Na osnovu člana 43 stav 1 tačka 2 Zakona o energetici ("Službeni list" CG, broj 5/16) i člana 13 tačka 1

Statuta Regulatorne agencije za energetiku (“Službeni list CG", broj 15/16), Odbor Agencije, na sjednici

od 12. jula 2016. godine, utvrdio je

METODOLOGIJU

ZA UTVRĐIVANJE CIJENA, ROKOVA I USLOVA ZA PRUŽANJE POMOĆNIH USLUGA I

USLUGA BALANSIRANJA PRENOSNOG SISTEMA ELEKTRIČNE ENERGIJE

Metodologija je objavljena u "Službenom listu CG",

broj 44/2016 i 40/2017

I OPŠTE ODREDBE

Predmet

Član 1

(1) Ovom metodologijom utvrđuju se pružaoci usluga, vrste usluga, alokacija troškova, kao i postupak

utvrđivanja cijena za pružanje pomoćnih usluga i usluga balansiranja.

(2) Usluge iz stava 1 ovog člana propisane su Zakonom o energetici (u daljem tekstu: Zakon), a bliže

definisane:

1) Pravilima za funkcionisanje prenosnog sistema električne energije (u daljem tekstu: Pravila za

funkcionisanje), u tehničko - tehnološkom i eksploatacionom značenju, i

2) pravilima kojima se reguliše način organizovanja i funkcionisanja tržišta električne energije (u

daljem tekstu: Tržišna pravila), u dijelu koji se odnosi na komercijalne ugovore koji se zaključuju

u vezi sa ovim uslugama.

(3) Obezbjeđivanje usluga iz stava 1 ovog člana vrši se u okviru prenosa električne energije, kao

djelatnosti od javnog interesa, i to kao javna usluga radi obezbjeđenja redovnog, sigurnog,

pouzdanog i kvalitetnog snabdijevanja električnom energijom po prihvatljivim cijenama.

(4) Za obezbjeđenje usluga iz stava 1 ovog člana odgovoran je operator prenosnog sistema (u daljem

tekstu: operator).

Svrha

Član 2

Svrha ove metodologije je da:

1) propiše uslove za pružanje pomoćnih usluga i usluga balansiranja,

2) definiše pružaoce usluga,

2

3) alocira troškove usluga za koje se naknada plaća,

4) utvrdi postupak za utvrđivanje cijena za pružanje pomoćnih usluga i usluga balansiranja.

Principi

Član 3

Ova metodologija se zasniva na principima:

1) usklađivanja interesa pružalaca i korisnika usluga,

2) određivanja cijena na transparentan i nediskriminatoran način, zasnovan na objektivnim

kriterijumima, i

3) obezbeđivanja uslova za razvoj tržišta i konkurencije.

Značenje izraza

Član 4

(1) Izrazi upotrijebljeni u ovoj metodologiji imaju značenje utvrđeno Zakonom, Pravilima za

funkcionisanje, Metodologijom za utvrđivanje regulatornog prihoda i cijena za korišćenje prenosnog

sistema električne energije i Tržišnim pravilima.

(2) U ovoj metodologiji se koriste i izrazi koji imaju sljedeće značenje:

1) ugovor o pružanju pomoćnih usluga je ugovor koji operator zaključuje sa pružaocem

pomoćnih usluga, kojim se definišu vrste i količine usluga koje će operator angažovati, u skladu

sa definisanim kriterijumima,

2) ENTSO-E je udruženje evropskih operatora prenosnih sistema električne energije,

3) pružalac pomoćnih usluga je energetski subjekat ili krajnji kupac električne energije koji

posjeduje tehničke mogućnosti za pružanje pomoćnih usluga, u skladu sa uslovima propisanim

Pravilima za funkcionisanje,

4) cijena za raspoloživost je cijena zakupa kapaciteta potrebnog za pružanje pomoćne usluge,

(€/MW),

5) cijena za korišćenje je cijena za korišćenje (rezervisanog) kapaciteta, odnosno za

isporučenu/primljenu energiju u okviru pružanja pomoćne usluge, (€/MWh),

6) kontrolna (regulaciona) oblast je najmanji dio interkonekcije (povezani elektroenergetski

sistem), koji ima sopstveni sistem za regulaciju frekvencije i snage razmjene i koji se, po pravilu,

poklapa sa teritorijom neke zemlje,

7) kontrolni (regulacioni) blok čine više susjednih regulacionih oblasti koje zajedno obezbjeđuju regulaciju frekvencije i snage razmjene u odnosu na druge regulacione blokove unutar interkonekcije,

3

8) kompenzacioni program je sedmodnevni plan vraćanja, po tarifnim vremenima, kumulativa neželjenih odstupanja (razlika između realizovane i planirane) razmjene energije kontrolne oblasti sa drugim oblastima unutar kontrolnog bloka, stvorenog u prethodnom, po pravilu, sedmodnevnom periodu.

Vrste usluga

Član 5

(1) Pomoćne usluge obuhvataju:

1) primarnu regulaciju frekvencije,

2) sekundarnu regulaciju frekvencije i snage razmjene,

3) tercijarnu regulaciju,

4) obezbjeđenje električne energije za kompenzacione programe,

5) regulaciju napona - reaktivne snage,

6) isporuku reaktivne električne energije, i

7) ponovno pokretanje elektroenergetskog sistema iz beznaponskog stanja (Black start), odnosno

mogućnost ostrvskog rada dijela sistema.

(2) Usluga balansiranja podrazumjeva mogućnost promjene proizvodnje ili potrošnje u objektima

pružaoca usluge u cilju:

1) održavanja balansa između proizvodnje i potrošnje električne energije u realnom vremenu,

2) rješavanja problema zagušenja u prenosnom sistemu, i

3) održavanja potrebnog nivoa rezervi za regulaciju sistema.

Pružaoci usluga

Član 6

(1) Pružaoci usluga u Crnoj Gori su svi proizvođači električne energije priključeni na prenosni sistem,

osim povlašćenih proizvođača električne energije iz obnovljivih izvora energije, kao i krajnji kupci

koji imaju odgovarajuće tehničko - tehnološke mogućnosti i poslovni interes za pružanje takvih

usluga.

(2) Za usluge obezbjeđenja električne energije za kompenzacione programe i balansiranje, pružaoci

usluge mogu biti i snabdjevači i trgovci električnom energijom.

(3) Pružaoci usluga dužni su da na zahtjev operatora, bez odlaganja, pruže pomoćne usluge.

(4) Kriterijumi, način obezbjeđivanja usluga i tehnički uslovi isporuke usluga, uređeni su Pravilima za

funkcionisanje i pravilima za rad balansnog tržišta.

4

(5) Operator i pružalac usluga su dužni da zaključe ugovor o pružanju usluga, kojim se uređuju

međusobna prava i obaveze, kao i uslovi i rokovi vezani za realizaciju ugovora.

(6) Ugovor iz stava 5 ovog člana obavezno sadrži: vrstu usluge, podatke o objektu iz kojeg se pruža

pomoćna usluga (osim ako je pružalac usluge snabdjevač ili trgovac), osnovne tehničke

parametre, cijenu i period na koji se ugovor zaključuje.

Plan nabavke usluga

Član 7

(1) Operator je dužan da utvrdi godišnji plan potreba usluga i godišnji plan troškova za nabavku

usluga.

(2) Planove iz stava 1 ovog člana, operator utvrđuje za svaku godinu regulatornog perioda.

(3) Plan potreba usluga iz stava 1 ovog člana je sastavni dio energetskog bilansa Crne Gore, za svaku

godinu regulatornog perioda.

(4) Ako energetski bilans nije utvrđen za sve godine regulatornog perioda, operator vrši procjenu

potreba za godine perioda za koje bilans nije utvrđen.

(5) Obezbjeđenje pomoćnih usluga operator vrši putem javnih poziva (tendera) pružaocima.

(6) Pružaoci pomoćnih usluga iz Crne Gore dužni su da daju ponude u postupku koji sprovodi operator

i to do nivoa rezervi koje se obavezno obezbjeđuju iz sopstvenih izvora, utvrđenih energetskim

bilansom ili relevantnim dokumentom operatora.

II USLUGE KOJE SE PRUŽAJU BEZ NAKNADE

Član 8

Pružaoci usluge dužni su da bez naknade pružaju usluge:

1) primarne regulacije,

2) regulacije napona, i

3) ponovnog pokretanja sistema nakon poremećaja (Black start),

u skladu sa Pravilima za funkcionisanje.

III USLUGE ZA KOJE SE NAKNADA PLAĆA

Član 9

Pružaoci usluga uz naknadu pružaju usluge:

1) sekundarne regulacije,

2) tercijarne regulacije,

5

3) obezbjeđenja električne energije za kompenzacione programe,

4) isporuke reaktivne energije, i

5) usluge balansiranja,

u skladu sa Pravilima za funkcionisanje, Tržišnim pravilima i ovom metodologijom.

1. Sekundarna regulacija

Pružaoci usluga

Član 10

(1) Pružaoci usluge - proizvođači električne energije priključeni na prenosni sistem, osim povlašćenih

proizvođača električne energije iz obnovljivih izvora energije, dužni su da pružaju uslugu

sekundarne regulacije u skladu sa Zakonom, Pravilima za funkcionisanje i ovom metodologijom.

(2) U periodima kada proizvođači - pružaoci usluga iz Crne Gore nijesu u mogućnosti da pruže uslugu

sekundarne regulacije, operator je dužan da od operatora prenosnog sistema ili proizvođača iz

susjedne kontrolne oblasti, ili na tržištu pomoćnih usluga, obezbijedi sekundarnu regulaciju u

skladu sa Pravilima za funkcionisanje.

Opis usluge

Član 11

(1) Sekundarna regulacija je automatska, centralizovana funkcija čiji je cilj da se povećanjem

proizvodnje (regulacija naviše) ili smanjenjem proizvodnje (regulacija naniže) u proizvodnim

objektima pružaoca usluge, obezbijedi održavanje frekvencije i programa razmjene snage sa

susjednim regulacionim oblastima na zadatoj vrijednosti.

(2) Opseg rezerve sekundarne regulacije određuje se u skladu sa Pravilima za funkcionisanje.

(3) Kapacitet sekundarne regulacije je dio opsega rezerve sekundarne regulacije između radne tačke

generatora utvrđene voznim redom i maksimalne vrijednosti opsega ugovorene za određeni period.

(4) Usluga sekundarne regulacije sastoji se od dvije komponente, i to:

1) usluge za raspoloživost, gdje pružalac usluge garantovanjem raspoloživosti svog proizvodnog

kapaciteta, za potrebe operatora, pruža uslugu rezerve sekundarne regulacije i

2) usluge za korišćenje, koju pružalac usluge, po zahtjevu operatora, ostvaruje

isporukom/prijemom električne energije kroz angažovanje rezerve sekundarne regulacije u

svojoj proizvodnoj jedinici u automatskom režimu rada. Isporuka energije pri regulaciji naviše,

vrši se od strane pružaoca usluge ka operatoru, a pri regulaciji naniže, od strane operatora

prema pružaocu usluge.

(5) Usluga sekundarne regulacije plaća se po osnovu:

6

1) raspoloživosti (rezervisanja) kapaciteta za regulaciju naviše i

2) korišćenja kapaciteta sekundarne regulacije.

Cijena raspoloživosti kapaciteta

Član 12

Cijena rezerve (raspoloživost kapaciteta) sekundarne regulacije je ista za sve generatore u

Crnoj Gori i izračunava se primjenom sljedeće formule:

CKt = CKt - 1* (1 + It - 1)

gdje je:

CK - cijena rezerve sekundarne regulacije, (€/MW/mjesec),

I - projektovana inflacija u Crnoj Gori, koju objavljuje nadležna institucija, (%),

t - godina, pri čemu se za referentnu (početnu), uzima cijena rezerve ostvarena u godini

koja prethodi godini podnošenja zahtjeva.

Trošak obezbjeđenja raspoloživosti sekundarne regulacije

Član 13

(1) Planirani godišnji trošak za nabavku usluge raspoloživosti sekundarne regulacije izračunava se

primjenom sljedeće formule:

m

m

mg FKCKSRTSR **12

1

K

gdje je:

TSRg - planirani godišnji trošak za raspoloživost kapaciteta za sekundarnu regulaciju,

(€/god),

KSRm - kapacitet sekundarne regulacije tokom mjeseca ''m", za svaki mjesec u godini, za

svaku godinu regulatornog perioda, planiran energetskim bilansom ili procijenjen od

strane operatora za godine regulatornog perioda za koje nije planiran energetskim

bilansom, definisan u stavu 2 ovog člana, (MW),

CK - cijena za raspoloživost kapaciteta, utvrđena u skladu sa članom 12 ove

metodologije, (€/MW/mjesec),

FKm - faktor kvaliteta, definisan u stavu 4 ovog člana.

7

(2) Kapacitet sekundarne regulacije (KSRm) je dio rezerve sekundarne regulacije između radne tačke

utvrđene voznim redom i maksimalne vrijednosti opsega za generator ''g'' tokom mjeseca ''m''.

(3) Za potrebe utvrđivanja troškova, kapacitet rezerve planira operator, a utvrđuje se ugovorom o

pružanju pomoćnih usluga koji operator zaključuje sa pružaocem usluge.

(4) Kvalitet sekundarne regulacije mjeri se faktorom kvaliteta (FKm) koji, za definisani period rada,

predstavlja odnos broja sati u kojima je regulacija bila prihvatljivog kvaliteta i ukupnog broja sati u

tom periodu.

(5) Operator je dužan da stalno prati kvalitet sekundarne regulacije.

(6) Smatra se da je regulacija prihvatljivog kvaliteta ako je kontinuirana promjena aktivne snage

generatora u regulaciji usaglašena sa odredbama Pravila za funkcionisanje, a količina energije

proizvedene u sekundarnoj regulaciji tokom svakog sata ne odstupa više od ±5MWh/h od satnog

integrala regulacionog zahtjeva.

(7) Količina energije proizvedene u sekundarnoj regulaciji utvrđuje se kao integral razlike trenutne

snage generatora u regulaciji i njegove bazne snage, odvojeno računato za regulaciju naviše i

regulaciju naniže.

(8) Ako je vrijednost faktora kvaliteta (FKm) manja od 0,9 operator ne plaća naknadu za raspoloživost

kapaciteta sekundarne regulacije za odnosni mjesec.

(9) Pri planiranju troškova obezbjeđenja raspoloživosti, za faktor raspoloživosti uzima se vrijednost

0,9.

Cijena korišćenja usluge

Član 14

(1) Cijena korišćenja sekundarne regulacije utvrđuje se na godišnjem nivou ugovorom koji pružalac

usluga zaključuje sa operatorom i ne može biti viša od dvostruke prosječne cijene uvoza električne

energije ili prosječne cijene izvoza, ako je ta cijena viša od cijene uvoza, ostvarene u godini koja

prethodi godini zaključenja ugovora.

(2) Prosječna cijena uvoza električne energije iz stava 1 ovog člana, utvrđuje se (najmanje) na osnovu

podataka o uvozu koji su ostvarili Elektroprivreda Crne Gore - FC Snabdijevanje i subjekat koji

obezbjeđuje energiju za potrebe Kombinata aluminijuma.

(3) Prosječna cijena izvoza električne energije iz stava 1 ovog člana, utvrđuje se na osnovu podataka

o izvozu koji je ostvarila Elektrorivreda Crne Gore.

(4) Pri korišćenju sekundarne rezerve, za povećanja proizvodnje (regulacija na gore), operator plaća

pružaocu usluge, a za smanjenje proizvodnje, pružalac usluge plaća operatoru.

8

Obračun i fakturisanje

Član 15

(1) Obračun i fakturisanje za izvršene usluge vrši se na mjesečnom nivou.

(2) Pružaoci usluga ispostavljaju operatoru fakturu za izvršenu uslugu na osnovu izvještaja o

poravnanju koji je usaglašen sa operatorom.

(3) U slučaju sekundarne regulacije naniže, operator ispostavlja fakturu pružaocu usluge.

2. Tercijarna regulacija

Pružaoci usluge

Član 16

(1) Pružaoci usluge - proizvođači električne energije u Crnoj Gori, dužni su da pružaju uslugu

tercijarne regulacije u skladu sa Zakonom, Pravilima za funkcionisanje i ovom metodologijom.

(2) Operator može zaključiti ugovor za pružanje usluge tercijarne regulacije sa krajnjim kupcem koji

ima odgovarajuće tehničko - tehnološke mogućnosti i poslovni interes da, putem smanjenja

potrošnje električne energije, pruža takvu uslugu.

(3) Uslugu tercijarne regulacije, za dio rezerve koji ne može obezbijediti u Crnoj Gori, operator

obezbjeđuje zaključivanjem ugovora sa drugim operatorima ili energetskim subjektima u drugoj

kontrolnoj oblasti.

Opis usluge

Član 17

(1) Po pravilu, tercijarna rezerva za regulaciju na gore odgovara snazi najveće proizvodne jedinice u

sistemu čiji je rad planiran u odnosnom periodu, a tercijarna rezerva za regulaciju na dolje

odgovara snazi najveće potrošačke jedinice čiji je rad planiran u istom periodu.

(2) Usluga tercijarne regulacije se sastoji od dvije komponente, i to:

1) usluge za raspoloživost, gdje pružalac usluge, garantovanjem raspoloživosti svog proizvodnog

kapaciteta ili garantovanjem smanjenja sopstvene potrošnje, zbog potrebe operatora, pruža

uslugu rezerve tercijarne regulacije i

2) usluge za korišćenje, koja može biti:

a) regulacija na gore, koju pružalac usluge po zahtjevu operatora ostvaruje isporukom

električne energije kroz angažovanje rezerve tercijarne regulacije u svojoj proizvodnoj

jedinici, odnosno smanjenjem sopstvene potrošnje ako je pružalac usluge krajnji kupac i

9

b) regulacija na dolje, koju pružalac usluge ostvaruje „primanjem“ energije po zahtjevu

operatora, kroz smanjenje angažovane snage u svojoj proizvodnoj jedinici.

(3) Isporuka energije pri regulaciji na gore vrši se od pružaoca usluge ka operatoru, a pri regulaciji na

dolje, od operatora prema pružaocu usluge.

(4) Usluga tercijarne regulacije plaća se po osnovu:

1) raspoloživosti (rezervisanja) kapaciteta za regulaciju nagore i

2) korišćenja kapaciteta tercijarne regulacije.

Obezbjeđivanje usluge

Član 18

Tercijarna regulacija se može obezbijediti kao:

1) obavezna usluga, kod koje su pružaoci usluga dužni da obezbjede raspoloživost, a operator je

dužan da plati ukupan ugovoreni kapacitet,

2) fleksibilna usluga, kod koje je pružalac usluge dužan da obezbjedi raspoloživost rezerve u

periodu za koji je, u propisanom roku, potvrdio mogućnost isporuke, a operator je dužan da plati

raspoloživost prihvaćenog dijela potvrđene rezerve, i/ili

3) kratkoročna usluga, koja se odnosi na pružanje usluge isporuke/prijema energije i koristi se u

periodima kada obavezne i fleksibilne usluge nijesu raspoložive ili u periodima kad je to

ekonomski isplativije.

Procedura nabavke usluga tercijarne regulacije

Član 19

(1) Nabavka obaveznih i fleksibilnih usluga tercijarne regulacije iz inostranstva vrši se u skladu sa

važećom regulativom.

(2) Ako se obezbjeđenje usluga iz stava 1 ovog člana vrši putem javnog poziva za dostavljanje

ponuda, operator definiše uslove i način vrednovanja dostavljenih ponuda.

(3) Ponuda obavezno sadrži:

1) period za koji se nude usluge,

2) ponuđeni kapacitet, (MW),

3) cijenu za raspoloživost, (€/MW) i cijenu za korišćenje, (€/MWh).

(4) Operator i izabrani pružalac usluga zaključuju ugovor o pružanju pomoćnih usluga koji obavezno

sadrži:

1) periode u kojima se pružaju usluge,

10

2) ugovorene kapacitete, (MW),

3) cijenu za raspoloživost, (€/MW) i / ili cijenu za korišćenje, (€/MWh),

4) ograničenja u pružanju/korišćenju usluga, i

5) postupanja u slučaju neadekvatne isporuke.

(5) Nabavka i isporuka usluga tercijarne regulacije od operatora prenosnih sistema iz interkonekcije

vrši se u skladu sa ugovorom kojim se reguliše rad kontrolnog bloka čiji je operator član i drugim

ugovorima koji regulišu razmjenu energije za potrebe balansiranja sistema i prevazilaženje

havarijskih situacija.

Potvrđivanje raspoloživosti fleksibilnih usluga

Član 20

(1) Pružalac fleksibilne usluge dužan je da do ugovorenog roka dostavi ponudu sa obimom usluga

koje je spreman da stavi na raspolaganje operatoru u narednom periodu.

(2) Operator je dužan da do ugovorenog termina obavijesti pružaoca usluge da li prihvata ponuđenu

raspoloživost fleksibilnih usluga.

(3) Ako odbije ponudu, operator nema obavezu plaćanja za raspoloživost u periodima za koje

ponuda nije prihvaćena.

Nabavka kratkoročnih usluga

Član 21

(1) U cilju zadovoljavanja potreba za pomoćnim uslugama i balansiranjem sistema pod najpovoljnijim

uslovima, operator određuje periode kada je to najbolje uraditi putem kratkoročnih usluga.

(2) Kod kratkoročnih usluga nema plaćanja za raspoloživost kapaciteta, već samo za korišćenje, tj.

za energiju.

(3) Operator i zainteresovani pružalac kratkoročnih usluga zaključuju okvirni sporazum o kupoprodaji

električne energije.

(4) U periodima za koje procijeni da mu je takva usluga potrebna, operator dostavlja pružaocu

zahtjev za davanje ponude kratkoročne usluge, koji obavezno sadrži:

1) dijagram isporuke/prijema energije i

2) mjesto isporuke.

(5) Ponuda pružaoca kratkoročnih usluga obavezno sadrži:

1) dijagram isporuke/prijema električne energije,

2) cijenu enegrije (€/MWh) i

3) mjesto isporuke.

11

Cijena za raspoloživost tercijarne rezerve

Član 22

(1) Usluge tercijarne regulacije koje pružaju proizvođači u Crnoj Gori u periodu do otvaranja tržišta

pomoćnih i sistemskih usluga plaćaju se po cijenama u skladu sa ovom metodologijom.

(2) Cijena za raspoloživost tercijarne rezerve izračunava se primjenom sljedeće formule:

CTK = 0,2 * CK

gdje je:

CTK - cijena za raspoloživost tercijarne rezerve, (€/MW),

CK - cijena za raspoloživost sekundarne regulacije, utvrđena u skladu sa

članom 12 ove metodologije, (€/MW).

Trošak obezbjeđenja tercijarne regulacije

Član 23

Godišnji trošak za raspoloživost dijela tercijarne rezerve, koji se obezbjeđuje od pružalaca u

Crnoj Gori, izračunava se primjenom sljedeće formule:

CTKTRTTRm

mg *12

1

K

gdje je:

TTRg - godišnji trošak za raspoloživost tercijarne rezerve, (€),

KTRm - kapacitet tercijarne rezerve tokom mjeseca ''m", za svaki mjesec u godini, za

svaku godinu regulatornog perioda, planiran energetskim bilansom ili procijenjen

od strane operatora za godine regulatornog perioda za koje nije planiran

bilansom, (MW),

CTK - cijena za raspoloživost tercijarne rezerve, utvrđena u skladu sa članom 22 ove

metodologije, (€/MW).

Cijena korišćenja usluge

Član 24

(1) Za pružaoce usluga u Crnoj Gori, do nivoa dijela rezerve tercijarne regulacije koja se, u skladu sa

ENTSO-E regulativom, obavezno obezbjeđuje iz izvora u Crnoj Gori, cijena korišćenja tercijarne

regulacije utvrđuje se ugovorom koji pružalac usluga zaključuje sa operatorom i ne može biti viša

12

od dvostruke prosječne cijene uvoza električne energije ili dvostruke prosječne cijene izvoza, ako

je ta cijena viša od cijene uvoza, ostvarene u godini koja prethodi godini zaključenja ugovora.

(2) Prosječne cijene uvoza/izvoza električne energije iz stava 1 ovog člana, utvrđuju se u skladu sa

članom 14 st. 2 i 3 ove metodologije.

(3) Pružalac usluge iz stava 1 ovog člana, može ponuditi više cijena za angažovanje, odnosno više

opsega, u okviru ukupnog ugovorenog opsega, zavisno od izvora i uslova angažovanja.

(4) U jednom opsegu, razlika cijene korišćenja tercijarne regulacije za pozitivna odstupanja i cijene

energije za negativna odstupanja, utvrđenih ugovorom iz stava 1 ovog člana, ne može biti veća

od 50 %.

Nabavka usluge od krajnjih kupaca

Član 25

(1) U cilju zadovoljavanja potreba za pomoćnim uslugama i balansiranjem sistema pod najpovoljnijim

uslovima, operator u skladu sa mogućnostima, određuje periode kada je to najbolje uraditi putem

smanjenja potrošnje električne energije kod zainteresovanih krajnjih kupaca.

(2) U periodima iz stava 1 ovog člana, operator će od krajnjeg kupca - potencijalnog pružaoca

usluge, putem smanjenja potrošnje električne energije, tražiti da dostavi ponudu za pružanje

usluge.

(3) Ponuda iz stava 2 ovog člana obavezno sadrži:

1) dijagram smanjenja potrošnje, (MWh/h),

2) cijenu, (€/MWh) i

3) mjesto isporuke.

(4) Operator i krajnji kupac - zainteresovani pružalac usluga, zaključuju okvirni sporazum o pružanju

usluga putem smanjenja potrošnje električne energije.

(5) Cijena za raspoloživost rezerve ne može biti veća od cijene iz člana 22 ove metodologije.

(6) Cijena korišćenja rezerve ne može biti veća od dvostruke vrijednosti maksimalne cijene utvrđene

članom 24 ove metodologije.

Korišćenje tercijarne rezerve

Član 26

(1) Rezerva tercijarne regulacije aktivira se po nalogu operatora, koji može biti u oba smjera -

regulacija na gore i regulacija na dolje.

(2) Pružalac usluge dužan je da postupa po nalogu operatora za aktiviranje rezerve tercijarne

regulacije podizanjem ili spuštanjem snage generatora, odnosno samo spuštanjem potrošnje -

samoredukcijom, ako je pružalac usluge krajnji kupac.

13

(3) Pri aktiviranju tercijarne rezerve, ako po nalogu operatora dođe do povećanja proizvodnje

(regulacija na gore), usluga se plaća pružaocu, a ako dođe do smanjenja proizvodnje, pružalac

usluge plaća operatoru.

Neadekvatnost isporuke

Član 27

(1) Neadekvatnom isporukom, u određenom satu, smatra se isporuka prilikom koje isporučena

energija za više od 25% odstupa od naloga operatora za angažovanje tercijarne regulacije.

(2) Isporučena energija po osnovu tercijarne regulacije u određenom satu se utvrđuje kao razlika

ostvarene proizvodnje i zbira proizvodnje planirane dnevnim planom rada angažovanih

proizvodnih jedinica i energije isporučene po osnovu angažovanja sekundarne regulacije.

(3) Ako je tokom mjeseca registrovana neadekvatnost isporuke u skladu sa stavom 1 ovog člana, za

svaki sat neadekvatne isporuke, operator ne plaća isporučiocu naknadu za raspoloživost, već je

isporučilac dužan da plati odštetu operatoru u visini dvostruke naknade za rezervaciju tercijarne

rezerve u tom satu.

(4) Odšteta iz stava 3 ovog člana ne može biti veća od mjesečne naknade za rezervaciju tercijarne rezerve.

Raspoloživost usluge rezervisanje kapaciteta

Član 28

(1) Neraspoloživost usluge rezervisanja kapaciteta utvrđuje se na osnovu konačne verzije dnevnog

plana rada proizvodnih jedinica, koju je pružalac usluge dužan da dostavi operatoru.

(2) Neraspoloživost usluge se utvrđuje za svaki MWh/h ugovorene rezerve, kao razlika ugovorene

rezerve i prijavljene rezerve dnevnim planom rada iz stava 1 ovog člana.

(3) Za svaki MWh/h neraspoloživosti usluge, operator ne plaća isporučiocu naknadu za rezervaciju,

već je isporučilac dužan da plati operatoru odštetu u visini dvostruke naknade za rezervisanje

tercijarne rezerve.

(4) Odšteta iz stava 3 ovog člana ne može biti veća od mjesečne naknade za rezervaciju tercijarne

rezerve.

Obračun i fakturisanje

Član 29

(1) Obračun za pruženu uslugu vrši se na osnovu izvještaja o ostvarenim uslugama, usaglašenog

između operatora i pružaoca usluge.

(2) Obračun i fakturisanje vrši se na mjesečnom nivou.

14

3. Nabavka električne energije za kompenzacione programe

Član 30

(1) Operator je odgovoran za nabavku i isporuku električne energije za pokrivanje programa

kompenzacije neželjenih odstupanja kontrolne oblasti, u skladu sa ENTSO-E regulativom.

(2) Proizvođači električne energije u Crnoj Gori dužni su da pružaju uslugu prodaje (povećanje

proizvodnje) i kupovine (smanjenje proizvodnje) električne energije za potrebe realizacije

programa kompenzacije iz stava 1 ovog člana.

(3) Cijena energije iz stava 2 ovog člana utvrđuje se ugovorom između pružaoca usluga i operatora i

ne može biti viša od prosječne cijene uvoza električne energije ili prosječne cijene izvoza, ako je

ta cijena viša od cijene uvoza, ostvarene u godini koja prethodi godini zaključenja ugovora.

(4) Operator može uslugu kupoprodaje električne energije za potrebe realizacije programa kompenzacije nabaviti i od drugih isporučilaca, po proceduri iz člana 21 ove metodologije.

4. Isporuka reaktivne električne energije

Prekomjerno preuzeta reaktivna energija

Član 31

(1) Prekomjerno preuzeta reaktivna električna energija predstavlja razliku između stvarno preuzete,

tj. izmjerene reaktivne energije i reaktivne energije koja odgovara faktoru snage cos φ = 0,95,

odnosno prekomjerno preuzeta reaktivna energija se utvrđuje kao razlika između stvarno

preuzete reaktivne energije i količine koja se utvrđuje kao 33% preuzete (izmjerene) aktivne

električne energije, za isti period.

(2) Kupci koji prekomjerno preuzimaju reaktivnu energiju, istu plaćaju po tarifnim stavovima koji

iznose 20% od tarifnih stavova za aktivnu energiju, dok kupci koji energiju preuzimaju sa faktorom

snage cos φ ≥ 0,95 ne plaćaju reaktivnu energiju.

(3) Krajnji kupac koji po nalogu operatora ili operatora distributivnog sistema isključuje svoje uređaje

za kompenzaciju reaktivne energije, ne plaća prekomjerno preuzetu reaktivnu energiju za period u

kojem su uređaji za kompenzaciju bili isključeni.

(4) Prihod od prekomjerno preuzete reaktivne električne energije, za sve godine regulatornog

perioda, planira se na osnovu prosječno ostvarenog prihoda za posljednje tri godine koje

prethode godini u kojoj se podnosi zahtjev za naredni regulatorni period.

(5) Prihod od prekomjerno preuzete reaktivne električne energije pripada proizvođačima priključenim

na prenosni sistem i operatoru, respektivno, srazmjerno učešću elektrana i prenosnog sistema u

generisanju ukupne reaktivne energije predate distributivnom sistemu i krajnjim kupcima

priključenim na prenosni sistem.

15

(6) Podatke o učešću u proizvodnji ukupne reaktivne energije koja je u prethodnoj godini predata

distributivnom sistemu i krajnjim kupcima priključenim na prenosni sistem, objavljuje operator na

osnovu relevantnih mjerenja.

(7) Prihod operatora od reaktivne energije Agencija tretira kao ostali prihod, pri utvrđivanju regulatorno dozvoljenog prihoda operatora.

5. Usluge balansiranja

Balansiranje

Član 32

Princip, osnovni pojmovi balansiranja i balansni mehanizam utvrđeni su Tržišnim pravilima.

Osnovna cijena odstupanja

Član 33

(1) Osnovna cijena poravnanja odstupanja je jedinstvena cijena po kojoj je svaki nosilac balansne

odgovornosti, odnosno balansno odgovorni subjekat, dužan da plaća balansnu energiju za

pokrivanje svojih pozitivnih odstupanja unutar zone tolerancije, odnosno po kojoj će mu biti

plaćena njegova negativna odstupanja unutar zone tolerancije, u odnosnom obračunskom

intervalu.

(2) Osnovna cijena odstupanja odražava stvarne troškove operatora u procesu balansiranja sistema.

(3) Osnovna cijena odstupanja u obračunskom intervalu određuje se kao prosječna cijena nabavke ili

isporuke energije za potrebe balansiranja sistema (u tom intervalu) i izračunava se primjenom

sljedeće formule:

kt

ktp

EE

TTC

s

s

E

T

gdje je:

Cp - osnovna cijena poravnanja odstupanja u obračunskom intervalu, (€/MWh),

Ts - ukupni trošak (pozitivni predznak) ili prihod (negativan predznak) od korišćenja

sekundarne regulacije tokom obračunskog intervala,

Tt - ukupni trošak (pozitivan predznak) ili prihod (negativan predznak) od korišćenja

tercijarne regulacije i razmjene druge energije za potrebe balansiranja tokom

obračunskog intervala,

Tk - ukupni trošak (pozitivan predznak) ili prihod (negativan preznak) u obračunskom

intervalu ostvaren za realizaciju pripadajućeg dijela programa kompenzacije neželjenih

odstupanja kontrolne oblasti,

16

Es - energija preuzeta (pozitivan predznak) ili predata (negativan predznak) po osnovu

korišćenja sekundarne regulacije,

Et - energija preuzeta (pozitivan predznak) ili predata (negativan predznak) po osnovu

korišćenja tercijarne regulacije i razmjene druge energije za potrebe balansiranja tokom

obračunskog intervala,

Ek - energija preuzeta (pozitivan predznak) ili predata (negativan predznak) u obračunskom

intervalu, koja uzrokuje pripadajući program kompenzacije neželjenih odstupanja

kontrolne oblasti (pozitivno ili negativno neželjeno odstupanje kontrolne oblasti u

obračunskom intervalu).

(4) Ako je u nekom obračunskom intervalu suma Es, Et i Ek jednaka nuli, za osnovnu cijenu

odstupanja u tom intervalu uzeće se cijena utvrđena ugovorom u skladu sa članom 30 stav 3 ove

metodologije.

Alokacija troškova

Član 34

(1) Troškovi za obezbjeđivanje pomoćnih usluga nadoknađuju se na sljedeći način:

1) troškovi naknada za raspoloživost rezerve sekundarne regulacije i troškovi naknade za

raspoloživost rezerve tercijarne regulacije koja se, u skladu sa ENTSO-E regulativom, obavezno

obezbjeđuje iz domaćih izvora, utvrđeni u skladu ovom metodologijom, nadoknađuju se kroz

tarifu za korišćenje prenosnog sistema, koju plaćaju svi korisnici prenosnog sistema,

2) troškove po osnovu korišćenja sekundarne regulacije, tercijarne regulacije i realizacije programa

kompenzacije, nastale u skladu sa ovom metodologijom, plaćaju korisnici prenosnog sistema

koji su prouzrokovali debalans, u skladu sa balansnim mehanizmom koji je bliže uređen

Tržišnim pravilima.

(2) Troškovi operatora za nabavku usluga iz stava 1 tačka 1 ovog člana čine sastavni dio troškova

operatora koji se ne mogu kontrolisati, u skladu sa Metodologijom za utvrđivanje regulatornog

prihoda i cijena za korišćenje prenosnog sistema električne energije.

(3) Po osnovu obezbjeđenja pomoćnih i usluga i usluga balansiranja, operator ne može sticati dobit

niti trpjeti gubitak.

(4) Ako na kraju regulatorne godine, nakon izvršenog obračuna odstupanja i sprovedenog sistema

finansijskog poravnanja, u skladu sa ovom metodologijom i Tržišnim pravilima, preostane dio

sredstava, Agencija će ih tretirati kao ostale prihode, u postupku utvrđivanja regulatorno

dozvoljenog prihoda operatora i cijena za korišćenje prenosnog sistema električne energije.

17

IV NEPREDVIĐENE OKOLNOSTI

Član 35

(1) U slučaju nastanka nepredviđenih okolnosti koje zahtjevaju hitno postupanje, operator može privremeno da odstupi od ove metodologije.

(2) Operator je dužan da bez odlaganja obavijesti pružaoce pomoćnih usluga, operatora tržišta i

Agenciju o nastanku okolnosti iz stava 1 ovog člana.

(3) Nakon prestanka nepredviđenih okolnosti, operator je dužan da subjekte iz stava 2 ovog člana

detaljno informiše o uzrocima nastanka, trajanju i eventualnim posljedicama nastalih okolnosti.

V POSTUPAK UTVRĐIVANJA CIJENA ZA POMOĆNE USLUGE I USLUGE BALANSIRANJA

Podnošenje zahtjeva

Član 36

Zahtjev za utvrđivanje cijena za pružanje pomoćnih usluga i usluga balansiranja, operator

podnosi istovremeno sa Zahtjevom za utvrđivanje regulatorno dozvoljenog prihoda i cijena, u roku

utvrđenom članom 59 stav 1 Zakona.

Sadržaj zahtjeva

Član 37

(1) Uz zahtjev iz člana 36 ove metodologije, operator podnosi sljedeću dokumentaciju:

1) godišnji plan potreba usluga,

2) godišnji plan troškova za nabavku usluga,

3) stvarne podatke o fizičkim pokazateljima za prethodni regulatorni period i verifikovane planske

podatke za naredni regulatorni period, potrebne za izračunavanje cijena i određivanje

opravdanosti zahtjeva, u skladu sa ovom metodologijom,

4) detaljan obračun cijena, u skladu sa ovom metodologijom,

5) ugovore, preliminarne ugovore, okvirne ugovore i druge dokumente u vezi sa nabavkom

pomoćnih usluga i usluga balansiranja, koji obezbijeđuju dokaz o redovnom, sigurnom i

kvalitetnom pružanju usluga, koje obezbijeđuje operator ili operator tržišta.

(2) Operator uz zahtjev može dostaviti i druge podatke koji su od značaja za utvrđivanje cijena.

(3) Podnosilac zahtjeva dužan je da dostavi i druge podatke na zahtjev Agencije, koji mogu biti

potrebni za donošenje odluke.

(4) U svim slučajevima utvrđivanja cijena, Agencija ima pravo, sve do donošenja konačne odluke, da

od operatora zahtijeva dostavljanje ažurirane dokumentacije koja se dostavlja uz zahtjev.

(5) Ako podnosilac zahtjeva ne dostavi dokumentaciju propisanu ovim članom, Agencija će sama

procijeniti pojedine troškove i na osnovu toga donijeti odluku.

18

Način dostavljanja dokumentacije

Član 38

Dokumentacija iz člana 37 ove metodologije se dostavlja u pisanoj formi i u elektronskom obliku koji omogućava dalju kompjutersku obradu u skladu sa zakonom.

Razmatranje zahtjeva

Član 39

(1) Agencija na svojoj internet stranici objavljuje zahtjev operatora za utvrđivanje cijena za pomoćne

usluge i usluge balansiranja, sa podnesenom dokumentacijom.

(2) Mišljenja i primjedbe na zahtjev iz stava 1 ovog člana, zainteresovana lica mogu dostaviti Agenciji

u roku od osam dana od dana njegovog objavljivanja.

(3) Ako je zahtjev nepotpun i nejasan, Agencija će u roku do 14 dana od dana prijema zahtjeva

zatražiti od podnosioca zahtjeva da nedostatke otkloni i obavještenje o tome objaviti na internet

stranici.

(4) Podnosilac zahtjeva dužan je da nedostatke u zahtjevu otkloni u roku od 10 dana od dana prijema

obavještenja iz stava 3 ovog člana.

Objavljivanje izvještaja

Član 40

(1) Izvještaj o analizi dokumentacije, sa predlogom cijena za pomoćne usluge i usluge balansiranja (u

daljem tekstu: Izvještaj po zahtjevu) Agencija objavljuje na internet stranici.

(2) Mišljenja i primjedbe na izvještaj iz stava 1 ovog člana, zainteresovana lica mogu dostaviti

Agenciji u roku od sedam dana od dana njegovog objavljivanja.

Razmatranje izvještaja

Član 41

(1) Poziv za sjednicu Odbora Agencije dostavlja se podnosiocu zahtjeva najkasnije osam dana prije

dana održavanja sjednice.

(2) Obavještenje o održavanju sjednice Odbora Agencije objavljuje se na internet stranici Agencije.

Donošenje odluke

Član 42

(1) Odbor Agencije donosi odluku o utvrđivanju cijena za pomoćne usluge i usluge balansiranja i

dostavlja je podnosiocu zahtjeva i licenciranim snabdjevačima.

19

(2) Odluka iz stava 1 ovog člana objavljuje se u ″Službenom listu Crne Gore″ i na internet stranici

Agencije.

VI PRELAZNE I ZAVRŠNE ODREDBE

Član 43

(1) Početak i trajanje regulatornog perioda, utvrđuje se metodologijom iz člana 43 stav 1 tačka 1

alineja 1 Zakona.

(2) Do dostizanja potrebnog nivoa konkurencije, odnosno do pojave najmanje tri pružaoca usluge, čija

ukupna ponuda prelazi potrebe sistema za najmanje 50%, primjenjuje se ograničenje cijena

sekundarne i tercijarne regulacije u skladu sa čl. 14 i 24 ove metodologije.

Član 44

Danom početka primjene ove metodologije prestaje da važi Metodologija za utvrđivanje cijena i

uslova za pružanje pomoćnih i sistemskih usluga i usluga balansiranja prenosnog sistema električne

energije ("Službeni list CG", broj 40/15).

Stupanje na snagu

Član 45

Ova metodologija stupa na snagu osmog dana od dana objavljivanja u ″Službenom listu Crne Gore″.

Broj: 16/1712-19

Podgorica, 12. jul 2016. godine

Predsjedavajući Odbora Agencije

Miroslav Vukčević, s.r.

20

IZVJEŠTAJ SA JAVNE RASPRAVE

Regulatorna agencija za energetiku je, u skladu sa članom 53 Zakona o energetici,

02.06.2016. godine dala na javnu raspravu Nacrt metodologije za utvrđivanje cijena i uslova za

pružanje pomoćnih usluga i usluga balansiranja prenosnog sistema električne energije i uputila

javni poziv zainteresovanim fizičkim i pravnim licima, da se uključe u javnu raspravu, davanjem

mišljenja, primjedbi, komentara i sugestija, i time daju svoj doprinos u razmatranju i utvrđivanju

navedenog akta do 17.06.2016. godine.

Nacrt metodologije za utvrđivanje cijena i uslova za pružanje

pomoćnih usluga i usluga balansiranja prenosnog sistema električne energije

EPCG

Opšte konstatacije:

Predloženi nacrt Metodologije za utvrđivanje cijena i uslova za pružanje pomoćnih usluga i

usluga balansiranja prenosnog sistema električne energije je sličan sa važećom

Metodologijom a izmjene se odnosi na dopunu metodologije vezanu za obezbjeđenje

električne energije za kompezacione programe.

U opštim odredbama u članu 7. tačka 7. stoji: „Do otvaranja tržišta pomoćnih usluga i usluga

balansiranja u Crnoj Gori, odnosno do dostizanja potrebnog nivoa konkurencije, cijene

pružanja ovih usluga biće regulisane, pri čemu će se uzimati u obzir cijene koje je operator

postigao u transparentnim, nediskriminatornim i tržišno zasnovanim postupcima.“

Ovdje se navodi da će cijene pružanja usluga operator postizati po tržišno zasnovanim

postupcima, iako se u nastavku nacrta Metodologije cijene korišćenja usluge sekundarne i

tercijarne rekulacije i cijena kompezacija vežu za prosječne cijenu uvoza odnosno izvoza u

predhodnoj godini. Mišljenja smo da vezivanje satnih (kakve bi trebalo da budu) cijena i

prosječnih godišnjih cijena i to u prošloj godini nije dobro. Čak i ako se primijene odredbe

nejasno je na koji uvoz odnosno izvoz se misli, odnosno da li se misli na uvoz-izvoz pružaoca

usluga tj. EPCG ili svih učesnika na tržištu. Ako se misli na sve učesnike na tržistu nejasno je

kako će EPCG i CGES doći do tih podataka da bi formirali cijene.

Mišljenja smo da vezivanje cijena pomoćnih usluga i cijene uvoza odnosno izvoza nije dobro ni

sa aspekta transparetnosti kao i obezbjeđivanja uslova za razvoj tržišta i konkurencije (novih

Crna Gora

Regulatorna agencija

za energetiku

Broj: 16/1712-17

Podgorica, 07.07.2016. godine

21

snabdjevača kao balansno odnovornih strana) odnosno principa na kojima bi Metodologija

trebalo da se zasniva i da bi cijene trebalo vezati za neku relevantnu berzu, za sada na HUPX.

Primjer:

Hrvatska regulatorna agencija polazne cijene određuje na satnom nivou kao aritmetičku

sredinu cijena na BSP-Slovenačka berza i HUPX-Mađarska berza.

Hrvatski model:

Referentna cijena 𝑪 =𝑩𝑺𝑷+𝑯𝑼𝑷𝑿

𝟐

Usluga Jedinična cijena

Korišćenje sekundarne regulacije Povećanje proizvodnje C+s = 1,4*C

Smanjenje proizvodnje C- s= 0,6*C

Korišćenje tercijarne regulacije Povećanje proizvodnje C+t = 1,3*C

Smanjenje proizvodnje C- t= 0,7*C

Stav RAE:

Prijedlog za vezivanje cijena usluga sekundarne i tercijarne regulacije za cijene na

mađarskoj berzi (HUPX) nije prihvaćen, jer to podrazumijeva određene rizike (npr. velike

i brze promjene cijena i sl.).

Primjedba da cijene uvoza i izvoza energije nijesu precizno definisane je usvojena i taj

nedostatak je otklonjen unošenjem odgovarajućh izmjena u članu 14.

Član 1

CGES

U članu 1.2 (2) Nacrta Metodologije. definisano je da će pomoćne usluge i usluge balansiranja

za prenosni sistem električne energije biti bliže regulisane, između ostalog, Tržišnim pravilima.

Na osnovu te pretpostavke, potrebno je da imamo jasnu naznaku o statusu procedure za

izmjenu Tržišnih pravila. Takođe, da bismo bolje razumijeli Nacrt Metodologije i procijenili njen

konkretan uticaj na aktivnosti CGES-a, smatramo da je potrebno da budemo uključeni u javnu

raspravu za diskusiju o Tržišnim pravilima čija je izrada u nadležnosti Operatora tržišta.

Stav RAE:

Tržišna pravila su akt koji priprema i donosi DOO COTEE. Agencija je saglasna da

CGES treba da učestvuje u izradi ovog akta, kroz odgovarajuću saradnju sa DOO

COTEE.

22

Član 6

CGES

stav 4

U članu 6 na kraju stava 4 dodaje se „ i Pravilima o radu balansnog tržišta.“

Stav RAE:

Prijedlog je prihvaćen.

Član 7

CGES

stav 7

Član 7 stav 7 briše se i prenosi u član 43 (Prelazne i završne odredbe). kao novi stav 3 i glasi:

„Ograničenja cijena korišćenja usluga sekundame i tercijerne regulacije iz članova 14 i 24

primjenjivaće se do dostizanja potrebnog nivoa konkurencije. odnosno do pojave najmanje tri

pružaoca usluge. čija ukupna ponuda prelazi potrebe sistema za najmanje 50%“

Stav RAE:

Primjedba se prihvata.

Član 13

EPCG

stav 4

„Kvalitet sekundarne regulacije mjeri se faktorom kvaliteta (FKm) koji, za definisani period

rada, predstavlja odnos broja sati u kojima je regulacija bila prihvatljivog kvaliteta i ukupnog

broja sati u tom periodu.“

Podrazumjeva li se da je „definisani period rada“ mjesec za koji se vrši obračun, što je onda i

u skladu sa stavom 7. Potrebno je pojašnjenje.

Stav RAE:

Definisani period rada se odnosi na mjesec.

CGES

stav 6

Nakon stava 6 dodaje se novi stav 7 koji glasi:

23

„Količina energije proizvedene u sekundarnoj regulaciji utvrđuje se kao integral razlike

trenutne proizvodnje generatora u regulaciji i njegove bazne snage. odvojeno računat za

regulaciju naviše i regulaciju naniže."

Stav RAE:

Primjedba se prihvata.

Član 14

stav 1

CGES

Vezano za član 14.1 o cijeni za korišćenje sekundarne regulacije. predlažemo da se odredba

izmijeni na sljedeći način:,, Cijena korišćenja sekundarne regulacije utvrđuje se na godišnjem

nivou ugovorom koji pružalac usluga zaključuje sa operatorom i ne može biti viša od dvostruke

prosječne cijene uvoza električne energije ili dvostruke prosječne cijene izvoza, ukoliko je ta

cijena viša od cijene uvoza, ostvarene u godini koja prethodi godini zaključenja ugovora".

Obrazloženje ovog predloga se zasniva na ustaljenoj praksi koja pokazuje da nije realno da

cijena za korišćenje sekundarne regulacije bude manja od cijene za korišćenje tercijarne

regulacije.

Stav RAE:

Primjedba je zasnovana na praksi, prihvata se.

EPCG

stav 1

„Cijena korišćenja sekundarne regulacije utvrđuje se na godišnjem nivou ugovorom koji

pružalac usluga zaključuje sa operatorom i ne može biti viša od prosječne cijene uvoza

električne energije ili prosječne cijene izvoza, ukoliko je ta cijena viša od cijene uvoza,

ostvarene u godini koja prethodi godini zaključenja ugovora.“

Smatramo da cijena korišćenja sekundarne regulacije bude definisana kao i cijena korišćenja

tercijarne regulacije, jer je po kvalitetu bar na nivou tercijarne regulacije. Takođe, cijene

sekundarne regulacije treba da budu različite u smislu pozitivne i negativne.

Nemoguće je potpisati Ugovor o PIS 31. decembra i imati prosječne cijene uvoza i izvoza.

Stav RAE:

Primjedba se ne prihvata. Prosječne cijene uvoza i izvoza su raspoložive jer se odnose

na godinu koja prethodi godini zaključenja ugovora.

24

EPCG

stav 1 varijanta 1

Cijena korišćenja sekundarne regulacije definiše se ugovorom koji pružalac usiuga zaključuje

sa operatorom i ne može biti viša od dvostruke satne cijene na HUPX (Mađarska) berzi za

odgovarajući obračunski period. Cijena korišćenja negativne sekundarne regulacije u okviru

jednog obračunskog perioda iznosi najmanje 40% od cijene korišćenja pozitivne sekundarne

regulacije.

Stav RAE:

Primjedba se ne prihvata, razlozi su dati u odgovoru na opšte primjedbe EPCG.

Član 15

EPCG

stav 2

„Pružaoci usluga ispostavljaju operatoru fakturu za izvršenu uslugu na osnovu izvještaja o

poravnanju koji je usaglašen sa operatorom.“

U slučaju negativne sekundarne i tercijarne regulacije Operator isporučuje fakturu Pružaocu

usluga.

Stav RAE:

Predlog se prihvata, u član 15 je dodat novi stav 3.

Član 17

CGES

Nakon člana 17 o opisu usluge tercijarne rezerve, predlažemo uvođenje dodatne odredbe u

vezi sa tehničkim karakteristikama usluge. Predlažemo dolje navedenu formulaciju koja se

zasniva na njemačkim kriterijumima za utvrđivanje tehničkih uslova tercijarne regulacije:

25

Član 17a – Tehničke karakteristike usluga

Stav RAE:

Predlog se ne prihvata jer predstavlja čisto tehnički kriterijum koji po svojoj prirodi ne

pripada ovoj metodologiji, već Pravilima za funkcionisanje prenosnog sistema.

Član 24

EPCG

stav 1

Cijena korišćenja sekundarne regulacije definiše se ugovorom koji pružalac usluga zaključuje

sa operatorom i ne može biti viša od dvostruke satne cijene na HUPX (Mađarska) berzi za

odgovarajući obračunski period.

Stav RAE:

Primjedba se ne prihvata. Odgovor dat u okviru odgovora na opštu primjedbu EPCG.

Proizvođači: Tip Minimalno

trajanje aktivacije

Vrijeme do postizanja pune snage

1 15min 15min

Potrošači: Tip Trajanje

aktivacije Minimalna

pauza

između

aktivacija

Maksimalno

ukupno

trajanje

aktivacije u

toku mjeseca

Vrijeme do

postizanja

pune snage

1 15-60min 120min 16sati 15min

2 15min-8sati 16 sati 60min

26

EPCG

stav 3

Cijena korišćenja negativne tercijarne reguiacije u okviru jednog obračunskog perioda iznosi

najmanje 50 % od cijene korišćenja pozitivne tercijarne regulacije.

Stav RAE:

Preimjedba se ne prihvata jer ne prihvata suštinsku razliku u odnosu na postojeću

odredbu.

Član 27

CGES

Član 27 reguliše generalno slučaj neadekvatnosti isporuke. Naša sugestija je da se napravi

razlika između pretpostavke neadekvatnosti usluge za proizvođače i za krajnje kupce. U tom

cilju. predlažemo da se član 27 preformuliše na sljedeči način:

“ Član 27 - Neadekvatnost isporuke za proizvođače

(1) Neadekvatnom isporukom, u određenom intervaiu. smatra se isporuka priiikom koje isporučena energija za više od 20% odstupa od naioga OPS za angažovanje tercijarne reguiacije.

(2) Isporučena energija po osnovu tercijarne regulacije u određenom satu se utvrđuje kao razlika ostvarene proizvodnje i proizvodnje planirane dnevnim planom rada angažovanih proizvodnih jedinica.

(3) Ako je tokom mjeseca registrovana neadekvatnost isporuke iz stava 1. za 12 sati, isporučilac je dužan da, za svaki narednisat neadekvatne isporuke, plati odštetu OPS u visini jednog šezdesetog dijela mjesečne naknade za rezervaciju tercijarne rezerve.

(4) Odšteta iz stava 3 ovog člana ne može biti veča od mjesečne naknade za rezervaciju tercijarne rezerve."

Pored gore navedenog, predlažemo da se nakon člana 27 unese dodatna odredba u vezi sa

neadekvatnosti isporuke za krajnje kupce prema sljedećoj formulaciji:

.. Član 27a- Neadekvatnost isporuke za krajnje kupce

(1) Neadekvatnom isporukom, u određenom intervalu, smatra se isporuka prilikom koje

isporučena energija za više od 20% odstupa od naloga OPS za angažovanje tercijarne regulacije.

27

(2) Isporučena energija po osnovu tercijarne regulacije u određenom intervaiu se utvrđuje kao razlika ostvarene potrošnje i potrošnje p/anirane dnevnim pianom rada koji je prijavljen OPS-u.

(3) Ako je tokom mjeseca registrovana neadekvatnost isporuke iz stava 1. isporučilac je dužan da.za svaki sat neadekvatne isporuke, plati odštetu OPS-u u visini jednog šestog dijela mjesečne naknade za rezervaciju tercijerne rezerve.

(4) Odšteta iz stava 3 ovog člana ne može biti veča od mjesečne naknade za rezervaciju tercijame rezerve.

Stav RAE:

Predlog se ne prihvata jer iako na prvi pogled ima smisla zbog realno mnogo manje

učestalosti pojave krajnjeg kupca kao pružaoca usluge, predlog narušava princip

nediskriminatornosti što Agencija ne može odobriti.

CGES

stav 2

Član 27 stav 2 mijenja se i glasi:

"Isporučena enrergija po osnovu tercijerne regulacije u određenom satu se utvrđuje kao

razlika ostvarene proizvodnje. proizvodnje planirane dnevnim planom rada angažovanih

proizvodnih jedinica i energije isporučene po osnovu angažovanja sekundarne regulacije."

Stav RAE:

Primjedba se prihvata, uz preciznije definisanje od strane Agencije.

EPCG

stav 2

„Isporučena energija po osnovu tercijarne regulacije u određenom satu se utvrđuje kao razlika

ostvarene proizvodnje i proizvodnje planirane dnevnim planom rada angažovanih proizvodnih

jedinica.“

Smatramo da ova definicija nije precizna, jer ne tretira primarnu, sekundarnu regulaciju koja

ulazi u ukupnu proizvodnju. Stav EPCG je da se korišćenje tercijarne rezerve, ako postoji

raspoloživost, evidentira kroz Depeše-naloge dispečera NDC, koje su potvrdili Dispečeri

EPCG i postupili po njima, a eventualne razlike između zahtjeva i ostvarenja proizvodnje

ionako idu na debalans balansne grupe EPCG ili da se ostavi da se sve ovo definiše samim

Ugovorom o PIS.

28

Stav RAE:

Nepreciznosti u članu 27 stav 2 su otklonjene unošenjem izmjene po predlogu CGES-a.

Što se tiče operativnog postupanja pri angažovanju pomoćnih usluga, to nije predmet

ove metodologije već se utvrđuje Pravilima za funkcionisanje prenonsog sistema i

ugovorom.

Član 28

EPCG

stav 3

„Ako tokom realizacije usluga nije bila raspoloživa u nekom satu, isporučilac je dužan da plati

odštetu operatoru u visini jednog šezdesetog dijela mjesečne naknade za rezervaciju tercijarne

rezerve za svaki sat neraspoložive rezerve.“

Da li se ovdje penališe cijela neraspoloživost definisana u Članu 28 Stav 2 ili samo u slučaju

kada zahtjev Operatora nije moguće ispoštovati, a prijavljena je raspoloživost tercijarne

regulacije.

Potrebno je pojašnjenje.

Stav RAE:

Stavovi 2 i 3 su povezani, odnosno stav 2 precizno definiše (ne)raspoloživost rezerve, a

stav 3 utvrđuje obavezu plaćanja i način utvrđivanja odštete za neizvršenje ugovorne

obaveze.

Član 30

EPCG

stav 3

„Cijena energije iz stava 2 ovog člana utvrđuje se ugovorom između pružaoca usluga i

operatora i ne može biti viša od prosječne cijene uvoza električne energije ili prosječne cijene

izvoza, ukoliko je ta cijena viša od cijene uvoza, ostvarene u godini koja prethodi godini

zaključenja ugovora.

Smatramo da cijena za kompenzacione programe nije realno da bude vezana za prosječnu

cijenu uvoza ili izvoza na godišnjem nivou, jer su cijene energije na tržištu na satnom nivou

mogu da budu nekoliko puta veće od prosječne godišnje cijene.

Takođe, trebalo bi da se ostavi mogućnost pružaocu usluga da ponudi različite cijene po

tarifama.

29

Stav RAE:

Primjedba se ne prihvata. Cijena je utvrđena sa ciljem smanjenja mogućnosti za

zloupotrebu sistema kompenzacije.

EPCG

stav 3 varijanta 1

Cijena energije iz stava 2 ovog člana definiše se ugovorom između pružaoca usluga i

operatora na satnom nivou i ne može biti uvećana više od 50 % u odnosu na cijenu električne

energije HUPX berze (Mađarska) za odgovarajući obračunski period.

Stav RAE:

Primjedba nije prihvaćena. Razlozi su dati u odgovoru na opštu primjedbu EPCG.

Član 33

EPCG

stav 3

Forma Formule za određivanje cijene Balansiranja treba da sadrži predznake +/-.

Negdje treba defnisati da troškovi po osnovu sekundarne i tercijarne regulacije koji ulaze u

formulu za određivanje cijene balansiranja se odnose na regulacije korišćene za Balansiranje

EES Crne Gore, jer Operatoru Ugovor o PIS dozvoljava i angažovanje sekundarne i tercijarne

regulacije za potrebe Bloka.

Stav RAE:

Nema potrebe za intervencijom jer je isto sadržano u opisima elemnata formule. Drugi

dio primjedbe nije dovoljno jasan i nije konkretan.

EPCG varijanta 2

CIJENE PRUŽANJA USLUGA SEKUNDARNE I TERCIJARNE REGULACIJE

Kao što smo ranije predložili, stav EPCG je da se cijene korišćenja usluga sekundarne i

tercijarne regulacije veže na HUPX berzu, do otvaranja berze u Crnoj Gori. Satne cijene

električne energije su transparentne i dostupne svakom u 14 časova na dan D za dan D+1.

Cref = HUPX

30

Referentna cijena Cref je osnovna cijena koja se koristi za izračunavanje cijene usluga

sekundarne i tercijarne regulacije i jednaka je HUPX satnoj cijeni električne energije za

posmatrani obračunski interval na mađarskoj berzi električne energije - HUPX

(http://www.hupx.hu). Referentna cijena CREF se izražava u €/MWh i zaokružuju se na dva

decimalna mjesta.

Jedinična cijena za pružanje ustuga sekundarne i tercijaren regulacije je različita za slučajeve

povećanja i smanjenja proizvodnje.

Vrijednosti jediničnih cijena pružanje usluga sekundame i tercijarne regulacije za svaki

obračunski interval iskazuju se u €/MWh i zaokružuju na dva decimalna mjesta, a računaju se

prema sljedećim formulama:

• ksec* - koeficijent cijene sekundarne regulacije za povećanje proizvodnje,

• ksec. - koeficijent cijene sekundarne regulacije za smanjenje proizvodnje,

• kterc* - koefidjent cijene tercijarne regulacije za povećanje proizvodnje,

• kterc. - koeficijent cijene tercijarne regulacije za smanjenje proizvodnje.

Vrijednosti koeficijenata za svaki obračunski intrval prikazane su u tabeli ispod:

Način određivanja cijena za razmjenu kompenzacionih programa moglo da ide po istom

modelu, sa koeficijentom 0,2.

Stav RAE:

Predloženi model je kompleksniji i sofisticiraniji od postojećeg, ali postojeći model i

dalje više odgovara dostignutom stepenu razvijenosti tržišta u Crnoj Gori.

COTEE

Analizom Nacrta metodologije za utvrđivanje cijena i uslova za pružanje pomoćnih i sistemskih

usluga i usluga balansiranja prenosnog sistema električne energije, Operator tržišta nije

prepoznao da ista sadrži neke suštinske nedostatke, ali predlaže sledeće:

USLUGA

SEKUNDARNA REGULACIJA povećanje proizvodnje Csec+ = Cref + ksec+ * | Cref |

smanjenje proizvodnje Csec- = Cref - ksec- * | Cref |

TERCIJARNA REGULACIJA povećanje proizvodnje Cterc+= Cref + kterc+ * | Cref |

smanjenje proizvodnje Cterc- = Cref - kterc- * | Cref |

gdje su:

ksec-*- 0,4

ksec- 0,4

kterc+ 0,3

kterc- 0,3

31

1. U vezi sa formulom za utvrđuivanje osnovne cijene odstupanja:

a) Da se jasnije definiše član Ek iz imenioca formule za utvrđivanje osnovne cijene odstupanja

iz razloga što ostaje nedovoljno jasno na šta se odnosi pripadajući dio programa kompenzacije

neželjenih odstupanja kontrolne oblasti, tj. iz objašnjenja se ne može jasno zaključiti da bi isti

trebalo da se odnosi na netovani debalans (stvarni debalans - program kompenzacije). U tom

smislu predlažemo da se objašnjenje člana formule Ek dopuni i da glasi: ,,Ek - energija

preuzeta (pozitivan predznak) ili predata (negativan predznak) u obračunskom intervalu, koja

uzrokuje pripadajući program kompenzacije neželjenih odstupanja kontrolne oblasti (pozitivno

ili negativno neželjeno odstupanje kontrolne oblasti u obračunskom intervalu), dobijen

oduzimanjem programa kompenzacije u obračunskom intervalu od ostvarenog debalansa u

tom obračunskom intervalu.

Alternativno, što, po našem mišljenju, predstavlja elegantnije i jasnije rešenje, imenilac bi

trebalo postaviti kao zbir debalansa balansno odgovornih subjekata.

b) Da se iz istog razloga jasnije definiše član Tk iz formule, pa predlažemo da se njegovo

objašnjenje dopuni i da glasi: ,,Tk - ukupni trošak (pozitivan predznak) ili prihod (negativan

predznak) u obračunskom intervalu ostvaren za realizaciju pripadajućeg dijela programa

kompenzacije neželjenih odstupanja kontrolne oblasti, koji se dobija oduzimanjem programa

kompenzacije u obračunskom intervalu od ostvarenog debalansa u tom obračunskom

intervalu.“

Stav RAE:

Predlog nije prihvaćen jer je procijenjeno da ne predstavlja značajno poboljšanje

postojećeg teksta.

COTEE

Metodologijom bi trebalo načelno definisati da se u slučajevima neadekvatnog korišćenja

regulacija, za cijenu odstupanja uzme ona koja je ekonomski prihvatljiva, tj. da svako

neadekvatno korišćenje regulacija ide na štetu operatora sistema, što se kroz praksu već i

sprovodi. Ukoliko smatrate da je potrebno, možemo Vam naknadno dostaviti i konkretne

primjere koji potvrđuju navedeno.

32

Stav RAE:

S obzirom da je riječ o načelnom definisanju nečega što već ima primjenu u praksi,

nema potrebe da se unosi predložena izmjena.

Regulatorna agencija za energetiku