Klasifikacija naučni metodaKlasifikacija naučni metoda

Tuzla, 2013.

Metoda (grčki “methodos” = put, način istraživanje) općenito znači planski postupak ispitivanja i istraživanja neke pojave, odnosno način rada za ostvarivanje nekog cilja na naučnom , političkom pravnom ili praktičnom području.

Metoda u nauci znači način istraživanja i izlaganja predmeta (stvari ili pojave) koja nauka istražuje. Naučna metoda je skup različitih postupaka kojima se nauka koristi u naučnoistraživačkom radu da bi istražila i izložila rezultate naučnog istraživanja u određenom naučnom području ili naučnoj discipl.

Istodobno naučna metoda je put istraživanja kojim se oblikujei izgrađuje nauka. Naučnom metodom naziva se i svaki način naučnog istraživanja koje osigurava sigurno, sređeno sistematako i tačno znanje.

Osnovne karakteristike naučnih metoda su: Objektivnost Pouzdanost Preciznost Sistematičnost Općenitost

Objektivnost pretpostavlja nepristrasan, stvaran neutralan i pravedan odnos prema određenoj pojavi, predmetu ili objektu, koji postoji neovisno o subjektima, njegovim opažanjima i mišljenjima. Osim toga, objektivnost pretpostavlja i objektivnu stvarnost tj. materiju, prirodu, pojavu, sve ono što postoji neovisno o spoznaji istraživača, i objektivnu istinu, tj. spoznaju koja odražava stvarnost onakvu kakva jeste.

Ocjenu o tome je li neko naučno i stručno djelo utemeljeno na načelu objektivnosti moguće je saznati tek nakon toga što se dotično djelo

Javnom uvidu i kritičkom razmatranju kako bi iznesene rezultate drugi mogli provjeriti javnom uvidu i kritičkom razmatranju kako bi iznesene rezultate drugi mogli provjeriti, usvojiti korigovati konstruktivno kritizirati i argumentovano pobijati. Objektivnost, dakle, osim što znači nepristrasnost znači i provjerljivost, jer objektivna naučna spoznaja mora biti i društveno provjerljiva.

Pouzdanost zahtjeva od istraživača da svaki sud i svaki stav moraju biti dovoljno obrazloženi, argumentima potkrijepljeni, dokazani odgovarajućim logičkim postupcima.

Preciznost je u najužoj vezi s načelima objektivnosti i pouzdanosti, jer jedno načelo pretpostavlja drugo, adrugo uvjetuje trećei obrnuto. Zbog toga se danas u gotovo svim naučnim područjima velika pažnja poklanja tačno određivanju značenja korištenja naučnih pojmova. Sve faze naučnoistraživačkog rada trebaju biti obavljene s potpunom preciznošću. Tako npr. pri izradi naunog projekta potrebno je: naučni problem pravilno uočitii precizno odrediti, precizno prikupiti srediti i struktuirati podatke i informacije, precizno odrediti i precizno utvrditi strukturu rada, jer svaka nepreciznost u radu može značajno uticati na konačne rezultate.

Sistematičnost znači da svi elementi stvari pojave pojmovi i odnosi u prirodi i društvu koje istraživač tretira trebaju biti međusobno i funkcionalno povezani u jedan sistem koji se karakteriše određenim ciljevima i povratnim vezama kao uvjetu postojanja i funkcionianja ukupnosti. Jer sistem je apstraktan pojam koji omogućuje istraživanje i razumijevanje veza i zakonitosti između pojava i zakonitosti između pojava i događaja svijeta u kome živimo.

Općenitost treba da omogući otkrivanje istraživanje i izučavanje općih osobina pojava odnosa zajedničkih i bitnih obilježja određenih pojava koje se ponavljaju usmjerenih na otkrivanje neke zakonitosti, tendencije naučne spoznaje.

Klasifikacija naučnih metodaKlasifikacija naučnih metodaU istraživanju, otkrivanju i sustavnoj obradi

naučnih činjenica, načini misaonog(logičnog) postupka su vrlo različiti.

Iz te činjenice rezultiraju brojne, naučne metode, pod kojima se, kao što je već rečeno, podrazumijeva skup različitih postupaka, kojima se nauka koristi u naučnoistraživčkom radu,

a koji omogućuju da se predmet istraživanja shvati, naučno istraži i objasni te da se pomoću njih dođe do naučnih spoznaja i istina.

U literaturi se susreću različiti pristupi klasifikacije naučnih metoda.

U nastavku se navodi nekoliko važnijih klasifikacija tih metoda, i to:

1) Šamić navodi da teoretičari obično razlikuju tri osnovne standardne naučnoistraživačke metode, i to: (1)normativnu, (2)eksperimentalnu i (3) historijsku - povijesnu.

Međutim,on smatra da su još važne i ove metode: (1) studij slučaja, (2) anketiranje i (4) intervijuiranje.

2) promatrajući aspekte općeg pristupa znanstvenih istraživanja, Borojević navodi

(prema Salmonu i Hansonu) ove metode istraživanja: (1) induktivno-deduktivnu, (3) eksperimentalnu, (4) metodu slučaja, (5) metodu procjene, (6) statističku, (7) povijesnu - historijsku i (8) sintetičku metodu.

3) Naučne metode u ekonomskim istraživanjima po njihovom karakteru i značenju Žuvela je sistematizirao u tri skupine: (1) filozofske metode, (2) logičke (misaone, teoriske) metode, kao što su:

1. induktivno-deduktivna metoda, 2.analitičko-sintetička metoda, 3. metoda apstracije, 4.komparativna metoda, 5. metoda generalizacije i specijalizacije, 6. metoda deskripcije, 7. metoda kompilacije i 8. metoda grafičkog prikazivanja, i (3) tehničke metode, kao što su: 1. statistička metoda, 2. matematička metoda, 3. ekonometriska metoda i 4. kibernetička metoda.

4) Zaječaranović naučne metode svrstava u dvije skupine: (1) osnovne metode suvremene znanosti, u koje ubraja 1. eksperimentalnu metodu, 2. aksiomatsku metodu, 3. metodu modeliranja i 4. statističku metodu, i (2) posebne metode saznanja, u koje ubrajaju: 1. analizu i sintezu, 2. apstrakciju i konkretizaciju, 3. generalizaciju i specijalizaciju, 4. indukciju i dedukciju, 5. definiciju i klasifikaciju, 6. dokazivanje, i 7. historijsku - povijesnu i logičku metodu.

5) Razmatrajući opću metodologiju Šešić sve naučne metode sistematizira u dvije skupine, i to: (1) osnovne opće metode saznanja, u koje ubraja:1. apstraktivnu dijalektičku metodu, 2. stvarnu dijalektičku metodu, 3. metodu modeliranja, 4. statističku metodu i 5. aksiomatsku metodu, i (2) osnovne posebne metode saznanja, u koje ubraja: 1. metode analize i sinteze, 2. metode generalizacije i specijalizacije, 3. metode indukcije i dedukcije i 4. metode definicije i dokazivanja i opovrgavanja.

Kada Šešić razmatra osnove metodologije društvenih nauka, onda naučne metode sistematizira u tri skupine, i to: (1) posebne naučne metode i naučne postupke, u koje ubrajaju: 1. analitičko-sintetičku metodu 2. metode apstrakcije i konkretizacije, 3. metode generalizacije i specifikacije, 4. metode klasifikacije, 5. metodu indukcije i 6. metodu dedukcije; (2) opće naučne metode, u koje ubraja:1. statističku metodu,2. metodu modeliranja i 3. analitičko-deduktivnu metodu,

I (3) osnovne opće metode društvenih nauka, u koje ubraja:1. pozitivističke metode, 2. metodu razumijevanja, 3. komparativnu metodu, 4. metodu idealnih tipova, 5. metodološki struktularizam i funkcionalizam, 6. dijalektičke metode.

U istom djelu, kada Šešić govori o “glavnim oblicima naučno-saznajnog procesa” posebno spominje “metode istraživanja” u koje, uz ostalo, ubraja:

1 Promatranje (opažanje), 2 eksperimentalnu metodu, 3 brojanje, 4 mjerenje, 5 statističke metode i 6 metode kauzalne indukcije: (5) deduktivnu metodu, (6) metodu modeliranja, (7) metodu klasifikacije, (8) komparativnu metodu, (9) historijsku - povijesnu metodu, (10) opću teoriju sustava kao znastvenu metodu, (11)historijski/ povijesni dijalektički materijalizam, (12) metodu idealnih tipova, (13) genetičku metodu, (14) aksiomatsku metodu, (15) metodu intervjuiranja, (16) metodu anketiranja i (17) metodu studija slučaja.

1) nučno - znastveno promatranje. 2) naučno - znastveni eksperiment,3) metode istraživanja uzoraka i 4) kibernetičke metode6. Među najčešće upotrebljavane znastvene

metode Žugaj eksplicite navodi i elaborira ove metode: (1) metode analize i sinteze, (2) metodu apstrakcije, (3) generalizacije i specijalizacije, (4) induktivnu metodu u okviru koje posebno obrađuje;

U svome djelu Žugaj je sve metode sistematizirao u dvije skupine: opće znastvene metode u planiranju i upravljanju proizvodnjom (to su uglavnom prethodno navedene metode) i posebne znastvene metode u planiranju poslovanja i upravljanja proizvodnjom. U ovu drugu skupinu ulazi četrnaest metoda: 1) metode usporedbe u parovima, 2) slika radnog dana, 3)metoda sintetičkih standardnih vremena, 4) vrijednosna analiza, 5) metoda maksimalne mjesečne proizvodnje, 6) metoda čvorova (AON), 7) metoda Precedence,

8) konjunkturna ogledala, 9) metoda mišljenja žirija rukovoditelja, 10) metoda korijena trave, 11) metoda standardnih popravaka, 12) metoda traženja i otklanjanja slabih mjesta na sredstvima za rad, 13) metoda retrospektivne kontrole i 14) metoda kontrole kvalitete za proizvodnju bezgrešaka i škarata.

7) Zvonarević klasificira naučne metode u četiri skupine:

(1) Opće metode, koje se tiču čitave znanosti i bilo kojeg predmeta istraživanja (npr: dijalektička, komparativna, povijesna/historijska, eksperimentalna, induktivna i deduktivna metoda,

Metode analize i sinteze, metoda generalizacije, itd.) i posebne ili specijalne metode(npr: metoda aktualizacije u geologiji, metoda kozmičke biologije, spektralna analiza, metoda intervjua u socijalnoj psihologiji, metoda praktičnog utvrđivanja odnosa troškova i veličine poduzeća itd.).

(2) Empirisko-analitičke i povijesno-komparativne metode. U empirisko-analitičke metode ubrajaju se metode koje

imaju empiriski karakter, a usmjerene su na prikupljanje podataka.

Historijske-komparativne metode služe za popunjavanje praznina empirisko-analitičkih metoda i sintetiziranje i generaliziranje spoznaja za cijelovito naučno mišljenje.

U tu se skupinu ubrajaju metode promatranja, eksperimentiranja, komparativna i povijesna metoda.

(3) Faktografske i analitičke metode. U faktorske metode obično se ubrajaju one metode koje

služe prikupljanju podataka od introspekcije (u psihologiji) do promatranja, a to, zapravo, znači sve opće i posebne metode iz prethodne klasifikacije, ali i druge kao što su npr: statističke metode.

A analitičke metode su sve one metode koje služe za kvalitativnu i kauzalnu analizu prikupljenih podataka.(4) Metode i postupci se temelje na kriteriju spoznajne vrijednosti i dosega određene istraživačke aktivnosti. U “metode” se ubrajaju samo one koje imaju općenitije i šire značenje, a u “postupke” sve ostale metode.

8) Metode spoznaje Pertović klasificira u tri skupine: (1) Metode oblikovanja pojmova, u koje se ubrajaju: analiza, sinteza, apstrakcija, generalizacija i specijalizacija. (2) Metode eksplikacija, a najvažnije su:definicija i divizija. (3) Metode izvođenja i zasnivanja sudova, u koje se ubrajaju: iduktivna s pomoćnim i posebnim metodama.

Pomoćne metode indukcije čine: promatranje, brojenje, eksperiment i statistička metoda.

Posebne induktivne metode jesu:metoda slaganja, metoda razlike, kombinirana metoda slaganja i razlike, metoda ostatka i metoda popravnih promjena.

U tu skupinu osim induktivnih spadaju deduktivna metoda s aksiomatskom metodom.

9) Kada Lukić elaborira problematiku metodologije prava, on vrlo detaljno odrađuje tri skupine pravnih metoda: (1) Naučne metode spoznaje prava.

U tu skupinu ubraja: realne metode (npr: materijalne metode, psihološke metode, sociološke metode, politološke metode)i idealne metode (npr: normativne i dogmatičke metode).(2) Filozofske metode spoznaje prava. Tu ulaze metode čijom se uporabom dobiveni iskazi dokazuju (npr.aprioristička metoda, aksiomatska metoda i

Metoda dedukcije iz apriornih i aksiomatskih stavova) i metode uporabom kojih se dobiveni iskazi ne dokazuju (npr. intuzija, nadahnuće, aksiološka metoda).

Osnovna obilježja naučnog jezika i stilaOsnovna obilježja naučnog jezika i stila Najvažnija obilježja naučnog obilježja i stila su: (1) jasnoća (2) jednostavnost, prirodnost, odmjerenost (3) konciznost (4) koherentnost (5) raznolikost (6) formuliranje pasusa

JASNOĆAJASNOĆA Najvažnije obilježje dobrog naučnog jezika Jezik i stil samo su potpuno jasni ako kod čitatelja

razvijaju iste misli i osjećaje koje je autor imao dok je pisao djelo.

Autor mora imati na umu da ne piše za sebe već za druge

Autor mora misliti na čitatelje za koje piše Čitatelji trebaju da shvate autorovu misao, pa čak i u

slučaju da o predmetu veoma malo znaju

JEDNOSTAVNOST, PRIRODNOST, ODMJERENOSTJEDNOSTAVNOST, PRIRODNOST, ODMJERENOSTPri pisanju naučnih i stručnih djela jezik i stil ne smiju

biti:

(1) Patetičan (zanesen, strastven)

(2) Emfatičan (napuhnut)

(3) Bombastičan (kićen)

(4) Panegriričan (onaj koji sve hvali)

(5) Dijaboličan (koji sve negira)

(6) Ironičan (koji se svemu smije)

(7) Skeptičan (koji u sve sumnja)

(8) polemičan (koji povodom svega i svačega počinje polemiku)

(9) hiperkritičan (koji pretjerano kritizira) (10) pretenciozan (koji previše zahtijeva, koji je

umišljen) Jednostavan, prirodan i odmjeren stil je

najprimjereniji jezik i stil Ujedno i najteži je

KOHERENTNOSTKOHERENTNOST Predstavlja nužnu povezanost u rečenicama Rečenica je koherentna ukoliko je odnos između

pojedinih dijelova i riječi u njoj logičan. Bit takve rečenice čitatelj u pravilu shvata veoma

brzo i bez većih napora Ukoliko je zastupljena takva rečenica, ne mora čitati

više puta

KONCIZNOSTKONCIZNOST Naučnici trebaju biti racionalni i u svom

istraživanju, oni trebaju voditi računa o ekonomičnosti i KONCIZNOSTI IZRAZA

Naučnik treba izbjegavati šuplji verbalizam Ukoliko je zastupljena suvišna neracionalna

rečenica, ona oduzima vrijeme i autoru i čitatelju

RAZNOLIKOSTRAZNOLIKOST Da bi izbjegao monotoniju jezika i stila, autor u

svoje misli i rečenice na primjeren način ubacuje i drugi stil

Raznolikost naučnog jezika i stila može se postići izmjenom strukture rečenice

Kombiniranjem jednostavnih i složenih rečenica Kombiniranjem kraćih i dužih rečenica Zamjenjivanje običnog reda riječi

ŽIVOSTŽIVOST Odlika dobrog naučnog jezika i stila Tekst ne treba da sadrži one misli, stavove,

formulacije i sl. koje bi mogle zamarati čitatelje Jezik i stil djeluju živo ako skup riječi u rečenici nije

trom nego dinamičan i raznovrstan Tromost jezika i stila je najčešće posljedica

nagomilavanja istih početaka i svršetaka, istih padeža, istih glagola

Ništa manje nije važna zvučna (muzička) karakteritika i stila

FORMULIRANJE PASUSAFORMULIRANJE PASUSA Dijelovi i poddijelovi naučnih i stručnih djela

sastavljeni su od pasusa (paragrafa, stavki...) Prema Šamiću, pasus je misaona jedinica koja se

sastoji od više rečenica povezani tako da čine koherentnu cjelinu

Pasus je cjelina povezana s jednom mišlju, jednom idejom,

Mnogi kažu kako je to zapravo djelo u malom

Teoretičari navode tri osnovna uvjeta valjanosti pasusa i to:

(1) jedinstvo (2) koherentnost (3) isticanje

JEDINSTVOJEDINSTVO Jedinstvo pasusa znači da se od njegovog početka

do kraja razvija osnovna misao izlaganja. Jedinstvo pasusa je postignuto samo onda ako su sve

njegove rečenice usmjerene na osnovnu misao Misao treba biti čitatelju odmah jasna i uočljiva

KOHERENTNOSTKOHERENTNOST Da bi pasus bio koherentan, on mora ispuniti dva

osnovna uvjeta: (1) rečenice u njemu trebaju biti tako povezane da

između njih postoji određena logička veza (2) povezanost rečenice treba biti logična, jasna i

evidentna

ISTICANJEISTICANJE Autor će pojedinim dijelovima pasusa posvetiti

onoliko pozornosti i prostora kolika je njihova važnost u određenoj cjelini

Autor će pojedinim dijelovima pasusa, koji su važniji od drugih, posvetiti više pažnje i prostora

Pasusi se mogu formulirati na različite načine kao npr:

Dopunjavanjem novim pojedinostima koje objašnjavaju osnovnu misao

Usporedbom, odnosno objašnjava sličnosti i suprotnosti može se razvijati osnovna misao pasusa.

Glavna se ideja pasusa treba razvijati povezivanjem uzroka i posljedica

U pasusu se može osnovna misao razvijati nizanjem činjenica kojima se potvrđuje tačnost osnovne misli.

Osnovna se misao pasusa može razvijati navođenjem primjera kojima se ona potvrđuje

Kod formuliranja pasusa mladi i neiskusni istraživači i autori znastvenih i stručnih djela vrlo često prave određene greške, kao što su:

(1) pasusi su suviše kratki ili suviše dugi (2) mnogo pasusa (3) U pasuse se inkorporiraju misli koje ni

indirektno nisu u vezi s osnovnom misli ili idejom (4) pasusi s nepotrebnim digresijama

Formulirani sistem pismenog oblikovanja pasusa satoji se u tome da se prvi redak uvuče udesno od pet do deset slovnih mjesta, a ostali se reci pišu normalno u bloku

Američki sistem pismenog oblikovanja pasusa satoji se u tome da se pasusi pišu u tzv. blok-pismu, odnosno bez uvlačenja prvog njihovog reda.

Zloupotrebljavaju se riječi: “slabo”, “jako”, “često”, “rijetko”, “mnogo”, “malo”, “stotinu slučajeva”, “bezbroj puta” i sl. Sve re riječi uglavnom označavaju vrlo relativne pojmove, krajnje neodređene, pa ih stoga u znastvenoistraživačkom radu ne bi trebalo upotrebljavati

Treba izbjegavati upotrebu prvog lica jednine i množine. Često se upotrebljava pvo lice jednine, kao npr: “ja sam to istražio...”, “ja smatram...”, “ja mislim...”.

Nije u stilu lijepog ponašanja, a niti u duhu našeg naučnog jezika upotrebljavati “ja”. To često iritira čitatelja ili slušatelja i izaziva izvjesnu odbojnost prema piscu ili govorniku.