43. Barnsley L, Lord SM, Wallis BJ, Bogduk N. The prevalence of chronic cervical

zygapophysial joint pain after whiplash. Spine. 1995; 20: 20-26.

44. Ettlin T, Schuster C, Stoffel R, Brüderlin A, Kischka U. A distinct pattern of

myofascial findings in patients after whiplash injury. Archives of Physical Medicine

and Rehabilitation. 2008; 89: 1290-1293.

45. Kischka U, Ettlin T, Heim S, Schmid G. Cerebral symptoms following whiplash

injury. European Neurology. 1991; 31: 136-140.

46. BOZBAŞ GT. Servikal Omurganın Dejeneratif Hastalıkları. Turkiye Klinikleri

Journal of Physical Medicine Rehabilitation Special Topics. 2009; 2: 24-34.

47. Kızıl R. Servikal Disk Hernileri. Turkiye Klinikleri Journal of Physical Medicine

Rehabilitation Special Topics. 2009; 2: 35-43.

48. Oguz H. Bel Ağrıları. In: Oguz H, Dursun E, Dursun N, eds. Tıbbi Rehabilitasyon.

İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, 2004: 1131-1171.

66

49. Cantürk F. Servikal Bölgenin Muayenesi. In: Gökçe-Kutsal Y, ed. Boyun ağrısı.

Ankara: Güneş Kitapevi, 2002: 50-56.

50. Nakano KK, Çeviri; Urhan S, Kaçar C. Boyun Ağrısı. In: Kelley Romatoloji, ed.

Ruddy S. Harris ED.Çev Ed. Arasıl T. Ankara: Güneş Kitabevi, 2006: 537-556.

51. Devin C, Sillay K, Cheng JS. Neck pain. In: Firestein GS, BuddRC, Haris ED, Mc

Innes IB, Ruddy S, Sergent JS, eds. Kelley’s textbook of rheumatology. 8th ed.

Philadelphia, Saunders Elsevier: 2009: 571-585.

52. Buckup K. Clinical tests for the musculoskeletal system. Examination-signs-

phenomena. 2nd ed. New York Thieme: 2004: 10-21.

53. Yoo JU, Zou D, Edwards WT, Bayley J, Yuan HA. Effect of cervical spine motion on

the neuroforaminal dimensions of human cervical spine. Spine (Phila Pa 1976). 1992;

17: 1131-1136.

54. Malanga GA. The diagnosis and treatment of cervical radiculopathy. Medicine &

Science in Sports & Exercise. Clinical supplement: Head and Spine Trauma. 1997;

29: 236-245.

55. Aydın R. Müslümanoglu L. Boyun kineziyolojisi ve hastalıkları. In: Diniz F, Ketenci

A, ed. Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon. İstanbul. Nobel Tıp Kitabevleri, 2000: 261-274.

56. Tyszkowski R, Murphy DR. History taking and clinical examination of the cervicale

spine. In: Murphy DR, ed. Conservative management of cervical spine syndromes.

McGraw-Hill, 2000: 388-442.

57. Rubinstein SM, Pool JJ, van Tulder MW, Riphagen II, de Vet HC. A systematic

review of the diagnostic accuracy of provocative tests of the neck for diagnosing

cervical radiculopathy. European Spine Journal. 2007; 16: 307-319.

58. Davidson RI, Dunn EJ, Metzmaker JN. The Shoulder Abduction Test in the

Diagnosis of Radicular Pain in Cervical Extradural Compressive

Monoradiculopathies. Spine. 1981; 6: 441-446.

59. Taş N. Boyun muayenesi. In: Beyazova M, Gökçe-Kutsal Y, eds. Fiziksel Tıp ve

rehabilitasyon. Ankara: Güneş Kitabevi, 2000: 272-279.

60. Coşkun E, Zileli M. Omurilik lezyonlarında ayırıcı tanı, Zileli M, Özer AF, ed.

Omurilik ve omurga cerrahisi Cilt 12. İzmir: 2002: 245-265.

61. Aksakallı E, Turan Y. Boynun Fonksiyonel Anatomisi ve Değerlendirmesi. Turkiye

Klinikleri Journal of Physical Medicine Rehabilitation Special Topics. 2009; 2: 1-10.

67

62. Bal S, Sivri A, Boyun Ağrısında Tanısal Yaklaşımlar In: Gökçe-Kutsal Y, ed. Boyun

ağrısı. Ankara: Güneş Kitabevi, 2002: 50-56.

63. Harris JH. The Cervicocranium: Its Radiographic Assessment. Radiology. 2001; 218:

337-351.

64. Perry JR, Stem EJ, Mann FA, Baxter AB. Lateral radiography of the cervical spine in

the trauma patient: Looking beyond the spine. American journal of roentgenology.

2001; 176: 381-386.

65. El-Khoury GY, Kathol MH, Daniel WW. İmaging of Acute Injuries of the Cervical

Spine: Value of Plain Radiography, CT, and MR İmaging. American journal of

roentgenology. 1995; 164: 43-50.

66. Freund M, Sartor K. Degenerative spine disorders in the context of clinical findings.

Europaen Journal of Radiology. 2006; 58: 15-26.

67. Sencer S. Mekanik Bel Ağrılarında Radyolojik Görüntülemenin Yeri. Türkiye Fiziksel

Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi. 1998; 44: 49-52.

68. Ataman F, Hepgüler S. Boyun ağrıları. Tıbbi rehabilitasyon, Ed. Oğuz H, Dursun E,

Dursun N. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, 2004: 1081-1114.

69. Taşkıran ÖÖ, Bölükbaşı N. Servikal Omurganın Hastalıkları. Fiziksel Tıp ve

Rehabilitasyon. Arasıl T, editör. Ankara: Güneş Tıp Kitabevleri, 2007: 631-652.

70. Orkun S. Spinal Ortezler. Tıbbi rehabilitasyon, ed. Oğuz H, Dursun E, Dursun N.

İstanbul: Nobel Tıp kitabevleri, 2004: 555-562.

71. Schnitzer TJ. Update on guidelines for the treatment of chronic musculoskeletal pain.

Clinical Rheumatology. 2006; 25: 22-29.

72. Akarırmak Ü. Bel Ağrılarında Konservatif Tedavi. Clinic Medicine. Bel Ağrısı Özel

Sayısı. 2007; 1: 40-46.

73. Schug SA. The role of tramadol in current treatment strategies for musculoskeletal

pain. Therapeutics and Clinical Risk Management. 2007; 3: 717-723.

74. Öztürk C, Akşit R. Tedavide sıcak ve soğuk. Tıbbi rehabilitasyon, ed. Oğuz H,

Dursun E, Dursun N. İstanbul: Nobel Tıp kitabevleri, 2004: 333-354.

75. Sarı H. Masaj. Tıbbi rehabilitasyon, ed. Oğuz H, Dursun E, Dursun N. İstanbul:

Nobel Tıp kitabevleri, 2004: 375-382.

68

76. Mealy K, Brennan H, Fenelon GC. Early mobilization of acute whiplash injuries.

British medical journal. 1986; 292: 656-657.

77. Linton SJ, van Tulder MW. Preventive interventions for back and neck pain

problems: what is the evidence?. Spine (Phila Pa 1976). 2001; 26: 778-787.

78. Dursun H, Özgül A. Tedavi edici egzersizler. Tıbbi rehabilitasyon, ed. Oğuz H,

Dursun E, Dursun N. İstanbul: Nobel Tıp kitabevleri, 2004: 491-526.

79. Falla D, Rainoldi A, Merletti R, Jull G. Myoelectric manifestations of

sternocleidomastoid and anterior scalene muscle fatigue in chronic neck pain patients.

Clinical Neurophysiology. 2003; 114: 488–495.

80. Falla D, Jull G, Edwards S, Koh K, Rainoldi A. Neuromuscular efficiency of the

sternocleidomastoid and anterior scalene muscles in patients with chronic neck pain.

Disability and Rehabilitation. 2004; 26: 712-717.

81. Olson LE, Millar AL, Dunker J, Hicks J, Glanz D. Reliability of a clinical test for

deep cervical flexor endurance. Journal of manipulative and physiological

therapeutics. 2006; 29: 134-138.

82. Peker Ö. Fizik Tedavi Rehabilitasyon Yöntemleri. In: Gökçe-Kutsal Y, ed. Boyun

ağrısı. Ankara: Güneş Kitabevi; 2002: 119-134.

83. İrdesel J. Boyun Ağrısı. In: Özcan O, İrdesel J, Sivrioglu K. Kas İskelet Sistemi

Ağrıları. İstanbul: Nobel Tıp Kitabevleri, 2005; 201-223.

84. de Koning CH, van den Heuvel SP, Staal JB, Smits-Engelsman BC, Hendriks EJ.

Clinometric evaluation of active range of motion measures in patients with non-

specific neck pain: a systematic review. European Spine Journal. 2008; 17: 905-921.

85. Leak AM Cooper J et al. The Northwick Park Neck Pain Questionnaire devised to

measure neck pain and disability. British journal of rheumatology. 1994; 33: 469-474.

86. Kose G, Hepguler S, Atamaz F, Oder G. A comparison of four disability scales for

Turkish patients with neck pain. Journal of Rehabilitation Medicine. 2007; 39: 358-

362.

87. European Group for Quality of Life Assessment and Health Measurement: European

Guide to the Nottingham Health Profile. Brookwood-Surrey, Brookwood Medical

Publications, 1993.

69

88. Küçükdevecı AA, McKenna S, Kutlay S, Gürsel Y, Whalley D, Arasıl T. The

development and psychometric assessment of the Turkish version of the Nottingham

Health Profile. International Journal of Rehabilitation Research. 2000; 23: 31-38.

89. Boghouts JAJ, Koes BW, Vondeling H,Boulter LM. Cost of illness in neck pain in the

Netherlands in 1996. Pain. 1999; 80: 629-636.

90. Brage S, Nygard JF, Tellnes G. The gender gap in musculoskeletal-related long-term

sickness absence in Norway. Scandinavian Journal of Social Medicine. 1998; 26: 34-

43.

91. Hanney WJ, Kolber MJ, Schack-Dugre J, Negrete R, Pabian P. The Influence of

Education and Exercise on Neck Pain. American Journal of Lifestyle Medicine. 2010;

4: 166-175.

92. Hahn T, Coulton S, Farrin A, Manca A ve ark. Randomised trial of a brief

physiotherapy intervention compared with usual physiotherapy for neck pain patients:

outcomes and patients’ preference. British Medical Journal. 2005; 330: 75-81.

93. Ylinen J. Physical exercises and functional rehabilitation for the management of

chronic neck pain. Europa Medicophysica. 2007; 43: 119-132.

94. Moffett J, McLean S. The role of physiotherapy in the management of non-specific

back pain and neck pain. Rheumatology. 2006; 45: 371-378.

95. Gross AR, Aker PD, Goldsmith CH, Peloso P. WITHDRAWN: Patient education for

mechanical neck disorders. Cochrane Database Systematic Reviews. 2007; 18: 2:

CD000962.

96. Kamwendo K, Linton SJ. A controlled study of the effect of neck school in medical

secretaries. Scand Journal of Rehabilitation Medicine. 1991; 23: 143–152.

97. Willford CH, Kisner C, Glenn TM, Sachs L. The interaction of wearing multifocal

lenses with head posture and pain. Journal of Orthopaedic and Sports Physical

Therapy. 1996; 23: 194-196.

98. Conley MS, Meyer RA, Bloomberg JJ, Feeback DL, Dudley GA: Noninvasive

analysis of human neck muscle function. Spine. 1995; 20: 2505-2512.

99. Bogduk N. Neck pain. Australian family physician. 1984; 13: 26-30.

70

100. Aker PD, Gross AR, Goldsmith H, Peloso P: Conservative management of

mechanical neck pain: systematic overview and meta-analysis. British Medical

Journal. 1996; 313: 1291-1296.

101. Harman K. Effectiveness of an exercise program to improve forward head posture in

normal adults: A randomise controlled 10-week trial. The Journal of Manual and

Manipulative Therapy. 2005; 13: 163-176.

102. Stephen J. Edmondson, Hon Yan Chan. Postural neck pain: An investigation of

habitual sitting posture, perception of ‘good’ posture and cervicothoracic

kineaesthesia. Manual Therapy. 2006.

103. Yip C, Tai T, Chiuand W, Tung A, Poon K. The relationship between head posture

and severity and disability of patients with neck pain. Manual Therapy. 2008; 13:

148-154.

104. Edmondston SJ, Wallumro/d ME, MacLéid F, Kvamme LS. Reliability of ısometrıc

muscle endurance tests in subjects with postural neck pain. Journal of manipulative

and physiological therapeutics. 2008; 31: 348-354.

105. Bronfort G, Evans V, Nelson B, Aker P, Goldsmith C, Vernon H. A randomized

clinical trial of exercise and spinal manipulation for patients with chronic neck pain.

Spine. 2001; 26: 788-799.

106. Yıldız M, Tuna M, Tokuç B, Kokino S. Kronik mekanik Boyun Ağrısı ile ilişkili

faktörlerin irdelenmesi. Romatizma. 2005; 2: 15-21.

71

10. EKLER

EK-1

HASTA DEĞERLENDİRME FORMU

Hastanın adı-soyadı: Tedaviye başladığı tarih: .. /.. /2009

Yaşı: Adres:

Cinsiyeti: Telefon:

Tarih

Aldığı tedavi: Başlangıç:

Öğretim düzeyi: -okur yazar 1. ay kontrol:

-ilkokul 3. ay kontrol:

-orta okul 6. ay kontrol:

-lise

-üniversite

Başlangıç:

VAS Ağrı Skoru:

(0) (100)

Ağrı yok Şiddetli ağrı

Likert ağrı ölçeği:

Genel olarak boyun ağrınızın şiddetini nasıl değerlendirirsiniz?

a. hiç (0) b. Hafif (1) c. Orta (2)

d. Şiddetli (3) e. Dayanılmaz (4)

Laboratuar:

Tam kan: biyokimya: TİT: ESR: CRP: Servikal yan grafi:

Klinik testler:

Yutkunma testi Neer testi:

Valsalva testi: Hawkins testi:

Servikal kompresyon ve distraksiyon testi: Kol düşme testi

Foramen kompresyon testi(spurling): Yergason testi:

Vertebra baziller test: Speed testi:

Lheirment sign: Supraspinatus testi:

Adson testi: Ağrılı ark testi:

Hiperabdüksiyon testi: Kostoklaviküler test:

72

Değerlendirme Tedavi öncesi

1. ay 3. ay 6.ay

VAS (0-100)

Likert ağrı ölçeği

Fleks. EHA ölçüm

Ekst. EHA ölçüm

Sağ rot. EHA ölçüm

Sol rot. EHA ölçüm

Sağ L/F EHA ölçüm

Sol L/F EHA ölçüm

NPQ

NPH

73

EK-2

VAS Ağrı Skoru:

(0) (100)

Ağrı yok şiddetli ağrı

Likert ağrı ölçeği:

Genel olarak boyun ağrınızın şiddetini nasıl değerlendirirsiniz?

a. hiç (0) b. Hafif (1) c. Orta (2)

d. Şiddetli (3) e. Dayanılmaz (4)

74

EK-3

Northwick Park Boyun Ağrısı Anketi

Açıklamalar:

Bu anket, boyun ağrınızın günlük yaşantınızı nasıl etkilediği konusunda bilgi

edinmek amacıyla düzenlenmiştir. Lütfen bütün soruları cevaplayınız ve her

bölümde sizin için uygun olan yalnız bir seçeneği işaretleyiniz. Bir bölümde iki

ifade de size uyuyor olabilir, bu durumda sorununuzu en iyi anlatan ifadeyi

seçiniz.

Boyun ağrısının şiddeti:

Şu anda hiç ağrım yok.

Şu anda ağrım hafif şiddette.

Şu anda ağrım orta şiddette.

Şu anda ağrım şiddetli.

Şu anda ağrımın şiddeti olabilecek en kötü düzeyde.

Boyun ağrısı ve uyku:

Boyun ağrım uykumu hiç bozmuyor.

Boyun ağrım uykumu ara sıra bozuyor.

Boyun ağrım uykumu sürekli bozuyor.

Ağrı nedeniyle toplam 5 saatten az uyku uyuyorum.

Ağrı nedeniyle toplam 2 saatten az uyku uyuyorum.

Geceleri kollarda uyuşma ve karıncalanma:

Geceleri kollarımda uyuşma ve karıncalanma olmuyor.

Geceleri kollarımda ara sıra uyuşma ve karıncalanma oluyor.

Kollarımdaki uyuşma ve karıncalanma nedeniyle geceleri uykum devamlı

bozuluyor.

Kollarımdaki uyuşma ve karıncalanma nedeniyle toplam 5 saatten az uyku

uyuyorum.

Kollarımdaki uyuşma ve karıncalanma nedeniyle toplam 2 saatten az uyku

uyuyorum.

75

Belirtilerin / yakınmaların süresi:

Boynumu ve kollarımı gün boyunca normal hissediyorum, bir yakınmam

olmuyor.

Sabah uyandığımda boynum ve kollarımda 1 saatten az süren belirtiler ya da

yakınmalarım oluyor.

Boynum ve kollarımda kesintili olarak toplam 1 ila 4 saat süren belirtiler

oluyor.

Boynum ve kollarımda kesintili olarak toplam 4 saatten fazla süren belirtiler

oluyor.

Boyun ve kollarımdaki belirtiler bütün gün boyunca devamlı var.

Yük taşıma:

Ek ağrım olmadan ağır yükleri / nesneleri taşıyabiliyorum.

Ağır yükleri / nesneleri taşıyabiliyorum ancak ağrım oluyor.

Ağrım ağır yükleri taşımamı engelliyor ama orta ağırlıktakileri yükleri

taşıyabiliyorum.

Sadece hafif yükleri taşıyabiliyorum.

Hiçbir şey taşıyamıyorum ya da kaldıramıyorum.

Okuma ve televizyon izleme:

Okuma ve T.V izleme işini hiç sorun olmadan istediğim kadar yapabiliyorum.

Okuma ve T.V. izleme işini uygun pozisyonda olursam istediğim kadar

yapabiliyorum.

Okuma ve T.V. izleme işini istediğim kadar yapabiliyorum ancak bu durum

ağrıya neden oluyor.

Ağrım nedeniyle okumayı ve T.V. izlemeyi istediğimden daha erken

bırakmam gerekiyor.

Ağrı nedeniyle okuyamıyor, T.V. İzleyemiyorum.

76

Çalışma / ev işleri:

Günlük (her zamanki) işimi ağrım olmadan yapabiliyorum.

Günlük (her zamanki) işimi yapabiliyorum ancak ağrım oluyor.

Zamanımım yarısından fazlasında ağrım günlük işimi yapmamı engelliyor.

Zamanımım dörtte birinden yani çeyreğinden fazlasında ağrım günlük işimi

yapmamı engelliyor.

Ağrım nedeniyle hiç iş yapamıyorum.

Sosyal aktiviteler:

Sosyal yaşantım normal ve herhangi bir ağrıya neden olmuyor

Sosyal yaşantım normal ancak ağrımı arttırıyor.

Ağrı sosyal yaşantımı kısıtlıyor ancak yine de dışarı çıkabiliyorum.

Ağrı nedeniyle sosyal yaşantım sadece evle sınırlandı.

Ağrı nedeniyle hiç sosyal yaşantım kalmadı.

Araba kullanma (Araba kullanamıyorsanız, yanıt vermeyiniz):

Gerektiğinde hiçbir rahatsızlık hissetmeden araba kullanabiliyorum.

Gerektiğinde araba kullanabiliyorum ama rahatsızlık veriyor.

Boynumdaki ağrı ve tutukluk ara sıra araba kullanmamı kısıtlıyor.

Boynumdaki ağrı ve tutukluk sıklıkla araba kullanmamı kısıtlıyor.

Boyun sorunlarım nedeniyle hiç araba kullanamıyorum.

Bu anketi en son yanıtladığınız zamanla karşılaştırdığınızda şu andaki boyun

ağrınız nasıl?

Çok daha iyi

Biraz daha iyi

Aynı

Biraz daha kötü

Çok daha kötü

77

EK-4

NHP:

Nothingham Sağlık Değerlendirme Ölçeği

AŞAĞIDA İNSANLARIN GÜNLÜK YAŞANTILARINDA KARŞILAŞABİLECEĞİ BAZI SORUNLARDAN BAHSEDİLMEKTEDİR. HER BİR SORUNUN SİZDE MEVCUT OLUP OLMADIĞINI DÜŞÜNÜN, OLANLARA EVET, OLMAYANLARA HAYIR CEVABINI VERİN

EVET HAYIR

Kendimi sürekli yorgun hissediyorum

Geceleri ağrım oluyor

Her şey moralimi bozuyor

Dayanılmaz şiddette ağrım var

Uyuyabilmek için ilaç alıyorum

Artık eğlenmeyi unuttum

Kendimi çok sinirli hissediyorum

Hareket etmek, pozisyon değiştirmek bana ağrı veriyor

Kendimi yalnız hissediyorum

Sadece ev içinde yürüyebiliyorum

Öne eğilmek benim için zor oluyor

78

En basit işler için bile çaba göstermem gerekiyor

Sabahları çok erken saatte uyanıyorum

Hiç yürüyemiyorum

İnsanlarla ilişki kurmakta zorlanıyorum

Günler geçmek bilmiyormuş gibi geliyor

Merdiven inip çıkmakta zorlanıyorum

Bazı şeylere, yerlere uzanmak, yetişmek zor oluyor

Yürürken ağrım oluyor

Bugünlerde çok kolay öfkeleniveriyorum

Bana yakın hiç kimse yokmuş gibi hissediyorum

Geceleri çoğunlukla uyanık oluyorum

Bazen kontrolümü kaybediyormuş gibi hissediyorum

Ayakta durunca ağrım oluyor

Kendi kendime giyinmek zor oluyor

79

Çabucak yoruluveriyorum

Uzun süre ayakta durmak bana zor geliyor

(örneğin mutfakta veya otobüs beklerken gibi)

Sürekli ağrım oluyor

Uykuya dalabilmek için uzun süre bekliyorum

Çevremdeki insanlara yük oluyormuşum gibi geliyor

Geceleri endişelerim yüzünden uyuyamıyorum

Hayat yaşamaya değmez gibi geliyor

Gece uykularım çok kötü

İnsanlarla geçinmek bana zor geliyor

Dışarıda yürümek için yardıma ihtiyacım var

(örneğin baston veya bir kişi gibi)

Merdiven inip çıkarken ağrım oluyor

Sabahları moralim bozuk ve keyifsiz uyanıyorum

Otururken ağrım oluyor

80

EK 5. Boyun Okulu Eğitim Programını İçeren Slayt Sunumu

Documents

KRONİK BOYUN AĞRILI HASTALARDA BOYUN OKULU …