แผนบรหารการสอนประจ าบทท 4 การรจกและมองเหนตนเอง

หวขอเนอหา 1. แนวคดของการรจกตนเอง 2. ความหมายของการรจกและเขาใจตนเอง 3. ความส าคญของการตระหนกรในตนเอง 4. ปจจยทมผลตอการรจกและเขาใจตนเอง 5. องคประกอบการตระหนกรในตนเอง 6. แนวทางการรจกและมองเหนตนเอง 7. สรป 8. ค าถามทายบท 9. เอกสารอางอง

วตถประสงคเชงพฤตกรรม เมอนกศกษาเรยนบทนแลวสามารถ

1. บอกความหมายของ “การตระหนกรในตนเอง” ได 2. อธบายแนวทางการรจกและมองเหนตนเอง อนประกอบดวย การวเคราะหความรสกนก

คดเกยวกบตนเอง การวเคราะหพฤตกรรมและอารมณบคคลโดยอาศยทฤษฎทางจตวทยา การวเคราะหปฏสมพนธระหวางบคคล การวเคราะหจตเชงพทธศาสนา และการศกษาจากประวต/ผลงานของบคคลได

จ านวนชวโมงทสอน 8 ชวโมง

กจกรรมการเรยนการสอน 1. การบรรยาย อภปราย 2. ถาม – ตอบ เพอแลกเปลยนเรยนร 3. มอบหมายกจกรรมกลม 4. ศกษากจกรรมการรจกและเขาใจตนเอง นแหละ...ตวฉน”

72

5. ศกษาใบงานท 4.1 “นแหละตวฉน” และน าเสนอเปนรายบคคล 6. ตอบค าถามทายบท 7. คนควาดวยตนเอง

สอการเรยนการสอน 1. เอกสารประกอบการสอน 2. Power point 3. กจกรรมการรจกและเขาใจตนเอง “นแหละ...ตวฉน” 4. ใบงานท 4.1 “นแหละตวฉน” 5. ค าถามทายบท

การประเมนผล

1. สงเกตจากการมสวนรวม เชน การตอบค าถาม 2. น าเสนอใบงาน “นแหละ...ตวฉน” เปนรายบคคล 3. พจารณาการสะทอนกลบ (Reflection) จากใบงานและการตอบค าถามทายบท

73

บทท 4 การรจกและมองเหนตนเอง

การรจกและมองเหนตนเอง เปนสงส าคญประการแรกทจะชวยท าใหบคคลสามารถพฒนาตนเองใหสามารถปรบพฤตกรรมทแสดงออกใหเหมาะสมสอดคลองกบสภาพการณตาง ๆ การรจกและมองเหนตนเองไดตรงตอความเปนจรงและท าใจยอมรบภาพทแทจรงของตนได จะชวยใหบคคลสามารถก าหนดพฤตกรรมของตนเองไดอยางเหมาะสมและสามารถด าเนนชวตรวมกบผอนไดอยางราบรน สามารถเผชญปญหาหรอความยงยากทเกดขนในชวตไดอยางมประสทธภาพ ปรบตวและด าเนนชวตไดอยางเปนสข ซงในบทนจะไดกลาวถงความเขาใจในการพฒนาตนเอง โดยเรมท าความเขาใจจากความหมายของค าวา “ตน” รวมไปถงแนวทางการรจกและมองเหนตนเอง เพอทจะสามารถไปพฒนาตนเอง ไดแก แนวคดของการรจกตนเอง ความหมายของการรจกและเขาใจตนเอง ความส าคญของการตระหนกรในตนเอง ปจจยทมผลตอการรจกและเขาใจตนเอง องคประกอบการตระหนกรในตนเอง และแนวทางการรจกและมองเหนตนเอง

แนวคดของการรจกตนเอง ตน (Self) เปนศนยกลางของบคลกภาพ ซงเปนสวนของการรบรและคานยมเกยวกบตวเรา ตวตนพฒนามาจากการทบคคลมปฏสมพนธกบสภาพแวดลอม เปนประสบการณเฉพาะตน ในการพฒนาตวตนของบคคลนน จะพบวามบางสวนทคลายและบางสวนทแตกตางไปจากผอน ตวตนเปนสวนทท าใหพฤตกรรมของบคคลมลกษณะความคงเสนคงวา (Consistency) และประสบการณใดทชวยยนยนอตมโนทศน (Self-concept) ทบคคลมอย บคคลจะรบรและผสมผสานประสบการณนน

74

เขามาสตนเองไดอยางไมมความคบของใจ แตประสบการณทท าใหบคคลรสกวาอตมโนทศนทมอยเบยงเบนไปจะท าใหบคคลเกดความคบของใจทจะยอมรบประสบการณนน อตมโนทศนเปนสงทมการเปลยนแปลงตลอดเวลา เพราะบคคลจะตองอยในโลกแหงความเปลยนแปลงโดยมตวเอง (Self) เปนศนยกลางในการแสดงพฤตกรรมตาง ๆ (ปรชา วหคโต. 2546 : 45)

ดงนน ในการรจกหรอท าความเขาใจพฤตกรรมของตนเองและบคคลอนไดดทสด กคอการตระหนกรในตนเอง (Self Awareness) เพราะการตระหนกรในตนเองเปนความสามารถในการคนหา และเขาใจในจดด จดดอยของตนเอง และเขาใจความแตกตางจากบคคลอน ไมวาจะเปนในแงของความสามารถ เพศ วย ระดบการศกษา ศาสนา สผว ทองถน สขภาพ เปนตน การทบคคลจะปรบตวเขากบสงแวดลอมไดอยางเหมาะสมนน บคคลจะตองรจกตนเอง ซงหมายความรวมถงความเขาใจในความตองการความคดของตนเอง สามารถเขาใจอยางกระจางแจง ทงจดเดนและจดดอยเพอน ามาพฒนา ปรบปรงตนเองใหดขน ซงเมอบคคลมความตระหนกรหรอรจกตนเองแลว กจะรเทาทนการเปลยนแปลงสภาวะอารมณของตน มองตนเองตามความเปนจรง มทศนคตทดตอตนเอง ซงสงผลตอการพฒนาตนเองในดานตาง ๆ ตอไป

ความหมายของการรจกและเขาใจตนเอง ความหมายของการรจกและเขาใจตนเอง หรอความตระหนกรในตนเอง ไดมผใหความหมาย

ไวหลากหลาย ดงน ษมาพร ศรอทยาจต (2548 : 6) ไดใหความหมายของการตระหนกรในตนเองไววา หมายถง

“การรบรและเขาใจความรสก ความคดและอารมณของตนเองไดตามความเปนจรงและสามารถทจะควบคมอารมณและความรสกของตนเองได”

นสตา องกล (2552 : 5) ไดใหความหมายของการตระหนกรในตนเองไววา หมายถง “การรสถานภาพ บทบาทหนาท ฐานะ การรบรและเขาใจความรสก ความคดและอารมณของตนเอง และสามารถจดการกบอารมณและความรสกของตนเอง สามารถรบรความถนดและความสามารถ รจกยอมรบ รคณคาของตนเอง เขาใจจดเดนและจดดอย รเปาหมายชวตและประมาณตนเองได”

ศภรตน อมวฒนกล (2552 : 12) ไดใหความหมายของการตระหนกรในตนเองไววา หมายถง “ความสามารถในการคนหา รจกและเขาใจตนเอง ซงมเนอหาครอบคลมถงการรขอด ขอเสยของตนเอง รความตองการและสงทไมตองการของตนเองและความแตกตางของตนเองกบผอน ซงจะชวยใหรตวเองเวลาเผชญกบความเครยดหรอสถานการณทเกยวของได”

คอฟฟกา (Koffka. 1978 : 212 ; อางถงใน วสกาล ญาณสาร. 2550 : 17) กลาววา “ความตระหนกในตนเอง มความหมายเหมอนกบความส านก ซงเปนภาวะทางจตทเกยวของกบความรสก

75

ความคด และความปรารถนาตาง ๆเกดการรบรและความส านก เปนสภาวะทบคคลไดรบร หรอไดประสบการณตาง ๆ แลวมการประเมนคา และตระหนกถงความส าคญทตนเองมสงนน ๆ ซงเปนสภาวะตนตวของจตใจตอเหตการณหรอสถานการณนน ๆ หมายความวาระยะเวลาหรอประสบการณ และสภาพแวดลอม หรอสงเราภายนอกเปนปจจยทท าใหบคคล เกดความตระหนกในตนเองขน” โกลแมน (Goleman. 2007 : 53) ไดใหความหมายของการตระหนกรอารมณของตนเอง (Self-awareness) วาหมายถง “การรบรอารมณความรสกของตวเองในขณะนนและใชอารมณทดนนเปนแนวทางในการตดสนใจได สามารถประเมนความสามารถของตนเองไดตรงตามความเปนจรง และมความรสกมนใจในตนเอง”

จากการใหความหมายดงกลาวสรปไดวา ความตระหนกรในตนเอง หมายถง ความสามารถในการรจกตนเองทงในแงด และแงทควรปรบปรง การมองตนเอง สามารถวเคราะหตนเองได รบรถงคณคา ความสามารถของตนเองไดถกตองตามความเปนจรง

ความส าคญของการตระหนกรในตนเอง ทกคนเกดมายอมมความแตกตางกนทงในเรองของเชอชาต เผาพนธ รปรางหนาตา ฐานะทางการศกษา ฐานะทางการเงน ความคด ทศนคต รสนยม ความเชอและศาสนา แตสงหนงทมความส าคญในความเปนคนททกคนตองมใหไดเหมอนกนกคอ "การตระหนกรในตนเอง" ดงนน จงมนกวชาการทงในประเทศและตางประเทศไดนยามความส าคญของความตระหนกรในตนเองไวหลาก หลาย ดงน

พรรณพมล หลอตระกล (2548 : 4) กลาววา “การตระหนกรและเขาใจตนเองมจดเรมตน ตงแตชวงวยรนกอนเขาสวยผใหญ ทกคนควรจะตระหนกรและเขาใจตนเองไดด โดยเฉพาะการเรยนรจกอารมณและความตองการของตนเอง นอกจากนการตระหนกรและเขาใจตนเอง อาจรวมหมายถงการรบทบาทของตน เพราะคนเราอยในสงคม โดยมบทบาทของตนและมบทบาทมากกวาหนงบทบาทไปตามกลมทเรามความสมพนธ เชน ในครอบครว ในทท างาน ในสงคม ซงมาพรอมกบบทบาททมคอความรบผดชอบตอบทบาทของตนเอง จะเหนไดวาการตระหนกรและเขาใจตนเองเปน ความสามารถพนฐานทน าไปสความสามารถทส าคญ”

ปยะนาฏ สทธฤทธ (2549 : 18) การเขาใจตนเองและการยอมรบในตนเองเปนสงส าคญมากในการพฒนาตน ผทไมรจกตนเองยอมไมอาจทราบไดวาตนคอใคร ตนมขอดขอบกพรองอยางไร ตนมบทบาทหนาทและความรบผดชอบอะไรบาง ซงจะเปนอปสรรคทขดขวางไมใหคนกาวไปสความเจรญ กาวหนาและความส าเรจของชวต ตรงกนขามกบผทรจกของตนเองอยางแทจรง ยอมสามารถก าหนดแนวทางของชวตใหอยในทศทางซงมความหมายตามทตองการได นอกจากนการรจกตนเองยงท าใหเรามองเหนขอบกพรองหรอจดออนของตนเอง โดยเฉพาะถาบคคลนนเปนคนทมการยอมรบในตนเอง

76

ดวยแลวกจะมความเตมใจมากยงขนทจะปรบปรงตนใหมความเจรญงอกงามในทกดาน เฟลดแมน (Flediman. 2002 : 5) ไดกลาวถงความตระหนกในตนเองไววา เปนการรสมผสเกยวกบตนเอง บคคลอน และสงแวดลอมในขณะนน คอ รวาตนเองก าลงคดอะไร รสกอยางไร และท าอะไรกบตนเอง กบผอน หรอสงอน ๆ ในขณะนน ซงเปนกระบวนการทเกดขนอยางตอเนองอยตลอดเวลา โคเวย (Covey. 2007 : 19) กลาววา การตระหนกรในตนเอง เปนการตรวจสอบตนเอง ซงมผลตอตนเอง ไมเพยงแตดานเจตคต และพฤตกรรม แตยงมผลตอการรจกคนอนดวย อาดล บ ลน (Adele B. Lynn. 2005 : 169) กลาววา ผทมการตระหนกรในตนเองในระดบมาก มกจะไมรสกตกใจกบปฏกรยาตอบสนองทางอารมณของตนเอง และการตระหนกรในตนเองยงท าใหบคคลสามารถตรวจสอบตวกระตนทางอารมณทอาจเปนสาเหตใหเกดปฏกรยาตอบสนองไดอกดวย ในปจจบนนเปนทรบรกนวาจดมงหมายของการฝกฝนตนเองคอ เพอเพมการตระหนกรส าหรบตวกระตนทางอารมณนนเอง งานวจยทเกยวกบความส าคญของการตระหนกรในตนเองนนมผลงานวจยของอรพนท ชชม และอจฉรา สขารมณ (วารณ คณธรรมสถาพร. 2545 : บทคดยอ) ทศกษาองคประกอบทสมพนธกบการปรบตวของนกเรยนวยรน พบวาความรสกนกคดเกยวกบตนเองเปนองคประกอบทมอทธพลส าคญเปนอนดบ 1 ในการพยากรณความสามารถในการปรบตวของนกเรยนวยรนไดสงถง 42.24% รวมถงงานวจยของพมพกาข จนทนะโสตถ (2550 : บทคดยอ) ทศกษาเรองปจจยปองกนพฤตกรรมเสยงดานการเรยนของนกศกษาวทยาลยเทคนคราชบร โดยกลมตวอยางเปนนกศกษาทก าลงศกษาในระดบประกาศนยบตรวชาชพ (ปวช.) และระดบประกาศนยบตรวชาชพชนสง (ปวส.) จ านวน 368 คน ผลการวจยพบวาการเหนคณคาในตนเอง ซงถอเปนมตยอยหนงของการตระหนกร ในตนเอง และจดมงหวงในอนาคต สามารถรวมกนท านายพฤตกรรมเสยงดานการเรยน ดานนสยการเรยนทไมดไดรอยละ 22.9

จากความส าคญและลกษณะของการตระหนกรในตนเองขางตน สรปไดวา การตระหนกรในตนเองมจดเรมตนตงแตวยเดก แตจะพฒนาไดดและแสดงชดเจนในชวงวยรน การตระหนกรในตนเองมความส าคญในการทจะท าใหบคคลนนมความเขาใจตนเองอยางแทจรงทงในดานความคด ความรสก เจตคต พฤตกรรม ความสามารถ บทบาทของตนเอง และยงชวยใหบคคลไดรถงขอด ขอบกพรองของตนเอง ซงจะเปนแนวทางในการพฒนา ปรบปรงแกไขตนเองและน าไปสการสรางสมพนธภาพเชงบวกกบผอนไดตอไป

ปจจยทมผลตอการตระหนกรในตนเอง

77

บคลกภาพของบคคลแตละคนจะมลกษณะเฉพาะแหงตนซงมผลมาจากธรรมชาตของแตละบคคล เนองจากมปจจยทมผลตอการตระหนกรในตนเองหลายประการ ซงสามารถสรปไดเปน 2 ประการ ดงน (ภทรา บญยโหตระ. 2542 : 21-22) ดงน

1. ปจจยภายใน ปจจยภายในทมผลตอการตระหนกรในตนเอง ไดแก อทธพลของความแตกตางระหวางเพศ อายและความสามารถทางสมอง โดยมรายละเอยดดงน

1.1 เพศ จากการศกษาความแตกตางระหวางเพศ มงานวจยทรายงานวาชายและหญงอาจมความแตกตางในดานอารมณ เชน บาร-ออน (Bar-on. 1997 : 45 ; อางถงใน จารวรรณ สกลค. 2543 : 27) ไดศกษาความฉลาดทางอารมณโดยใชกลมตวอยางเปนชาย-หญง ในเยอรมน อสราเอลและสหรฐอเมรกา เปนตน และสรปวาโดยทวไปเพศหญงจะรบรสภาวะอารมณของตน มความเหนอกเหนใจผอน และมการปฏบตระหวางบคคลไดดกวาเพศชาย ในขณะทเพศชายจะมความเชอมนในตนสงและมองโลกในแงด สามารถปรบตวไดงายกวาและจดการกบสภาวะกดดนไดดกวาเพศหญง อยางไรกตามในภาพรวมความแตกตางดงกลาวไมมากพอทจะสงผลใหเพศชายและเพศหญงมความฉลาดทางอารมณแตกตางกน

1.2 อาย อายมความสมพนธกบพฒนาการดานความสามารถในการคดวเคราะห รจกและท าความเขาใจอารมณความรสกของตนเอง รวมทงพฒนาการทางอารมณทท าใหบคคลนนมประสบการณทางอารมณหลายรปแบบมากขน ซงทกษะนจะพฒนาไปตามอาย โดยกรมสขภาพจต (2549 : 57-60) ไดอธบายถงพฒนาการทางอารมณของมนษยวาพฒนาการทสมบรณของความ สามารถในการรบรมบทบาทส าคญมากตอพฒนาการทางอารมณ

วยทารก 2-6 เดอน การแสดงอารมณของเดกยงแยกไมออกอยางชดเจน เชน การยม อาจไมมความหมายทลกซงนก แตในครงปแรก เดกบางคนจะแสดงวารจกแยกความแตกตางของบคคลทอยในสงแวดลอม เชน เดกอาจยมกบคนทรจกคนเคยและแสดงความกลวคนแปลกหนา

วย 16 เดอน – 2 ขวบครง เดกเรมมการแสดงออกทางอารมณทชดเจนขน เชน โกรธ อาย เปนตน

1.2.1 มลกษณะของความรสกเปนตวของตวเอง ซงแสดงออกโดยพฤตกรรมการพดวา “ไม” เปนการปฏเสธ

1.2.2 ในระยะของวยทเดกหดเดน เดกจะมการตระหนกรเกยวกบตนเองมากขน เดกอาจหวเราะ ตะโกน หรอรองไหเมอเหนเดกคนอนท าเชนนน แตเดกกจะมการรบรไดวาตนอาจจะท าอะไรทแตกตางออกไปจากคนอน การตระหนกรในตนเองเปนจดเรมตนทท าใหเกดความรสกความตองการแขงขนและรจกความหมายของอารมณ

78

1.2.3 การรจกถกผดและการเรยนรทจะเคารพความรสกของบคคลอนจะเรมตงแตเดกเลก ซงจะไดรบอทธพลจากตวอยางของพอแมและทาทของบคคลอนในสงแวดลอม สวนใหญมกจะเรมมาจากความเหนแกตวกอน แลวจงเปนการออนนอม เชอฟง

วยทเดกเรมหดเดนเปนระยะทเดกเรยนรขอบขดจ ากดระหวางตนเองกบสงแวดลอม รบรประสบการณใหมๆ ทนาตนเตน และพฒนาการดานภาษาชวยใหเรมรบรความเปนจรงมากขน

เดกกอนวยเรยน เปนชวงพฒนาการทส าคญทเดกเรมแสดงความรสกไดโดยตรงจนสามารถศกษาหรอสงเกตได

1.2.4 เปนระยะทเดกสามารถเรยนรถงคณคาและการมปฏสมพนธกบผอนและเรมสรางสมพนธภาพกบบคคลอนนอกจากสมาชกในครอบครว

1.2.5 ในระยะนเดกเรมเรยนรความถกตอง ซงเปนสวนหนงของพฒนาการดานคณธรรม เชน เดกอาย 2 ขวบทท านมหกเลอะเทอะบนผาปโตะใหม อาจมประสบการณกบความรสกกลวและวตกกงวลจากผลทไดรบจากภายนอก เชน การถกลงโทษ แตเดก 4 ขวบจะมความรสกแตกตางกนออกไป และเรมจะมประสบการณของความรสกผดดวยตนเองแทนการกลวถกลงโทษจากบคคลอน

วย 4-5 ขวบ เดกมความเขาใจและสอสารใหผอนเขาใจตน สามารถอธบายเหตการณใหผอนเขาใจได

1.2.6 ในการมปฏสมพนธกบผอน เดกจะเรมมพฤตกรรมทขดแยงกนระหวางความเหนอกเหนใจ ความกาวราวและความเปนผน า

1.2.7 ตวอยางของการมความเหนใจผอน เชน เดกจะหยดมองเมอเหนเดกอนก าลงรองไหคร าครวญ เดกอาจจะปลอบเพอนทถกแกลง วงไปบอกคร หรอจดการกบคนทรงแกเดกอน แตความรสกเหนใจของเดกวยนยงไมชดเจนเชนเดยวกบผใหญ และมกจะเกดรวมไปกบความรสกวาตนเหนอกวา การรสกผด การรสกไมเปนมตร หรอความรสกอนๆ เปนตน

1.2.8 การเลนของเดกวยนจะสะทอนใหเหนวาเดกเรมรบรถงความแตกตางระหวางสงสมมตกบความเปนจรง เปนตน

1.2.9 การรจกตนเองของเดกมาจากการรบรสงตางๆ รอบตว โดยเฉพาะคนรอบขางกอนและเมอเดกรจกความแตกตางของตนเองทไมเหมอนคนอนมากขน เดกจะเรมมความสงสยเกยวกบสถานภาพของตนเองและเรยนรจกตนเองในระยะตอมา

วยเดก 6-12 ป เปนระยะทการเจรญเตบโตทวไปจะชาลง เดกวยนเรมรจกตนเองอยางชดเจนขน จากการแสดงปฏกรยาของคนรอบขางในสงแวดลอม การรจกตนเองไมเพยงแตมาจากความรสกวาเปนทรกและยอมรบของคนในครอบครว แตยงมาจากความรสกวาตนม

79

ความสามารถในกรกระท าสงตางๆ ดวยตนเอง และจากการกระท าตามการเรยกรองของผอน เดกจะสามารถพจารณาและวจารณตนเอง เรมเขาใจกฎเกณฑและสรางสมพนธภาพทมความหมายกบผอน

วยรน การรจกตนเองในวยรนมาจากความรสกวาตนเองแตกตางจากผอน ไดแก เพอน ผใหญ คนอนๆ มความคดเหนเปนของตนเองซงเตมไปดวยความเปลยนแปลง การแสดงออกทางอารมณของวยรนจะมลกษณะรนแรงและขาดการควบคม จนในบางครงมคนสรปวาวยรนเปนวยทเตมไปดวยความวนวาย

จากพฒนาการทางอารมณดงกลาว จงอาจสรปไดวาอายมผลตอความสามารถในการคดวเคราะห รจก แยกแยะ ท าความเขาใจความคด อารมณและพฤตกรรมของตนเอง ซงจะมรปแบบพฒนาการแบบกาวหนาขน โดยแบรดเบอรและกรฟ (Bradberry & Greaves. 2005 : 73) กไดแสดงทศนะวาคนสวนใหญจะมการตระหนกรในตนเองสงขนไปจนตลอดชวต และจะใชเวลาในการจดการกบอารมณและพฤตกรรมของตนเองไดงายขนตามอายอกดวย

1.3 ความสามารถทางสมอง อมาพร ตรงคสมบต (2544 : 40-41) ไดกลาวถงความ สมพนธระหวางสมอง อารมณและความฉลาดทางอารมณไววา สมองของคนเราสามารถแบงงาย ๆ เปนสองสวน คอ สมองสวนทท าหนาทในการคด (Thinking brain) และสมองสวนทท าหนาทรสกหรอมอารมณ (Emotional brain) สมองสวนทคดเรยกวาคอรเทกซ (Cortex) สวนสมองทท าหนาทรสกเรยกวา ระบบลมบก (Limbic system) ระบบนฝงตวอยลกลงไปใตกลบสมอง ประกอบดวยสวนเลกๆ 3 สวน คอ อะมกดาลา (Amygdale) ซงเปนศนยควบคมอารมณ ฮปโปแคมปส (Hippocampus) ซงท าหนาทดานความทรงจ าและการรบรตางๆ เกยวกบอารมณและธารามส (Thalamus) ซงจะเปนตวเชอมโยงสองสวนแรกเขากบคอรเทกซ

ลมบกเปนจดทเกดความรสก เชน รสกโกรธ รสกดใจ สวนคอรเทกซจะท าหนาทคด เขาใจและวเคราะหหาเหตผล เมอลมบกเกดความรสกโกรธ คอรเทกซจะท าความเขาใจวาท าไมเราจงรสกโกรธ ประเมนสถานการณวาทรสกโกรธนนมเหตผลหรอไม ควรคดและรสกอยางไรจงด และประเมนการกระท าวาจะแสดงออกซงความโกรธอยางไรจงจะเหมาะสม

จากแนวคดดงกลาวจงอาจสรปไดวา ความสามารถทางสมองเปนจดเรมตนทท าใหบคคลมความสามารถเชอมโยงความคดความรสก และพฤตกรรมของตนเองจนน าไปสการตระหนกรในตนเองตามมาได โดยเฉพาะดานการวเคราะห สงเคราะห ประมวลผลขอมลและประสบการณตางๆ เปนสงทมผลตอการตระหนกรทงสน ดวยเหตนหากมความบกพรองทางสมองเกดขนยอมมผลท าใหทกษะการตระหนกรในตนเองเสยหายไปดวย

2. ปจจยภายนอก ปจจยภายนอกทมผลตอการตระหนกรในตนเอง ไดแก อทธพลของสงแวดลอมอนประกอบดวยวธการเลยงดและประสบการณในชวตของบคคล โดยมรายละเอยดดงน

80

วธการเลยงดและประสบการณในชวต ไดรบตงแตระยะแรกของชวตจนถงปจจบนจะมผลตอการพฒนาความรสกนกคดเกยวกบตนเอง การตระหนกรในความมคณคาของตนเอง และการท าความเขาใจอารมณของตนเองได โดยกรมสขภาพจต (2549 : 61) ไดกลาวถงความส าคญของการอบรมเลยงดและพฒนาการทางอารมณไววา “เดก 2 คนทไดรบการเลยงดทอบอน เอาใจใสกบไมสนใจ จะมพนฐานทางจตใจตางกน เดกแตละคนอาจมประสบการณไดทงแงบวกและลบ แตขนอยกบวาเดกไดรบประสบการณดานใดมากทสด ปฏสมพนธระหวางเดกกบพอแมในวยทารกจะเปนรากฐานของการเกดความรสกเกยวกบตนเองและคนใกลชดทมปฏสมพนธดวยในวยตอมา ซงจะมความแตกตางกนแลวแตประสบการณจากการเลยงด เดกทไดรบการเอาใจใสจะแสดงความมนใจวาความตองการของตนไดรบการตอบสนองและพรอมจะรบความชวยเหลอเมอตองการ สวนเดกทไมไดรบการเอาใจใสจะมความรสกวาไมมใครสนใจ พงพาใครไมได หรอถาขอความชวยเหลอกจะพบแตความผดหวง

การรจกตนเองไมเพยงแตมากจากความรสกวาเปนทรกและยอมรบของคนในครอบครว แต

ยงมาจากความรสกวาตนมความสามารถในการกระท าสงตางๆ ดวยตนเอง และจากการกระท าตามการเรยกรองของผอน เดกจะสามารถพจารณาและวจารณตนเอง เรมเขาใจกฎเกณฑและจะสามารถสรางสมพนธภาพทมความหมายกบผอน จะเหนไดวาการทพอแมและผเลยงดใหความรก ความเอาใจใสทเหมาะสมและสนบสนนใหเดกรสกวาตนเองมความสามารถในการกระท าสงตางๆ ดวยตนเอง จะมผลตอการตระหนกรในตนเองได ส าหรบงานวจยท าการศกษาปจจยทมผลตอการตระหนกรในตนเอง เชน งานวจยของดรณ รองสวรรณ (2545 : 29) ไดวจยเรองการศกษาความฉลาดทางอารมณกบความสามารถทางสมองของนกเรยนชนประถมศกษาปท 6 กลมตวอยางเปนนกเรยนชนประถมศกษาปท 6 สงกดส านกงานการประถมศกษา จงหวดแพร ภาคเรยนท 1 ปการศกษา 2545 จ านวน 376 คน โดยไดแบงความฉลาดทางอารมณเปน 5 ดาน ไดแก ดานการตระหนกรในตนเอง การควบคมตนเอง การสรางแรงจงใจ การเอาใจเขามาใสใจเรา และทกษะทางสงคม ผลการวจยพบวาความฉลาดทางอารมณดานการตระหนกรในตนเองกบความสามารถทางสมองของนกเรยนชายมความสมพนธทางบวกอยางมนบส าคญทางสถตทระดบ .05 และงานวจยของ มงคลวฒน ทวรกษากล (2548 : บทคดยอ) ไดท าการวจยเรองแรงจงใจใฝสมฤทธกบความฉลาดทางอารมณของผบรหารระดบตนของบรษทเอกชนในกรงเทพมหานคร โดยกลมตวอยางจ านวนทงหมด 387 คน ผลการวจยพบวา 1) เพศชายมความฉลาดทางอารมณดานการตระหนกรในตนเองสงกวาเพศหญง 2) อายมความสมพนธกบความฉลาดทางอารมณในดานของการตระหนกรในตนเอง และ 3) แรงจงใจใฝสมฤทธดานความทะเยอทะยาน ความรบผดชอบตอตนเอง

81

การรจกตนเอง และดานความมเอกลกษณมความสมพนธกบความฉลาดทางอารมณดานการตระหนกรในตนเองอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05

จากงานวจยทเกยวของกบการตระหนกรในตนเองขางตน มผลการวจยในตวแปรทเกยวของกบการตระหนกรในตนเอง ไดแก เพศ อาย ความสามารถทางสมอง ลวนแตมความเกยวของและมความสมพนธกบการตระหนกรในตนเองทงสน น าไปสการพฒนาและจดการสงตางๆ ไดอยางดและมประสทธภาพ และวางเปาหมายในชวตไดอยางเหมาะสม

องคประกอบของการตระหนกรในตนเอง เวทเทน และคาเมรอน (Whetten and Cameron. 2013 : 55 – 56) ไดกลาววา การตระหนกรในตนเองนนมหลายดาน ทงในดานอารมณ ทศนคต บคลกภาพ เปนตน แตในหลายๆ ดานนนมดานทจ าเปนตองศกษา และท าความเขาใจอยหลกๆ 4 ดาน ซงถอวาเปนแกนส าคญของการตระหนกรในตนเอง ไดแก 1. ดานคานยม หมายถง สงทบคคลยดมนเปนแนวคด ความรสก ความตองการ ความเชอ เปนแรงจงใจ หรอสงทชวยกระตนใหบคคลสามารถตดสนใจเลอกแนวทางด าเนนชวตของตนใหมคณคาแกตนเองหรอสงคม 2. ดานรปแบบทางความคด เปนกระบวนการทางการคดทบคคลแตละคนใชเปนแนวทางในการรบร แปลความและโตตอบ สอสารขอมลในสถานการณตาง ๆ ซงกระบวนนจะท าใหแตละบคคลแสดงพฤตกรรมออกมาแตกตางกน นอกจากน ไดยดทฤษฎดานการคดของจง (Jung ซงแบงกระบวนการคดเปน 2 ดาน ดงน (Whetten and Cameron. 2013 : 65 – 68) 2.1 ดานการรวบรวมขอมล เปนกระบวนการทใชในการรวบรวมขอมล ซงแบงออกเปน 2 ขน ดงน 2.1.1 การรบรโดยใชประสาทสมผส เปนการรบรโดยใชอวยวะ ตา ห จมก ลน และผวกายรบสมผส ท าหนาทเปนเครองมอ หรออปกรณในการรบสมผส แลวสงไปเปนประสบการณทางสมอง เพอใหเกดการรบรตอไป ซงจะเนนทรายละเอยดหรอคณลกษณะเฉพาะของสงเรา หรอขอมลพนฐาน 2.1.2 การรบรในใจ เปนการทเราสามารถคด หรอพจารณาถงการรบรทกอยางทเกด ขนในใจของเราเอง จะเปนรปแบบการคดทเขาใจในภาพรวมทงหมดของสถานการณ หรอขอมล ไมวาจะเปนความคด ความรสก อารมณ เนนความสมพนธของขอมลพนฐาน 2.2 ดานการประเมนขอมลขาวสาร เปนรปแบบในการประเมนขอมลทบคคลไดรบมา ซงประกอบไปดวย

82

2.2.1 การคด เปนการจดระบบและรปแบบใหมของประสบการณทผานมาแลวใหเขากบสภาพการณปจจบน ใชประเมนขอมลทไดรบ โดยใชการวางแผนอยางมระบบและล าดบขนตอน เนนทกระบวนการทเหมาะสมด าเนนไปอยางมเหตผล 2.2.2 ความรสก เปนกระบวนการใหคณคากบความคดหรอเหตการณใชความรสกในการประเมนขอมล 2.2.2.1 ดานการปรบตว ประกอบไปดวยลกษณะ คอ มความเชอมนในตนเองเปนตวของตวเองเหนคณคาในตนเอง มความเปนอสระในการตดสนใจ เปนทยอมรบของกลม มความมนคงทางอารมณและแสดงออกอยางเหมาะสมกบกาลเทศะ 2.2.2.2 ดานความสมพนธระหวางบคคล คอ รและเขาใจการแสดงออกตอกนของบคคลจะเกดขนจากความตองการของผแสดงออกเองกบผทมาปฏสมพนธ จะเกดเปนพฤตกรรมการแสดงออกตอกน ทง 4 ดานนถาไดมการพฒนากจะชวยใหบคคลรจกและเขาใจตนเองมากขน และด ารงชวตอยในสงคมไดอยางเหมาะสม ดงนน จงกลาวไดวาองคประกอบของการตระหนกรตนเอง เปนขนตอนเบองตนของกาเรยนรเกยวกบตนเอง ซงการรจกตนเองไมใชการประเมนความฉลาด ความเกง ความสามารถของตนเองหากแตหมายถง การรจกตนเองในเชงของความรสกและพฤตกรรม ซงมความสอดคลองกบแนวคดของแบรดเบอรและกรฟ (Bradberry & Greaves. 2005 : 85) ทไดกลาวไววาคนสวนใหญจะมการตระหนกรในตนเองสงขนตลอดชวต และจะใชเวลาในการจดการกบอารมณและพฤตกรรมของตนเองไดงายขน ยงเมอเรารจกตนเองและเขาใจตนเองมากเพยงใด ยอมท าใหเรามการพฒนาไปตามเปาหมายทเราตองการไดมากและเกดประสทธภาพมากเชนกน

แนวทางการรจกและมองเหนตนเอง การรจกและเขาใจตนเอง เปนสงส าคญประการแรกทจะชวยใหบคคลสามารถพฒนาตนเองใหสามารถปรบพฤตกรรมทแสดงออกใหเหมาะสมสอดคลองกบสภาพการณตางๆ และจะด าเนนชวตรวมกบผอนไดอยางราบรน การรจกมองเหนตนเองไดตรงตอความเปนจรง และท าใจยอมรบสภาพทแทจรงของตนเองได จะชวยใหบคคลสามารถก าหนดพฤตกรรมของตวเองไดอยางเหมาะสม สามารถเผชญปญหาหรอความยงยากทเกดขนในชวตไดอยางมประสทธภาพ ปรบตวและด าเนนชวตไดอยางเปนสข ซงมแนวทางทจะชวยใหบคคลรจกมองเหนตนเองและเขาใจตนเองได สามารถใชทฤษฎทางจตวทยามาวเคราะห (ศกดไทย สรกจบวร. 2550 : 34) ดงรายละเอยดตอไปน 1. การวเคราะหความรสกนกคดเกยวกบตนเอง เนองจากพฤตกรรมของแตละบคคลนนมลกษณะทมความซบซอนและแตกตางกนออกไปตามสถานการณ บางคนยงไมทราบบคลกภาพทแทจรงของตนเอง ท าใหมผลตอการท างานและการ

83

อยในสงคม ทฤษฎทจะน ามาปรบใชเพอใหเรารจกตนเองมากขน คอ ทฤษฎตวตน (Self Theory) ของคารล โรเจอรส (Carl Rogers) ซงมแนวคดวาการรบรตองเรมจากการรบรตนเองใหถกตองกอน และใหมองตนเองอยางถกตองแทจรง น าขอดของตนมาใชใหเกดประโยชนสงสด แกไขขอลบ หรอถายงไมพรอมทจะเปลยน กใหรบรและหลกเลยงทจะเกดขอเสยนนใหนอยทสด ตามทฤษฎบอกเอาไววาบคคลทมประสบการณไดรบการเลยงดจากครอบครวทพอแมใหความรกกบลกโดยปราศจากเงอนไขจะมตวตนทง 3 ลกษณะตรงกนคอนขางสง การรจกตนเองตามแนวคดของโรเจอรส จงประกอบไปดวย (ประยร สยะใจ. 2556 : 59-60) 1.1 ตนตามอดมคต (Ideal Self) คอตวตนทอยากมอยากเปน อยากจะได พยายามแสวงหาสงทจะตอบสนองกบความตองการใหเพยงพอกบความยาก แตกยงไมเกดขนในสภาวการณปจจบน เชน นายเอเปนคนขบรถรบจาง แตนกฝนอยากจะเปนเศรษฐมคนขบรถใหนง นางบถกสามทอดทง ไมมความรบผดชอบ แตหวงจะมครอบครวทอบอนอยพรอมหนากน หรอนางสาวนก เปนคนชอบเกบตว แตนกอยากเปนคนเกงทางสงคม เขากบคนงาย เขากบคนเกง เปนตน ซงสงเหลานเปนเพยงภาพลวงตา จะท าใหคนอยกบความฝนมากเกนไป เกดอาการฝนกลางวน ฝนลมๆ แลงๆ อยกบอนาคตทไมเทยงแทแนนอน 1.2 ตนตามทรบร (Perceived Self) คอ ภาพของตนทเหนเองวาตนมลกษณะเปนคนทมอยางไร ลกษณะเชนไร คอใครมความรความสามารถลกษณะเฉพาะตนอยางไร เชน คนสวย คนหลอ คนเกง คนร ารวย คนมชาตตระกล คนต าตอยวาสนา คนชางพด คนขอาย คนเกบตว คนเงยบ คนสรอยเศรา คนสนกสนาน คนเขาสงคมเกง โดยทวไปคนจะรบรมองเหนตนเองหลายแงหลายมม อาจไมตรงกบขอเทจจรงหรอภาพทคนอนเหน เชนคนทชอบเอารดเอาเปรยบผอน อาจไมเคยนกถงเลยวา ตนเองเปนบคคลประเภทนน หรอคนทเหนแกตว อาจไมมความรสกสงสารคนอน หรอแมแตคนทมองตนเองดเลศประเสรฐศร แตกลบมองไมเหนความดของคนอน เปนตน พฤตกรรมดงกลาวท าใหตนเองมความคดเกยวกบตนเองขนมาเรยกวา "อตมโนทศน (Self Concept)" ซงในสวนของอตมโนทศนนน ประกอบดวยพฤตกรรมสวนจรง พฤตกรรมสวนเกน และพฤตกรรมสวนขาด พฤตกรรมสวนจรง เปนพฤตกรรมจรง ๆ ของตนเอง ทงทมอยและเปนอย เชน ตนเองมรางกายจรง ๆ ทเคลอนไหวได เปนตน พฤตกรรมสวนเกน เปนพฤตกรรมทไมม / ไมเปนอยจรง เชน การคยโมโออวด โกหก หลอกลวง การสรางภาพลวงตาใหผอนหลงเชอ และคลอยตาม เปนตน พฤตกรรมสวนขาด เปนพฤตกรรมทมจรง และเปนจรงแตเปนการเสแสรง หรอบงคบใหเปนเชนนน เชน การออนนอม ถมตน และการปฏเสธความจรง เปนตน 1.3 ตนตามความเปนจรง (Real Self) คอลกษณะตวตนทเปนไปตามขอเทจจรง บอยครงทตนมองไมเหนขอเทจจรงของตน ยงในปจจบนยคของคนมโลกสวนตวสง มการเสพตดกบ

84

วตถนยมเกอบทกชนด จนลมไปวาชวตหนาทตวตนทแทจรงอยตรงไหน เพราะเปนกรณทท าใหรสกเสยใจ เศราใจ ไมเทยมหนาเทยมตากบบคคลอน ๆ รสกผดเปนบาป ซงเปนธรรมชาตของบคคลวาไมมบคคลใดทสมบรณแบบ ดงค ากลาววา "Nobody Perfect" ดงนน การมองตนตามทเปนจรงจะเปนสวนทท าใหคนไดพฒนาตนเอง พฒนาบคลกภาพไดอยางถกตองสมบรณยงขน โรเจอรส กลาววาบคคลใดกตามทสามารถท าใหตนทรบร ตนตามความเปนจรงและตนตามอดมคตมความสอดคลองกนอยางเหมาะสม บคคลนนจะสามารถพฒนาบคลกภาพไดจนถงขดสดของศกยภาพ ดงนนเมอเราคนพบตวตนทง 3 อยางพบแลว เรากตองน ามาปรบเพอทใหเรามบคลกภาพมนคง ดงตวอยาง การพฒนาตวตนของนาย ก ดงน ตนตามทรบร คอ พดนอย เกบตว ไมกลาแสดงความคดเหนในทประชม ท าใหไมมผลงาน เพราะไมกลาทจะน าเสนอ ตนตามความเปนจรง คอ มความคดสรางสรรค แตกลววาน าเสนอไปแลวจะผด ท าใหไมกลาเสนอ ตนตามอดมคต คอ อยากเปนคนกลาแสดงออก เขาสงคมเกง จะไดมโอกาสเลอนต าแหนง ดงนน นาย ก มตวตนทไมตางกนมากนก ใชวธการปรบเปลยนบคลกภาพเขาชวย พยายามฝกพด หรอเมอคดงานไดกพยายามหดน าเสนอ และพยายามเขาสงคม อาจจะไปกบเพอนสนท เพอหาเพอนใหม เพราะถาเราสามารถพดกบเพอนใหมไดโดยไมประหมากจะท าใหเรากลาแสดงออกมากขน สามารถอธบายดงภาพ ดงน

ภาพท 4.1 ตนทง 3 มสวนสมพนธหรอใกลเคยงกนมาก (ทมา : ศรเรอน แกวกงวาล. 2545 : 124)

85

ในทางตรงกนขามหากตวตนทงสามลกษณะนนไมสอดคลองกน กอาจท าใหบคคลนนเกดความขดแยงในใจ คบของใจ วตกกงวลสงและมปมดอย ซงจะสงผลตอบคลกภาพของบคคลนนดวย (วไลวรรณ ศรสงครามและคณะ. 2549 : 212) แสดงดงภาพ ดงน

ภาพท 4.2 ตนทง 3 มสวนสมพนธหรอใกลเคยงกนนอย (ทมา : ศรเรอน แกวกงวาล. 2545 : 124) ดงนน จงสรปไดวาบคคลทรบรตนตามทรบรไดสอดคลองกบตนตามความเปนจรง ซงมกจะมองเหนตนตามอดมคตทคอนขางเปนไปได เชน คนทพดไมเกงและยอมรบวาตนพดไมเกง ถาบคคลนนใฝฝนทจะเปนนกพดในอนาคตกจะใหเขาพฒนาศกยภาพทางการพดใหดขนตามอดมคตทคาดหวงได ท าใหการด าเนนชวตของบคคลผนนเปนไปอยางมความมงหวง กระตอรอรนและสมหวงอยเสมอ สวนบคคลซงสรางภาพของตนตามอดมคตหางไกลจากตนตามความเปนจรง มกประสบความผดหวงในตนเองและผอนเรอยไป ท าใหมองตนเองและผอนในแงลบ มเพอนนอย คบหาสมาคมกบผอนไดยาก 2. การวเคราะหพฤตกรรมและอารมณบคคลโดยอาศยทฤษฎทางจตวทยา การศกษาพฤตกรรมและอารมณทแสดงออกมาจะชวยท าใหบคคลรจกและเขาใจตนเอง และสามารถใชเปนแนวทางในการปรบปรงหรอเปลยนแปลงพฤตกรรมไดอยางเหมาะสม ซงมทฤษฎทางจตวทยาทวเคราะหพฤตกรรมและอารมณทบคคลแสดงออกทนาสนใจอย 2 ทฤษฎ คอ ทฤษฎหนาตางโจฮาร (The Johari’s Window) และทฤษฎการวเคราะหปฏสมพนธระหวางบคคล (Transactional Analysis) ซงมรายละเอยด ดงน

86

2.1 ทฤษฎหนาตางโจฮาร (The Johari’s Window) ผพฒนาทฤษฎนคอ โจเซฟ ลฟท และแฮร องแฮม (Joseph Luft and Harry Ingham)

นกจตวทยาชาวอเมรกน ไดเสนอทฤษฎนเปนครงแรกในป ค.ศ. 1955 โดยใชชอวาหนาตางโจฮาร : แบบลายเสนของการตดตอสมพนธระหวางบคคล (The Johari-Window : graphic Model of Awareness in Interpersonal Relation) เพอใชเปนแบบแผนสงเกตพฤตกรรมของบคคลเมออยรวมกนในสงคม และเพอใหเขาใจสมพนธภาพทเกดขนระหวางบคคลในลกษณะทรตว รปแบบของพฤตกรรมของบคคล มดงน (ถวล ธาราโภชน และคณะ. 2546 : 149)

เราร เราไมร

คนอน

ร

เปดเผย (Open area)

จดบอด (Blind area)

คนอน

ไมร

ซอนเรน (Hidden area)

มดมน (Unknown area)

ภาพท 4.3 แสดงหนาตางหวใจของโจฮาร (ทมา : Richard West, Lynn H. Turner. 2009 : 275) จากภาพท 4.3 ซงเปนรปหนาตาง 4 บานนน ลฟทและองแฮม ไดสรปวาบคคลทกคนจะมพฤตกรรมอย 4 แบบดวยกน ซงอยตามบรเวณหนาตางทง 4 บาน บางทกเรยกวา “หนาตางหวใจ” พฤตกรรมดงกลาวมรายละเอยดดงน คอ บรเวณเปดเผย (Open area) หมายถง บรเวณพฤตกรรมภายนอกทไดแสดงออกอยางเปดเผย เปนพฤตกรรมเจตนาทบคคลแสดงออกแลวรวาตนเองแสดงพฤตกรรมอะไร มจดมงหมายอยางไรใหบคคลอนรบรพฤตกรรมและเจตนาของเรา ในขณะเดยวกนเรากรบรพฤตกรรมและเจตนาของผอนดวย ถาหากบคคลมความสนทสนมกนมากขน บรเวณจะเปดกวางขน หมายถงบคคลจะมปฏกรยาโตตอบตอกนและมการเปดเผยจรงใจตอกนมากขน บรเวณจดบอด (Blind area) หมายถง บรเวณทพฤตกรรมทตนแสดงออกโดยไมรตว ไมมจดมงหมาย และไมมเจตนาทจะแสดงออกไป แตบคคลอนสามารถสงเกตเหนได การทบางคนพดหรอ

87

แสดงการกระท าบางอยางโดยไมรตวจะท าใหเสยบคลกภาพ อาจท าใหคนอนเบอหนายและไมพอใจได บรเวณซอนเรน (Hidden area) หมายถง บรเวณทมพฤตกรรมลกลบ เปนพฤตกรรมหรอความรสกนกคดบางอยางทบคคลเกบซอนไวในใจไมเปดเผยใหผอนร ตนเองเทานนทร เชน ความรสกไมดตอคนอน พฤตกรรมในสวนนมกจะเปนพฤตกรรมภายใน ไดแก ความจ า การรบร ความคด บคคลจะไมแสดงพฤตกรรมดงกลาวออกมา เพราะตองการปดบง แตอาจจะแสดงพฤตกรรมอยางอนกลบเกลอน บรเวณมดมน (Unknown area) หมายถง บรเวณทพฤตกรรมหรอความรสกบางอยางทบคคลแสดงออกโดยไมรตว ตนเองไมเคยรไมเคยเขาใจมากอน และบคคลอนไมเคยรไมเคยสนใจมากอนเชนกน พฤตกรรมในสวนนจะเกดขนเมอมเหตการณบางอยางท าใหเกดพฤตกรรมนขนมาได เชน บคคลบางคนมกรยามารยาทเรยบรอย สภาพเรยบรอย สขม เยอกเยน แตเมอตกอยในสถานการณคบขน พฤตกรรมกาวราวเพอเอาชนะคตอสจงเกดขน จากแนวคดของทฤษฎหนาตางโจฮารดงกลาว จะเหนไดวาการทบคคลจะรจกและมองเหนตนเองตลอดจนเขาใจตนเองใหไดมากขนนน บคคลจ าเปนตองหาวธการทจะลดพฤตกรรมและความ รสกนกคดในสวนท 2 ของหนาตาง คอ บรเวณจดบอดใหเหลอนอยลงหรอหากเปนไปไดกใหหมดไป ทงนเพราะพฤตกรรมทท าใหเกดผลดตอตวเอง ดงนน หากบคคลไดด าเนนการปรบปรงแกไขหรองดเวนแสดงพฤตกรรมนน ๆ การลดบรเวณของหนาตางสวนน ยอมสงผลใหบรเวณของหนาตางสวนท 1 ซงไดแกบรเวณเปดเผยกวางมากขน นนคอ บคคลสามารถจะรจกและมองเหนตนเองอยางมากขน ซงการทบคคลรตวและเขาใจวาสงทตนเองคดหรอท าอยนน คออะไร มเปาหมายหรอวตถประสงคใดจงคดหรอท าเชนนน ยอมเปนการงายตอการประเมนผลดและผลเสยของความคดและการกระท าใหเปนไปอยางถกตองเหมาะสมตอสภาพการณตางๆ ซงจะสงผลใหบคคลสามารถปรบตวและด าเนนชวตไดอยางเปนสข

2.2 ทฤษฎการวเคราะหปฏสมพนธระหวางบคคล (Transactional Analysis) เรามกจะไดยนเสมอถงค ากลาวทวา ปญหาของมตรภาพมสาเหตทส าคญประการหนงกคอ “ความคดเหนหรอทศนะไปกนไมได” ดงนนทศนะทแตละคนจะยดถอจงเปนสงส าคญในการตดตอสมพนธระหวางกน นกจตวทยาทมความเชอวาสมพนธภาพระหวางบคคลจะเปนไปในรปใดนน สวนหนงขนอยกบทศนะทบคคลนนมตอตนเองและตอบคคลอน ซงนกจตวทยาทมความเชอเชนนกคอนกจตวทยาทศกษาวเคราะหการตดตอสมพนธระหวางบคคล (Transactional : T.A) นกจตวทยาทมชอเสยงในการพฒนาการตดตอสมพนธระหวางบคคลกคอ อรค เบรน (Eric Bern) ทฤษฎนไดรบความนยมและนาสนใจของบคคลในวงการตาง ๆ อยางมากมาย ไมเฉพาะแตนกจตวทยาเทานน เพราะทฤษฎการวเคราะหการสอสารสมพนธระหวางบคคลเปนวธการอยางหนง

88

ทางจตวทยาทชวยใหบคคลเขาใจตนเอง การศกษาบคลกภาพสามารถพจารณาไดจากพฤตกรรมการแสดงออก ทงค าพด ทาทาง น าเสยง สหนา การเคลอนไหวของรางกาย ฯลฯ ลกษณะการแสดงออกเหลานจะสะทอนใหเหนบคลกภาพของบคคล ท าใหสามารถเปลยนแปลง ปรบปรงบคลกภาพของตนเองไดอยางมเหตผล ชวยในการปรบตว ท าใหการตดตอสอสารกบบคคลอนเปนไปในลกษณะทกอใหเกดความเขาใจและเกดสมพนธภาพทดตอกน (ธรวฒ บณยโสภณ และ สภททา ปณฑะแพทย. 2550 : 45)

อรค เบรน (Eric Berne) เชอวาบคลกภาพของบคคลประกอบขนดวยสวนทเรยกวา “สภาวะ(state)” และในตวบคคลหนงจะมสภาวะอยดวยกน 3 สวน คอ สภาวะเดก สภาวะผใหญและสภาวะ พอแม บคคลแตละคนจะมลกษณะการแสดงออกทง 3 สภาวะรวมกน แตจะมสภาวะใดมากนอยหรอแสดงออกในสถานการณใดยอมแตกตางกนไปในแตละบคคล ดงน (ปราณ รามสตร และจ ารส ดวงสวรรณ. 2555 : 44-45)

2.2.1 สภาวะความเปนพอแม (Parent ego state : P) เปนบคลกภาพทไดรบการถายทอดมาจากพอแมหรอผปกครอง ซงมการแสดง

ออกมาใน 2 ลกษณะ คอ 2.2.1.1 สภาวะความเปนพอแมทควบคม เจาระเบยบ (Critical parent : CP) การแสดงออกจะเปนไปในลกษณะใชอ านาจสงการ เขมงวด จกจก จจ วพากษวจารณ

สวนดของ CP (CP+) คอ สวนทเขมแขง มความคดเหนเปนของตนเอง วพากษ วจารณผอนในทางสรางสรรคเพอใหเกดการเปลยนแปลง เชน ครวาถาหนวาดรปนกเพม ภาพนจะยงดสมบรณแบบขนนะคะ สวนเสยของ CP (CP-) คอ สวนทวพากษวจารณ นนทาวาราย ลบหลผอนท าใหผอนรสกต าตอย เชน คณสมศกด งานงาย ๆ แคน คณยงท าไมได แลวคณจะมปญญาไปท างานอยางอนไดอยางไร

2.2.1.2 สภาวะความเปนพอแมทมความเมตตากรณา (Nurturing parent : NP) การแสดงออกจะเปนไปในลกษณะหวงใย หวงด เอาใจใส ปกปองคมครอง ชวยเหลอ

สวนดของ NP (NP+) คอ สวนทแสดงออกถงความหวงใยผอนอยางแทจรง มความเมตตารกใคร มความจรงใจในการชวยเหลอ

สวนเสยของ NP (NP-) คอ สวนทแสดงออกถงการชวยเหลอทหวงผลตอบแทน 2.2.2 สภาวะความเปนผใหญ (Adult ego state : A) เปนลกษณะบคลกภาพของบคคลททางานโดยใชหลกแหงเหตผล มสตปญญา

ในการพจารณาสงตาง ๆ โดยพจารณาตามสภาพขอเทจจรงเทานน จะไมค านงถงความรสกและไมมอารมณเขามาเกยวของ สวนนจะทางานคลายเครองคอมพวเตอร ทพยายามรวมรวมขอมล ตรวจสอบ

89

ขอมล และประมวลผล โดยอาศยขอเทจจรงเทานน ดงนนเมอเผชญกบปญหาอะไรกตาม บคคลทมลกษณะทเปนผใหญ มกจะตงคาถามวา “อะไร” “ท าไม” “อยางไร” “เพราะอะไร” แลวตรวจสอบขอมลดวยสภาพของขอเทจจรง แลวจะหาวธการแกปญหานนตอไป

2.2.3 สภาวะความเปนเดก (Child ego state : C) เปนลกษณะบคลกภาพทแสดงออกถงความรสกแทจรงทตนมอย เชน ดใจก

รองเสยงดง เสยใจกรองไห เปนสวนทแสดงออกอยางธรรมชาตถงความตองการทแทจรงของตนเอง ไมวาจะเปนอารมณทางดานบวกหรอลบ ลกษณะทเปนเดกนจะมอยในตวของบคคลทกคน ไมวาบคคลนนจะมอายมากหรอนอยเพยงใด เพยงแตลกษณะสวนนจะมอยมากนอยตางกนในแตละบคคลและเมออายมากขน บคคลกจะไมแสดงออกถงลกษณะสวนนมากเหมอนกบวยเดก บคลกภาพในสวนทเปนเดกนสามารถแบงออกไดเปนลกษณะยอย ๆ อก 2 ลกษณะ คอ

2.2.3.1 ลกษณะทเปนเดกตามธรรมชาต (Natural child : NC) เปนสวนของบคลกภาพทยงไมไดขดเกลา จงเปนสวนทแสดงออกถงอารมณและความตองการทแทจรงของตนเองออกมาอยางโจงแจง สวนดของ NP (NP+) คอ ราเรง สดชน แจมใส สนกสนาน รสกผอนคลาย กระตอรอรนในการเรยนร เปดตวเองกบประสบการณใหม มองชวตไมนาเบอ ใชชวตประจ าวนอยางกระฉบกระเฉง สงแวดลอมและบคคลรอบขางนาสนใจ สวนเสยของ NP (NP-) คอ ลกษณะเลนไมเลก คอ หวงแตเลน ไมรบผดชอบ ตดอยกบความสนก รกสบาย ไมจรงจงกบงาน/ชวต ชอบเลนแผลง ๆ ชอบสนกบนความทกขผอน ไมรสกผด/ส านกผด

22.3.2 ลกษณะทเปนเดกไดรบการขดเกลา (Adapted child : AC) เปนสวนของบคลกภาพทพฒนาขน เพราะเดกมสมพนธภาพทดกบพอแมหรอผอบรมเลยงด ไดรบการสงสอน ควบคม ขดเกลาจากพอแมและจากบคคลตาง ๆ ทมอทธพลตอตวเดก ท าใหบคคลพฒนาบคลกภาพในสวนของการเชอฟง ยอมท าตาม พงพาผอนขนมา สวนดของ AP (AP+) คอ เชอฟง ใหความเคารพเชอถอผอน ยอมรบในบทบาทผน าของผอนได ออนนอมถอมตน ไมฝาฝนทาทายกฎเกณฑทางสงคม ปฏบตตามขอตกลงของกลม ท าตามค ามนสญญา พงพง (Depend) ผทตนเองไววางใจ ออนนอมถอมตน สวนเสยของ AP (AP-) คอ เมอตองยอมท าตามผอน กจะเกบความรสกตนเองไว มลกษณะยอมแบบจ านน หากเปนในขนรนแรงกมกมอาการซมเศรา คร าครวญ ชอบสงสารตวเอง ไมอยากตอส ชอบพงพงตดพนกบผอนแบบไมโต ชอบท าตวใหผอนปกปองชวยเหลอและไมพงตนเอง รปแบบการสอสารสมพนธระหวางบคคล

90

การสอสารสมพนธระหวางบคคล ชวยใหเราสามารถวเคราะหบคลกภาพของบคคลได โดยสงเกตจากค าพดทบคคลนนใชสอสาร ตลอดจนทาทางตาง ๆ ทแสดงออกมา รปแบบของการสอสารสมพนธระหวางบคคลสามารถแบงออกไดเปน 3 รปแบบ ดงน รปแบบท 1 การสอสารสมพนธทสอดคลองกน (Complementary transactions) การสอสารสมพนธแบบนจะมลกษณะถอยทถอยอาศยกน ผสอสารคาดหวงวาจะไดรบการตอบสนองจากบคคลทตนสอสารอยางไร ซงกไดรบการตอบสนองตามคาดหมายไมขดแยงกน ถาวเคราะหจากทศทาง (Vector) ของการสอสาร ลกศรจะไมตดขามกน ลกศรจะขนานกนไป การสอสารสมพนธแบบนไมสงผลลบทางดานสมพนธภาพ ท าใหสอสารกนไปไดเรอย ๆ ดงตวอยาง เจานาย ลกนอง

ภาพท 4.4 รปแบบการสอสารสมพนธทสอดคลองกน

รปแบบท 2 การสอสารสมพนธทขดแยงกน (Crossed transactions) เปนการสอสารสมพนธแบบนจะกอใหเกดสมพนธภาพทางดานลบ เกดการขดแยงกนขน มกท าใหการสอสารสมพนธตองหยดชะงก ไมสามารถด าเนนตอไปไดหรอไดเพยงชวงสน ๆ เพราะผสอสารสมพนธไมไดรบการตอบสนองจากบคคลทตนมปฏสมพนธดวยดงทคาดหมายไว ถาวเคราะหจากทศทาง (vector) ของการตดตอ ลกศรจะตดขามกน ดงตวอยาง วน พลอย

P

C

A

P

A

C

เจานาย : วนนสงรายงานการ ประชมใหผมดวยนะครบ ลกนอง : ไดครบ

P

C

A

P

A

C

วน : วนนเธอแตงตวสวยจง จะไปไหนเหรอ พลอย : จะไปไหน เธอกไมตองมายง

91

ภาพท 4.5 รปแบบการสอสารสมพนธทขดแยงกน

รปแบบท 3 การสอสารสมพนธทซอนเรน (Ulterior transactions) เปนลกษณะของการสอสารสมพนธทผสอสารใชวาจาหรอแสดงพฤตกรรมทสงเกตเหนได (Overt message) อยางหนง แตความตองการทแทจรงเคลอบแฝงไว (Over message) เปนอกอยางหนง สามารถวเคราะหไดโดยสงเกตจากทาทางและพฤตกรรมอน ๆ ทแสดงออกมา ซงจะไมสอดคลองกบวาจาทสอสารออกมา พฤตกรรมตาง ๆ ทใชประกอบการสงเกต เชน น าเสยง ค าพดทเลอกใช สรรพนามทใช การพลงปาก การแสดงออกทางสหนา การแสดงออกทางดานรางกาย เชน ยกไหล การใชมอประกอบค าพด ฯลฯ ดงตวอยาง นด หนอย

ภาพท 4.6 รปแบบการสอสารสมพนธทซอนเรน

2.3 จดยนแหงชวต (Life position) จดยนแหงชวต (Life position) เปนความเขาใจเกยวกบตนเอง การรจกตนเอง ความรสกทบคคลมตอตนเองและผอน จะสะทอนใหเหนจากการเลอกจดยนหรอต าแหนงของชวตในแตละบคคล ซงการเลอกจดยนนมพนฐานมาจากผลของการเขาใจตนเองและสภาพแวดลอมตงแตเรายงเปนเดก ซงอรค เบรน ไดอธบายวาเมอบคคลเผชญปญหา การตดสนใจตอบสนองตอปญหานน ๆ ดวยวธการตาง ๆ ทแตกตางกนออกไป ซงขนอยกบจดยนแหงชวตทแตละบคคลรสกตอตวเองและผอน นอกจากนการสอสารสมพนธระหวางบคคลจะเปนไปในรปแบบใด สวนหนงกขนอยกบจดยนแหงชวตของบคคลนน จดยนแหงชวตแบงออกไดเปน 4 ประเภท ดงน (สมร แสงอรณ. 2550 : 89) ประเภทท 1 ฉนด คณด (I’m O. K. You’re O.K.)

P

C

A

P

A

C

นด (เสนทบ): เธอซอโทรศพทใหมเหรอ รนใหมซะดวย ราคาเทาไหร นด (เสนประ) : เอาเงนทไหนมาซอ ขโมย มาแนๆ หนอย : กไมแพงมาก (ท าหนางอ)

92

เปนจดยนของผชนะ (Winner) หมายถง การพดหรอแสดงออกมาครงใด จะท าใหผอนและตนเองมความสข เปนทศนะแหงความสรางสรรค บคคลทมทศนะนจะเจรญมาจากการเลยงดมาและสภาพแวดลอมทไดรบความเอาใจใสทางบวก เมอเขาท าผดพลาดจะไมรสกเสยก าลงใจ จะแกไขใหมใหดได โดยอยบนเหตผลและตระหนกรวา “ฉนผดไปแลวกจรง แตกไมเหนเปนอะไร ไมมอะไรในโลกนสายเกนไปทจะเรยนรและแกไข”

ประเภทท 2 ฉนด คณดอย (I’m O.K. You’re not O.K.) เปนจดยนของผขจด (Sulk) หมายถง การพดหรอแสดงออกใหเหนวาตนเองด อยเหนอกวาและถกตองเสมอ ท าใหผอนต าตอย เกดความไมสบายใจไรคา ทศนะนเกดจากประสบการณในวยเดกทไดรบการกระทบกระเทอนทงทางกายและใจ ถกทอดทง ถกทารณท ารายจากคนใกลชด ไดรบความเอาใจใสทางลบ ถกดดา ต าหน จงท าใหไมแยแสหรอสนใจกบ เหตการณใด ๆ เพราะคดวาสงทเกดขนมากอนจะเกดอกจงไมมความวตก และมองวาสงทตนท าทงหมดถกตอง คนอนเทานนทท าผด เพราะเขาตองดนรนตอสเพอการไดมาซงสงทเขามงหวงมาตลอดเวลานนเอง พวกนจงมกจะส าคญตนและท าตวเปน “น าลนแกว”

ประเภทท 3 ฉนดอย คณด (I’m not O.K. You’re O.K.) เปนจดยนของผหลกหน (Jerk) เปนการแสดงออกหรอพดอยางต าตอยดอยคา เปนฝายผด ฟงดเหมอนถอมตว ทศนะนเกดจากวยเดกไดรบการชวยเหลอจากบคคลอนตลอดเวลา จงคดวาคนอนนนแหละด และตนไมดไรความสามารถ บคคลจะจดจ าค าพดจากบคคลรอบขาง ท าใหเกดความรสกทอแท เชน “เธอนขเกยจเหมอนพอ” “เธอนใจด าจรง ๆ” และถาเขาไมไดเปนเชนนนมากอนเขากจะเปนจรงในทสด แตอยางไรกตามทศนะดงกลาวอาจเปลยนแปลงไดถาขอมลทเขารบในปจจบนมการเปลยนไปจากขอมลในวยเดก ซงเปนไดทงในทางดหรอไมด และถาเปนในทศทางทไมดจะท าใหเกดจดยนแหงชวตใหมขนมา คอ ฉนดอย – คณดอย

ประเภทท 4 ฉนดอย คณดอย (I’m not O.K. You’re not O.K.) เปนจดยนแหงชวตของผแพ (Loser) บคคลจะพดหรอแสดงออกมาโดยท าใหทงตวเองและคนรอบขางรสกไมด ผพดจะเปนบคคลทมองโลกในแงราย เปนคนไมมความสข ทศนะนเกดจากการทบคคลสญเสยความเอาใจใสทเขาไมไดรบมาอยางตอเนอง เลยสรปวาคนอนกเปนเชนเขา จงเกดความผดหวง ทอแท ไรทพง อะไร ๆ กไมดไปเสยทกอยาง ไมมใครชวยเขาได และทกคนกไมดเชนเขาเหมอนกน จงกลาวไดวาแนวคด “จดยนของชวต” (Life Position) ท าใหบคคลมความคดเชอมโยงระหวางการรบรตนเองและรบรผอน การแสดงออกของบคคลกจะเปนไปตามความคดทตนไดมการเปรยบเทยบไว การเปรยบเทยบการแสดงออกในลกษณะตางๆ เหลานท าใหเกดเปนเจตคตสวนตนและแนวโนมทจะแสดงออกพฤตกรรมเมอมโอกาส ดงนน การทบคคลรจกและเขาใจตนเอง รวมทง

93

ความรสกนกคดทบคคลมตอตนเอง และผอนจะสะทอนใหเหนจากการเชอมโยงความคดระหวางเรากบบคคลอน 3. การวเคราะหจตทางพทธศาสนา ธรรมทจะท าใหเกดความเขาใจลกษณะเฉพาะตวของบคคล หรอพนฐานความประพฤตของคน ซงพระพทธเจาใชวธวเคราะหจตของสาวกและผทพระองคทรงสงสอน เพอเลอกวธสงสอนชแนะใหเหมาะสมกบลกษณะของบคคลโดยทรงเพงจต (พนฐานความประพฤต) ไดแก (อนสร จนทพนธ ,และบญชย โกศลธนากล. 2546 : 24) 3.1 การวเคราะหบคคลตามหลกพทธศาสนา ไดแก หลกธรรมทเรยกวา “จรยา 6” หรอ “จรต” หมายถง ลกษณะการแสดงออกทางความประพฤตของบคคล ซงเปนแบบของพฤตกรรมทบคคลนนแสดงออกอยเปนประจ า จนเปนลกษณะนสย ไดแก

3.1.1 ราคจรต คอ ผมปกตนสยหนกไปทางราคะ รกสวยรกงาม ละมนละไม ชอบสงทสวย ๆ เสยงเพราะ ๆ กลนหอม ๆ รสอรอย ๆ สมผสทนมละมน และจตใจจะยดเกาะกบสงเหลานนไดเปนเวลานาน ๆ

3.1.2 โทสจรต คอ ผมปกตนสยหนกไปทางโทสะ ใจรอน ววาม หงดหงดงาย อารมณรนแรง โผงผาง เจาอารมณ

3.1.3 โมหจรต คอ ผมปกตนสยหนกไปทางโมหะ โงเขลา เซองซม เชอคนงาย งมงาย ขาดเหตผล มองอะไรไมทะลปรโปรง

3.1.4 วตกจรต คอ ผมปกตนสยหนกไปทางฟงซาน คดเรองนทเรองนนท เปลยนไปเปลยนมา ไมสามารถยดเกาะกบเรองใดเรองหนงไดนาน ๆ วตก แปลวาการยกจตขนสอารมณ หรอการเพงจตสความคดในเรองตาง ๆ ไมไดหมายถงความกงวลใจ วตกจรตจงหมายถง ผทเดยวยกจตสเรองโนน เดยวยกจตสเรองน ไมตงมน ไมมนคงนนเอง

3.1.5 ศรทธาจรตหรอสทธาจรต คอ ผมปกตนสยหนกไปทางศรทธา เชอ เลอมใสไดงาย ซงถาเลอมใสในสงทถกกยอมเปนคณ แตถาไปเลอมใสในสงทผดกยอมเปนโทษตางจากโมหจรตตรงทโมหจรตนนเชอแบบเซองซม สวนศรทธาจรตนนเชอดวยความเลอมใส เบกบานใจ

3.1.6 ญาณจรตหรอพทธจรต คอ ผมปกตนสยหนกไปทางชอบคด พจารณาดวยเหตผลอยางลกซง ชอบใชปญญาพจารณาตามความเปนจรง ไมเชออะไรโดยไมมเหตผล 3.2 ความเขาใจตนเองโดยใชหลกการเฝาตดตามใจตนเองตามหลกพทธศาสนา ซงมขนตอนดงตอไปน (มาลณ จโฑปะมา. 2549 : 35) 3.2.1 การเฝาด คอ การเฝาดใจหรอความคดของตนเอง โดยใชสต ความระลกได ความรตวเปนเครองมอในการเฝาด เพอใหรเทาทนอารมณตาง ๆ ทเกดขน เราตองเรมตงใจเฝาดตวเองกนจรงๆ ไมไดดดวยตาทงสองตา เพราะมนเปนตานอกเอาไวดสงทอยภายนอกตว จะดขางใน

94

ตองใชตาใน คอ สต ความระลกรตว ในทางพทธศาสนาถอวา สตซงไดแก ความระลกรนนมความส าคญอยางมากในการทจะเฝาดและควบคมจตใจของมนษย 3.2.2 การเฝาตาม คอ การเฝาตามอารมณ โดยไมบงคบหรอขมใจไมใหคด แตคอยตามวาคดอะไร เพอสบสาวใหรวาเปนประเดนเฝาตามอารมณ อารมณและความคดเกดขนไดอยางไร สงทงปวงเกดขนแตเหต เมอเหตดบท าใหทกสงทกอยางกดบ ไมมอะไรเกดขนโดยไมมตนก าเนด เมอมเพลงเกดขนกตองมตนเพลง มเสยงเกดขนกมตนเสยง อารมณของคนเรากเหมอนกน ไมมอารมณใดเกดขนโดยไมมตนก าเนดอารมณ ปจจยการเกดอารมณม 2 ประการคอ 3.2.2.1 การกระทบ หมายถง การมาสมผสกนของสงทมากระทบกบสงทรบกระทบของคนเรา คอ ห ตา จมก ลน กาย ใจ สงทมากระทบ คอ รป รส กลน เสยง สมผส และธรรมารมณ (สงทผดขนในใจ) เชน ประสบการณความนกคด การกระทบจะเกดขนเปนค ๆ โดยเกดผลเปนการรบรขนมา เชน เสยงกระทบหเกดการรบรวาไดยน รปกระทบตาเกดการรบรวาไดเหน 3.2.2.2 การปรงแตง โดยปกตทกสงทกอยางในโลกน ลวนแตมสภาพความเปนจรงตามธรรมชาตประจ าตวอยแลว เชน เพชรทเจยรนยแลวมสภาพสะทอนแสงไดมาก สวนใครจะชอบหรอไมชอบอยทการปรงแตง เชน รปรางของนางสาวสมศร บางคนอาจเหนวา โอโฮ อวนอยางกบหม หรออาจเหนวาสมบรณสงา มราศเหลอเกน กแลวแตการปรงแตงนนเอง ยงมการปรงแตงมากเทาไร กยงมองไมเหนความเปนจรงยงขน 3.2.3 การฝกฝน คอ การฝกใจตนเองใหอยเหนออารมณและความคด โดยปฏบตตนดวยการใชวธคมการคกคามของอารมณ โดยการฝกหดจต สรางปอมปราการในจตใจ สรางความมนคงใหแขงแกรง โดยอาศยการยกระดบจตใจ ดงน 3.2.3.1 ฝกฝนจตใจเปนผให (ทาน) ไดแก ใหทานสงของ ใหอภย ใหความร ใหค า แนะน าแกผอน 3.2.3.2 ฝกฝนทจะควบคมจตใจตนเอง (ศล) ใหเปนผมจตใจด สะอาด แจมใส จรงใจ มมตรไมตรตอผอน โดยใชศล 5 เปนเครองมอฝกควบคมจตใจตนเอง เมอมทานเปนพนฐานจตใจจะเรมละเอยดออน จนสามารถทจะท าความเขาใจศลไดเปนอยางด “ศล” เทานนทจะชวยขจด ชวยชะลางความสกปรกจากนสย ชอบนกถงแตเรองของผลประโยชนเขาตว มาเปนจตใจทสะอาดแจมใส มมตรไมตรตอเพอนมนษยจากใจจรง พรอมทจะใหอภยชวยเหลอเกอกลโดยไมหวงสงใดตอบแทน แตกลบจะไดสงตอบแทนทใหญหลวง และมคณคาสงสดสนองมาเองโดยอตโนมต นนกคอ ความแขงแกรง ความเบกบานของจตใจ อนเกดจากฐานหลกของเมตตาธรรมนนเอง

95

3.2.3.3 ฝกฝนความมนคงของจตใจ (ภาวนา) ไดแก การมจตใจทสงบ เยอกเยน ไมสบสน วนวาย ซงจะชวยใหสามารถรกษาตวและจตใจใหอยในระเบยบและด ารงชพไดอยางถกตอง เมอมศลคอยควบคมกาย วาจา ไมใหเผลอท าสงทผดปกต วธภาวนา คอ วธสงเกตจตใจตวเอง โดยใชสตพจารณาระลกรความเคลอนไหว ความคดอานและอารมณของจต การมองตนเองตามหลกพทธศาสนา จงเปนการพจารณาความเปนไปทงหลายภายในกายใหเขาใจอยางแจมชด พยายามท าจตใจใหสะอาด ปราศจากกเลส เพราะในการด าเนนชวตนน มนษยยอมสมผสกบสงตาง ๆ ในโลก ซงจะมสวนทเปนวตถมาเกาะตดตวเราและมสงทเปนนามธรรม ไดแก ความรสกนกคดตาง ๆ ทเราปรงแตงขนมาเปนโลภะ โทสะ โมหะ มาเกาะจตใจทกวน เรากตองช าระลางจตใจอยตลอดเวลา โดยการท าทาน รกษาศลและเจรญภาวนา ถาเราไมปฏบตสม าเสมอ กเลสกจะเกาะกนใจเราใหขนมวมากยงขน จนในทสดจตใจกจะมแตความสกปรก นาขยะแขยงมากยงขน มนษยทกคนจงควรจะมองตนเอง โดยใชตาใน คอ สต รเทาทนความทเกดขน ตงอยและดบไปของอารมณและกเลสตาง ๆ พยายามท าจนเกดความเคยชนเปนปกต แลวบคคลกจะพบความสขทแทจรง ความส าเรจในชวตไมวาจะเปนดานการศกษา ดานการงาน ดานครอบครว หรอดานอน ๆ มปจจยแหงความส าเรจทส าคญทสด คอความสามารถในการท าหนาทและมปฏสมพนธกบบคคลอนไดอยางเหมาะสม ซงจะเปนไปอยางมประสทธภาพไดนนจะตองเขาใจธรรมชาตของตนเองและผอนเปนอยางด วามลกษณะนสยพนฐานเปนอยางไร รจกขอด ขอจ ากดของกนและกน เพออยรวมกนอยางสรางสรรคในบทบาทของแตละคน ซงลวนเกยวของสมพนธกนในองคกรและสงคมประเทศชาต สวนองคความรดานจรตนน ชวยใหเขาใจธรรมชาตของตนเองและผอนไดอยางลกซง เพราะเปนเรองของบคลกภาพพนฐานตามทเปนจรงในปจจบน 4. การศกษาจากประวตและผลงานของบคคล การศกษาจากประวตและผลงานของบคคล เปนการชวยใหบคคลรจกและเขาใจตนเองไดดขนวธหนง ซงอาจศกษาไดจากแหลงขอมลดงน (สงวน สทธเลศอรณ. 2549 : 103-104) 4.1 พอแมและบรรพบรษ ลกษณะบางอยางของบคคลแตละคนนนไดรบการถายทอดมาจากพอแมและบรรพบรษ เชน โครงสรางรางกาย สผว สผม เปนตน การศกษาประวตในเรองนแมวาจะเกยวของกบพฤตกรรมทมผลตอมนษยสมพนธโดยทว ๆ ไปนอยทสด แตกใหประโยชนแกหญงชายทคดจะแตงงานกน

4.2 ลกษณะทางสรระและสขภาพจต สขภาพจตยอมมผลท าใหพฤตกรมเบยงเบนไปจากปกต

4.3 ล าดบทการเกด เชน การเปนลกคนหวป ลกคนกลาง ลกคนสดทองและลกคนเดยว บคคลเหลานยอมมพฤตกรรมตางกนและมผลในการปรบตว

96

4.4 ประสบการณและสงแวดลอม ประสบการณและสงแวดลอมเปนสงทมผลตอพฤตกรรมและบคลกภาพของบคคลเปนอยางยง ประสบการณและสงแวดลอมดงกลาว ไดแก

4.4.1 สภาพครอบครว หมายถง การอยรวมกนหรอการแยกกนอยของพอแม จากผลการ วจยจ านวนมากพบวาการแยกกนอยของพอแมมผลตอพฤตกรรมและบคลกภาพของบคคลเปนอยางยงโดยเฉพาะเดกทขาดพอจะพฒนาเปนคนกาวราว แสดงบทบาทไมเหมาะสม เปนตน

4.4.2 ความสมพนธระหวางพอแม ถาพอแมมความสมพนธทดตอกน กจะท าใหเดกเตบโตเปนผใหญทมความมนใจ กลาหาญ มองโลกในแงด ตรงกนขามกบเดกทพอแมมความขดแยง มกจะประพฤตผดกฎอยเสมอ

4.4.3 สภาพทางเศรษฐกจและสงคมของพอแม ถาพอแมมฐานะร ารวย มการศกษาด เดกกจะมความรสกภาคภมใจ มความมนใจ บางครงเดกจะเปนผใหญทหยงยโส ชอบดถกผอนทดอยกวาได สวนพอแมทมฐานะยากจนยอมสงผลใหเดกมปมดอย ขาดความมนใจในตวเอง และอจฉารษยาผอนได

4.4.4 การอบรมเลยงด การอบรมเลยงดทแตกตางกนท าใหบคคลมบคลกภาพตางกน เชน การอบรมทเขมงวด กวดขน เดกทเตบโตเปนผใหญจะดอดง กาวราว การอบรมเลยงดแบบตามใจ จะท าเดกเตบโตเปนผใหญทเอาแตใจตวเอง ไมเชอฟง สวนการอบรมทปลอยปละละเลยจะท าใหมองโลกในแงราย มอาการทางประสาท เปนตน

4.4.5 ประสบการณดานวฒนธรรมประเพณ วฒนธรรมประเพณทตางกนยอมท าใหบคคลมบคลกภาพและพฤตกรรมทตางกน เชน การแตงกาย เปนตน

4.4.6 ความส าเรจและความลมเหลว คนทไดรบประสบการณแหงความส าเรจยอมมความภาคภมและเชอมนในตวเอง ปรบตวไดด มอารมณแจมใส ตรงกนขามกบคนทไดรบความลมเหลวตลอดเวลายอมหมดก าลงใจ ทอแท หงดหงด

4.4.7 การยอมรบของสงคม สงคมในทนยอมครอบคลมตงแตสงคมในครอบครว โรงเรยน องคกรและสงคมทว ๆ ไป ถาบคคลไดรบการยกยองจากสงคมจะท าใหมความมนใจ ความภาคภมใจ มความสข แตบคคลทไมไดรบการยอมรบจากบคคลในสงคมดงกลาวจะมปญหาในการปรบตวเปนอยางมาก การศกษาประวตของบคคลจะทาใหเกดความเขาใจในบคคลนน เกดการยอมรบ เหนใจและใหอภยกนไดมากยงขน นอกจากนนสงทควรพจารณาอกสวนหนงของบคคลนนกคอ ผลงานของบคคล ผลงานเปนสงทเกดจากความสามารถ ความสนใจ และความถนดของบคคล บคคลยอมมความภาคภมใจตอผลงานนน ๆ ดงนนในการสนทนาหรออยรวมกน ถากลาวถงผลงานซงกนและกนกจะนามาซงความพงพอใจกนได

97

สรป การรวาตนคอใคร คอ การรจกตนเอง ซงหมายถงการทบคคลรบรสงตาง ๆ ทเกยวกบตนเองไวเปนความคดรวบยอดเกยวกบตน การรจกตนเองจ าเปนตองศกษา ส ารวจ ตรวจสอบใหครอบคลมทกดานทงในดานดและไมด สวนตวตนหรออตตา (Self) นนประกอบดวยสวนตาง ๆ ทรวมกนแสดงความเปนสถานภาพของบคคล ซงบคคลเหลานนจะรบรตนเองได และขณะเดยวกนผอนกไดรบรดวย ความรสกนกคดวาเปนตวเรา ของเรา ดวยเหตนเองคนทกคนจงม “ตวตนหรออตตา” ดวยกนทกคน ตางกนเพยงวาตวตนของใครจะไดรบการขดเกลาหรอยกระดบใหสงขน จนเขาใจธรรมชาตของทกสงในโลกมากกวากน การทจะรจกและเขาใจตนเองนน บคคลตองเขาใจโลกภายในของตนทเรยกวา “อตมโนทศน” ซงจะเปนตวก าหนดบคลกภาพของบคคลใหกระท าไปตามทตนรบร อตมโนทศนมโครงสราง 3 สวนดวยกนคอ ตนตามความเปนจรง (Real self) ตนตามการรบร (Perceived self) และตนตามอดมคต (Ideal self) ทงนหากอตมโนทศนทง 3 สวนมความสอดคลองกน นนแสดงวาบคคลผนนปรบตวไดด มโอกาสประสบความส าเรจสง มความสข หากอตมโนทศนทง 3 สวนไมคอยสอดคลองกน แสดงวาผนนปรบตวไดไมด นอกจากนนวธทจะท าใหรจกและเขาใจตนเองมอยหลายวธ ไดแก การวเคราะหความรสกนกคดเกยวกบตนเอง การวเคราะหพฤตกรรมและอารมณของบคคลโดยอาศยทฤษฎทางจตวทยา การวเคราะหจตทางพทธศาสนา และการศกษาจากประวตและผลงานของบคคล

98

ค าถามทายบท

99

จงตอบค าถามตอไปน 1. จงอธบายความหมายของการรจกและเขาใจตนเอง 2. จงบอกความส าคญของการเขาใจตนเอง 3. พนธกรรมและสงแวดลอมสงผลอยางไรตอการรจกและเขาใจตนเอง 4. การรจกตนเองตามแนวคดของคารล โรเจอรส ประกอบไปดวยอะไรบาง จงอธบาย 5. จงอธบายรปแบบของพฤตกรรมของบคคลตามทฤษฎหนาตางโจฮาร 6. “Ego state” คออะไร และมลกษณะอยางไร 7. รปแบบการสอสารสมพนธระหวางบคคล (Transactional Analysis : TA) มกรปแบบ

อะไรบาง จงอธบาย 8. จดยนแหงชวต (life positions) แบงออกเปนกประเภท อะไรบางและมลกษณะแตละ

ประเภทอยางไร 9. “จรยา 6” หรอ“จรต” หมายถงอะไร และมลกษณะอยางไร 10. การศกษาจากประวตและผลงานของบคคล ควรศกษาเรองอะไรบาง

100

101

เอกสารอางอง

กรมสขภาพจต. (2549). คณเขาใจผอนแคไหน. กรงเทพฯ : ส านกงานกจการโรงพมพองคการ สงเคราะหทหารผานศกษา. จารวรรณ สกลค. (2543). อทธพลของประสบการณในมหาวทยาลยตอความฉลาดทางอารมณ ของนสตมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. รายงานวจย. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศรนครนทร วโรฒ. ดรณ รองสวรรณ. (2545). ความฉลาดทางอารมณกบความสามารถทางสมองของนกเรยนชน ประถมศกษาปท 6 สงกดส านกงานการประถมศกษาจงหวดแพร. วทยานพนธศกษาศาสตร มหาบณฑต (การวดและประเมนผลการศกษา). เชยงใหม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย เชยงใหม. ถวล ธาราโภชน และศรณย ด ารสข. (2546). พฤตกรรมมนษยกบพฒนาตน. พมพครงท 4. กรงเทพฯ : บรษท อกษราพพฒน จ ากด. ธรวฒ บณยโสภณ และ สภททา ปณฑะแพทย. (2550). จตวทยาคณภาพอตสาหกรรม. กรงเทพฯ : มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลาพระนครเหนอ. ปราณ รามสตร และจ ารส ดวงสวรรณ. (2555). พฤตกรรมมนษยกบการพฒนาตน. พมพครงท 5. กรงเทพฯ: ชนะการพมพ. ประยร สยะใจ. (2556). ทฤษฎบคลกภาพ. กรงเทพฯ :โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

ปรชา วหคโต. (2546). “การเขาใจตนเอง” ในเอกสารการสอนชดวชาทกษะชวต เลมท 1 หนวยท 6 สาขาวชาศลปศาสตร มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช. นนทบร : ส านกพมพมหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

ปยะนาฏ สทธฤทธ. (2549). ปจจยเชงสาเหตทมผลตอการตระหนกรตนเองของนกเรยนชนมธยมศกษาปท 3 ในเขตพนทการศกษานครศรธรรมราช เขต 2. ปรญญานพนธ กศ.ม.

102

(การวจยและสถตทางการศกษา). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทร วโรฒ.

พรรณพมล หลอตระกล, พนม เกตมาน และ พรรณ แสงชโต. (2548). คมอส าหรบบคลากร สขภาพจตในการดแลชวยเหลอเดกทประสบภยพบต. กรงเทพฯ: เอกซปอรต อมปอรต แอนด ไอท. พมพกาข จนทนะโสตถ. (2550). ปจจยปองกนพฤตกรรมเสยงดานการเรยนของนกศกษาวทยาลย เทคนคราชบร. วทยานพนธศกษา ศศ.ม. (จตวทยาการแนะแนว). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร. ภทรา บญยโหตระ. (2542). บคลกภาพและการปรบตว. ก าแพงเพชร: สถาบนราชภฏก าแพงเพชร. มงคลวฒน ทวรกษากล. (2548). แรงจงใจใฝฤทธกบความฉลาดทางอารมณของผบรหารระดบตน

ของบรษทเอกชนในกรงเทพมหานคร. สารนพนธบรหารธรกจมหาบณฑต (การจดการ). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

มาลน จโฑปะมา. (2549). จตวทยาการปรบตว. บรรมย: คณะครศาสตร มหาวทยาลยราชภฏ บรรมย. วสกาล ญาณสาร. (2550). ผลของการปรกษาเชงจตวทยาแบบกลมตามแนวของ Trotzer ทมตอ การตระหนกรในตนเองและความหวงของเยาวชนในศนยฝกและอบรมเดกและเยาวชนเขต 7 จงหวดเชยงใหม. การคนควาแบบอสระ วท.ม. (จตวทยาการปรกษา). เชยงใหม : บณฑต วทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. วารณ คณธรรมสถาพร. (2545). ความสมพนธระหวางความฉลาดทางอารมณกบการปรบตวของ นกศกษามหาวทยาลยเชยงใหมชนปท 1. วทยานพนธ วท.ม. (จตวทยาการปรกษา). เชยงใหม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. วไลวรรณ ศรสงครามและคณะ. (2549). จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ : ทรปเพล กรป. ศกดไทย สรกจบวร. (2550, มถนายน-กนยายน). การรจกและเขาใจตนเอง : ฐานในการพฒนา ตนเองของผบรหารมออาชพ. วารสารบรหารการศกษา. 4(8): 31. ศรเรอน แกวกงวาล. (2545). ทฤษฎจตวทยาบคลกภาพ : รเขา รเรา. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ. สงวน สทธเลศอรณ. (2549). จตวทยาการเรยนการสอน. พมพครงท 2. กรงเทพฯ : โอเดยนสโตร. สมร แสงอรณ. (2550). จตวทยาบคลกภาพและการปรบตว. นครราชสมา : มหาวทยาลยราชภฏ นครราชสมา. อนสร จนทพนธ, และบญชย โกศลธนากล. (2546). จรต 6 ศาสตรในการอานใจคน. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง.

103

อมาพร ตรงคสมบต. (2544). สราง E.Q. ใหลกคณ. กรงเทพฯ: ซนตาการพมพ. Adele B, Lynn. (2005. THE EQ Difference : a powerful program for putting emotional intelligence to work. New York, NY : Amacom. Bradberry, Travis. & Greaves, Jean. (2005). The Emotional intelligence Quick Book : everything you need to know to put your EQ to work. New York : Simon & Schuster. Cameron, Kim S., and David A. Whetten. (2013). Organizational effectiveness: A comparison of multiple models. Academic Press. Covey. (2007). Cited in reece and Brandt. n.p. Daniel Goleman. (2006). Social Intelligence: The New Science of Social Relationships. Bantam Books. Fledman, R. S. (2002). Elements of psychology. New York: McGraw-Hill. Goleman, Daniel. (2007). The difference kinds of empathy. New York : Bantam Books. Richard West, Lynn H. Turner. (2009). Understanding Interpersonal Communication : Making Choices in Changing Times. 2nd. USA : Nelson Education, Ltd.