MODERNISME EN FUNCTIONALISMEDe termen modernisme en functionalisme kunnen tot veel verwarring leiden. Er zijn bronnen die het mo-dernisme als een ‘koepel’ beschouwen voor alle stijlen die na 1880 willen breken met de traditionele stijlen. Volgens deze bronnen val-len Art Nouveau, Bauhaus, de Stijl en Art Deco allemaal onder het modernisme. Vol-gens anderen is het moder-nisme een stijl die voort-kwam uit het Bauhaus en na de Tweede Wereld oor-log heel belangrijk was. Dit levert ook weer onduidelijk-heden op over modernisme en functionalisme. Sommi-ge bronnen geven aan dat het om dezelfde ontwerpstijl gaat, die in de architectuur modernisme heet en in de productontwerp functi-onalisme. Andere bronnen geven het tegenovergestel-de aan. In dit artikel wordt uitgegaan dat modernisme een aparte stijl is, die na het Bauhaus opkwam en dus geen overkoepelende term. Om onduidelijkheid met het functionalisme te voorko-men zal voor zowel archi-tectuur als productontwerp de naam modernisme gebruikt worden.

Het modernisme komt voort uit het Bauhaus en is vooral tussen 1925 en 1960 zeer belangrijk. Na de WOII is de invloed van die Hochschule für Gestaltung in Ulm belangrijk. De bedoeling is dat deze school een nieuw Bauhus wordt. Net als in het Bauhaus is de functie van een product zeer belangrijk voor het ontwerp. Een product is minimalistisch in zijn vormgeving, decora-ties en franjes zijn nutteloos en leiden alleen maar af. Veel producten worden ontworpen voor massaproductie. Veel ge-bruikt materialen zijn o.a. glas, gewapend beton en staal. De vormen zijn vaak simpel en ontworpen voor massapro-ductie. In de architectuur werd er vaak gebruik gemaakt van glaswanden, platte daken en cilindrische vormen. Kleuren die veel gebruikt worden zijn wit, grijs en zwart.

Guiseppe Terragni,Casa del Fascio 1932-1936

Alvar Aalto, Stapelkruk met L-vormige poten1932-1933

Na de Eerste Wereldoorlog ging het slecht met de economie en ont-stond er een soort afkeer tegen de techniek. Er waren immers ontzet-tend veel mensen gestorven door de ‘vooruitgang’ in de techniek. Na de Tweede Wereldoorlog verliep het anders. De Verenigde Staten ga-ven finaciele steun met het Marshall-plan, Hierdoor herstelde de eco-nomie zich snel. Hierdoor en de nieuwe technologische ontwikkelingen in Verenigde Staten, die overkwamen, ontstond er geen afkeer tegen techniek. Na de oorlog bleef de techniek zich ontwikkelen, dit werd ge-kenmerkt door o.a. de komst van de computer en de start van ruimte-vaartprojecten.

KENMERKENDe verklaring van de woorden modernisme en functionalisme zijn erg voor de hand liggend. Modernisme komt van het woord modern, dat tot de nieuwere tijd behorend betekent. Functionalisme komt voort uit het feit dat producten en gebouwen werden ontworpen met betrekking tot hun functie en decoratie werd vermeden.

In 1953 opent Inge Scholl die Hochschule für Gestaltung in Ulm. De bedoeling is het voortzetten van het Bauhaus. Het lesprogramma lijkt sterk op dat van het Bauhaus en docenten van het Bauhaus, waaron-der Johannes Itten, komen lesgeven. Deze school wordt deels gefinan-cieerd door Inge Scholl en deels door het Marshall-plan. Vanuit deze school worden veel van de ideeën van het modernisme verspreid.

De ideeën van het modernisme zijn grotendeels gelijk aan de ideeën van het Bauhaus. De functie van een product of gebouw bepaald ook de vormgeving ervan. Overbodige decoraties of versieringen kunnen alleen maar afleiden. Alles moet zo minimalistisch mogelijk vormge-geven worden. Ook in het modernisme staat het belang van de massa hoogaangeschreven. Die Hochschule für Gestaltung slaagt hier niet veel beter in dan het Bauhaus. Veel van de ontworpen producten zijn duur en exclusief. Andere modernistische ontwerpers slagen er wel in goedkope producten voor de massa te ontwerpen.

Sommige ontwerpers voeren de ideeen van het modernisme heel ver door, maar niet altijd op een logische manier. Bij letters is het alleen toegestaan alleen maar capitalen of helemaal geen capitalen te gebrui-

Le Corbusier, P. Jeanneret en C. Perriand, Chaise Longe, 1928

Eileen Gray,bijzettafel E1027, 1927

ken. Het was niet toegestaan dat binnen een zin of woord één letter verheven is boven de rest. Terwijl het gebruik van capitalen en niet-capitalen door elkaar heen eigenlijk wel een functie heeft in woorden en zinnen.

Door de ontwikkelingen van de twintigste eeuw werden er ook veel nieuwe materialen gebruikt o.a. glas, gewapend beton en staal. In de Architectuur werden bijvoorbeeld veel gebouwen met glaswanden ont-worpen. Met behulp van deze materialen konden er ook veel producten goedkoop worden geproduceerd. Na de Tweede Wereldoorlog was het mogelijk te ontwerpen met kunststof, dit zorgde voor veel goedkope massa producten. Hieraan was ook behoefte vanwege de economi-sche moeilijk tijd na de Tweede Wereld oorlog. De vormen zijn vaak simpel, decoratie is immers overbodig en simpe-le vormen zijn makkelijker te produceren. De meest gebruikte kleuren zijn wit, grijs en zwart.

ONTWERPERSLe Corbusier was een pionier van het modernisme. Le Corbusier zag een huis als een machine om te leven. De huizen die hij ontwierp waren vaak uit beton opgebouwd. De huizen hadden een simpele vorm bv. rechthoek, plat vlak, kubus of cilinder.

Louis Henry Sullivan werd in 1856 geboren in Bosten. Hij begon met Dankmar Adler een architectenbureau in Chicago. Na de grote brand van 1871 moest een groot gedeelte van de stad verbouwd worden. Samen met Adler ontwierp hij veel gebouwen in Chicago, waaronder: de Auditorium Building (1886-1889) in Chicago.Rond 1890 ontwierp Sullivan enkele hoge kantoorgebouwen. Wain-wright Building te St. Louis (1890–1891) en Guaranty Building te Buffa-lo (1894–1895) zijn goede voorbeelden van zijn ontwerpprincipes. Sul-livan wilde de natuur verenigen met de wetenschap en technologie. Zijn bekendste motto is: ‘Form follows function”. Hoewel in zijn ontwerpen soms nog invloeden van de Jugendstil zijn terug te vinden, is Sullivans werk een enorme invloed geweest op de ontwikkeling van het moder-nisme. Sullivan verbeterde ook enkele bouwtechnieken, zoals staal-skeletbouw voor de grote wolkenkrabbers in de Verenigde Staten.

Le Cobusier, Fauteuil à dossier basculant, 1928 Eileen Gray, chair, 1927

Louis Henry Sullivan, Guaranty Building, Buffalo, 1894-1895

Otto Wagner en le Corbusier ontworpen ook veel gebouwen volgens de Modernistische principes. Door ontwikkelingen in de tech-niek werd het mogelijk nieuwe constructie te ontwerpen met nieuwe materialen zoals ijzer, staal en glas. Er werd ook veel gebruik gemaakt van beton. Met het glas werden vaak grote glaswanden gemaakt en gebou-wen hadden vaak platte daken. Ook cilindri-sche vormen kwamen vaak voor.

ARCHITECTUUR Ook in de Architectuur werd het Bauhaus gro-tendeel gevolgd. Form follows function, bleef een belangrijk motto bij het ontwerpen. Louis Sullivan en Viollet-le-Duc hebben een grote invloed gehad op de ontwikkeling van de Ar-chitectuur in het modernisme.

Louis Sullivan, Wainwright Building, 1890–1891 Otto Wagner, Post Office Savings Bank Wenen, 1904-1912

Le Corbusier, Villa savoye Poissy, France, 1928-1931