Saobraajni fakultet Diplomski radSADRAJ:SADRAJ:........................................................................................................................................11.1. Cilj izrade diplomskog rada...................................................................................................41.2. Metodologija izrade diplomskog rada....................................................................................52. ZAGAENJE BUKOM I CESTOVNI SAOBRAAJ................................................................72.1. Zagaenje bukom kao globalni problem................................................................................92.2. Pokazatelji zagaenosti bukom............................................................................................102.2.1. Indikatori buke..............................................................................................................10TNI indeks saobraajne buke: Ovaj indeks je uveden u namjeri da uzme u razmatranje glavne smetnje za ljude izloene buci, a rezultat je izazvan varijacijama uznemirujuih nivoa buke.......112.2.2. Disperzija buke............................................................................................................132.2.2.1. Faktori koji utiu na prostiranje buke....................................................................152.2.3. Izvori buke....................................................................................................................162.3. Uticaj buke na zdravlje ljudi i organizam............................................................................182.4. Glavni faktori koji utiu na buku od cestovnog saobraaja.................................................192.5. Izvori cestovne buke.............................................................................................................202.6. Karakteristike buke vozila....................................................................................................212.6.1. Tipologija zagaenja ....................................................................................................222.7. Buka saobraajnog toka.......................................................................................................252.7.1. Buka od auto-puta.........................................................................................................262.8. Zakonodavstvo u vezi sa bukom..........................................................................................272.8.1. Meunarodni propisi za nivo buke cestovnih motornih vozila.....................................272.8.2. Nacionalni propisi za nivo buke cestovnih motornih vozila.........................................282.8.2.1. Propisi Kantona Sarajevo o nivou buke.................................................................293. MODELI IZRAUNAVANJA BUKE OD CESTOVNOG SAOBRAAJA...........................313.1. Varijable koje ukljuuju saobraajnu buku..........................................................................323.1.1. Varijacije buke u funkciji od brzine vozila...................................................................333.1.2. Varijacije buke u funkciji od strukture saobraaja........................................................333.1.3. Varijacije ekvivalenta buke u funkciji od nagiba ceste i podloge ceste........................343.2. Empirijski model (manuelne Metode)..................................................................................353.2.1. Nickson model..............................................................................................................353.2.2. Rathe model..................................................................................................................353.2.3. M. Arana, Echeverria, E. Gomez Model.......................................................................363.2.4. Benedetto i Spagnolo model.........................................................................................373.2.5. Cannelli, Gluck, Santoboni model (Italija)...................................................................393.2.6. CETUR model (Francuska metoda)..............................................................................413.2.7. Griffiths i Langdon model.............................................................................................423.2.8. BURGESS model..........................................................................................................433.2.9. C.R.T.N. model.............................................................................................................443.2.10. N.S.I.B.R. model.........................................................................................................463.2.11. C.N.R./S.C.H.L. model...............................................................................................473.2.12. EMPA (code Stl 86) model.........................................................................................483.2.13. F.H.W.A. model..........................................................................................................493.2.14. C.E.E. model...............................................................................................................50______________________________________________________________________________________________Modeli i metodologija izraunavanja buke od cestovnog saobraaja1Saobraajni fakultet Diplomski rad3.2.15. R.L.S. 90 model (Njemaka metoda)..........................................................................523.2.16. Statens Planverk 48.....................................................................................................533.2.17. AL 23........................................................................................................................543.3. Analiza prikazanih metoda za proraun razine buke ..........................................................553.4. Preporuke EU.......................................................................................................................564. PRIMJERI IZRAUNAVANJA BUKE NA OSNOVU SAOBRAAJNIH MODELA..........584.1. Primjer za Empirijski model................................................................................................584.2. Primjer za Nickson model....................................................................................................594.3. Primjer za Rathe model........................................................................................................605. METODOLOGIJA IZRADE KARTE BUKE............................................................................655.1. Elementi izrade karte buke...................................................................................................655.2. Postupak izrade karte buke...................................................................................................665.2.1. Primjena raunarskih programa u izradi karte buke......................................................695.2.2. Proraun za izradu karti buke........................................................................................705.3. 3D modeli prostora...............................................................................................................705.3.1. Vrste 3D modela ..........................................................................................................705.3.2. Izrada 3D modela..........................................................................................................735.3.2.1. Aerofotogrametrija.................................................................................................735.3.2.3. Sateliti ...................................................................................................................745.3.2.4. Dubinomjeri...........................................................................................................745.3.2.5. Postojei kartografski podaci.................................................................................745.3.3. Metodologija izrade karte buke pomou 3D modela....................................................776. MJERE ZATITE ZAGAENJA BUKOM OD CESTOVNOG SAOBRAAJA...................836.1. Mjere za smanjenje buke na vozilu......................................................................................836.2. Mjere za smanjenje buke van vozila....................................................................................836.3. Graevine za zatitu od buke...............................................................................................876.3.1. Sadnja rastinja du saobraajnice .................................................................................876.3.2. Nasipi za zatitu od buke ..............................................................................................886.3.3. Strmi nasipi ..................................................................................................................886.3.4. Zidovi za zatitu od buke .............................................................................................887. ZAKLJUAK.............................................................................................................................92LITERATURA................................................................................................................................94 ................................................................................................................................................94______________________________________________________________________________________________Modeli i metodologija izraunavanja buke od cestovnog saobraaja2Saobraajni fakultet Diplomski rad1. UVODUposljednjihnekolikodecenijakontinuiranopoveanjezamobilnoujeimalozaposljedicu progresivnopoveanjekoritenjaautomobila, kojejeizazvaloznaajnopoveanjenivoabuke naroito u gradskim podrujima.Stanje ekolokihuslova uurbanimsredinama postala je svakodnevna tema, kojomsebavi savremeni svijet. Nepovoljan uticaj saobraaja motornih vozila na ambijent grada ili stambenog naselja oituje se u pojavi buke i vibracija, zagaenja zraka u negativnomdjelovanju na cjelokupnost okoline, zauzimanju zelenih povrina i vitalnih prostora u prenaseljenim gradovima, kroz uznemiravanje i vizuelnu degradaciju gradskih prostora, te u poveanoj opasnosti po ivot i zdravljeljudi. Infrastrukturatransportnemreejetrenutnonajvei i najrasprostranjeniji izvor distribucijebuke, bilougradskimpodrujimagdjesusituacijeukojimasepojavljujebuka mnogobrojneili une urbanimpodrujima gdje je najvei broj situacija u kojima se pojavljuje zagaenje bukom pod uticajem izvora uslovljenih zvunim podnebljem.Buka kao oblik zagaivanja sredine, odnosno ugroavanja i degradacije kvaliteta ivota postaje generalni problem u procjeni uticaja cestovnog saobraaja na okruenje. Glavni uzronik buke u gradovima danas su saobraajna sredstva. Buka koju uzrokuju motorna vozila diktirana je dananjimstepenomtehnikeivepostojepropisikojijuograniavaju, kaoipreporukenekih zemaljazadonoenjeplanasukcesivnog snienja dozvoljenihnivoa buke. U odnosu na druge oblike zagaivanja sredine, buka je po svom uticaju na kvalitet ivota vrlo specifina. Ona je po svomdejstvutrenutna djeluje samodoktraje emisija i neuzrokuje zakanjele efekte na cjelokupnu sredinu poput zagaivanja zraka. Iako ne ostavlja trajne efekte na okolinu, esto ili dugotrajno izlaganje buci moe kod ovjeka da izazove prolazne ili trajne fizioloke i psiholoke poremeaje. Po definiciji svjetske zdravstvene organizacije u kojoj je navedeno da je zdravlje stanje fizike, mentalnei socijalne neugodnosti, anesamoodsustvobolesti ondatakvostanjezahtijevai eliminisanjebukekaouzronikadegradacijekvalitetaivota. Onotoproblembukeini jo sloenijim je injenica da se u ve formiranim urbanim cjelinama kree znatno vei broj vozila od onogzakoji suteuliceprojektovane. Nadananjemnivousaobraaja, naroitoujutarnjimi popodnenimasovimavrnogoptereenja,dolazi do fizikog zaguenja saobraajnih povrina, koja dovode do brojnih zaustavljanja i startovanja vozila, a tako i do vee emisije buke i izduvnih gasova kao i znatnog poveanja trokova (vremenski i energetski). Sve ovo ukazuje da problemu saobraaja uurbanimsredinama treba posvetiti znatnoveupanju, ne samosastanovita njegove transportne funkcije, nego prije svega sa stanovita njegovog uticaja na kvalitet okolia, jer ovaj uticaj postaje sve znaajniji. Jasno je da uticaji saobraaja na okoli stalno jaaju, pa se stoga razmatra uticaj prvenstveno cestovnog saobraaja i njegov nagli rast. Efekat izlaganja bucina ovjeka ima razliit uticaj zavisno od fenomena fizikih karakteristika, od vremena i modaliteta zvunog podraaja i od specifinih odgovora subjekata koji je izloen buci, a osim toga mogu biti kvalifikovani kao tetni efekti smetnje i uzrujanosti. tetni efekat, ili boljereenoireverzibilnepromjeneprouzrokovanebukomnastajupri nivoimabukeiznad70 (dBA). Smetnja,kako se to kae, je privremena promjena u psihofiziolokom stanju izloenog subjekta. Uzrujanost moe biti definisana kao osjeaj nezadovoljstva usljed buke za koju osoba ______________________________________________________________________________________________Modeli i metodologija izraunavanja buke od cestovnog saobraaja3Saobraajni fakultet Diplomski radzna ili vjeruje da je sposobna da djeluje negativno na njega ili nju. S ciljem odreivanja tete, neugodnosti (smetnje) i nivoa uzrujanosti, posebno je vana ukupna koliina energije apsorbovane u jedinici vremena i izraena kontinuirano mjernim ekvivalentnim nivoom buke u dBA (LeqA). Za izloeno stanovnitvo zvune smetnje u akustinomokruenju izazvane izgradnjom infrastrukture cestovne mree unutar podruja, mogu biti potencijalni uzronik tete (smetnji i uzrujanosti). Stoga je neophodno da noviji projekti sadre, elemente paljivog akustikog planiranja, bazirane na metodama koje e sadravati podesne indikatore u razmatranju, koristiti pouzdane modele predvianja, potivati standarde kvaliteta akustike i koristiti prednosti tehnike mogunosti za reininjere akustike okruenja, ako su rezultati interakcije okruenja i funkcionisanja saobraaja neprihvatljivi. Analogna razmatranja su takoer opravdana za postojeu infrastrukturu cestovne mree za koju, nivoi smetnje za razliita optereenjamorajubiti procjenjeni i ublaeni koritenjemakustikihbarijerakojeesmanjiti buku.1.1. Cilj izrade diplomskog radaTema koja e biti obraivana u ovom diplomskom radu je Modeli i metodologija izraunavanja buke od cestovnog saobraaja.Obradomtemeelaboriranajesvaproblematikavezanaza uticaj cestovnog saobraajananivo zagaenja bukom, dati su modeli za izraunavanje buke od cestovnog saobraaja,nain izrade karte buke i na kraju mjere zatite od buke. Jasno je da uticajisaobraaja na okoli stalno jaaju, a da sadanji saobraajni sistemi nisu odrivi u odnosu na okoli. Uslovljene sve brim ekonomskim rastom i razvojem, saobraajne aktivnosti i kod nas i u svijetu stalnorastu, tose odraava na sve vee zauzimanje prostora, poveanje buke i vibracija, zagaivanje zraka, vode i tla, to znai da su ti uticaji multidimenzionalni.Cilj izrade diplomskog rada je prikazati uticaj cestovnog saobraaja na okolinu, tanije prikazati naine i postupke izraunavanja nivoa buke nastale odvijanjem cestovnog saobraaja, te mjere za smanjenje zagaenja bukom.Sobziromna navedenopotrebnoje podrobnije objasniti tetan uticaj cestovnogsaobraaja prouzrokovanogbukom, nazdravljeovjekai okoli, kaoi navesti mjerekojimabi setetni uticaji smanjili i sveli na razumnu razinu.______________________________________________________________________________________________Modeli i metodologija izraunavanja buke od cestovnog saobraaja4Saobraajni fakultet Diplomski rad1.2. Metodologija izrade diplomskog radaUsvrhutouspjenijegostvarenjanavedenogcilja, radjepodijeljenuosampoglavljai ima sljedeu strukturu:1. Uvod;2. Zagaenje bukom i cestovni saobraaj;3. Modeli izraunavanja buke od cestovnog saobraaja;4. Primjeri izraunavanja buke na osnovu saobraajnih modela;5. Nain izrade karte buke;6. Mjere zatite zagaenja bukom od cestovnog saobraaja;7. Zakljuak.Prva dva poglavlja daju osnovna uvodna razmatranja o tematici obraenoj u okviru ovog rada. Pored toga, definirani su ciljevi i nain, odnosno metodologija na kojoj e se postavljeni ciljevi realizirati. Zatimsu data razmatranja o uticaju cestovnog saobraaja na zagaenje bukom. Detaljnije su obraeni pokazatelji zagaenosti bukom, faktori koji utiu na rasprostiranje buke, uticaj buke nazdravljeljudi, kaoiosnovna naela zagaenja bukomod cestovnog saobraaja (izvori, buka vozila i buka saobraajnog toka). U ovom poglavlju dato je i zakonodavstvo u vezi sa bukom. U treem poglavlju se navode modeli za izraunavanje buke sa posebnim osvrtom na empirijske modele, odnosno ovo poglavlje predstavlja glavni dio ovog diplomskog rada.U etvrtompoglavlju su navedeniprimjeri izraunavanja buke na osnovu modela navedenih u treem poglavlju, odnosno to je praktini dio treeg poglavlja.Petopoglavljerazmatranaineizradekartebuke.Datisuraunarski programizaizradukarte buke kao i 3D modeli za izradu karte buke.esto poglavlje daje mjere zatite buke od cestovnog saobraaja. Detaljnije su obraeni zidovi ili barijere za zatitu od buke. Zakljukom se ukratko rezimira materija izloena u okviru diplomskog rada do koje se je dolo prilikom prouavanja navedene teme diplomskog rada i izvode odgovarajui zakljuci.Rije metodologija potie od grkih rijei: methodos i logos, to u prijevodu znai rije, govor ili nauku o metodama znanastvenog istraivanja. Najjednostavnija, definicija metodologije kae, dajetonaukaometodama naunogistraivanja. Uiremsmislumetodologija jenaukao cjelokupnosti svih oblika i naina istraivanja pomou kojih se dolazi do sistematskog i objektivnogznanja. Poredtoga, metodologijasedefinirai kaonaunadisciplinaukojoj se ispituju i eksplicitno izlau razliite ope i posebne naune metode.______________________________________________________________________________________________Modeli i metodologija izraunavanja buke od cestovnog saobraaja5Saobraajni fakultet Diplomski radU svrhu ostvarenja definiranih ciljeva, prilikom obrade, stvaranja spoznaja i donoenja zakljuaka o problematici, bie koritene razliite metode od kojih su najvanije: Deskriptivna metoda; Komparativna metoda; Metoda analize; Metoda sinteze.Deskriptivnametoda sedefinie kao postupak jednostavnog opisivanja ili ocrtavanja injenica, procesa i predmeta, te empirijskog potvrivanja meusobnih odnosa i veza, bez naunog tumaenja i objanjavanja. Koritena je u svim poglavljima rada, te predstavlja jednu od osnovnih metoda.Komparativna metoda podrazumjeva poreenje istih ili slinih parametara i karakteristika pojava, procesa i odnosa, te utvruje meusobne slinosti/razliitosti u ponaanju i intenzitetu. Metoda analize predstavlja postupak naunog istraivanja i objanjavanja stvarnosti putem ralanjivanja sloenih tehnikih tvorevina pojmova, sudova i zakljuaka na najjednostavnije dijeloveielemente, kaoiizuavanje svakog elementa zasebno i u odnosu na druge elemente. Metodaanalizejekoritenaprilikom izrade svakog od poglavlja, te takopredstavlja jednuod osnovnih metoda.Metoda sintezejepostupakznanstvenog istraivanja i objanjavanja stvarnosti putem spajanja, sastavljanja jednostavnih tehnikih konstrukcija u sloenije povezujui odvojene elemente, pojave, proceseiodnoseujedinstvenucjelinu. Metodasintezejeuprvomredukoritenapri evaluaciji spoznaja i izvoenju zakljuaka.11 Ratko Zelenika: Metodologija i tehnologija izrade znanstvenogi strunog djela, etvrto izdanje, Rijeka, 2000.______________________________________________________________________________________________Modeli i metodologija izraunavanja buke od cestovnog saobraaja6Saobraajni fakultet Diplomski rad2. ZAGAENJE BUKOM I CESTOVNI SAOBRAAJ2Buka je svaki zvuk iji nivo prekorauje najvie dozvoljene nivoe propisane zakonom s obzirom na vrijeme i mjesto gdje nastaje u sredini gdje ljudi ive i rade. Pri prouavanju buke najvanije je tano odrediti jainu buke, kao i izraziti je u brojanim vrijednostima. Kao jedinica mjere jaine buke uzima se bel, po pronalazau telefona i jednak je 10 decibela (dB).Buka se moe definisati na vie naina: subjektivna; buka je svaki neugodan, jak zvuni nadraaj bez obzira na njegove akustine kvalitete, objektivna; buka je kompleksan zvuni nadraaj koji ima malo ili nimalo prekida u svom kontinuitetu, kvantitativna; buka koja se odreuje vremenom, frekvencijskim spektrom (Hz) i intenzitetom (dB).Jaina buke ili zvuka Ljednaka je dvadesetorostrukom dekadnog logaritmu odnosa efektivnog zvunog pritiska p i referentnog zvunog pritiska p0.oppL log 20 (dB)Referentni zvuni pritisak iznosi p0= 2 10-15(N/m2). Decibel je jedinica visine zvuka i visine zvunog pritiska. Decibel je mjera za potencijal zvunog pritiska kojim se oznauje dvadesetorostruki logaritam koeficijenta stvarnog i referentnog zvunog pritiska, zbog ega se na svaki tri decibelabukaudvostruuje. Decibel jeporast jainezvukakoji ljudskouhomoe razlikovati. Zvuk je definisan kao svaka varijacija pritiska koju moe otkriti ljudsko uho. Na sluh je manje osjetljiv na jako niske i jako visoke frekvencije. Imajui to u vidu, prilikom mjerenja mogu se postaviti odgovarajui filteri.Broj promjena pritiska u jednoj sekundi nazivamo frekvencijom zvuka i mjeri se u hercima (Hz). Mlada i zdrava osoba uje zvukove u opsegu od cca. 20 (Hz) do 20 (kHz). U smislu nivoa pritiska zvuka razlikujemo, zvukove u opsegu od "praga ujnosti" (0 dB) do "praga bola" (130 dB i vie). Mada porast od 6 (dB) predstavlja duplo vei pritisak, tek se prilikom poveanja od cca. 8 - 10 (dB) subjektivno ini da je zvuk znaajno glasniji. Za mjerenje se najee koriste koriste frekvencije "skale A", iji se rezultat oznaava dB(A), a koja priblino odgovara reakcijama ljudskog uha. Na slici 2.1. prikazani je skala pojedinih nivoa zvunih pritisaka. 2 Ibrahim Jusufrani: Osnove drumskog saobraaja, tehnologija - organizacija - ekonomika - logistika - upravljanje, Saobraajni fakultet Travnik, Travnik, 2007.______________________________________________________________________________________________Modeli i metodologija izraunavanja buke od cestovnog saobraaja7Saobraajni fakultet Diplomski radSlika 2.1. Nivoi pritiska zvukaBuka od saobraaja moe se mijeati (interferirati) sa govornomkomunikacijom, moe uznemiravati spavanje i odmor (relaksaciju) i moe ometati mogunost izvravanja kompleksnih radova i zadataka. Istraivanja u mnogim zemljama pokazuju da je buka od saobraaja jedan od temeljnihokolinskihneprilikauurbanimsredinama. Broj tubi kojeprimajulokalnevlasti o saobraajnoj buci je obino manji od onih koje se tiu buke od industrija ili ak buke od susjeda. To je vjerovatno zbog toga to nijedna osoba ili organizacija ne moe biti odgovorna za buku od saobraaja i takoer zbog toga to ta buka ne ostavlja dugotrajne posljedice. Otkad se buka lahko mjeri ianalizira, onaseestokoristi uprocjenamaputnihprijedlogai nacrtimasaobraajnog menadmenta kaozamjena ostalimtee kvantificiranim(mjerljivim) uticajima naokoli od saobraaja kao to je zagaenje zraka. Iako drugi mogu biti spremno mjereni, neke vlasti nemaju tehnike kompetencije da to urade. Meutim, mala je opravdanost za ovakvo djelovanje osim u sluajevima vibracija prouzrokovanih zranim saobraajem. Kriterij buke: Postoji opi dogovor da buka od saobraaja i industrijska buka moe biti priblino mjerena u A-teinskim (dB(A)) jedinicama. Poveanje od 2 ili 3 (dB(A)) je jedva primjetno dok je poveanje od 10 (dB(A)) priblino udvostuenju glasnoe. Meutim, nivoi saobraajne buke su rijetkokonstantni i zatosupotrebni specifini kriteriji zakvantifikacijupromjenjivosti nivoa. Teinaproblemabukejetadadetrminisanavrijednounivoabukekoji prekoraujepragili standardnu vrijednost odabranog kriterija buke. Redovno se koriste oba kriterija i LAeq (ekvivalentni kontinualni nivo) i LA10 (nivo zvuka prekoraen za 10% vremena u (dBA)) koji se usrednjavaju za odreeni vremenski period. Za period od 12 sati (od 08:00 do 20:00) se esto koristi LAeq, dok se za period od 18 sati (od 06:00 do 24:00) koristi LA10. U Velikoj Britaniji za dizajniranje puteva se najvie koristiLA10(18-satni) kriterij. Meutim,LAeqkriterij je univerzalnije prihvaen i preporuen je od strane ISO organizacije 1996. godine. Obino postoji ______________________________________________________________________________________________Modeli i metodologija izraunavanja buke od cestovnog saobraaja8Saobraajni fakultet Diplomski radsamomalarelativnarazlikaizmeuvrijednostiLA10iLAeqzaspecifinomjesto(LA10je tipino 2 ili 3 (dB(A)) vii) i validacija oba kriterija za kvantifikaciju uznemiravanja (smetnji) od saobraajnebukejo uvijeknijedobroustanovljena. Stoga, obakriterijaiLA10iLAeqsu pogodni za kvantifikaciju nivoa saobraajne buke, osimako nacionalni propisi preciziraju drugaije. Iako je poeljan onaj kriterij koji je blie usaglaen sa uznemiravanjem i smetnjama, razvoj takvog kriterija je otean zbog subjektivnih razlika izmeu ljudskih reakcija na buku. Pragovi buke: Teina problema buke je esto naznaena pruanjem nivoa buke koji prekorauje prag ili standardnu vrijednost odabranog kriterija buke (npr.LA10 za 18-satni period). Raspon pragova se moe koristiti i za razliite lokacije (centar grada, predgrae ili seoska naselja) i za razliite vremenske periode (npr. dan i no). Ne postoje univerzalno prihvaeni nivoi pragova ali je openito prihvaeno da vanjski nivoi buke iznad 70 (dB(A)) predstavljaju problem. Postupak izolacijebukeje obezbjeenuVelikoj Britaniji gdje jeLA10 (18-satni) iz predloenog novog puta predvien da prijee vrijednost od 68 (dB(A)) u petnaestoj godini nakon to je put otvoren (zavisnoododreenogdrugogkriterija). Tipinaizolacionafasadapredvienazakueje20 (dB(A)) to je ukljueno u istraivanjima koja su prethodila aktu UK Land Compensation Act: NoiseInsulationRegulations(akt 357kompenzacijezemljitauVelikoj Britaniji: regulative izolacijeodbuke). Izovogproizilazi unutranjiLA10nivood48(dB(A)). Nedavnastudija procjeneoprijedlozimasaobraajauurbanimsredinamauVelikoj Britaniji pretpostavljada LA10 (18-satni) vanjski nivoi do 65 (dB(A)) ne predstavljaju problem, dok vrijednosti izmeu 66 i 70 (dB(A)) predstavljaju neznatan (mali) problem. Ozbiljni problemi su pretpostavljeni da se javljaju ili iznad 70 (dB(A)) ili iznad 75 (dB(A)). U drugim zemljama se esto koriste LAeq vanjski nivoi od 60 do 65 (dB(A)). Trokovi tretmana suzbijanja i broj ljudi koji su izloeni se estouzimajuuproraunzaodabranevrijednosti pragova. Studijekojepredvodi O'Cinneide (1991) istiu da je raspon praga odgovarajui ali da je znatan udio ljudi (40% na jednoj lokaciji) jouvijekizloenneprijatnostimana 65 (dB(A)). Javlja se to da su gornji pragovi stavljeniu relaciju sa postojeim nivoima buke u urbanim sredinama radije nego sa poeljnim vrijednostima sa manjim nivoom neprijatnosti (15% izloenih neprijatnostima). Granice buke tokom dana koje openito utiu na zdravlje su od oko 55 LAeq za vanjsku buku u stambenim podrujima (OECD, 1986). Za noni period, traeni vanjski nivo je od oko 45 LAeq da bi se zadovoljio kriterij za spavanje. Meutim, maksimalni nivobuke, prijenegoprosjeni, imavieuticajanarizikod buenja pojedinaca. Takoer, raspon pragova buke koji se koristi u studijama procjena (65 do 75 (dBA)) je jednak udvostruavanju u subjektivnoj jaini i ukljuuje desetorostruki porast u obimu saobraaja. Ovo opet nagovjetava nedostatak osjetljivosti u kriterijima buke. Prema tome, neophodnojedetaljnopremjeravanjeterenaukljuujui i oblinjestanovnikedabi setano odredili uticaji saobraajne buke.2.1. Zagaenje bukom kao globalni problemBukapredstavljageneralni problemuprocjeni uticajanaokruenje, koji zauzimaznaajani predvidljiv nivo, ukljuujui sve operacije na zemlji. U posljednih nekoliko decenija, kontinuirano poveanje za mobilnou je imalo za posljedicu progresivno poveanje koritenja automobila, koje je izazvalo znaajno poveanje nivoa buke, naroito u gradskim podrujima. Infrastruktura transportne mree je izvor najveeg pritiska i irokoraspodijeljenje buke na teritoriji, da li u gradskim podrujima, gdje su situacije u kojima se pojavljuje buka brojne, ili u ______________________________________________________________________________________________Modeli i metodologija izraunavanja buke od cestovnog saobraaja9Saobraajni fakultet Diplomski radne urbanim podrujima, gdje je najvei broj situcija u kojima se pojavljuje zagaenje bukom pod uticajem izvora uslovljenih zvunim podnevljem. Uticaji koji izloenost buci imaju na ljude se razlikuju u zavisnosti od karakteristinih medicinskih fenomena, vremena i modaliteta pojavljivanja buke, specifinih odgovora subjekata izloenih buci i oni mogu biti klasifikovani kao tetni efekti smetnje i iznerviranosti.tetne posljedice ili prije reverzibilne promjene izazvane bukom nastaju pri nivoima buke iznad 70 (dB(A)). Smetnje, tj. privremene promjene u psihofizikomstanju izloenih subjekata izazivaju dobro poznate psihopatske efekte. Iznerviranost moe biti definisana kao osjeaj nezadovoljstva usljed buke, za koju osobe znaju ili vjeruju da moe djelovati negativno. Sciljemutvrivanjatetnihsmetnjiposebno je vana ukupna koliina energije apsorbovane u jedinici vremena i izraena kontinuirano mjerenim ekvivalentnim nivoom buke u dBA (LeqA), uz drugefizikeparametre(tonalnekomponentei dr.)Zaizloenupopulacijuzvunesmetnjeu okruenju izazvane izgradnjominfrastrukture cestovne mree unutar podruja, mogu biti potencijalni uzrok tete (smetnje, iznerviranost). Zato je potrebno da novi projekti sadre, element temeljnog planiranja akustike (zvuka), temeljen na metodama koje razmatraju adekvatne pokazatelje buke, koritenja pouzdanih modela predvianja, potovanje standarda kvaliteta akustike i koritenja prednosti tehnike mogunosti za reinenjiranje akustike okruenja, ako su rezultati interakcije okruenja i funkcionisanja saobraaja neprihvatljivi.Analogna razmatranja su takoe validna za infrastrukturu postojee cestovne mree za koju nivoi smetnje izazvani razliitimuzronicima moraju biti procijenjene promjene u saobraaju i smanjenje tetnih uticaja planiranih koritenjem akustinih barijera koje smanjuju uticaj zagaivaa (uzronika) buke. 2.2. Pokazatelji zagaenosti bukom2.2.1. Indikatori bukeNajdirektniji indikator zagaenosti bukomkoji se preteno koristi za razvrstavanje zvunih smetnji izazvanihizvorimabukeuvremenu"T"jeekvivalentni nivo(Leq)izraenudBA, tj koliina buke kojoj je stanovnitvoizloeno, koji mjeri prosjeannivobuke i kvantifikuje apsorbovanu energiju. Ekvivalentni nivo zagaenosti bukom se definie izrazom:iieqtLTL ,_

1010110 log 10 (dB(A))gdje je:Li nivo buke,ti vremenski interval u okviru kojeg je mjeren nivo buke.Koritena je isotonina skala vanosti kojoj odgovara priblino 40 tonova i koja zbog toga daje veu vanost zvunom opsegu prosjenih frekvencija, nego opsegu niskih i visokih frekvencija. Takvo mjerenje vie odgovara jednom(dB) zbog njegove jake korelacije sa reakcijom pojedinanog primaoca. Prosjeanekvivalentni nivoodgovara statistikoj veliini (Ln), koja opisuje statistiku distribuciju nivoa buke.______________________________________________________________________________________________Modeli i metodologija izraunavanja buke od cestovnog saobraaja10Saobraajni fakultet Diplomski radStatistikaveliinaLnsedefiniekaovrijednost nivoabukekojajestatistiki prekoraenaza vrijemeodn%uokvirurazmatranogintervala. Pokazatelji kaotosuL5i L10sukorisni za prikazivanje nivoa buke u vrnom satu, dok se pokazatelj L90koristi za kvantifikovanje buke u pozadini. Objektivno mjerenje buke izraeno ekvivalentnimnivoomzvuka, ne uzima u razmatranje smetnje uticaja buke na ljude. Zato objektivne komponente koje karakteriu vrijednost smetnji buke, trebaju biti razmotrene: isti tonovi, impulsivne komponente, neoekivane varijacije bukei srodni negativni uticaji kaotosuvibracije pobueneniskim frekvencijama koje sadri buka. Kao rezultat obimnog istraivanja deskriptivnih obiljeja uznemiravanja koje izaziva buka, ustanovljeno je da ih je mnogo. Uglavnom koriteni indeksi za buku od cestovnog saobraaja su: - TNI (indeks saobraajne buke);- NPL (nivo zagaenja bukom).Ovi indeksi seraunajuzasvasaznanja, kojasluezadobivanjeosjetljivihprocjenanivoa zagaenja bukom. Izmeu ostalih:- PNLT indeksa (nivo buke percipiranih ispravljenih tonova) se navodi;- EPNL (percipirani efektivni nivo buke);- DNL (dan no) nivo buke.TNI indeks saobraajne buke: Ovaj indeks je uveden u namjeri da uzme u razmatranje glavne smetnje za ljude izloene buci, a rezultat je izazvan varijacijama uznemirujuih nivoa buke.( ) 30 490 90 10 + L L L TNI(dB(A))gdje je:4(L10-L90) izraava varijacije buke i naziva se podneblje buke,L10 i L90 je respektivni nivo buke prekoraen u 10% i 90% posmatranog vremena.NPL nivo zagaenja bukom:Bazira se na dva pojma: prvi je ekvivalentni nivo Leq, a drugi predstavlja smetnje prouzrokovane frustracijama nivoa buke. Indeks se rauna sljedeom formulom:SK L NPLeq + (dB(A))gdje je:Leq ekvivalentni kontinuirani nivo zvuka raunat za znaajni dio mjernog vremena,S standardna devijacija od trenutnog nivoa zvuka,K = 2.56 konstanta utvrena eksperimentalno i optimizirana prema najpriznatijim studijama o subjektivnim reagovanjima na buku.Indeksjerazvijenunamjeri dadovedeukorelacijurezultatestudijaosubjektivnomuticaju zranog i cestovnog saobraaja, i medicinskih parametara mjerenja uznemiravanja bukom, to je mogue blie.Odnosno,ekvivalentni nivo je prosjena energija koja opisuje intenzitet smetnji uzrokovanih bukom. Drugi sabirak uzima u razmatranje privremenu zavisnost smetnji izazvanih bukom i on je u velikoj mjeri pod uticajem pozadine buke. to je nia buka u pozadini, to su vee varijacije smetnji izazvanih bukom. Ovaj indeks koristi ameriki odjel za razvoj gradova i izgradnju stambenih naselja, kao okvir za definisanje koritenja teritorijalnih zona i za izbor vrste prozora i okvira vrata koji e se koristiti u definisanim podrujima. ______________________________________________________________________________________________Modeli i metodologija izraunavanja buke od cestovnog saobraaja11Saobraajni fakultet Diplomski radDNL nivo buke dan no: Nasumice koritenje ranije definisanih indeksa moe biti opasno: svi oni izazivaju nivoe buke u (dB(A)) i daju ekstremno razliite vrijednosti za jednu saobraajnu situaciju. Odnosno objavljenevrijednosti nivoa buke, gore izvedene definisanim indeksima,za neke tipine situacije uzrokuju veliku konfuziju u interpretaciji podataka.Amerika agencija za zatitu okruenja (EPA), je uvela nivo buke DAN NO ( )dnL DNL u namjeri da obezbijedi jednoznaajni indeks procjene buke u okruenju. Ldnparametar se rauna preko ekvivalentnih nivoa buke, izmjerenih u toku 24 sata, poveavajui vrijednosti izmjerenih nivoa buke u toku noi za 10 (dB).Dan No nivo buke Leqdn se definie u periodu izmeu 22:00 07:00 i dat je obrascem:11]1

+ +10 101010 375 . 0 10 625 . 0 log 10eqn eqdL LeqdnL (dB(A))gdje je:Leqd ekvivalentni nivo buke izraunat u periodu od 07:00 22:00,Leqn - ekvivalentni nivo buke izraunat u periodu od 22:00 07:00.U tabeli 2.1. prikazana je veza izmeu Ldn i odreenih posmatranih podruja.Lokacija Ldn (dB)Gradskicentar sa intenzivnim saobraajem 75 80Buna stambena podruja 68 73Stambena podrujaBuna gradska podruja 63 68Grad 58 63Predgrae 53 68Selo i mirnije zone 46 53Tabela 2.1. Veza izmeu Ldn i razliitih ambijentalnih podrujaZa vanjske aktivnosti preporuuje se nivo buke Ldb < 55 (dB). Unutar zgrada i stambenih podruja sepreporuujevrijednost Ldn