MENADŽMENT KORPORATIVNOG

UPRAVLJANJA

Doc. dr Ostoja Travar

Menadžment korporativnog upravljanja

Potrebe privrede nameću se kao osnovni razlog izučavanja ove, danas, zasebne discipline. Prema dosadašnjim saznanjima ovaj predmet se, kao takav, izučava na osnovnom studiju kao obavezni ili izborni predmet, a nezaobilazan je kao samostalan na drugom ciklusu studija.

Cilj menadžmenta korporativnog upravljanja

Predmet: Menadžment korporativnog upravljanja ima za cilj omogućiti polaznicima ovog studija sticanje potrebnih znanja o privrednim društvima-korporacijama, njihovim upravljačkim strukturama i procesima. Da studentima, poslovnim ljudima i svim ostalim sa radnim iskustvom u oblasti privrede i vanprivrede omogući da steknu stručna i naučna znanja u oblasti korporativnog upravljanja koja će neposredno doprinijeti jačanju menadžmenta korporativnog upravljanja sa ciljem približavanja Bosne i Hercegovine evropskim integracijama i uključivanje u globalnu privredu.

Kompentencije

Korporativno upravljanje je i “kičma” najvećeg broja privrednih društava koja definišemo kao kapitalna privredna društva.

Korisnici, sve strukture u javnim korporacijama kao što su: privredna društva, berze, finansijske, zdrastvene, obrazovne i druge institucije.

Pojam korporativnog upravljanja

Pojam “korporativnog upravljanja” podrazumijeva odgovorno upravljanje i kontrolu privrednih društava usmjerenih prema stvaranju dugoročne vrijednosti koja se odvija kroz zaštitu interesa, članova društva, akcionara kao i transparentnost prema svim zainteresovanim stranama.

Ekonomisti ukazuju da dobro korporativno upravljanje omogućava jeftinije finansiranje preduzeća i pridonosi njegovom poslovnom razvoju.

Definicije korporativnog upravljanja

Korporativno upravljanje je sistem putem kojeg se upravlja organizacijama i nad njima vrši kontrola.

Takođe, korporativno upravljanje je skup mehanizama kroz koje firme funkcionišu kada je svojina odvojena od upravljanja.

Dakle, specifičnost korporacije se ogleda u razdvajanju vlasništva i upravljanja.

Istraživanja primjene korporativnog upravljanja u

RS Akcionarska društva u Republici Srpskoj

ubjedljivo najmanje primjenjuju standarde korporativnog upravljanja među zemljama srednje i istočne Evrope, pokazuju istraživanja.

Uočljivo je da akcionarska društva sa banjalučke berze imaju izuzetno nizak nivo korporativnog upravljanja.

Istraživanja su pokazala da nivo primjene korporativnog upravljanja u RS iznosi 12,4 %, što je daleko ispod deset analiziranih zemalja srednje i

nastavak

istočne Evrope u kojima se kreće od 21,3 % u Hrvatskoj do 38 % u Češkoj.

Podaci o stepenu transparentnosti u korporativnom upravljanju su:

- U Republici Srpskoj 2,4 % , - U Hrvatskoj 14,8 %, - U Sloveniji 29,6 %, - U Češkoj sa 33,2 %, s tim da analizom nisu

obuhvaćene FBiH, Srbija, Crna Gora, Makedonija i Albanija.

Nivo korporativnog upravljanja

nastavak U drugom istraživanju o korporativnom

upravljanju koje je banjalučka berza u 2011. godini sprovela na uzorku od 15 društava, sa službenog tržišta, dobijena je prosječna ocjena od 65,7%, što se smatra nezadovoljavajućim nivom.

Naime, 2/3 analiziranih društava nema usvojen vlastiti kodeks ponašanja, nitu su prihvatili standarde upravljanja akcionarskim društvima.

Akcionarska društva su najslabiju ocjenu dobila u segmentu uloge i odgovornosti odbora (54,6%).

nastavak Navedeno ukazuje da se akcionarskim društvima

upravlja neefikasno i da nema konsekvenci za loše upravljanje.

Naknade članova odbora najčešće nisu vezane za ostvarene rezultate, odbori nemaju dovoljan broj nezavisnih i kompetentnih članova niti postoje jasne procedure prilikom sukoba interesa.

Sa druge strane, relativno visoko je ocijenjenja uloga zainteresovanih strana – nosilaca interesa u upravljanju akcionarskim društvima (89,3%).

Propisi koji utiču na korporativno upravljanje u

RS- Zakon o privrednim društvima reguliše

osnivanje, poslovanje, reorganizaciju i likvidaciju privrednih subjekata.

- Zakon o tržištu hartija od vrijednosti uređuje emisiju hartija od vrijednosti, poslove sa hartijama od vrijednosti, osnivanje i poslovanje berze, centralnog registra, organizaciju i nadležnosti Komisije za hartije od vrijednosti.

- Zakon o preuzimanju akcionarskih društava uređuje postupak preuzimanja akcionarskih društava.

Pojam korporacije

Pod korporacijom se podrazumijeva preduzeće oganizovano kao akcionarsko društvo ili javna kompanija (engl.public company). Ovako shvaćena korporacija je ustvari kompanija ili preduzeće koje svoj akcijski kapital inicijalno i/ili kasnije dokapitalizacijom pribavilo kapital putem instituta javne ponude ili prodaje.

Korporacija ima neograničenu mogućnost pribavljanja dodatnog kapitala potrebnog za rast i razvoj posredstvom finansijskog tržišta.

Privredna društva Zakonom o privrednim društvima (“Službeni

glasnik Republike Srpske” broj 127/08) uređuje se:

- osnivanje privrednih društava,- prava i obaveze osnivača, ortaka, članova,

akcionara,- povezivanje i reorganizacija (statusne

promjene i promjene pravne norme privrednih društava) i

- likvidacija privrednih društava.

Pojam i pravne forme privrednih društava

Privredno društvo je pravno lice koje osnivaju pravna i/ili fizička lica radi obavljanja djelatnosti u cilju sticanja dobiti,

Pravne forme privrednih društava su: društvo lica (ortačko društvo i komanditno društvo) i društvo kapitala (društvo sa ograničenom odgovornošću i akcionarsko društvo - otvorno i zatvoreno),

Pored navedenih pravnih formi privrednih društava, posebnim zakonom mogu se odrediti i druge pravne forme društava.

Ortačko društvo Ortačko društvo je privredno društvo koje

osnivaju dva ili više fizičkih i/ili pravnih lica u svojstvo ortaka društva radi obavljanja određene djelatnosti pod zajedničkim poslovnim imenom.

Ortačko društvo odgovara za svoje obaveze cjelokupnom imovinom.

Ortaci ortačkog društva odgovorni su solidarno za sve obaveze društva cjelokupnom svojom imovinom, ako sa povjeriocem nije drugačije ugovoreno.

Komanditno društvo Komanditno društvo je privredno društvo koje

osnivaju dva ili više fizičkih i/ili pravnih lica u svojstvu ortaka, radi obavljanja određene djelatnosti, pod zajedničkim poslovnim imenom, od kojih najmanje jedno lice odgovara neograničeno za njegove obaveze (komplementar), a najmanje jedno lice snosi rizik do visine svog ugovorenog uloga (komanditor).

Komanditno društvo za svoje obaveze odgovara cjelokupnom imovinom.

Društvo sa ograničenom odgovornošću

Društvo sa ograničenom odgovornošću je privredno društvo koje osniva jedno ili više pravnih i/ili fizičkih lica, u svojstvu članova društva, radi obavljanja određene djelatnosti pod zajedničkim poslovnim imenom.

Društvo sa ograničenom odgovornošću odgovara za svoje obaveze cjelokupnom imovinom.

Član društva sa ograničenom odgovornošću ne odgovara za obaveze društva, osim do iznosa neunesenog uloga u imovinu društva.

nastavak Društvo sa ograničenom odgovornošću može

imati najviše 50 članova. Ako se broj članova društva sa ograničenom

odgovornošću poveća iznad broja članova (50), ali ne više od 100 članova, i ako se taj broj održi u periodu dužem od godinu dana, to društvo mijenja pravnu formu u formu zatvorenog akcionarskog društva.

Članovi društva sa ograničenom odgovornošću čine skupštinu.

DOO može da ima direktora ili upravni odbor, te nadzor: internog revizora i odbor za reviziju, a može da ima nezavisnog revizora i stručnog povjerenika.

Akcionarsko društvo Akcionarsko društvo je privredeno društvo koje

osniva jedno ili više pravnih i/ili fizičkih lica u svojstvu akcionara radi obaljanja određene djelatnosti pod zajedničkim poslovnim imenom, čiji je osnovni kapital utvrđen i podijeljen na akcije.

Akcionarsko društvo odgovara za svoje obaveze cjelokupnom imovinom.

Akcionari akcionarskog društva ne odgovaraju za obaveze društva, osim do iznosa ugovorenog a neuplaćenog uloga u imovinu društva.

Zatvoreno akcionarsko društvo

Zatvoreno akcionarsko društvo je društvo čije se akcije izdaju samo njegovim osnivačima ili ograničenom broju drugih lica.

Može imati najviše 100 (sto) akcionara. Ako se broj akcionara poveća i održi iznad 100

akcionara u periodu dužem od godinu dana, to društvo postaje otvoreno društvo.

Zatvoreno društvo ne može vršiti upis akcija javnom ponudom ili na drugi način nuditi svoje akcije javnim putem.

Otvoreno akcionarsko društvo

- Akcionarsko društvo smatra se otvorenim ako osnivači objave javni poziv za upis i uplatu akcija u vrijeme osnivanja društva, odnosno ako takav poziv učini društvo nakon osnivanja.

- Otvoreno akcionarsko društvo se uvrštava na berzu ili druga uređena javna tržišta, u skladu sa zakonom, kojim se uređuje tržište hartija od vrijednosti.

- Svoja vlasnička prava akcionari otvorenih akcionarskih društava ostvaruju kroz učešće u radu skupština akcionara dok se upravljanje povjerava upravnom odboru.

Organi upravljanja - Skupština-

Skupština akcionara je organ vlasnika akcionara društva i najviši organ društva. Kao najviši organ društva Skuština je nadređena upravnim i nadzornim organima društva, ona ih redovno postavlja i smjenjuje te na taj način ostvaruje kontrolu nad njihovim radom. Ona utvrđuje:

- poslovnu politiku,- donosi najvažnije odluke koje se tiču raspolaganja

imovinom i dobiti društva,- odlučuje o statusnim pitanjima i promjenama.

nastavak

Vrste skupština:- Godišnja skupština saziva se najkasnije 90 dana

od dana podnošenja finansijskog izvještaja,- Vanredna skupština saziva se na zahtjev : 1/3 članova upravnog odbora, likvidatora

društva, akcionara sa najmanje 10% akcija sa pravom

glasa, u slučaju poslovanja sa gubitkom, te- Skupština po nalogu suda.

Pravo akcionara

Pravo akcionara je:- da učestvuje u radu i odlučivanju skupštine

akcionara (osnovno pravo), - pravo na sigurnu registraciju vlasništva nad

akcijom,- pravo prenosa,- pravo na blagovremeno i redovno

obavještavanje,- pravo da bira članove odbora i da učestvuje u

raspodjeli dobiti društva.

Pretpostavke za uspješan rad skupštine

Učešće u radu i odlučivanju skupštine akcionara je pravo, ne i obaveza akcionara za koje akcionari, vrlo često, nisu zainteresovani da ga koriste.

Da bi se akcionarima olakšalo korišćenje njihovih prava potrebno je da budu blagovremeno informisani o svim pitanjima koja su bitna za poslovanje društva. Blagovremeno obavještavanje podrazumijeva dostavljanje potrebnih informacija prije održavanja godišnje skupštine društva ili na samoj skupštini ali prije samog odlučivanja.

Kvorum za održavanje sjednice skupštine akcionara

Da bi propisno sazvana skupština mogla da donosi pravno valjane odluke, mora ispunjavati utvrđeni kvorum za njen rad. Utvrđivanje kvoruma za rad svodi se na utvrđivanje najmanjeg potrebnog broja glasova akcionara koji moraju biti prisutni da bi njen rad bio punovažan.

Kvorum može biti različit, zavisno od toga o kojoj se vrsti skupštine radi, ili koja su pitanja predmet njenog odlučivanja.

Osnivačkim aktom ili statutom može se odrediti veći, ali ne i manji od zakonom propisanog kvoruma za održavanje sjednice skupštine akcionara.

Većina za odlučivanje Većina potrebna za donošenje odluka može biti

različita zavisno od značaja pitanja o kojem se odlučuje. Npr. Zakon o privrednim društvima propisuje da je potrebno najmanje 2/3 glasova akcionara koji posjeduje akcije sa pravom glasa:

- za promjenu osnivačkog akta,- reorganizaciju društva, - sticanje ili raspolaganje imovinom velike

vrijednosti,- povećanje ili smanjenje osnovnog kapitala.

Pravo glasa

Pravo glasa je osnovno člansko upravljačko pravo akcionara koje se iskazuje na skupštini akcionara glasanjem o prijedlogu koji je stavljen na glasanje.

Akcionar ima mogućnost da glasa:- za i protiv prijedloga odluke,- da se suzdrži od glasanja.

Akcionar se ne može odreći prava glasa ali ima pravo da ga i ne koristi.

nastavak Akcionari imaju pravo glasa o pitanjima koja se

odnose na:- povećanje ili smanjenje ukupnog broja

odobrenih akcija,- izmjenu bilo kog prava ili privilegija akcije,- utvrđivanje prava imalaca,- izmjenu akcija akcionara,- limitiranje ili negiranje postojećeg prava

prečeg upisa akcija, i- limitiranje ili negiranje prava glasa akcija te

klase

Način glasanja

Zakon o privrednim društvima propisuje da je glasanje na skupštini akcionara u načelu javno.

Tajno glasanje se može koristiti ako akcionarsko društvo ima više od 100 akcionara ili ako to zahtijevaju akcionari sa najmanje 10% prisutnih ili zastupanih akcija sa pravom glasa o određenom pitanju, kada se odlučuje o:

- izboru i razrješenju direktora ili članova upravnog odbora, nezavisnog revizora,

- finansijskim izvještajima i izvještajima o poslovanju.

Isključenje prava glasa

Akcionar ne može glasati na skupštini akcionara, ni lično ni preko punomoćnika, kada se odlučuje o:

- oslobađanju ili smanjenju njegovih obaveza i obaveza sa njim povezanih lica prema društvu,

- pokretanju ili odustajanju od spora protiv njega ili sa njim povezanih lica,

- odobravanju poslova u kojima postoji sukob interesa između njega i/ili sa njim povezanih lica i društva,

- isključenju prava preče kupovine u postupku emisije akcija u privatnoj ponudi u kojoj je on i/ili sa njim

nastavakpovezano lice određeno kao unaprijed poznati kupac,

- osnivanju i povezivanju sa drugim pravnim licem u kojem on i/ili sa njim povezano lice ima vlasnički udio veći od 5% u osnovnom kapitalu, i

- isplati dividende za zaposlene i članove upravnog odbora u slučaju da to lice i/ili sa njim povezano lice imaju taj status u društvu.Glasovi akcionara čije je pravo glasa isključeno ne uzimaju se u obzir ni prilikom utvrđivanja kvoruma za odlučivanje u konkretnom slučaju.

Zapisnik

Na skupštini akcionara obavezno se vodi zapisnik o njenom radu u koji se unosi svaka odluka skupštine.

Svaka odluka skupštine akcionara unosi se u zapisnik.

Presjednik skupštine akcionara odgovaran je za uredno sačinjavanje zapisnika. Zapisnik sa sjednice skupštine akcionara sačinjava se najkasnije 15 dana od dana njenog održavanja.

Zapisnik potpisuje predsjednik skupštine akcionara, zapisničar i dva ovjerača. Kod otvorenih akcionarski društava zapisnik vodi notar.

Upravni odbor Zatvoreno akcionarsko društvo ima direktora ili

upravni odbor. Otvoreno akcionarsko društvo ima upravni odbor. Broj članova upravnog odbora otvorenog

akcionarskog društva utvrđuje se osnivačkim aktom. U otvorenom akcionarskom društvu upravni odbor

ima najmanje 3 člana a najviše 15 članova. Otvoreno akcionarsko društvo čije su akcije na berzi,

moraju u upravnom odboru imati većinu neizvršnih članova od kojih su najmanje dva nezavisna člana.

Izvršni odbor

Otvoreno akcionarsko društvo ima izvršni odbor.

Zatvoreno akcionarsko društvo može imati izvršni odbor.

Upravni odbor bira članove izvršnog odbora. Članovi izvršnog odbora su izvršni direktori. Izvršni odbor bira se iz reda lica koji su članovi

upravnog odbora ili drugih lica, s tim da članovi ovog odbora čine manje od polovine članova upravnog odbora.

Nadzor Kod otvorenog akcionarskog društva čije su

akcije uvrštene na službeno berzansko tržište, mora se odrediti da društvo ima internu reviziju i odbor za reviziju te nezavisnog revizora a može imati i stručnog povjerenika.

Odbor za reviziju ima najmanje 3 člana. Broj članova Odbora za reviziju mora biti neparan.

Poslove interne revizije vrši interni revizor kao fizičko lice.

Internog revizora i članove odbora za reviziju bira Skupština akcionarskog društva iz reda nezavisnih lica.

Nezavisni revizor

Otvoreno akcionarsko društvo ima nezavisnog revizora.

Bira se na redovnoj skupštini akcionara tekuće godine za reviziju finansijskih izvještaja za narednu poslovnu godinu.

Nezavisni revizor akcionarskog društva može biti biran na period određen u skladu sa zakonom kojim se uređuje računovodstvo i revizija.

Upravakompanije - društva

Uprava društva je nadležna za nezavisno rukovođenje društvom i treba da osigura poštovanje svih zakona i drugih propisa, kao i da uzme u obzir sve interese zainteresovanih strana za rad društva, u skladu sa poslovnim rizikom kojem je društvo izloženo.

Član uprave društva ne smije pri donošenju odluke pretpostaviti lične interese interesima društva, niti svojim odlukama smije za sebe iskoristiti poslovne prilike namijenjene društvu.

Članovi uprave ne smiju, pri obavljanju svojih djelatnosti, zahtijevati niti prihvatati od trećih lica

nastavakplaćanja, niti bilo koje vrste pogodnosti za sebe niti za bilo koje drugo lice, niti davati trećim licima nezakonite prednosti na osnovu kojih ta lica mogu steći korist.

Uprava društva: - utvrđuje ili odobrava poslovne planove društva, - izrađuje strategiju poslovanja društva, - osigurava njeno sprovođenje, - uspostavlja unutar društva odgovarajući sistem sistem interne kontrole i upravljanje rizicima.

Osnovne prednosti korporativne forme

preduzeća Korporativni oblik organizovanja preduzeća ima,

kao i sve drugo, svoje dobre i loše strane. Osnovne prednosti korporativne forme preduzeća

se, u osnovi, svode na sljedeće:- gotovo neograničene mogućnosti pribavljanja

dodatnog kapitala potrebnog za finansiranje rasta i razvoja preduzeća posredstvom finansijskog tržišta;

- javnost i transparentnost poslovanja, te dostupnost finansijskih i nefinansijskih informacija;

- pozitivna slika o korporaciji formirana na prethodni način dorpinosi jačanju njene tržišne pozicije,

nastavakprivlačenju kadrova i, u krajnjem, rastu tržišne kapitalizacije što povećava “bogatstvo” njenih vlasnika kroz isplatu dividendi i/ili rast tržišne cijene prilikom prodaje akcija;

- mehanizmi zaštite interesa vlasnika/akcionara, pogotvo manjinskih, kroz regulativu zasnovanu na zakonskim propisima, principima, smjernicama i standardima korporativnog upravljanja;

- mogućnost da svoje odluke zasnivaju na informacijama do kojih bi inače teško došli ukoliko kompanija/emitent nema takvu propisanu obavezu.

Osnovni nedostaci korporativne forme

preduzeća

Status kompanije/korporacije ima i svoju “cijenu” koja se ogleda, prije svega, u:

- troškovima kotiranja na organizovanim javnim tržištima, uključujući i zahtjeve za objavljivanjem propisanih finansijskih i nefinansijskih informacija, naknadama regulatorima i sl;

- obaveznom poštovanju i promjeni strožih zahtjeva za finansijsko izvještavanje,

- posebnoj “društvenoj osjetljivosti” u pogledu

nastavakpoštovanja prava zaposlenih, manjinskih akcionara, ekoloških standarda i sl;

- većim troškovima funkcionisanja i rada organa upravljanja, održavanju redovnih i vanrednih skupština akcionara i organa nadzora (interna i nezavisna revizija, odbor za reviziju).

- Vođenje korporacije u najboljem interesu svih, uspjeh zavisi od nekoliko preporuka, ali četiri, su jedne od značajnih, kao što su:

1. Ukupne uspješnosti poslovanja kompanije;2. Povjerenja u korporaciju kao osnovu razvoja;

nastavak

realnog ekonomskog sektora, odnosno nosioca održivog ekonomskog razvoja, zaposlenosti i životnog standarda;

3. Povjerenja insvestitora u najširem smislu riječi, kreditora i drugih povjerilaca, da su njihovi materijalni i drugi interesi zaštićeni;

4. Uključivanja korporacije u međunarodne ekonomske i finansijske tokove u svjetskim okvirima koje unaprijed zahtijevaju poznate, jasne, stabilne i pouzdane principe korporativnog upravljanja.

Razvoj korporativnog upravljanja

Korporativno upravljanje (engl. Corporate governance) je sistem putem kojeg se organizacijama upravlja i nad njim vrši kontrola. Struktura korporativnog upravljanja određuje raspodjelu prava i obaveze među različiti učesnicima u korporaciji, kada je svojina odvojena od upravljanja.

Jednostavno rečeno, korporativno upravljanje predstavlja ono što dobijete kada se “oprostite” od vašeg novca i kupite akcije neke kompanije.

nastavak Danas se gotovo ne može govoriti o uspješnoj i

efikasnoj kompaniji koja ne primjenjuje i ne unapređuje standarde korporativnog upravljanja.

Empirijska istraživanja koja analiziraju povezanost između korporativnog upravljanja i efikasnost poslovanja, pokazuju da kompanije koje imaju i primjenjuju standarde korporativnog upravljanja ostvaruju bolje rezulatate od kompanija koje to ne čine.

Sa inteziviranjem finansijske i ekonomske krize korporativno upravljanje sve više dobija na značaju.

nastavak Integracija tržišta kapitala, naročito u Evropskoj

uniji, te pribavljanje kapitala na različitim tržištima od strane velikih privrednih društava i njihovih grupacija pospješuju analizu efikasnosti različitih modela korporativnog upravljanja.

I u poslovnoj praksi Republike Srpske vode se žive aktivnosti i rasprave o tome šta je to korporativno upravljanje. Osnovo pitanje koje se postavlja kod korporativnog upravljanja je raspodjela moći unutar društva, odnosno pitanje ko donosi odluke u privrednim društvima i čiji se interesi pri tom uzimaju u obzir.

Osvrt na stanje i probleme u funkcionisanju korp.

upravljanja Uspostavljanje adekvatnog koncepta

korporativnog upravljanja, usklađenim sa principima koji važe u Evropi i svijetu, te njegova stalna nadogradnja, naročito u domenu nadzora, posebno je značajno u zemljama u tranziciji iz tri razloga:

1. Relativno niskog znanja i iskustva učesnika u procesima korporativnog upravljanja.

2. Specifičnosti koje se ogledaju u nižem stepenu povjerenja u institucionalni i realni ambijent u cjelini, pa prema tome, i u domenu ostvarivanja prava akcionara.

nastavak3. Te, specifičnosti koje su posljedica

postprivatizacionih procesa nakon masovne privatizacije.

Korporativna forma preduzeća u Republici Srpskoj je u najvećoj mjeri rezultat okončanja procesa (vaučerske) privatizacije.

Međutim, pri tom, ne bi trebalo zaboraviti na ozbiljne ograničavajuće faktore koji će bar u početku biti limitirajuće, a ogledaju se u:

nastavak- Još uvijek nedovoljno razvijenom finansijskom

tržištu, što, uz nedovljno povjerenje u ukupni finansijski sektor u cjelini, ograničava finansijske izvore na koje bi naše korporacije mogle računati.

- U niskoj kreditnoj sposobnosti i ukupnom bonitetu naših preduzeća što će za posljedicu imati njihov teži pristup finansijskim tržištima i višoj cijeni kapitala.

- Nedovoljna i neusaglašena institucionalna osnova (relevantni zakonski propisi, te standardi korporativnog upravljanja, koji imaju snagu preporuka).

Ekonomski aspektikorporativnog upravljanja

Korporativno upravljanje je definisano, pored ostalog, što je već naprijed rečeno, kao skup mehanizama kroz koje firma funkcioniše kada je svojina odvojena od upravljanja.

Društva kojima se dobro upravlja rentabilnija su i daju bolji doprinos nacionalnoj privredi i društvu.

Dva su centralna pitanja korporativnog upravljanja, a njihovo postojanje i rješavanje zavise od strukture vlasništva u preduzeću.

nastavak Prvo pitanje. Kako obezbijediti da profesionalni

menadžement u preduzećima sa disperziranim vlasništvom (koliki je interes za nadzor menadžera) radi u interesu vlasnika, a ne u svom sopstvenom (principal – agent problem)?

Drugo pitanje. Kako u preduzećima sa koncentrisanim vlasništvom obezbijediti da kontrolni vlasnik ne zloupotrebljava svoju kontrolu nad firmom kako bi iz nje izvukao više nego što mu pripada (principal – principal problem)?

Ispitati: Primjenu OECD-e principe i smjernice.

Mogući pravci unapređenja korporativnog upravljanja u

RS Imperativno se nameće potreba da se u Republici

Srpskoj mora posvetiti posebna pažnja uspostavljanju adekvatnog sistema korporativnog upravljanja. Tu posebnu pažnju bi, po našem mišljenju, trebalo, prije svega, usmjeriti na:

- stalnu profesionalnu edukaciju, ali i edukaciju najšire javnost sa ciljem upoznavanja osnovnih postulata tržišne privrede i korporativnog upravljanja, a posebno akcionarstva u najširem smislu riječi.

- Kontinuiran nadzor nad primjenom uspostavljenih instituta korporativnog upravljanja kojim se afirmiše

nastavakpozitivna, a sankcioniše, negativna praksa, vezana prije svega: za zaštitu prava akcionara, ravnopravnost svih, a posebvno manjinskih akcionara, objelodanjavanje značajnih informacija i odgovornosti odbora i uprave korporacije.

- Stalna dogradnja koncepta korporativnog upravljanja, bazirana na vlastitim iskustvima i najboljoj praksi te, OECD standardima i principima korporativnog upravljanja.

- Kako povećati nivo znanja i svijesti “armije” sitnih akcionara i sprovesti odgovoran i efikasan nadzor.

Problematika korporativnog upravljanja

Menadžment kompanije je dužan da identifikuje potencijalna područja problematike korporativnog upravljanja od strane većinskog vlasnika i da definiše metode i sisteme zaštite malih akcionara. Područja zloupotreba mogla bi biti:

- enormna zarada,- poslovanje sa povezanim kompanijama,- skrivene informacije većinskog vlasnika,- obezvrijeđivanje akcija kroz dinamiku vlasništva

(spajanja, pripajanja, integrisanja i dr).

nastavak Zaštita podrazumijeva definisanje mjera

kojima se omogućava stabilno funkcionisanje malih akcionara, kao što su:

- kumulativno glasanje za članove upravnog odbora,

- za nove emisije pravo preče kupovine, - aktivnosti u upravljačkim organima u uslovima

vanrednih situacija,- identifikacija konflikta interesa,- efikasna pravna zaštita,- javnost u radu.

Društvo kapitala u Evropskoj uniji

U državama članicama Evropske unije razvila su se različita shvatanja o samom pojmu privrednih društava, kao pravnog lica, a zasnivaju se na principima:

- organizovanja,- upravljanja,- odlučivanja od strane osnivača,- ovlašćenja u pravnom prometu i- zastupanja.

nastavak Prema ugovornoj koncepciji postoje dva

koncepta i to1. Institucionalna koncepcija kojom se smatra da

je pravno lice samo institucija koja se uspostavlja propisima te predviđa norme po kojima takve institucije funkcionišu, te njihov pravni položaj u poslovnim odnosima, kao i organi odlučivanja i zastupanja.

2. Funkcionalna koncepcija koja se predviđa propisima, a posmatra se kao okvir za utvrđivanje mogućih opcija izbora, dok je na osnivačima sloboda da ovaj izbor izvrše u granicama predviđenih mogućnosti.

Investicione odluke u uslovima

korporativnog upravljanja

Da bi razmatrali investicione odluke, prvo je potrebno razmotriti pojam racionisanja kapitala, odnosno situaciju kada korporacije imaju na raspolaganju veći broj rentabilnih investicionih projekata, ali ograničena kapitalna sredstva za njihovu realizaciju.

Zatim, se razmatraju razlozi koji uslovljavaju racionisanje kapitala kao što su nedovoljan obim interno kapitala, zadržavanje kontrolnog uticaja u kompaniji, averzija prema dodatnom zaduživanju, potcijenjenost hartija od vrijednosti kompanije na finansijskom tržištu i dr.

nastavak

Finansijski aspekti planiranja kapitalnih ulaganja pretpostavljaju da su za svaki projekat unaprijed utvrđeni:

- Kapitalni izdatak, - Ekonomske koristi od projekta,- Koristan ekonomski vijek trajanja projekta,- Kriterijum rentabilnosti (prosječna cijena

kapitala ili neka druga zahtijevana stopa prinosa), i

- Likvidaciona vrijednost projekta.

nastavak

U toku ocjene rentabilnosti projekta mogu se javiti različiti problemi:

- mora se izvršiti izbor jednog projekta iz grupe međuzavisnih projekata,

- može se javiti konflikt između interne stope prinosa i neto sadašnje vrijednosti kod međusobno zavisnih projekata,

- u uslovima inflacije mora se voditi računa o nominalnim i realnim novčanim tokovima,

Razlozi za racionalizaciju kapitala

Racionalizacija kapitala se često javlja kod korporacija koje vode politiku finansiranja kapitalnih ulaganja. Osnovni interni izvor finansiranja je akumulirani, odnosno neraspoređeni dobitak. Kao interni izvor finansiranja može se, u finansijskom smislu, posmatrati i amortizacija, s obzirom da ona u trenutku nastanka troškova ne predstavlja izdavanje gotovine, ali se naplatom potraživanja dobija gotovina, odnosno priliv gotovine u kome je sadržan i iznos amortizacije. Teško je zamisliti korporaciju koja se u cjelini finansira sopstvenim kapitalom.

Selekcija projekata i racionalizacija kapitala

Da bi se objasnilo kako se donosi odluka o izboru grupe projekata, odnosno selekciji projekata, prvo će se pretpostaviti da se ograničenje kapitalnog budžeta odnosi samo na jednu poslovnu godinu.

Konačan izbor projekta, iz niza predloženih projekata, odnosi se samo na međusobno nezavisne projekte.

Kada korporacija ima na raspolaganju veći broj rentabilnih projekata, a ima ograničen kapitalni budžet, ono tada mora izvršiti izbor grupe projekata koja će najviše doprinijeti povećanju vrijednosti za vlasnike.

Mehanizmi korporativnog upravljanja

Mogu biti različiti u zavisnosti od konteksta u kom se upotrebljavaju. Moguće ih je svrstati u dvije osnovne grupe i to interne i eksterne.

Interne mehanizme čine: upravni odbor, odbor direktora, naknade menadžmentu, koncentracija vlasništava, stejkholderski/interesni odnosi i korporativno izvještavanje.

Eksterne mehanizme čine: korporativne kontrole, zakonska i normativna regulativa, zaštita prava manjinskih akcionara.

nastavak Mehanizmi korporativnog upravljanja treba da

obezbijede odgovore na sljedeća pitanja:- Koga menadžeri zastupaju i na koji način?- Kako se menadžment nadzire i kontroliše?- Kakvi su odnosi između većinskih i manjinskih

akcionara?- Kako se štite prava manjinskih akcionara i

radnika?- Kakav je odnos prema sadašnjim i potencijalnim

investitorima?- Kako se iskazuje društvena odgovornost

korporacije?

Korporativno izvještavanje Korporativno izvještavanje čine aktivnosti

vezano za objavljivanje svih važnijih informacija o poslovanju akcionarskih društava, čijim akcijama se trguje na organizovanom tržištu kapitala.

Korporativno izvještavanje je širi pojam od finansijskog izvještavanja, jer obuhvata sve relevantne informacije za poslovanje korporacije, koje ne moraju biti isključivo finansijske prirode.

Osnovni elementi korporativnog izvještavanja su finansijski izvještaji.

Finansijski izvještaj Finansijsko izvještavanje je najvažniji proces

cjelokupnog korporativnog upravljanja. Finansijski izvještaji predstavljaju podlogu za

komunikaciju poslovne organizacije sa javnošću, odnosno sa svim postojećim i potencijalnim investitorima, te drugim interesno-uticajnim grupama.

Finansijski izvještaji su značajan izvor informacija za akcionare, ali i povjerioce investitore, zaposlene, državu i širu javnost.

Glavni korisnici ovih izvještaja su ulagači – investitori.

nastavak Međunarodni standardi finansijskih izvještaja

(MSFI) takođe određuju investitore kao glavne korisnike finansijskih izvještaja. Finansijsko izvještavanje je svakako jedno od najvažnijih područja standardizacije finansija.

Važan dio finansijskog izvještavanja je računovodstvo privrednih i vanprivrednih društava, iako se finansijsko izvještavanje ne iscrpljuje isključivo u računovodstvu. Na sadržaj i obim finansijskog izvještavanja veliki uticaj ima finansijska supervizija.

Sadržaj finansijskog izvještavanja

Finansijsko izvještavanje izvorno predstavlja standardnu praksu komunikacije privrednog društva s njegovom investitorskom javnošću. Instrumenti finansiranja imaju svojstva tržišne finansijske imovine i strukturirani su, u pravilu, kao vrijednosni papiri sa aktivnim tržištem.

Dakle, sadržaj finansijskog izvještavanja svodi se na komuniciranje s investitorima o informacijama o očekivanom zarađivanju privrednih društava, prinosima na njegove dionice i rizicima ostvarivanja rezultata.

nastavak Finansijsko izvještvanje je pod uticajem

regulacije finansijskih tržišta i supervizije finansijskih institucija svakim danom sve zahtjevnije.

U tranzicijskim zemljama ukazuje se potreba za sve brojnim finansijskim ekspertima i računovođama koji će, između ostalog , zadovoljiti praksu finansijskog izvještavanja.

Dakle, jedan od osnovnih ciljeva finansijskog izvještavnja je obezbjeđivanje adekvatne informacije – osnove za potrebe sadšnjih i budućih investtora.

Računovodstvo Računovodstvo je najobuhvatnija i najbolja

evidencija o poslovima i poslovanju privrednog društva. Računovodstvo se može definisati kao umijeće komuniciranja finansijskih informacija o poslovnim entitetima korisnicima tih informacija. U kontekstu definisanja računovodstva svakako da je ono važan dio korporativnog upravljanja. Na taj se način ono može podijeliti u tri dijela:

1. Knjigovodstvo,2. Računovodstveno izvještavanje, i3. Revizija.

Knjigovodstvo Knjgovodstvo se može označiti osnovom

cjelokupnog računovodstva. Ono je najobuhvatnija i najiscrpljivija evidencija u privrednom društvu u kojoj ne bi smjela izostati bilo koja poslovna promjena (događaj) koja je predmet te evidencije.

Dokumentovanje knjigovodstvenih evidencija, kao osnovna pretpostavka unosa podataka, smanjuje mogućnost dvojnog knjigovodstva, kao što i omogućava lakše otkrivanje načinjenih nepravilnosti, naravno za one koji su upoznati s matematikom omeđenim knjigovodstvenim prepostavkama.

Revizija Zbog postojanja nepovjerenja prema javno

objavljenim informacijam i podacima koje javno društvo komunicira s investitorskom javnošću o samom sebi, treći sastav računovodstva javnih dioničarskih društava je revizija.

Revizija treba dati legitimitet finansijskim izvještajima koji će se objaviti.

Uspješnost društva koja obavljaju reviziju zavisi o naknadama koje se naplaćuju od društva čiji se izvještaji revidiraju.

Uloga nadzora u korporativnom upravljanju

Nadzor u privrednim društvima. Nadzorom se posebno naglašavaju nadzori u vezi sa kontrolom i jačanjem konkurentne sposobnosti društva.

U društvima sa ograničenom odgovornošću uspostava nadzora je fakultativna a efektira se kroz internu reviziju, odbor za reviziju, nezavisnu reviziju i stručnog povjerenika.

Kod akcionarskih društava fakultativna ili obavezna forma uspostave nadzora zavisi od toga da li je društvo otvoreno ili zatvoreno.

nastavak Ako su akcije otvorenog društva uvrštene na

službeno berzansko tržište onda je uspostava interne revizije i obora za reviziju obavezna.

Sem toga, otvorena akcionarska društva, imaju nezavisnog revizora.

A, na prijedlog manjinskih akcionara društva koji raspolažu sa najmanje 20% osnovnog kapitala društva, skupština akcionara može da izabere stručnog povjerenika radi pregleda finansijskih izvještaja i poslovnih knjiga u posljednje tri godine.

Društvo sa ograničenom odgovornošću

DOO može imati internu reviziju, ako je tako određeno osnivačkim aktom ili ugovorom članova društva.

Pored interne revizije doo može imati i odbor za reviziju.

Poslove interne revizije vrši interni revizor kao fizičko lice.

Internog revizora i članove odbora za reviziju bira i razrješava skupština članova društva.

DOO - Odbor za reviziju Nadležnosti su:- donosi plan o radu interne revizije;- razmatra izvještaje interne revizije i daje

preporuke po izvještajima o reviziji;- izvještava direktora, odnosno upravni odbora,

ako društvo ima upravni odbor, o realizaciji prepuruka po izvještajima o reviziji;

- Izvještava skupštinu članova društva o računovodstvu, izvještajima i finansijskom poslovanju

Nastavak

društva i njegovih povezanih društava; izjašnjava se o prijedlogu odluke o raspodjeli

dobiti koju usvaja skupština; izvještava o usklađenosti poslovanja društva

sa zakonskim i drugim regulatornim zahtjevima i

predlaže skupštini izbor nezavisnog revizora, ako društvo sa ograničenom odgovornošću ima obavezu reviziju finansijskih izvještaja.

DOO - interni revizor

U izvršenju svojih dužnosti interni revizor: kontroliše i izvještava odbor za reviziju o

vjerodostojnosti i kompletnosti finasijskog izvještaja društva o finansijskim i drugim informacijama;

kontroliše usklađenost poslovanja društva sa odredbama zakona o finansijskim pitanjima i poslovima iz sukoba interesa;

kontroliše postupak rješavanja prigovora članova društva, članova organa društva ili drugih lica.

Akcionarska društva Osnivačkim aktom ili statutom otvorenog

akcionarskog društva može se odrediti, a kod otvorenog akcionarsko društva čije su akcije uvrštene na slušbeno berzansko tržište mora se odrediti da društvo ima internu reviziju i odbor za reviziju.

Takođe, osnivačkim aktom ili statutom zatvorenog akcionarskog društva može se odrediti da društvo ima internog revizora ili odbora za reviziju.

Internog revizora i članove odbora za reviziju bira skupština iz reda nezavisnih lica, a razrješava se na isti način na koji su i birani.

AD - Odbor za reviziju

Djelokrug i način rada odbora za reviziju svodi se na:

donosi plan rada interne revizije; razmatra izvještaje interne revizije i daje

preporuke po izvještajima o reviziji; izvještava upravni odbor o realizaciji preporuka

po izvještajima o reviziji; izvještava skupštinu akcionara društva o

računovodstvu, izvještajima finansijskom poslovanju društva i njegovih povezanih društava;

nastavak izjašnjava se o prijedlogu odluke o raspodjeli dobiti

koju usvaja skupština; izvještava o usklađenosti poslovanja društva sa

zakonskim i drugim regulatornim zahtjevima i predlaže skupštini izbor nazavisnog revizora, ako

društvo ima obavezu revizije finansijskih izvještaja. Sem navedenog, odbor za reviziju podnosi izvještaj

akcionarima akcionarskog društva na svakoj godišnjoj skupštini, a vanrednoj kada smatraju da je izvještavanje prikladno i nužno ili kada to traži UO.

AD - interni revizorNadležnosti internog revizora su:

kontroliše i izvještava odbor za reviziju o vjerodostojnosti i kompletnosti finansijskih izvještaja društva;

kontroliše i izvještava odbor za reviziju o vjerodostojnosti i kompletnosti izvještavanja akcionara društva o finansijskim i drugim informacijama;

kontroliše i izvještava odbor za reviziju o ugovorima sklopljenim između društva i članova upravnog odbora društva, kao i sa povezanim licima;

nastavak Kontroliše usklađenost organizacije i

djelovanja društva sa kodeksom ponašanja i Kontroliše postupak rješavanja prigovora

akcionara društva, članova organa društva ili drugih lica.U izvršenju svojih dužnosti interni revizor može pregledati sva dokumenta društva, provjeravati njihovu vjerodostojnost i podatke koji se u njima nalaze, zahtjevati izvještaje i objašnjenja od upravnog odbora i zaposlenih i pregledati stanje imovine.

Korporativno upravljanje u funkciji unapređenja stabilnog poslovnog

ambijenta

Faktori korporativnog upravljanja Kad se govori o korporativnom upravljanju u

akcionarskim društvima, treba imati na umu uticaj različitih elemenata na sistem upravljanja i nadzora nad akcionarskim društvima.

S jedne strane, se analizira efikasnost i struktura unutrašnjeg uređenja akcinarskog društva, a naročito odnosa upravnih i nadzornih tijela unutar akcionarskog društva, tada se govori o unutrašnjem korporativnom upravljanju.

nastavak S druge strane, na akcionarsko društvo i

sistem korporativnog upravljanja utiču i spoljni faktori, naročito tržišta kapitala, te se dolazi do pojma spoljnog korporativnog upravljanja.

Osim toga, između unutrašnjeg i spoljnog korporativnog upravljanja pojavljuju se pravne obaveze izrade finansijskih izvještaja i transparentnost poslovanja akcionarskih društava, te revizije finansijskih izvještaja. Izrada finansijskih izvještaja i njihova revizija odvija se unutar akconarskog društva, ali ima svoje reperkusije na tržište kapitala.

Kodeksi korporativnog upravljanja

Problematika korporativnog upravljanja inicirala je izradu nacionalnih kodeksa korporativnog upravljanja početkom devedesetih godina dvadesetog vijeka u evropskim državama.

Prvi nacionalni kodeks donijet je u Australiji 1991. godine pod nazivom Bosch Report (Boš Riport).

Prvi evropski nacionaln kodeks donijet je u Velikoj Britaniji 1992. godine pod nazivom Cadbury Report

(Kedburi Riport) i uticao je na izradi nacionalnih kodeksa ostalih evropskih država, njih oko pedesak donijeto je u razdoblju do 2004. godine.

nastavak U Sjedinjenim Američkim državama prvi kodeks

donijet je od strane upravnog obora General Motors (Dženeral Motors).

Treba spomenuti Principe korporativnog upravljanja Organizacije za privredu, saradnju i razvoj (OECD-Principles of Corporate Governance) iz 1999. godine, a objavljen je i Nacrt izmjenjenog teksta Principa korporativnog upravljanja 2004. godine.Komisija za hartije od vrijednosti Republike Srpske donijela je Standarde korporativnog upravljanja.

Korporativna strategija Osiguravanje strateškog vođenja kompanije

podrazumijeva osmišljavanje vizije i usmjerenja, čime se određuju dugoročni i kratkoročni ciljevi kompanije.To zahtijeva konkretno razrađivanje i usaglašavanje strategije kompanije sa upravom.

Korporativna strategija je strategija utvrđivanja misije kompanije (preduzeća) kao skupa organizicijskih ciljeva kojima se detaljno opisuje svrha postojanja i željeni pravci kretanja preduzeća. Ova strategija vezana je za vrh preduzeća.

nastavak

Na nivou je cjelokupnog preduzeća, te mora biti uskladu sa prioritetima preduzeća. Dijeli se na tri područja:

1. Strategija rasta (razvoja) 2. Strategija stabilizacije (normalizacije) i3. Strategija redukcije (dezinvestiranja)

U tom smislu treba smatrati da je upravljački tim odboru bitan resurs, koji mu pruža široko znanje i iskustvo.

Poslovna strategija Poslovna strategija je specifična vrsta strategije

kojom se utvrđuju metode i postupci preduzeća sa svrhom postizanja ciljeva u području izabrane poslovne aktivnosti. Usmjerena je na postizanje strategijske konkurentske prednosti. Poslovne strategije imaju tri smjera razvoja:

1. Poslovne strategije zasnovane na portfolio matrici

2. Generičke poslovne strategije 3. Strategije zasnovane na modelu životnog

ciklusa proizvoda.

nastavak

Bez obzira o kojoj se poslovnoj strategiji radi, kompanija će nastojati da maksimizira profit i ostvari što bolju konkurentsku poziciju na tržištu. Naravno, od konkretnog menadžmenta te njegove povezanosti sa odborom, opšteg stanja u kompaniji zavisiće i izbor date strategije.

Dakle, poslovna strategija obuhvata ciljeve s obzirom na proizvode i tržišta za određenu stratešku poslovnu jedinicu.

Javnost i informacije u kontekstu finansijskog

tržišta Efikasno upravljanje korporativnim sektorom

ključno je za održavanje povjerenja javnosti u cjelokupni finansijski sektor. Postojanje kvalitetnog korporativnog upravljanja unutar svakog preduzeća pa tako i cjelokupne ekonomije pomaže da se osigura veći stepen povjerenja potreban za razvoj i pravilno funskcionisanje tržišne ekonomije.

Informacija, u formi kakvu srećemo danas, nastala je istovremeno sa pojavom upravljanja, pa možemo reći da su informacija i upravljanje dvije neodvojive kategorije.

nastavak Za korporativno upravljanje od posebnog značaja

su sve informacije koje su vezane i/ili proističu iz svakodnevnog poslovanja preduzeća uključujući i informacije iz užeg i šireg okruženja preduzeća. Ove informacije mogu dolaziti iz sektora: računovodstva, finansija, marketinga, nabavke, proizvodnje i prodaje i iz sektora upravljanja poslovanja preduzeća.

Zainteresovani korisnici informacija koje su vezane za korporativno upravljanje su: akcionari, povjerioci, dužnici, radnici, država i njeni organi itd.

Otklanjanje problema informacione asimetrije sa osvrtom na finansijsko

tržište Republike Srpske

Problem efikasnosti finansijskog tržišta i inforamcione asimetrije možemo posmatrati analizom dešavanja na banjalučkoj berzi nakon objavljivanja Odluke Savjeta ministara BiH o izmjenama i dopunama Odluke o kvalitetu tečnih naftnih goriva koja se prodaju na čitavoj teritoriji BiH.Primjer: Rafinerija nafte u Brodu i Rafinerija ulja u Modriči, te distributivnog preduzeća “Petrol” Banja Luka.Vrijednost akcija:

nastavak

Cijena akcije Rafinerije nafte Brod je dostigla 1,44 KM što je predstavljalo porast cijene od 9,92 % u odnosu na prethodni dan trgovanja.

Cijena akcije Rafinerije ulja Modriča porasla je za 5,82% i dostigla nivo od 1,41 KM u odnosu na prethodni dan trgovanja.

Akcije Petrola Banja Luka su porasle za 6,29% i dostigle nivo od 1,86 KM po akciji u odnosu na prethodni dan trgovanja.

nastavak Zakonska obaveza objavljivanja finansijkih

izvještaja sadržana je u odredbama Zakona o tržištu hartija od vrijednosti gdje je precizirano da su emitenti čije su hartije od vrijednosti emitovane javnom ponudom, dužni da objavljuju:

- godišnje i polugodišnje finansijske izvještaje,- revizorske izvještaje ako su dužni da vrše

reviziju u skladu sa propisima i- izvještaj o značajnim događajima i radnjama

koje utiču na poslovanje emitenta.

nastavak

Berza i drugo uređeno javno tržište su ovlašćeni da godišnje i polugodišnje finansijske izvještaje preuzimaju iz institucije koja je određena za prikupljanje i obradu finansijskih izvještaja, te su dužni da ih javno objalvljuju. Svaki emitent hartija od vrijednosti je obavezan da redovno objavljuje:

- godišnje finansijske izvještaje,- polugodišnje finansijske izvještaje i- kvartalne finansijske izvještaje.

Primjena OECD-ovih principa i procesa približavanja Evropskim

integracijama u funkciji korporativnog upravljanja

Ekonomska transformacija i stabilizacija u procesu izgradnje efikasnije tržišne privrede je osnovno opredjeljenje zemalja u tranziciji. Takvo opredjeljenje nije imalo alternative ni u slučaju izbora BiH sa ekonomskim posljedicama proizašli iz ratnih događaja, niskog nacionalnog dohotka, tehnološke zastarjelosti, izgubljenih tržišta i drugih teškoća.

Ekonomske reforme, koje treba da dovedu do efikasnije samoodržive privrede su složeni prcesi koji se neminovno odražava na rezultate tekućeg poslovanja.

nastavak Prva faza provođenja reforme u pravilu je

obilježena tranziconom recesijom čiji intenzitet i dužina trajanja zavise od izabranih rješenja i efikasnog provođenja reformi.

U drugoj, odnosno završnoj fazi provođenja tranzicije dolazi do postepene konsolidacije privredne aktivnosti. Dužina i intenzitet trajanja tranzicione recesije zavisi od kvaliteta izabranih rješenja i efikasnosti provođenja procesa. Ekonomskim opredjeljenjem za izgradnju tržišne ekonomije u BiH ušlo se u proces ekonomskih reformi, odnosno proces tranzicije.

Transparentnost i objelodanjivanje u kontekstu

OECDE-ovih principa

Uprkos talasima privatizacije, državna preduzeće su i dalje istaknuta karateristika širom svijeta. U BiH, preduzeća u državnom vlasništvu još uvijek čine veći dio BDP-a, zapošljavanja i kapitalizacije tržišta, nego privatna preduzeća. Ona su zastupljena u strateškim industrijskim granama, velikm javnim državnim preduzećima kao što su: električna energija, gas, telekomunikacije, transport i upravljanje šumama, čiji je rad od velikog značaja za veliki broj segmenata populacije i za druge dijelove ekonomije.

nastavak Javna preduzeća treba da razviju kozistentno i

zajedničko izvještavanje o javnim preduzećima i jednom godišnje objavljuje zajednički izvještaj o javnim preduzećima, da ga učini ključnim sredstvom za objelodanjivanje usmjereno ka javnosti, parlamentu i medijima. Izvještaj treba primarno da se fokusira na finansijski učinak i vrijednosti javnih preduzeća. On treba da obuhvata:

- pokazatelj ukupne vrijednosti državnog portfolia,- informaciju o organizaciji vlasničke funkcije,

nastavak

- finansijske informacije i izvještavanje o promjenama u odborima javnih preduzeća,

- glavni finansijski pokazatelji, uključujući obrt, profit, gotovinske tokove, bruto investicije, prinos na vlastiti kapital, odnos vlastiti kapital/sredstva i dividende,

- informacije o metodama koje se koriste za skupljanje podataka.U nekim zemljama se pokazalo korisnim za javna preduzeća da izrade website, koji javnosti omogućava lak pristup informacijama.

Objavljivanje informacija u skladu sa Zakonom o privrednim

društvima

Obaveza informisanja o poslovanju i finansijskom položaju kompanije primarno je urađena Zakonom o privrednim društvima, osnivačkim aktom ili Statutom društva.

Privredno društvo koje izdaje hartije od vrijednosti putem javne ponude dužno je da objavi odgovarajuće informacije koje uređuju tržište hartija od vrijednosti.

U izvještaju o poslovanju akcionarskog društva moraju se objektivno prikazati razvoj, rezultat poslovanja društva i finansijsko stanje u kome se ono nalazi uz opis glavnih rizika kojima je izloženo.

Objavljivanje informacija prema Zakonu tržišta hartija od

vrijednosti

Emitent koji hartije od vrijednosti namjerava da emituje kroz javnu ponudu dužan je da objavi prospekt. Prospekt obavezno sadrži cjelovitu, tačnu i objektivnu informaciju o: imovini i obavezama, gubitku ili dobitku, finansijskom položaju i perspektivama emitenta, svrsi prikupljanja sredstava, faktorima rizika, pravima povezanim sa hartijama od vrijednosti na koje se prospekt odnosi i dr.

Na osnovu finansijskih i nefinansijskih informacija prikazanih u prospektu, potencijalni investitor bi trebao da bude u mogućnosti da objektivno procijeni investicioni rizik i da donese investicionu odluku.

Objavljivanje informacija u skladu sa Zakonom o računovodstvu i reviziji

Republike Srpske

Ovim zakonom uređena je obaveza za sva pravna lica da sastave i javnosti prezentuju svoje finansijske izvještaje. Finansijske izvještaje čine:

- bilans stanja – izvještaj o finansijskom položaju na kraju perioda,

- bilans uspjeha – izvještaj o ukupnom rezulatatu za određeni period,

- bilans tokova gotovine – izvještaj o tokovima gotovine,

- izvještaj o promjenama na kapitalu i- napomene uz finansijske izvještaje.

Korporativna etika i društvena odgovornost

Odrediti granicu poslovne etike predstavlja veliki izazov za svakog rukovodioca, ali i za sve zaposlene. Novija istraživanja u oblasti etike pokazuju da odsustvo etičkih normi u poslovanju nanose veliku štetu kako pojedinim kompanijama tako i ukupnoj našoj i svjetskoj ekonomiji.

Situacija u RS i BiH trenutno nije na zadovoljavajućem nivou s aspekta etičkog ponašanja, a razlozi za to su mnogobrojni. Ipak, sa podizanjem standarda i svijesti društva, i novi vlasnici, novi preduzetnici, menadžeri će biti primorani da svoje poslovanje prilagode etičkim principima.

Etika u korporativnim društvima

Preduzetnička etika objedinjuje u sebi ponašanje preduzetnika na poseban, neobičan, inovativan, kreativan i nadsve rizičan način, koji mora zadovoljiti osnovne specifične norme ponašanja okruženja gdje djeluje. Etika u korporativnim društvima isključuje pogrešno predstavljanje svog rada bilo prema potrošačima, dobavljačima, a uključuje pravilne postupke. Preduzetnička etika se takođe bavi zaradom.

Radi neetičkih radnji sve više preduzeća uvode redovne programe obuke zaposlenih iz domena etike.

Korporativna društvena odogovornost

Društvena odgovornost je uticaj, podsticanje ili osjećaj odgovornosti menadžera, koji radeći u svojim oficijelnim kapacitetima, služi ili štiti interese drugih grupa kao svoje.

Pitanje etičnosti i društvene odgovornosti svodi se na pitanje koje određuje da li je nešto moralno ili nije. To pitanje Aristotel rješava uvođenjem pojma “svrsishodnost” kojim on praktično objašnjava prirodu.

On kaže: “Priroda sve čini radi neke svrhe”.

nastavak

Korporativnu društvenu odgovornost čine četiri vrste odgovornosti:

ekonomska odgovornost+

zakonska odgovornost+

etička odgovornost+

filantropska odgovornost

Odgovornosti Ekonomske odgovornosti se oslanjaju na

primarnu funkciju biznisa kao proizvođača, dobara i usluga koje žele i koji trebaju potrošačima, uz pravljenje prihvatljivog profita. Ova odgovornost se smatra primarnom zato što bez finansijskih vrijednosti, druge vrijednosti postaju besmislene.

Zakonske odgovornosti su vezane za ekonomske odgovornosti obzirom da se od biznisa očekuje da izvršava rad u skladu sa zakonom. Vođenje biznisa prema zakonskim smjernicama je fundamentalno pitanje u slobodnom korporativnom sistemu koje postoji sa ekonomskim odgovornostima.

nastavak Etičke odgovornosti nisu društvena očekivanja

koja mogu biti kodifikovana u zakonu. Zato su etičke odgovornosti više generalna orjentacija šta je ispravno/neispravno, u onome što radimo. Zakon je sredstvo kojim se određuje apsolutni minimum koji se očekuje od naše aktivnosti, on ne određuje šta mi radimo ili treba da radimo.

Filantropske odgovornosti uključuju korporativne aktivnosti koje promovišu blagostanje ili good will (dobra volja).