1. TERMIN MEĐUNARODNO JAVNO PRAVO potekao je od Benthama i zamijenio stari izraz „Pravo naroda“. Termin „Pravo naroda“ nastao je kao rezultat zablude u koju su pali italijanski pisci XV i XVI vijeka, stavljajući znak jednakosti između međunarodnog prava i rimskog ius gentiuma.

IUS GENTIUM je dio rimskog prava koji se odnosio na strance, tj. stanovnike Rima, koji nisu posjedovali status građana. Primjenjivano je od strane praterora pelegrinus-a i predstavljalo je, zajedno sa ius civile-om, unutrašnje rimsko pravo, koje se najčešće odnosilo na vlasništvo i ugovore, tj. Poslove prometnog prava.

IUS CIVILE je rimsko građansko pravo koje je regulisalo pravne poslove isključivo između građana Rima i koje je bilo primjenjivano od strane praetora urbanusa.

*IUS COGENS su norme međunarodnog prava koje vezuju sve države, apsolutno su obavezne prirode, a nastaju kao izraz volje cjelokupne međunarodne zajednice.

2. POJAM MEĐUNARODNOG PRAVA-U formalnom smislu riječi, međunarodno pravo predstavlja sistem pravnih pravila koja regulišu pravni položaj i odnose subjekata međunarodnog prava, kao i pravni položaj i odnose drugih jedinki od međunarodnog interesa.Prema tome, formalni pojam međunarodnog javnog prava podrazumijeva sljedeće elemente:a) Međunarodno pravo je sistem pravnih pravila.b) Kao sistem pravnih pravila ono reguliše pravni položaj subjekata

međunarodnog prava i drugih jedinki od međunarodnog interesa.

Osnovna zamjerka formalnoj definiciji, jeste to da ona ništa ne govori o suštini međunarodnog prava, o čemu govore materijalne definicije.

U materijalnom smislu, međunarodno javno pravo predstavlja objektivnu autonomnu normu ili imperativ međunarodne zajednice. Kao elementi mogu se navesti:

a) Međunarodno pravo je pravo međunarodne zajednice. Osnovni cilj ili funkcija međunarodnog prava je stvaranje uređenih pravnih odnosa u međunarodnoj zajednici.

b) Međunarodno pravo je autonomna norma ili imperativ.

c) Konsenzualne je prirode.

d) Međunarodno pravo je objektivna norma ili imperativ, što znači da je međunarodno pravo objektivni poredak, koji je iznad volje pojedinih država.

*Važno: Postoji spor o mogućnosti nepostojanja međunarodnog prava, koji se izvodi iz činjenice da su države same po sebi suverene i da ne postoji naddržavni autoritet. Međutim, to nije tačno, pošto je prinuda u međunarodnom pravu itekako prisutna, kao na primjer u slučajevima kada Savjet bezbednosti djeluje na osnovu glave VII Povelje UN-a.

3. PERIOD POSLIJE PRVOG SV. RATA- KONSTITUISANJE OPŠTEG MEĐUNARODNOG PRAVA

-Period između 2 svjetska rata. U ovom periodu se postavljaju temelji pozitivnog, univerzalnog međunarodnog prava, koje gubi svoj ekskluzivni evropski karakter i počinje da prerasta u pravo svihj država.Radikalnu promjenu u tom pravcu predstavlja Pakt Društva naroda, kao ustavni akt prve univerzalne političke organizacije. Čl. 1. Pakta predviđao je da svaka država može postati član društva naroda, ako se za njen prijem izjasne 2 trećine prisutnih članova Skupštine društva.Stvaranje Društva naroda je bilo od suštinskog značaja za razvoj međunarodnog prava, time započinje era multilatelarizma.Pakt Društva naroda je ograničio pravo na upotrebu sile u odnosima između država. U tu svrhu je izgrađen sistem kolektive bezbjednosti, koji je predstavljao revolucionarnu inovaciju u međunarodnim odnosima. Ustanovljen je i međunarodni sud pravde, kao prvi svjetski sud u istoriji.U društv naroda započinje organizovan napor na kodifikaciji međunarodnog prava. Na konferenciji održanoj u Hagu 1930. God. Usvojene su 3 konvencije: Konvencija koja se ticala izvjesnih pitanja koja se odnose na sukob zakona o državljanstvu; Protokol koji se

odnosi na vojne obaveze u izvjesnim slučajevima dvostrukog državljanstva i Specijalni protokol koji se ticao izvjesnih lsučaja apartidije. Pored toga održana je specijalan konferencija 1925. God., na kojoj je usvojen Protokol koji je ustanovio pravila kojima se zabranjuje upotreba otrovnih i drugih gasova u ratovima, kao i konvencije o položaju ratnih zarobljenika, ranjenika i bolesnika; konvencije koje se odnose na vazdušnu plovidbu i konvencije u vezi sa naučnim, ekonomskim i humanitarnim pitanjima.Društvo naroda je preuzelo i prve korake u pravcu rješavanja kolonijalnog pitanja. Pakt Društva naroda je uspostavio tzv. Mandatni sistem u smislu starateljstva razvijenih država nad oblastima nastanjenim narodima „nesposobnim da sami sobom upravljaju“.Ni ljudska prava nisu ostala van domašaja aktivnosti Društva naroda.Posebnu pažnju zaslužuje Međunarodna organizacija rada, kojoj je dat zadatak da radi na poboljšanju socijalnih i ekonomski uslova radnika, u kontekstu obezbjeđenja mira u svijetu.

*Pet elemenata društva naroda su:1) Završen Versajskim ugovorom2) Osnovni dokument- Pakt društva naroda3) Osnovni cilj- ograničavanje prava na upotrebu sile4) U društvu naroda započinje organizovan napor na kodifikaciji

međunarodnog prava5) Društvo naroda je preduzelo prve korake u rješavanju kolonijalnog

pitanja.

Od društvenih činjenica koje su u ovom period uticale na razvoj

međunarodnog prava treba izdvojiti Oktobarsku revoluciju. Njen posredan

uticaj ogleda se u tome da je iznjedrila državu sa drugačijim društveno-

ekonomskim sistemom, a neposredno je uticala na to da se međunarodno

pravo ispoljava kako na izvjesne ustanove pozitivnog međunarodnog prava,

tako I na stvaranje novih pravila I ustanova.

-Period poslije II svjetskog rata (*Era UN-a).

Period poslije II svjetskog rata u kvlatativnom smislu obilježava formiranje I

aktivnost Organizacije Ujedinjenih nacija, koja, kao univerzalna svjetska

organizacija, preuzima na sebe, ne samo ulogu svjetskog parlamenta,

medijuma za usklađivanje kolektivnih napora država na ostvarivanju široke

liste ciljeva u međunarodnim političkim odnosima, nego I ulogu stožera

okupljanja I povezivanja međuvladinih organizacija.

U sistemu UN-a, mir je kvalifikovan kao osnovna, suštinska vrijednost

međunarodne zajednice, što impicira su UN, u stvari, instrument stvaranja

jednog mirovnog poretka. Konstruisan je sistem kolektivne bezbjednosti, koji,

utemeljen Poveljom, predstavlja pokušaj da se ojača I zaokruži sistem čije su

osnove postavljene u Društvu naroda. Donijeto je pravo na

samoopredjeljenje naroda pod kolonijalnom upravom, koje služi kao oslonac

za nastanak velikog broja novih država, koje su ranije bile pod kolonijanom

upravom. Pod okriljem Un-a razvija se I pozamašna kodifikacijska aktivnost.

Kroz dokumente poput Deklaracije o uspostavi novog međunarodnog poretka

I Povelje o ekonomskim pravima I obavezama država, međunarodno pravo je

nastavilo da ulazi u regulative ekonomskih I socijalnih odnosa.

Ideološki sukob I sukob realnih interesa između SAD-a I SSSR, tzv. Hladni rat,

doveo je do zloupotrebe mnogih instituta međunarodnog prava. Između

ostalog, javile su se I ideje o 2 konkurentska međunarodna prava-

socijalističkom I buržoaskom međunarodnom pravu.

Pozitivni učinci blokovske podjele ogledaju se u tome što su se I jedna I

druga suprotstavljena strana držale osnovnih načela iz Povelje, posebno

zabrane upotrebe sile, intervencije I direktnog uplitanja u unutrašnje stvari,

kao I do pojave tzv. Nesvrstanih zemalja. Kao male I nejake, nesvrstane

zemlje, su najboljeg zaštitnika svoje političke nezavisnosti I integriteta vidjele

u univerzalnom međunarodnom pravu. Insistirale su na striktnoj primjeni I

elaboraciji načela iz Povelje UN-a. Koristeći svoju brojčanu nadmoć u

Generalnoj skupštini UN-a, nesvrstane zemlje su, kroz, recimo Deklaraciju

načela međunarodnog prava o prijateljskim odnosima I saradnji između

država (1970), snažno doprinijele progresivnom razvoju međunarodnog

prava.

-razvoj poslije 1990.

Ovaj period u političkom smislu bitno određuje nestanak bipolarne strukture

u međunarodnim odnosima. Unilateralizam, koji je izrastao na ruševinama

bipolarnog svijeta, vrši snažan uticaj na pozitivno međunarodno pravo.

Unilateralizam u međunarodnim odnosima, je po svojoj prirodi, u dubokom

raskoraku sa prirodom međunarodnog prava (-sprovodi često SAD na vojno

političkom (JUG, Irak) I pravnom polju (imunitet pripadnika vojske SAD-a pred

Stalnim krivičnim sudom)). U postojećim okolnostima predstavlja

modernizovanu verziju Pax Romana, tj. Prikrivenu formu principa univerzalne

vladavine (danas Pax Americana).

Globalizacija, u svom aktuelnom značenju, svodi se na kolektivni

unilateralizam ideološki I ekonomski homogenih država, koje nastupaju kao

vrsta direktorijuma koji nameće uniformne standarde I pravila ponašanja,

kako u političkoj, tako I u ekonomskoj I socijanoj sferi. Koncepcija, koja je u

svojoj osnovi evroatlanska, proglašava se za univerzalni model, a zemlje koje

se tom modelu suprotstavljaju, bivaju lišene prava koja, po međunarodnom

pravu, posjeduju, jednostranom primjenom različitih sredstava (politički

bojkot, uskraćivanje ekonomskih prava,…)

Koncepcija globalizacije vrši negativan uticaj na važeće pozitivno pravu u

nizu elemenata :

a) dovodi do odstupanja od koncepta kolektivne bezbjednosti, utvrđenog

Poveljom UN-a, prisvajanjem prava unilateralne vojne intervencije

(nova strategija Nato-a);

b) teži ustanovljenju novih izuzetaka od zabrane upotrebe sile, poput

“humanitarne intervencije”;

c) zavodljivi rječnik humanitarnih interesa često prikriva pokušaj

ustanovljenja prava jednostranog, unilaterlanog pribjegavanja sili, kada

to nalažu nacionalni interesi, van I nezavisno od normi međunarodnog

prava.

*3 elementa ovog perioda: ukidanje blokovske podjele, period globalizacije,

jednostrano djelovanje država, zaobilaženje tradicionalnih normi

međunarodnog prava…

4. MEĐUNARODNI UGOVORI

Konvencija o ugovornom pravu iz 1969. God, definiše međunarodni

ugovor kao “sporazum zaključen pisano između država I koji je

regulisan međunarodnim pravom, bilo da je sadržan u jednom ili u dva

ili više instrumenata međusobno povezanih, bez obzira na njegov

poseban naziv.”

*Međunarodni ugovor je osnovni izvor međunarodnog prava,

najznačajnije norme međunarodnog prava su sadržane u ovim

ugovorima.

U teoriji se navode brojne podjele međunarodnih ugovora. Kao

najvažnije mogu se navesti podjele izvedene na formalnom kriterijumu

(br. Ugovornih strana I mogućnost naknadnog obavezivanja) I podjela

zasnovana na materijalnom kriterijumu (pravna funkcija ili suština

ugovora).

Prema broju ugovornih strana, ugovori se dijele na dvije osnovne

grupe- bilateralne I multilateralne.

*Podjela na otvorene I zatvorene izvršena je prema kriterijumu

mogućnosti pristupanja ugovoru država koje nisu učestvovale u

njegovom zaključenju.

Posebno je relevantna podjela ugovora prema pravnoj funkciji na:

ugovore-pogodbe (kontraktualne) I ugovore-zakone (legislativne). Pod

ugovorima-pogodbama podrazumijevaju se ugovori koji sadrže pravila

dizajnirana za konkretan slučaj, dok su pravila legislativnih ugovora

opšte ili apstraktne prirode, primjenjiva na veći broj slučajeva iste

vrste.

Motivi I ciljevi ugovornica kod ugovora-pogodbi su različiti, pa I

suprotstavljeni, dok ugovore-zakone odlikuju, po pravilu, identični

motive I zajednički ciljevi. Tako se može reći da su ugovori-zakoni

izvori međunarodnog prava.

5. OPŠTA PRAVNA NAČELA PRIHVAĆENA OD STRANE

PROSVEĆENIH NARODA

*Predstavljaju najkontroverzniji formalni izvor međunarodnog prava.

Nisu kodifikovana, tako da nisu zapisana niti u jednom pravnom aktu,

već do njih sud dolazi posredno, ispitujući norme unutrašnjeg prava.

Pravna snaga načela:

-po prirodno-pravnoj teoriji međ. Prava , imaju najjaču pravnu snagu.

-po pozitivistima su ti supsidijerni izvori, koji ne mogu biti jači ili

jednaki, po pravnoj snazi, od ugovora ili običaja.

6. SUDSKA PRAKSA

Pod sudskom praksom u smislu čl. 38.(d) Statuta Suda, podrazumijeva

se prvenstveno jurisprudencija međunarodnih sudova (pravde I

arbitražnih).

Unutar sudske prakse posebnu težinu imaju odluke Međunarodnog

suda pravde.

*Sudska odluka podrazumijeva praksu međunarodnih sudova, a

naročito međunarodnog suda pravde I arbitražnih sudova I vrši uticaj

na tumačenje I razvoj međunarodnog prava.

Pravna snaga sudske odluke ograničena na: ratione personae- sudska

odluka je zakon samo za stranke u sporu I ratione materiae- odnosi se

samo na predmet spora.

7. TEORIJA- UČENJA NAJPOZVANIJIH STRUČNJAKA

-*Stvaraju je profesori međunarodnog prava I stručnjaci u akademskom

polju.

Po čl. 38.(d), teorija predstavlja pomoćni izvor prava, budući da služi

kao sredstvo za utvrđivanje pravnih pravila sadržanih u glavnim,

formalnim izvorima međunarodnog prava.

Uloga teorije svodi se na 2 osnovne funkcije: da sistematizuje I tumači

pravila pozitivnog međunarodnog prava, I da služi kao vodič u

konstrukciji novih pravila.

Osnovni nedostatak teorije kao izvora ogleda se u njenom

subjektivizmu.

Teorija može vršiti jak uticaj na razvoj pozitivnog međunarodnog prava,

koji se pritom ispoljava direktno I indirektno.

Direktan uticaj vrše poznati autoriteti- poput Gidela na pravo mora, ili

McNaira u materiji ugovornog prava. Posebno je snažan uticaj

teoretičara okupljenih oko stručnih međunarodnih tijela, poput Instituta

za međunarodno pravo ili Svjetskog udruženja za međunarodno pravo

(ILA).

Indirektan uticaj vrše sudije.

Klasici međunarodnog prrava su : Grocijus, Pufendorf, Vatel I dr.

8. NAČELO PRAVIČNOSTI ( EX AEQUO ET BONO)

Radi se o izvoru prava koji bi se u našem jeziku najbolje nazvao Pravda

I pravičnost. Posredstvom čl. 38.(2) Statuta pravičnost je postala

mogući izvor subjektivnog prava država, tako što pruža mogućnost

državama u sporu da ovlaste Sud da konkretni spor riješi ex aequo et

bono.

Pravičnost može da bude: contra legem, infra legem, praete legem.

*Primjenjuje se u slučaju pravnih praznina I analogije I zato je zadnji u

ljestvici izvora međunarodnog prava.

9. JEDNOSTRANI PRAVNI AKTI DRŽAVE

Pod jednostranim pravnim aktima države podrazumijevaju se

raznovrsni akti koje donose nadležni organi države (ili više država koje

djeluju kao cjelina, in corpore) sa namjerom da proizvedu određene

međunarodnopravne posljedice, nezavisno od odgovora adresata akta.

Moraju ispunjavati opšte uslove za punovažnost akata u

međunarodnom pravu:

a) Da su donijeti od strane nadležnog organa;

b) Da izražavaju stvarnu volju države, tj. Da nisu donijeti u zabludi,

prevarom druge strane ili pod prinudom;

c) Da imaju pravno dopušten predmet.

Može se povući razlika između 2 osnovne grupe jednostranih pravnih

akata:

1) Akti država koji nemaju pravnu vrijednost per se, nemaju nezavisno

pravno značenje u sistemu formalnih izvora međunarodnog prava,

već ga ispunjavaju kroz ugovorni I običajni postupak nastanka

pravnih pravila. (npr. Akti ratifikacije ili akcesije, reserve uz

ugovore, deklaracija kojom država prihvata obaveznu nadležnost

Međunarodnog suda pravde na osnovu člana 36., otkaz ugovora I

sl.)

2) Akti koji posjeduju nezavisan pravni značaj I ispoljavaju se tako što

konstituišu, mijenjaju ili ukidaju izvjestan međunarodnopravni odnos

države koja ih izdaje ili pokušavaju da ustanove novu pravnu

situaciju. Razvrstavaju se na:

a) Akti putem kojih država realizuje opšte, generalno ovlaštenje

sadržano u normi neđunarodnog prava ( npr. Jednostranim aktom

država određuje širinu svog teritorijanog mora, u skladu sa

pravilima opšteg međunarodnog prava o maksimalnoj širini tog

pojasa).

b) Akti putem kojih država preuzima međunarodnopravnu obavezu

( npr. U sporu između Australije I Francuske iz 1974., kada je

Francuska izjavila da neće nastaviti sa vršenjem atmosferskih

nuklearnih proba u 1975., da je njihova svrha ispunjena I da će

se ubuduće orjentisati na podzemne nuklearne probe.Izjava erga

omnes I van suda, povlači za sobom dejstvo pravnog akta).

c) Akti kojima se država usaglašava sa određenom faktičkom ili

pravnom situacijom( npr. Priznanje država, vlada ili ustaničkih

pokreta).

Prema tome, jednostrani pravni akti nisu per se formalni izvor

međunarodnog prava. Oni su prije oblik pomoću kojeg se aktivira

primjena međunarodnog prava, ili element prakse konstituisanja

nove norme međunarodnog prava putem ugovora ili običaja.

10. AKTI MEĐUNARODNIH ORGANIZACIJA

Jednostrani akti međunarodnih organizacija mogu se podijeliti u 2

grupe:

1) Jednostrani akti koji se tiču unutrašnjeg života organizacije I koji, po

pravilu posjeduju obavezujuću snagu. Exempli causa, Rezolucije

kojima Generalna skupština odobrava budžet na osnovu člana

17(1), pravilnici o radu organa organizacije.

2) Akti koji se odnose na države članice, koji, po pravilu, nemaju

obavezujuću snagu. Po svom značenju, one su najprije poziv

državama članicama da postupe u skladu sa preporukom, poziv koji

može posjedovati političku I moralnu snagu. To posebno važi za

preporuke Generalne skupštine UN-a donijete na osnovu čl. 10. I

ostalih članova Povelje (Članica nije u pravnoj obavezi da se ponaša

u skladu sa sadržajem rezolucije, čak I u slučaju da je glasala za

njeno donošenje).

Postoje, međutim, I rezolucije koje su po svojoj prirodi, odluke. Kao

takve, ne mogu biti mijenjane ni presudama Međunarodnog suda

pravde.

Obaveznu snagu posjeduju I rezolucije Savjeta bezbjednosti, donijete u

vezi očuvanja međunarodnog mira i bezbjednosti na osnovu čl. 25.

Povelje.

* Pitanje: Uporedite deklaracije I rezolucije po pravnoj prirodi.

-Deklaracije su više izraz političke volje, dok su rezolucije obevezujući pravni

akti, puno veće pravne snage od deklaracija.

11. SUBJEKTI U POZITIVNOM MEĐUNARODNOM PRAVU

Konfiguraciju subjekata u pozitivnom međunarodnom pravu čine

države I javne (vladine) međunarodne organizacije.

Države su primarni, glavni I univerzalni subjekti međunarodnog prava.

U isto vrijeme I nužni subjekti, jer je bez države nemoguće zamisliti

postojanje međunarodnog prava.

Država je jedini entitet u ambijentu jedne decentralizovane zajednice

koji posjeduje *suverenu vlast- suprema potestas- iz koje, izvlači sve

relevantne konstitutivne elemente subjektiviteta.

U pozitivnom međunarodnom pravu, status subjekta stekle su I javne ili

međuvladine organizacije.

Međunarodne organizacije su organizacije koje su osnovale države I

koje imaju svoj mandat.

Međunarodne organizacije su, npr: UN, G8, Savjet Evrope, NATO,

Svjetska trgovinska organizacija…

Naddržavne organizacije – npr. EU, koje poprimaju karakter jedne

države.

*Međunarodne organizacije kao subjekt međunarodnog prava

osnovane su od strane država I u okviru povjerenog im mandata,

stvaraju norme I vrše aktivnosti u međunarodnom pravu.

Međunarodne organizacije nemaju sposobnost da stvaraju pravila

opšteg, međunarodnog prava. Ugovorna sposobnost im je ograničena I,

po pravilu, vezana za efektivno obavljanje funkcija koje su joj

povjerene.

Najširi obim subjektiviteta posjeduje, nesumnjivo, Organizacija UN-a.

Pored međunarodnopravnog subjektiviteta, javne međunarodne

organizacije posjeduju, po pravilu, I subjektivitet u unutrašnjim pravima

država. Za države-članice priznanje subjektiviteta međunarodne

organizacije u njihovim unutrašnjim pravima je članska obaveza.

12. POLOŽAJ INDIVIDUE U MEĐUNARODNOM PRAVU

Položaj individue u međunarodnom pravu je predmet brojnih

kontroverzi.

Da li se individua može smatrati subjektom?

Može se reći da u odnosu na elemente koji podrazumijevaju svojstvo

adresata međunarodnih prava I obaveza , te odgovornosti za

kršenje obaveza ( Npr. Pojedinac je neposredni adresat prava I

obaveza u normama koji se tiču, recimo, međunarodnih zločina-

genocida, ratnih zločina, zločina protiv čovječnosti, piraterije…),

pojedinac ispunjava određene elemente subjektiviteta.

Međutim, pojedincu nedostaje sposobnost da neposredno,

sopstvenim radnjama, pokrene međunarodnopravni mehanizam

zaštite svojih prava I interesa. Potpuno je lišen I pravnostvarajuće

sposobnosti, kako u odnosu na objektivno međunarodno pravo, tako

I u odnosu na subjektivna prava.

*Individua ima ograničen subjektivitet u međunarodnom pravu, jer

može imati obaveze, a ne može stvarati pravo.

13. POJAM DRŽAVE U MEĐUNARODNOM PRAVU

Država se može odrediti kao entitet koga kumulativno određuju tri

konstitutivna elementa :

a) Postojano stanovništvo – izraz “postojano stanovništvo” ima

faktičko I normativno značenje. U faktičkom smislu podrazumijeva

grupe pojedinaca koji su svojim načinom života vezani za određenu

teritoriju, a u normativnom da u skupini lica nastanjenih na

određenoj teritoriji, izvjestan broj posjeduje državljanstvo te države.

Pored državljana teritoriju države mogu nastanjivati I stranci I

štićenici.

b) Utvrđena teritorija - konzistentna I povezana teritorija nad kojom se

vrši vlast.

c) *Suverena vlast.

-Mogla bi se nazvati osnovnim konstitutivnim elementom države. To

proizilazi iz činjenice da su teritorija I stanovništvo imanentni I

nekim nedržavnim entitetima.

Suverenost podrazumijeva dvije stvari:

1) suprema potestas pod kojim se podrazumijeva da država nema

iznad sebe nikakvu vlast, izuzev međunarodnog prava. Dakle, u

državi mora postojati vlast koja je stvarno nezavisna od bilo koje

druge države.

2) Summa potestas u smislu stvarne, faktičke, vlasti na državnoj

teritoriji.

Tradicionalno postoje 2 kriterijuma podjele države u međunarodnom

pravu: prema obimu suverenosti I prema unutrašnjoj strukturi.

Sa stanovišta obima suverenosti se dijele na: polusuverene I suverene

države.

Prema unutrašnjoj strukturi dijele se na unitarne I složene države.

*UNITARNE države se odlikuju kompaktnom strukturom, posjeduju jedinstven

sistem državnih organa, koji djeluje sa punim ovlašćenjima na cijeloj državnoj

teritoriji.

SLOŽENE države su organizmi koji se sastoje iz više sastavnih dijelova.

Osnovni konstrukcioni princip složene države je podjela nadležnosti između

centralnih organa I organa sastavnih dijelova države.

a) *FEDERACIJA - je oblik složene države zasnovane na unutrašnjem aktu-

ustavu. S jedne strane, federacija u odnosu prema trećim državama (in

foro externo), nastupa kao jedinstvena država, a u unutrašnjim

odnosima (in foro interno), ona je složena država sastavljena iz više

jedinica. Međusobni odnosi tih jedinica uređeni su ustavom I odlikuju se

podjelom nadležnosti između centralnih organa I organa federalnih

jedinica. U isključivoj je kompetenciji saveznih organa da vode rat I

zaključuju mir, te da uspostavljaju I održavaju diplomatske odnose.

Federacija kao jedini I isključivi subject in foro externo snosi

odgovornost za akte ili propuste federalnih jedinica (primjer federacije:

SAD, Rusija, Njemačka…).

14. TAJVAN (FORMOZA)

Ostrvo Tajvan je na osnovu Ugovora iz Šimonosekija između Kine I

Japana iz 1885. Godine, cedirano Japanu, koji je na tom ostrvu vršio

suverenu vlast do 1945. Godine. Japan se mirovnim ugovorom,

zaključenim sa udruženim savezničkim silama, odrekao svih prava u

odnosu na Tajvan, ali bez naznaka u čiju korist to odricanje čini. Nakon

građanskog rata I revolucije u Kini, pobjedonosne Mao Ce Tungove

snage su preuzele suverenu vlast na cijeloj teritoriji Kine, a poražene

snage Kuomintanga, pod vodstvom Čang Gaj Šeka su se povukle na

Tajvan.

I Narodna Republika Kina I Tajvan su pretendovali da predstavljaju

cijelu Kinu.

Do 1971. God. tajvanske vlasti su predstavljale Kinu u Organizaciji

ujedinjenih nacija, međutim 25. Oktobra te godine generalna

jskupština je donijela Rezoluciju, kojom je priznato pravo NR Kini da

zauzme mjesto u OUN-u.

Tajvan ne predstavlja državu u smislu međunarodnog prava. Njegova

pozicija bi se mogla najbliže okarakterisati kao pozicija nedržavnog

teritorijalnog entiteta koji je, de jure, dio NR Kine, ali iz faktičkih

razloga se nalazi pod posebnom administracijom. Status Tajvana kao

integralnog dijela NR Kine je danas nesumnjivo priznat od strane

međunarodne zajednice.

*Nakon građanskog rata I revolucije, komunisti su ostali u NR Kini, a

kapitalisti su se povukli na Tajvan.

15. OSNOVNA PRAVA I OBAVEZE DRŽAVA

Povelja UN-a sadrži suštinske konstitutivne elemente osnovnih prava I

dužnosti. Elementi I instituti osnovnih prava I dužnosti definisani su u

Povelji eksplicitno I implicitno.

Kao ilustraciju eksplicitnog navođenja osnovnih prava država možemo

navesti član 51. Povelje koji pravo na samoodbranu određuje kao

urođeno pravo svake države, nezavisno od njenog članstva u

Organizaciji. Implicitne konstitutivne elemente osnovnih prava I

dužnosti država nalazimo posebno u čl. 1. I 2. Povelje.

1) Obaveza država da se uzdrže od prijetnje ili upotrebe sile u

međusobnim odnosima

-Povelja UN-a utvrđuje u čl. 2.(4) da “Svi članovi se u svojim

međusobnim odnosima uzdržavaju od prijetnje ili upotrebe sile

protiv teritorijalnog integriteta ili političke nezavisnosti svake

države, ili na svaki drugi način nesaglasan ciljevima UN-a”.

Odredba I zabrani prijetnje ili upotrebi sile suprotno načelima

Povelje, posjeduje univerzalnu važnost. Shodno članu 2 (6) Povelje:

“Organizacija osigurava da države koje nisu članice UN-a postupaju

u skladu sa ovim načelima, koiko je to potrebno za održavanje

međusobnog mira I bezbjednosti”.

2) Obaveza rješavanja međunarodnih sporova mirnim sredstvima

-Obaveza rješavanja sporova mirnim puten I uzdržavanj od prijetnje

I upotrebe sile čine logičko jedinstvo, komplementrane su prirode.

Povelja UN-a u članu 2 (3) utvrđuje obavezu da “svi članovi rješaju

svoje sporove mirnim načelima, tako da međunarodni mir I

bezbjednost, kao ni Pravda, ne budu povrijeđeni”.

3) Pravo na samoodbranu

-U članu 51. Povelja UN-a sadrži premisivnu normu koja se odnosi na

upotrebu sile (individualna I kolektivna samoodbrana).

Član 51. Utvrđuje da: “Ništa u ovoj Povelji ne umanjuje urođeno pravo na

individualnu ili kolektivnu samoodbranu u slučaju oružanog napada protiv

člana UN-a…”

Dva su osnovna obilježja prava na samoodbranu ustanovljenog ovim članom

Povelje:

a) Pravo na individualnu I kolektivnu samoodbranu kvalifikuje se kao

urođeno pravo;

b) Pravo na samoodbranu pripada svim državama, kako članicama UN-a,

tako I nečlanicama.

Pravo na samoodbranu predstavlja izuzetak u odnosu na pravilo o zabrani

upotrebe sile.

Ratio postojanja prava na samoodbranu je da, u uslovima nedovoljno

izgrađenog međunarodnog poretka, opravda upotrebu sile pod određenim

uslovima:

a) Pravo na vršenje samoodbrane konstituiše se u slučaju spoljnog

oružanog napada na teritoriju države;

b) Samoodbrana po svom intenzitetu mora biti proporcionalna oružanom

napadu;

c) Pravo na samoodbranu je privremeno pravo. Privremenost prava na

samoodbranu ima dva vida: faktičko I pravno;

d) Članice UN-a koje pribjegavaju vršenju prava na samoodbranu u smislu

člana 51. Povelje, obavezne su da odmah obavijeste Savjet

bezbjednosti o preduzetim mjerama.

16. OBLICI NADLEŽNOSTI DRŽAVE

a) Teritorijalna nadležnost - podrazumijeva nadležnost državnih

organa- zakonodavnih, sudskih I izvršnih- nad svim stvarima I licima

koja se nalaze na njenoj teritoriji. Suštinski je vezana za suverenu

vlast- summa potestas- države na sopstvenoj teritoriji. U tom smislu

se I državna teritorija određuje kao prostor unutar kojeg država

ostvaruje suverenost.

Teritorijalna nadležnost posjeduje dva vida:

-Pozitivan- vid nadležnosti države označava vlast države na svojoj

teritoriji. Kao pravni pojam međunarodnog prava, suverena vlast

države je inherentno ograničena. Ograničenja su dvojaka:

kvalitativna I kvantitativna. Kvalitativna proizilaze iz činjenice da

država teritorijalnu nadležnost treba da vrši de lege artis, u skladu

sa ustanovljenim pravilima I standardima. Kvantitativna ograničenja

teritorijalne nadležnosti tiču se njenog obima.

-Negativan- vid teritorijalne nadležnosti podrazumijeva zabranu

vršenja ovakve nadležnosti od strane bilo koje druge države.

b) *Ekstrateritorijalna nadležnost države.

Ekstrateritorijalna nadležnost države se može odrediti kao

nadležnost države nad licima I objektima koji se

nalaze van njene teritorije. Razlikujemo 2 oblika ekstrateritorijalne

nadležnosti:

1) Nadležnost nad državljanima - Država može vršiti građansku ili krivičnu

jurisdikciju nad svojim državljanima koji se nalaze u inostranstvu,

nametati im poreske obaveze, pozivati ih da vrše vojnu službu I

podvrgavati različitim vrstama zapovijesti.

2) Nadležnost nad objektima - riječ je o objektima poput ambasada,

konzulata, brodova ili vazduhoplovstva. Oni su, po pravilu, u

nadležnosti države kojoj pripada ambasada ili konzulat, odnosno čiju

zastavu nosi ratni brod, vazduhoplov ili drugi objekt.

17. IMUNITET STRANIH DRŽAVA

Vukući svoje porijeklo iz principa par in parem non habet imperium,

ustanova imuniteta stranih država konstituisana je kao pravilo

međunarodnog prava krajem XIX vijeka.

Međunarodna praksa se razilazi u pogledu domašaja imuniteta stranih

država. U opticaju su dvije koncepcije- koncepcija o apsolutnom

imunitetu stranih država I koncepcija o ograničenom ili funkcionalnom

imunitetu.

Koncepcija o apsolutnom imunitetu zagovara imunitet bez obzira na

vrstu državne aktivnostu tj., da li država in concreto nastupa kao

nosilac javnih, vrhovničkih ovlašćenja ili u ekonomskom ili

komercijalnom kapacitetu.

*Osnovna karakteristika ograničenog ili funkcionalnog imuniteta je

povlačenje razlike između dvije grupe državnih akata: s jedne strane su

akti donijeti vršenjem suverene vlasti (jure imperii) I akti nejavne

prirode (jure gestionis), koje država donosi u ekonomskom ili

komercijalnom kapacitetu. Po ovoj koncepciji, razvijenoj u

kontinentalnom pravu jos u XIX vijeku, pravilo o imunitetu stranih

država se odnosi samo na javne akte.

Imunitet strane države obuhvata ne samo imunitet u pogledu

jurisdikcije (sudski imunitet), već imunitet od zaplijene ili izvršenja nad

državnom imovinom. Kada je riječ o imovini države koja služi u javne

svrhe, sudski imunitet I imunitet u pogledu zaplijene ili izvršenja se

poklapaju. Stvari stoje drugačije u slučaju da se radi o imovini koja se

koristi u komercijane svrhe. Najveći broj zemalja koje prihvataju

restriktivnu koncepciju o imunitetu stranih država dopuštaju

privremenu zaplijenu strane državne imovine koja služi u komercijalne

svrhe u cilju zasnivanja jurisdikcije (Velika Britanija, SAD). Polazi se od

toga da zaplijena (attachment) predstavlja način da se zasnuje

jurisdikcija u konkretnoj stvari.

18. UNUTRAŠNJI ORGANI ZA ODRŽAVANJE MEĐUNARODNIH

ODNOSA

U unutrašnje organe za održavanje međunarodnih odnosa spadaju: šef

države, vlada, minister inostranih poslova I predstavničko tijelo.

1) ŠEF DRŽAVE. U pozitivnom pravu šef države je vrhovni organ

spoljašnjeg zastupanja.

Položaj šefa države regulisan je ustavnim pravom I normama

međunarodnog prava. Međunarodno pravo ne povlači razlike

između šefa države na osnovu kriterijuma ustavnih prerogativa.

Faktičko učešće šefa države u međunarodnim odnosima može biti

različito, od predsjedničkog modela u kome je učešće predsjednika

regulisano u toj mjeri, da možemo reći da je on formalno I

materijalno najviši organ zastupanja, do kabinetske vlade, u kome

šef države samo otjelovljuje jedinstvo države u međunarodnim

odnosima.

U načelu šef države može biti inokosni ili kolegijalni organ. U praksi

preovlađuje inokosni šef države. Kolektivni šef države donosi

relevantne odluke kao cjelina (in corpore), mada u izvjesnim

slučajevima, kada priroda posla to zahtjeva, u ime kolektivnog šefa

države nastupa član kolegijalnog tijela.

*Pravno zastupanje pripada stvarnom, efektivnom šefu države.

Drugim riječima, to pravo ne posjeduje šef države koji je svoj

položaj izgubio na neustavan način (revolucijom, državnim udarom,

ili pučem- primjer Tajland 2006.).

*Izuzetak je učinjen u odnosu na šefove država u izbjeglištvu, kakav

položaj je uživao, na pr., predsjednik Španske Republike 60-ih

godina prošlog vijeka u Francuskoj, nakon što je svrgnut od strane

generala Franka.

Kao vrhovni organ spoljnjeg zastupanja, šef države djeluje u

međunarodnim odnosima, bez posebnog punomoćja. Smatra se da

samom prirodom svoje funkcije posjeduje opšte, pretpostavljeno

punomoćje. Budući da šef države simbolizuje jedinstvo države u

međunarodnim odnosima, pravilo je da se svi akti države in foro

externo neposredno ili posredno vezuju za njega. Riječ je o aktima

kao što su: proglašenje ratnog stanja, zaključenje mira,

akreditovanje I opozivanje diplomatskih predstavnika države u

inostranstvu, vođenje pregovora…

1.2.) Pložaj šefa države u inostranstvu. Bitna obilježja tog položaja su:

a) lična neprikosnovenost

b) izuzeće od jurisdikcije organa stranih država

c) nepovredivost stana

d) sloboda opštenja

e) počasti I povlastice.

One se šefu države ne priznaju ad personam, već kao vrhovnom organu

zastupanja države, reprezententu jednog suvereniteta u odnosu na drugi

suverenitet. Zbog toga se I tužba protiv šefa države koji se nalazi u službenoj

posjetiti u inostranstvu u svrhu imuniteta tretira kao tužba protiv države,

koja aktivira pravilo o suverenom imunitetu strane države.

Lična nepovredivost podrazumijeva apsolutnu I potpunu bezbjednost šefa

države I njegove pratnje, te korelativnu obavezu organa strane države da

obezbjede najbrižljiviju zaštitu protiv ma kakve povrede I napada na njegov

život, tjelesni inegritet, čast I dostojanstvo.

Osnovni oblici izuzeća šefa država od jurisdikcije organa stane države su

krivičnopravni I građanskopravni imunitet. Krivičnopravni imunitet šefa

države je apsolutne prirode I, u osnovi, predstavlja reflex fundamentalnog

principa par in parem non habet imperium.

Mada izvjesne države građanskopravni imunitet šefova stranih država

tumače restriktivno, preteže praksa da se građanskopravni imunitet

šefovima stranih država priznaje u svim okolnostima.

Počasti koje šef države uživa predviđene su etikecijom I variraju od države do

države. Zajednička karakteristika im je da šefu države obezbjeđuju poseban

tretman u poređenju sa tretmanom ostalih državnih zvaničnika.

U operativnom smislu uloga šefa države u vođenju međunarodnih odnosa,

mijenjala se tokom vremena. U periodu od završetka Bečkog kongresa 1815.

Godine pa do početka Prvog svjetskog rata, uloga šefa države u operativnom

vođenju međunarodnih odnosa se suštinski smanjila, Ova promjena se

pripisuje pobjedi parlamentarizma u velikom broju zemalja, I prelasku dijela

integracija šefa države na vladu ili ministra spoljnih poslova uz kontrolu

parlamenta. Drugi svjetski rat označava bujanje operativnih aktivnosti šefova

država u međunarodnim odnosima. Ova pojava označava se izrazom “Samit”

(Summit).

1.3) VLADA I ŠEF VLADE. Kao jedan od unutrašnjih organa za održavanje

međunarodnih odnosa može se pojaviti kako vlada kao cjelina, tako I šef

vlade.

Formalne izjave I akti vlade (deklaracije, odluke I sl.), obavezuju državu u čije

ime su date. Šef vlade se, takođe, smatra ovlašćenim po međunarodnom

pravu da izjavljuje volju u ime države.

Kada boravi u inostranstvu šef vlade uživa, mutatis mutandis, prava koja

uživa I šef države, uz smanjen obim časti.

1.4) MINISTAR INOSTRANIH POSLOVA. Ministar inostranih poslova je član

vlade resorno zadužen za vođenje međunarodnih odnosa. *Pored šefa države

I šefa vlade, on je jedini politički funkcioner države koga međunarodno pravo

smatra ovlašćenim da samostalno izjavljuje volju države u međunarodnim

odnosima.

Ministar inostranih poslova operativno rukovodi politikom jedne države.

Njegove izjave I akti neposredno obavezuju državu u čije ime su dati, kako je

ustanovio Stalni sud međunarodne pravde u sporu između Norveške I

Danske koji se ticao Istočnog Grenlanda (1933).

Duga lista nadležnosti ministra inostranih poslova obuhvata: izdavanje nota I

ostalih oblika komunikacije sa drugim državama; izdavanje naloga za

pripremu dokumenata u vezi odnosa sa stranim državama, poput nacrta

ugovora ili konvencije, izjave pravne ili faktičke prirode, deklaracije I sl;

predlaganje šefu države diplomatskih predstavnika, pripremu njihovih

punomoćja I davanje instrukcija; preporuka šefu države za prihvatanje

akreditacija stranih diplomatskih predstavnika; izdavanje egzekvatura

stranim diplomatskim predstavnicima; rukovođenje diplomatskim I

konzularnim predstavništvima u inostranstvu I dr. Važna uloga pripada

ministru inostranih poslova I u postupku primjene međunarodnog prava koja,

na zahtjev sudova ili drugih organa, daje ministarstvo inostranih poslova,

imaju na jedan ili drugi način, obavezujuće I konačno dejstvo.

U međunarodnoj praksi ministar inostranih poslova kada boravi u

inostranstvu uživa položaj analogan šefu države ili šefu vlade, srazmjeno

umanjen u dijelu koji se tiče počasti koje mu se iskazuju.

1.5) PREDSTAVNIČKO TIJELO. Predstavnička tijela ne učestvuju

neposredno u vođenju međunarodnih odnosa poput šefa države ili šefa

vlade. Otuda, strogo uzevši, predstavničko tijelo ne spada u unutrašnje

organe za održavanje međunarodnih odnosa. Ali, zbog toga što predstavlja

najviši organ vlasti, prestavničko tijelo je kvalifikovano kao organ za

održavanje međunarodnih odnosa. U okviru svoje nadležnosti donosi odluke

koje predstavljaju osnov za preduzimanje spoljnopolitičkih aktivnosti, kao što

I donosi odluke od suštinskog značaja, kao što je proglašenje ratnog stanja.

Predstavničko tijelo je središte, u kome se formira državna volja, koja se

prema stranim državama I drugim subjektima međunarodnog prava izražava

kroz aktivnosti šefa države, šefa vlade I ministra inostranih poslova, kao

unutrašnjih organa za održavanje međunarodnih odnosa.

19. SPOLJAŠNJI ORGANI ZA ODRŽAVANJE MEĐUNARODNIH

ODNOSA

-DIPLOMATSKI PREDSTAVNICI. Pod diplomatskim predstavnikom

podrazumijeva se lice koje je ovlašćeno da svoju državu, u okviru

utvrđenih prava I obaveza, zastupa u odnosu prema drugim državama.

Osnovni akt u materiji diplomatskog prava je Konvencija o

doplomatskim odnosima (1961). U preambulu Konvencija utvrđuje da

se u pitanjima koja nisu izričito regulisana odredbama Konvencije I

dalje primjenjuju pravila običajnog međunarodnog prava. Konvenciji su

pridodata I dva fakultativna protokola: Protokol koji se odnosi na

obavezno rješavanje sporova I Protokol sa fakultativnim potpisivanjem

koji se tiče sticanja državljanstva.

-USPOSTAVLJANJE DIPLOMATSKIH ODNOSA. *Pravo odašiljanja I prijema

diplomatskih predstavnika (ius legationis) je atribut suvereniteta.

Uspostava diplomatskih odnosa podrazumijeva saglasnost dvije ili više

država. Uobičajeni način održavanja diplomatskih odnosa između dvije

države jeste da svaka od njih uspostavi stalnu diplomatsku misiju na

teritoriji druge. Međutim, države su ovlašćene da diplomatske odnose

uspostave I na druge načine, kao što je obavljanje diplomatskih odnosa

preko njihovih misija u trećoj državi, tzv. Zajedničko zastupanje.

*Ius legationis je pravo poslanstva, koje proizilazi iz suvereniteta

država, a podrazumijeva pravo odašiljanja I pravo prijema diplomatskih

predstavnika.

Diplomatska praksa pokazuje I slučajeve višestrukog zastupanja. Radi

se o slučaju kada je diplomatski predstavnik akreditovan u više

zemalja, mada se sjedište diplomatske misije nalazi u jednoj od njih.

Višestrukom zastupanju se pribjegava iz razloga političkog oportuniteta

(tj. Kada politički značaj države u kojoj se imenuje šef misije, ne

opravdava otvaranje posebnog diplomatskog predstavnika) I

ekonomskih razloga.

-*SASTAV DIPLOMATSKE MISIJE. Diplomatska misija je složen

organizam u čiji sastav ulaze:

a) šef misije;

b) diplomatsko osoblje, tj. Članovi osoblja misije koji imaju diplomatski

status.

c) administrativno I tehničko osoblje (npr IT sektor, prevodioci);

d) poslužno osoblje (npr. Kuhar, dadilja).

*Konvencija dijeli šefove misija na 3 klase:

a) Ambasadore

( b) Poslanike, ministre)

b) Otpravnike poslova akreditovane kod ministra inostranih poslova.

Diplomatski odnosi na nivou otpravnika poslova, uspostavljaju se, po

pravilu, u situacijama kada se nisu stekli relevantni uslovi za pune

diplomatske odnose, a uslovi ogu biti diplomatske ili političke prirode.

(Diplomatski uslov može biti, recimo, nepostojanje saglasnosti o

agremanu. Politički rezon, ipak, sugeriše da se nakon perioda

zaoštrenih međusobnih odnosa, njihovo uspostavljanje vrši postepeno,

tj. Da se diplomatski odnosi uspostavlaju na nivou otpravnika, da bi

nakon izvjesnog vremena bili podignuti na nivo ambasadora.)

Diplomatski predstavnici akreditovani u jednoj zemlji sačinjavaju

diplomatski kor (Corps diplomatique). Po svojoj prirodi, diplomatski

kor nije pravno lice, skup pojedinaca povezanih međusobnim pravima I

obavezama, već prosto jedan slobodan skup odvojenih, jedan prema

drugom nezavisnih lica, među kojima postoji čisto moralna veza

zasnovana na solidarnosti izvjesnih prava I interesa njihovih dotičnih

država, u koliko ona može postojati bez štete po nezavisnost svake od

tih država.

*U diplomatsko osoblje spadaju savjetnici misija, sekretari I atašei.

Država nominovanja notifikuje ministarstvu države prijema imenovanje

članova misije, njihov dolazak I konačni odlazak ili prestanak njihovih

funkcija u misiji.

Uobičajena je praksa da država odašiljanja diskretno, diplomatskim

kanalima, provjeri da li je lice koje namjerava da podtavi za šefa misije

poželjna ličnost (persona grata) u državi prijema. U slučaju pozitivnog

odgovora, država prijema daje tzv. Agreman (agrement).

Tek nakon što dobije agreman od države prijema, država odašiljanja

formalno postavlja šefa diplomatske misije. Imenovani šef diplomatske

misije se oprema akreditivnim pismom (Lettre de Creance), čije

kopije predaje ministarstvu inostranih poslova, a original šefu države u

zvaničnoj audijenciji.

*Akreditivno pismo je document koji potvrđuje ovlašćenja

diplomatskog predstavnika izdat od strane države koja ga šalje.

Administrativno I tehničko osoblje čine administrativni službenici,

tehnički stručnjaci, prevodioci I sl. Član administrativnog osoblja misije

nema diplomatski status.

Poslužno osoblje čine baštovani, kuvari, vozači I sl. Jedino efektivno

pravo koje uživaju jeste da u slučaju rata ne mogu biti zadržani, već

moraju biti repatrirani zajedno sa licem u čijoj su se službi nalazili.

Pod diplomatskim kurirom podrazumijeva se lice koje je ovlašćeno od

strane nadležnih vlasti države odašiljanja, da čuva, transportuje I

isporuči diplomatsku torbu I da preda jednu službenu usmenu poruku

diplomatskoj misiji ili drugoj misiji ili delegaciji države odašiljanja, bez

obzira gdje se ona nalazi, kao I drugim državama I međunarodnim

organizacijama.

-*FUNKCIJE DIPLOMATSKIH PREDSTAVNIKA.

Konvencija o diplomatskim odnosima navodi sljedeće osnovne funkcije

diplomatskih predstavnika:

a) Predstavljanje države koja akredituje kod države kod koje se

akredituje.

b) zaštita u državi kod koje se akredituje, interesa države koja ga

akredituje I njenih državljana, u granicama koje dozvoljava

međunarodno pravo.

c) pregovaranje kod vlade kod koje se akredituje.

-Ovlašćenje šefova diplomatskih misija u konkretnoj stvari ograničeno

je u dvostrukom smislu: ratione materie (odnosi se samo na ugovore

koji se zaključuju između države imenovanja I države prijema) I ratione

valorem (ograničeno je na svrhe usvajanja teksta ugovora).

d) obavještavanje, svim dozvoljenim sredstvima, o uslovima I razvoju

događaja u državi kod koje se akredituje I podnošenje izvještaja o tome

vladi koja akredituje.

-Budući da diplomatski predstavnici posjeduju krivičnopravni imunitet,

nedozvoljeno prikupljanje informacija sankcioniše se proglašenjem

određene osobe za nepoželjnu ličnost (* persona non grata ).

e) unapređenje prijateljskih odnosa I razvijanje privrednih, kulturnih I

naučnih odnosa, između države koja akredituje I države kod koje se

akredituje.

Pored gore nabrojanih funkcija, diplomatska misija može obavljati I

druge funkcije, koje se mogu podijeliti u dvije grupe:

1) Dodatne funkcije diplomatske misije : registracija smrti, rođenja I

brakova svojih državljana, izdavanje pasoša, ovjera isprava I akata

na osnovu važećih međunarodnih konvencija.

2) Vanredne funkcije diplomatske misije , gdje diplomatska misija jedne

države zastupa interese treće države koja nema diplomatsku misiju

u državi prijema.

Konvencija predviđa da su prostorije misije nepovredive, tako da

organi teritorijalne države mogu da uđu u prostorije misije samo uz

pristanak šefa misije. Pravilo o nepovredivosti se odnosi na prostorije

misije u cjelini.

Nepovredivost se proteže I na namještaj I druge predmete koji se u

njima nalaze, kao I prevozna sredstva koja ne mogu biti predmet

nikakvog pretresa, rekvizicije, zapljene ili mijera izvršenja.

Nepovredivost se takođe odnosi I na arhivu I dokumente misije.

-LIČNE PRIVILEGIJE I IMUNITETI DIPLOMATSKIH PREDSTAVNIKA.

Lične privilegije I imuniteti diplomatskih predstavnika obuhvataju:

a) Neprikosnovenost;

b) Diplomatski imunitet (krivičnopravni I građanskoupravni);

c) Izuzeće od poreza, taksa I drugih fiskalnih davanja.

-Neprikosnovenost diplomatskih predstavnika- Diplomatski agent ne

može biti podvrgnut nikakvoj vrsti hapšenja ili pritvora, a država kod

koje se akredituje tretira ga sa dužnim poštovanjem I preduzima sve

razumne mjere da bi spriječila nanošenje uvreda njegovoj ličnosti,

njegovoj slobodi ili njegovom dostojanstvu.

Diplomatski agent ne može biti podvrgnut mjerama koje predstavljaju

direktnu prinudu. Povreda lične nepovredivosti diplomatskog agenta

povlači međunarodnost države bez obzira da li je povrde učinjena

umišljeno ili iz nehata.

-Imuniteti diplomatski predstavnika. Diplomatski predstavnici posjeduju

u državi prijema sudski imunitet. Zbog toga se kaže da su u odnosu na

diplomatske predstavnike zakoni države prijema lex imperfecta.

Krivičnopravni imunitet diplomatskih predstavnika je apsolutan I to u

dvostrukom smislu riječi.

Diplomatski predstavnik ne odgovara ni za najteža krivična djela na

teritoriji države prijema. S druge strane, diplomatski predstavnik se ne

može odreći krivičnopravnog imuniteta.

Ratio ovog pravila leži u tome da se krivičnopravni imunitet ne daje

diplomatskom predstavniku ad personam, već kao predstavniku

države. Otuda, samo se država može odreći krivičnopravnog imuniteta

datog njenom diplomatskom predstavniku.

Suprotno krivičnopravnom imunitetu, imunitet diplomatskog

predstavnika u građanskom I upravnom postupku je relativan u

dvostrukom smislu riječi. Naime pravilo o imunitetu diplomatskog

predstavnika u građanskom I upravnom postupku se ne primjenjuje u

slučajevima:

a) Stvarne tužbe koja se odnosi na private nepokretnosti na teritoriji

države kod koje se akredituje;

b) Tužbe koje se odnose na nasljeđe, u kojoj se diplomatski

predstavnik pojavljuje kao izvršilac testamenta, administrator,

nasljednik ili legato, po privatnoj osnovi;

c) Tužbe koja se odnosi na slobodne profesije ili trgovačke djelatnosti,

ma kakva ona bila, koju vrši diplomatski agent u državi u kojoj se

akredituje, izvan njegovih službenih funkcija.

Opšte je pravilo da se država koja akredituje može lišiti sudskog

imuniteta diplomatskih agenata I lica koja uživaju diplomatski imunitet,

kako u krivičnopravnim, tako I u građanskopravnim stvarima.

Konvenicija uslovljava pravilo da odricanje od imuniteta mora biti

izričito.

Pored diplomatskih agenata, imunitete uživaju I nediplomatski članovi

osoblja diplomatske misije:

a) Članovi porodice diplomatskog agenta;

b) Članovi administrativnog I tehničkog osoblja misije, kao I članovi

njihovih porodica;

c) Članovi poslužnog osoblja, pod uslovom da nisu državljani države

prijema.

-Privilegije diplomatskih predstavnika.

Diplomatski predstavnik oslobođen je svih poreza I taksi, ličnih I

stvarnih, državnih, regionalnih ili komunalnih (osim već uračunatog

PDV-a).

Lični prtljag diplomatskog predstavnika ne podliježe pregledu. Osim

kada postoji ozbiljan razlog za sumnju da taj prtljag sadrži predmete

koji nisu odlobođeni restriktivnih mijera, čiji je uvoz ili izvor zabranjen

zakonodavstvom ili podliježe karantinskim propisima države kod koje

se akredituje. U takvim slučajeima pregled prtljaga se može vršiti, ali

samo u prisustvu diplomatskog agenta ili njegovog ovlašćenog

predstavnika.

-Specijalne misije.

Konvencija o specijalnim misijama (1969) definiše specijalnu misiju kao

privremenu misiju koja predstavlja državu, koju jedna država upućuje u

drugu državu, uz saglasnost ove posljednje, u cilju pregovaranja o

određenim pitanjima ili izvršenja određenog zadatka.

Elementi koji čine pojam specijalne misije su sljedeći:

a) Specijalnu misiju šalje država koja je subject međunarodnog prava,

u drugu državu koja je takođe subject međunarodnog prava.

b) Specijalna misija nije odgovorna za održavanje regularnih

diplomatskih odnosa između država.

c) Specijalna misija može biti odaslata u drugu državu samo na osnovu

njene unaprijed date saglasnosti.

d) Specijalna misija je privremenog karaktera.

20. KONZULI

U opštem smislu konzul bi se mogao odrediti kao lice ovlašćeno da

obavlja konzularne funkcije u svojstvu predstavnika jedne države, na

teritoriji druge države.

Oni moraju biti:

a) Postavljeni od strane države odašiljanja

b) Prihvaćeni u tom svojstvu od strane države prijema

c) Ovlašćeni da vrše konzularne funkcije.

Konzuli se mogu podijeliti na:

-karijerne I počasne (po vrstama)

-generalne konzule, konzule, vice konzule, konzularne agente (po

klasama)

Karijerni konzuli su državni službenici koji posao obavljaju u skladu sa

profesionalnim standardima, sa pripadajućim pravima I obavezama

(podliježu upravnoj discipline, primaju platu, državljani su države

imenovanja).

*Počasni konzuli se regrutuju iz poslovnog svijeta države prijema, ne

primaju platu I ne podliježu upravnoj disciplini.

Uspostavljanje konzularnih odnosa nije pravna obaveza I vrši se na bazi

sporazuma između zainteresaovanih država.

Da bi lice steklo status konzula potrebno je:

1) Da bude postavljeno na konzularnu funkciju od strane nadležnog

organa države odašiljanja (od šefa države na prijedlog vlade, od

strane vlade ili ministarstva inostranih poslova). Lice postavljeno za

konzula snabdijeva se “patentnim pismom”, kojim se potvrđuje

svojstvo konzula, ime I prezime, kategorija I klasa, konzularno

područje I sjedište konzulata. Ono se diplomatskim putem dostavlja

državi prijema.

2) Priznanje države prijema da odnosno lice u svojstvu konzula može

da obavlja svoje funkcije. Priznanje države prijema daje se u obliku

egzekvature. Egzekvatura je definitivno priznanje statusa konzula.

Ukoliko odbije egzekvaturu država prijema nije dužna da pruži

objašnjenje.

Osnov privilegija I imuniteta konzularnih predstavnika je funkcionalne

prirode.

Opšta karakteristika im je, u poređenju sa privilegijama diplomatskih

predstavnika, u njihovoj ograničenosti, koja pravni položaj konzula čini

posebnom smješom položaja diplomata I običnih stranaca.

Konzularne prostorije su nepovredive, kao I konzularna arhiva I

dokumenti.

Sloboda kretanja konzula je analogna slobodi kretanja diplomatskih

predstavnika, koja može biti ograničena iz razloga nacionalne

bezbjednosti.

Konzuli imaju garantovanu slobodu opštenja sa vladom, diplomatskim

misijama I drugim konzulatima države imenovanja I sa organima

države prijema.

*Osnovne funkcije konzula:

1) izdavanje pasoša I putnih isprava državljanima države imenovanja

2) zastupanje državljana države imenovanja pred sudovima I drugim

organima;

3) obavještavanje svim dopuštenim sredstvima o uslovima I razvoju

trgovinskog, privrednog, kulturnog I naučnog života države prijema;

4) zaštita ineresa državljana države prijema…

Konzuli posjeduju ograničenu ličnu nepovredivost, tj. Mogu biti u

zatvoru ili pritvoru samo u slučaju teškog krivičnog djela, I to na

osnovu odluke nadležne sudske vlasti.

Posjeduju imunitet u sudskom I upravnom postupku u državi prijema,

koji je funkcionalne prirode. Za akte preduzete van I nezavisno od

konzularnih funkcija, u potpunosti podliježu nadležnim organima

države prijema.

Građanski imunitet konzula je dodatno ograničen, jer se ne primjenjuje

u slučaju građanskog postupka:

a) Pokrenutog na osnovu ugovora koji je konzul zaključio u ličnom

svojstvu

b) Građanskog postupka pokrenutog od strane trećeg lica, zbog štete

kojusu načinili vozia, brodovi, avioni…

Konzul se može prećutno odreći imuniteta pokretanjem postupka u

stvari u kojoj bi inače uživao sudski imunitet.

Oslobođeni su socijalnog osiguranja I fiskalnih dažbin.

Oslobođeni su carine za predmete namijenjene konzulatu, ili ličnoj

upotrebi konzula I njegove porodice.

Lični prtljag ne podliježe carinskom prijedlogu, osim u slučaju ozbiljnih

sumnji. Analogno diplomatskom prtljagu.

Prestanak funkcije konzula može biti:

a) Saopštenjem o prestanku funkcije od strane države imenovanja

državi prijema

b) Povlačenjem egzekvature

c) Nestankom države imenovanja, smrću konzul I prekidom

konzularnih odnosa.

21. MULTILATERALNA DIPLOMATIJA

Pod multilateralnom diplomatijom podrazumijeva se predstavljanje

država u njihovim odnosima sa međunarodnim organizacijama I na

konferencijama koje se sazivaju od strane ili pod okriljem

međunarodne organizacije.

-Stalne misije pri međunarodnim organizacijama.

Uspostavljanje stalnih misija pri međunarodnoj organizaciji je pravo, a

ne obaveza države-članice. Država-članica uspostavlja stalnu misiju pri

međunarodnoj organizaciji jednostranim aktomu formi notifikacije

nadležnom organu organizacije.

Misiju pored šefa misije sačinjava diplomatsko osoblje, administrativno

I tehničko osoblje I poslužno osoblje.

-Funkcije stalne misije.

Konvencija utvrđuje nekoliko glavnih funkcija stalnih misija:

1) Predstavljaju države imenovanja pri međunarodnoj organizaciji.

2) Održavanje veza između države imenovanja I organizacije.

3) Vođenje pregovora sa Organizacijom I u okviru Organizacije.

4) Upoznavanje sa djelatnošću I podnošenje izvještaja o tome vladi

države imenovanja.

5) Zaštita interesa države imenovanja u odnosu na organizaciju.

6) Rad na ostvarivanju ciljeva I načela Organizacije saradnjom sa

Organizacijom I u okviru organizacija.

Primjer stalne misije: BiH pred SEECP-om od 2001., stalne misije

Hrvatske pri Organizaciji za evropsku sigurnost I saradnju (OESS)od

1992. Godine I UN-u…

Napomena: dijelovi obilježeni zvjezdicom (*) su dijelovi koje je profesor

istakao kao važne ili definisao na času.