PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON BANJA LUKA

SEMINARSKI RAD

PREDMET: Makroekonomija

TEMA: Agregatna traznja i nacionalni dohodak

Profesor:

Student : Popović Deni januar 2015,Banja Luka

1. UVOD

Makroekonomska politika reguliše ekonomiju u državi . Tu politiku vodi državno rukovodstvo u svrhuzadovoljenja državnih potreba. Makroekonomska politika države reguliše monetarnu , fiskalnu ,kreditnu, carinsku i druge novčane politike. Zadatak makroekonomske politike jeste da osigura porastproduktivnosti privrede, da uravnoteži platni bilans države, da formira socijalnu sigurnost stanovnika iravnotežu ponude i potražnje robe i rada na tržištu. Državna regulativa ekonomskih odnosa imazadatak da donese stabilnu i efikasnu ekonomsku politiku koja će stanovništvu doneti prosperitet.

2. MAKROEKONOMIJA KAO CIJELINA

U makroekonomiji se bavimo ekonomijom kao cjelinom. Kada je u pitanju odnos ponude i tražnje, ovdje se ne bavimo tržištima pojedinačnih proizvoda, nego ukupnom ponudom na jednoj, i ukupnom tražnjom, na drugoj strani. Drugim riječima, u makroekonomiji se bavimo agregatnom ponudom i agregatnom tražnjom.

2.1. Makroekonomija se zapravo bavi:

1. ukupnim obimom proizvodnje dobara i usluga,

2. ukupnom tražnjom za ovim proizvodima i uslugama,

3. ukupnom zaposlenosti i nezaposlenosti,

4. opštim nivoima cijena,

5. platnim bilansom,

6. stopom ekonomskog rasta.

2.2. Ciljevi makroekonomije:

1. maksimalan rast proizvodnje,

2. ostvarenje pune zaposlenosti,

3. stabilne cijene i

4. ravnoteža uvoza i izvoza.

3. MAKROEKONOMSKI AGREGATI

U okviru mikroekonomske analize upotrebljavali smo krivu ponude, krivu tražnje, kako bi odredili (analizirali) cijene i količine pojedinačnih proizvoda.

Makroekonomski agregati su sve relevantne ekonomske veličine privrede jedne zemlje u kojima suzbirno, odnosno agregatno izraženi njeni resursi i rezultati. Resursi su svi činioci koji se koriste da bise ostvarila ekonomska aktivnost, a rezultati su svi proizvodi i usluge koji nastaju ekonomskomaktivnošću i upotrebom resursa.

Makroekonomski agregati kao zbirni izraz ekonomskih resursa su: zaposlenost, odnosnonezaposlenost, proizvodni kapaciteti kojima raspolaže jedna ekonomija, raspoloživi prirodni resursi ,broj preduzeća koja ostvaruju ekonomske aktivnosti, broj domaćinstava koja preduzećima obezbedjujuradne resurse i od njih primaju novčane dohotke čijom upotrebom formiraju tražnju za njihoveproizvode i usluge.

Rezultate ekonomske aktivnosti jedne ekonomije čine proizvodi i usluge koji se nude na tržištu. Oni uzbirnom izrazu predstavljaju društveni proizvod ili nacionalni dohodak koji se u različitim ekonomijama različito nazivaju.

Društveni proizvod i nacionalni dohodak imaju svoje komponente, kao što su lična i javna potrošnja, akumulacija, investicije, izvoz...

Dakle, makroekonomski agregati predstavljaju ukupnost stanja i tokova (resursa i rezultata) u jednoj privredi i kao takvi glavni su predmet izučavanja makroekonomije.

Najvažniji makroekonomski agregati su oni kojima se sumiraju rezultati ekonomske aktivnosti. Dva medju njima su u najčešćoj upotrebi.

To su: bruto domaći I bruto nacionalni proizvod, često označavani u ekonomskoj literaturi skraćenicama GDP (gross domestic product) i GNP (gross national product).

3.1. Agregatna tražnja i ponuda

Agaregatna tražnja je tražnja svih dobara i usluga u određenoj ekonomiji za vrijeme od jedne godine. To je suma potrošnje gdje se sva dobra sabiraju (agregiraju) u jedno jedino dobro (AD) koje se onda, prema namjenama troše za zadovoljenje potreba stanovništva (C), za investicionu potrošnju u privredi (I), za potrošnju države (G) i neto izvoz (X-M).

Formula za izračunavanje agregatne tražnje je:

AD = C + I + G + (X - M)

Kriva agregatne tražnje pokazuje sve količine dobara koje su potrošači spremni da kupe po različitim cijenama.

Agregatna ponuda je ukupna vrijednost svih finalnih dobara usluga koje je privreda spremna da ponudi u određenom vremenu, uglavnom za godinu dana.

Kriva agregatne ponude pokazuje sve količine outputa koje su preduzeća spremna da isporuče po različitim cijenama (P).

Funkcija agregatne ponude je tako proizvodna funkcija:

AS = f (P,L,K,G.S,T).

4. AGREGATNA TRAŽNJA I NACIONALNI DOHODAK

Ukupna (godišnja) vrijednost proizvoda i usluga koju proizvedu preduzeća u jednoj zemlji predstavlja realni domaći društveni proizvod (Y) ili agregatni output (proizvod). On obuhvata usluge, potrošna i investiciona dobra.

Adam Smit, osnivač klasične ekonomske teorije, pošao je od pretpostavke o samoregulaciji tržišnog privrednog sistema:

1. Tražnja za potrošnim dobrima;2. Funkcija potrošnje i štednje.

Osnovni faktori potrošnje su:

1. raspoloživi dohodak domaćinstva,2. raspoloživa imovina kojom domaćinstvo raspolaže,3. visina kamatne stope,4. životna dob,5. procjene budućnosti.

Raspoloživi dohodak domaćinstva:

Bruto dohodak + transferni dohodak (npr. dječiji dodatak)= ukupan dohodak - direktni porezi (npr. porez na dohodak)= raspoloživi dohodak (za potrošnju ili štednju)

Postoje razlike u trošenju permanentnog i povremenog (tranzitnog) dohotka.

Osnovna karakteristika potrošnje permanentnog dohotka je da se radi o normalnom, odnosno planiranom nivou potrošnje, odnosno štednje.

Povremeni (transferni) dohodak, troši se na drugačiji način od permanentnog. Potrošnja ovog dohotka uglavnom nije u nekoj vezi sa potrošnjom permanentnog dohotka.

Imovina kojom domaćinstvo raspolaže.Domaćinstva približnog nivoa tekućih dohodaka, ali različitog bogatstva (visine imovine) različito će se ponašati u potrošnji.

Visina kamatne stope.Više kamate će uticati na porast štednje, odnosno na smanjenje potrošnje.

Životna dob je takođe jedan od uticajnih faktora potrošnje.

Procjene budućnosti. Očekivani rast cijena u budućnosti uticaće da se donese odluka da se više troši, a da se manje štedi. Pojava novih proizvoda može da utiče na porast potrošnje.

Funkcija potrošnje. Potrošnja je funkcija dohotka, odnosno potrošnja i štednja su u neposrednoj zavisnosti od visine dohotka:

C = f(Y).

To je takozvana hipoteza apsolutnog dohotka.

Prosječna potrošnja je pokazatelj učešća obima potrošnje u društvenom proizvodu.

Riječ je o graničnoj sklonosti ka potrošnji, odnosno prirastu potrošnje na jedinicu prirasta dohotka. Svaki porast dohotka (∆Y) dovodi do rasta potrošnje za iznos b x ∆Y , odnosno ∆C=b>∆Y, (b) je ∆C/∆Y.

4.1. Visina ravnotežnog dohotka I agregatna tražnja

Stanje ravnotežnog dohotka je dostignuto kada je agregatna tražnja jednaka agregatnoj ponudi.

Stanje ravnotežnog dohotka pokazuje krivu od 45°. Agregatna ponuda, odnosno visina nacionalnog dohotka (Y) u svakoj tački ove krive jednaka je iznosu tražnje za proizvodima, odnosno iznosu potrošnje (C). Suma faktorskih dohodaka jednaka je vrijednosti proizvodnje.

Ravnotežno stanje, odnosno ravnotežni nacionalni dohodak podrazumijeva puno korištenje faktora proizvodnje.

Visina ravnotežnog dohotka u privredi sa investicijama. Kako je kamata odlučujući faktor visine investicija, pretpostavimo da je fiksna.

U privredi bez investicija ukupna agregatna tražnja se odnosila samo na nivo potrošnje stanovništva (C). U privredi sa investicijama nivo agregatne tražnje se diže za iznos ostvarenih investicija, te je sada iznos agregatne ponude jednak zbiru ove dvije tražnje:

Y = C + I.

4.2. Multiplikator mjerenja

U prethodnoj analizi smo naučili da je ponuda determinisana tražnjom. Zavisno od nivoa tražnje formira se nivo ravnotežnog dohotka. Ako je agregatna tražnja manja od obima (moguće) agregatne ponude, ponuda će se smanjiti do nivoa uspostavljanja ravnotežnog dohotka.

Multiplikator predstavlja jedan od ključnih elemenata u sistemu Keynes -ove analize.

Multiplikator je mjera odnosa između promjena ravnote-žnog nacionalnog dohotka i autonomne potrošnje.

Autonomnost znači nezavisnost od stanja u ekonomiji, kada se nešto prihvata kao dato, odnosno kada brojni neekonomski (egzogeni) faktori djeluju na visinu odnosne varijable.

Ovdje se bavim investicijama i toj vrsti uticaja na rast društvenog proizvoda, odnosno ,investicionim multiplikatorom.

Prvi faktor od kog zavisi nivo multiplikacije je granična sklonost ka potrošnji (∆C/∆Y), odnosno granične sklonosti ka štednji (∆S/∆Y).

Iznos autonomne investicione tražnje je u našem primjeru 10 jedinica.

∆Y = I + ∆C.

Multiplikator javne potrošnje.

Država svojim porezima oduzima jedan dio dohodaka stanovništvu i privredi, čime smanjuje obim njihove tražnje. Nisu svi prikupljeni porezi prihodi države. Jedan dio poreza država vrati stanovništvu i privredi u formi raznih subvencija, dotacija i sl. To su transferna plaćanja.

Multiplikator spoljne trgovine.

Neto izvoz je razlika između izvoza (X) i uvoza (M) dobara i usluga (X-M).Ovo znači da prisustvo spoljne trgovine znači da se potrošnja u zemlji može razlikovati od obima njene proizvodnje

Multiplikator otvorene privrede.

Koeficijent otvorenosti privrede predstavlja odnos između zbira uvoza i izvoza u odnosu na društveni proizvod.

4.3. Bruto društveni proizvod i nacionalni dohodak

Nacionalni dohodak predstavlja ukupnu novostvorenu vrijednost u jednoj privredi u toku jedne godine.

U osnovi nacinalni dohodak se izračunava:

1.Vrijednosno, kao novčani izraz novostvorenih proizvoda i usluga. 2. Naturalno, kao materijalni izraz proizvoda i usluga stvorenih u toku jedne godine.

Pored toga nacionalni dohodak se izražava na dva način, i to:

1. Prvi kao, realni nacionalni dohodak,2. Drugi kao, nominalni nacionalni dohodak.

4.3.1. Realni nacionalni dohodak (proizvod) predstavlja novostvorenu vrijednost, ali u stalnim cijenama. Radi se o tekućem dohodku svedenom na jednu baznu godinu, odnosno preračunat na cijene iz tekuće izabrane bazne godine.

U ekonomijama izloženim većom ili čak razornom djelovanju inflacije nacijonalno bogastvo i stvarno napredovanje društva i privrede bolje se izražava preko realnog nacionalnog dohotka. On realnije izražava stvano novostvoreno bogastvo roba i usluga. (koje se stvarno raspoređuju preko ponude i tražnje na robnom tržištu kojim se stvarno zadovoljavaju potrebe društva.

4.3.2. Nominalni nacionalni dohodak je proizvod mase robe i usluga i cijena:

Ym = Q * P

pri čemu se može javiti slučaj da je nominalni nacionalni dohodak povećan, ali isključivo kao rezultat rasta cijena, dok je realno opao.

Takava privreda je ustvari u krizi i inflaciji, što vodi nestašicama proizvoda u ponudi, uz stalni rast cijena.

Nacionalni dohodak se stvara samo u sferi materijalne proizvodnje, ali realizacija nacijonalnog dohodka vrši se i u neproizvodnim privrednim djelatnostima – realizacijom roba i usluga.

Faktori koji djeluju na formiranje nacionalnog dohotka mogu se svrstati u dvije grupe:

1. Materijalni,2. Monetarno – financiski.

Materijalni u osnovi stvaraju realni dohodak, dok monetarno - financiski uglavnom preko realizacije i monetizacije (kroz i preko tržišta) omogućava stvarno trošenje nacionalnog dohodka.

Danas su sve države većinom više ili manje otvorene svjetskom tržištu što direktno dovodi do stalnog odliva, odnosno priliva dijela nacionalnog dohodka.

U slučaju kad država ima veći uvoz (M) od izvoza (X), dakle M > X, veći uvoz koriguje i dopunjava domaći raspoloživi nacionalni dohodak i njegovu raspodjelu. Na taj način imamo:

Ymd = Ym + (M – X).

Ovo ustvari predstavlja raspoloživi dohodak, koji može da se utroši u društvu.

Domaći nacionalni dohodak prestaje u modernim privredama da se javlje kao gornja granica raspodjele. Ta se granica proširuje uvoznim dijelom i unutrašnjim javnim dugom (koji prati inflatornu potrošnju i emisiju novca). Sada imamo kompletnu funkciju nacionalnog dohotka:

Yrd + M + D = C + I + G + X

Dakle, realni domaći nacionalni dohodak korigovan rastom cijena (i emisija novca koji to pokriva) i unutrašnjeg javnog duga.

Nacionalni dohodak se stvara u određenim granama i djelatnostima privrede. Međutim, stvaranje i prisvajanje nacionalnog dohodka po granama i oblastima se ne podudaraju. Na toj osnovi dolazi do međugranskog priliva dohotka, što se odnosi i na međunarodne odnose jedne zemlje. Stoga država nastoji da koriguje takvu raspodjelu preko određene politike cijena, ali preko politike oporezivanja i budžetskim intervencijam. Na taj način nastoji se svjesno društveno regulisati osnovna raspodjela dohotka, a ne popuštanju stihiji tržišta i inflaciji.

Raspodjela nacionalnog dohodka odvija se u dva pravca:

1. Međugranska međuregionalna raspodjela (kao rezultat odnosa cijena), što se tretira kao primarna raspodjela, i

2. Raspodjela na pojedine oblike i nosioce finalne potrošnje, preko formiranja finalne tržišne tražnje iz raspodjele nacionalnog dohodka.Raspodjela na oblike i nosioce konačne potrošnje svodi se na njihovo učešće u novoj raspodjeli nakon tržišnih realizacija proizvoda i stvaranja dohotka. Stoga se ovde radi o sekundarnoj raspodjeli dohotka.

Osnovna raspodjela nacionalnog dohotka vrši se na osnovne oblike agregane potrošnje:

1. Lična potrošnja (C)2. Neto investicije (I)3. Opšta i zajednička potrošnja (G)

dakle imamo sledeći odnos:

Y = C + I + G

Nacionalni dohodak se dijeli na potreban rad (neto lični dohodak) i višak vrijednosti. Neto lični dohoci nastali u materijalnoj proizvodnji su direktni izdaci ili troškovi, svi ostali lični dohoci su izvedeni iz preraspodjele nacionalnog dohotka.

Nacionalni dohodak predstavlja osnovni agregat na koji se zasniva raspodjela novčanih dohodaka koji odgovaraju novostvorenoj vrijednosti u toku jedne godine. Tako imo sledeće odnose:

DBP – MT = DP

DP – AM = ND

Na osnovu ovih odnosa vidimo da je lični dohodak izveden iz raspodjele nacionalnog dohotka. Oduzimanjem materijalnih troškova od bruto nacionalnog proizvoda dobija se društveni proizvod, od kojeg kad se oduzme amortizacija dobija nacionalni dohodak.

Per cepita nacionalni dohodak je iznos godišnjeg nacionalnog dohotka po glavi stanovnika. Što je on veći veće su i mogućnosti razvoja, veća sklonost štednji dohotka i mogućnosti investiranja tehnološkog procesa i restruktuiranja privrede.

Nominalni i realni dohodak i društveni proizvod

Nominalni nacionalni dohodak podijeljen indeksom cijena (odnosno izražen u stalnim cijenama izabrane bazne godine) javlja se kao realni dohodak. Iz njega je isključeno djelovanje cijena na visinu i kretanje nacionalnog dohotka. Prema tome imamo odnos:

Yr = Ym/P

pri čemu je P indeks cijena.

Nominalni nacionalni dohodak pod djelovanjem inflacije u privredama pogođenim visokom inflacijom najvećim dijelom je rezulta kretanja cijena. Međutim, realna potrošnja može se zadovoljiti samo preko realnih proizvoda i usluga a ne nominalnih.

Kao što treba razlikovati nominalni i realni nacionalni dohodak tako treba razlikovati i ostale oblike dohotka: nominalni i realni lični dohoci, državni izdaci, porezi, uvoz, izvoz i drugi makroagregati.

Nominalni i realni agregati su u dinamici kretanja i visini potpuno različiti. Dok nominalne investicije i lična potrošnja iz dohotka pokazuju visoke godišnje stope rasta, realna stopa je uglavnom negativna, što znači da realna i lična potrošnja i neto investicije naglo opadaju, a tako i opšta državna, javna potrošnja. Pri tome je i produktivnost rada negativna, što vodi stalnom padu nacionalnog dohotka i snižavanju nacionalnog bogatstva.

4.3.3. Faktori formiranja nacionalnog dohotka

Faktori Formiranja nacionalnog dohotka uglavnom se odnose na interne faktore u nacionalnoj ekonomiji. Sve faktore možemo podijeliti u sledeće grupe:

1. Institucionalne,2. Materijalne,3. Monetarno – financiske.

Institucionalni se odnose na karakter privrednog sistema, načine i oblike upravljanja kapitalom i u društvu, osigurani motivi razvoja, državna struktura i drugi.

Materijalni faktori se odnose na već dostignuti nivo materijalnog bogastva, produktivnosti rada, ekonomičnosti i rentabilnosti poslovanja, nivou tehnološkog progresa, naučnoistraživačkog rada, saobraćaja i energetike i slično.

4. ZAKLJUČAK

Na osnovu ovog izlaganja došli smo do veoma bitnih saznanja o makroekonomskim agregatima.

Ti makroekonomski agregati su:

Bruto društveni proizvod koji pokazuje novčanu vrijednost ukupnih dobara i usluga stvorenih u toku jedne godine.Ako se od bruto društvenog proizvoda (GNP) oduzme amotrizacija (Am) dobije se društveni proizvod (NNP) ili neto nacionalni proizvod.Nacionalni dohodak predstavlja ukupnu novostvorenu vrijednost u jednoj privredi u toku jedne godine.Realni nacionalni dohodak (proizvod) predstavlja novostvorenu vrijednost, ali u stalnim cijenama.Nominalni nacionalni dohodak je proizvod mase robe i usluga i cijena.Per cepita nacionalni dohodak je iznos godišnjeg nacionalnog dohotka po glavi stanovnika. Što je on veći veće su i mogućnosti razvoja, veća sklonost štednji dohotka i mogućnosti investiranja tehnološkog procesa i restruktuiranja privrede.

Utvrdili smo njihovo djelovanje i veliki značaj za privredne i društvene tokove zemlje u posmatranom periodu.Iz ove analize koju sam radio, proizilazi zaključak da šokovi na strani agregatne tražnje utiču na društveni proizvod u kratkom roku, ali ne i u dugom.

5. LITERATURA

Internet;

Makroekonomija,Oliver Blanchard, treće izdanje,2005. godina;

Politička ekonomija, Dr Bogdan Ilić, Dr Milan Tomić, Brčko, 2002. godina;

Makroekonomija, Mate Babić,trinaesto dopunjeno izdanje,Zagreb, 2003. godina.