1

MAKEDONSKI JAZIK ZA ^ETVRTO ODDELENIE

za devetgodi{no osnovno obrazovanie

2

Recenzenti: Prof. d -r Jelica Nikolovska Profesor po oddelenska nastava Irena Ba{ovska Spec. prof. po pedago{ki nauki Blagica Andreevska

Stru~en sorabotnik Anastasija Stojanova oddelenski nastavnik

Ilustratori: Nata{a Pockova Gordana Ruseska Nikola Nikolovski Lektor: Pavlina Le{oska

ZO[TO @ALI SLAVEJ^ETO

UBAVI ZBOROVI

MUDRIOT MALKU ZBORI ‡ MNOGU TVORI

ZIMSKI PRAZNICI ‡ HRISTOS SE RODI

VO SKAZNOGRAD I BASNOGRAD SEKOJ DA SVRATI

PROLETNI PRAZNICI ‡ HRISTOS VOSKRESE

3

Zo{to `ali slavej~eto,

zo{to solzi lee?

Nitu leta po gran~iwa,

nitu pesni pee.

Studen veter poduvnuva,

`olti lisja roni,

site ptici preselnici

kon jugot gi goni.

Razdelbata ta`na, dolga,

brzo ve}e bli`i,

zatoa slavej~eto

seto e vo gri`a.

Du{ko Avramov

4

PRIKAZNA VO SLIKI

Kraj na {kolska godina Kade na odmor?

Na Ohridskoto Ezero Na Pelister

Ohrid e prekrasen! A Pelister? Nov po~etok

.

.

Ohrid Pelister

5

[TO BE[E LETOTO

Letoto be{e p~eni~no more

pod v`e{ten son~ev svod,

kade se kapea `etvari vredni

vo reki solena pot.

Kraj more be{e son~eva pla`a -

naj{irok topol stan,

kade ne gale{e son~eva dlanka

ili ne pliska{e bran.

V planina be{e ba~ilo belo

i ov~ar dobar i star,

kraj reka be{e pastrmka re~na

pe~ena tivko na `ar.

A vo nas be{e radost i sre}a,

najsakan, najtopol zbor

i dolga - beskrajna igra

sred zlaten son~ev dvor.

@ivko Nikolovski

Da porazgovarame!

Na kogo e posvetena pesnata Â[to be{e

letoto"?

Kako gi razbra prvite dva stiha od

pesnata:< Letoto be{e p~eni~no more

pod v`e{ten son~ev svod"?

So {to e sporedeno `itnoto pole?

So {to ne zapoznava, poetot vo drugite

strofi?

Zada~a Nau~i ja pesnata napamet.

Napravi avtodiktat. Pi{uvaj so

latini~ni bukvi.

6

IZRAZNO ^ITAWE

GROZD

Site znaeme {to e toa grozd, neli? ]e re~ete: ‡ ^atalesta niza so crveni

ili beli zrnca grozje, zree na sonce i slatko se topi vo ustata!

To~no e! I toa e prekrasen grozd! No ima i drugi ne{ta {to ne se grozdovi,

a sepak li~at!

Pen~o skokna i veli: ‡Deca koga visat zad nekoj kamion i se ni{aat,

kamionot vrvi, a tie se palavat.

Jas velam, to~no! ‡ i dodavam ‡ e, toa e opasen grozd!

Pen~o mi raska`uva: ‡ V~era po na{ata ulica pomina eden kamion.

Rekov: ‡ Odli~no! Tokmu takov kamion ni treba za prikaznava!

‡ Se zatr~aa desetina deca. Skoknaa, so racete se fatija za drvenata

pregrada na sandakot, a nozete im visea!

Jas se vme{av: - A potoa gi zabele`a ~i~koto voza~, zapre i gi izbrka?

‡ Ne! ‡ re~e Pen~o. ‡ toj ne mo`e{e da gi vidi. Jas gi izbrkav site!

‡ Bravo, Pen~o! ‡ go pofaliv.

‡ Go storiv toa za da mo`am da se vozam sam! se nasmea Pen~o.

Bez zdiv rekov: ‡ Lo{o si postapil! No, {to se slu~i potoa?

‡ Kamionot ja zgolemuva{e brzinata. Jas u`ivav. Veterot mi ja miluva{e

kosata. Duri i zapeav, mi be{e ubavo... No, kamionot izbi na prav pat. Brza{e

Zada~i:

Pro~itaj go raskazot

prvin vo sebe, da se

zapoznae{ so

sodr`inata, a potoa

pro~itaj go na glas

izrazno.

Slu{aj gi vnimatelno

kako ~itaat i tvoite

drugar~iwa.

Ova li go saka{?

7

nadvor od gradot. Se ispla{iv! Sakav da skoknam na zemja, no kamionot prosto

leta{e! [to da pravam?! Ve}e ne mo`ev da se dr`am, racete mi bea ispoteni, se

lizgaa... Vikav, no koj }e me ~ue?!... I toga{...

‡ Padna? ‡ rekov, seriozno ispla{en.

‡ Ne! ‡ se nasmea Pen~o. ‡ Se razbudiv! Za sre}a, sum sonuval.

I jas se nasmeav i da vi ja ka`am vistinata - znaev. Pen~o e umno dete i

nikoga{ ne bi visel zad kamion! A VIE?

V. Nedelkovski

Analiza na raskaz

Za {to raska`uva pisatelot vo raskazot?

Opredeli go vremeto i mestoto na nastanot!

Koi se glavnite likovi vo raskazot?

Opi{i go vpe~atokot {to go stekna za glavnite likovi?

Koj del od raskazot najmnogu ti se dopadna?

Koi postapki na decata ne gi opravduva{, koga ova ne bi bilo son?

Kako koe drugar~e bi sakal da ~ita{ ti?

Jazi~no kat~e

Potseti se!

Pronajdi gi pridavkite i

imenkite vo tekstot!

Zada~a vo parovi: Podelete se na parovi.

1. Eden }e go ~ita raskazot brzo, bez da vnimava na pravilen,

jasen i ~ist izgovor, bez da ja menuva ja~inata na glasot i bez

pravewe pauzi.

2. Drugiot go ~ita raskazot so pravilen, jasen i ~ist izgovor i

pravi pauzi na opredelenite mesta. Razgovaraj za razlikata me|u dvete ~itawa!

Zbogati go re~nikot

So zborovite: ~atalesta, palavat So izrazite: prekrasen grozd i opasen grozd.

Zapomni: ^itawe so pravilen, jasen i ~ist izgovor so pauzi se vika izrazno ~itawe.

8

VE@BI:

SMEŠKA

Ednaš, Tošo im raskažuva na drugarite:

Zdogledav eden volk, brgu mu pritrčav i mu ja otsekov opaškata!

Vistina si junačište! No zošto ne mu ja otseče prvin glavata?

Glavata nekoj ve}e mu ja beše otsekol pred mene! - objasni Tošo.

PČELI

‡ Koj raboti trudoljubivo kako pčelite?

‡ Mravkite.

‡ A koj raboti kako mravkite?

‡ Luġeto.

‡ Da, ama ne sekogaš i ne site. Dobrite i vredni luġe rabotat

vo sekoe vreme. Tie ne se plašat od rabota. Taa gi nagraduva i vospituva. Zatoa, tie što rabotat

nikogaš vo životot ne gladuvaat.

‡ A pčelite, dali gladuvaat tie?

‡ Ne.

‡ A mravkite?

‡ Ni tie ne gladuvaat. Lete sobiraat hrana, a zime ja jadat

taa hrana. Pčelite i mravkite mnogu ja cenat rabotata.

Peni Trpkovski

Izrazuvawe i tvorewe

Raska`uvaj spored naslovot <Vredni kako p~ela"

Pred da po~ne{ da pi{uva{, objasni go zna~eweto na izrazot<Vredni

kako p~elite".

Zada~i:

Pro~itaj gi izrazno dadenite tekstovi.

Organizirajte natprevar vo pravilno i izrazno

~itawe. Proglasete <naj~ita~"!

Dramatiziraj go tekstot <Sme{ka"

Zada~a:

^itajte go tekstot vo parovi kako dramatiziran tekst!

9

NEOBI^EN YID

‡ Znaete li, deca, {to vidov denes?

‡ [to?

‡ Vidov eden neobi~en yid.

‡ Kakov yid?

‡ Neobi~en yid.

‡ A kakov e toj neobi~en yid?

‡ Hm... toa e yid oboen so bela boja.

‡ Pa {to ima tuka neobi~no?

‡ Kako {to ima neobi~no? Zamislete si deka vo taa ulica `iveat mnogu

deca, ama niedno od niv ne napi{alo ni{to na yidot, nitu pak frlilo kal na nego.

Zarem toa ne e neobi~no?

‡ Da, navistina e neobi~no.

Ivan~o Mitrevski ‡ Majstorot

Da porazgovarame!

Kakov yid videl pisatelot? Zo{to yidot bil neobi~en?

[to mo`e{ da zaklu~i{ za decata od taa ulica spored ~istiot yid?

Raska`uvaj za yidovite na ku}ite i zgradite vo tvojata ulica?

Zada~a:

Napravete pano so hamer ili stavete tabla kade {to }e gi

zapi{uvate va{ite misli i poraki, a yidovite ostavete gi ~isti!

Istra`uva~ko ~itawe

Pro~itaj go izrazno tekstot,

pritoa obrni vnimanie na

sodr`inata i odgovori na

postavenite pra{awa!

10

RASKRILENI PORAKI VO ^EST NA 8 SEPTEMVRI

DA NEMA, DA IMA

Da nema vojni, Da ima sonce,

bosi i gladni, `ita da zreat,

da nema `edni, za sre}no vreme,

bolni i stradni. pesni da peat.

Da nema solzi, Da ima qubov,

beda i taga, radost i smea,

~emer vo du{i, za site son

vo o~i laga. pod topla strea.

POSAKUVAWE

Maslinovi gran~iwa

neka ponesat pticite,

ne sakame me|nici,

izbri{ete gi granicite.

Ne sakame omraza,

me|u narodot podelbi,

{to pomalku stradawa

i na sila preselbi.

Decata posakuvaat

miren svet bez karanici,

mirisni oazi

so veseli stanici.

Stojan Arsi} (Raskrileni poraki)

Zada~i:

Razgovaraj za praznikot 8 Septemvri. Povrzi go znaeweto i od predmetot

op{testvo.

Obidi se da sostavi{ pesna ili raskaz za praznikot.

Izberi koja pesna }e ja nau~i{ napamet.

11

ZAPOZNAJ JA TATKOVINATA ZA POVE]E DA JA SAKA[

ZNAM

[to mislam deka znam

SAKAM DA ZNAM

[to sakam da nau~am

U^AM

[to nau~iv

Znam deka na 08. 09. 199... Sakam da znam {to

bilo pred

osamostojuvaweto na

mojata tatkovina...

Sakam da znam {to n#

o~ekuva vo idnina...

Nau~iv deka

Makedonija bila vo

sostav na SFRJ.

SFRJ ja so~inuvale 6

republiki i dve

pokraini.

Makedonija se stremi

kon ...

Tehnika ZSU ZNAM / SAKAM DA ZNAM / U^AM Nezadol`itelno Nau~i pove}e

Zada~i:

Sledi gi TV i radioemisiite, koi se vo ~est na praznikot, za da

doznae{ za minatoto, sega{nosta i za idninata na tvojata tatkovina. Vo

tetratkata zapi{i gi kolonite: znam, sakam da znam i u~am. Toa {to si go

znael zapi{i go vo prvata kolona. Toa {to ne go znae{, a saka{ da go nau~i{

zapi{i go vo vtorata kolona. Tretata kolona ja ispolnuva{ po razgovorot na

istata tema na ~asovite po op{testvo i makedonski jazik.

Ovaa interesna tehnika se vika ZSU (znam, sakam da znam i u~am).

Primenuvaj ja sekoga{, po site predmeti, koga saka{ da istra`uva{. Go

razviva misleweto, qubopitnosta kon otkrivawe na novi znaewa... Eve

primer:

12

DRAMSKO ^ITAWE

SEKOGA[ PRV

Scena: Kujna i dnevna, povrzani.

Lica: Sin, }erka i majka.

Majkata: Decaaa ! Dojdete!

Sinot: Molam, mamo?

]erkata: Doa|am, mamo!

Majkata: Koj, od vas dvajca }e ja izli`e ~inijata od filot {to go pravev za

tortata?

Sinot: Jas, mamo! Jas prv rekov!

]erkata: Sekoga{ si ti prv!

Sinot: Uu! Pa vikni ti prva. Koj e prv, toj e pobednik.

Majkata: Dobro, dobro! Ne karajte se! Koj }e ja izede ovaa polovina od

portokalot {to mi ostana od tortata?

Sinot: Jas, mamo! Jas prv si rekov!

]erkata: Pak toj! Ne sakam! Zo{to sekoga{ toj?

Sinot: Vedna{ pla~e{, kako jas da sum ti kriv {to si bavna!

13

Majkata: Dobro, a koj }e odi vo podrumot da zeme drva? (ti{ina) [to e sega?

(ti{ina) [to e Milice? (ti{ina) [to e Vlado?

Sinot: Ne sakam Milica da re~e deka jas sekoga{ prv se javuvam... Ete, ja pu{tam

taa da bide prva, jas ne sum tolku nametliv.

Aleksandar Popovi}

Analiza na dramski tekst

Kako se vika tekstot napi{an po ulogi?

Kade se upotrebuvaat ovie tekstovi?

Koja e razrabotenata tema vo tekstot?

Kade se slu~uva opi{aniot nastan?

Koi se glavnite likovi vo dramskiot tekst <Ne saka sekoga{

da bide prv"?

Koja postapka od likovite e dobra, a koja lo{a?

Zo{to ti se dopa|a ili neti se dopa|a odnesuvaweto na decata?

Kako bi postapil ti koga bi bil eden od likovite vo tekstot?

Zapomni!

Tekst napi{an po ulogi za dramska izvedba se vika dramski tekst.

Izrazno ~itawe na dramski tekst po ulogi se vika dramsko ~itawe.

Zada~a:

Podelete gi ulogite i napravete mala oddelenska pretstava.

Popolnuvalka i gatanka

Ete i toj brat Preku zimata

so dolgi noze nekade skital,

i predolg vrat, daleku bil.

po pokrivot va`no se {eta Dojde li prolet,

no pu{a~ ne e, gostin nam ni e!

izvalkan ne e,

a znae dobro da leta. (- - - -)

14

ZAJKO NEZNAJKO

Scena: ambient vo priroda. Se sre}avaat ežot i želkata.

Ežot: Da vidiš so kogo se zapoznav denovive!

Želkata: Da vidam, no... kade? Kako? Ne se gleda...

Ežot: Togaš, slušaj! Deneska se zapoznav so ...( zastanuva, zema vozduh)

Želkata: So kogo?

Ežot: So neznajko!

Želkata: Koj e toj?

Ežot: Pa – neznajko. Najgolemiot neznajko meģu znajnite i neznajnite neznajkovci.

Želkata: O, ne sum znaela!...

Ežot: Ne samo ti. Ta toj e tolku golem neznajko što nego nikoj živ ne go znae. Ni toj, ni taa, pa

duri ni jas ne go znaev.

Želkata: No sega go znaeš, neli?

Ežot: Da, sega go znam, go zapoznav, a ako prodolžiš da me slušaš i ti }e go doznaeš.

Želkata: Pa ajde, kaži!

Ežot: Nikogaš Zajko nemal prezime, imal samo ime – Zajko. A toj ne go znael ni toa.

Zada~i za samoistra`uvawe:

1. Pro~itaj go vo sebe celiot raskaz za da ja sfati{ podobro negovata

sodr`inata!

2. ^itajte go tekstot izrazno, po ulogi, za da se do`ivee vistinskiot nastan.

15

Želkata: Ni svoeto ime ne go znael?! Eeee, toa e premnogu...

Ežot: Da, ne znael ni kako se vika.

Želkata: E, navistina bil golem neznajko!

Ežot: I, ušte postrašno: ‡ toj ne znael deka ništo ne znae.

Želkata: Ama e zapletkano! A koga se doznalo deka Zajko ništo ne znae?

Ežot: Preku eden konkurs za neznaenje, raspišan vo šumata neznajna.

Želkata: Od kade Zajko doznal za konkursot?

Ežot: Ne doznal. Go odnelo tamu potočeto bez da mu kaže zošto i kade go vodi.

Želkata: Tamu na samoto mesto doznal sè!

Ežot: Ne, ništo ne doznal!

Želkata: No drugite doznale za nego?

Ežot: Točno taka! Na proverka na neznaenje bilo utvrdeno deka Zajko znae samo da gricka

morkov i ništo drugo, a drugite zajačinja znaele i drugi raboti.

Želkata: I?

Ežot: I togaš mu go stavile prezimeto Neznajko. Zajko Neznajko. A potoa mu dale svidetelstvo

za završeno morkovsko učilište.

Želkata: Sigurno zaradi toa bil mnogu sre}en?

Ežot: Da, koga go zel svidetelstvoto, Zajko pobegnal, plašej}i se deka }e mu go zemat. Pa sega,

ako vidiš nekade deka nekoj zajak trča, znaj deka bega, se plaši da ne mu go zemat

svidetelstvoto.

Aleksandar Kujunxiski

Da porazgovarame! Odredi gi mestoto i temata vo dramskiot

tekst!

Preku koi akteri e opi{an nastanot?

[to te nasmea dodeka go ~ita{e tekstot?

Zada~a:

Napravete maski od e` i od `elka. Zboruvaj preku maskata na oddelenska ili u~ili{na priredba!

16

NEOSTVARENATA @ELBA NA VRAP^IWATA

Mnogu odamna, vo najgolema sloga si `iveeja semejstvoto na lastovi~kite i

semejstvoto na vrap~iwata. Si pomagaa edni na drugi, si odea na gosti, a de~iwata

im rastea zaedno i poletuvaa od gnezdata. Eden den lastovicata $ re~e na

vrabicata:

‡ Denes i najmaloto lastovi~e nau~i da leta. Sega ve}e mo`eme da se

podgotvime za dolgiot pat {to n# ~eka.

Letoto poleka odminuva{e, a lastovi~kite s# po~esto go spomenuvaa

dolgiot pat. Im raska`uvaa na vrap~iwata za dale~nite krai{ta, za ~udesnite

zemji so gusti {umi, za toploto sonce i modrite reki. Vrap~iwata slu{aa i

vozdivnuvaa.

‡ Da gi zamolime sosedite da n# povedat i nas na jug! ‡ mu predlo`i

vrabicata na vrabecot.

Lastovi~kite se izraduvaa {tom ja slu{naa `elbata na sosedite. Sega site

zaedno so netrpenie ja ~ekaa esenta.

Edno esensko utro, u{te vzori, lastovi~kite i vrap~iwata poletaa kon jug.

Lastovi~kite letaa napred, a vrap~iwata po niv. Ne znam kolku dolgo letaa, no vo

eden mig sonceto blesna vrz edna {totuku o`neana niva.

‡ Da odmorime malku vo nivava! ‡ mu re~e vrabicata na vrabecot. ‡ i decata

malku neka jadat, inaku }e umrat od glad!

17

‡ ]e odmorime! Odmoreni pobrgu }e gi stigneme lastovi~kite! ‡ se soglasi

vrabecot so vrabicata.

Taka, semejstvoto na vrap~iwata dobro se najade od `itoto. No koga sakaa da

poletaat, me{iwata im nate`naa i dremka im dojde na o~ite. Koga se razbudija,

sonceto odamna ima{e zajdeno, a lastovi~kite kojznae do kade imaa stignato.

Vrap~iwata vidoa deka ne mo`at da gi stignat prijatelite i se vratija doma.

Zimata, vrap~iwata ja presedoa stisnati edno do drugo. Toga{ si vetija deka

v godina moraat i tie da zaminat na jug.

No, {tom sekoja zima ostanuvaat ovde, verojatno stigaat samo do najbliskata

niva, a taa e daleku od toplite krai{ta.

Slavka Maneva

Izrazuvawe i tvorewe

Preraska`uvaj spored daden plan

Slo`ni semejstva.

@elbata na vrap~iwata.

Odmor i hrana.

Neostvarena `elba.

Razgovor za sodr`inata so dadeni pra{awa

Kako si `iveele lastovi~kite i vrap~iwata?

Zo{to vrap~iwata posakale da zimuvaat na jug?

[to napravile tie koga ja videle nivata so `ito?

Zo{to morale da se vratat doma?

[to si vetile vrap~iwata preku zimata?

Zo{to vrap~iwata sekoja zima ostanuvaat doma?

Kako se vikaat pticite koi selat vo toplite krai{ta?

Koi preselni ptici gi znae{?

Kako se gri`i{ za pticite preku zimata?

Zada~a - raska`uvawe

Raska`i, vo pismena forma,

kako se gri`i{ za pticite

{to ostanuvaat tuka preku

zima!

18

RAZGOVOR

Be{e prekrasna esenska ve~er. Gulabite od maliot plo{tad odamna bea

otideni na po~inka. Samo edno ma~e, dojdeno kojznae od kade, dreme{e na osamenata

klupa. Od nekade namina deteto Nino. Zapre pred spomenikot - kowanik i mu re~e:

‡ Po~ituvan, gospodine vitezu! Zo{to ne slezete malku od kowot za da

pro{etate me|u po`oltenite lipi okolu plo{tadot? Za toa vreme jas bi mo`el da

go zazemam va{eto mesto.

Ne pomestuvaj}i se od mestoto, kowanikot mu odgovori na mom~eto:

‡ Mo{ne umna zamisla, drago dete! No, jas ne znam dali bi mo`ela da se

ispolni. Na moeto mesto mo`at da sedat samo onie deca {to sekojdnevno si gi

mijat u{ite i vratot.

‡ Jas se mijam sekoe utro.

Kowanikot go krena povisoko svojot me~ i toj svetna na mese~evata

svetlina.

‡ Mojot kow mo`at da go javnat samo onie deca ~ii race se ~isti i pod

noktite nemaat nitu ronka kal.

‡ Oh, moive race se sovr{eno ~isti ‡ re~e Nino i nabrzina si gi pikna

racete v xeb.

19

‡ Decata koi se vredni v u~ili{te... ‡ prodol`i kowanikot, a musta}ite

kako da se pomrdnaa.

‡ Jas sum najdobar u~enik vo oddelenieto ‡ ne se predava{e Nino, no ve}e ja

nema{e porane{nata gordelivost.

‡ Onoj {to ja slu{a majka si i rano si legnuva...

‡ Nikoj ne mo`e da re~e deka ja slu{a majka si pove}e od mene. I nikoj

ne mo`e da se pofali deka si legnuva navreme kako mene...

‡ Koj nikoga{ ne la`e...

Za mig na Nino mu se pristori deka me~ot pa|a i go se~e vozduhot. Malku se

zamisli pred da odgovori. Ama kako da ima{e ne{to vo ustata, kako da mu zastana

nekakva topka. Toj edvaj izusti:

‡ Eh, koj bi sakal da se ka~i na tvojot kow! Vidi kakov e! Siot iskriven i

kuc na ednata noga...

Go re~e toa i tr~aj}i otide pravo doma.

A taa ve~er, na plo{tadot opkolen so po`olteni lipi, ma~eto dojdeno od

kojznae kade, se nasmea pod musta}. Mese~ko go slu{na celiot razgovor i veselo mu

namigna.

Mario Skjavato (Italija)

Analiza na tekst so dadeni pra{ awa

Koj e glavniot lik vo tekstot?

Kade se slu~uva nastanot?

Vo koj del od denot se vodi razgovorot?

Koj go vodi razgovorot?

Kakva `elba ima deteto?

Koj zaslu`uva da ima izgradeno spomenik?

Koi se uslovite za da mo`e deteto da stoi

namesto kowanikot?

Ka`i ja pri~inata zo{to deteto se

premislilo da go javne kowot?

Zada~a:

Preraska`uvawe na

obraboten tekst

Preraska`i go tekstot

so svoi zborovi.

Na pra{awata od

kowanikot odgovaraj vo

tvoe ime.

20

ESENSKO NEBO

U~itelkata im re~e na u~enicite:

‡ Denes }e izmislime prikazna za esenskoto nebo. Sekoj od vas neka ka`e

kakvo e neboto vo ovoj mig. Ajde gledajte vo neboto vnimatelno i odbirajte ubavi

zborovi.

U~enicite molknaa i se zagledaa vo neboto. Nabrgu po~naa da se redat

re~enici:

‡ Neboto e sivo.

‡ Neboto e sino.

‡ Neboto e ~isto.

‡ Vawa stoe{e nastrana.

‡ Zo{to mol~i{, Vawa?

‡ Sakam da ja ka`am svojata re~enica za neboto.

‡ Ka`i!

‡Neboto e milo.

Nikoj ne re~e ni{to. Toga{ site vidoa ne{to {to dotoga{ go nemaa videno.

‡ Neboto e ta`no.

‡Neboto e palavo.

‡ Neboto e studeno.

‡ Neboto igra{e, trepere{e, di{e{e...

Decata qubopitno gledaa vo negovite ta`ni, sivi, esenski o~i.

V. A. Suhomlinskij (Rusija)

Dva oblaka Dva oblaka se skaraa:

Vo tepawe pravdina baraa.

Vo kavgata molwa blesna.

I grom stra{en tresna.

Od nastanot ne~ueno lo{.

Nad poleto se isturi do`d.

Stojan Tarapuza

21

ESEN

Esenta e zlatna! Esenta e raspeana!

Zlatoto $ go podarija plodovite. Pesnata $ ja podarija pticite.

Esenta e do`dliva! Esenta e nasmeana!

Do`dot $ go podarija oblacite. Smeata $ ja podarija decata.

Esenta e igriva! Esenta e u~ili{te!

Igrata $ ja podarija `oltite lisja. U~ili{teto taa go podari na decata.

Esenta e plodna!

Plodovite $ gi podarija sonceto i do`dot.

Nexati Zekirija

Izrazuvawe i tvorewe Raska`uvawe po dadeni pra{awa

Tekstot po~nuva so zborovite:< Denes }e izmislime

prikazna...", pa ajde izmisli prikazna za dene{niot den!

Ako sekoj od oddelenieto ka`e po edna ubava re~enica za dene{niot

den i re~enicite gi zapi{ete na tabla, lesno }e ti bide da sostavi{

ubava prikazna za denot {to te~e.

Eve nekolku pra{awa za pomo{:

- Koga stana, {to vide prvo niz prozorecot? (kakov e denot:

studen, son~ev, do`dliv... kako {to e esenta za N. Zekirija.)

- Kako ti po~na denot?

[to se slu~uva{e potoa?

Kako se ~uvstvuva{ sega?

-

-

Da porazgovarame Kakva prikazna trebalo da izmislat u~enicite?

Kakvo bilo neboto vo nivnite o~i?

Zo{to decata molknale po odgovorot na Vawa?

Koga neboto e ta`no, palavo, igrivo...?

22

RASKA@UVAWE PO SLIKA

ESENSKA SLIKA

Razgledaj, razmisli i ka`i!

[to e pretstaveno na

ilustracijata?

[to rabotat lu|eto vo esen?

Kade se pticite?

Kakvi boi zabele`uva{?

Aktiven odmor

Pro{etaj vo bliskata {uma,

park ili pod drvoredot na

tvojata ulica. Soberi suvi

lisja, semiwa i plodovi. Na

~asot po likovno obrazovanie

napravi umetni~ka slika.

Zada~i po nivoa:

1. Napi{i dve raskazni, dve pra{alni i dve

izvi~ni re~enici za esen.

2. Napi{i sostav spored dadenata ilustracija!

(Koristi gi i tekstovite za esen.

3. <@oltiot list mi {epna" Raska`uvaj spored

ovoj naslov.

Vo tekot na raska`uvaweto upotrebi gi i ovie

izrazi: bolno ofna; pod moite noze slu{nav

lelek; `eladot {totuku go pu{ti svoeto

koren~e vo zemjata; sekoe liv~e...

23

LITERATURA

DOCNA ESEN

Gasnat popoleka poslednite {arenikavi boi

{to tolku ubavo i li~no im stoeja

na brezite beli.

***

Pominuva i nad topolite postroeni kraj patot

im ostava vo grankite po nekoi kopja goli.

Sonceto so maka niz oblacite go istegnuva vratot

i kako prezreana tikva se raspa|a

zad planinskite poli.

Del od pesnata na Jovan Strezovski

.

Da porazgovarame!

[to opeal poetot Jovan Strezovski vo pesnata <Docna

esen"?

Kako e opi{ana docnata esen?

Kako e opi{ano sonceto koe se obiduva da izleze zad

oblacite?

Istra`uva~ka

zada~a

Pro~itaj ja pesnata vo

sebe i odgovori na

postavenite pra{awa!

Ve`bi za izrazuvawe i tvorewe!

Zada~i po nivoa

Izberi sam {to }e raboti{!

1. Napi{i re~enici za: drvjata, vremeto i za pticite vo esen!

2. Nabroj gi bogatstvata na esenta!

<Esen, esen, zlatna esen

na gosti pak ni ide{,

site velat deka mnogu .

bogata }e bide{".

3. Napi{i kratok sostav za esenta.

Zbogati go re~nikot

Objasni gi izrazite:

‡ kopja goli

‡ istegnuva vratot

24

DOCNA ESEN

Docna esen. Vlaknestite oblaci visnea nad neboto. Veterot gi sobira suvite

lisja vo dlapkite i ludo gi isteruva nadolu niz ridovite. Mol~alivi se drvjata

sred kupi{tata mrtvi lisja. Vo bolna ti{ina taguva gorata. I svojata taga mu ja

ispoveduva na vetrot {to gi krcka golite granki. Taga {to ide od malaksanost i

starost, od nedostignatiot son za pti~ji poj, vedro nebo i proletna zelena ruba...

\or|i Abaxiev

Da porazgovarame!

Za kakva esen raska`uva avtorot \or|i Abaxiev?

Kako gi opi{al esenskite oblaci? [to pravi veterot vo esen?

Kako taguva gorata?

Na kogo se ispoveduva gorata?

Zada~a:

Zamisli deka si pisatel. Razbudi ja fantazijata i zavr{i go raskazot.

25

Potseti se! NAU^I POVE]E!

Kolku pove}e ~ita{, tolku pove}e znae{!

Potseti se! Dvata teksta imaat isto ime. I temata e ista. Sepak, po

ne{to se razlikuvaat. Po {to?

Kako se vikaat lu|eto {to pi{uvaat pesni?

Kako se vikaat lu|eto {to raska`uvaat?

Zapomni!

S# {to si pro~ital: ‡ pesna, prikazna, bajka... ‡ se vika

tekst. ‡ Tekstot mo`e da bide napi{an vo: proza (raskaz,

bajka, basna...) ili poezija (pesni).

Pesnite gi pi{uvaat poeti.

Raskazite, romanite, bajkite... gi pi{uvaat pisatelite ‡

raska`uva~i.

Poetite i raska`uva~ite se avtori na svoite dela.

Delata zad koi stoi avtor se avtorski dela.

tekst

proza: raskazi, bajki, basni, romani

poezija: poetski tekst, pesni

26

PROZA

ANALIZA NA TEKST NA POSO^ENI PRA[AWA

ESEN

Dojde esenta, vetrot vo {umata gi raznesuva{e suvite lisja. Kostenite

ogolea, a brezite i jasikite dobija pozlatena boja.

Utroto osamna sve`o. Od ostriot veter na malite deca im se vcrvija

prstiwata. Pjer, Babeta i @an sakaa da soberat suvi lisja, koi }e im poslu`at

kako postela na kozata Belka i kravata Crvenka. Pjer zede ko{ni~ka. Babeta

torba, a @an gi slede{e so koli~ka.

Slegoa tr~aj}i niz padinite. Na rabot od {umata sretnaa i drugi deca od

seloto, koi isto taka bea trgnati da sobiraat suvi lisja za zimata.

Toa ne e igra, toa e rabota.

No, nemojte da mislite deka ovie deca se ta`ni za{to rabotat. Rabotata e

seriozna i ne e ta`na.

Sega tie se na rabota. Mom~iwata rabotat mol~ej}i, dodeka devoj~iwata

drdorat, polnej}i gi svoite torbi.

Sonceto {to se iska~uva po neboto poleka go zatopluva poleto. Od

pokrivite na ku}ite se kreva ~ad, lesen kako zdiv. Decata znaat {to zna~i ovoj ~ad.

^orbata od gra{ok ve}e se vari vo tenxereto. U{te eden pregrab suvi lisja i

Istra`uva~ko ~itawe

Pro~itaj ja vo sebe sodr`inata

na raskazot. Vnimavaj na

redosledot na nastanite.

27

malite rabotnici }e pojdat v selo. Ugorninata e te{ka. Svitkani pod torbite ili

navednati nad koli~kite, tie ja ~uvstvuvaat toplinata na ispotenite ~ela.

Pjer, Babeta i @an zastanuvaat da se odmorat. Gi hrabri mislata deka doma

gi ~eka ~orbata od gra{ok. Te{ko di{ej}i, najposle stignuvaat doma. Majka im gi

~eka na pragot i im podviknuva:

‡ De~iwa, ~orbata e gotova!

Na na{ite prijatel~iwa taa mnogu }e im se dopadne, bidej}i nitu edna ~orba

ne e tolku vkusna, kolku onaa {to e zaslu`ena.

Anatol Frans

USNO IZRAZUVAWE

Analiza na tekst po naso~eni pra{awa

Koe godi{no vreme e opi{ano vo tekstot?

Kade se odviva dejstvoto?

Koj gi raznesuva lisjata od drvjata?

Koj gi sobira padnatite lisja?

Zo{to slu`at sobranite suvi lisja?

Koga se vratile decata vo seloto {to dobile

kako nagrada?

Zo{to bila ~orbata tolku slatka?

Raskazot go nosi imeto <Zaslu`ena ~orba", spored tebe kakov naslov

}e mu odgovara na raskazot?

Koga i vie ste si ja zaslu`ile va{ata ~orba?

Koja e va{ata najva`na rabota?

[to drugo rabotite doma?

Kako gi zamisluvate likovite pretstaveni vo raskazot?

GATANKA

Kaj {to }e mine,

S# e pozlateno,

kaj {to }e zgazne,

s# e razmateno.

(E---) Vidoe Podgorec

Jazi~no kat~e

Potseti se!

Proveri go svoeto

znaewe za imenkite!

Pra{awa so sme{ni odgovori

Mo`e li petelot da se nare~e sebesi ptica? Po {to tr~a ku~eto?

<Drugar~e"1979

( Ne, zatoa {to ne umee da zboruva; Tr~a po zemjata)

28

USNO PRERASKA@UVAWE NA TEKST

PREDMETI

Vodata mie s#, samo ustata {to }e ka`e ne mo`e da go izmie!

Najgolema nesre}a e da ima{ lo{ sosed!

Si bile dvajca sosedi Dal i Zel. Tie qubezno si zajmuvale razni predmeti.

Vsu{nost, edniot imal s#, a zgora na toa i dobro srce, a drugiot nemal ni{to, plus

lo{a navika da zabo{otuva.

‡ Sosede, zlaten, daj mi na zaem eden stol, utre }e ti go vratam!

‡ Poveli, sosede, tvojot zbor mi e dovolen.

Si bile, zna~i, dvajca sosedi: Dal Zapomnil i Zel Nevratil.

Pro~itaj, razmisli, razgovaraj!

Kakvi sosedi bile Dal i Zel?

Zo{to im se menuvale prezimiwata?

Koja e poukata od ovoj raskaz?

So po edna re~enica podredi gi nastanite spored nivnite

prezimiwa.

Dali vo sekojdnevniot `ivot si slu{nal ili si do`iveal

ne{to sli~no na ova slu~ka? Raska`i ako znae{!

Opi{i gi sosedite spored toa kakov vpe~atok ti ostavija!

Zapomni!

Koga ka`uva{ usno za

sodr`inata na ne{to {to

si go pro~ital, za ne{to

{to nekoj ti go ka`al, za

film ili pretstava {to

si ja gledal... znaj deka ti

preraska`uva{ usno.

29

‡ Sosede, prijatele, daj mi go na zaem tvoeto palto, }e ti go vratam zadutre,

zaedno so stolot!

‡ Zemi go slobodno, ti veruvam...

Po desetina dena sosedite ve}e se vikale: Dal Zapi{al i Zel Izmamil.

Sosede, aman, daj mi na zaem edno tenxere da si svaram ka{a!

‡ Nema gre{ka, odberi i zemi si.

Po eden mesec nivnite prezimiwa bile: Dal Prostil i Zel Se Posramotil.

‡ Sosede, ne mo`am da ti gi vratam predmetite, gi prodadov!

‡ Ti da si `iv, jas ja prodadov doverbata vo tebe!

Denes, ako gi sretnete, sosedite se vikaat: Dal Ama Ne Sekomu i Zel

[ipinki?! Velko Nedelkovski

Preraska`uvawe spored redot na nastanite po daden plan

Preraska`i go usno raskazot <Predmeti"! Vnimavaj na redosledot na

nastanite. ]e ti pomogne planot na tekstot:

Za kogo se raska`uva vo raskazot?

[to bile Dal i Zel?

Spored vremeto na nastanite kako gi menuvale imiwata sosedite?

Dal Zapomnil i Zel Nevratil.

Dal Zapi{al i Zel Izmamil.

Dal Prostil i Zel Se Posramotil.

Dal Ama Ne Sekomu i Zel [ipinki?!

Kako ja razbira{ re~enicata: - Ti da si `iv, jas ja prodadov doverbata

vo tebe!

Prijatelstvoto mo`e da postoi samo me|u dobri lu|e!

Zbegati go re~nikot

Zabo{oti ‡ Objasni go!

30

MOJOT GRAD

Mojot grad e kako i mnogu drugi gradovi,

vo nego `iveat mnogu lu|e.

No, sepak ima ne{to vo ovoj grad

ne{to {to mi ja ispolnuva du{ava,

{to vnesuva nemir vo mene

koga sum podaleku od nego.

Ima ne{to {to e pove}e od magnet,

ima ne{to,

{to ~ovek ne mo`e da si go objasni,

a brza da se vrati vo nego.

Mojot grad siot se vpil vo mene:

nie sme ne{to nerazdelno,

nie di{eme zaedno,

nie `iveeme zaedno

‡ nie sme edno...

Slavka Arsova

Zada~a:

Pojdi vo biblioteka i pronajdi

pi{ani dokumenti za

osloboduvaweto na tvojot grad, pa

raska`i po {to e poseben toj!

31

RASKA@UVAWE NA DO@IVUVAWE

Zapomni!

Koga ka`uva{ za ne{to {to tebe ti

se slu~ilo, ne{to {to si videl ili

do`iveal, koga tvoite fantazii gi

ka`uva{ na glas... toga{ ti

raska`uva{ usno!

Ka`i ja razlikata pome|u

preraska`uvawe i raska`uvawe!

Da porazgovarame

Dadenata ilustracija e samo da te

pottikne, potseti, na edno tvoe

do`ivuvawe.

Razgledaj ja ilustracijata i usno

raska`uvaj na {to te potsetuva.

Raska`i im na drugar~iwata edno

tvoe do`ivuvawe. Mo`e da bide i od

nabquduvawata {to gi pravite po

op{testvo ili priroda.

32

PISMENO IZRAZUVAWE

PREPI[UVAWE

QUBOPITNOST

Me~eto na me~kata $ veli vaka:

„]e sedam budno zimava, son ne me fa}a,

mnogu me interesira da vidam kako pak

lisjeto na drvjata se vra}aat! ”

Miho Atanasovski

NEKANETI GOSTI

Tigarot kaj zajačeto divo

nekanet na gosti došol skokum

i bez zdravo ‡ živo go lapnal ko lokum.

Pa, ušte žali: „ Kakva e ovaa moda,

me počestija lokum, zaboravija voda? ”

Vančo Polazarevski

Zada~a:

Prepi{i go tekstot so

rakopisni latini~ni

bukvi!

Zada~a:

Prepi{i go tekstot so rakopisna kirilica!

Zapomni! Koga zapi{uva{ ne{to {to e ve}e

napi{ano od zbor do zbor, so sekoj znak,

ti prepi{uva{ tekst {to nekoj go

napi{al. Toa ne e tvoe delo.

Ako pravilno prepi{uva{, }e nau~i{

samiot da napi{e{ ne{to tvoe.

(da raska`uva{, preraska`uva{,

izvestuva{, opi{uva{, da tvori{...).

33

KOWITE NA REKA

Dva kowa otidoa na rekata da se napijat voda. No, rekata be{e smrznata.

Edniot od kowite udri so kopitoto po mrazot, sakaj}i da go skr{i. Mrazot be{e

premnogu debel.

Toga{ kowite zastanaa eden do drug, gi podignaa kopitata i udrija

istovremeno. Udiraa, udiraa, s# dodeka mrazot ne se skr{i. Sega mo`ea da se

napijat voda.

Ova {to go napravija kowite, va`i i za lu|eto: ona {to ne go mo`e eden,

dvajca lesno go pravat.

Angliska narodna prikazna

POPOLNUVALKI I GATANKI

Zada~a:

Prepi{i gi gatankite so latini~ni bukvi!

Ete toj brat,

so dolg vrat,

po pokrivot va`no se

{eta i znae dobro da leta.

Ako pred nego podolgo zjapa{š i

~u~i{, }e nema{ vreme da u - - -.

(t - - - - - - r) G. Popovski

Zada~a:

Prepi{i go tekstot

so rakopisna

kirilica!

34

SEGDE LISJE, SEGDE ZLATO

Lisje, lisje, `olto lisje.

Samo pa|a, {u{ti yve~i.

No {to vredi, no {to vredi,

sekoj veli: Toa pre~i!

Zlato, zlato, segde zlato.

Esen zlaten }ilim vle~e.

No {to vredi, no {to vredi,

koga velat deka pre~i!

Segde lisje, segde zlato.

Carsko azno nebroeno!

No {to vredi, no {to vredi,

zlatoto e izgazeno...

Pokraj patot, bez da pazat,

sega site zlatoto go gazat.

Ivica Vawa - Rori}

Da porazgovarame!

Odredi ja temata vo pesnata!

So {to se sporedeni `oltite lisja na

esenta?

Kako ja razbira{ re~enicata: >>Pokraj

patot, bez da pazat, sega site zlatoto

go gazat? ”

Literaturno kat~e Povtori: pesna, poet,

stih, strofa, poetska

slika, sporedba.

Zada~a:

Nau~i ja pesnata

napamet i ka`i ja

izrazno!

Zbogati go re~nikot

Carsko azno - carsko zlato, bogatstvo

35

NARODEN I STANDARDEN ‡ LITERATUREN JAZIK

Jazikot e edinstvenata na{a tatkovina... Bla`e Koneski

Bez jazik si nikoj i ni{to!

RODNIOT JAZIK

Rodniot jazik e biseren |erdan

od zborovi - plodovi so~ni,

mislite tie ti gi redat

vo sliki jasni i to~ni.

Toj e izvor nepresu{en, ve~en,

niz bistri knigi- zborovi te~e.

Toj ni e zavet od dedovcite.

^uvaj go kako crnka vo okoto-

bez jazikot si nikoj i ni{to.

Izvadok - Vidoe Podgorec

So {to e sporeden rodniot jazik?

A zborovite?

Zada~i:

Objasni go izrazot roden jazik!Kako gi razbira{ gorenavedenite misli?

Zapomni!

Vo Makedonija se zboruva makedonski jazik. Vo razni delovi od dr`avata

se zboruva makedonski naroden jazik.

Vo upotreba e makedonskiot literaturen (standarden) jazik.

Literaturniot jazik se upotrebuva vo: u~ili{tata, teatrite,

televizijata, potrebno e da se zboruva i vo me|usebnite razgovori. Tvoja

zada~a e da go neguva{ literaturniot makedonski jazik.

Za jazikot

36

SREDBA

‡ Sa obli~eh, sa nakinxurih i vrvum na pazaro. Mora da se ode, oti sreda e

vaden, pazaran den. [o ne si videl, vadan } vij{ uf Valandovo. Cela valandoska

ukulija dujdela na pazar. Na centro ‡ gu`va namoj{ da sa razmini{. Ajl ak~ii pu

pazaro kulku {u saki{. Sratnuvam drugar i mi vika:

‡ Lele, lele, koj gledum! Fala bogu ti tekna da si doj{ ud Skopje, oti beme ta

zabravile ka izglej{.

‡ Ama jas sum udamna tuka, ima dve nideli utka sum dojdan! Nema deka da

izlevum, deka da odum!

SREDBA

Se oblekov, se srediv i trgnav na pazar. Mora da se odi zatoa {to vo sreda e

pazaren den. [to ne si videl, }e vidi{ na pazarot vo Valandovo...

Istra`uva~ko ~itawe:

Pro~itaj gi vnimatelno

prikaznite i pronajdi od

koi krai{ta na Makedonija

se! Napravi razlika pome|u

naroden i literaturen

jazik!

Dodeka ~ita{, zapi{i gi

zborovite {to ne gi razbra

i zaedno so drugar~iwata

objasni gi.

37

U SKOPJE

Naa nedela si reku da odam u Skopje da go vidam [piro. Majka mu mi ka`a

oti bil u bolnica, cel bil sokapan, a u facta bil omodren |oa tri dni go tepale.

Kaa stigname u Skopje, ne znam ni koja strana da fanam, edna kupica

autobusi. Trgna so taksi do bolnicata, a tia taksimetarot |oa na norma samo si

vrte[e i kaa izvrte 150 denari.

Unatre, u bolnicata pred mene mi preletaa dve dokturki, a ja po nim:

‡ Aman dokturke... Mi vika ‡ ^ekaj malku, mi vika, {o si zapnal, ne li

gleda{ oti sme gladni? ^e ojme, ~e jajme, pa ~e dojme, po~ekaj malku!

Pa kaa si za~eka ‡ cel den...

I taka ja, kaa medo na Disan si se vrati u noa mojto zlatno Negotino ni

ra{etan, ni pa [piro go vidu.

VO SKOPJE

Minatata nedela re{iv da odam vo Skopje da go vidam [piro. Majka mu mi

ka`a deka bil vo bolnica, cel izudren, a na liceto bil modar kako da go tepale tri

dena...

Analiza po istra`uva~koto ~itawe Penzionerite si razgovaraat na naroden jazik.

Od koi krai{ta na Makedonija se prikaznite?

Raska`i ja prikaznata {to ja razbra!

Raska`i ja prikaznata so naroden jazik od krajot od kade {to

poteknuva{!

Raska`i ja istata prikazna na literaturen jazik!

Kade se koristi narodniot jazik?

Kade se koristi literaturniot jazik?

Zada~i:

Pojdi vo biblioteka i najdi narodni prikazni ili pesni napi{ani

so naroden jazik od tvojot kraj. Pro~itaj gi!

Preraska`i edna od prikaznite {to najmnogu ti se dopadna!

Istata prikazna preraska`i ja na literaturen jazik!

38

11 OKTOMVRI

Oktomvri mesec...

^etirieset i prva.

Niz Prilepsko Pole ramno

~ekori kolonata bavno.

Odedna{ pukot se slu{na

i so nego herojski vik.

Partizanite napadnaa smelo

i zadu{ija fa{isti~ki krik.

Slava i ~est na borcite smeli

koi go dadoa `ivotot svoj

za sloboda na na{iot narod

vo te{kiot i krvav boj.

Dim~e Kuzmanovski

Analiza na pesnata

1.Objasni gi poetskite izrazi: pukot se slu{a; herojski vik;

fa{isti~ki krik; slava i ~est i krvav boj.

2. Opredeli gi poetskite sliki za sekoja strofa posebno!

3. Koe e najsilnoto ~uvstvo {to te vodi niz pesnata?

4. Opredeli go motivot na pesnata!

5. Pronajdi ja rimata vo pesnata!

6. Pesnata Â11 Oktomvri" nau~i ja napamet!

39

ZA JAZIKOT

Edna{ eden golem u~itel mu re~e na svojot u~enik:

‡ Pojdi i kupi mi ne{to ubavo za jadewe!

U~enikot otide na pazar i mu kupi jazik. U~itelot povtorno go povika

svojot u~enik i mu re~e:

‡ Pojdi i kupi mi ne{to lo{o za jadewe!

U~enikot otide na pazar i, pak, kupi jazik. Toga{ u~itelot go zapra{a:

‡ Koga te prativ da kupi{ ne{to dobro za jadewe ti mi kupi jazik. Istoto

go stori i koga te prativ da kupi{ ne{to lo{o za jadewe. Zo{to?

U~enikot odgovori:

‡ Od jazikot doa|a s# {to e dobro i s# {to e zlo. Koga jazikot e dobar ‡

pomil od nego nema, no koga e pogan ‡ polo{ od nego nema.

Evrejska narodna prikazna

Analiza po istra`uva~koto ~itawe

Pro~itaj ja vo sebe prikaznata pismeno odgovori na postavenite

pra{awa:

Za kogo se zboruva vo prikaznata?

[to baral u~itelot od u~enikot?

Kako u~enikot ja izvr{il postavenata zada~a?

Kako gi razbira{ poslednite re~enici iska`ani od u~enikot?

Kakvo bogatstvo prestavuva poznavaweto na pove}e jazici?

Koga ni koristi poznavaweto na pove}e jazici?

Koj jazik go izu~uva{ ti?

Koj e tvoj maj~in jazik?

Ve`bi za izrazuvawe:

Jazicite se kako prozorci na ku}a ‡ pove}e prozorci ‡ pove}e svetlina!

So eden kur{um se ubiva eden ~ovek ‡ so eden zbor ‡ iljadnici lu|e!

Jazikot koski nema ‡ Koski kr{i!

Izberi edna misla za naslov. Prvo usno, a potoa pismeno raska`uvaj.

Napi{i prozen ili poetski tekst.

Igra so zborovi

jazik(Od ~ovek, jagne; makedonski, angliski,

francuski). Prodol`i so zborot grad...

Kakvi se ovie zborovi?

40

VA@NOSTA NA GOVOROT

Na{a svetlost

Prvata svetlost e Sonceto.

Vtorata svetlost e Mese~inata.

Tretata svetlost e oganot.

^etvrtata svetlost, e govorot

Oton @upan~i~

Zatoa {to so pomo{ na

govorot se razbirame

me|u sebe, zatoa {to

mo`eme da ka`eme s#

{to mislime, zatoa

{to....!

Zo{to poetot, @upan~i~

me|u svetlostite go

spomenuva i govorot?

Kako go ~uvame i neguvame na{iot

jazik?

So kakov jazik se slu`i{ ti?

Ako nastojuvame

pravilno da zboruvame i

pi{uvame!

Jas zboruvam na

makedonski jazik!

Za jazikot

41

Koe pismo go upotrebuva{ vo

pismenoto izrazuvawe?

Na{eto pismo e kirilicata, no koga

u~ime stranski jazici nie znaeme da

se slu`ime i so latini~noto pismo.

Jas u~am stranski jazici, no na{eto pismo e

mnogu polesno. Sekoj glas si ima svoja bukva

i nie ~itame i pi{uvame taka kako {to e

napi{ano.

Koga razgovaram so nekogo, majka

mi mi re~e deka treba da znam: da

go slu{am sogovornikot

vnimatelno i da gledam vo nego!

Koga razgovaram, so nekogo,

ne treba da go prekinuvam,

treba da go islu{am, a

potoa jas da go ka`am

svoeto mislewe!

Toa e del od kulturata na odnesuvawe

dodeka zboruva{!

[to drugo znae{ od kulturata na zboruvaweto?

42

PRIKAZNA BEZ NASLOV VO SLIKI

Zada~i: 1. Vnimatelno razgledaj gi ilustraciite edna po edna. Za

sekoja ilustracija sostavuva{ po nekolku re~enici Na krajot }e dobie{

prekrasna prikazna.

2. Spored slikite napravi plan (ka`i po edna re~enica)!

3. Daj $ naslov na prikaznata!

S# {to }e raska`e{ usno, napi{i go i pismeno.

43

USTEN I PISMEN GOVOR

.

Zapomni!

Ako govorot go slu{a{ izgovoren od ustata na nekoj ili od sebe

se vika usten govor.

Ako govorot e preku pi{an zbor (pismo, razglednica, od vesnik,

kniga...) se vika pismen govor.

Da porazgovarame!

Na koj na~in razgovara deteto?

Kako doznava tatkoto {to se slu~uva vo zemjata i svetot?

Kako }e go prenese toj toa na svojata `ena?

Da zaklu~ime!

Lu|eto razgovaraat me|usebe.

Razgovaraat i decata, samo {to }e nau~at da zboruvaat. Tie

zboruvaat, prvo za igra~ki i igri, potoa za {kolo...

Razgovorot se vodi me|u dvajca ili pove}e lica.

Govor se slu{a preku televizija, radio....

Lu|eto me|usebe se razbiraat i preku pi{an zbor. Pra}aat

pisma, vesnici knigi i drugo.

Za jazikot

44

PI[UVAWE NA GOLEMA BUKVA

Zapomni!

Golema bukva se pi{uva:

primeri

Ime, prezime i prekar na lu|e Ivan~o Mitrevski ‡ Majstorot

Aleksandar Ristevski ‡ Princ

Imiwa na narodi Makedonka, Albanec

Imiwa na: dr`avi, gradovi, sela,

oblasti

Makedonija, Bitola, Demir Kapija,

Pelagonija.

Vnimavaj! Ako imeto e od dva

zbora, sekoj zbor se pi{uva so

golema bukva

Ime na: ezero, more, reka,

planina

Ohridsko Ezero, Jadransko More,

Crna Reka, Belasica.

Ime na praznik Veligden, Bo`i}

Sopsveno ime na `ivotnite [arko, Xeri

Ime na ulica, plo{tadi,

bulevari

Ilindenska, Partizanski odredi.

Ime na kniga, spisanie,

prikazna, pesna

Â[e}ernoto dete", ÂRazvigor"

ÂPepela{ka". <Lenka"

Potseti se!

Kade se pi{uva golema bukva? (po~etok na re~enica, sopstveni

imenki...)

Zada~a:

Razgledaj ja tabelata. Spored primerite, samostojno i preku novi primeri

pro{iri go svoeto znaewe!

Za jazikot

45

makedonija e moja Tatkovina.

Grcija i srbija se na{i sosedi.

Vo Makedonija ima tri prirodni kotlinski ezera: Ohridsko Ezero, dojransko

Ezero i Prespansko ezero.

Vo vev~ani ima Karneval.

Na nova godina i bo`i} gradot e ukrasen so svetilki.

Prvi maj i veligden se proletni praznici.

Jas gi pro~itav knigata <beloto Cigan~e" i <Prikazni po telefon".

Zedov <razvigor" i sednav da ~itam.

Moeto u~ili{te <Kole nedelkovski" e do bibliotekata <bra}a miladinovci",

pozadi pazar~eto <Buwakovec".

Ve`bi

Razgledaj gi re~enicite, pronajdi gi gre{kite, a potoa prepi{i gi

vo tetratkata pravilno.

Napravi kontrola na izvr{enata zada~a preku zamena na

tetratkite so drugar~eto.

Nasmej se!

KOJ SE FALI TAKA MINUVA

Na kravata edna muva $ se fali:

Najsilna sum yverka, razbira{ li

kravo? Od mene se pla{at golemi i mali.

Ete, do pred malku go nervirav lavot...

Kravata ja slu{a {to gluposti

treska, pa so opa{kata mavna i ja spleska.

Miho Atanasovski

Jazi~no kat~e Vo tekstovite {to se obrabotuvaat obrni vnimanie na pi{uvawe na golemata bukva.

46

PRAVOPISNI ZNACI

Potseti se! KADE KOJ ZNAK STOI

U{te od prvo oddelenie znaeme,

neli drugar~iwa moi,

deka na krajot od sekoja re~enica

po edna to~ka stoi.

A jas, pak, zapirkata pove}e ja stavam

i kade {to treba

i kade {to ne treba,

pismena koga pravam.

Zatoa ~esto,

koga ne znam koj od ovie da go

napi{am znak,

po sekoja zavr{ena re~enica

i zapirka

i to~ka si pi{uvam pak.

Najubavo taka ovoj najte`ok problem

znam da si go re{am.

I u~itelot potoa mi veli

deka od site najmalku gre{am.

A izvi~nik koga pi{uvam,

sigurno nekoj od vas }e me pra{a?

Eh, toj znak go stavam po sekoe

~udewe,

po sekoja re~enica stra{na!

So pra{alnik pak

rabotata e mnogu, mnogu prosta,

‡ nego sekoga{ go pi{uvam

koga ne{to pra{uvam dosta.

Dve to~ki pi{uvam koga

sakam ne{to da nabrojam, da redam,

a tu|ite re~enici

pod navodnici gi pi{uvam

i gledam

koga mo`am edna vakva itrina

pravam

‡ po crti~kata gi stavam.

Vo zagradi gi pi{uvam onie

zborovi

{to pojasnuvaat ne{to.

Ete, taka de~iwa,

na site pismeni se izvlekuvam

ve{to.

Ova vi go zboruvam i vie da re{ite

{to pomalku na znacite da

gre{ite,

za{to podobro e so u~itelite

sekoga{ da imame ~ista smetka

i na sekoja pismena da ni lepat

petka.

Miho Atanasovski

: ,

!

-

Za jazikot

?

47

PRAVOPISNI ZNACI

NAVODNICI

Vo {kolskata biblioteka ima mnogu knigi. Na edna polica se naredeni:

ÂVol{ebnoto samar~e", ÂPinokio", ÂDvojnata Lota" i site lektiri za ~etvrto

oddelenie. Na vtorata polica se na{ite detski spisanija: ÂDrugar~e", ÂRazvigor",

ÂNa{ svet" i drugi.

Moeto u~ili{te se vika O U ÂGoce Del~ev". Brat mi zema knigi od

bibliotekata ÂBra}a Miladinovci".

Mo`am da u~am sam Pogledaj vo tabelite: Pi{uvawe na golemata bukva i zabele`i

kade se postaveni navodnicite!

Pro~itaj gi i dadenite re~enici, pa sam zaklu~i kade se

upotrebuvaat navodnicite!

Da nema zabuna

Navodnicite }e gi sre}ava{ vo tekstovite i koga se ka`uvaat

zborovi to~no taka kako {to gi ka`al nekoj. Za toa podocna.

Zapomni:

Navodnicite se upotrebuvaat za izdeluvawe na imiwata na

ustanovite, spisanijata i knigite vo re~enicite.

Navodnicite se pi{uvaat i koga se naveduva tekst {to nekoj go

napi{al ili ka`al.

Nasmej se!

DOMA[NA ZADA^A

Na ~as po maj~in jazik u~itelot gi pregleda doma{nite zada~i i $

re~e na Mare:

‡ Zo{to tuka si stavila navodnici, koga ne se potrebni?

‡ Potrebni se u~itelke, ‡ se pobuni Mare. ‡ Toj del od zada~ata

go navedov jas, odnosno go prepi{av od tetratkata na Blaga.

Za jazikot

48

POTSETI SE [TO SI NAU^IL

JAZIK

gramatika pravopis

govor

usten pismen

analiza na tekst po naso~eni pra{awa; ve`bi za odreduvawe: mesto, vreme, tema na nastanot;

izrazno

~itawe proza bajki, raskazi, basni

avtorski tekstovi

^ITAWE

naroden i

standarden jazik

LITERATURA

dramsko ~itawe

upotreba na golema bukva,

navodnici

IZRAZUVAWE I TVOREWE

poezija (pesni) avtorski

tekstovi

usno izrazuvawe pismeno izrazuvawe

‡ usno preraska`uvawe na tekst spored redot na nastanite, po daden plan

‡ raska`uvawe na do`ivuvawe

prepi{uvawe

TEHNIKA ZSU (znam,

sakam da znam, nau~iv) Nezadol`itelno

Nau~i pove}e!

49

Ubaviot zbor ‡ `elezni vrati otvora

Aj da izmisluvame ubavi zborovi!

Eve vaka:

Da bide Radost namesto Maka.

S# {to e nasilno, svirepo, grubo

neka go nosi imeto ‡ Qubov.

Vistina stavame namesto Laga,

Smea i Veselba namesto Taga.

Bolkata neka e Vedrina sega,

a site vojni da stanat [ega.

Crnoto neka si ostane boja,

no da ne te`i vo du{ata tvoja.

Solzite ‡ maka v srce {to nosat,

neka se pretvorat vo Kapki Rosa.

Vidoe Podgorec

Analiza na pesna

Kakvi poraki ti ispra}a poetot

Vidoe Podgorec vo pesnata

<Ubavi zborovi"?

Kako gi razbira{ porakite?

Zada~i:

^itaj ja izrazno pesnata!

Nau~i ja napamet, a potoa napravi

avtodiktat. Proveri se sam so

pomo{ na u~ebnikot.

Jazi~no kat~e

Pronajdi gi zborovite so

sprotivno zna~ewe.

Ka`i i drugi primeri na

zborovi so sprotivno zna~ewe.

Radost Taga Qubov Omraza

50

ANALIZA NA TEKST SPORED DADEN PLAN

]ERKATA NA DRVAROT

1. Abu Ali, stariot, siroma{en drvar, `ivee{e so svojata `ena i so }erkata

Lejla vo edno malo selo. Sekoj den toj pred zori stanuva{e, sednuva{e na svoeto

magarence i so sekirata na ramo ode{e v planina po drva. Se vra}a{e pred mrak,

otkako }e ja zavr{e{e rabotata, i gi prodava{e drvata vo selskata furna. Toa mu

be{e s# so maka {to mo`e{e da spe~ali i so tie pari `ivee{e so svoeto semejstvo.

Lejla, }erka mu, ne ode{e na u~ili{te za{to bea bedni. & pomaga{e na majka

si i niz ku}i.

2. Ama, pred zimata, Abu Ali te{ko se razbole i ne mo`e{e ve}e da odi v

planina po drva. Be{e prisilen da le`i v krevet doma.

O kolku `ale{e vo tie migovi {to nema sin koj }e mo`e da raboti mesto

nego i da go izdr`uva semejstvoto.

Lejla ~esto razmisluva{e za te{kata polo`ba vo koja se najdoa, no, za `al,

ne znae{e kako mo`e da mu pomogne na bolniot tatko i na majka si.

3. Me|utoa, edna{ na um $ dojde ideja. Vedna{ izleze od doma i otide vo

selskata furna. Mu re~e na gazdata:

‡ Dali mo`am da rabotam kaj vas?

Furnaxijata, iznenaden, ja pra{a:

‡ A {to bi rabotela tolku mlada?

‡ ]e mesam po ku}ite i mesenoto }e vi go nosam da go pe~ete. A potoa lebot

pak }e go raznesuvam po ku}ite, kaj mu{teriite, mu odgovori Lejla.

51

Furnaxijata se nasmea:

‡ Dobro, nemam ni{to protiv.

4. I taka, Lejla po~na da gi posetuva ku}ite vo seloto, mese{e i mesenoto go

nose{e vo furnata, go raznesuva{e po mu{teriite.

Pretpladne se vra}a{e so tepsija topol leb.

Od parite {to gi zarabotuva{e, kupuva{e hrana i lekovi za bolniot tatko i

za majka si. Lejla navistina doka`a deka e sposobna da raboti i da zarabotuva kako

ma{ko.

Hanadi ar-Rimavi

Analiza na tekst spored daden plan

Pro~itaj go izrazno tekstot i odgovori na

pra{awata spored dadeniot plan.

1. Siroma{niot drvar

‡ Koi likovi se opi{ani vo tekstot?

‡ Kade se slu~uva nastanot?

‡ So {to go izdr`uval svoeto semejstvo

stariot drvar?

2. Abu Ali e bolen

‡ Koga se razbolel stariot Abu Ali?

‡ Za {to `ali toj?

3. Lejla bara rabota

‡ Kade pobarala rabota Lejla?

‡ [to sakala da raboti taa?

4. Vrednata Lejla

‡ [to doka`ala Lejla so svojata rabota?

‡ Kako gi tro{ela zarabotenite pari?

[to nau~i od postapkite na Lejla?

52

SNAODLIVIOT VASEK

U~itelkata im zadade na svoite u~enici mnogu te{ka zada~a, im re~e da go

nacrtaat svoeto semejstvo. Na decata im se dopadna temata, no {to da pravi Vasek,

koga ne saka, a i ne mo`e da nacrta lu|e! Celo popladne razmisluva{e i najposle se

doseti. Sedna i ja nacrta doma{nata zada~a.

Utredenta u~itelkata gi pregleda crte`ite. Koga stigna do Vasek, vide deka

toj ima{e nacrtano samo edna soba, a vo sobata masa, stolovi i polica. Na yidot

visea dve sliki i yiden ~asovnik. Semejstvoto go nema{e!

Toa li e tvoeto semejstvo, Vasek? ‡ pra{a u~itelkata. ‡ Ne razbiram!

‡ ]e razberete, u~itelke, koga }e go poglednete povnimatelno ~asovnikot

na yidot!

‡ Go gledam, pa {to! ‡ se za~udi u~itelkata.

Istra`uva~ko ~itawe

Pro~itaj go tekstot vo

sebe, ako po~uvstvuva{

potreba, pro~itaj go pove}e

pati.

Podeli go na sliki spored

dadeniot plan!

1. Doma{na zada~a.

2. Doma{nata zada~a na

Vasek.

3. Snaodliviot Vasek.

53

‡ ^asovnikot poka`uva dvanaeset ~asot, a vo toa vreme tatko mi e na rabota

vo fabrikata, jas sum vo u~ili{te, a brat mi e na fakultet... po~na da objasnuva

Vasek.

U~itelkata se nasmea:

‡ Vo red e Vasek, ama majka ti, kolku {to znam jas, ne odi na rabota. Zo{to

barem nea ne si ja nacrtal?

Mama? E, mama toga{ go gotvi ru~ekot i se nao|a vo kujnata....

Marija Rosinska (Polska)

Da porazgovarame

Kakva zada~a im dala u~itelkata na u~enicite?

Zo{to se zagri`il Vasek?

Kako Vasek go nacrtal svoeto semejstvo?

Pro~itaj go objasnuvaweto {to Vasek go dal za

svojot crte`?

Zada~a

Raska`i edno tvoe

do`ivuvawe koga si bil

snaodliv i si se spasil

od nekoja nevolja!

Nasmej se!

SOVET

Elka ja zamoli Maja da $ napi{e ne{to vo spomenarot. A toa

ne e mala rabota. Mora da ka`e ne{to zna~ajno {to }e ja pridru`uva

niz cel `ivot

Maja zapi{a: Odi vo priroda i di{i dlaboko!

TAJNA

Kva~kata po dvorot gi vodi piliwata, a me|u niv edno gladno pat~e.

‡ Gledaj! ‡ veli tatkoto i saka toa da $ go ka`e na Maja.

‡ Pst! ‡ {epna Maja. ‡ Ne zboruvaj glasno. Pat~eto ne treba da znae deka koko{kata ne mu e majka.

54

LEKTIRA

SAMOSTOJNO ^ITAWE

Mudriot malku zbori - mnogu tvori.

LAKOMOTO GLUV^E Kolku ~ita{, tolku znae{.

Koga slatkarot Marko istr~al od du}anot da gi vikne sosedite, vo edno

dup~ence na drveniot pod svetnale dve zeleni yvezdi~ki. Toa ne bile yvezdi~ki,

tuku veseli o~iwa na du}anskoto gluv~e. Poleka se prikraduvalo gluv~eto vo

temnicata i se ka~uvalo na masata. Se ispravilo na zadnite noze, krcnalo so

belite zap~iwa...

‡ Gladno sum, ‡ zacivkalo. ‡ Mi se jade ne{to slatko.

Vle~ej}i go po sebe dolgoto opav~e, gluv~eto do{lo do crvenite petlenca i

po~nalo da mudruva:

‡ Petlencava ve}e ne mi se slatki. Jadi, jadi ‡ a od edno krilce ne mo`e{ da

izede{ pove}e za edna no}.

Potoa se svrtelo kon ku}i~kite, zayidani od med, {e}er i od suvo grozje, i

malku se nalutilo:

Predlog od avtorite:

Sigurno si dobil zada~a koi lektiri treba da gi pro~ita{.

I nie ti predlagame da se dru`i{ so bibliotekite i da gi pro~ita{

delata od koi napravivme mali izvadoci za da te zainteresirame.

Vnimavaj! Ako od edno ~itawe ne si go razbral deloto, neka ne te mrzi.

Pro~itaj go povtorno. Ne gubi{ ni{to, samo dobiva{!

Na {to treba da obrne{ vnimanie?

Samostojno da ja uo~i{ temata vo deloto {to go ~ita{.

Da uo~i{ koi se glavni, a koi sporedni likovi.

Kakvi osobini imaat likovite.(pozitivni, negativni...).

Da opredeli{ kade i koga se slu~uva nastanot {to e opi{an.

Da najde{ podatoci i za avtorot na deloto. Mo`ebi }e saka{ da

pro~ita{ i ne{to drugo od nego. Sre}no!

55

‡ [to misli majstorot? Jas s# isto li }e ve~eram. Ku}i~ki, ku}i~ki,

ku}i~ki... Ene, od prvata ku}i~ka odamna ja izgrickav vratata, od vtorata go

na~nav yidot, od tretata oxakot mu go odnesov kako podarok za desetiot rodenden

na po~ituvaniot staorec od sosedniot vinarski du}an.

Naedna{ na gluv~eto mu svetnale o~ite. Go videlo {e}ernoto dete i

zamavnalo so opav~eto.

‡ Op! ‡ reklo veselo i se ispravilo na zadnite noze. ‡ Eve ne{to ubavo.

Dete od {e}er!

Izvadok od detskiot roman <[e}ernoto dete" na Slavko Janevski

Analiza na pro~itan tekst

Za {to se raska`uva vo raskazot?

Kade se slu~uva dejstvoto?

Koj e glavniot lik?

Opi{i gi postapkite na gluv~eto!

Kade i koga se slu~uva nastanot?

Romanot na Slavko Janevski se vika <[e}ernoto dete". [to

misli{, koj e glavniot lik vo romanot?

Dali temata }e bide ista?

Dali mestoto i vremeto na slu~uvawata se isti so ovoj mal

izvadok. Otkrij, pa ka`i!

Zapoznaj se so avtorot!

Slavko Janevski e eden od najplodnite makedonski pisateli.

Roden e vo Skopje. Ima napi{ano knigi za vozrasni i za deca.

Poznati negovi knigi za deca se: <Raspeani bukvi", <Senkata

na Karamba - Baramba", <[e}ernoto dete" i mnogu drugi.

56

TEATARSKI KOSTIM

OPI[UVAWE PO DADEN PLAN

Opi{uvawe po daden plan:

Koj lik go prepozna na ilustraciite?

Preraska`i ja prikaznata vo koja se sre}ava likot {to go prepozna!

Opi{i go usno kostimot na glavniot lik od detskata pretstava {to

si ja gledal. Ako ne si gledal teatarska pretstava, toga{ opi{i

eden od predlo`enite kostimi od ilustracijata po dadeniot plan:

Za koj lik stanuva zbor?

Negoviot celosen izgled.

Kakva e oblekata, obuvkite, {to ima na glavata?

Istra`uva~ka zada~a: Razgledaj, razmisli i izberi go likot {to saka{ da go opi{e{ !

57

TEATARSKA SCENA

OPI[UVAWE PO DADEN PLAN

Da porazgovarame

Od koja pretstava e prika`anata scena?

Preraska`i ja usno prikaznata ako ja prepozna

scenata!

Opi{i ja usno scenata od ilustracijata!

Zada~a:

Opi{uvawe po daden plan:

Opi{i ja scenata od gledanata detska pretstava po dadeniot plan. Ako ne

si gledal pretstava, iskoristi ja ilustracijata.

Kade se odviva nastanot? (rakovodi se od predmetite na scenata:

{uma, soba, ulica...)

Nabroj s# {to ima na scenata!

Zo{to slu`at site tie predmeti?

Potseti se! Kako se vika mestoto kade {to se odviva teatarskata pretstava?

58

PRERASKA@UVAWE SO PROMENA NA KRAJOT NA TEKSTOT

NE SAKAAT MRTVI PTICI

Gulab doleta vo na{ata u~ilnica. Prozorecot be{e otvoren i zatoa vleze.

Kru`e{e malku, udira{e so kriljata i padna.

Site se voznemirivme. Go poglednavme, a na{ite qubopitni pogledi kako da

pra{uvaa {to se slu~ilo, zo{to doleta tokmu vo na{ata u~ilnica. Gulabot gi

ra{iri kriljata, ~ukna so klun~eto nekolku pati po podot i se smiri.

‡ Umira! ‡ izvika nekoj. ‡ Gladajte, mu te~e krv od klunot!

Istra`uva~ko ~itawe

Pro~itaj go raskazot izrazno i odgovori na barawata:

Odredi ja temata za koja raska`uva avtorot @ivko Nikolovski?

Koga i kade se slu~uva nastanot?

Kakvi ~uvstva pobudi ovoj raskaz kaj tebe?

Pronajdi go delot od raskazot koj te rasta`i!

Pro~itaj ja re~enicata so koja se iska`uva lutina!

[to gi voznemirilo decata vo oddelenieto?

Kakov bil gulabot na nivnite crte`i?

Zo{to decata go nacrtale gulabot na toj na~in?

Ima{ li ideja za poinakov kraj na raskazot?

59

Go stavivme gulabot vrz katedrata. Ne se protive{e. Prvna u{te nekolku

pati, se zatrese i se olabavi. Glavata mu panda nastrana. Poleka mu se gasne{e

crveniot sjaj od o~ite.

‡ ]e umre! ‡ vikna drugarot do mene.

‡ Umre! ‡ rekov jas, ‡ nekoj go pogodil v glava.

Celoto oddelenie molkna. Pove}e nikoj ni{to ne saka{e da pra{uva.

Nenadejnoto doa|awe na gulabot i negovata tivka smrt n# zbuni site po red. Nikoj

od nas ne saka{e da poveruva deka pticata umre. Zarem nekoj e tolku bezdu{en za da

mo`e da ja povredi, se pra{uvavme?

U~ili{niot ~as zapo~na.

‡ Ajde da nacrtame gulab! ‡ izvika nekoe od decata.

‡ Ajde! ‡ se soglasivme i drugite.

Site crtame gulab. Pod na{ite vredni prstiwa se nayira{e ubava, bela

ptica, nevidena po svojata ubavina. Gi ima{e ra{ireno kriljata i leta{e. Go

se~e{e sinoto nebo i se prevrtuva{e vo vozduhot...

^udesno ubav gulab! Gi sobral kriljata i se ustremil kon zemjata. ^ini{,

sekoj mig }e te dopre so klunot...

Svetat na{ite o~iwa od ~udesnata igra na gulabot. A toj, vo {irokata

beskrajna nebeska modrina, niz pozlatenite son~evi zraci, se vrti sose sve`o

maslinovo gran~e vo klunot. So nego, vo detskite `elbi za mir, patuva celoto

oddelenie. Go nema pove}e mrtviot gulab vo u~ilnicata.

Decata od na{eto oddelenie ne sakaat mrtvi ptici.

@ivko Nikolovski

Izrazuvawe i tvorewe

Preraska`uvawe so menuvawe na krajot

Pro~itaj go tekstot u{te edna{ vo sebe i najdi go mestoto

od kade {to saka{ da go menuva{ krajot na tekstot!

Preraska`i go prviot del od tekstot, a potoa raska`uvaj

kako saka{ ti da zavr{i ovoj nastan!

Jazi~no kat~e Proveri go znaeweto za glagolite [to go nau~i vo treto odd.!

60

RASKA@UVAWE PO DADEN PO^ETOK

NAJUBAVATA ULICA

Jas `iveam na najubavata ulica vo na{iot grad. Taa ne e najubava zatoa {to

ima najubavi ku}i, mnogu du}ani i slatkarnici, tuku zatoa {to e naj~ista. No, taa

ne bila otsekoga{ naj~ista i najubava. I taa be{e kako i site drugi ulici vo

golemite gradovi: ne~ista, so izgazeni trevnici, iskr{eni drvca, kartoni,

vesnici, konzervi.

Eden den postavija zelena klupa pred domot na dedo Jane. Ottoga{ toj ~esto

sede{e na taa klupa i n# gleda{e nas decata kako si igrame.

Spored istoimen raskaz na Mihajlo \uri}

Da porazgovarame

Zo{to opi{anata ulica e najubava? Kakva e tvojata ulica?

Koj pridonesuva za takvata ulica?

Koi promeni vo tvojata ulica gi saka{?

Zamisli deka si gradski arhitekt. So {to }e gi razubavi{

ulicite vo svojot grad?

Preraska`i go prviot del od raskazot, a potoa prodol`i da

raska`uva{. Dovr{i go raskazot!

61

DVETE YVEZDI

Dve yvezdi, svetkavi to~ki na neboto, yirkaa pome|u zelenite lisja na

jabolknicata.

Gi gledav zame~taeno niz prozorecot i im mavtav so ednata raka, za da gi

povikam vo mojata soba i da ja prodol`ime igrata.

Ednata yvezda, svetlo okce vo temnata no}, trepere{e kako da go veze{e

mojot son srede belite cutovi na jabolknicata, dodeka drugata palavo mi

namignuva{e, napomnuvaj}i mi da ne me~taam tolku mnogu. Ne mo`ev da go

ottrgnam pogledot od niv, gi gledav milo i gi broev nivnite treperewa. Nema{e

poubavi yvezdi od niv.

Izvadok od raskazot <Dve yvezdi~ki" na Petko Domazetovski

Zada~a Prodol`i ja prikaznata!

62

PISMENO ODGOVARAWE NA PRA[AWA OD OBRABOTEN TEKST

CAROT I KO[ULATA

Vo damne{ni vremiwa si `iveel nekoj car, koj mo{ne ~esto se razboluval.

Eden den carot gi povikal slugite:

‡ ]e mu dadam polovina od carstvoto na onoj {to }e uspee da me izlekuva!

Se sobrale site mudreci, lekari i u~eni lu|e i po~nale da razmisluvaat

kako da najdat lek i da si go izlekuvaat carot. Nekoj se dosetil i predlo`il:

‡ Da pronajdeme zdrav i sre}en ~ovek vo carstvoto. Potoa }e mu ja zememe

ko{ulata i }e mu ja dademe na carot da ja oble~e. Bez somnenie, toga{ carot }e

ozdravi.

Ve}e sledniot den slugite trgnale da baraat zdrav i sre}en ~ovek. No, kolku

i da barale, ne na{le takov. Nekoj bil bogat, ama bolen, drug pak bil zdrav, a

siromav, tret na ne{to drugo se `alel. I s# taka po red.

No, edna kve~erina, carskiot sin, vra}aj}i se nakaj doma, minal pokraj edna

drvena kolipka i slu{nal kako nekoj zboruva vnatre:

‡ Eh, ama sre}en ~ovek sum. Ja zavr{iv rabotata za denes, se najadov i sega

mo`am mirno da legnam i da si otpo~inam!

Ilustracija spored tekst

63

Princot mo{ne se izraduval koga gi ~ul vakvite zborovi i brgu vlegol vo

kolipkata. Mu ka`al na sre}niot ~ovek zo{to e dojden i toj vedna{ se soglasil da

mu ja dade za zdravje ko{ulata na svojot car.

Arno ama, vo ~asot koga sakal da ja soble~e od sebe, se setil deka nema {to

drugo da oble~e, bidej}i tolku bil siromav, {to taa mu bila edinstvenata ko{ula

{to ja imal. Lev Tolstoj ( Rusija)

Da porazgovarame

Odredi ja temata prika`ana vo

raskazot!

Koga se slu~uval nastanot.

Kade se slu~uva dejstvoto prika`ano

vo raskazot?

Koi likovi se sre}avaat?

[to te za~udi dodeka go ~ita{e

raskazot?

[to ti se dopadna, a {to ne ti se

dopadna kaj siromaviot i kaj carot?

Izrazuvawe i tvorewe

Pismeno odgovarawe na

pra{awa

Koga `iveel carot {to e

opi{an vo raskazot?

Kakva maka imal carot?

[to vetil toj za svoeto

ozdravuvawe?

[to re{ile mudrecite od

carstvoto?

So koi problemi se sre}avale

dodeka go barale sre}niot

~ovek?

Zo{to siromaviot ne mo`el da

mu ja dade ko{ulata na carot?

Zada~i: Prepi{i gi re~enicite so koi se

iska`uva sre}ata na siromaviot!

Preraska`i go tekstot, so toa {to }e

go prodol`i{ krajot. Neka zavr{i

taka kako {to posakuva{ ti.

64

RADIOEMISII

Da porazgovarame

Imenuvaj gi predmetite na ilustracijata!

Zo{to slu`at tie predmeti?

Koja radiostanica ja slu{a{ najmnogu?

[to slu{a{ najmnogu od radioprogramite?

Koja detska emisija najmnogu ti se dopa|a? Zo{to?

Znae{ li kako se prenesuva glasot od radiostanicata do tvojot dom?

Zapomni!

Preku radio, tranzistor, mobilen telefon, kompjuter i drugi aparati se

slu{aat radioprogrami.

Od radiostanicite do tvojot dom ima radiopredavateli. Preku niv se

prenesuva radioprogramata.

Ima radioemisii za: deca, mladinci i za vozrasni.

potoa: zabavni, nau~ni, muzi~ki, informativni i drugi vidovi programi.

Zada~i

Zabele`uvaj gi vo tekot na edna sedmica emisiite {to gi sledi{ na

radioto!

Koi detski emisii, koi muzi~ki emisii, radiodrami, nau~nopopularni, i

koi emisii za vozrasni gi slu{a{?

Raska`i vo pi{ana forma {to najmnogu slu{a{! [to si nau~il od

radiemisiite?

Po {to gi razlikuva{ radioemisiite, radioigrite i radiodramite?

Koi pesni~ki gi ima{ nau~eno od radioto?

65

SONCETO I MESE^INATA

Sonceto i Mese~inata bea vo krvno srodstvo. Edna{ Mese~inata mu

re~e na Sonceto:

‡ Ajde da gi fatime na{ite deca od neboto i da gi odneseme na Zemjata.

Sonceto se soglasi. Na opredeleniot den Mese~inata gi skri svoite deca, a

vo vre}ata nasobra kamewa, pa otide kaj Sonceto. A Sonceto, koe ne se somneva{e

vo ni{to, po~na da gi stava svoite deca vo vre}ata. Koga s# be{e gotovo, gi stavija

vre}ite na grb, pa se spu{tija na Zemjata. Taka odea po Zemjata dodeka najposle ne

dojdoa do edna golema reka.

Toga{ Mese~inata po~na da gi istura kamewata od svojata vre}a vo rekata.

Sonceto zabele`a deka taa ja isprazni vre}ata, pa i toa ja isprazni svojata, potoa

dvajcata otidoa doma . Denot be{e pri kraj. Sonceto zajde, a na neboto se pojavi

Mese~inata so svoite deca. Gledaj}i deka Mese~inata go izmami, Sonceto ja

povle~e Mese~inata od neboto i ja pra{a zo{to go izmami za toa da si gi frli

svoite deca vo rekata. Na toa Mese~inata mu odgovori:

‡ Tvojata mo} e golema. Neka ostanat tvoite deca vo vodata i neka se pretvorat

vo ribi, a lu|eto }e gi lovat.

I, ete, od toa vreme Sonceto i Mese~inata prestanaa da `iveat vo prijatelstvo

i da se gledaat zaedno. I do den ‡ denes me|u niv nema sloga.

Afrikanska narodna prikazna

Istra`uva~ko `itawe Pro~itaj ja prikaznata i doznaj gi pri~inite za kavgata me|u

Sonceto i Mese~inata.

Razgovaraj za odnosite i kavgite pome|u tebe i drugar~iwata!

Ajde da...

Zo{to ...

66

SAMOGLASKI I SOGLASKI

Da porazgovarame!

Na koi glasovi, dodeka gi izgovara{, naiduva{ na pre~ki?

Koi glasovi se izgovaraat bez pre~ki?

Zada~i! Izgovori gi na glas zborovite:

kniga, mrak, Stojan, cve}e, mravka, krt, strav. Izgovori gi glasovite na dadenite bukvi: A, E, I, O, U. B, V, G, D, \, @, Z, Y, J, K, L, Q, M, N, W, P, R, S, T, ], F, H, C, ^, Y, \, X, [.

UUU...

AAA...

OOO...

BBB...

VVV...

Za jazikot

67

A E I O U - Nie sme samoglaski.

Nema te{kotija dodeka nas ne

izgovaraat. Na{iot glas e silen i

~ist! Iako sme samo pet, mnogu sme

va`ni!

B V G D \ @ Z Y J K L Q M N W P R

S T ] F H C ^ X [ - Zo{to n# lutite?

Nie sme soglaski. Imaat pote{kotija

decata dodeka n# izgovaraat, na{iot glas ne

e tolku ~ist i silen, no i nie sme mnogu

va`ni! Bez nas ne mo`ete da formirate

zborovi! N# ima 26 na broj..

Zapomni! Makedonskata azbuka ima 31 bukva. Taa se vika kirilica. Za sekoj glas ima po edna bukva.

^itame kako {to pi{uvame i pi{uvame kako {to zboruvame!

Zada~i!

Ka`i zborovi {to sodr`at edna samoglaska!

Izgovori zborovi {to ne sodr`at samoglaska!

Analiziraj gi zborovite na tekst po sopstven izbor.

Po kolku samoglaski i kolku soglaski ima sekoj zbor?

68

PODELBA NA ZBOROVITE NA SLOGOVI

PELISTER PE - LIS - TER

prv slog vtor slog tret slog

GR ST QU BOV GROZ D Kade najmnogu se koristi znaeweto za podelbata na zborovite na slogovi?

Jane, Pelister, kniga, sonce, majka, tele

kopa, ~ita, duva, te~e, gree, u~i

Stojanov, bel, dlaboko, drveno, `olto

dva, petnaeset, tret, sedmi, osum

Z B O R O V I

Potseti se!

Podeli gi na slogovi zborovite: mama, kniga, petnaeset

Od kolku sloga se sostaveni zborovite vo tabelata?

Kakvi vidovi zborovi se vo prvata kolona, a kakvi vo drugite

tri koloni na gornata tabela?

Sega jas sum samoglaska

Za jazikot

69

1. Utrovo e son~evo i prijatno. ]e odime na pro{etka. Site skokaat od radost.

Janko i Mira se prvi vo redot.

Janko izvika: Â Tuka ima kup zemja od krtot {to {eta pod zemjata". So eden

prst po~na da go rastura kup~eto zemja.

2. RA ‡ MA ‡ MA LE ‡ TE ‡ ZOR ‡ VI VI ‡ GROZ ‡ DO

3. ko ‡ Mir ta ‡ ~i.

ga ‡ Ma ‡ re ‡ to na ko ‡ Jan e gla ‡ vo ‡ tvrdo.

ka ‡ Ma ‡ ri si ‡ no ren ‡ {a dan ‡ |er.

Do ‡ Gr ‡ to ~e ‡ paj na ‡ sta bav ‡ u bed ‡ le.

(3. Mirko ~ita.; Magareto na Janko e tvrdoglavo. ; Marika nosi {aren }erdan. Grdoto paj~e stana ubav lebed.)

4. utro ‡ vo, u ‡ trovo; son~e ‡ vo, son ‡ ~evo

Zada~i!

1. Podeli gi zborovite od tekstot na slogovi!

2. Od dadenite slogovi sostavi zborovi!

3. Od dadenite slogovi sostavi re~enici!

4. Kako }e prenese{ del od zborovite od zada~a br. 1 ?

Zapomni!

Slogovite, zborovite i drugite zborovni celini se sozdadeni od

samoglaski i soglaski.

Slog e najmala govorna celina ili slogot e del od zbor.

Sekoj slog treba da ima samoglaska.

Ponekoga{ soglaskata R zamenuva samoglaska.

Jazi~no kat~e Proveri go znaeweto za samoglaski, soglaski i slogovi preku analiza na imiwata na tvoite drugar~iwa

70

SLATKA PRŽENA RIBA

Vane ima razgoren ogan.

Cane ima nova, sina tava.

Jane ima neotvoreno šiše maslo.

Dane ima golema sveža riba.

Se fali Vane so svojot ubavo razgoren ogan.

Se fali Cane so svojata nova sina tava.

Se fali Jane so svoeto neotvoreno šiše maslo

Se fali Dane so svojata golema sveža riba.

Se falea, dodeka se falea, pa ogladnea!

Ne znae Vane što da pravi so svojot ubavo raspalen ogan, a mu se jade.

Ne znae Cane što da pravi so svojata nova sina tava, a mu se jade..

Ne znae Jane što da pravi so svoeto neotvoreno šiše maslo, a mu se jade.

Ne znae što da pravi Dane, so svojata golema sveža riba, a mu se jade.

Ako tie ne znaat – gladot znae!

71

– Jas go davam mojot ubavo raspalen ogan! – reče Vane.

– Jas ja davam mojata nova, sina tava! – reče Cane.

– Jas go davam moeto neotvoreno šiše maslo! – reče Jane.

– Jas ja davam mojata golema sveža riba! – reče Dane.

I, na ubavo razgoreniot ogan, vo novata sina tava, so masloto, ja ispržija

golemata sveža riba.

Taka, četvoricata prijateli ubavo se najadoa slatka, pržena riba.

Boško Sma}oski

Falbata e r|a!

Analiza na tekst!

Koj {to imal i so {to se falel?

Do koga se falele ~etvoricata prijateli?

[to znael gladot, {to ne znaele prijatelite?

Koga slatko se najale prijatelite so pr`ena riba?

Koja poraka ti ja pra}a pisatelot Bo{ko Sma}oski?

Pra{awa so sme{ni odgovori:

1. Koj ima {apka, a nema glava?

2. Koj ima noga, a nema ~evel?

3. Bez {to ne mo`e da se ispe~e

lebot?

Prezemeno od <Drugar~e"

( pe~urkata; bez korka)

Zada~a:

Raska`i nastan koga so

zdru`eni sili si

re{il nekoj problem.

Ako ne si imal,

izmisli.

Jazi~no kat~e Zborovite od poslednata re~enica podeli gi na slogovi!

72

IMENKI

UBAVA E TATKOVINATA

Za vreme na vikendot odime kaj baba i dedo vo selo Vev~ani.

Na tatko mi mu ka`avme deka popat sakame da posetime pove}e mesta za da ja

zapoznaeme poubavo tatkovinata,

Tatko mi prvo n# odnese vo manastirot <Sv. Jovan Bigorski", Vo manastirot

ima mnogu ikoni i rezbi od makedonski rezbari. Okolu nego ima prekrasna

priroda. Zeleni drvja, cve}e, treva.

Zastanavme i na rekata Radika. Bistrata, studena voda n# mame{e da se

izladime vo nea. Nabravme mnogu ubavi cvetovi i napravivme buket za baba.

Ne se zadr`avme na Crn Drim. Mnogupati sme go nabquduvale kako istekuva

od Ohridskoto Ezero. Pobrzavme kaj baba i dedo za da im raska`eme kolku e ubava

na{ata tatkovina. S# {to vidovme }e im raska`eme na drugar~iwata preku na{iot

vesnik <Razvigor" i na drugar~iwata od na{eto u~ili{te <Kole Nedelkovski".

U~eni~ka tvorba

Potseti se!

1. stol, yid, traktor, kniga, staklo, kompjuter

zaja~e, dete, drvo, cvet, riba, ptica

znaewe, svest, se}avawe, vozduh

2. Stojan, Skopje, Vardar, <Razvigor", OU <Goce Del~ev".

Razgledaj gi imenkite pod broj 1 i 2! Kakvi imenki se prvite

primeri, a kakvi imenkite vo primerite pod broj 2?

Zada~a:

Pronajdi gi imenkite vo dadeniot tekst! Vo tetratkata na edna

stranica, prepi{i gi op{tite, a na drugata stranica sopstvenite

imenki!

Za jazikot

73

KONKRETNI I APSTRAKTNI IMENKI

Zapomni!

Imenkite: dete, tele, stol...ozna~uvaat imiwa na su{testva i

predmeti. Niv mo`e{ da gi: vidi{, dopre{, slu{ne{, mirisne{ ili

vkusi{. Tie se konkretni imenki!

Imenkite ozna~eni so pra{alnici nemaat oblik, nemaat vkus nitu

miris, ne mo`e{ da gi dopre{. Tie ozna~uvaat:

prirodna pojava: ( ne{to {to se slu~uva, proces): rastewe, su{ewe;

osobini: skromnost, upornost.

~uvstva: radost, strav, sre}a;

mislovni dejnosti: doka`uvawe, u~ewe.

Da zaklu~ime:

Konkretnite imenki ozna~uvaat ime na ne{to konkretno, ne{to kade

{to mo`e da se upotrebat setilata za: vid, sluh, vkus i dopir.

Apstraktnite imenki ozna~uvaat: prirodni pojavi, osobenosti,

~uvstva i mislovni dejnosti.

Zada~i:

Razgledaj gi ilustraciite, imenuvaj gi i ka`i {to ozna~uvaat tie?

Zo{to na tretata kolona do imenkite ima pra{alnici?

Mo`e li da se naslika: rastewe, qubov, u~ewe, stareewe, qubopitnost?

? rastewe

? upornost

? radost

? u~ewe

dete ku~e p~ela drvo cvet

telefon pegla tava kniga

Za jazikot

74

PODAROK

Ve}e dva dena Ranko ne doa|a{e vo dvorot da si poigra. Negovite drugari se

zagri`ija {to se slu~uva so nego. Doznaa deka e bolen.

– A nie go navredivme – si spomna Pavle za nivnoto neodamne{no

potkaruvawe.

Be{e toa pred tri dena. Pavle dobi od tatko mu ubava kniga i mu ja

poka`a na Jovica. I Ranko saka{e da ja razgleda, no Pavle be{e va`en: <Koj ti

dozvoli da ja gleda{ mojata kniga?" Navredenoto dete se oddale~i so nasolzeni

o~i.

Pokraj krevetot na bolniot ima{e mnogu plodovi i slatki. Koga bi bil

zdrav, Ranko s# bi izel, a sega ne ni pomisluva{e na toa. Nervozen e, s# mu pre~i.

Nestrplivo o~ekuva{e da zaminat sosetkite {to go posetija. Toj ne gi slu{a{e

Zada~i za istra`uva~ko ~itawe:

Pro~itaj go izrazno i vnimatelno

tekstot, pa podeli go na sliki spored

planot.

75

`enite {to razgovaraa. Si spomnuva{e za drugarite {to tolku go navredija. Koga

}e ozdravi, }e im poka`e.

Slu{na ~ukawe na vratata. Vo sobata vlegoa tokmu tie - Pavle i Jovica.

Navednuvaj}i go zasrameno pogledot, Pavle mu ja podade na bolniot drugar istata

kniga za koja se spre~kaa.

– Eve ‡ re~e – ti donesov podarok.

Na liceto od Ranko osamna radosna nasmevka. Se podigna na laktot i

zapo~na da ja razgleduva knigata.

Milenko Ratkovi}

Izrazuvawe i tvorewe

Preraska`uvawe na poznat tekst po daden plan:

Preraska`i go tekstot po dadeniot plan:

1. Zagri`eni drugari.

2. Ranko v krevet.

3. Radosta na Ranko.

Analiza na tekst

Za kogo stanuva zbor vo raskazot?

Opredeli ja temata i mestoto na nastanot!

Zo{to se zagri`eni drugarite?

Kako Pavle go navredil Ranko?

Zo{to Ranko ne izlegol na ulicata?

[to se dogovorile drugarite?

Kako go izraduvale svojot drugar Pavle i Jovica?

[to nau~i od ovoj tekst?

Ka`i pogovorki za drugarstvoto!

Jazi~no kat~e

Pronajdi gi konkretnite i apstraktnite imenki.

76

ROD KAJ IMENKITE

PETEL I SLON

Sonceto tuku{to izgrea koga petelot sretna slon. Go pogledna i mu re~e:

– Koj od nas e pogolem jada~?

– Slonot go pogledna petleto i zamavna so golemoto uvo:

– Da se oblo`ime!

– Da se oblo`ime! – se soglasi petelot.

Slonot po~na da korne treva, da jade listovi, zelen~uk i plodovi. A petelot

samo si kolva{e.

Zada~i:

Imenuvaj gi ilustraciite!

Odredi go rodot kaj imenkite: majka, tatko, dete; vol, tele, krava;

pile, koko{ka, petel!

Koga }e gi izgovara{ imenkite, pred niv stavi eden od zborovite: toj, taa,

toa! (toa dete). I ka`i od koj rod e imenkata!

TOJ TAA TOA TOJ TAA TOA

Za jazikot

77

Okolu pladne slonot zaspa. Koga se razbudi, go vide petelot kako s# u{te

buri~ka – crv~e po crv~e, zrnce po zrnce.

Slonot pak po~na da jade i pak go zatvori prvin ednoto, pa drugoto oko, i

zaspa.

Petelot se u{te si jade{e crv~iwa i zrnca, pa po~na da kolve i po grbot na

slonot.

– [to pravi{? – go zapra{a slonot.

– Ni{to. Vo trevata ve}e nema ni crvci ni zrnca, zatoa zbiram buba~ki od

tvojata ko`a.

Slonot se ispla{i. Petelot navistina be{e nenasiten. Go strese od sebe i

izbega. Petelot go dobi oblogot.

I do den – denes, ako slonot go vidi petelot – bega.

Pigmejska prikazna

ma{ki rod `enski rod Sreden rod

stol, kniga, marama,

kompjuter, drvo, zrno

~asovnik, perce,

ma{ina, volk, majka

kofa, lav lisica, pile,

zrno, sonce, mese~ina

Zada~a:

1. Po sodr`inskata razrabotka na tekstot, vo tetratkata zapi{i gi

imenkite. Pred sekoja imenka stavi go zborot {to odgovara: toj, taa, toa!

2. Pronajdi gi gre{kite vo tabelata, a vo tetratkata napi{i gi pravilno!

Zapomni!

Imenkite vo makedonskiot jazik imaat rod, osobini spored koi se

razlikuvaat: ma{ki, `enski i sreden rod.

78

DVAJCA VERNI DRUGARI

Si bile dvajca drugari koi živeele posložno i od bra}a. No, mnogumina im zaviduvale na

ubavata razbiračka što si ja imale meġu sebe, pa sakale da im go rasturat drugarstvoto i da gi

skaraat. Najposle, kaj carot go naklevetile edniot od niv božem nešto lošo zboruval za nego.

Carot go zatvoril čovekot i rešil po nekolku dena da go obesi.

No, nekolku dena pred besenjeto došol negoviot drugar kaj carot i go zamolil da go

oslobodat zatvorenikot tri dena, za da bide so semejstvoto, a toj samiot }e ostane v zatvor mesto

nego. Duri i neka go obesi, ako ne se pojavi drugar mu po trite dena.

Carot se začudil, no ne rekol ništo. Go oslobodil zatvorenikot, a na negovo mesto go

zatvoril drugarot. Sakal da vidi dali navistina nivnoto drugarstvo e tolku golemo.

Navistina, po tri dena osudenikot se pojavil pred carot za da go obesat i da go oslobodi

negoviot drugar, koj ostana vo zatvorot mesto nego.

Carot togaš gi oslobodil i dvajcata i gi zamolil i nego da go zemat za drugar, štom e tolku

silno i verno nivnoto drugarstvo. Drugarite taka i storija, a site što vidoa i bea čule rekoa:

Pravina planina turka!

Makedonska narodna prikazna

79

Analiza na tekst po dadeni pra{awa

Koi likovi se sre}avaat vo tekstot?

Koi se glavnite likovi?

Opredeli ja temata {to e razrabotena vo tekstot!

Koga se slu~uval nastanot {to e opi{an?

Zo{to lu|eto im zaviduvale na vernite drugari?

So {to go doka`ale drugarstvoto me|u sebe?

Pronajdi i pro~itaj gi tie re~enici! (prepi{i gi!)

Otkako gi oslobodil dvajcata drugari, {to gi zamolil carot?

Kako ja razbira{ poslednata re~enica: Pravina planina turka!

Zada~a:

Odgovarawe na pra{awa od obraboten tekst

Vo tetratkata odgovori na gorepostavenite pra{awa!

Umni misli i `elbi za sakani li~nosti:

Da dade Gospod od zlatna ~a{a voda da pie{!

Da ti se pozlati patot!

Sre}a da te prati do veka!

Arno praj, za arno da te najde!

Jazi~no kat~e Proveri go znaeweto Po obrabotka na raskazot pronajdi gi imenkite, ka`i kakvi se tie imenki, a potoa opredeli go nivniot rod!

80

BROJ KAJ IMENKITE

Vo barata ima `aba. Vo barata ima `abi.

Kolku e ubav ovoj cvet! Kolku se ubavi ovie cvetovi!

Nad vodata leta komarec. Nad vodata letaat komarci.

Pokraj barata ima drvo. Pokraj barata ima drvja.

Da porazgovarame! [to ima pretstaveno na prvata ilustracija?

Po kolku `abi, {trkovi, cvetovi i komarci ima na ilustracijata?

Po {to se razlikuva vtorata ilustracija od prvata?

Za jazikot

81

Reka od vtomobili minuva{e niz na{ata ulica. Decata se pla{ea da

izlezat. Ku~eto na @arko se str~a i za malku ne be{e izgazeno od crveniot

avtomobil.

Zasvirea sirenite, svetnaa farovite, zatreperi semaforot. Na kraj lu|eto

se smirija. Se smiri i deteto. S# dobro zavr{i.

Da razgovarame!

Ka`i ja razlikata {to ja zabele`a vo dadenite re~enici!

Za kolkav broj stanuva zbor vo re~enicite od prvata kolona,

a za kolkav broj vo re~enicite od vtorata kolona?

Do kakov zaklu~ok dojde?

Istra`uva~ko ~itawe!

Pro~itaj go tekstot vnimatelno. Tenko podvle~i gi imenkite,

a potoa vo tetratkata postavi gi na odredenoto mesto.

Zapomni!

Imenkite vo makedonskiot jazik razlikuvaat dva broja:

ednina i mno`ina.

Sopstvenite imenki nemaat mno`ina. Tie pretstavuvaat

edinka, sopstvenost na imeto.

RAZBROJALKA

– Vawa, Vawa,

kaj si bil? Kade, Vawa, si se skril?

– V gora lutav siot den.

– I {to vide?

– Vidov pen,

A pod penot gaba fina, vedna{ zedov pa ja skinav!

Od rusko narodno

tvore{tvo Imeto na deteto se menuva spored igra~ot.

82

KLUPA ZA IZLO@BA

Na po~etokot na u~ebnata godina taa klupa be{e treta vo sredniot red. Vo

nea sedea Bor~e i Magdalena, najgolemite palavkovci vo oddelenieto. Bor~e

ima{e malo no`e i so nego sekojdnevno dlabe{e po nekoj zasek vrz klupata.

Magdalena pak, so boi~ki i so flomasteri docrtuva{e cve}enca i ku}i.

U~itelkata zabele`a {to pravat Bor~e i Magdalena so klupata, pa im re~e:

– Ovaa godina klupata }e ja premestime nazad, sosem na krajot od

redicata, do zaka~alkata za ali{ta. Se razbira, Bor~e i Magdalena }e se

premestat zaedno so klupata.

Eden mesec pred patroniot praznik na u~ili{teto, u~itelkata im soop{ti

na u~enicite:

– U~enici, sekoe dete e nadareno za ne{to. Prijavete gi svoite izrabotki,

li~ni tvorbi i crte`i za u~ili{nata izlo`ba!

– Dobro, u~itelke, }e se prijavime! – re~e Igor. – ]e ja ispratime

klupata na koja sedat Bor~e i Magdalena. Taa e tolku <ubavo" ukrasena {to

sigurno }e ja dobie prvata nagrada!

83

Celoto oddelenie po~na da se smee. Magdalena se vcrvi kako domat, a Bor~e

za prvpat `alno ja pogledna drvenata povr{ina pred sebe.

– Kutrata klupa! – izusti toj, vozdivnuvaj}i.

Sledniot den Bor~e go frli no`eto, a Magdalena si kupi blok i re{i

otsega da crta kade {to treba. Klupata, namesto na izlo`ba, zavr{i vo

stolarskata rabotilnica. [tom }e ja popravat, Bor~e i Magdalena }e znaat da ja

~uvaat.

Velko Nedelkovski

Odgovori spored dadeni pra{awa:

Kako se odnesuvale Bor~e i Magdalena so svojata klupa?

Koj trebalo da ja dobie prvata nagrada spored Igor?

Zo{to Bor~e i Magdalena se zasramile?

Kade zavr{ila klupata?

Kako bi postapil ti da si vo toa oddelenie?(}e razgovara{,

}e gi ismejuva{, }e bara{ da bidat kazneti...)

Jazi~no kat~e Proveri go znaeweto za: rod i broj kaj imenkite!

Zada~i za analiza:

Opredeli gi: temata, mestoto i vremeto na nastanot!

Preraska`i go tekstot spored dadenite naslovi:

1. Tretata klupa vo sredniot red.

2. Klupata e premestena

3. U~ili{na izlo`ba.

4. Klupata e vo stolarskata rabotilnica

Popolnuvalka i gatanka

Prvin za ne{to v raka {to vi sedi,

Za ne{to malo, premnogu {to vredi.

Alatka e toa {to ~esto vi slu`i,

I cel `ivot taa so vas }e se dru`i.

Taa i tebe te vozvi{uva i mislite ti gi

- - - - - - - -

(moliv ili penkalo) G. Popovski

84

NAJSKAPOCENOTO

I den – denes vo gustite i mra~ni {umi `ivee [umskiot duh. Toj e star

kolku {to se stari {umite i gi znae site nivni tajni, bidej}i go razbira

{umoleweto na lisjata, `uborot na potocite i jazikot na `ivotnite i na pticite.

Sekoj mo`e da go ~ue negovoto peewe i svirewe, samo ako pojde vo {umata.

Se slu~i edna{, eden ranet gulab, inaku prijatel na [umskiot duh, da padne

vo blizinata na eden srebrostruen potok. Od skr{enoto krilo mu solzea kapki krv

i tonea vo pesoklivata zemja.

Gulabot be{e mo{ne `eden. Le`e{e so otvoren klun i go slu{a{e `uborot

na vodata, no nema{e sila da se dovle~ka do nea i da se napie.

– S# bi dal za kapka voda – si pomisli ranetata ptica.

Vo toj mig pokraj gulabot se stvori [umskiot duh prepraven vo mlad lovec.

Toj go zede gulabot v race i mu re~e:

– Vo ovoj ~as s# }e dade{ za kapka voda. Eve, jas }e ti pomognam, ne samo da ja

izgasne{ `edta tuku i sosema da ozdravi{. No, toa }e go storam samo pod eden

uslov, ako mi veti{ deka }e mi go dade{ najskapocenoto {to go ima{!

85

@eden do umira~ka i so neizdr`livi bolki vo ranetoto krilo, gulabot si

pomisli deka lovecot saka da mu go zeme `ivotot, pa mu odgovori:

– Mislam deka `ivotot e najskapocenoto ne{to. [tom si re{il da mi go

zeme{ zemi go koga }e ti se prisaka. Samo, te molam, podaj mi edna kapka voda pred

smrtta za da ne umram `eden.

Lovecot ja pogledna ranetata ptica i se nasmea:

– Ne ti go sakam `ivotot, tuku kriljata!

Koga gi slu{na ovie zborovi, gulabot siot zatreperi:

– Kriljata? Zo{to mi e `ivotot bez krilja? Ako ne mo`am da letam

vo son~eviot prostor i od visoko da im se voshituvam na zelenite {umi, na

ramnite poliwa, na rekite, na lozjata, toga{ podobro vedna{ da umram. @ivotot

}e mi bide ma~ewe, a ne radost; robuvawe, a ne sloboden let.

Lovecot zadovolno se nasmea koga go ~u odgovorot na gulabot:

– Letaj, gulabe, i raska`uvaj im na drugite {to e najskapoceno na svetot.

Navistina, od slobodata nema ni{to poskapoceno i poubavo!

Vidoe Podgorec

Analiza na tekst

Opredeli gi: temata, mestoto i vremeto na nastanot!

Od kade [umskiot duh gi znael site tajni na {umite?

[to posakal ranetiot gulab, le`ej}i pokraj potokot?

[to pobaral lovecot za vozvrat od gulabot?

Kakov bil odgovorot na gulabot?

Kakva poraka krie tekstot vo sebe?

[to ne e vistinsko vo ovoj tekst?

Kakvi se tekstovite vo koi e opi{ano ne{to nevistinito?

Zbogati go re~nikot

Objasni go zborot: srebrostruen

Jazi~no kat~e potseti se! Pronajdi gi pridavkite vo raskazot. Dopolni go objasnuvaweto so novi primeri!

86

POTSETI SE [TO SI NAU^IL

JAZIK

gramatika imenki: konkretn i apstraktni.

rod i broj kaj imenkite

slog

analiza na tekstovi...

izrazno

~itawe

proza bajki, raskazi, basni

avtorski tekstovi

^ITAWE

samoglaski i soglaski

LITERATURA

dramsko ~itawe

IZRAZUVAWE I TVOREWE

poezija (pesni) avtorski

tekstovi

usno izrazuvawe pismeno izrazuvawe

– usno i pismeno preraska`uvawe na tekst spored

redot na nastanite, po daden plan;

preraska`uvawe so menuvawe na krajot na tekstot; raska`uvawe so daden po~etok; opi{uvawe na kostim i scena prepi{uvawe delovi od tekst.

LEKTIRA

samostojno ~itawe

MEDIUMSKA KULTURA

radioemisii

87

Rabotata go krasi ~ovekot, a

mrzata go gnasi.

Koj gi pameti zborovite stanuva umen, a

koj gi pameti bajkite stanuva mudar.

Ubavite zborovi `elezni vrati

otvaraat.

Vistinskoto prijatelstvo e najretka

ptica na zemjata.

Koj letoska sedi vo lad zimoska go

~eka glad.

Tri pati meri, edna{ se~i.

Te{kata rana

zazdravuva, a lo{iot zbor ne se zaborava.

88

ANALIZA NA LIK

BUKVAROT NA PINOKIO

‡ Bi sakal vedna{ da trgnam vo u~ili{te! - mu re~e Pinokio na

svojot tatko \epeto. – Bi sakal na toj na~in da ti se zablagodaram za site dobrini

{to gi napravi za mene.

– Mo{ne dobro, mom~e! – odgovori \epeto.

– No, za vo u~ili{te mi e potrebna nekakva obleka.

Siroma{en, bez skr{ena para vo xebot, \epeto samiot mu so{i odelo od

{arena hartija na Pinokio. ^evlite mu gi izdelka od kora od drvo, a {apkata mu ja

napravi od sredina na leb. Za mig Pinokio se najde nad le|enot poln so voda, koj mu

poslu`i kako ogledalo. Zadovolen samiot od sebe, per~ej}i se, re~e:

– Li~am na gospodin!

– Taka e! ^istoto odelo, a ne novoto, go pravi ~ovekot ugleden – odgovori

\epeto.

– Kako }e odam vo u~ili{te koga go nemam najva`noto?

– [to ti nedostasuva?

– Nemam bukvar.

– Da, no kako }e go kupime? – pra{a \epeto.

– Lesno, }e pojdeme vo kni`arnica i tamu }e go kupime.

– A pari? Nemame pari – vozdivna starecot.

Pinokio se rasta`i iako be{e palavo dete. Site ja razbiraat siroma{tijata,

duri i decata.

Istra`uva~ko

~itawe

Pro~itaj go vo sebe

tekstot i obrni

vnimanie na likot na

Pinokio!

89

– Se setiv! – odedna{ izvika \epeto.

Toj go oble~e iznoseniot kaput i istr~a nadvor. Koga se vrati, dr`e{e

bukvar, a kaputot go nema{e iako nadvor pa|a{e sneg.

– Kade ti e kaputot, tatko? – pra{a Pinokio.

– Mi be{e toplo!

Pinokio vedna{ razbra vo {to e rabotata. Ima{e dobro srce i ne ja krie{e

svojata qubov. Se frli vo tatkovata pregratka.

Karlo Kolodi

Da porazgovarame!

Zo{to Pinokio sakal da se zapi{e na u~ili{te?

Kakva obleka mu so{il \epeto?

[to prodal starecot za da mu kupi bukvar na Pinokio?

Kako ja poka`al Pinokio svojata qubov?

Si gledal li film ili kuklena pretstava so Pinokio? Raska`i!

Analiza na lik

Prvin usno, a potoa pismeno opi{i go likot na Pinokio!

\epeto bil osamen i eden den re{il da si napravi dete. Go

zemal alatot i ...

a) Od {to e napraven Pinokio?

b) Opi{i ja negovata glava: nos, usta, u{i, kosa.

v) Opis na teloto, nozete ( ~evlite), racete.

g) Negovoto odnesuvawe.

Zada~a

Poseti ja bibliotekata, zemi ja knigata za Pinokio, pro~itaj ja,

potoa preraska`i ja!

Za avtorot

Karlo Kolodi e italijanski pisatel koj e roden 1826 godina,

po~inal 1890 godina. Svetska slava steknal so negovoto delo

ÂPinokio"

90

Zapoznaj se so novata tehnika so koja }e go povrzuva{ znaeweto od edna oblast so druga.

Zaedno so oddelenieto ili sam pogledaj filmska ili kuklena pretstava za Pinokio. Obrni vnimanie na postavenite barawa.

MUZI^KO OBRAZOVANIE LIKOVNO OBRAZOVANIE voo~i go filmskoto dejstvo koi od osnovnite boi gi prepozna muzi~kata podloga (ritam, tempo) vo filmot prepoznaj go osnovniot muzi~ki motiv ilustracija na muzi~kite ~uvstva toplo - ladni kontrasti prepoznaj gi muzi~kite instrumenti kolku tonovi ima sinata ili koi ja izveduvaat filmskata muzika portokalovata boja, koi se pojavuvaat vo poim za filmska muzika filmot

MAKEDONSKI JAZIK PRIRODA

`ivotnite i nivnite `iveali{ta `iviot svet vo {umata redosled na nastanite pi{uvawe na likovite glavni i sporedni likovi bajka golema po~etna bukva vo imiwata na likovite Znaewata se potrajni koga gi koristi{ vo korelacija so drugite predmeti. Zatoa koristi ja ovaa tehnika po~esto.

PINOKIO

TEHNIKA – PAJAKOVA MRE@A Nezadol`itelno Nau~i pove}e

91

IZVOR

Trojca patnici edno utro se sretnaa kraj eden izvor. Tuka zabele`aa natpis:

ZEMETE PRIMER OD MENE!

Trojcata patnici po~naa da se raspravaat okolu toa kakva e vistinskata

smisla na natpisot, kakva poraka im pra}a.

– Potokot {to }e se sozdade od ovoj izvor, ‡ re~e prviot – }e te~e niz

{iroka dolina, }e gi sobira vo sebe site drugi poto~iwa i }e stane golema reka.

Natpisot n# u~i deka sekoga{ treba da se stremime napred, da se trudime bez

prekin ako sakame da se zbogatime.

– Spored moeto mislewe, natpisot ima drugo zna~ewe – re~e vtoriot.

– Izvorot mu ja gasne `edta na sekoj `eden {to }e pomine tuka. Toj ni slu`i

kako primer kako treba velikodu{no da im slu`ime na svoite bliski.

A tretiot patnik na ovoj na~in go objasnil zna~eweto na natpisot:

‡ Nie ja pieme vodata od izvorot ako taa e bistra i ~ista. Matnata voda ne ja

pijat duri ni yverovite. Ako saka{ da bide{ sakan i cenet od site, bidi isto taka

bistar i ~ist.

Elin Pelin

Da porazgovarame!

Kako go objasnuva{ natpisot nad izvorot?

Razmisli kakva pouka mo`e{ da izvle~e{ od natpisot.

Pronajdi gi pou~nite re~enici i nau~i gi napamet.

Zemete primer od mene

92

EDEN GOLEM UM I EDNO

MALE^KO SRCE

@ivee{e nekoga{ na svetot eden visok suv starec, so ostar dolg nos i retka

brada. Be{e mnogu nesimpati~en, se vika{e Em Iks.

Lu|eto, sretnuvaj}i go na ulica, gi navednuvaa glavite i go pozdravuvaa. I

seto toa poradi toa {to Iks be{e poznata li~nost i va`en nau~nik. Em Iks

rabote{e na edna neobi~na ma{ina {to toj ja vika{e ÂGolem um". Toj me~tae{e so

nejzina pomo{ da stane gospodar na svetot. Ima{e `elba negovata ma{ina da ima

sovr{en mehani~ki mozok i da sozdade oru`je so stra{na mo} za uni{tuvawe.

Sekoe utro Em Iks ode{e vo svojata laboratorija, kade {to go ~eka{e

pomo{nikot Luixi. Em Iks gi zaklu~uva{e site vrati i se zafa}a{e za rabota.

Negoviot pomo{nik, male~ok i debel, be{e dobar i umen ~ovek, mnogu veren i

doverliv. Toj mu veruva{e na Em Iks koga vele{e deka pravi ma{ina {to }e mu

bide vo polza na seto ~ove{tvo. Taa }e im pomogne na decata da u~at, }e im gi

re{ava na nau~nicite te{kite zada~i.

– Ti ni{to ne umee{ da raboti{! - mu vika{e Em Iks.

Luixi sekoga{ mol~e{e. No, vo sebesi se sme{ka{e. Nau~nikot se la`e{e vo

svoite oceni. Toj, Luixi, be{e ubeden deka isto taka umee da sozdade ne{to i

misle{e deka Em Iks }e go pofali za negovata rabota.

Najposle dojde denot koga Em Iks objavi deka ma{inata e re~isi gotova i

deka treba samo da se ispita. Toj se dobli`i do golemiot pult za upravuvawe,

pritisna nekakvi kop~iwa, povle~e nekolku ra~ki i izjavi:

– Sega ma{inata go razurnuva gradot N.

– [to razurnuva!? – za~udeno izvika Luixi.

– Do temeli, – odgovori Em Iks. – Jas izdadov naredba i ÂGolemiot um" nema

da ostavi ni kamen vo toj grad.

Potoa, kako da napravil kojznae kakvo delo, Em Iks spokojno po~na da

o~ekuva vesti. A Luixi gor~livo zaplaka. Po dvaesetina minuti Em Iks se

dobli`i do radioto i go vklu~i. – Vnimanie, vnimanie! – se raznese

Istra`uva~ko ~itawe Pro~itaj go tekstot vnimatelno. Obrni vnimanie na opisite na likovite!

93

od radioto. Vo N. se slu~uva ne{to ~udno. Nad gradot odnenade` se pojavija

iljadnici baloni. Sekoj balon nosi vrzana golema ubava torba. Vo celiot grad od

~e{mite namesto voda, te~e ubavo slatko vino!...

Potoa Em Iks ne saka{e da slu{a. Toj pritr~a kon ÂGolemiot um" i se

nafrli vrz nego so kreskav, lut glas:

– Glupaku, ti treba{e da go razurne{ N. Treba{e da go izbri{e{ od liceto

na zemjata. Ti ni{to ne razbra! Ti ne si golem, tuku `alen i ni{to`en um! Sekoj

majmun i sekoja koko{ka se poumni od tebe. Ti...

No, ÂGolemiot um" se poka`a kako ma{ina {to ne mo`e da podnesuva takvi

navredi. Toj optegna edna od svoite `elezni race, go zgrap~i nau~nikot i go

isfrli niz prozorecot tolku daleku, {to od toa vreme nikoj nikoga{ nitu slu{na

nitu go vide Em Iks.

A Luixi stana poznat nau~nik i, ÂGolemiot um" go slu{a{e sega samo nego.

Zasluga na Luixi be{e i toa {to gradot N. se spasi od propast. Koga Luixi

doa|a{e eden ~as porano od Em Iks, vo utrobata na golemata ma{ina prave{e

male~ko metalno srce, metalno, no blagorodno, koe rabote{e kako vistinsko.

Luixi misle{e na dobri dela i negovite izumi mu slu`ea na ~ove{tvoto.

– Ete, toa e istorijata na ÂGolemiot um" i na male~koto metalno srce.

Elio Repel

Da porazgovarame!

Po sodr`inskata obrabotka, opi{i go likot {to sam }e go izbere{.

Koristi gi zborovite {to se odnesuvaat na nivnite nadvore{ni

karakteristiki.

Pronajdi go delot od tekstot kade {to se dadeni opisite na likovite!

Pronajdi go delot od tekstot od koj mo`e{ da otkrie{ kakvi osobini

imaat Em Iks i Luixi!

Razgovaraj za porakata na avtorot na tekstot.

Do kakov zaklu~ok dojde?

Jazi~no kat~e

Proveri go znaeweto za imenki: sopstveni,

op{ti, konkretni, apstraktni, za rodot i

brojot kaj imenkite!

94

POEZIJA

POETSKA SLIKA

SVETULKA

Letna ve~er {tom }e padne

i sekade stivne vik,

svetulkata krilca {iri

vo no}niot prostor tih.

Svetlost blaga v skutoj nosi,

kako iskra sveti, gori,

kaj {to mine v selo, pole,

tanec vie, tivko zbori:

‡ Spijte, spijte, ptici mili,

spijte p~eli, spijte mravki,

spijte deca – dobra no}!

Jovan Strezovski

Literaturno kat~e

Potseti se!

Kako se vika eden red od pesnata?

[to pravat celinite sostaveni od eden, dva i

pove}e stiha?

Pronajdi ja rimata vo pesnata!

GATANKA @itata ja znaat i no}nite rosi, kandilceto taa so sebe go nosi. (s - e - - - ka)

.

Zbogati go re~nikot Objasni go zborot kandilce

95

SONCE KOSIDBA

Sonceto e trkalce i malce Stari zajko seno kosi,

prilega na carski ven~an prsten. a lisa go zbira vredno,

ne ostava zrno edno.

Sonceto e skapa para

koja {to sekade se bara. Ni muvata nema mrza,

vo kolata seno nosi.

Sonceto e vre}a polna zlatni zrna

sekojdnevno od neboto {to vrnat. Komarecot, i toj brza,

Zagorka P. Todorovska seno frla, seno klava

i ne kreva duri glava!

<Na tavanot ne se iska~uvam,

od tamu da padnam mo`e sekoj ~as.

I noga da skr{am kutra, jas,

pa sakate da se izma~uvam".

Ivan Ivanovski

Zapomni!

Slikite {to gi zabele`a

dodeka ja ~ita{e pesnata,

a potoa gi opi{a ili

naslika, se vikaat

poetski sliki.

Proveri go svoeto znaewe

Od kolku stiha e sostavena sekoja

strofa od pesnite ÂSonce" i

ÂKosidba"?

Pronajdi gi rimuvanite zborovi!

Objasni gi poetskite sliki vo

dvete pesni!

Zada~i:

Pro~itaj gi prvite dva stiha od pesnata

(poetskata tvorba) <Svetulka" vo sebe!

[to zabele`a i {to po~uvstvuva dodeka

gi ~ita{e stihovite?

Opi{i so zborovi vo tetratkata ili

naslikaj go toa {to go zabele`a!

Istoto napravi go i so drugite stihovi!

Nau~i pesnata da ja ka`uva{ izrazno!

Pesnite ÂSonce"i ÂKosidba" koristi gi

za ve`bi.

96

NE ZAKLUČUVAJTE GI VRATITE

Ostavete gi vratite otklučeni,

ne zaklučuvajte gi,

kako }e izlezat decata,

ako gi zaklučite vratite.

Ulicite se tažni bez decata

kako siraci.

Ne zaklučuvajte gi vratite,

širum neka se otvoreni,

igrite neka počnat,

žagorot neka se širi.

Zejnel Beksač

IZVESTUVAWE

Da porazgovarame

Kako ja razbira{ re~enicata: <Ostavete gi vratite

otvoreni"?

Vo koj del od denot odi{ da igra{?

Kakvi igri igra{?

So koj sport po~na da go ispolnuva{ tvoeto slobodno vreme?

Koja kniga so pesni si ja pro~ital?

Od jazikot Podeli gi zborovite vo pesnata na slogovi i ka`i po kolku sloga ima sekoj stih!

Zada~a

Opredeluvawe poetski sliki spored dadeni pra{awa

Spored dadenite pra{awa opredeli gi poetskite sliki vo pesnata:

1. Na kogo se odnesuva molbata da ne se zaklu~uvaat vratite?

2. Na {to li~at ulicite bez deca?

3. [to se {iri koga se otvoreni vratite?

Zada~ata izvr{i ja po tvoj izbor: na crte` ili preku tekst.

97

IZVESTUVAWE ZA SOBIRNA AKCIJA

IZVESTUVAWE ZA IZVEDENA EKSKURZIJA

Zapomni!

Ako saka{ da izvesti{ za ne{to {to si videl, {to si

do`iveal, izvesti navreme, to~no i kuso!

Izvestuvaweto mo`e da bide usno ( izvestuva{ nekogo preku

radio, TV...) ili pismeno ( pismo, vo detski ili dneven pe~at,

preku Internet...)

Zada~i

Usno napravi izve{taj za opredelen nastan vo u~ili{teto ili za

okolinata kade {to `ivee{. Rakovodi se spored nasokite:

Koga se slu~i nastanot? Kade? Koja be{e pri~inata za nastanot?

Ako zavr{i, kako zavr{i. Ako e so potrajno dejstvo, ka`i koga

}e prodol`i izvestuvaweto!

Dadenite izve{tai (primeri) se patokaz za pravewe izve{tai.

(usno, preku u~ili{ten razglas)

<Vo na{eto u~ili{te }e se izvede akcija za sobirawe

pari za bolno drugar~e na 5. 3. 2009 god vo 13 ~asot" -

izvestuva de`urniot u~enik od ~etvrto a oddelenie.

(pismen izve{taj dostaven do pedagogot na u~ili{teto).

– Ekskurzijata vo Isto~na Makedonija e uspe{no

izvedena.

Trgnavme na 4. 4. 2009 god. vo 07 ~asot. Gi

posetivme site pozna~ajni mesta vo Isto~na Makedonija:

Kriva Palanka, Kratovo, Sveti Nikole, manastirite na

Osogovskite Planini. Nema{e nikakvi problemi. Se

vrativme na 6. 4. 2009 god vo 18 ~asot.

Odgovorniot u~enik A. Janevska ~etvrto b odd.

98

TV – EMISII

Televizijata e oko {to gleda nadaleku !

Popolni i odgovori!

Mol~ete! Mol~ete!

Ti{ina! – vikaat site v glas, mol~ete!

A toj zastanat vo agolot na sobata

site n# ima vo vlast!

Zboruva, sviri, pee,

cel svet vo sebe go smestuva,

a od svojot agol, od svojot stol

ne se ni pomestuva.

Da porazgovarame

Na koi aparati se sledi TV –programata?

Koja programa e obrazovna

programa?

Razlikuva{ li: obrazovna

programa od nau~no -popularna

programa i od dokumentarna

programa?

Ako gi gleda{ narodnite

prikazni raska`i edna {to ti

se dopadnala!

Si gi proveruva{ li znaewata

preku detskite kvizovi?

Ja sledi{ li emisijata na

makedonskata TV za jazikot?

Koi TV – filmovi gi gleda{

na TV – programite?

Koi od detskite TV – filmovi

gleda{?

Gi gleda{ li TV – filmovite

vo koi ima nasilstva? Ka`i go

tvoeto mislewe za takviot vid

heroi!

Zapomni

TV – emisii mo`at da se sledat

preku: TV – priemnici, preku

Internet, na kompjuteri i drugi

aparati.

Obrazovnite programi obrazuvaat,

te podu~uvaat, ti go pro{iruvaat

znaeweto!

Nau~nopopularnite programi ti

ka`uvaat za nau~nite dostigawa od

pove}e oblasti.

Gledaj TV – programa, no nemoj da

stane{ zavisnik od nea. S# {to e

preterano, {tetno e!

99

MOLBA DO TELEVIZOROT

Od sreda do sreda

vo na{iot dom

TE – VE se gleda.

Jas: – Mamo...

A taa: - ^ekaj...

da go vidam ova samo.

]e {epnam: – Tato...

A toj: – Nemoj sega,

ima fudbal, zlato.

– Zatoa, televizoru,

bidi bar malkucka fin,

vrati mi gi tato i mama,

ne sakam da sum sama.

Van~o Polazarevski

Da porazgovarame

Kakov problem ti opi{al poetot Van~o Polazarevski?

Kakva poetska slika si pretstavuva{ dodeka ja ~ita{ pesnata?

Dali ja prepoznava{ istata slika i vo tvojot dom?

Dali i ti si zavisnik od TV?

Koj od tvoeto semejstvo najmnogu gleda televizija?

Zada~a

Opi{i preku prozen ili poetski sostav eden tvoj den so semejstvoto

pred TV!

100

KOMPJUTEROT E I SREDSTVO ZA KOMUNIKACIJA

Maja be{e voodu{evena od rabotata na Nikola – toj navistina se razbira{e

vo kompjuteri. I tato, i ~i~o Oliver bi mu go priznale toa.

Ma{inata be{e postavena, vklu~ena vo elektri~nata mre`a i toj go

Ânahrani" so soodvetnite programi. Maja od mala znae{e {to se kompjuteri, ama

osven {to igrala nekoi igri~ki {to ne ja vozbuduvaa mnogu, ne umee{e mnogu da

rakuva so kompjuterot. Zatoa so qubopitnost slu{a{e kako Nikola mu gi

objasnuva na Jovan osnovnite raboti za kompjuterot. Mu instalira francuski

bukvi za pismata za Francija, mu napravi nekoi kratenki koi }e mu olesnat da go

upotrebuva kompjuterot i mu re~e deka }e mora da ve`ba, zatoa {to rabotite koi

prakti~no se izveduvaat, polesno se pametat.

Jovan veti deka }e trenira. Nikola mo{ne strogo go sedna i go natera da ja

povtori prvata lekcija. So mali gre{ki, vleguvaweto vo programata be{e usvoeno!

I Maja go nau~i, a gospo|a Blagorodna se izraduva koga Nikola ka`a deka postoi

mo`nost preku kompjuterot da se slu{a muzika...

Izvadok od romanot ÂGledaloto zad ogledaloto" Jadranka Vladova

Da porazgovarame!

Koristi{ li kompjuter?

[to naj~esto pravi{ na kompjuterot?

Za {to mo`e da slu`i kompjuterot?

Zapomni! Kompjuterot e sredstvo so koe mo`e: da igra{ razni igri, da

slu{a{ muzika, da gleda{ filmovi, da go zbogatuva{ svoeto

znaewe od site oblasti, da se dopi{uva{, da komunicira{ sekade

vo svetot (ako si priklu~en na Internet), da gleda{ TV, da

slu{a{ radio...

E-mail ( I – mejl) e elektronska po{ta koja se ispra}a preku

kompjuter.

101

DENES SUM PISATEL ILI POET

RAZBUDI JA FANTAZIJATA!

Kreativna zada~a

Zamisli deka si pisatel, (raska`uva~ ili poet)! Izberi kako

inspiracija edna od dvete sliki, razbudi ja fantazijata i tvori!.

Obrni vnimanie na redot na nastanite, vremeto i mestoto.

Naslov izmisli sam.

102

ZABAVNIOT PARK NA TATKO MI

S# do svojata {esta godina ne znaev so {to se zanimava tatko mi. Toa mi go

ka`a edna drugarka vo u~ili{te.

Koga ve~erta tatko mi se vrati doma i sedna da si otpo~ine, mu se pribli`iv

so ogromna po~it. Iako ne mi li~e{e na slaven, go zapra{av:

– Ti li si Volt Dizni?

Dobro znae{ deka sum – mi odgovori toj.

– Vistinskiot Volt Dizni?

Izgleda{e zbrkan, potem se nasmea i potvrdi.

Mig podocna izrekov dva zbora za koi, verojatno, toj smeta{e deka nikoga{

ne }e gi ~ue vo svoeto semejstvo.

– Molam, avtogram!

Od taa ve~er `ivotot i beskrajno raznovidnite li~nosti na Volt Dizni za

mene bea izvor na ~udewe...

Tatko mi, pak, kako da ne be{e dovolno ispolnet so sozdavawe crtani

filmovi, postojano be{e obzemen so najgolemiot od svoite planovi- Diznilend.

Ne se se}avam koga prvpat go spomna, no znam deka taa misla vo nego vrie{e so

godini. Zboruva{e deka }e izgradi dvorci od bajki i }e ima vistinski brod na

vistinska reka, ~ie{to korito samiot }e go iskopa.

103

– Nikulecot na Diznilend nikna koga tebe i sestra ti ve nosev vo sabotite

i nedelite po zabavnite parkovi i vo Zoolo{kata gradina. Tie denovi bea

najsre}ni vo mojot `ivot - mi re~e edna{.

– Mojot zabaven park nikoga{ nema da bide zavr{en. Toj e ne{to {to ve~no

mo`am da go razvivam i pro{iruvam. Duri i drvjata }e rastat i sekoja godina }e

bidat s# poubavi. ]e vidi{, sekoe dete na Zemjinata topka }e znae {to e toa

Diznilend!

Navistina, nekolku godini potoa, Diznilend gi primi svoite prvi

posetiteli.

Dajana Dizni (SAD)

Da porazgovarame

Za kogo se zboruva vo tekstot?

[to znae{ za Diznilend i za Volt Dizni?

Dali si posetil eden od zabavnite parkovi na Diznilend?

Koj ja raska`uva prikaznata <Zabavniot park na tatko mi?"

Koga i kade se rodila idejata za gradewe zabaven park?

Nau~i ne{to pove}e!

Vo 1955 godina vo Kalifornija (SAD), vo gradot Anahajm

izrasna prviot ÂDiznilend" – ogromen zabaven park kakov {to

mo`e da se zamisli samo vo soni{tata.

Denes diznilendi ima vo Japonija, Francija i na Florida.

Dodeka go ~ita{ ova mo`ebi se pojavil nov Diznilend i na

drugo mesto. Istra`uvaj, pra{aj, vidi na Internet i doznaj.

Zbogati go re~nikot

avtogram – svoera~en potpis na nekoja li~nost

Diznilend – grad na junacite od crtanite filmovi na Volt Dizni

nikulec – za~etok na ne{to

104

DRVO NA @IVOTOT

Velat, si bil nekoj sultan koj bil mo{ne bogat. Imal tolku pari, {to

mo`el da gi napolni }esiwata ne samo na `itelite od celata imperija ami i

podaleku. No, sultanot bil tolku skr`av i ma|epsan od bogatstvoto, {to ne go

napolnil ni }eseto na svojot sin – prestolonaslednikot ]emal.

Toj duri vovel poseben propis so koj im bilo zabraneto na gra|anite da

~uvaat pari doma. S# {to imale, morale da prijavat kaj sultanot.

No, koga sultanot napolnil 77 godini i 7 meseci, se razbolel. Koga mu

ka`ale deka nema da `ivee u{te dolgo, toj podripnal i viknal na siot glas:

– [to ~ekate?! Vedna{ da ste ja podgotvile grobnicata i da me zakopate

zaedno so moeto bogatstvo. Samo, vnimavajte: ne sakam nikoj da znae kade sum

zakopan i kade mi se parite!

Dvorjanite se za~udile.

– Veli~estvo, pa vie ste s# u{te `iv! – rekol glavniot sovetnik koj imal

samo polovina jazik.

– Tokmu i zatoa sakam da me zakopate, da vidam dali }e storite onaka kako

{to vi e naredeno – odgovoril sultanot.

– Opasno e `iv ~ovek da bide zakopan so pari. Tie se odmazduva~ki i mo`at

da go izgorat! – u{te edna{ predupredil sovetnikot.

^ove~koto oko e nenasitno!

105

Sepak, izleglo kako {to namislil skr`aviot sultan. Ve~erta nekolkumina

najverni slugi go prenele vo grobnicata, koja poslana so `olticite li~ela na

zlatno more. Gi zatvorile vratite od grobnicata i go ostavile sultanot da umre

me|u svoite pari.

No, po nekoe vreme, na mestoto kade {to se nao|ala sultanovata grobnica,

izniknalo drvo. Toa bilo najneobi~noto drvo na svetot. Najnapred od nego

rascutile nekakvi rozovi cvetovi, a potoa negovite granki oplodile tolku pari

{to od niv mo`el sekoj siromav da kine i da se obogatuva.

– Nikoj ne smee da se dobli`uva do drvoto! Tuka e zakopano sultanovoto

bogatstvo! – vikale dvorjanite. – Toa mu pripa|a samo nemu!

– Vedna{, istavete se odovde! – im rekol prestolonaslednikot ]emal. Tatko

mi ne rabote{e, nitu misle{e na narodot. Toj umre zatruen od gor~iloto na parite

sobrano vo vekovnata pot na siromasite. Narode! Ova e drvoto na `ivotot!

Negoviot koren e nahranet od va{ata maka i zatoa plodot vi pripa|a samo vam!

Zemjata vi go vra}a odzemenoto bogatstvo!

Drvoto na `ivotot ra|alo plodovi tolku godini, kolku {to `iveel

skr`avecot. Koga gi isplodilo site pari od grobnicata, toa se isu{ilo.

Risto Dav~evski

Sodr`inska razrabotka

Opredeli go mestoto, vremeto i temata na tekstot!

Kako se bogatel sultanot?

Zo{to sultanot im naredil na dvorjanite da go zakopaat `iv?

Na {to mislel pisatelot koga ja sporedil grobnicata so zlatno more?

Kakvo drvo izniknalo od grobot na sultanot?

[to im rekol prestolonaslednikot ]emal na siroma{nite?

Koga se isu{ilo drvoto?

Ka`i go tvoeto mislewe za likovite na sultanot i likot na ]emal!

Zbogati go re~nikot

}esiwata – pari~nici; imperija – carstvo

sultan – turski golemec; dvorjani – slu`benici na sultanot

106

PRIDAVKI

Potseti se!

BABA JANA 1. Starata podgrbavena baba Jana, so iskinata {arena, volnena {amija,

cvrsto go dr`e{e iskriveniot stap so starite, zbr~kani, slabi race. Taa misle{e

deka brza, a edvaj gi kreva{e starite noze ~ekor po ~ekor.

Zastanuva{e sekoja minuta za da se odmori. Janinata slamena, mala koliba

be{e blisku, a na baba Jana $ se ~ine{e mnogu daleku.

2. Starata Jana, so stap vo racete, misle{e deka brza, a odvaj gi kreva{e

nozete ~ekor po ~ekor. Zastanuva{e sekoja minuta za da se odmori. Kolibata na

baba Jana be{e blisku, a na baba Jana $ se ~ine{e daleku.

Da porazgovarame!

1. Koi od dvata teksta ti davaat pojasna slika za baba Jana?

Pronajdi gi i ka`i gi pridavkite vo tekstot!

2. Koja od dveve re~enici ti dava pojasna slika za {e{irite na Mirko?

Mirko prodava {e{iri.

Mirko prodava: golemi, mali, dlaboki i plitki, ko`ni i slameni,

`enski, ma{ki i detski {e{iri.

Analiza:

Kakvi se {e{irite? – golemi, mali, dlaboki i plitki.

^ii se, za kogo? – Mirkovi, detski, ma{ki, `enski.

Od {to se napraveni? – slameni, ko`eni, od materijal.

Zapomni: Zborovite {to poka`uvaat kakvo e ne{toto (stara, {arena, mala...), ~ie e ne{toto (babino, Janina,. selsko...), od {to e napraveno ne{toto (volnena, slamena, drveno...) se vikaat pridavki.

Za jazikot

107

OPISNI PRIDAVKI

Maskata za Aprilijadata ja napraviv od stari, letni, svileni pi`ami. Na

bluzata nalepivme iskinata, crvena tantela. Kapata e od obeleno, sino, leneno

platno.

Imenki pridavki

stari

pi`ami svileni

letni

iskinata

tantela

crvena

sino

platno obeleno

leneno

Zapomni!

Predmetite i su{testvata imaat pove}e osobini. Osobinite na

predmetite i su{testvata se objasnuvaat so pridavki, koi to~no

ili pribli`no gi opi{uvaat.

Pridavkite koi gi opi{uvaat osobinite i ka`uvaat kakvo e

ne{toto se vikaat opisni pridavki.

Za jazikot

108

PRV VO VSELENATA

Nestrplivosta raste{e. Najposle izvestija deka raketata e gotova za

letawe. Treba{e samo kosmonautite da vlezat vo kabinite, posleden pat da se

proverat uredite i da se dade dozvola za poletuvawe.

Se dobli`iv do pretsedatelot na Dr`avnata komisija.

– <Pilotot Gagarin e podgotven za let so vselenskiot brod !"

– Sre}en pat! Ti posakuvam uspeh! – toj cvrsto mi ja stegna rakata.

* * *

Po~uvstvuvav kako nekoja golema sila s#¯ posilno i posilno me vle~e na

sedi{teto. Edvaj mo`ev da gi pomrdnam racete i nozete. Znaev deka toa }e trae

kratko vreme, duri brodot ne vleze vo patekata na letot.

Preku aparatite ja poglednav dale~nata Zemjina povr{ina. Jasno se gledaa

ostrovite, bregot i sibirskite tajgi osvetleni od sonceto.

Brodot po~na da se dvi`i po patekata na {irokata vselenska magistrala. Se

najdov vo beste`inska sostojba. Toa e ~udna sostojba. No, organizmot mnogu brgu se

prisposobuva, ~uvstvuvaj}i golema lesnotija na svoeto telo. [to se slu~uva{e so

mene vo toa vreme? Ottrgnat od sedi{teto, visev pome|u tavanot i podot na

kabinata. S# na mene stana lesno. I racete, i nozete, i teloto – kako da ne bea

moi. Nemaa te`ina. Ne sedi{, ne le`i{, tuku kako da visi{ vo kabinata. Site

nepricvrsteni predmeti visea. Mi se stori kako da sonuvam. Kapkite voda, koi

istekuvaa od cev~iwata, se pretvoraa vo meuri i slobodno se dvi`ea vo prostorot.

Na yidovite od kabinata se lepea kako rosa na cve}e.

Gi gledav oblacite i nivnite lesni senki na dale~nata mila Zemja.

Sovr{enoto, crno nebo be{e kako izorano pole poseano so zrna od yvezdite.

A tie bea tolku sjajni i ~isti. Sonceto be{e neverojatno svetlo. Toa sigurno e

stopati posvetlo od ona {to go gledame od Zemjata.

Vo kabinata se slu{na muzika. Od Zemjata ja emituvaa "Amurski branovi",

edna od moite omileni pesni.

109

Celo vreme vnimatelno ja nabquduvav rabotata na instrumentite.

Zavr{en del na letot, se vra}ame na Zemjata. Vo 10 ~asot i 25 minuti avtomatski

se vklu~ija uredite za ko~ewe. Bezvozdu{nata sostojba ja snema,

pogolemoto optovaruvawe me pritisna na sedi{teto i od golema sre}a glasno

zapeav. Visinata se namaluva{e. Deset iljadi metri... devet iljadi metri... osum...

sedum...

* * *

Dolu blesna linijata na rekata Volga. S# mi be{e dobro poznato; i golemite

predgradija, i proletnite poliwa, i {umi~kite, i pati{tata, i Âku}ite {to se

gledaa kako detski igra~ki od gore".

Vo 10 ~asot i 55 minuti, po obletuvaweto na Zemjinata topka, sre}no se

spu{tiv na odredenoto mesto.

Koga zastanav na cvrsto tlo, zdogledav `ena i devoj~e, koi so interes me

gledaa. Mi trgnaa vo presret. No, {to pove}e mi se dobli`uvaa, nivnite ~ekori

stanuvaa s# pobavni i pobavni. Bev oble~en vo svoeto bleskavo portokalovo

vselensko odelo, pa mojot neobi~en izgled malku gi zbuni. Ni{to sli~no nemaa

videno.

– Na{inec, drugari, na{inec – vikav vozbudeno, vadej}i go

hermo{lemot.

Toa be{e Ana Akimovna – Tahtarova so {estgodi{nata vnuka Rita.

– Da ne ste od vselenata? – ispla{eno me pra{a `enata.

– Zamislete, sum! – odgovoriv. – Jurij Gagarin! Jurij Gagarin! – vikaa

mehani~arite, koi dotr~aa od bliskite polski rabotilnici.

Jurij Gagarin

Zada~i za istra`uvawe Po sodr`inskata razrabotka zemi enciklopedija od u~ili{nata

ili gradska biblioteka. Pronajdi materijali za kosmonautite i zbogati

go svoeto znaewe, a i fantazijata.

Eve {to nau~iv jas: "Dodeka se nao|aat vo vselenata,

astronautite mo`at da porasnat za 5 sm." Zo{to, kako, istra`uvaj!

110

NAJUBAVIOT KOW

Nekoga{ imalo eden bel, najbel, najubav kow na svetot, so srebreni grivi, so

zlatni potkovici i telo mazno kako svila. Nikoj ne uspeal da go javne toj kow.

Znam da u~am sam – istra`uva~ko ~itawe

Dodeka go ~ita{ tekstot, obidi se da odgovori{ na slednite

pra{awa:

Vo {to veruvalo deteto od skaznata?

[to mu ostanalo na mom~eto kako dokaz deka navistina go

fatilo kowot?

So koi zborovi se slu`i avtorot pri opi{uvawe na kowot?

111

Samo edno mom~e veruvalo deka }e go fati najbeliot, najbrziot, najubaviot

kow na svetot. Nekolku meseci go demnelo, nekolkupati bilo na dofat do nego, no

kowot sekoga{ uspeval da mu izbega.

Eden den dodeka kowot piel voda od potokot, od najbliskata granka mom~eto

skoknalo vrz beliot i mazen grb na kowot, uspealo da go javne, dr`ej}i se za

negovata srebrena griva.

Kowot tr~al po planini i dolini, preskoknuval reki i potoci, protr~uval

niz livadi i poliwa. Mom~eto cvrsto se dr`elo za grivata, no poleka po~nalo da

ja gubi silata i nemo}no padnalo na trevata.

So prstite go doprelo svoeto lice i se v~udovidelo koga sfatilo deka e

nabr~kano, a kosata i bradata sosem mu obelele - po nekolku miga na beskrajna

sre}a na ple}ite na najubaviot kow, mom~eto stanalo belokos starec.

Vo rakata mu ostanale samo nekolku vlakna od srebrenata griva, kako dokaz

deka nekoga{ go javalo najubaviot, najbeliot, najprekrasniot kow na svetot. A

kowot so seta svoja mladost, rasko{ i ubavina i natamu tr~al niz poliwata i

planinite i gi predizvikuval smelite mom~iwa.

Du{ko Kralevski

Nau~i ne{to pove}e za `ivotnite

@ivotnite ~esto imaat isti boi kako nivnata okolina. Toa se

narekuva mimikrija

Da porazgovarame!

Postojat li ednorogi kowi? Mo`at li da se pripitomat?

Kako se obedinuva mitskoto so stvarnoto? Odgovorite na ovie

pra{awa pobarajte gi vo skaznata ÂAleksandar i ednorogot" od

Du{ko Kralevski, koja pobedi na Konkursot za najdobra skazna na

ÂDetska radost" vo 2000 g.)

Jazi~no kat~e

Pronajdi gi pridavkite vo raskazot i ka`i kakvi se. Dopolni go

opisot so pridavki {to sam }e gi smisli{!

112

LI^NI ZAMENKI

– Jovan slavi rodenden. Drugarite se sobiraat vo dvorot. Prva dojde

Anastasija. Vleguva i @arko, a Boban be{e u{te na ulica.

– Jas i ti }e vlezeme, a toj neka vleze koga }e dojde - predlo`i Anastasija.

Taka i napravija. Ima{e deca vo trpezarijata, drugi deca bea vo dnevnata, ima{e

deca i vo detskata soba, koja be{e malku podaleku. Jovan donese torta.

– Nie jadevme od tortata, sega zemete i vie!

– Gi poslu`ivte li i tie {to se vo detskata soba? – pra{a @are.

– Poslu`eni se sega site. I jas, i ti, i toj, i taa, pa i toa,

maloto {to e vo koli~kata – re~e Anastasija.

Grupa deca sedea okolu golemata masa, drugi deca bea malku ponatamu na malata

masa , a ima{e deca i vo detskata soba, koja be{e malku podaleku.

– Nie jadevme od tortata, sega zemete i vie! Gi poslu`ivte li i

tie {to se vo detskata soba ? – pra{aa decata {to sedea okolu golemata masa.

Da porazgovarame!

Prva dojde Anastasija. Vleguva i @arko, a Boban be{e u{te na ulica.

Jas i ti }e vlezeme, a toj neka vleze koga }e dojde, predlo`i

Anastasija.

Na kogo se odnesuva zborot jas? (na onoj {to zboruva, na Anastasija)

Na kogo se odnesuva zborot ti ? (na onoj {to e najblisku, na onoj komu

mu se obra}a{, na @arko)

Na kogo se odnesuva zborot toj? ( na onoj {to e podaleku, na Boban)

a tie? jas, ti i toj sme u~enici!

i nie sme u~enici Za jazikot

113

ednina mno`ina

li~ni zamenki glagoli li~ni zamenki glagoli

jas

ti

toj, taa, toa

u~am

u~i{

u~i

nie

vie

tie

u~ime

u~ite

u~at

Da porazgovarame!

Na kogo se odnesuva zborot nie? ( na site onie {to se vo taa

prostorija, vo edna grupa)

Na kogo se odnesuva zborot vie? ( na onie {to se vo blizina, so koi

mo`e{ da razgovara{)

Na kogo e upaten zborot tie? ( na onie {to se podaleku, so koi vo

momentot ne se razgovara)

Zada~a!

Napi{i nekolku povrzani re~enici vo koi{to }e

upotrebuva{ samo sopstveni imenki. Istite re~enici prepi{i gi,

no na nekolku mesta sopstvenite imenki zameni gi so li~ni

zamenki!

Jas sum balerina, ti }e

pee{, a toj e fudbaler.

Site sme u~esnici na u~ili{nata priredba.

Zapomni!

Zborovite: jas, ti, toj, taa, toa; nie, vie, tie gi zamenuvaat

imiwata na licata ili n# upatuvaat kon odredeni lica. Zatoa

ovie zborovi se nare~eni li~ni zamenki.

114

[TURECOT I MRAVKATA

Niz poleto celo leto No, nabrgu vo poleto

{tur~eto pesna {ire{e, se naseli esen,

od utrina do ve~er s# popari luta slana

pee{e i svire{e. i zaduva veter besen.

Se upla{i {tur~o toga{, – Ti se molam, prijatelke,

pa poita spas da bara. {tur~o, mravkata ja moli:

Kaj mravkata doma pojde, – Daj mi malku `itni zrna,

prijatelka svoja stara. stomakov od glad me boli!

115

Duva veter, magla nosi, Prijatelke, ti letovo

do`d istura, te~e, kaj gi mina dnite?

mravkata nad pragot yirna – Vo poleto svirev, peev

i na {tur~eto mu re~e: gi veselev site!

– [tom si peel i si svirel Gligor Popovski

sred letnata `ega, (Spored istoimena basna na Lafonten)

veselniku, sakan moj,

odi, igraj sega!

Koj lete pladnuva, zime gladuva!

116

ZBOROVI KOI IMAAT ISTO ILI SLI^NO ZNA^EWE

SILEN HRABAR

SAKAM QUBAM

SMEL JAK

DEVOJKA TROPAV

SLU[NAV MOMA

^UKAV ^UV

Zada~i: Prodol`i da ka`uva{ zborovi {to imaat isto ili sli~no zna~ewe!

Koga ~ita{ nekoj tekst, zapi{uvaj gi zborovite so isto ili sli~no

zna~ewe za da si go zbogati{ fondot na zborovite vo tvojot re~nik.

\

Mile ka`uva lagi i ne se sramuva!

Navistina, Mile ~esto ka`uva nevistini.

Jana sekoga{ e vesela.

Jana sekoga{ e raspolo`ena

Zapomni!

Ovie zborovi poretko se upotrebuvaat vo usniot i vo pismeniot

govor. Glavno se koristat za da se izbegne upotrebata na ist zbor

pove}epati.

Za jazikot

117

ZBOROVI KOI IMAAT

SPROTIVNO ZNA^EWE

RAZGOVOR

To{o pla~e, a dedo go te{i:

Dedo: – Ne pla~i To{o, ti si golem, sramota e da pla~e{.

To{o: – ]e pla~am, ne sum golem, jas sum mal!

Dedo: – Ti si dobro dete!

To{o: – Jas sum lo{o dete.

Dedo: – Stani, studeni se kamewata!

To{o: – Ne se studeni, topli se!

Dedo: – Grd si koga pla~e{!

To{o: – Ubav sum, ubav sum!

Dedo: – Temno e ve}e, stani da odime doma.

To{o: – Ne e temno, svetlo e!

Dedo se naluti i trgna.

To{o se ispla{i deka }e ostane sam,

pa trgna po nego.

Zada~i po nivoa:

1. Napi{i gi zborovite so sprotivno zna~ewe na: ostar, te`ok,

visok, prazen.

2. Povrzi gi izrazite kako {to e primerot podolu!

Kako da si bez glava! Napravi golemo bezredie vo ku}ata.

Glavata ti e v torba! Razmisluva{ za ne{to.

Se ka~uva{ na site na glava! Vnimavaj {to pravi{.

Izvalkan si od glava do petici! Vo opasnost si.

Pametot v glava! Dosaden si ve}e.

Ti se mota po glavata! Celosno si izvalkan.

Ja svrte ku}ata na glava! Raboti{ bez da razmisluva{.

Zapomni!

Ovie zborovi ~esto se

koristat vo usniot i

pismeniot govor. Koristat

za verodostojno opi{uvawe

na predmetite, su{testvata i

pojavite.

Za jazikot

118

POTSETI SE [TO SI NAU^IL

JAZIK

gramatika zborovi so isto ili sli~no zna~ewe; zborovi sosprotivno zna~ewe

analiza na prozni i poetski tekstovi

analiza na lik

izrazno

~itawe

proza bajki, raskazi, basni

^ITAWE

opisni pridavki li~ni zamenki

LITERATURA

dramsko ~itawe

IZRAZUVAWE I TVOREWE

poezija (pesni)

usno izrazuvawe pismeno izrazuvawe

preraska`uvawe, raska`uvawe, izvestuvawe

analiza na likovi opis na lik izvestuvawe

poetska slika

MEDIUMSKA KULTURA

TV – emisii, kompjuterot – sredstvo za

komunikacija

nezadol`itelno

nau~i pove}e TEHNIKA – PAJAKOVA MRE@A

119

Da porazgovarame!

Kakov praznik e praznikot Bo`i}?

Spored Biblijata, {to se slu~ilo pred mnogu

godini?

Kako se praznuva Bo`i} vo tvoeto semejstvo?

Poznava{ li drugar~iwa so druga veroispoved?

Kolku gi po~ituva{ decata so druga veroispoved?

Saka{ li da znae{ ne{to pove}e za nivnata vera?

Zapomni!

Po~ituvaj gi drugite

za da te po~ituvaat

tebe!

HRISTOS SE

RODI!

NAVISTINA SE RODI!

120

NOVA GODINA SE BLI@I

Nova godina se bli`i,

po najyvezden pat,

ko nevesta }e ni dojde

kowot $ e mlad.

Na glavata kruna nosi,

na reverot bro{,

posjajna e i od smea

i od yvezden do`d.

Vo srceto qubov viri,

i `elbi bezbroj,

sè {to ima }e ni dari

glasna e ko poj!

Stojan Tarapuza

121

ZBIRAJTE SE DE^IWA

Zbirajte se de~iwa sred selo na greja~ka,

ogan da si palime za da se zgreeme,

a posle }e odime kolede da vikame,

Bo`i} da go ~ekame i prase da jademe.

Detska narodna pesna za Badnik

NOVA GODINA – PRIKAZNA VO SLIKA

122

NOVOGODI[NA ^ESTITKA

Ajde, za mnogu godini,

v godina poveseli, poradosni,

so jariwa, so jagniwa,

so de~iwa vo ku}ite,

so beri}et niz poleto.

Kaj se krmi, da se plodi,

kaj se ora, da se rodi,

po poleto vino-`ito,

po planiwe med i mleko.

Is~ekale i v godina

poradosni, poveseli.

Narodna ~estitka

Zada~i

Vo tetratkata napi{i edna

koledarska pesna od krajot vo koj

{to `ivee{!

Opi{i edno tvoe koledaruvawe!

GATANKI

Koja godina trae

samo eden den?

(N - - - g - - - - -)

Eden belobrad dedo

donese igra~ki razni:

baloni, topki, kukli

i knigi so bezbroj skazni.

.........................

------------------

------------------

------------------

------------------

------------------

------------------

------------------

------------------

------------------

------------------

-------

123

SNEGOT E UBAV

Snegot e ubav, koga vo no}ta

na prozorecot tivko }e sleta.

Snegulki koga po cel den veat

i bela pokrivka pletat.

Snegot e ubav, koga }e padne

na ne~ija topla dlanka.

Potoa koga vrz nego }e letne

brza, strelovita sanka.

Snegot e sekoga{ ubav

no najubav e koga }e stasa

od vetrot nosen,

na vcrveneto detsko nose.

Vasil Mukaetov

Analiza na pesna

Ako odgovori{ na pra{awata, }e gi otkrie{ i poetskite

sliki vo pesnata <Snegot e ubav".

Kakva pokrivka plete snegot tivko letaj}i vo no}ta?

Zaradi koi igri decata go sakaat snegot?

Od {to se vcrvuvaat detskite nosiwa v zima?

Koja od ovie zimski sliki najmnogu ti se dopadna? Zo{to?

Naslikaj ja slikata {to ti se dopadna so vodeni boici!

Pronajdi gi zborovite vo pesnata {to se rimuvaat.

Zabi nema, a kasa,

race nema, a {tipe

kaj }e stigne nosot

ni go crvi kako piper.

( Z_ _ _)

124

RADOST PRED BO@I]

Taa godina zimata rano se javi od zad ridjeto. Na esenta u{te od daleku i gi

poka`a svoite sne`no beli zabi. Mnogu rano be{e se razdiplila po visokite

planinski vrvoj i samo go ~eka{e migot da se vturne kon u{te neobranite poliwa.

Dedo Gija, taka go vikaa stariot \or|ija, sekoj den ita{e kon gradinata za da

gi obere crvenite piperovi vrvolinki, poslednite zacrveneti domati i na baba

Marija buket od docnite cve}iwa.

Stariot Gija so godini si ima{e svoja voobi~aena pateka na dvi`ewe.

Maliot dvor so tro{nata ku}i~ka be{e celo negovo carstvo. Zapo~nuva{e so

pu{tawe na gulabite koi ostanaa po zaminuvaweto na sinot vo golemiot grad, na

koko{kite da im frli zrnca `ito, da ja nahrani kozata Belka koja taa prolet mu

okozi dve prekrasni jariwa. No Gija najmnogu se zadr`uva{e vo {talata so

[arenka, a taa so mle~noto vime gri`livo go hrane{e svoeto telence.

No, sepak, nego go ma~e{e ne{to drugo. Razmisluva{e za negoviot milenik,

na kogo kako mal, dr`ej}i go na koleno mu pee{e pesni~ki. Tomi taa esen trgna vo

vtoro oddelenie. Razmisluva{e za dale~inata i te{kite migovi na razdelbata.

Poleka, so naramok drva vo racete se dvi`e{e kon domot. Gi ostavi drvata

do {poretot, i se {mugna vo sobata kade {to be{e go ostavil pismoto. Go zede vo

raka i po koj znae koj pat po~na da go ~ita.

Istra`uva~ko

~itawe!

Opredeli ja temata

vo raskazot!

Koi se glavnite

likovi vo raskazot?

Zo{to se ta`ni

babata i dedoto?

Kakvi ~uvstva pobudi

ovoj raskaz kaj tebe?

Raska`i eden praznik

kaj baba i dedo!

125

‡ Te ~ekam odamna, vnu~ko moj. Dvorot i ku}ata zapustea bez tebe. Ni

cve}iwata ne cvetaat kako koga be{e ti so nas. Otkako zaminavte vo gradot,

ottoga{ kataden ko gladno orle me kluka jadot. Samo vo zima koga vetrot }e duvne

kako da slu{am, ~edo, i srceto mi treperi od glasot dale~en: ‡ Evemee... dedoo... No

{tom }e mine toj glas no}en, ti{inata zlokobno pa|a, samo likot tvoj snaga mi

dava i nade` vo mene ra|a. Te ~ekam so netrpenie vnu~ko moj."

Tvojot dedo Gija

Izleze rano da go prati pismoto za vnukot.

Na den pred Bo`i}, nekade okolu pladne, dodeka baba Marija go mese{e

lep~eto za badnik vo dvorot zastana avtomobil. Gija be{e vo {talata so Ku~kata

Sivka, koga slu{na;

‡ Dedooo, babooo...! Vo istiot moment se {treknaa dve stare~ki srca.

‡ Marija se str~a so sitoto v raka, a Gija samo {to ne poleta kon Tomi.

Pregratkata kako da trae{e ve~no. Solzi radosnici se slivaa po izbr~kanite

~ela na Gija i Marija.

‡ Vleguvajte, zar snegot treba da ni stasa do kolenici. Sigurno ste umorni i

gladni od patot, vleguvajte mili moi - prva se osvesti baba Marija.

‡ Toj badnik be{e no} na najgolema sre}a. Pari~eto padna vo zala~eto na

Tomi, koj od sre}a potskoknuva{e od edniot do drugiot kraj na odajata. Sledniot

den po predanieto se be{e rodil Isus Hristos. Taa no} i Sivka na svet donese pet

prekrasni {arplanin~iwa. Na radosta i nema{e kraj.

No, starecot trepere{e i od radost i od bolka, zo{to znae{e deka po

nekolku dena go ~eka u{te edna razdelba.

‡ Doa|ajte, po~esto deca... ‡ i nekolku solzi mu se strkalaa po izbr~kanoto

lice.

Stojan Arsi}

126

BELI GULABICI

Snegulki – beli gulabici,

razveale krilja na planini,

nad gradovi, sela, nad ulici,

nad mnogute detski ramenici.

A decata – sanki napravija

i natprevar `estok najavija,

niz padini, strmni udolnici,

se spu{taat senki - krilatici.

[al~iwa – {irum razveani,

obrav~iwa – bulki ogreani,

nasekade smea odyvonuva,

v dolina samrak potonuva.

Kosara Go~kova

MRAZOT SE TOPI

LICA: BO@O I BOLE

SCENA: Sekoj sedi na po eden star sandak

BOLE: Bo`o dali znae{ kako se probiva mrazot?

BO@O: Ne znam, zo{to toa te interesira koga mraz nema nigde osven vo

fri`ider?

BOLE: Ne znaev deka tolku si zakr`laven ! Jas zboruvav za onoj drugarskiot mraz,

a ti si zapnal!

BO@O: Kakov ti e toj rebus!? Vo posledno vreme mnogu fantazira{, vo {to e

rabotata?

BOLE: Sakam na koj bilo na~in da $ doka`am na voobrazenana Gordana deka sum

dobar drugar, ama nikako da go probijam mrazot!

BO@O: Slu{aj, jas znam, toj mraz ne se probiva, tuku se topi, a toa zna~i...

BOLE: [to zna~i toa?

127

BO@O: Toa zna~i poleka, postepeno malku po malku...

BOLE: Probav... Prvin i go ukradov molivot i $ go skr{iv... Potoa $ ja

skriv kapata... Potoa ja butkav koga izleguvavme od u~ili{te... Potoa $ go zemav

ranecot i $ go zaka~iv na drvo... i ni{to, i ni{to... Taa se pravi kako ni{to da ne

razbira.

BO@O: Toga{ ti ostanuva samo ona poslednoto.

BOLE: Koe?

BO@O: Srce i strela!

BOLE: A, toa nikako, ne sakam! Dosta i dadov ~vrgi, zaka~ki i kubewe na kosa. Zar

sega i da ja ubijam!? Ti si pobudalel, strela vo srce, pa toa e sigurna smrt, zar

nema{ videno nieden kauboec kako gine od indijanska strela!

BO@O: Ti mene mi ka`uva{ deka sum zakr`lavel, a ne znae{ deka pokraj

indijanskata strela postoi i onaa drugata – nacrtana strela i srce!

(zavesa)

Aleksandar Popovi}

Zada~i: Pro~itaj go dramskiot tekst izrazno!

Odredi ja temata!

Razgledaj ja ilustracijata, a potoa spodeli gi tvoite

iskustva na istata tema!

Tekstot iskoristete go za dramskata sekcija!

128

DVE RAZLI^NI PRIKAZNI ZA ISTO DEVOJ^E

1. Prikazna za do`dot

Si be{e edno krevet~e na trkalca, na koe ima{e edna pernica prepolna so

soni{ta. Iljadnici najrazli~ni sni{ta.

Edna ve~er Martina skokna vo krevet~eto, se zavitka do bradata i go zalepi

uvoto vrz pernicata:

– Perni~ke, perni~ke, ka`i mi {to }e sonuvam ve~erva?!

No, pernicata nikoga{ ne odgovara pred da zaspie devoj~eto.

I tokmu koga Martina zaspiva{e, nekoj tropna na prozorecot:

– Trop, trop, trop!

– Koj e? – pra{a Martina.

Odnadvor se slu{na glas:

– Jas sum, do`decot! Pu{ti me vnatre, Martino! Sakam da se stoplam i da

napravam poto~e na kilim~eto pred krevetot! ]e si igrame do utre izutrina!

Martina se potkrena vo krevet~eto.

– [to ka`uva{, poto~e na kilim~eto?! Samo u{te toa mi nedostasuva!

Martina se vovre pod jorgan~eto, a do`dot odnadvor tropa{e i ja vika{e da mu

otvori.

Istra`uva~ko ~itawe!

Pro~itaj , razmisli, fantaziraj, tvori!

Pro~itaj gi vo sebe dvete prikazni!

Po {to se sli~ni, a po {to se razlikuvaat dvete prikazni?

Zo{to Martina ne sakala da gi pu{ti do`dot i snegot vo sobata?

Vo prvata prikazna avtorot samo ni ka`a deka Martina sonila

~uden son. Fantaziraj i ti i otkrij {to sonuvala Martina?

Pro~itaj go sostavot pred drugar~iwata. Istoto neka go napravat

i drugite. Sostavite stavete gi na pano kaj tvorbite na

literaturnata sekcija. Mo`e{ da raska`e{ i nekoj tvoj ~uden son.

Koj znae, mo`ebi i Martina go sonila istiot son.

129

– Neka si tropa, neka si vika. Se pu{ta li do`d v soba?

Martina zaspiva{e, zaspiva{e, zaspiva{e. I takov ~uden son soni. Znae{ li

kakov? Ne znae{! Tuku ajde, pobrgu i ti da zaspie{, mo`ebi }e go sonuva{ tokmu

istiot son!

2. Prikazna za snegot

Slednata ve~er Martina pak si legna vo krevet~eto, se zavitka do bradata i

go zalepi uvoto vrz pernicata.

– Perni~ke, perni~ke, ka`i mi {to }e sonuvam ve~erva?!

A pernicata mol~i i ~eka Martina da zaspie. Naedna{ nekoj tropna na

prozorecot.

– Trop, trop, trop!

– Koj e?- pra{a Martina.

– Jas sum, Martino, snegot! - se slu{na glas odnadvor – pu{ti me vnatre da se

stoplam. ]e si napravi{ sne`en ~ovek od mene i }e go stavi{ vrz kilim~eto. ]e si

igrame do utre izutrina!

– Ama {to izmisluva{?! Sne`en ~ovek na kilim~eto?

Martina se vovre pod jorganot, a snegot nadvor tropa{e i ja vika{e.

Neka si tropa, neka si vika! Se pu{ta li sneg vo soba?

Mratina zaspiva{e, zaspiva{e... A ti s# u{te li si budno detence? Brgu

zatvori gi o~iwata! Mo`ebi }e go soni{ istiot son {to go sonuvala Martina.

Ota [afrenek (^e{ka)

Koj e

sega...

Jas sonuvam sonce i ezero, a ti?

130

SPOREDUVAWE

MAMICA

Mamo, mila mamice,

li~na kako cve}e,

pokraj tebe sekoga{

beskrajno sum sre}en.

Tvojata topla nasmevka

kako sonce gree,

koga ti mi zboruva{

~inam slavej pee.

Du{ko Avramov

Da porazgovarame! Za kogo stanuva zbor vo pesnata?

Kolku poetski sliki sodr`i pesnata?

So {to ja sporeduva deteto ubavinata na majka si?

Kakva sporedba pravi za nejzinata nasmevka?

A koga zboruva majka mu, {to mu se ~ini?

Zapomni!

Izraznoto sredstvo so koe se vr{i sporeduvawe me|u

predmeti, su{testva ili prirodni pojavi se vika sporedba.

131

RAZBUDI GI ^UVSTVATA VO SEBE

PRIJATELI

Andrej sretna srni~ka,

od {umata sleze,

begaj}i pred studot,

vo dvorot mu vleze.

Be{e gladna, kutrata,

premrznata seta,

a po nea vrap~o

kraj Andrej~o sleta.

Andrej~o gi nahrani,

prijateli stanaa,

pa, srnata i vrap~o

zimovo kaj nego ostanaa.

Kiro Donev

Da porazgovarame!

Opredeli ja temata i mestoto na nastanot {to go opeal

poetot Kiro Donev!

Koi likovi se zastapeni vo pesnata?

Kakvi ~uvstva se razbudija kaj tebe dodeka ja ~ita{e pesnata?

Zo{to srnata i vrap~o ostanale preku zimata kaj Andrej~o?

Kakvo dete e Andrej~o?

Kako se gri`i{ ti za `ivotnite?

Zada~a:

Razbudi ja fantazijata i raska`uvaj na istata tema pod naslov

<Korka leb za prijatelot".

132

BELA PRIKAZNA

Dedo Mraz i Baba Zima sedea na najvisokiot planinski vrv. Go gledaa

svojot sin Severko kako luduva niz golite granki na drvjata. A poleto – ogolelo,

opustelo. Vo gorata – {tama. Vrz poto~iwata i rekite - mrak. Ni ptica da zapee,

ni `ivotno da {u{ne. S# `ivo se ispla{ilo i se skrilo od ostrata svirka na

Severko.

Baba Zima gi otvori svoite ledeni kov~ezi i dolapi i od niv ja izvadi

svojata bela zimska obleka. Ja rasfrla vrz drvjata, nivite, livadite, dolovite i

bregovite i za mig gi pokri so bela i debela, meka pokrivka.

Omekna tvrdata i smrznata zemja. Pod nea se stopija ne`nite `itni

steblenca. Nevidliviot student obra~ kako da se skina. Po~na s# `ivo da di{e

slobodno.

Dolovite `ivnaa. Se na~i~kaa so deca. Edni se sankaa, drugi se skijaa,

pravea sne{kovci, se trkalaa po beliot kilim. Se palavea i xagorea...

Sega i rekata ne izgleda{e ta`na. I pokraj nea ima{e mnogu deca.

Tie se lizgaa, pretr~uvaa preku nea od edniot na drugiot breg.

Znam da u~am sam!

Po zapoznavawe so sodr`inata

na raskazot, po razgleduvawe i

analiza na tehnikata

ÂPetored", obidi se sam

(spored primerot na novata

tehnika), na tekst od

u~ebnikot ili od tvoeto detsko

spisanie, da napravi{ takva

tabela.

133

I niz gradskite park~iwa i pred zgradite po~naa da niknuvaat

sne{kovci kako golemi beli pe~urki. Majkite od prozorcite zagri`eno vikaa po

svoite deca:

– Ile, ne soblekuvaj go paltoto! ]e nastine{!

– Zorke, stavi si gi rakavicite i {al~eto okolu vratot!

– Andrej~o, promeni si gi ~orapite. Ti se navodenile!

– Andrijana, ne jadi od mrazulcite! Vnimavaj na grloto!

– Ni vo tie najveseli i najrazigrani migovi decata ne gi zaboravija svoite

krilesti prijateli – pticite...

Zimska ve~er. Po selata ~adat oxacite nad belite pokrivi. A decata

sedat kraj razbabotenite pe~ki i gi slu{aat prikaznite na babite i

dedovcite. Gi slu{aat i prijatno zaspivaat vo svoite topli posteli. Vo

sonot, pak, Baba Zima prodol`uva da im ja tkae svojata bela prikazna...

Kiro Donev

PO TEKSTOT: BELA PRIKAZNA

1. red Naslov na temata (edna imenka)

ZIMA

2. red Opis (dve pridavki)

SNE@NA BELA

3. red Aktivnost ( dejstvo) LIZGAWE SANKAWE SKIJAWE

4. red ^uvstvo (fraza od ~etiri zbora)

PREKRASNO DO@IVUVAWE VO PRIRODATA

5. red [to predizvikuva

STUD

TEHNIKA PETORED Nezadol`itelno nau~i pove}e

134

OD ILUSTRACIJA DO POETSKA SLIKA

Padna sneg

Pokri visok breg

Letnaa brzite sanki

Rabotat detskite dlanki Zimata e vol{ebnik

Da porazgovarame

Koi ~uvstva se pobudija kaj

tebe dodeka gi gleda{

ovie zimski sliki ?

So {to u{te bi gi

dopolnil zimskite sliki?

Na koi u~eni pesni te

potsetuvaat ovie sliki?

Zbori i tvori!

Zamisli deka si poet i

spored ilustraciite

sostavi pesna!

Sekoja ilustracija neka ti

bide poetska slika.

135

ZAVIST

Jas znam deka ne e ubavo, no sepak mu zaviduvam na svojot drugar koj vo igrata

e podobar i pouspe{en od mene. Kako da si pomognam?

– S# zavisi od toa kako gleda{ na svetot - go podu~i Starecot.

– Da pretpostavime deka site lu|e zaedno so~inuvaat edna ko{arkarska ekipa.

Zar }e se luti{ dokolku na eden igra~ od tvojata ekipa mu trgne od raka i

postignuva ko{ za ko{ postojano? Dali toa ne e pri~ina site od ekipata da se

raduvaat, kako i site prisutni vo salata da gi podigne na noze. Sekoj ko{ se dodava

na vkupniot rezultat i donesuva zaedni~ka pobeda. So sekoja pobeda ekipata

triumfira, a i tvojata vrednost i slava. Bitkata me|u zaedni~kite dobra i

sopstvenata sebi~nost ne e samo tvoja. Taa bitka se bie vo sekoe ~ove~ko srce. Vo

sekoe ~ove~ko srce taa ili dobiva ili gubi. Sekoe srce e vitez koj mora da pomine

mnogu isku{enija i borbi za da se izbori za svojata plemenitost. Bidi i ti igra~

od svojata ekipa. Ako taka nau~i{ da gleda{ na svetot, nikoga{ pove}e nema da

ima{ pri~ina za zavist i qubomora. Vo tvoeto srce, za takvi ~uvstva ve}e

nikoga{ nema da ima mesto.

Bo`idar Prosewak

Da porazgovarame Zo{to mom~eto mu zaviduvalo na svojot drugar?

Koj go podu~uva mom~eto?

Na koj na~in starecot go podu~uva mom~eto?

So {to se pobeduva zavista?

[to se slu~uva koga zavista }e te pobedi tebe, a {to koga ti }e ja

pobedi{ nea?

Zbogati go re~nikot

zavist – Da nastojuva{ nekomu da mu se slu~i ne{to lo{o,

nekomu da mu napakosti{; vitez – hrabar i ~esen ~ovek.

136

FILM

Filmot e sedma umetnost

Da porazgovarame

Koj film za deca si go gledal? So kakvi akteri be{e gledaniot film?

Raska`i {to ti ostavi vpe~atok vo filmot?

Koj akter ja igra{e glavnata uloga?

Ka`i ja razlikata: igran ‡ crtan film!

Kakvi filmovi saka{ da gleda{ (crtan ili so akteri)?

Za koi makedonski re`iseri i scenaristi si slu{nal?

Ako si vo mo`nost, razgovaraj so lu|eto {to go pravat filmot!

Zapomni!

Za da se snima eden film, potrebno e: scenario, re`iser, akteri,

filmska kamera i mnogu drugi podgotovki.

Se snimaat dolgometra`ni i kratkometra`ni filmovi.

Spored toa dali akteri ili animirani crte`i se likovi vo filmot,

ima: crtani, animirani i igrani filmovi.

Spored sodr`inata ima: vestern (kaubojski), istoriski, prikazni od `ivotot...

137

VOVED VO FILMSKO OSTVARUVAWE

Igran film

Akteri koi igraat ulogi

Ima filmska prikazna

Vo boja ili crni bel

Crtan film Kuklen film

Animiran film

 Sne`ana i sedumte xuxiwa"

Animiran film

Dokumentaren film

Crno bel ili vo boja

Zvu~en film

Avtor po izbor

Nema akteri

Nem film

Ja prika`uva stvarnosta onakva kakva {to e

Sodr`ina po izbor

Tehnika GROZD Nezadol`itelno

nau~i pove}e

Ako saka{ da istra`uva{, tehnikata grozd ti e samo primer kako

mo`e{ da go razgranuva{ tvoeto znaewe od edna oblast. Na toj

na~in go razviva{ tvojot istra`uva~ki duh, misleweto,

pomneweto, fantazijata, a so toa steknuva{ trajno znaewe. Obidi

se da ja upotrebuva{ ovaa tehnika vo pove}e oblasti.

138

EKO PESNA

Edna ptica prestana da leta,

se razdeli od svoeto jato,

visat nemo iskinati `ici -

mrtva le`i pra{liva na patot.

Edna riba prestana da pliva,

zaludno kraj bregot ribarot ja ~eka.

Prazna nade` i kve~erina siva

mrtva le`i kraj mrtvata reka.

Edno srn~e prestana da skoka,

sestri~kata si ostana bez dru{ka,

eden lovec bez srce i sovest

go usmrti so svojata pu{ka.

Edno dete prestana da igra,

silna bolka vo gradi go pe~e.

– Od vozduhot ne~ist – zagadena voda,

v~era lekarot mu re~e...

Makedonka Jan~evska

139

Razmisli, odgovori, objasni!

Opredeli ja temata, mestoto i vremeto na opi{aniot nastan!

Kakvi ~uvstva se pobudija dodeka ja ~ita{e <Eko pesna"

Komu mu se naluti za nesre}ite {to se opi{ani vo pesnata?

Koja e pri~inata za smrtta na pticata?

Zo{to ribarot zaludno ~eka?

Zo{to poetesata Jan~evska rekata ja narekla "mrtva reka"?

[to se slu~ilo so srni~kata?

Od {to se silnite bolki kaj deteto?

Dali si si slu{nal ili pro~ital za sli~ni nezgodi od TV ili od

vesnik?

[to pravi{ ti za za~uvuvawe na ~istata sredina vo koja {to

`ivee{?

Ima li vo tvoeto oddelenie i u~ili{te EKO – PATROLA

Koja e zada~ata na Eko kontrolata?

Izrazuvawe i tvorewe

Iskoristi gi za govorni i pismeni ve`bi delovite od

Povelbata na Obedinetite nacii i mudrite izreki za prirodata:

Planetata Zemja e na{ dom. Nie ja delime so site `ivi su{testva!

Sekoe `ivo su{testvo ima pravo na zdrava `ivotna sredina i pravo

na zemjinite plodovi!

Go sakam ~ovekot, no prirodata mi e pomila.

Prirodata e pojaka od vospituvaweto.

Sre}a - toa e da bide{ so prirodata, da ja gleda{ i da razgovara{

so nea.

Zbogati go re~nikot

Ekologija e nauka koja gi prou~uva odnosite na rastenijata i

`ivotnite so nivnata sredina.

Bajron

Latinska pogovorka

Tolstoj

140

EKOBOMBA

Scena: (Dejstvoto se slu~uva vo u~ilnica. Voobi~aena vreva i {epotewe.)

Goce: (Vleguva zadi{en) Ej, drugar~iwa, stra{ni raboti se slu~uvaat!

Jana: Stra{ni, kako stra{ila za vrap~iwa!

Goce: U{te postra{ni, katastrofalni! (decata se smeat)

Goce: Kikotete se u{te malku, a potoa }e se zboguvate!

Don~o: So tebe li? ( Goce kima so glavata deka ne e zboguvaweto so nego)

Jana: Ami so kogo?

Goce: Podobro da ne vi ka`uvam...

U~enicite: Ka`i, ka`i...

Goce: ]e vi ka`am – so `ivotot! ]e se zboguvate so `ivotot!

U~enicite: Auu, ama ni iznaka`a pred ~asovi!

Jana: Ih, ama si zagado~en! Ajde odgatni ja tajnata!

Goce: Vo u~ili{niot dvor ima bomba!

U~enicite: Auuu!

Goce: Da, da, vistinska bomba! I sega go baraat podmetnuva~ot. Direktorot $ re~e

na na{ata u~itelka deka i na{eto oddelenie e zame{ano...!

Jana: Nie zame{ani vo bombata, ajde ne izmisluvaj!

Goce: Ne izmisluvam! Ti mo`e{ da zboruva{ za sebe, a ne i za drug!

Jana: ]e zboruvam za site! Nie ne sme bomba{i, ne podmetnuvame bombi...

Goce: Da sum na tvoe mesto ne bi rekol taka... Ete, na primer... Don~o...

U~enicite: Auuu, Don~o podmetnuva~ na bomba?! La`e{!

Goce: Mislam deka ne e kako Don~o {tipjan~eto, ama deka si go biva zaa...

Don~o: Jas sum podmetnal bomba, jas? Znae{, ako ti svetnam edna! (se luti)

(vleguva u~itelkata so direktorot)

U~itelkata: Dobro utro, deca! Na{iot direktor saka ne{to da vi soop{ti i zatoa

vnimatelno sakam da go slu{ate!

Direktorot: Blagodaram kole{ke!(se vrti kon u~enicite) - Dragi u~enici, imam

neprijatno ~uvstvo... !Imeno, sakam da vi ka`am deka nie se nao|ame pred edna

katastrofa, pri {to ni se zakanuva bomba!

141

U~enicite: Auuu, bomba!

Direktorot: Da, da, bomba, vistinska ekolo{ka bomba vo koja, za `al, ste zame{ani

i vie! Va{eto ~etvrto tri mi se ~ini kako da ima prednost! (se zagleduva kon site,

a potoa zapira na Don~o) Kako se vika{?

Don~o: (ispla{eno) Don~o!

Direktorot: Zna~i, ti si Don~o!

Don~o: Jas ne sum podmetnuva~! Jas ne sum Don~o {tipjan~eto...

Direktorot: Znam, no ne zna~i i deka ne si podmetnuva~ na bombi?!

Don~o: Jas podmetnuva~ na bombi?!

Direktorot: Pred malku vo dvorot jade{e li burek?(Don~o kima so glava)

Direktorot: Hartijata kade ja frli?

Don~o: Vo dvorot!

Direktorot: Zna~i, ti si podmetnal ekolo{ka bomba!

U~itelkata: I ne samo toj, tuku site ~esto podmetnuvate ekolo{ki bombi!

Direktorot: Ne ti, tuku jas }e im ka`am na site, a i tebe! Za pet minuti da go

is~istite dvorot i pove}e da ne vidam vakvi ekolo{ki bombi!

U~itelkata: Ajde site vo dvorot i najmaloto liv~e da se najde vo kontejnerot! Od

utre }e imame i ekokontrola protiv ekobombite! Direktorot: Kole{ke, se

nadevam deka sme spaseni od ekobombite!

Sowa Aleksovska

Analiza na dramski tekst

Opredeli ja temata, mestoto i vremeto na dramskiot tekst!

Koi likovi se opi{ani vo tekstot?

Ka`i go tvoeto mislewe za opi{aniot nastan!

Go prepoznava{ li tvoeto u~ili{te?

Imate li i vie podmetnuva~i na ekobombi?

Kako se borite protiv takvite pojavi?

Zada~i:

1. Izlezete vo dvorot i is~istete go od ekobombite. (Za{titete gi racete)

2. Nau~ete go dramskiot tekst po ulogi i napravete me|uoddelenska

pretstava, razgovarajte i za higienata vo u~ili{teto.

142

EKOLOGIJA VO SLIKA

RASKA@UVAWE PO SLIKA

Nabquduvaj, razmisli i

razgovaraj!

Ova e edna slu~ka {to ja zabele`a

edno tvoe voznemireno drugar~e.

Obidi se da mu dade{ vistinsko ime

na raskazot!

Raska`uvaj usno, a potoa pismeno.

Ako se seti{, napi{i i pouka!

Najuspe{nite raskazi smestete gi na

oddelenskoto pano vo u~ilnicata!

Izrazuvawe i tvorewe

Raska`i eden tvoj izlet. Kako

postapuva{ ti? Kolku se

trudi{ da ja za~uva{

prirodnata sredina?

Zapomni!

Vo prirodata postojat prirodni

pravila koi treba da se po~ituvaat

ako saka{ da si zdrav i da ima{

dovolno hrana za tebe i za drugite.

Ako $ dade{ na prirodata, taa }e ti vrati mnogu pove}e!

Zelenilata se beli drobovi na zemjata

143

DETE I SONCE

DETE:

– Navistina, Sončko, odiš

na spienje seka večer?

Zad planini kuli, što gi imaš,

denes baba mi mi reče.

Ako slušam }e me kreneš

so tvojata zlatna raka?

}e me nosiš v zlatni kuli?

Da gi vidam - mnogu sakam!

SONČKO:

Nemam zlatni kuli, dete,

jas nikade ne se krijam,

zlatni zraci segde pliskam

i nikojpat ne se skijam.

Tuka štom go minam patot

zad planini jas ne gasnam,

v drugi zemji brzam, dete,

zorata ja nosam jasna.

Duri spieš, dete drago,

bezbroj luġe od son budam,

razni zemji gledam, dete,

pa sum tažno i se čudam:

– Zošto ušte ima vojni?

Zošto ima majki stradni?

Zošto ima bezrabotni?

Zošto ima deca gladni?

Pa od taga i od žaloj

vo oblaci bi se skrilo…

Eh, da rasnat site taka

kako ti što rasneš, milo.

Nasekade jas da grejnam,

kako tebe što ti svetam!

što e sloboda i radost

site dečinja da setat!

Bistrica Mirkulovska

Zada~i: Nau~i ja pesnata napamet! Prepi{i ja so kirili~na azbuka. Vnimavaj na ubavoto pi{uvawe.

144

TEATAR

145

Da porazgovarame

Koja teatarska pretstava si ja gledal?

So kakvi akteri ili kukli be{e pretstavata?

Opi{i go kostimot {to najmnogu ti se dopadna vo pretstavata!

Opi{i ja scenata vo prviot i scenata vo vtoriot ~in na pretstavata!

So pomo{ na nastavnikot dogovorete sredba so akter, re`iser i

scenarist, pa razgovarajte za s# {to ve interesira!

Ako e mo`no, napravete sredba i so akteri koi u~estvuvaat vo

kukleni pretstavi!

Ka`i ja razlikata: teatar – film!

Zada~i po grupi:

Vo u~ebnikot imate dramski tekstovi. Zaedno so drugar~iwata

dogovorete se za eden od tekstovite i napravete pretstavi:

1. Kade {to vie }e bidete akteri.

2. Pretstava so kukli, koi }e gi izrabotite sami ili so pomo{

na likovniot umetnik vo u~ili{teto.

Zapomni!

Za teatarska pretstava, e potrebno: scenario, re`iser, akteri,

teatarska scena i mnogu drugi podgotovki.

Za kuklena pretstava se potrebni istite raboti, samo ima i

kukli. Zad kuklite govorat akterite.

Scena e mestoto kade {to se izveduva pretstavata. Taa mora da

odgovara na vremeto i na mestoto kade {to se slu~uva dejstvoto

opi{ano vo scenarioto.

Scenario e tekstot izgotven od scenaristot. Vo nego e opi{ana

scenata i govorot na akterite.

146

NAJMO]NOTO SU[TESTVO

Eden ubav proleten den, bra}ata [turci legnaa na trevata so violinite pod

glava.

– Znae{ li {to sonuvav, Milko? - pra{a Ilko.

– Ne znam - se po~e{a Milko zad uvoto.

– Sonuvav deka sum najmo}noto su{testvo na svetot!

– Jas ne bi rekol taka! – se nasmevna Milko.

Ilko poleka se svrte kon svojot brat.

– Ne zboruvaj ni{to, tuku pogledni go neboto i ka`i mi {to gleda{?

– Gledam oblaci – gi okokori o~ite Milko.

– A {to pravat oblacite?

– [to mo`at da pravat, osven da begaat!

– To~no, begaat, no od kogo begaat? – pra{a Ilko i gordo se nasmevna.

– Od kade da znam pak, jas...

– Begaat, za{to se pla{at od mene!

– Od tebe? – se za~udi Ilko.

[tur~eto Ilko ne uspea da ka`e ni zbor za{to vo toj mig, dodeka stoe{e

taka ispraven, go zdogleda edna lastovi~ka i sleta vo trevata. Za sre}a, najmo}noto

su{testvo na svetot navreme se skri pod eden zelen list.

Ondrej Zimka

147

Analiza na tekst po dadeni pra{awa

Opredeli gi: temata, vremeto i mestoto opi{ani vo tekstot!

Kakov son sonil Ilko?

Na kogo go raska`al sonot?

[to mu ka`al Milko na Ilko?

Od kogo begale oblacite?

[to se slu~ilo so Ilko?

Zo{to Ilko se skril vo trevata?

Zada~a po nivoa

Izberi sam {to }e raboti{

1. Prepi{i gi re~enicite

{to gi ka`al Milko!

2. Preraska`i go tekstot!

3. Dramatiziraj go tekstot!

Gatanka

Nadaleku se pro~ul glas

kolkav veselnik sum jas.

So pesna svoja preku leto

razigruvam pole seto

Nasmej se!

TELE FALBAXI^E

Vakvo pismo ni isprati edno

tele:

– Sekoja ti ~est i slava, eve ti za

basna tema: <Od mojata majka -

krava, poubava majka nema."

Miho Atanasovski

Jazi~no kat~e Prepi{i gi konkretnite i apstraktnite imenki i odredi go rodot i brojot kaj imenkite.

148

KAVGA

Kavgata e lo{a rabota, a najlo{o e koga se karaat o~ite i racete. Eve kako e

toa kaj Lena. ]e se vrati Lena od u~ili{te, }e ja otvori ~itankata i }e pogledne

{to ima za doma{na zada~a.

Toga{ o~ite }e re~at:

‡ Lele, kolku ima za pi{uvawe! Nikoga{ nema da stigne{ seto ova da go

napi{e{!

A racete }e re~at:

‡ ]e se obideme! Zo{to da ne go napi{e{?

Za `al, Lena gi slu{a o~ite i gleda ispla{eno vo tetratkata, a vremeto si

vrvi. Koga po izvesno vreme, so vozdi{ka }e po~ne da pi{uva, vrednite race brgu

}e rabotat i pi{uvaweto odi lesno. No, se razbira, pak }e se zame{aat o~ite i }e

re~at:

‡ U{te mnogu ti ostana za pi{uvawe!

Lena ispla{eno gleda vo tetratkata, a vremeto u{te pobrgu minuva. Taka kaj

Lena postojano se karaat o~ite i racete, a toa, se razbira, ne e ubavo.

A kako e kaj mama? Kaj mama o~ite }e re~at:

149

– Mnogu ima za rabota, no brgu }e se zavr{i!

Racete }e dodadat:

– Sekako deka }e se zavr{i!

I taka o~ite i racete slo`no rabotat i na site im se ~ini deka mama lesno

si gi vr{i rabotite. Mo`ebi e navistina lesno, za{to nejzinite o~i i race ne se

karaat.

Kako e kaj baba? Kaj baba o~ite }e re~at:

– Mnogu ima rabota, no brgu }e se zavr{i!

Racete }e dodadat:

– Sekako deka }e se zavr{i!

Racete }e se obidat da im pomognat na o~ite, no na baba racete se stari i

izmoreni i ne mo`at da gi stignat o~ite i po~nuva kavgata. I kaj baba se karaat

o~ite i racete, no baba `ali poradi toa, za{to kavgata nikoga{ ne e ubava.

Slavka Maneva

Rabotata go krasi ~ovekot, a mrzata go gnasi!

Pro~itaj, razmisli, odgovori!

Kakov problem ima Lena?

[to pove}e $ odgovara na Lena da gi slu{a, o~ite ili racete?

Zo{to i kaj babata se javuva istiot problem?

[to bi se slu~ilo doma ako ovoj problem go ima i kaj mama?

Ti se slu~ilo li nekoga{ i ti da se ispla{i{ od nekoja rabota

{to treba da ja sraboti{? Kako postapuva{ toga{?

Zada~a

Raska`i usno, a potoa i pismeno kako se slo`uvaat

tvoite o~i i race. Naslovot izmisli go sam.

150

KRAL PRILI^NO MAL

Vo kralstvoto Golema [a{arma vladee{e eden kral. Pa sigurno, kral. A

ovoj kral, nare~en [a{arko, po cel den se bawal i toa zatoa {to sakal da ima

svila namesto ko`a. Toa malkucka e ~udno, neli?

No ako se znae deka ovoj kral bil vquben do u{i vo princezata Kadifka

^ojska, od kralstvoto Tekstilija, i deka taa izjavila deka }e se oma`i samo so

~ovek koj ima svilena ko`a, toga{ s# e jasno.

Kralot [a{arko zna~i ne bil {vrknat, ami – vquben. I taka, [a{arko

svoite kralski denovi gi minuva{e vo golemite kralski bazeni i od tamu gi

izdava{e svoite kralski naredbi, koi{to bea sekoga{, ova... kako da ka`eme, pa

bea prili~no vla`ni.

Kralot po cel den si pliva{e, se kape{e, nurka{e i potoa go bara{e

golemoto ogledalo za da vidi do kade stignal so svileeweto na ko`ata.

Za `al, toa ne samo {to ne ode{e lesno, ami be{e prili~no te{ko.

Zatoa, pak, eden kadifen i po malku esenski den, vo kralstvoto pristigna

poznatiot istra`uva~ na jabolka nare~en Deli{es Najumniot.

Toj vedna{ na negovoto kralsko viso~estvo mu ponudil pra{ok za svileewe

na ko`ata.

I toga{ ... ah, oh, uh!

– [to e, {to se slu~ilo!

– Stra{no! Stra{no! Najstra{no!

– Da ne si go {ina kralot levoto ramo!?

Desnoto!?

– Ne, ne, ne...

– E {to de!?

Oh, ah, ih, eh... aaaa – p~iha! Kralot se smalil za tri broja. Stanal kral, prili~no

mal vo odnos na svoeto kralstvo, koe{to be{e prili~no golemo.

Zo{to? Zatoa {to Deli{es Najumniot, po gre{ka, mesto vol{eben vo

bazenot rastvoril obi~en pra{ok za perewe.

151

A besen bil kralot mal. Mnogu besen. Ama, kolku mo`e da bide besen eden

tolku mal kral? Pa malku.

Lele, majko moja, kral pokus od svoeto kralstvo za celi tri broja!

A ~are!? Dali imalo ~are?

– Mora da ima. ^are mora da ima! – viknal i proviknal kralskiot minister

za iznao|awe ~are i drugi iznao|awa. Toj, vo imeto na kralot naredil, celoto

kralstvo da se smali to~no za tri broja.

Se nabavilo pra{ok. Se perelo po celi denovi i no}i, ama xabe.

Videl, – nevidel, kralot [a{arko mal, od taga u{te pove}e si se zbral, pa

si gi sobral svoite kralski partali i si oti{ol vo edna druga prikazna.

Svoeto kralstvo go ostavil isto kako porano, od bubalka do diva yverka site

so obi~na, prirodna merka.

Van~o Polazarevski

Analiza na poznat tekst:

Kade se slu~uva nastanot?

Za {to ni raska`uva pisatelot Van~o Polazarevski?

Koi likovi se sre}avaat vo tekstot?

Koi od upotrebenite zborovi za tebe se nepoznati?

Koi zborovi ti se sme{ni?

Od koi zborovi se izvedeni imiwata na likovite vo prikaznata?

Izvedi ime od: piperka, domat, kru{a... !

[to te nasmea najmnogu?

Koi drugi ~uvstva se pobudija dodeka go ~ita{e tekstot?

Zada~a po nivoa:

Sam izberi {to }e raboti{

1. Prerasaka`i go raskazot po dadenite para{awa:

Koj e kral vo kralstvoto Golema [a{arma?

Kade gi minuval denovite kralot [a{arko?

Zo{to kralot sakal svilena ko`a?

[to se slu~ilo po upotrebata na pra{okot?

Kakva naredba dal kralskiot minister? Kade si zaminal kralot?

2. Preraska`i go raskazot, so izmenet kraj!

3. Preraska`i go raskazot vo uloga na kralot!

152

GRADSKA BIBLIOTEKA

[TO ZBORUVAAT KNIGITE - PRIKAZNA VO SLIKI

Spored Nikola Drenovac

Nema nikoj da me

prelista, vo racete

da me zeme...

Prestanete da se `alite!

Ta, ete, tuka se decata.

Od nivnite veseli lica,

`elba za ~itawe zra~i!

A toa, sestri, za nas

od sre}a pove}e zna~i!

prikazni pesni enciklopedija

153

Da porazgovarame!

[to e pretstaveno na ilustracijata?

Koja e razlikata pome|u u~ili{na i gradska biblioteka?

Kolku pati ja posetuva{ u~ili{nata biblioteka, a kolku pati

gradskata biblioteka?

Znae{ li {to e enciklopedija? Ja koristi{ li?

Kakvi knigi saka{ da ~ita{?

Vodi{ li evidencija na pro~itanite knigi?

[to zapi{uva{ za sekoja pro~itana kniga?

Na kogo se `alele knigite (pesnite i prikaznite)? Od kogo?

Kakov e tvojot odnos kon knigata?

Ve`bi za izrazuvawe:

Dadenata strofa neka ti bide tema za raska`uvawe!

Prestanete da se `alite!

Ta, ete, tuka se decata!

Od nivnite veseli lica –

`elba za ~itawe zra~i!

A toa, sestri, za nas –

od sre}a pove}e zna~i! Koj mnogu ~ita – mnogu znae

Zapomni!

Enciklopedija e izvor na znaewa, kniga od koja mo`e{ da razjasni{

mnogu ne{ta koi ne ti se jasni ili ne gi znae{..

Eve nie od edna detska nau~na enciklopedija nau~ivme deka

Mese~inata ne sveti, nie ja gledame zatoa {to taa ja odbiva son~evata

svetlina. Prodol`i da istra`uva{, sigurno }e otkrie{ mnogu

interesni raboti za koi ne si znael!

154

GLAGOLI

Potseti se!

JA SPASIV PTICATA

Za vreme na odmorot izlegov vo u~ili{niot dvor. Nema veter. Ne vrne do`d.

Sneg u{te nema. Samo sonceto gree slabo, srame`livo, no gree...

Odedna{ gledam ma~ka kako se prikraduva otkaj ogradata. [to li demne?

Bev qubopiten. Vnimatelno trgnav kon nea. Odedna{ taa – op! Gledam vo

nejzinite zabi - ptica! Malo, bespomo{no vrap~ence!

Vedna{ ja zgrabiv ma~kata za opa{!

– Pu{ti ja pticata! – viknav. – Vedna{ pu{ti ja!

***

Pticata }e leta i ponatamu. Ma~orot }e `ali za zagubeniot plen. A jas }e

peam od radost zatoa {to ja spasiv pticata.

Spored Viktor Goqavkin

Istra`uva~ko ~itawe!

Pro~itaj go tekstot vo sebe i odgovori na pra{awata:

Koga se slu~uva dejstvoto? Kade se slu~uva?

Kakvo delo napravilo deteto?

Pronajdi gi zborovite so koi se iska`uva dejstvo, rabota ili

sostojba!

Zada~i:

Napi{i po dve re~enici vo koi }e ima glagoli koi iska`uvaat dejstvo

ili sostojba!

Zapomni:

Zborovi so koi se iska`uva dejstvo ili sostojba se vikaat glagoli.

Za jazikot

155

SEGA[NOST, MINATOST, IDNOST

Istra`uvaj!

Razgledaj ja ilustracijata i ka`i {to zabele`a!

Koga deteto u~elo od ~itankata za treto oddelenie?

Od koja ~itanka u~i sega?

Koga }e u~i od drugite ~itanki?

Zada~i:

1. Pro~itaj go tekstot ÂJa spasiv pticata". Pronajdi gi

glagolite i ka`i koj glagol poka`uva sega{nost, koj minatost, a koj

glagol poka`uva deka dejstvoto }e se vr{i vo idnina?

2. Odredi koga se izvr{uva dejstvoto vo re~enicite:

Marko i Mirko }e igraat fudbal.

Ilija i Filip sedat na klupata.

Darko vozel velosiped na igrali{teto.

Sega u~am od u~ebnikot za ~etvrto odd.

Od ovie }e u~am ponatamu.

Od ovoj

u~ebnik u~ev.

Za jazikot

4

156

POGRE[EN PODAROK

Kako dobar tatko, Nenad koga se vra}a od nekoj podale~en pat, }e donese

podarok na pomaloto i pogolemoto }erki~e.

Ovoj pat na pomalata $ kupi interesna barbika. Na pogolemata ubavo

avion~e.

Letot trae{e kratko. Dojde doma. [tom zayvoni, dvete }erki vo eden glas

svikaa:

– Tato, {to ni kupi?

– ^ekajte, tato da gi izmie racete, da ve gu{ne i potoa }e vi gi dadam

podarocite.

Po kratko vreme, dodeka devoj~iwata negoduvaa {to pobrgu da im gi dade

podarocite, Nenad so nasmevka im prijde i ja pra{a pomalata:

– Pogodi {to ti donese tato?

– Kukla.

– Bravo! Pogodi. Sega }e ti ja donesam.

Koga male~kata ja vide se izraduva i po~na da go gu{ka.

Potoa $ prijde na pogolemata }erka.

– Ajde, milo, pogodi {to ti donese tato?

– Kow~e.

157

Nenad se vxa{i.

– Kako kow~e. Kaj mo`e kow~e da se donese so avion.

– Jas za toa ni{to ne znam. Jas o~ekuvav kow~e.

– Tato ti kupi avion~e. Samo da vidi{ kolku e li~no.

– Jas sakam kow~e, a ne avion~e.

Nenad se rasta`i. @enata go uspokojuva{e, no toj taa no} ne zaspa.

Eden den otidoa na gosti v selo.

Koga vlegoa vo seloto, pogledni v desno, pogledni v levo, o~iwata im

zaigraa veselo po livadite, po nivite, kraj me|ite, kraj {umi~kite, jagniwata,

prasiwata, piliwata, `ivo i razigrano e nasekade.

– Ene kow~e! svika pogolemoto devoj~e, se razveseli. Kow~eto si {eta{e

po dvorot....

Tome Momirovski

Da porazgovarame:

Opredeli ja temata, vremeto i mestoto na opi{aniot nastan!

[to im donese tatkoto na }erki~ite?

Koj ne be{e zadovolen od podarokot?

[to sakala pogolemata }erka?

Kako go ocenuva{ odnesuvaweto na pogolemoto devoj~e?

Kako se ~uvstvuval tatkoto?

[to trebalo da napravi devoj~eto koga videlo deka

podarokot e pogre{en?

Koga se roditelite na pat, {to vi e najva`no?

Zada~a:

Raska`uvawe so daden po~etok

Raskazot ne e zavr{en. Zemi ja poslednata re~enica ÂKow~eto

si {eta{e po dvorot" kako naslov, i raska`uvaj. napravi nova

prikazna (vtor del na raskazot)!

Jazi~no kat~e Pronajdi gi glagolite vo raskazot i opredeli vo koe vreme e vr{eno dejstvieto.

158

RE^ENICA

Potseti se!

ISPREVRTENA PRIKAZNA

Samo {to izgrea rid~eto odzad sonceto, a krevetot ripna od

{irokople}niot ~i~ko, gi pikna opincite vo nozete, ja stavi glavata na kapata i ja

otvori ku}ata na vratata.

Izvadok od raskaz Branko ]opi}

Zboruvaj i pi{uvaj jasno - da te razbere sekoj!

Z A B B D \ E @ I

B R S L O G L A S

O P R S T ] U F H

R E ^ E N I C A X

R E ^ E N I C A X

Pronajdi gi zborovite:

re~enica, zbor, glas, slog (horizontalno i vertikalno).

Pro~itaj, razmisli, odgovori!

[to razbra od pro~itaniot tekst? Zo{to ne razbra ni{to?

Kakvo zna~ewe ima pravilniot red na zborovite vo re~enicite?

[to e re~enica?

Zada~i:

1. Sredi ja isprevrtenata re~enica da stane celina so koja {to se

iska`uva nekoja misla i zapi{i ja vo tetratkata!

2. Napi{i po dve re~enici: raskazni, pra{alni i izvi~ni!

Zapomni! Govorna ili pismena celina so koja {to e iska`ana

edna zavr{ena misla se vika re~enica.

RAZBROJALKA

– Kaj izbegal

Zajko mal?

– V temna gora!

– I {to pravel

Zajko mal?

– Grizel kora,

liko dral!

– I likoto

kaj go skril?

– Pod star eden

trupec gnil!

– I od tamu koj go zel?

– Edno dete, eden smel

Radion! – Ajde, von!

Od narodnoto rusko

tvore{tvo za deca

Za jazikot

159

PODMET I PRIROK VO RE^ENICATA

1. Vo klupata pred Pero sedi Mira. Taa si vrza pandelka na pletenkata.

Pero misli kako da ja povle~e Mira za pletenkata. U~itelkata ja povika

Mira. Mira izleze na tabla. Pero go kroi planot za pandelkata. Ne misli na

zada~ite. U~itelkata go povika i Pero. Toj samo mol~i.

2. [turecot sviri violina.

[turecot sviri.

[turecot violina.

3. [turecot sedna pred vrata. Razmisluva. Razmisluva... Ja zede violinata.

Ja namesti na vratot. Svire{e najubavo dotoga{.

Istra`uva~ko ~itawe

Pro~itaj gi vnimatelno tekstovite eden po eden. Obrni

vnimanie na sekoja re~enica:

Koj ja vr{i rabotata i kakva rabota vr{i!

Da porazgovarame!

Koj sedi vo klupata pred Pero? (Pred Pero sedi Mira.)

[to pravi Mira? (Mira sedi.)

Koj stavi pandelka na pletenkata?

Koj misle{e da ja povle~e za pletenkata Mira?

[to prave{e Pero?

Dali mo`e da bide re~enica: [turecot violina?

Do kakov zaklu~ok dojde so tretata grupa re~enici?

Koj razmisluva? Koj ja zede violinata?

Za jazikot

160

PODMET ( Koj?) PRIROK ([to pravi?)

1. Mira sedi

2. [turecot sviri

3. ? svire{e

3. ? razmisluva

Koj go vr{i dejstvoto? Kakvo dejstvo vr{i?

Zada~i za ve`bi:

Zaedno so nastavnikot izberi tekst od u~ebnikot, napravi tabela kako

{to e prikazot, i vnesi gi podmetot i prirokot od sekoja re~enica.

Zapomni!

Zborovite koi ka`uvaat koj go vr{i dejstvoto, ili za kogo se zboruva vo

re~enicata se vikaat podmet.

Zborovite koi ka`uvaat {to pravi podmetot se vikaat prirok.

Zapomni!

Sekoja re~enica mora da ima prirok.

Re~enicata mo`e da nema podmet. Ako podmetot e spomnat vo prethodnite

re~enici, }e znaeme za kogo stanuva zbor, koj go vr{i dejstvoto.

Yidarot yida.

vr{itel na dejstvo

dejstvo

161

PADNA SNEG

Mirko stanal rano. Nekakva ~udna svetlina vlegla vo sobata. A od

svetlinata, negovata soba kako da se pro{irila. Toj skoknal od postelata i

zastanal kaj prozorecot.

– Padnal sneg! Padnal sneg! - izvikal Mirko.

Majka mu vlegla vo sobata.

– [to e, Mirko? Zo{to stoi{ pokraj prozorecot?

Sinot $ rekol:

– Mamo, do{la vistinska zima!

A snegot vee li vee! Golemi, gusti snegulki brzaat kon zemjata. Nemirnoto

kutre si igra so niv. Belite yvezdi~ki se sudiraat vo vozduhot. Kro{nite na

drvjata se trupaat so bel pokriva~. Pticite stojat pod streite.

Silno vee snegot. Zemjata sjae. Zanesen kraj prozorecot Mirko go nabquduva

tancot na snegulkite.

Nedela e. Naskoro }e dojdat negovite drugari. Za mig na ulicata }e napravat

eden golem Sne{ko. Crnite jagleni o~i }e gledaat vo razigranite deca. ]e

poletaat sankite na bregot.

Jazi~no kat~e

PROVERI [TO SI NAU^IL

Istra`uva~ko ~itawe:

Pro~itaj go vnimatelno raskazot, a potoa vo tetratkata:

1. Prepi{i po edna: raskazna, izvi~na i pra{alna re~enica.

2. Prepi{i tri re~enici po tvoj izbor, vo koi{to }e gi ozna~i{

podmetot i prirokot.

3. Pronajdi gi imenkite i opredeli vo koj rod i broj se.

4. Vo posebni grafi postavi gi op{tite i sopstvenite imenki!

5. Pronajdi gi opisnite pridavki.

6. Prepi{i gi i glagolite {to poka`uvaat: sega{nost, minatost i

idnost.

162

IZNENADUVAWE Avtobusot se dotrkala po patot, vnimatelno svrte na vratata i zastana.

Voza~ot izleguva i vnimatelno gi prifa}a devoj~iwata koi iskoknuvaat od

avtobusot, edno po drugo. No, ne samo devoj~iwata, tuku i kuferite, i ~antite, i

ko{nicite, i }esite i platnenite ku~iwa, i mantilite za do`d, i rancite, i

termosite, i zavitkanite volneni }ebiwa; i slikovnicite i herbariumite, i

mre`ite za peperutki – raznoviden baga`.

Na krajot, zaedno so svojot baga`, na vratata se pojavi i dvaesettoto devoj~e.

Devoj~e so seriozen izgled. Voza~ot podgotveno gi krena racete. Maloto odmavna

so glevata, taka {to dvete pletenki se zatresoa.

– Blagodaram, ne treba, – re~e u~tivo i se simna, pa nasmevnuvaj}i se

zbuneto, pogledna naokolu. Odedna{ gi okokori o~ite. Vko~aneto gleda{e vo

Lujza. Sega i ova gi okokori o~ite. Prestra{eno gleda vo novoto devoj~e.

Drugite deca i gospo|a Ulrika v~udovideno gledaa tu vo ednata tu vo

drugata. Voza~ot ja simna kapata, se po~e{a po glavata, a ustata ne be{e vo

sostojba da ja zatvori. A zo{to?

Lujza i Ânovata" tolku li~at edna na druga, {to mo`ete da gi pome{ate koja

e koja. Ednata, vpro~em, ima dolgi lokni, a drugata tvrdo spleteni pletenki – no

toa, vsu{nost e edinstvenata razlika...

Izvadok od knigata ÂDvojnata Lota" Erih Kesner

Zada~a: Od u~ili{nata biblioteka zemi ja knigata ÂDvojnata Lota" i pro~itaj ja. Razgovaraj za sodr`inata.

163

PO PRO^ITANA KNIGA DVOJNATA LOTA od Erih Kestner

RE^ENICA (opi{uva za {to se zboruva)

@ivotot na dve blizna~ki {to rastat kako deca na razvedeni roditeli.

FRAZA ( ka`uva ne{to va`no)

Povtorno povrzuvawe na semejstvoto

EDEN ZBOR (go izrazuva zna~eweto na zborot ili osnovnata tema)

Semejstvo

SIMBOL ili SKICA (crta pretstava za sodr`inata)

BOJA (izrazuva predizvikani raspolo`enija ili ~uvstva)

DOPOLNI: Edna od najdobrite raboti e ...( poraka)

Ostvaruvawe na skrienata `elba na dvete blizna~ki - zaedni~ki dom i zaedni~ki roditeli.

I ovaa tehnika, kako i drugite, e nameneta za onie {to sakaat da istra`uvaat.

TEHNIKA - SKELETEN PRIKAZ Nezadol`itelno nau~i pove}e

164

PITA SO JABOLKA

Toj den, pokraj ubavite raboti se slu~i i edno neprijatno zdravstveno

iznenaduvawe. Levata nozdra od nosot $ pravi ~aj od boliva~ na Desnata nozdra i

ja tera da pie i da di{i nad pareata.

– ]e ti se otvorat site cev~iwa i kanal~iwa – ja kura`i so {ega.

Toa utro prvin se razbudi Levata nozdra i namirisa ne{to mo{ne, mo{ne

prijatno. Duri, ~udesno! Otide vedna{ vo kujnata i tamu najde tav~e polno pita so

jabolka. Tuka nema kolebawe, nitu pak nekoe dlaboko razmisluvawe. I so u{te

nerasoneti o~iwa mo`e da se jade. Samo dve par~iwa. Se razbira, ednoto za sestra

si, Desnata nozdra.

– Stanuvaj, mrzo edna. Pomirisaj {to ti nosam?

– [to e ova? Pita so praz. Ili so zelka?

– More kakva zelka! [to ti e tebe, – se luti Levata nozdra. – Se {eguva{

ili ne si tokmu.

– Ne sum tokmu, odgovara Desnata nozdra. Zagrizuva od pitata, no ne znae

{to stavila v usta. A duri i ne $ se jade.

– Jasno! Jasno! – se luti Levata nozdra.

[to e ova/

pita so... Pomirisaj {to ti donesov...

165

– Ima{ supernastinka ili nekoj grip. Zatnata si i ne ~uvstvuva{ nikakov

miris. Taka li e? E, {tom e taka – vozdivnuva Levata nozdra – {tom e taka, go

gubi{ i apetitot. I, {to pravime? Da se prostime od zdravjeto!

Taka ja prekoruva svojata sestra i $ go podgotvuva ~ajot od boliva~.

– O mi se pu{ti. Mi olesna. Lele, kakva pita so jabolka! Zarem e mo`no. Daj

vamu!...

Cane Andreevski

Da porazgovarame!

[to e ~udno vo ovoj raskaz?

Zo{to go zagubila apetitot Desnata nozdra?

So {to ja lekuvala sestra $?

Kako ve lekuvaat va{ite majki?

Dali e ubavo da se zemaat lekovi vedna{, samo za obi~ni

nastinki, koga prirodata ni dava tolku mnogu bilki {to

lekuvaat?

Zada~a:

Neka ti bide model ovoj tekst, a ti izmisli nov tekst za drugi delovi na

tvoeto telo!

Gatanki: Beli {atki pod strea le`at.

Golo tele v jasli le`i.

Dve vetki na eden trup.

Na edna buka dve ogledala.

Polna pe{tera so klinci.

ve|i

o~i

zabi

usta

jazik

166

BROEVI GLAVNI (OSNOVNI) I REDNI BROEVI

Potseti se!

MILENI^IWATA NA JANA

1. Jana ima edno ku~e, dve ma~ki, tri gulap~iwa i sedum beli gluv~iwa.

Taa redovno se gri`i za niv. Im dava hrana, im gi ~isti `iveali{tata. Gi

{eta.

Eden den mora{e da zamine na pat. Za ~etiri dena treba{e da obezbedi

zamena. Nekoj mora da se gri`i za `ivotnite.

2. Prviot den $ go doveri na Anastasija, vtoriot na @arko, tretiot den na

Boban. Ostana ~etvrtiot den. Jana e zagri`ena.

- ^etvrtiot den e moj! - se javi Simona. - Jas }e se gri`am.

Jana zamina spokojna na pat.

Pro~itaj, razmisli, potseti se i razgovaraj!

Za {to se zboruva vo prviot del od tekstot?

Koj e glavniot lik vo nego?

Koi se sporedni likovi?

Pro~itaj gi zatemnetite zborovi od prviot del na raskazot!

[to poka`uvaat tie?

Kolku gulabi, i kolku gluv~iwa imala Jana?

Kolku u~enici ima vo tvoeto oddelenie?

Zo{to slu`at broevite?

Zapomni:

Zborovi koi ozna~uvaat koli~estvo ( kolku na broj ima ne{to) se

vikaat broevi. Broevite od 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0 se glavni ili osnovni broevi .

Za jazikot

167

GATANKI

1. Eden stava, vtor pie, tret raste. ------------------

2. Osameno drvo

Na drvoto dvanaeset granki; --------------------------------

Na sekoja granka ~etiri gnezda; -------------------------------

Vo sekoe gnezdo po sedum ptici; -------------------------------

Sekoja znae po dvaeset i ~etiri pesni. -----------------------

( 1. do`d, zemja, rastenije; 2. godina, sedmici vo mesec, sedmica, den i no})

Zada~i:

Od broevite 1 i 5 mo`e da se napravat broevite 15 i 51.

Napi{i gi broevite so zborovi!

Koi broevi }e gi napravi{ od : 1 i 1 od 2 i 9 od 7 i 1?

Pro~itaj gi zatemnetite zborovi od vtoriot del na tekstot!

[to poka`uvaat tie?

Zada~a:

Zapi{i gi rednite broevi i imiwata na drugar~iwata od tvojata redica!

Napi{i gi so zborovi broevite: 14, 11, 96, 49, 431

Od dadenite broevi napi{i redni broevi: 3, 7, 38, 59.

Spored godinite, koj reden broj go ima{ ti vo semejstvoto?

Zapomni:

Zborovite koi poka`uvaat kako stojat ne{tata po red se redni broevi.

Pra{awa so sme{ni odgovori:

Edna `ena odela vo Skopje. Sproti nea idele tri deca. Tie

nosele po edno torbi~e, a vo torbi~eto po edno ma~e.

Kolkumina odele za Skopje?

( Za Skopje odela samo `enata. Site drugi odele vo sprotiven pravec)

168

IZGOVARAWE I PI[UVAWE NA BROEVITE

Ve`bi:

Pro~itaj gi re~enicite. Pravilno izgovori gi broevite {to se

napi{ani, a potoa prepi{i gi re~enicite vo tetratkata.

Broevite zapi{i gi so zborovi!

Makedonija dobi nezavisnost vo 1990 god.

Skopje e razru{eno od golem zemjotres vo 1963 god.

Vo bazenot ima{e 235 ribi.

Baba slavi 72 rodenden.

Milka e 103 na red.

Milka ima 200 denari, a Marko 300 denari. Kolku denari vkupno imaat dvajcata?

Zada~a:

Pro~itaj:

Na ilustracijata ima: 1 ku}a, 1 drvo od 99 god. Na drvoto ima 217

granki. Ku}ata e izgradena 1653 god.

1653 g.

Za jazikot

169

BROEVI ZA ISKA@UVAWE NA PRIBLI@NA BROJNOST

Gatanka

Edna glava a stotina kapi. -------------------

Da porazgovarame

Kolku kup~iwa drva ima na slikata?

Kolku drva ima sekoe kup~e?

Mo`e li to~no da ka`e{ po kolku drva ima vo sekoe kup~e?

Ka`i pribli`no?

Kolku drvja ima na tvojata ulica?

Ako ne si siguren, ka`i pribli`no!

Zapomni!

Koga ne si siguren za to~nosta na nekoja brojnost, a si blisku do

to~nosta, se vika pribli`na brojnost.

Za jazikot

170

JUNACI I NASTANI OD NA[ETO MINATO

PESNA ZA GOCE

Proklrta da e taa raka

{to kur{um istrela,

{to snaga mu rastrgna,

{to krv juna~ka razlea.

Site majki se rasplakaa,

site planini `alea,

mil sin zagubija,

du{mani go ubija.

Cela zemja v bol se zavi,

za junakot svoj `ali.

Koj li sega }e n# vodi!

Majka takov sin ne }e rodi.

Ne! Goce `iv e u{te,

go slu{am i jas, i toj, i ti.

Ve~no }e `ivee vo nas,

vo pesni i stihovi.

Julijana Zoksimovska

Da porazgovarame! Za kogo se zboruva vo pesnata?

Kolku poetski sliki ima vo

pesnata? Opi{i gi!

[to znae{ za Goce Del~ev?

Za koi drugi junaci od na{eto

minato si slu{nal?

Zapej ako znae{ pesna za Goce!

Zada~a:

Poseti spomenik na Goce Del~ev.

Iskoristi go znaeweto od

predmetot op{testvo i

pro~itanite pesni i raskazi za

nego, a potoa sostavi raskaz ili

pesna za Goce!

Raspra{aj se i, ako ima, poseti gi

kulturnite i istoriskite

spomenici vo tvojot kraj. Nabavi

sliki ili fotografii, zapisi i

koristi gi na ~asovite po

makedonski jazik i na ~asot po

op{testvo.

171

SIRMA VOJVODA

Deka se ~ulo, videlo,

moma vojvoda da bidit,

na sedumdeset sejmeni,

na tie gori zeleni,

na tija vodi studeni?

Moma im vele, govore:

‡ Tova sos qudba ne bivat!

Zemete prsten od r'ka,

vrzete prsten na buka,

frlejte redum na ni{an;

koj }e udarit prstenot,

toj }e si bidet vojvoda

i mene }e me }erdosat.

Site frlija so redum,

nikoj mi prsten ne udri.

Moma si vele, govore:

‡ Podaj mi, ~au{, pu{kata!

Pu{kata pukna od r'ka,

padna mi prsten od buka.

Pak moma vele, govore:

‡ Zemejte, kamen frlejte,

koj }e me mene natfrlit,

toj mene neka }erdosat,

toj mlad vojvoda da bidet.

Site mi redum frlaja,

nikoj si kamen ne natfrli;

Sirma mi kamen natfrli

deset ~ekori potamo.

I sedumdeset dru`ina

odbra Sirma – vojvoda. Makedonska narodna pesna

Pesnata nema da ja u~i{ napamet.

Taa e samo da ti ka`e za minatoto

na tvojata zemja. Za junacite koi gi

dadoa svoite `ivoti za slobodna

Makedonija.

Zada~i:

1. Nau~i edna narodna pesna

za na{eto minato!

2. Od bibliotekata zemi

kniga za u~estvoto na tvojot

kraj vo borbata protiv

osmanliskoto ropstvo!

172

PEČALBA Sekoj den maloto dete Trajče go paseše konjčeto Dorčo po selskite livadi. Dorčo beše

mnogu mirno konjče. Dopuštaše Trajče da mu se kačuva, da igra so nego, da trča po livadite i

bea najdobri drugari.

Tatko mu na Trajčeta, selanecot Tane, dvapati nedelno odeše vo Karaorman, bereše drva

i gi prodavaše vo Struga i Ohrid.

No, ete, nastapija teški i mačni godini, neplodni godini i vojni. Luġeto počnaa da odat na

pečalba.

Eden den so mnogu drugi selani od Mackovo, trgna da odi na pečalba vo Belgrad i tatko

mu na Trajčeta, Tane.

Trajče i majka mu go ispratija duri do krajot na seloto. Toj gi pregrna, izbaci i trgna...

– Koga }e se vrati!?...

Izvadok od „Volšebnoto samarče” Vančo Nikoleski

Jazi~no kat~e

Napravi si samokontrola

Pronajdi gi imenkite vo izvadokot od romanot i podredi gi:

op{ti, sopstveni; konkretni i apstraktni!

Pronajdi gi glagolite i podredi gi spored toa koga e izvr{eno

dejstvoto: vo sega{nost, vo minatost ili vo idnina!

Izvr{enata zada~a proveri ja so drugar~eto. Razgovarajte na ~as!

Da porazgovarame

Spored naslovot, odredi ja temata i razgovaraj za sodr`inata!

Mediumska kultura

Zaedno so nastavnikot pogledaj go filmot ÂVol{ebnoto

samar~e" i opi{i go likot na Traj~e!

<Tu|inata pusta da ostane!"

Literaturno kat~e

Pro~itaj go romanot, a potoa napravi sodr`inska razrabotka!

173

EDNA TATKOVINA IMA[

Letni, sokole letni,

vo prostorot sloboden i {irok

i pak vrati se tuka,

vo moeto toplo krilo.

Letni, no pak vrati se

na moeto toplo ramo

i zapomni deka ima{

edna tatkovina samo.

[ukri Ramo

Odi kade odi{, no doma vrati se!

Da porazgovarame!

Sokolot e simbol na slobodata,

na viso~inite...

Simboli na edna dr`ava se grbot

i znameto!

Kako se vika na{ata tatkovina?

Koga Makedonija dobi

nezavisnost?

Opi{i gi grbot i znameto na

na{ata dr`ava!

U{te so koja druga ptica mo`e{

da ja sporeduva{ slobodata?

So koe drugo `ivo su{testvo?

Koga e najsre}en ~ovekot?

Pro~itaj, razmisli i

razgovaraj!

Pesnata nema da ja u~i{

napamet. Taa e samo da ti ka`e za

minatoto na tvojata zemja. Za

junacite - ma`i i `eni.

Zada~a

Nau~i edna narodna pesna za

Ve`bi za izrazuvawe

<Letni, no pak vrati se

na moeto toplo ramo

i zapomni deka ima{

edna tatkovina samo".

Zada~a

Nau~i ja pesnata napamet,

a potoa prepi{i ja so

latini~no pismo.

Ma ke

do ni ja

174

SILATA ZA NIKOJ NE E MILA

Silata za nikoj ne e mila.

Nad silata isto ima sila.

Nad dzverkata isto ima dzverka.

Koja čeka, koja merka.

I nad stapot ima stap.

Nad lutiot ušte polut svat.

Nad školoto ima učenik.

Od silniot ima posilnik.

Ljubivoe Ršumovi}

Da porazgovarame!

Koj e posilen od tebe?

Od kogo si posilen ti?

Koga treba da ja upotrebuva{

svojata sila?

Koga si lut nekomu, {to treba da

pravi{?

Literaturno kat~e

Pronajdi ja rimata vo pesnata!

Pronajdi gi zborovite koi imaat isto

ili sli~no zna~ewe so zborot mila!

Nau~i ja pesnata napamet!

ZO[TO?

175

DETSKI I DNEVEN PE^AT

Da porazgovarame!

Koe detsko spisanie go ~ita{?

Koi rubriki ti se najinteresni?

Do kakvi informacii doa|a{ ~itaj}i go tvojot vesnik?

Koi od dnevnite vesnici ima{ mo`nost da gi ~ita{?

Koi rubriki gi ~ita{ od dnevniot pe~at?

Gi koristi{ li zabavnite rubriki?

[to ti se dopa|a najmnogu od niv?

-КОЛИБРИ-

176

POTSETI SE [TO SI NAU^IL

JAZIK

gramatika

broevi: glavni i redni; pravilno izgovarawe i pi{uvawe na

broevite so pribli`na brojnost; glagoli: sega{nost, minatost i idnost;

re~enica-podmet i prirok vo re~enicata

analiza na prozni i poetski tekstovi...raska`uvawe, preraska`uvawe...

izrazno

~itawe

proza bajki, raskazi, basni

^ITAWE

dramsko

~itawe

IZRAZUVAWE I TVOREWE

poezija (pesni)

usno izrazuvawe pismeno izrazuvawe

ve`bi

sporeduvawe

pravopis

MEDIUMSKA KULTURA

film, teatar, gradska biblioteka; detski pe~at

TEHNIKA –PETORED

TEHNIKA – GROZD

Nezadol`itelno nau~i pove}e

TEHNIKA – SKELET

ve`bi sega{nost,

minatost i idnost is

177

Ajde, ajde povelete, ajde site star i mlad

na balovi i sedenki

vo poznatiot Skaznograd.

Pre~ekori{ li ~ekor samo }e gi sretne{ toga{ v~as Sne`ana i xuxiwata, Crvenkapa i Dedo Mraz. ]e ja najde{ tamu u{te Trnoru{ka v dlabok son

{to od princot – sudeniot

~eka bakne` – svadben yvon. *** Pa zatoa ajde, ajde, povelete star i mlad ve ~ekaat trista ~uda vo poznatiot Skaznograd!

Lisicata pozdrav prati:

Vo Basnograd sekoj da svrati,

vo nego ~udni slu~ki ima

i vo leto i vo zima.

Kralot Lav gosti kani

Volkot stado ovci brani

Elenot rogovite si gi fali

Zajko i @elkata odat na trka,

a jas znam sto i edna frka.

Pesot star senka jade.

Dedo Medo medot go krade...

^ovekot mudro gi gleda i slu{a:

site vie kako i mnogu lu|e

gre{ni ste, gre{ni do gu{a.

Makedonka Jan~evska

178

LAVOT, LEOPARDOT I LISICATA

Vo damne{ni vremiwa, leopardot bil sultan i vladeel so `ivotinskoto

carstvo. A golem vezir, prv ~ovek vo carstvoto, vedna{ do sultanot, bilo

`ivotnoto {to se istaknuvalo so svojata itrina i snaodlivost, a toa bila

lisicata.

Eden den leopardot ja povikal lisicata kaj sebe.

– Ka`i mi, liske, dali e vistina ona {to se zboruva deka vo {umata raste

sinot na lavot i deka toj eden den }e stane silen i }e mi go zeme carstvoto?

– Vistina e – potvrdila lisicata. – Zaradi toa mislam deka sega treba da se

sprijatelime so lav~eto, da go nadgleduvame kako raste i da bideme na {trek – {to

raboti i so kogo se dru`i, da ne mu dozvolime brzo da zajakne i da stane mo}en , pa...

I lisicata prodol`ila da go sovetuva leopardot. A toj pak, za svoeto

slavoqubie, samo slu{al i vo sebe si mislel:

179

– Mene nikoj ni{to ne mi mo`e, ae edno obi~no lav~e! Jas sum sultan,

najsilen i najumen vladetel vo celoto carstvo! Lisicata ve}e mi zdodea so svoite

soveti!

– Utre }e razmislime i }e re{ime {to }e storime - $ veti leopardot na

lisicata . – Odi si, ve}e ne si mi potrebna!

Lisicata sfatila deka popusto go sovetuva leopardot i si zaminala.

No lavot rasnel i porasnal.

Eden den so svojata sila i re{itelnost go prisvoil ona {to mu pripa|alo.

Leopardot moral da mu go otstapi sultanskoto mesto. Lavot sednal na

prestolot i se proglasil za car na site `ivotni.

Lafonten

Literaturno kat~e

Razgovaraj za skaznite (bajkite)!

Analiza na tekst

Opredeli ja temata, mestoto i vremeto na nastanot!

Koi se glavni akteri vo skaznata?

Nau~eni sme za lisicata da ~itame deka e mnogu itra i sekoga{

pobedni~ka. Kako kakva e prika`ana sega?

Koi osobini gi prepozna kaj leopardot?

A kaj lavot?

[to te pou~uva skaznata?

Vo oddelenieto izbirate pretsedatel na oddelenieto. Kakov

drugar izbirame?

Mo`e li toj sam da vospostavi red vo oddelenieto i u~ili{teto?

Koj drug e odgovoren za redot vo oddelenieto?

Jazi~no kat~e Zborovite: leopard, rasnel i re{itelnost podeli gi na slogovi. Za sekoj zbor vo tabela napi{i gi soglaskite i samoglaskite

180

SONOT NA E[KO

[u – {u – {u! [umoli veterot vo grankite na jasikite i brezite. Raznesuva

crveni, `olti i suvi lisja.

E`ot saka da spie, vreme mu e ve}e, no nikako ne mo`e da napravi ku}i~ka od

lisja. Veterot v ~as gi kreva i gi raznesuva niz {umata.

No e`ot e neumoren, za{to saka meka topla ku}i~ka od svenati lisja.

Rabote{e e{ko, desetina, dvaesetina pati se vra}a{e, nose{e lisja zadenati

na svojot bockav grb. I, ete, ku}i~kata be{e gotova.

E{ko }e si legne i }e spie s# do prolet. Popusto veterot }e sviri, }e tr~a

okolu grmu{kata pod koja e`ot zaspal.

– Dobro }e bide da zarosi malku. Podobro }e spijam – pomislil e`ot.

Toga{ se odronila edna kapka, pet, deset, stotici... Vo {umata se stemni.

Be{e toa vistinsko vreme za spiewe.

Tiho romore{e esenskiot do`d, a e`ot slatko, slatko spie{e...

E{ref Berbi}

NASMEJ SE

– Tatkoto go pra{al To{o:

– Kakvi ti se ocenkite, sinko?

– Pa, mar{iraat, tato!

– [to zboruva{?

– Paa ... }e vidi{ vo dnevnikot. Vaka izgledaat: eden, dva, eden, dva...

Istra`uva~ko ~itawe

Pro~itaj go vnimatelno tekstot.

1. Pronajdi gi glagolite i podredi gi vo grafite vo

rabotnite listovi! ( sega{nost, minatost i idnost.)

2. Dali se isplati upornosta?

181

POU^NI BASNI

MAGARETO VO LAVOVSKA KO@A

Eden den magareto na{lo ko`a od lav i re{ilo da ja oble~e za da gi pla{i

drugite `ivotni. Taka i bilo, site `ivotni {to go videle, izbegale. Za sre}a,

naletal na Labrador, koj zabele`al deka pod ko`ata izleguvaat dolgi u{i i go

skr{il od }otek magareto poradi stravot {to mu go priredil.

Lafonten

Ne obiduvaj se da bide{ ne{to {to ne si.

LAVOT I DIVOTO MAGARE

Lavot i divoto magare se zdru`ile da lovat zaedno. Lavot ja koristel svojata

sila, a magareto kopitata. Koga zavr{ile, lavot go podelil plenot na tri dela i

rekol:

– Prviot del e moj za{to sum kral; vtoriot del za{to ti bev partner, a

tretiot del podobro da si odi{ i da zaboravi{ na nego ako ne saka{ i ti lo{o da

pomine{.

Ezop

Podobro da se dru`i{ so tie {to ti se sli~ni, za{to mo}nite mo`at

da te iskoristat.

TROJCA PLA^KOVCI

– Kolku e lo{o, – viknala majmunkata – {to nemam opa{ka!

– Kolku mi e te{ko {to sum bez rogovi! – odvratilo magareto.

Krtot prodol`il po niv i rekol:

– Jas treba najmnogu da se `alam zatoa {to nemam o~i.

Ne nerviraj se poradi tvojata sudbina, za{to drugite mo`at u{te pove}e da

se `alat za svojata.

Harcenbu{

Nikoj na svetot ne e sovr{en.

182

KAKO NASTANALA GUGUTKATA

Edna{ vo o~ite na edna ubavica sakal da se ogleda nekoj ubavec. So nasmevka

$ se dobli`il na devojkata, ja poglednal i $ rekol:

– Da si go vidam likot tamu kade {to na sonceto mu e najslatko da bide

zarobeno.

Ubavicata, zali~uvaj}i na biserna svetlina, mu odgovorila:

– Sonceto nikoj ne mo`e da go zarobi. Od nego mo`e da vleze vo okoto samo

ronka, isto kako monistoto vo mojot |erdan {to e biserna ronka.

Mom~eto toga{ se dobli`ilo do |erdanot na devojkata i se zagledalo vo

edno monisto.

– Likata moja neka ostane vo ova zrno za da se se}ava{ na mene,– se

oddale~ilo mom~eto kako miris od jorgovan.

Ubavicata se nasmevnala nebare biser se nasmevnuva. Ne potr~ala po

mom~eto {to si odelo, ama zapeala, mislej}i deka pesnata }e go vrati. Pesnata

poletala kako razvigor, no ne $ go vratila sakanoto srce.

Toga{ taa ta`no poglednala vo sonceto i rekla:

– O, sonce, svetlino na sonuva~ite! Prestori me vo ne`na ptica za da go

najdam sakaniot {to li~i na tvojot zrak. Daj mi pesna {to }e ja peam samo jas, ta po

pesnata da me prepoznae i po letot moj!

Istra`uva~ko ~itawe

Pro~itaj go

tekstot izrazno i

razmisli {to e

vistinito, a {to

ne. Kako se vikaat

ovie tekstovi?

183

Sonceto $ ja ispolnilo `elbata na mladata devojka. Ja pretvorilo vo

gugutka. Okolu vratot i obesilo crn |erdan na taga, a vo srceto vsadilo gugawe, cel

den da guga i da se javuva so pesna i taka da si go pronajde mom~eto.

No, dali go na{la, {tom s# u{te guga po cel den?

Zvonimir Stojanovi}

KOPNE@ PO UBAVOTO

Vo gradinata {arena ptica od grloto razleva pesna ~ista kako srma.

Princezata ja slu{a, pa so celoto svoe telo kopnee da stane ptica.

– Da go imam tvojot srebren glas i tvoite lesni krilja, vo oblacite }e svijam

gnezdo!

– Ne mami se po mojot glas i po moite krilja! Ti spie{ vo meka postela, a

mene me bockaat trwa. Tebe te ~eka svetlata kruna, a mene me demne vrv na ostra

strela.

Stara elinska prikazna

Ne e zlato s# {to sveti!

Da porazgovarame! Odredi ja temata, mestoto i vremeto na nastanot!

Kade sakal da se ogleda ubavecot?

Kako sakala devojkata da go stigne mom~eto {to si odelo?

[to go zamolila ubavicata sonceto?

Zo{to gugutkata s# u{te guga?

Koja druga legenda si ja pro~ital?

Jazi~no kat~e Proveri kolku znae{ za pridavkite!

Zada~a

Poseti ja bibliotekata, zemi kniga

so legendi, vo koja e opi{ano kako

nastanalo nekoe drugo `ivotno,

pro~itaj ja, a potoa raska`i im ja na

drugar~iwata!

Zbogati go re~nikot

So pomo{ na sodr`inata na

tekstot ili so drugar~iwata

objasni go zborot nebare!

184

PRIKAZNA ZA XUXETO TRILEVIP

Se slu~ilo, mnogu odamna. Edna devojka, {etaj}i se niz {umata, glasno si

zboruvala sama so sebe. Ne setila deka zad nea javal princot i ja slu{nal.

Princot ja zapra{al {to $ zna~at zborovite, a taa ne mislej}i mnogu, rekla:

– Pa, deka mo`am da ispredam dvaeset vretena predivo za edna no}.

Devojkata, se razbira, izla`ala, no princot $ poveruval. Toj vedna{ $

raska`al na majka si za sredbata so preda~kata vo {umata i kralicata gi pratila

dvorjanite da ja dovedat devojkata.

Eh, kolku mnogu se ispla{ila devojkata {tom slu{nala deka kralicata od

nea o~ekuva da prede sekoja no} po dvaeset vretena predivo. Vo sebe go prokolnala

~asot koga lagata $ se strkalala niz ustata, no naprazno, ni{to ne mo`ela da

izmeni. Se zafatila so rabota. Kolku i da brzala so predewe, kupot volna ne se

prepolovuval iako polno}ta odamna bila izminata. Solzite i gi vla`ele

obrazite. Nenadejno slu{nala glas:

– Bi ti pomognal so volnata, no samo ako se oma`i{ za mene!

Toga{ pred nea skoknalo edno xuxe so crvena kapa na glavata. I povtorno

brza na jazik, taa mu vetila na xuxeto deka }e se oma`i za nego, samo da $ pomogne

da ja isprede volnata.

Xuxeto za ~as ja isprelo volnata i ottoga{ po~nalo sekoja no} da $ doa|a na

pomo{. Kralicata bila prezadovolna od rabotata na preda~kata. Mnogu $ se

dopadnala vrednata devojka, koja bila i mo{ne ubava, pa zatoa re{ila da ja oma`i

za svojot sin.

185

No, kutrata preda~ka, namesto da se raduva {to }e se oma`i za princot, taa

se rasta`ila zatoa {to vo mislite nikako ne mo`ela da go zaboravi dadenoto

vetuvawe na xuxeto. Najposle sobrala sili i edna ve~er s# mu priznala na xuxeto.

Xuxeto se nalutilo i vikalo li, vikalo, no najposle malku se primirilo:

]e te oslobodam od vetuvaweto {to mi go dade ako za tri dni go pogodi{

moeto ime. Mo`e{ da pogoduva{ samo tri pati!

Devojkata po~nala da razmisluva kako bi mo`elo da se vika xuxeto, no

zaludno. Koga pove}e ne mo`ela da ja ~uva tajnata samo za sebe, $ se doverila na

edna od sluginkite. Taa $ raska`ala kako dvorskiot lovec slu{nal xuxe {to pee

vo {umata. A pesnata bila:

Ve{t sum so pre|a i so vretena,

zatoa devojka mi e vetena!

Tiri – tip! Imeto mi e Trilevip!

Devojkata se izraduvala i ve~erta mu go pogodila imeto na xuxeto.

Dobroto xuxe prodol`ilo da $ pomaga na devojkata. Na svadbata donelo tri

mnogu grdi babi. Ka`ale deka se: majka, baba i prababa na devojkata. Princot ne

izdr`al, pa gi pra{al od {to stanale tolku grdi.

– Grdi sme od nespiewe i od predewe vo dolgite no}i.

Koga zavr{ila svadbata i koga trite grdi gostinki si zaminale, princot $

rekol na nevestata:

– Ne sakam nikoga{ pove}e da fati{ vreteno v raka. Ne sakam da stane{

grda.

Toga{ taa razbrala kolku xuxeto $ pomognalo i ovoj pat.

Danska narodna prikazna

Gatanka

Bez furka i vreteno

prede tenko predeno,

plete mre`i novi

muvi da si lovi.

(_ _ _ _ _)

Zada~i:

Po sodr`inskata obrabotka na tekstot prepi{i

ja pesni~kata na xuxeto so latini~ni bukvi!

Objasni gi iskazite: lagata $ se strkala niz

ustata i brza na jazik.

186

]ERKATA NA SOSEDOT

Eden bogat ~ovek ima{e tri sina. Nivniot sosed isto taka be{e mnogu bogat

i tie go po~ituvaa. Toj ima{e mnogu ubava }erka i sekoj od sinovite na bogatiot

ode{e i ja bara{e za `ena.

Sosedot toga{ im re~e na trojcata momci:

– Deca moi. Ako ja dadam }erka mi na eden od vas, znam deka drugite dvajca }e

se nalutat. Zatoa na sekoj od vas }e mu dadam po sto zlatnici. ]erkata }e mu ja

dadam na onoj {to za zlatnicite }e kupi ne{to najvredno.

Bra}ata se soglasija, gi zedoa zlatnicite i trgnaa na pat. Sekoj od niv

bara{e da ja najde i da ja kupi najkorisnata i najubavata rabota.

Od mnogute ne{ta, prviot od niv odbra kilim koj ~ine{e sto zlatnici. Toj

kilim mo`e{e za mig da go prenese onoj {to }e sedne{e na nego tamu kade {to }e

posaka.

Vtoriot brat za sto zlatnici kupi eden limon. Onoj {to }e go ispie negoviot

sok }e mo`e da `ivee s# dodeka ne posaka da umre.

Tretiot brat kupi ogledalo za sto zlatnici. Toa ogledalo ja ima{e mo}ta da

go poka`uva ~ovekot kade i da se nao|a.

Istra`uva~ko ~itawe

Opredeli ja temata na nastanot!

Zabele`i gi podarocite {to gi

kupile mom~iwata!

Koj podarok so {to pridonel za

ozdravuvawe na devojkata?

Opredeli {to e vistinito, a {to

fantazija!

Pronajdi ja porakata!

Dobro razmisli na koi nau~ni

otkritija prethodat trite kupeni

predmeti?

187

I taka se slu~i site trojca bra}a da se sretnat vo ist grad. Se izraduvaa eden

na drug, pa sekoj poka`a {to kupil. Dvajcata bra}a mu rekoa na onoj {to go kupil

ogledaloto:

– Daj da ja vidime devojkata.

Tie poglednaa i vidoa deka devojkata umira, a okolu nea sedat lu|e i pla~at.

[tom go vidoa toa, bra}ata mu rekoa na onoj so kilimot:

– Ajde da odletame so tvojot kilim!

Toj se soglasi i za mig stignaa tamu kade {to sakaa, pa toga{ mu rekoa na onoj

brat {to kupi limon:

– O`ivej ja devojkata!

Toj vedna{ go prese~e limonot i $ dade na devojkata, taa o`ive.

Za devojkata se o`eni onoj {to go donese limonot.

– Sopstvenikot na ogledaloto samo vide deka e devojkata na umirawe i mnogu mu

blagodarime za toa. Ogledaloto mu ostana i toj ni{to ne zagubi. Isto taka i

sopstvenikot na kilimot. Toj gi prenese site kade {to treba{e i ne mu mu

blagodarime za toa.

Onoj {to go donese limonot, toj $ go vrati `ivotot na devojkata, no

negoviot limon ve}e be{e iskoristen. Toj gi potro{i svoite sto zlatnici za

`ivotot na devojkata i zatoa e najpravi~no taa da mu pripadne.

Somaliska narodna prikazna

Zada~i po nivoa:

1. Preraska`i ja prikaznata!

2. Preraska`i nastan od

tvojot `ivot. „ Imav vek pa se najde

lek"

3. Prepi{i gi prvata i

~etvrtata re~enica i podvle~i gi

podmetot i prirokot; na imenkite

odredi gi rodot i brojot, a na

glagolite odredi go vremeto na

dejstvieto!

188

BUVOT I GAVRANOT

Mnogu odamna, buvot letal i prez den i od ni{to ne se pla{el. Toga{ toj

bil bojaxija. Kaj nego doa|ale razni ptici i toj gi bojadisuval so bojata {to si ja

odbirale tie: so crvena, siva, `olta, zeleno – sina i so drugi boi.

Koga go videl toa gavranot, posakal i nego buvot da go bojadisa so najubavata

boja, za{to bil golem gizdavec. Oti{ol kaj nego:

– Buvu, buvu, te molam, bojadisaj me i mene so nekoja posebna boja, kakva {to

nema nikoja druga ptica. Celiot svet sakam da go iznenadam so svojata ubavina.

U - gu - u - gu, dobro! – se soglasil buvot.

Setne, dolgo vreme si ja ~ukal glavata kako da go bojadisa gavranot. Najposle

go piknal vo }upot so najdobrata precrna boja. Koga go izvadil od }upot, mu rekol:

– Ete, sega ti nema ramen me|u pticite!

Gavranot se izraduval, pa poital pred ogledaloto samiot sebesi da se

voshituva na li~otata. No koga se videl – kriknal!! Od glava do petici bil crn,

tolku crn {to ne se poznavalo kaj mu se o~ite, a kade klunot.

189

Gavranot se razlutil:

– So kakva boja me bojadisa, prokletniku?

Buvot po~nal da se pravda:

– Ama ti samiot saka{e da te bojadisam so neobi~na boja kakva {to nema

niedna ptica.

– ^ekaj, ~ekaj, }e vidi{ ti! Sega stanavme krvni neprijateli! – zlobno

zagrakal gavranot.

– ]e ti se odmazdam jas tebe.

Ottoga{ buvot ve}e ne leta prez den za{to se pla{i od odmazdata na

gavranot. Zatoa vezden se krie.

Kolumbiska skazna

Za kogo velime:

– [eta no}e kako buv!

– Graka kako gavran!

Jazi~no kat~e

Proveri go znaeweto za: zapirka.

– ^ekaj, ~ekaj, }e vidi{ ti!

– Buvu, buvu, te molam...

Da porazgovarame

Kakva `elba imal gavranot?

Kaj kogo pobaral pomo{?

[to se slu~ilo po bojadisuvaweto na gavranovite krila?

Kako se pravdal buvot?

Ka`i go tvoeto mislewe za `elbata na gavranot!

Kakvi se nivnite odnosi do denes?

Izrazuvawe i tvorewe Razgovaraj na tema: Ne e

va`no kako izgleda{ -

tuku kakov si vo du{a!

190

ITAR PEJO MU VADI ZAB NA SELANEC

Eden od Pejovite selani go boli zab. Kaj }e odi da go vadi ako ne kaj Peja.

Otide i go pra{al:

– Znae{ li, Pejo, da vadi{ zab?

– Znam, kako da ne znam – odgovori Pejo. – Od toa polesno {to ima? Samo ti

sedi na stol~evo i bidi miren.

Sedna selanecot, a Pejo se zasuka da raboti. Naostri eden kol i go zabode

pred selanecot. Potoa isuka eden debel konec i go vrza edniot kraj za kolot, a

drugiot za zabot od selanecot. Se svrte zad nego i si zede edna igla babu{ka ta

poleka, poleka, go bocna vo zadnikot, a zabot ostana na konecot,

Fa}aj}i se selanecot za bocnatoto mesto po~na da vika:

– T – i – i – i! Kolkav koren imal ovoj zab, duri dolu me zabole – si otide

zadovolen od Pejoviot majstorlak, uveren deka korenot od zabot bil dolg duri do

debeloto meso i deka bolkite od iglata se bolki od izvadeniot zab.

Stale Popov

Da porazgovarame!

Za kakov nastan ni raska`uva pisatelot Stale Popov?

Koj e glavniot, a koj sporedniot lik?

Kako e opi{an Itar Pejo vo tekstot?

Itar Pejo e makedonski {egobiec.

Dali znaete od kade poteknuva?

Ste slu{nale li druga prikazna za nego?

Imate li slu{nato i za drugi takvi {egobijci?

Zada~a:

Od gradskata ili {kolskata biblioteka, zemi knigi vo koi gi ima

prikaznite za Itar Pejo ili Nasradin – oxa.

Najubavite prikazni preraska`i gi pred drugar~iwata od

oddelenieto.

191

LEGENDA ZA DOJRANSKOTO EZERO

Na mestoto na dene{noto ezero se protegala {iroka dolina so bujni livadi

i raznovidni gradini. Na edno izvi{eno mesto imalo golem izvor.

Pokraj dolinata `iveela ubava devojka koja se vikala Dojrana. Vo Dojrana

bile zaqubeni mnogu mom~iwa, no za golema nesre}a i eden turski golemec –

kajmakam.

Ubavata devojka ne mo`ela da zamisli da se ma`i za nego.

Kajmakamot po~nal da odi po nea. Ja sledel na sekoj ~ekor. Ne ja ostaval na

raat.

Nao|aj}i se vo bezizlezna polo`ba, a da ne mu padne vo negovite race, se

frlila vo golemiot izvor.

Izvorot go prifatil nejzinoto nevino telo. Za da go pokrie i odmazdi,

po~nal da se izleva. Ja pokril celata dolina.

Za kratko vreme dolinata se pretvorila vo prekrasno ezero. Isto kako {to

be{e prekrasna i devojkata Dojrana.

Ezeroto i gradot go dobija imeto po nea.

Taka veli narodnata legenda.

Makedonsko narodno tvore{tvo-legenda

Zada~a:

Vo bibliotekata pobaraj legenda za tvoeto mesto na `iveewe.

Razgovaraj so postari lu|e ili so nastavnikot za legendite od

tvojot kraj.

192

ELENOT I ROGOVITE

Ne e va`no {to ima{ na glavata, tuku {to ima{ vo glavata!

1. Pominuvaj}i po poljankata elenot zabele`a ezero so kristalno – bistra

voda i prijde da se napie. Pred da po~ne da pie, zastana i po~na da se ogleduva vo

vodata i da se voshituva na svojata ubavina.

– Oh, kolku sum ubav! Kolku ubavi o~i imam, a kakvi prekrasni rogovi!

[teta {to nozete mi se tenki, a stapalata mali. Toa mi go rasipuva celiot izgled.

2. Vo toj moment se slu{na zvukot na love~kiot rog i elenot po~na da bega.

Tr~a{e preku poljankata brzo kako molwa. Blagodarenie na svoite brzi i vitki

noze izbegna sigurna smrt. No golemite i rasko{ni rogovi mu se zaglavija vo

grmu{kite, taka {to odvaj uspea da se oslobodi i toa vo momentot koga ku~iwata

mu bea zad petici.

3. Podocna, koga se najde nadvor od opasnosta, razmisluva{e sosema poinaku:

– Nozete navistina mi se tenki, a stapalata mali, no blagodarenie na niv s#

u{te sum `iv. A golemite, ubavi rogovi za malku }e mi donesea smrt.

Ezop

Zada~i za

istra`uva~ko ~itawe

Pro~itaj ja basnata

vnimatelno sledej}i go

razvojot na celoto

dejstvo!

Razmisli i za porakata

{to ti e ispratena!

Napi{i po edna raskazna

re~enica za sekoja slika

od basnata!

193

Analiza na tekst

Opredeli ja temata, mestoto i vremeto na nastanot!

Napravi plan so pra{alni re~enici!

Razgovaraj za porakata {to ja dobi preku basnata!

Zapoznaj se so avtorot Ezop

Ezop e basnopisec, donesen od

Egipet vo Grcija kako rob.

Ezop ima napi{ano 426 basni koi

se prevedeni re~isi na site

jazici.

Jazi~no kat~e

Pronajdi gi opisnite pridavki. Dopolni go opisot so pridavki {to sam

}e gi smisli{!

Zada~i:

Spored planot {to go napravivi

sam, preraska`i go tekstot so

svoi zborovi!

Od biblioteka zemi ÂBasni" od

Ezop i pro~itaj gi.

194

POTSETI SE [TO SI NAU^IL

.

JAZIK

gramatika

utvrduvawe

analiza na prozni i poetski tekstovi...

ve`bi - izrazno i

dramsko ~itawe

proza bajki, raskazi, basni

^ITAWE

LITERATURA

IZRAZUVAWE I TVOREWE - ve`bi

poezija (narodni pesni)

Usno izrazuvawe pismeno izrazuvawe

pravopis

utvrduvawe

MEDIUMSKA KULTURA

Teatarski pretstavi spored tekstovite

195

196

PROLETNI PRAZNICI

VELIGDEN

Babooo, dedoo!!!

– Aj ne stojte zdrveni,

dojdete da vidite

~udoto se slu~ilo –

na{ite beli koko{ki,

snele jajca crveni!

– Gledam, vnu~ko! – baba Kata

go smiruva Vele,

– No pogledni vo }o{eto

i zeleni snele!

– [to e ova? – zbunet Vele

glava, vrti, ~e{ka!...

se vrte{e vamu – tamu

i si veli: – Gre{ka, gre{ka!...

No {tom zora frli zraci

i petelot klikna,

– Stanuvajte, Veligden e!

Baba Kata vikna.

I toga{ na vnukot Vele

S# mu stana jasno,

– Zna~i, baba gi vapsala!

Vikna Vele glasno.

S. Arsi}

Da porazgovarame

Za koj praznik pee poetot Arsi}?

Zo{to bil iznenaden Vele?

Koj mu namestil na Vele takvo

iznenaduvawe?

 Hristos voskrese – navistina

voskrese!"

197

PROLETNI ZRACI

Prokapaa streite: tik ‡ tak, tik – tak

toa e prviot proleten znak.

Sonceto rasprsna snopovi zraci –

toa se iljada proletni znaci.

Zimskite luwi minaa, besni,

pticite ~r~orat veseli pesni.

Nabuja prvata proletna treva,

zeleno zname vrbata kreva.

Na ridot `olto rascveta drenot,

ko zlaten obra~ se {iri denot.

Zayvonija kambankite i yvon~iwata

na zumbulite i koki~iwata.

Po laki i prelozi bujat koprivite

ko du{a di{at brazdite vo nivite.

Niz `uborot potokot vo dolinata

ja raznese vesta na godinata.

Vidoe Podgorec

Pro~itaj, razmisli i

razgovaraj!

Kako e opi{ana proletta?

Koj s# ja najavuva proletta?

Ka`uvajte re~enici za prolet.

Najubavite zapi{i gi na tabla.

Pronajdi ja rimata vo pesnata!

Literaturno kat~e Proveri go znaeweto za: stih,

strofa, rima, poetska slika!

Zada~a

Nau~i ja pesnata napamet. Vnimavaj na

izraznoto ~itawe i na memoriraweto!

Prepi{i ja pesnata so latini~ni

bukvi.

198

VELIGDENSKA RADOST

Prolet e. A nabli`uva i Veligden. Elena sekoga{ e radosna za

praznikot.

– Koga e Veligden? – nestrplivo pra{uva. – Odvaj ~ekam...

– U{te kolku vreme? – prodol`uva Elena. – Koga }e dojde?

– Toga{ koga proletta e najzelena. Koga {umata e bujna i razlistana... –

ja ubeduva babata. – Onaka kako {to $ dolikuva na najubava prolet...

– Koga }e se vratat i pticite {to odletuvaat. Koga s# }e bide rascuteno i

vo najrazli~ni boi... – go prifa}a Elena raska`uvaweto na baba si. – Koga }e ima

mnogu sonce...

– Ete, taka e sekoga{ za praznikot! – se sme{ka baba Roza. – Ne samo sega,

tuku i jas koga bev dete. Veligden sekoga{ ni nose{e radost.

Elena ja gleda baba si v o~i. Saka da ja slu{a kako raska`uva. No i kako

da gi gleda ubavite boi, najubavite... i ne znaej}i zo{to, Veligden sekoga{ si go

zamisluva vo crvena boja.

– Rumena e bojata na praznikot... – prifa}a babata.

– Rumena kako bulkite niz `itata, kako sonceto nautro koga izgreva...

– A i tvoeto ime e rumeno, babi~ke!

– Mo`ebi,mo`ebi... – se smee babata. – Koga ti misli{ taka...

Devoj~eto ne saka da zavr{i razgovorot. I nastojuva da ja predizvika baba

si da prodol`i da $ raska`uva.

Veligden ve}e nabli`uva. Samo u{te nekolku dena.

199

– ]e ti pomognam da ja suredime ku}ata! – veli Elena.

– Ako nema{ za u~ewe, dobredojdena }e mi bide tvojata pomo{!

– ]e go izmetam dvorot. ]e ja doteram leata so cve}iwa. ]e gi nagrnam i

trendafilite... - kako da be{e vo ubav son devoj~eto. – Neka bide s# ubavo i

poubavo...

– Taka e. Koga }e si dojdat od rabota majka ti i tatko ti, }e se iznenadat.

– Pa Veligden e, babo!

– Ah, sè treba da bide ~isto i izmeteno. Treba da se napravat i

kola~iwa, da ima vkusen ru~ek, da ja ukrasime i sobata... – nabrojuva Elena.

– Taka e ~edo... – prodol`uva da se raduva babata.

– Mnogu ne{ta nabroja, no, sepak, ne{to ispu{ti...

– [to babi~ke? – se ~udi Elena. – {to e toa {to zaboraviv!?

– Najva`noto... – se sme{ka babata. – Ne{to bez koe praznikot ne bi bil

ona {to e...

– Rumen i prerumen... – ja nadopolnuva devoj~eto. – So najcrvena boja...

– A vapsuvaweto jajca, vnuko moja? – ja potsetuva babata.

– Ah! Ne sum zaboravila! – izvikuva Elena. – Samo sega si mislev na drugi

raboti {to treba da gi zavr{ime, pa zatoa...

– Zatoa sum jas tuka za da mislam na s# i da podgotvam s# {to treba...

– Mo`e li jas da gi vapsam jajcata? – pra{uva devoj~eto.

– Ne, vapsuvaweto ne e ednostavna rabota! I baba Roza izvadi polna

ko{nica so beli jajca, prebeli. ]e gi stavat da se svarat, a potoa }e gi vapsuvaat. I

s# okolu niv }e bide rumeno kako izgrevot na sonceto. Taka e koga doa|a praznikot.

Za Veligden i radosta e rumena.

Gorjan Petreski

Zada~a: Obidi se i ti kako pisatelot Gorjan Petreski da ni go

opi{e{ praznikot Veligden vo tvojot dom. Izberi sam kako

}e pi{uva{ – vo proza ili poezija!

200

PISMO DO NEPOZNATO DRUGAR^E

Denes, koga na{ata u~itelka vleze vo oddelenieto, zabele`avme ne{to

~udno vo nejziniot pogled. Duri potoa vidovme deka dr`i pismo vo rakata.

– Utrovo ~i~ko po{tar donese edno pismo, adresirano do na{eto oddelenie

– re~e taa. – Slu{nete go!

Drago, nepoznato drugar~e!

Se vikam Ilija Jovanovski i u~am vo ~etvrto oddelenie. Na

ista vozrast sum so vas, no ne sum ist kako vas. @iveam vo

planinsko selo i sekojdnevno moram da pe{a~am po tri kilometri

do u~ili{teto. Toa ne mi pa|a tolku te{ko kolku osamenosta.

Nemam drugar~iwa za{to vo moeto selo ima samo nekolku ku}i

naseleni so postari lu|e.

Moeto selo e mnogu ubavo. Celo e vo {uma. Ima bistra

reki~ka vo koja plivaat ribi. Ponekoga{ odam na ribolov za da

u`ivam vo `uborot na reki~kata.

201

Eh, s# e ubavo, samo da imam drugar~iwa so koi }e ja podelam

ubavinata!

Preku pismoto bi sakal da zapoznaam novi drugar~iwa.

Va{ite pisma }e gi ~uvstvuvam kako razgovori i zatoa ve molam,

odgovorete mi {to poskoro! Nestrplivo go o~ekuvam po{tarot!

Nepoznato drugar~e

selo Podr`ikow, Kriva Palanka

U~itelkata go zatvori pismoto i n# pogledna. Ne n# pra{a ni{to za{to

znae{e kakvi u~enici ima.

Se razbira, nie vedna{ }e mu ispratime poedine~no pisma na Ilija za da

mo`e podolgo vreme da se dru`i so nas.

Liljana S. Eftimova

Da porazgovarame

[to po~uvstvuva dodeka go ~ita{e tekstot?

Kolkava e radosta da dobie{ pismo i da go pro{iri{ tvojot krug na

prijateli?

[to opi{alo deteto vo svoeto pismo?

Opi{i go tvoeto mesto na `iveewe?

[to treba da znae{ za da napi{e{ i isprati{ pismo?

1. Zapoznaj go so sebe: tvoeto ime, prezime i adresata na `iveewe.

2. Tvoeto semejstvo.

3. U~ili{teto.

4. Opis na mestoto na `iveewe.

5. Pozdravi.

6. Adresata na kogo go pra}a{, na prednata strana od plikot.

7. Tvojata adresa na zadnata strana.

202

BUKET STIHOVI ZA MAJKATA

S# mo`e{ da izbira{ sam, no majkata e samo edna!

PRISPIVNA

Koj li }e te gu{ne Nadvor lisje {umi,

so racete mali rojot yvezden bega.

i so zlatna kosa Jas te sakam mnogu,

sano} }e te gali? moj si, moj si sega.

Koj srebrena pesna Nadvor rosa rosi

na son }e ti pee: i zokumon spie.

ÂNadvor vetre duva, Spij mi, spij mi, sonot

mese~ina gree! ubav neka ti e!"

Bla`e Koneski

KOGA MAMA ME PREGRNUVA

( na mojata majka)

[tom tatko me qubi

po obraz, po ~elo,

srceto mi igra

ko ~igra veselo.

So bra}ata koga

spletam oro vito,

toga{ ~inam peat

ptici pokraj `ito.

[tom mama me gu{ka,

mi miluva kosi,

najgolem na svetot

orden taa nosi.

Miroslav Kova~evi}

MAMA

Mamo, naberi mi yvezdi,

bi sakal da imam cvet!

Mamo, mese~inata ezdi,

skita niz vol{eben svet!

Mamo, vo o~i ti cveta nar,

koj nudi igri i polet.

Mamo, tvojot nasmev e najdrag dar,

potopol od sonce i prolet!

Du{ko Avramov

203

PODAROK ZA MAMA

]e ja skinam sinata temjanu{ka,

}e zemam lastovi~ini krilja,

}e go zajmam glasot

od slavej~eto milo,

}e go simnam vino`itoto

i yvezdite od siniloto,

}e ja soberam ne`nosta

i sve`inata na zeleniloto

i so mojata male~ka raka

}e naberam mnogu cve}a,

za da ti ispletam venec, mamo,

venec, nare~en ‡ sre}a!

]e go ispletam so qubov

i so `elbi samo

i }e ti go podaram ‡

za tvojot praznik, mamo!

F. Bojku

Analiza na pesna

Na koj praznik poetot Bojku ja posvetil pesnata ÂPodarok za

mama"?

[to saka da $ podari deteto na majka si?

Od kade }e go nabere najubavoto cve}e?

[to }e napravi od cve}eto?

Kako }e go nare~e venecot?

Kako ti $ go ~estita{ praznikot na tvojata majka?

Zada~a:

Grupen oblik na rabota

Napravete zaedni~ki sostav. Sekoj od oddelenieto }e ka`e po

edna re~enica za majkata. Gi zapi{uvate na tablata. Potoa gi

sreduvate re~enicite i dobivate sostav za majkata. Sostavot

zaka~ete go na panoto vo u~ilnicata.

Izberi pesna }to }e ja nau~i{ napamet.

204

NA MAJ^INIOT DEN

Letka: Eve, mamo,

tolku za{tedi tvojata Letka,

mo`e{e da ti kupi samo

edna violetka.

Da imav mnogu pari,

bi ti kupila ku}a,

nadvor od bu~niot grad,

sekoga{ da se odmora{

vo ti{ina i lad.

I u{te bi dobila od }erkata svoja

avtomobil so najubava boja,

da mo`e{ da patuva{ kade {to saka{ –

na more, v planina - bez trud i maka.

I u{te mnogu ne{ta bi ti dala,

draga mamo, tvojata }erka mala.

Majkata: Samo ne{to ne mo`e{ da mi kupi{,

ne{to {to e najskapo,

premila moja, Letka –

ne mo`e{ da mi ja kupi{ sre}ata

i tvoeto radosno lice

vo mig koga ja dobiv

ovaa violetka!

Grigor Vitez

Prepev Vidoe Podgore

Nasmej se!

ZA MAJKATA

Vakvo pismo ni isprati edno tele:

– Sekoja ti ~est i slava, eve ti za basna tema: <Od mojata majka

– krava, poubava majka nema."

205

ZLATA MAJKA I DOBRATA TETKA

Da{enka ima{e majka i tetka. I dvete go sakaa svoeto devoj~e, no razli~no

go vospituvaa.

Majka $ ja tera{e Da{enka rano da stanuva, da ja razdiga sobata i da gi

podgotvuva lekciite. Ja u~e{e svojata }erka da {ie, da veze, da ja saka rabotata i

da ne se pla{i od nikakva rabota.

A tetka $ ne ja tera{e da raboti.

Taa samata mesto nea gi re{ava{e zada~ite i po cel den $ dozvoluva{e na

Da{enka da odi vo {umata so drugarkite.

– Jas imam zla majka i dobra tetka! – zboruva{e Da{enka...

No, minaa godini, a so niv i detstvoto. Da{enka porasna i se vraboti.

Lu|eto ne mo`ea da se iznafalat so nea. Oti Da{enka ima{e zlatni race. Za {to i

da se fate{e, go srabotuva{e mnogu pobrgu od drugite.

– Koj te nau~i da raboti{ taka? – ja pra{uvaa `enite.

Da{enka }e se rasta`e{e i }e ja navedne{e glavata.

– Me nau~i majka mi, fala $.

A za tetka $, Da{enka nikoga{ ni{to ne zboruva{e.

Valentina Oseeva

Istra`uva~ko ~itawe

Pro~itaj go vnimatelno, vo sebe, tekstot. Obrni vnimanie na

redosledot na nastanite.

Kakva e majkata na Da{enka?

Zo{to Da{enka vo po~etokot mislela deka majka $ e zla?

Koga Da{enka ja sfati vrednosta na majka si?

<Da{enka }e se rasta`e{e i }e ja navedne{e glavata" – zo{to?

Odgovara li naslovot so vistinata?

Izmenete go naslovot, ako se uverivte deka majkata ne e zla.

Zada~a:

Opi{i ja svojata majka. Prvin so zborovi, a potoa so likoven izraz.

206

ZAVIST

Zavist e mnogu te{ka bolest.

Begaj od virusot na zavista!

Vo ovaa skazna nema da go sretneme Orhan, no postojano }e go ~uvstvuvate

negovoto prisustvo.

– Najubava majka vo ovaa ku}a e mojata – re~e Sevima.

– Ne, najubava e mojata – dofrli \ulbina.

Toga{ poglednaa kon yidot i gi zabele`aa zborovite {to toa utro gi be{e

napi{al Orhan:

ÂNe postojat ubavi i neubavi majki, za{to site majki se najubavi".

– A kade li e Orhan? - pra{a Sevima.

– Pojde da kupuva karanfili – re~e \ulbina.

– Zo{to?

– Bidej}i denes e praznik na majkite. ]e kupi trieset i {est karanfili.

– Zo{to?

– Za{to vo ku}ata ima trieset i {est majki.

Vo ku}ata navistina ima{e trieset i {est semejstva, no samo trieset i pet

majki. Pred tri meseci \unerovata majka prvo ja odnesoa v bolnica, a ottamu na

grobi{ta. Orhan saka{e na sekoja majka od ku}ata da $ dari po eden karanfil.

– [tom znaeme deka \uner e bez majka, toga{ izleguva deka Orhan na svojata

majka }e $ dari dva karanfila – re~e Sevima.

– Ne, – ostro odgovori \ulbina. – Orhan e dobro dete i sigurno edniot od

karanfilite }e go ostavi na grobot na \unerovata majka.

– Ti pak ne dozvoluva{ da se zboruva protiv nego.

– Se razbira.

– A zo{to?

Toa e moja rabota.

***

– Taka li e, go saka{ neli?

– Pa {to ako go sakam?

207

– ]e $ ka`am na majka ti.

– Zarem so toa }e me ispla{i{.

– ]e mu ka`am na tatko ti.

– Ka`i mu.

– Ne e ubavo da se saka.

– Koj go veli toa?

Vo toj mig pak poglednaa kon yidot. Orhan go be{e napi{al slednoto:

ÂAko se sakaat decata, na{ata nova ulica }e bide poubava".

– Lo{ e Orhan – re~e Sevima...

Nexati Zekirija

Zapoznaj se so avtorot Nexati Zekirija e makedonski

pisatel od turska narodnost.

Roden e vo Skopje, 1928 godina,

po~inal 1988 godina. Od negovoto

pozna~ajno tvore{tvo se knigite

za deca, me|u koi e i knigata

ÂDecata od novata ulica".

Literaturno kat~e

Napravi razlika pome|u bajka,

basna i ovoj tekst!

Potseti se:

Raskaz e literaturna tvorba vo

koja pisatelot raska`uva slu~ka,

nastan ili do`ivuvawe od

sekojdnevniot `ivot.

Ako se sakaat decata,

na{ata nova ulica }e bide

poubava.

Analiza na raskaz Opredeli gi: temata, vremeto i

mestoto na nastanot!

Koi se glavni, a koi sporedni

likovi?

Koi ~uvstva se pobudija kaj tebe

dodeka go ~ita{e raskazot?

[to ti se dopadna, a {to ne, vo

raskazot?

Na ilustracijata, nad vratata,

umetnikot stavil pano. [to

misli{, zo{to?

208

PROLETNO BUDEWE

Edno utro Pol`avot slu{na ~ukawe na vratata od svojata ku}i~ka.

– ^uk, ~uk, ~uk!

– Koj ~uka? Koj me budi? – sonlivo zapra{a Pol`avot.

– Do`dot? – slu{na odgovor.

– Koj do`d?

– Topliot proleten do`d!

– Aj, proletta do{la, a jas u{te spijam! – re~e Pol`avot i ja podotvori

vratata od svojata ku}i~ka. Go podade ednoto rok~e, go pomirisa sve`iot proleten

vozduh, pa koga se uveri deka proletta vistinski do{la, {irum ja otvori vratata.

– Dobro utro, spanko! – slu{na Pol`avot eden potsme{liv, poznat glas. –

Si mislev deka nema da se razbudi{, deka nikoga{ ve}e nema da izleze{ od svojata

ku}i~ka.

Glasot doa|a{e od visoko, od grankite na trnot pod koj spie{e Pol`avot.

Na najvisokoto rascvetano gran~e se lulee{e...?

Gligor Popovski

Izrazuvawe i tvorewe

Preraska`uvawe – raska`uvawe so daden po~etok!

Pro~itaj go tekstot. Razgovaraj za sodr`inata, a potoa zamisli si koj go

~eka{e pol`avot da se razbudi. Razbudi ja i ti tvojata fantazija!

Prvin preraska`uvaj go dadeniot tekst, a potoa raska`uvaj {to se

slu~ilo!

Sogovornikot mo`ebi e vrap~e, bubamara, peperutka ili site zaedno.

Razmisli i raska`uvaj!

209

SVEDI SE ZELENA VRBO

Svedi se, svedi, zelena vrbo,

dolu, podolu!

Majstora ima, zelena vrbo,

a ku}a nema;

ov~ara ima, zelena vrbo,

ko`uva nema.

Svedi se, svedi, zelena vrbo,

dolu, podolu!

Nevesta ima, zelena vrbo,

~orapi nema.

Od makedonskoto narodno

tvore{tvo - \ur|ovdenska

Pesnata se peela dodeka se lulale decata i

mladite na lula{kata koja visela na grankata

drvoto.

Da porazgovarame!

Koi praznici gi praznuva{ vo prolet?

Po {to se se}ava{ na Pro~ka?

Zo{to se slavi Veligden?

[to e najubavoto po {to go pameti{ Veligden?

Zo{to se praznuva Prvi maj?

210

RANOBUDNIOT CVET

Sonceto se obiduva{e {to pobrgu da ja sovlada zimata. A taa lesno ne se

predava{e. ^as }e ogree{e, a vedna{ potoa sivi oblaci se nafrluvaa vrz nego...

I taka, dodeka vojuvaa sonceto i zimata, eden cvet qubopitno ja podade

glavi~kata. Mu se pri~ini deka vremeto ve}e se stoplilo. Gi rastrese cvet~iwata

i visoko ja krena glavata. A potoa im se razvika na drugite cvetovi...

– Stanuvajte, spankovci! Zar ne gledate deka sonceto ja izbrka zimata?

No, nieden od niv ne se razbudi.

– Nemoj, cvetu, rano stanuva{! – go sovetuva{e }osot.

– Rano? Zar i ti ne go gleda{ sonceto? Podobro, odi i izgradi si go novoto

gnezdo... – mu odvrati cvetot.

– Nemoj da bide{ tolku golem naduenko! Ti, prvpat sega go gleda{ sonceto...

Treba da znae{ deka od tebe sum mnogu postar i pove}e znam... Idniot den zafu~e

studen vetar. Sonceto go pokrija sne`ni oblaci. Niz vozduhot zaiskrija sitni

yvezdi~ki sneg. Vla`nata zemja zamrzna od studot.

Istra`uva~ko ~itawe Pro~itaj go raskazot,

razmisli i ka`i dali va`i

pogovorkata <Koj rano rani,

dve sre}i grabi" i za

ranobudniot cvet?

211

A proletta na poljanata se razbudija iljada cvetovi. Site bea prekrasni.

Sonceto ve}e ja pobedi zimata i po cel den gi miluva{e...

]osot sre}no pee{e na grankata do novoto gnezdo.

Samo najranobudniot cvet svenato mol~e{e.

Gorjan Petrevski

Preraska`uvawe po dadeni pra{awa:

Preraska`i go tekstot spored dadenite pra{awa:

Kako vojuvaa sonceto i oblacite?

Koj be{e netrpeliv?

So koi zborovi im se obra}a{e na drugite cvetovi?

Kako ja sovetuva{e }osot?

[to se slu~i potoa?

Kakva be{e poljanata vo prolet?

Zo{to mol~e{e svenatiot ranobuden cvet?

Koga se upotrebuva pogovorkata Koj rano rani, dve sre}i grabi?

Zapoznaj se so avtorot Gorjan Petrovski e poznat makedonski avtor za deca. Se

proslavi so romanot ÂSpomenka" koj do`ivuva prodol`enija

spored vozrasta na decata {to gi opi{uva.

Pra{awa so sme{ni odgovori:

1. [to e polesno: ton `elezo ili ton seno?

2. Kolku jajca mo`e{ da izede{ na gladno srce?

Od spisanieto<Drugar~e"

(1. isto te`at. ton e ton; 2.samo edno, zo{to drugite ne gi jade{ na gladno srce)

212

MAJSKO POPLADNE

Majsko popladne. Toplo kako somun toga{ izvaden od furna. Niz gradot ~ekori

proletta nasmevnata. Taa ~udna ubavica se ni{ka tivko niz ulicite. ^ini{ deka e

li~no devoj~e pove}e, promeneto vo sivo fustan~e od neboto, izvezeno so zlatni

treperlivi ni{ki {to gi tkae{e toploto proletno sonce. I u{te ~ini{ deka e

nakiteno so ven~iwa {areni, ispleteni od raznobojni mirizlivi cve}iwa.

Prolet. Nejzinata mila nasmevka gi uramuva {irno otvorenite prozorci na

ku}ite, a nejziniot topol zdiv probiva vo srcata i gi zbogatuva so novi radosni

~uvstva i vedrini. I mami nadvor na pro{etki i na igri.

Eve go: Jov~e ve}e juri so svojot trotinet. Kole go vozi svojot male~ok

tricikl. Dim~e napravi golem zmej i go krena visoko vo vozduhot, pa sega go gleda

vozbuden i radosen.

Ene gi site deca. Site izlegle nadvor vo ubavoto majsko pretpladne i igraat,

igraat... Nivnite radosni glasovi kako yvon~iwa yvonat i treperat {umno vo

vozduhot...

Genadi Bolinovski

Analiza na tekst

[to ni opi{al avtorot Bolinovski so ovoj raskaz?

Kolku sliki mo`e{ da naslika{ ~itaj}i go raskazot?

So {to e sporedena proletta?

Pro~itaj gi zborovite so koi avtorot ja opi{uva ubavinata na

majskoto popladne!

Kakvi zborovi se tie?

Zada~a

Opi{i edno majsko pretpladne!

(izberi sam dali }e bide vo proza

ili poezija)

213

TELEFON TELEFONIRA ILI SLONIRA

Na sred drumot carski sve~en,

pra{umata {to ja se~e,

se sretnale eden bel slon

i eden crn telefon.

Alo, re~e slonot.

Alo, re~e telefonot.

Koj e, pra{a slonot.

Koj e, pra{a telefonot.

I taka do beskraj.

Komandirot na {umskata stra`a,

siot zbunet ne mi ka`a.

Dali slonot telefonira,

ili telefonot slonira.

Qubivoe R{umovi}

Telefonska kultura

Koga telefonira{ treba:

– da go pozdravi{ sogovornikot,

pa da se pretstavi{;

– da se izvini{ {to go/gi

voznemiruva{;

– da zamoli{ da ti go dadat liceto

so koe saka{ da zboruva{.

– razgovorot treba da bide kratok

i jasen;

– koga zboruva{ od telefonska

javna govornica, ne vikaj, ne

~krtaj po govornicata, ne kini go

imenikot...!

ALO...

ALO...

214

DETE I CVE]E

LIKOVI: Dete i Cve}e

SCENA: Gradina so proletni cve}iwa, drvo i edna ku}a so golem prozorec.

Cve}eto {to }e razgovara so deteto treba posebno da bide istaknato.

DETETO: Dobro utro, milo moe cve}ence!

CVE]ETO: Dobro utro, drago detence!

DETETO: Ti nosam vo kofi~e vodi~ka za da go navadam tvoeto steblence.

CVE]ETO: Ti blagodaram, mnogu ti blagodaram, prijatelu moj. Oblakot v~era

{to se isturi po poleto me navadi i pove}e otkolku {to treba.

DETETO: Gledam, ne{to si mi nata`eno, ne si veselo kako porano!

CVE]ETO: Ima{ pravo, drago detence. Taguvam za pticite {to si zaminaa vo

ju`nite krai{ta. Koj }e mi pravi poveseli utra. A i studeno e ... Brrbr... Brrbr...

DETETO: Da, da, vremeto mnogu zaladi. A tvoeto ne`no steblence brgu }e se isu{i

ako prodol`i vakov stud.

CVE]ETO: Go nema sonceto da gi prsne svoite topli zraci. Toga{ site moi

brat~iwa I sestri~iwa rascvetuvaat i mnogu se raduvaat.

DETETO: Esen e. Magli i studeni vetri{ta ve}e nadoa|aat. A vie cve}iwata bez

sonce se ~uvstvuvaat kako lu|eto bezvozduh. No, ne gri`i se, milo cve}ence...

CVE]ETO: Te{ko si mene! Ako prodol`i vakvo vreme so stud i do`dovi, od mene

Istra`uva~ko ~itawe Potseti se! Koe ~itawe e izrazno ~itawe? Koj go pi{uva scenarieto za film i teatar? Kako se vika mestoto kade seizveduva teatarska prestava? Pro~itaj go tekstot i odredi go mestoto i vremeto na razgovorot! Obidi se da go imitira{ glasot na cve}eto!

215

nema da ostane ni{to. ]e ovenam i }e se isu{am.

DETETO: Ne taguvaj, cve}ence. Jas }e go zamolam sonceto da ti podari toplina. ]e

gi zamolam lo{iot veter i studeniot veter d ate odminat na svojot pat.

CVE]ETO: Oh, koga bi bilo taka! Mi se ~ini deka sè ova {to mi go zboruva{ e

samo eden ubav son. Gotovo e so mene. Gi nema ve}e moite najdobri prijatelki

p~elite i peperutkite da sletaat na moite cvetovi. Samo sum.

DETETO: Ne zboruvaj taka, milo moe cve}ence. Tebe ne te zaboravile nitu

p~elite, nitu peperutkite. No tie se ve}e skrieni vo svoite topli domovi, a

naprolet vie pak }e bidete zaedno, pak }e drugaruvate i }e se raduvate na proletta.

CVE]ETO: Do proletta ima u{te mnogu. Koj }e gi izdr`i studenite denovi?

A nikade sonce. A koga }e dojde zimata, mrazot I snegot i jas nema nikoga{ pove}e

da bidam rascuteno.

DETETO: E, cve}ence, cve}ence. Za toa }e se pogri`am jas. Edno tolku ubavo cve}e

{to nè raduva{e i {to ni gi ispolnuva{e denovite so prijatna mirizba nema da

dozvolam da ovene.

CVE]ETO: Jas ne gledam spas od ova moja polo`ba. Kako misli{ da mi pomogne{,

drago moe dete?

DETETO: Zar navistina ne se se}ava{ kako mo`am da ti pomognam?

CVE]ETO: Ne, ne mo`am da razberam. Za{to gledam okolu mene samo studenilo.

A ve}e mo`e da padne i slana. I toga{ e svr{eno so mene.

DETETO: Pogledni, milo moe cve}ence, vo ova svetla soba. Nema da ni bide nitu

studeno, nitu zdodevno. ]e bideme zaedno. ]e si raska`uvame mnogu interesni

prikazni. Se dodeka ne dojde proletta.

CVE]ETO: Nemam zborovi da ti ja iska`am svojata blagodarnost. Vo tebe

navistina imam prijatel. A jas }e se trudam i natamu da si ostanam isto cve}e,

ubavo i mirisno.

Nenad Xambazov

Zada~i:

Ka`i {to znae{ za dramski tekst, scena, kostimi, teatar, film...

Poka`i go tvoeto izrazno ~itawe preku ~itawe na ulogite vo tekstot.

216

MAJSKI YVON^IWA

Gi ni{a vetrot majskite yvon~iwa,

a tie zanosno yvonat,

nebare stotina vranesti kow~iwa

topot v dale~ina ronat!

Se ~udat trevite sonlivo gu{nati

koj li e toj {to gi budi?

‡ Ah, {to n# budite predvreme,

slu{nete, yvon~iwa, yvon~iwa ludi!

Vo {ipot slavejot otvora o~iwa,

go gleda utroto krasno:

‡ Ej, vie male~ki, nemirni yvon~iwa,

{to se kikotite glasno!

Igra nad trevite vetreto veselo,

ronat steblencata smea,

majskite yvon~iwa toplo zaneseni

pesni za utroto peat.

Bo{ko Sma}oski

217

Da porazgovarame:

Za {to pee poetot Bo{ko Sma}oski?

Kolku poetski sliki mo`e{ da oddeli{ vo pesnata?

Kakva slika se sozdade pred tebe od prvata strofa?

A kakva od drugite strofi?

Vo koe godi{no vreme e mesecot maj?

Mnogumina mesecot maj go narekuvaat najubav mesec. Zo{to?

Literaturno kat~e

Pronajdi gi sporedbite vo pesnata!

Ka`i gi rimuvanite zborovi!

Koi ~uvstva se pobudija kaj tebe so ~itawe na

sekoja strofa?

Zada~i:

Nau~i ja napamet pesnata. Ka`uvaj ja izrazno.

Ilustriraj gi strofite. Ubavo e da se poslu`i{ so tehnika - kola`.

Koristi raznobojni hartii, stari vesnici, kalendari.

Zamisli deka si poet ili raska`uva~. Napi{i pesna ili raskaz za

proletta ili za mesecot maj. Tvorbite isprati gi vo tvoeto detsko

spisanie.

Pra{awa so sme{ni odgovori

Zo{to ~ovekot se vrti i gleda nazad?

Koj mesec e najkus?

Od spisanieto <Drugar~e"

(Zatoa {to nema o~i na tilot; Najkus e maj. Ima samo tri bukvi)

218

APTEKA VO VRE]A

Za sekoja bolka ima bilka!

Zorka re{i letoto da go pomine kaj baba $ i dedo $ na selo. A seloto na baba

Vena i dedo Done se nao|a{e visoko vo planinata.

Doma ja najdoa samo baba Vena.

– Sakam da go vidam i dedo! – re~e Zorka.

Baba Vena vedna{ ja povede vnu~kata kon edna poljanka malku pogore od

seloto. Tuka go najdoa dedo Done, kako vo edna golema platnena vre}a stava mali

vrzop~iwa od najrazli~ni trevki.

– [to pravi{, dedo? [to e ova? – Zorka qubopitno po~na da go raspra{uva

deda si, koj se izraduva na nejzinata poseta.

– Apteka vo vre}a! – se nasmevna dedoto i ja stegna na gradite.

Zorka se za~udi, a baba Vena pobrza da $ objasni:

– Dedo ti od rana prolet do docna esen, katadnevno sobira lekoviti bilki,

~edo, i gi nosi vo bilnata apteka... Veli deka na toj na~in im pomaga na lu|eto...

– Da, – potvrdi i dedoto, – sum izlekuval mnogu lu|e od najrazli~ni bolesti,

za{to ~ajot od ovie bilki, ne samo {to e vkusen tuku e i lekovit!

- Veli{, dedo, deka ovie trevki mo`at da le~at sekakva bolka! – Na Zorka

kako da ne $ se veruva{e.

– Da, vnu~e! Vo poleto i planinata ima sekakvi lekoviti bilki. Prirodata e

najgolema prirodna apteka i vo nea za sekoja bolka ima i bilka! Samo treba da se

pronajde!

219

Potoa starecot so ednata raka ja narami vre}ata, a so drugata go povede

devoj~eto.

‡ Jas i ti }e imame letovo dovolno vreme da razgovarame za bilkite. ]e te

nau~am i ti da gi prepoznava{, da gi sobira{ i da gi su{i{, a baba ti }e te nau~i

kako da pravi{ ~aevi vo site godi{ni vremiwa i za bolest i za zdravje!

Kiro Donev

Izrazno ~itawe i preraska`uvawe

Po sodr`inskata razrabotka na tekstot, razgovaraj za lekovitite bilki!

Koi lekoviti bilki gi poznava{?

Dali si sobiral lekoviti bilki?

Kako gi su{e{e?

Od koja bilka ti e najvkusen ~ajot?

Istra`uva~ki zada~i – aktiven odmor:

Zamoli gi roditelite vikendot da go pominete vo priroda.

Zamoli gi da sobirate lekoviti bilki. Isu{i gi bilkite, soberi gi vo

{i{enca. Na sekoe {i{ence zalepi etiketa so imeto na bilkata.

Vo bilnata apteka zamoli gi da ti objasnat za koi bolesti

pomagaat tvoite bilki.

Za tvoite istra`uvawa daj izve{taj pred tvoite drugar~iwa.

GATANKA

Bilkata e lekovit

razni bolki le~i

a koga ja dopira{

silno `ari pe~i.

(k------)

220

AJ NA RASPUST!

Mesec juni. Krajot dojde.

Leten raspust, eve, stasa.

^anti, petki, zdravo, zdravo!

Sekoj segde ve}e vjasa.

Igri letni, igri cvetni.

Ni{to tolku milo ne e!

Reka, gora, ptica, pla`a,

cela zemja pesna pee!

Kade sega sekoj od nas?

Sekoj negde }e se vivne.

Yvon~e srce }e ni `egne,

pekot son~ev {tom }e stivne.

Aj, na raspust,

deca, site!

Sre}no leto!

Sre}ni dnite!

Aleksandar Kujunxiski

221

POTSETI SE [TO SI NAU^IL OBAA U^EBNA GODINA

ZSU; PAJAKOVA MRE@A; PETORED; GROZD;

SKELETEN PRIKAZ

JAZIK

gramatika naroden; standarden (literaturen) jazik; usten i pismen govor; samoglaski; soglaski; slog; konkretni i apstraktni imenki; rod i broj kaj imenkite; opisni pridavki; li~ni zamenki; glagoli(kategorija vreme); broevi, pribli`na

brojnost; podmet i prirok; zborovi so sprotivno zna~ewe; zborovi so isto ili sli~no zna~ewe

proza analiza na tekstovi: spored naso~eni pra{awe, po plan na tekst; ve`bi za lokacija na mestoto i vremeto na nastanite; analiza i nadvore{en opis na lik.

~itawe izrazno i dramsko ~itawe

^ITAWE, LITERATURA I LEKTIRA

IZRAZUVAWE I TVOREWE

poezija poetska slika; sporedba

Usno izrazuvawe preraska`uvawe; raska`uvawe;

opi{uvawe; izvestuvawe pismeno izrazuvawe prepi{uvawe; preraska`uvawe; raska`uvawe; opi{uvawe; izvestuvawe; pismo

pravopis slog; navodnici; upotreba na golema bukva; pribli`na brojnost; pove}ecifreni broevi

MEDIUMSKA KULTURA

radio emisii; detska radiodrama; TV – emisii:

obrazovni, nau~no popularni, narodni prikazni, detski kvizovi; film: dolgometra`en, crtan, igran; teatar: pretstava, scena, akteri, kuklena pretstava (kukli)

literatura

lektira samostojno ~itawe

Nezadol`itelno Nau~i pove}e

222

DOKA@I SI SAM DEKA ZNAE[

Drag u~eniku! Ako znae{ da doka`e{ so primer, vedna{ po pro~ituvawe ili ka`uvawe na praviloto, bidi siguren deka znaeweto e trajno!

Golema bukva se pi{uva: Na po~etok na sekoja nova re~enica; na krajot na

raskazna re~enica; pi{uvawe na sopstveni imenki; imiwa na narodi, dr`avi,

imiwa na gradovi, sela, reki, planini, praznici, ime na ulici, plo{tadi,

bulevari; imiwa na knigi, spisanija...

Navodnicite se upotrebuvaat za izdeluvawe na imiwata na ulicite,

ustanovite, spisanijata i na knigite vo re~enicite.

Makedonskiot jazik ima 31 bukva. Taa se vika kirilica. Za sekoj glas

ima po edna bukva.

^itame kako {to pi{uvame i pi{uvame kako {to zboruvame!

Slogovite, zborovite i drugite zborovni celini se sozdadeni od

samoglaski i soglaski.

Slog e najmala govorna celina ili slogot e del od zbor.

Sekoj slog treba da ima samoglaska.

Ponekoga{ soglaskata R zamenuva samoglaska.

Konkretnite imenki ozna~uvaat ime na ne{to konkretno, ne{to kade

{to mo`e da se upotrebat setilata za: vid, sluh, vkus i dopir.

Apstraktnite imenki ozna~uvaat: prirodni pojavi, osobini, ~uvstva i

mislovni dejnosti.

Imenkite vo makedonskiot jazik imaat rod, osobini so koi se razlikuvaat:

ma{ki, `enski i sreden rod.

Imenkite vo makedonskiot jazik se razlikuvaat po dva broja: ednina i

mno`ina.

Sopstvenite imenki nemaat mno`ina. Tie pretstavuvaat edinka,

sopstvenost na imeto.

Zborovite koi poka`uvaat kakvo e ne{toto ( stara, {arena, mala...), ~ie e

ne{toto ( babino, Janina, selsko...), od {to e napraveno ne{toto(volnena, slamena,

drveno...,) se vikaat pridavki

Pridavkite koi gi opi{uvaat osobinite i ka`uvaat kakvo e ne{toto se

vikaat opisni pridavki.

Zborovite: jas, ti, toj, taa, toa; nie, vie, tie gi zamenuvaat imiwata na

licata ili n# upatuvaat kon odredeni lica. Zatoa ovie zborovi se nare~eni

li~ni zamenki.

223

Zborovi so koi se iska`uva: dejstvo ili sostojba se vikaat glagoli.

Govorna ili pismena celina kade {to e iska`ana edna zavr{ena misla se

vika re~enica.

Zborovite koi ka`uvaat koj go vr{i dejstvoto, ili za kogo se zboruva vo

re~enicata se vikaat podmet.

Zborovite koi ka`uvaat {to pravi podmetot se vikaat prirok.

Zborovite koi ozna~uvaat koli~estvo (kolku na broj ima ne{to) se vikaat

broevi.

Broevite od 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 0 se glavni ili osnovni broevi.

Zborovite koi poka`uvaat kako stoi ne{toto po red se redni broevi.

Koga ne si siguren za to~nosta na nekoja brojnost, a si blisku do to~nosta se vika

pribli`na brojnost. ^itawe so pravilen, jasen i ~ist izgovor so pauzi se vika izrazno ~itawe.

Tekst napi{an po ulogi za dramska izvedba se vika dramski tekst.

Izrazno ~itawe po ulogi na dramski tekst se vika dramsko ~itawe.

S# {to si pro~ital - pesna, prikazna, bajka...- se vika tekst. - Tekstot mo`e

da bide napi{an vo: proza (raskaz, bajka, basna...) ili poezija (pesni).

Pesnite gi pi{uvaat poeti.

Raskazite, romanite, bajkite... gi pi{uvaat pisatelite - raska`uva~i.

Poetite i raska`uva~ite se avtori na nivnite dela.

Delata zad koi stoi avtor se avtorski dela.

Koga ka`uva{ usno za sodr`inata na ne{to {to si go pro~ital, za ne{to

{to nekoj ti go ka`al, za film ili pretstava {to si ja gledal... znaj deka ti

preraska`uva{ usno.

Koga ka`uva{ za ne{to {to tebe ti se slu~ilo, ne{to {to si videl ili

do`iveal, koga tvoite fantazii gi ka`uva{ na glas... toga{ ti raska`uva{

usno!

Koga zapi{uva{ od ne{to {to e ve}e napi{ano od zbor do zbor, so sekoj

znak, ti prepi{uva{ tekst {to nekoj go zapi{al. Toa ne e tvoe delo.

Vo Makedonija se zboruva makedonski jazik. Vo razni delovi na dr`avata se

zboruva makedonski naroden jazik.

Vo upotreba e makedonski literaturen (standarden) jazik.

Literaturniot jazik se upotrebuva vo: u~ili{ta, teatri, televizii i dr. potrebno

e da se zboruva i vo me|usebnite razgovori.

224

Ako govorot go slu{a{ izgovoren od ustata na nekoj ili od sebe, se vika

usten govor.

Ako govorot e preku pi{an zbor ( pismo, razglednica, od vesnik, kniga...) se

vika pismen govor.

Slikite {to gi zabele`a dodeka ja ~ita{e pesnata, a potoa gi opi{a ili

naslika se vikaat poetski sliki.

Izrazno sredstvo so koe se vr{i sporeduvawe me|u predmeti, su{testva ili

prirodni pojavi se vika sporedba.

Ako saka{ da izvesti{ za ne{to {to si videl, {to si do`iveal, izvesti:

navreme, to~no i kuso!

Izvestuvaweto mo`e da bide usno ( izvestuva{ nekogo, na radio, TV...) ili

pismeno (pismo, vo detski ili dneven pe~at, Internet)...

TV‡ emisii mo`at da se sledat preku: TV priemnici, preku Internet, na

kompjuteri i drugi aparati.

Obrazovnite programi obrazuvaat, te podu~uvaat, ti go pro{iruvaat

znaeweto!

Nau~no popularnite programi ti ka`uvaat za nau~nite dostignuvawa od

pove}e oblasti.

Preku radio, tranzistor, mobilen telefon, kompjuter i drugi aparati se

slu{aat radioprogrami.

Od radiostanicite do tvojot dom ima radiopredavateli. Preku niv se

prenesuva radioprogramata.

Ima radioemisii za: deca, mladinci i za vozrasni.

Ima: zabavni, nau~ni, informativni... programi.

Za teatarska pretstava e potrebno: scenario, re`iser, akteri, teatarska

scena i mnogu drugi podgotovki.

Za kuklena pretstava se potrebni istite raboti, samo ima i kukli. Zad

kuklite govorat akterite.

Scena e mestoto kade {to se izveduva pretstavata. Taa mora da odgovara na

vremeto i mestoto kade {to se slu~uva dejstvoto {to e opi{ano vo scenarioto.

Scenario e tekstot podgotven od scenaristot. Vo nego e opi{ana scenata i

govorot na akterite.

Enciklopedija e izvor na znaewa, kniga od koja mo`e{ da doznae{ mnogu

ne{ta koi ne ti se jasni ili ne gi znae{..

225

SODR@INA

ZO[TO @ALI SLAVEJ^ETO ‡ Du{ko Avramov

Prikazna vo sliki ‡ Na raspust ----------------------------------------------------------- 3

[to be{e letoto ‡ @ivko Nikolovski -------------------------------------------- 5

Izrazno ~itawe -------------------------------------------------------------------------------- 6

Grozd ‡ Velko Nedelkovski-------------------------------------------------------------------- 6

P~eli ‡ Peni Trpkovski --------------------------------------------------------------------- 8

Neobi~en yid ‡ Ivan~o M.-Majstorot-------------------------------------------------- 9

Raskrileni poraki ‡ Stojan Arsi} ------------------------------------------------------ 10

Ne{to pove}e ZSU ( znam, sakam da znam, u~am) ------------------------------------ 11

Dramsko ~itawe ---------------------------------------------------------------------------------- 12

Sekoga{ prv ‡ Aleksandar Popovi} ----------------------------------------------------- 12

Zajko Neznajko ‡ Aleksandar Kujunxiski ------------------------------------------------ 14

Neostvarenata `elba na vrap~iwata ‡ Slavka Maneva ----------------------------- 16

Razgovorr ‡ Maris Skjavato ----------------------------------------------------------------- 18

Esensko nebo ‡ Vawa A. Suhomlinskij (Rusija) --------------------------------------- 20

Esen ‡ Nexeti Zekirija ---- ------------------------------------------------------------------ 21

Raska`uvawe po slika --------------------------------------------------------------------------- 22

Esenska slika -------------------------------------------------------------------------------------- 22

Literatura ------ ------------------------------------------------------------------------------------ 23

Docna esen ‡ Jovan Strezovski ------------------------------------------------------------- 23

Docna esen ‡ \or|i Abaxiev ----------------------------------------------------------------- 24

Proza Analiza na tekst po naso~eni pra{awa --------------------------------------- 26

Esen ‡ Anatol Frans ----------------------------------------------------------------------------26

Usno preraska`uvawe na tekst -------------------------------------------------------------- 28

Predmeti ‡ Velko Nedelkovski ---------------------------------------------------------- 28

Mojot grad ‡ Slavka Arsova------------------------------------------------------------------- 30

Raska`uvawe na do`ivuvawe ----------------------------------------------------------------- 32

Pismeno izrazuvawe ----------------------------------------------------------------------------- 32

Prepi{uvawe -------------------------------------------------------------------------------------- 32

Qubopitnost ‡ Miho Atanasovski ------------------------------------------------------- 32

Nekaneti gosti ‡ Van~o Polazarevski ---------------------------------------------------- 32

Kowite i mrazot ‡ Angliska narodna prikazna -------------------------------------- 33

Segde lisje, segde zlato‡ Ivica V. Rori} ------------------------------------------------ 34

Naroden i standarden ‡ literaturen jazik ------------------------------------------------35

Rodniot jazik ‡ Vidoe Podgorec ----------------------------------------------------------- 35

Sredba ‡ naroden jazik ----------------------------------------------------------------------- 36

U Skopje ‡ naroden jazik ---------------------------------------------------------------------- 37

11 oktomvri ‡ Dim~e Kuzmanovski -------------------------------------------------------- 38

3

5

6

6

8

9

10

11

12

12

14

16

18

20

21

22

22

23

23

24

26

26

28

28

30

32

32

32

32

32

33

34

35

35

36

37

38

226

Za jazikot Evrejska narodna prikazna ---------------------------------------------------- 39

Va`nosta na govorot ----------------------------------------------------------------------------- 40

Prikazna bez naslov vo sliki --------------------------------------------------------------- 42

Usten i pismen govor --------------------------------------------------------------------------- 43

Pi{uvawe na golema bukva --------------------------------------------------------------------44

Kade koj znak stoi ‡ Miho Atanasovski -------------------------------------------------- 46

Pravopisni znaci ‡ navodnici ------------------------------------------------------------- 47

Potseti se {to si nau~il -------------------------------------------------------------------- 48

UBAVI ZBOROVI Vidoe Podgorec

Analiza na tekst spored daden plan --------------------------------------------------------50

]erkata na drvarot ‡ Hanari ar‡Rimavi ------------------------------------------------ 50

Snaodliviot Vasek ‡ Marija Rosinski -------------------------------------------------- 52

Lektira ‡ samostojno ~itawe ---------------------------------------------------------------- 54

Lakomoto gluv~e ‡ Slavko Janevski ------------------------------------------------------- 54

Teatarski kostim ‡ opi{uvawe po daden plan ------------------------------------------ 56

Teatarska scena ‡ opi{uvawe po daden plan ----------------------------------------------57

Preraska`uvawe so promena na krajot na tekstot ------------------------------------- 58

Ne sakaat mrtvi ptici ‡@ivko Nikolovski ------------------------------------------- 58

Raska`uvawe po daden po~etok --------------------------------------------------------------- 60

Najubavata ulica ‡ Mihajlo \uri} --------------------------------------------------------- 60

Dvete yvezdi ‡ Petko Domazetovski ------------------------------------------------------ 61

Pismeno odgovarawe na pra{awa od obraboten tekst -------------------------------- 62

Carot i ko{ulata ‡ Lev Tolstoj ----------------------------------------------------------- 64

Radioemisii ---------------------------------------------------------------------------------------- 64

Sonceto i mese~inata ‡ Afrikanska narodna prikazna ----------------------------- 65

Samoglaski i soglaski --------------------------------------------------------------------------- 66

Podelba na zborovi na slogovi --------------------------------------------------------------- 68

Slatka pr`ena riba ‡ Bo{ko sma}oski -------------------------------------------------- 70

Imenki ---------------------------------------------------------------------------------------------- 72

Konkretni i apstraktni imenki ------------------------------------------------------------ 73

Podarok ‡ Milenko Ratkovi} --------------------------------------------------------------- 74

Rodot kaj imenkite -------------------------------------------------------------------------------- 76

Petel i slon ‡ Pigmejska narodna prikazna --------------------------------------------- 76

Dvajca verni drugari ‡ Makedonska narodna prikazna ------------------------------- 78

Brojot kaj imenkite ---------------------------------------------------------------------------------- 80

Klupa za izlo`ba ‡ Velko Nedelkovski ---------------------------------------------------- 82

Najskapocenoto ‡ Vidoe Podgorec ------------------------------------------------------------ 84

Potseti se {to si nau~il --------------------------------------------------------------------- 86

39

40

42

43

44

46

47

48

50

50

52

54

54

56

57

58

58

60

60

61

62

64

64

65

66

68

70

72

73

74

76

76

78

80

82

84

86

5

6

6

227

MUDRIOT MALKU ZBORI - MNOGU TVORI

Analiza na lik ------------------------------------------------------------------------------------------ 88

Bukvarot na Pinokio ‡ Karlo Klodi ------------------------------------------------------------ 88

Nau~i pove}e tehnika Pajakova mre`a --------------------------------------------------------- 90

Izvor ‡ Elin Pelin ----------------------------------------------------------------------------------- 91

Eden golem um i edno male~ko srce ‡ Elio Repel ------------------------------------------ 92

Poezija Poetska slika ----------------------------------------------------------------------------- 94

Svetulka ‡ Jovan Strezovski ---------------------------------------------------------------------- 94

Sonce ‡ Zagorka Todorovska ---------------------------------------------------------------------- 95

Kosidba Ivan Ivanovski -------------------------------------------------------------------------- 95

Ne zaklu~uvajte gi vratite‡ Zejnel Beksa --------------------------------------------------- 96

Izvestuvawe ----------------------------------------------------------------------------------------- 97

TV‡ emisii ------------------------------------------------------------------------------------------- 98

Molba do televizorot ‡ Van~o Polazarevski -------------------------------- ---------- 99

Kompjuterot e i sredstvo za komunikacija ‡ Jadranka Vladova ---------------- 100

Razbudi ja fantazijata ------------------------------------------------------------------------- 101

Zabavniot park na tatko mi ‡ Dajana Dizni (SAD) ----------------------------------- 102

Drvo na `ivotot ‡ Risto Dav~evski ------------------------------------------------------- 104

Pridavki ------------------------------------------------------------------------------------------ 106

Opisni pridavki --------------------------------------------------------------------------------- 107

Prv vo vselenata ‡ Jurij Gagarin ---------------------------------------------------------- 108

Najubaviot kow ‡ Du{ko Kralevski ------------------------------------------------------- 110

Li~ni zamenki ------------------------------------------------------------------------------------- 112

[turecot i mravkite‡ Gligor Popovski ------------------------------------------------ 114

Zborovi koi imaat isto ili sli~no zna~ewe ------------------------------------------- 116

Zborovi koi imaat sprotivno zna~ewe -------------------------------------------------- 117

Potseti se {to si nau~il ------------------------------------------------------------------- 118

ZIMSKI PRAZNICI HRISTOS SE RODI

Nova godina se bli`i‡Stojan Tarapuza------------------------------------------------- 120

Zbirajte se de~iwa ‡ Narodna pesna za deca---------------------------------------------- 121

Nova godina ‡ Prikazna vo sliki ----------------------------------------------------------- 121

Novogodi{na ~estitka ------------------------------------------------------------------------- 122

Snegot e ubav ‡ Vasil Mukaetov ----------------------------------------------------------- 123

Radost pred Bo`i} ‡ S Arsi} --------------------------------------------------------------- 124

Beli gulabici ‡ Kosara Go~kova ---------------------------------------------------------- 126

Mrazot se topi ‡ Aleksandar Popovi} -------------------------------------------------- 126

Dve razli~ni prikazni ‡ Ota [afrenek ( ^e{ka)---------------------------------- 128

Sporeduvawe ------------------------------------------------------------------------------------- 130

Mamica ‡ Du{ko Avramov ------------------------------------------------------------------- 130

Razbudi gi ~uvstvata vo sebe -------------------------------------------------------------------- 131

88

88

90

91

92

94

94

95

95

96

97

98

99

100

101

102

104

106

107

108

110

112

114

116

117

118

120

121

121

122

123

124

126

126

128

130

130

131

228

Prijateli ‡ Kiro Donev ------------------------------------------------------------------------- 131

Bela prikazna ‡ Kiro Donev -------------------------------------------------------------------- 132

Nau~i pove}e ‡ tehnika Petored-------------------------------------------------------------- 133

Od ilustracija do poetska slika --------------------------------------------------------------- 134

Zavist ‡ Bo`idar prosiwak -------------------------------------------------------------------- 135

Film ----------------------------------------------------------------------------------------------------- 136

Ne{to pove}e - tehnika Grozd ---------------------------------------------------------------- 137

Ekopesna ‡ Makedonka Jan~evska ------------------------------------------------------------- 138

Eko bomba ‡ Sowa Aleksovska -------------------------------------------------------------------- 140

Ekologija vo slika ------------------------------------------------------------------------------------ 142

Deteto i sinceto ‡Bistrica Mirkulovska -- -------------------------------------------- 143

Teatar --------------------------------------------------------------------------------------------------- 144

Najmo}noto su{testvo ‡ Ondrej Zimka ------------------------------------------------------- 146

Kavga ‡ Slavka Maneva ----------------------------------------------------------------------------- 148

Kral prili~no mal ‡ Van~o Polazarevski -------------------------------------------------- 150

Gradska biblioteka --------------------------------------------------------------------------------- 152

[to zboruvaat knigite ‡ Nikola Drenovac ------------------------------------------------- 152

Glagoli --------------------------------------------------------------------------------------------------- 154

Sega{nost, minatost i idnost -------------------------------------------------------------------- 155

Pogre{en podarok ‡ Tome Momirovski ------------------------------------------------------- 156

Re~enica ------------------------------------------------------------------------------------------------ 158

Podmet i prirok vo re~enicata ----------------------------------------------------------------- 159

Padna sneg ---------------- ---------------------------------------------------------------------------- 161

Iznenaduvawe ‡ Erik kesner --------------------------------------------------------------------- 162

Ne{to pove}e tehnika Skelet ----------------------------------------------------------------- 163

Pita so jabolka ‡ Cane Andreevski------------------------------------------------------------ 164

Broevi - glavni (osnovni) i redni broevi --------------------------------------------------- 166

Izgovarawe i pi{uvawe na broevite --------------------------------------------------------- 168

Broevi za iska`uvawe na pribli`na vrednost --------------------------------------------- 169

Junaci i nastani od na{eto minato ------------------------------------------------------------ 170

Pesna za Goce ‡ Julijana Zoksimoska -------------------------------------------------------- 170

Sirma Vojvoda ‡ Makedonska narodna pesna ------------------------------------------------ 170

Pe~alba ‡ Van~o Nikoleski ---------------------------------------------------------------------- 172

Edna tatkovina ima{ ‡ [ukri Ramo----------------------------------------------------------- 173

Silata na nikoj ne e mila ‡Qubivoe R{umovi} -------------------------------------------- 174

Detski pe~at ------------------------------------------------------------------------------------ 175

Potseti se {to si nau~il -------------------------------------------------------------------------- 176

229

VO SKAZNOGRAD I BASNOGRAD SEKOJ DA SVRATI ‡ M. Jan~evska

Lavot, leopardot i lisicata ‡ Lafonten --------------------------------------------------- 178

Sonot na e{ko‡ E{ref Berbik ------------------------------------------------------------------ 180

Pou~ni basni:

Magareto vo lavovska ko`a Lafonten --------------------------------------------------------181

Lavot i divoto magare ‡ Ezop ---------------------------------------------------------------------181

Trojca pla~kovci ‡Harenbu{ ---------------------------------------------------------------------181

Kako nastanala gugutkata ‡ Zvonimir Stojanovi}-----------------------------------------182

Prikazna za xuxeto Trilevip ‡ Danska narodna prikazna -------------------------------184

]erkata na sosedot ‡ Somaliska narodna prikazna --------------------------------------- 186

Buvot i gavranot ‡Kolumbiska skazna --------------------------------------------------------- 188

Itar Pejo mu vadi zab na selanec ‡ Stale Popov ------------------------------------------ 190

Legenda za Dojranskoto Ezero ‡ Makedonsko narodno tvore{tvo- legenda------- 191

Elen na ezero‡ Ezop --------------------------------------------------------------------------------- 192

Potseti se {to si nau~il -------------------------------------------------------------------------- 194

PROLETNI PRAZNICI - HRISTOS VOSKRESE

Proletni praznici - Veligden Stojan Arsi}----------------------------------------------- 196

Proletni zraci ‡ Vidoe Podgorec -------------------------------------------------------------- 197

Veligdenska radost ‡ Gorjan Petreski -------------------------------------------------------- 201

Pismo do nepoznato drugar~e ‡ Liljana S. Eftimova ----------------------------------- 200

Buket stihovi za majkata ------------------------------------------------------------------------- 202

Koga mama me pregrnuva ‡ Miroslav Kova~evi} ----------------------------------------- 202

Mama ‡ Du{ko Avramov -------------------------------------------------------------------------- 202

Prispivna ‡ Bla`e Konevski ------------------------------------------------------------------ 202

Podarok za mama ‡ F. Bojku --------------------------------------------------------------------- 203

Na maj~iniot den ‡ Gligor Vitez ------------------------------------------------------------ 204

Zlata majka i dobrata tetka Valentina Oseeva ------------------------------------------ 205

Zavist ‡ Nexati Zekirija ----------------------------------------------------------------------- 206

Proletno budewe ‡ Gligor Popovski -------------------------------------------------------- 208

Svedi se zelena vrbo ‡ Makedonska narodno tvore{tvo ----------------------------- 209

Ranobudniot cvet ‡ Gorjan Petreski -------------------------------------------------------- 210

Majsko popladne ‡ Genadi Bolinovski ------------------------------------------------------ 212

Telefon Telefonira ili slonira ‡ Qubomir R{umovi} --------------------------- 213

Dete i cve}e ‡ Nenad Xambazov ---------------------------------------------------------------- 214

Majski yvon~iwa Bo{ko Sma}oski ------------------------------------------------------------ 215

Apteka vo vre}a ‡Kiro Donev ---------------------------------------------------------------------218

Aj na raspust ‡ Aleksandar Kojunxiski ------------------------------------------------------- 220

Potseti se {to si nau~il ova u~ebna godina ---------------------------------------------- 222

178

180

181

181

181

182

184

186

188

190

191

192

194

196

197

198

200

202

202

202

202

203

204

205

206

208

209

210

212

213

214

215

218

220

222

230