Grote Katte

3 Redactioneel

4 Grote katten in NederlandDe lynx rukt op rond de Nedrlandse grens, maar is

Nederland niet veel te klein voor dergelijke roofdieren?

7 Ruimte voor de lynxDe meningen over de lynx zijn nogal verdeeld, maar wat

weten we nou eigenlijk over dit dier?

11 Missing lynxEen pleidooi voor volledig herstel van natuurlijke

ecosystemen, met een plaats voor de laatste schakels.

15 Afrikaanse ervaringen met grote kattenAls we grote katten willen toelaten in Nederland zijn de

Afrikaanse ervaringen met dergelijke dieren nuttig.

19 De Anatolische luipaard: mythe of niet?Er zijn tekenen dat de Anatolische luipaard zich

ophoudt in Turkije, maar zeker is het allerminst.

25 Nieuws

Omslagfoto: Ruud Lardinois

Foto rechts: Tom Bade

Ruimte voor de Lynx!?De media berichtten dit voorjaar dat er een Lynx (Lynx lynx) was gesigna-

leerd in Drenthe. Ook wordt er af en toe een waarneming van deze grote kat

geclaimd in Zuid-Limburg. Liefhebbers van toppredatoren hopen natuurlijk

op definitieve vestiging in onze land. Maar hoe reëel is dat en zijn ze wel-

kom?

Aaldrik Pot

Mei 2003. In Bialowieza, het uitgestrekte bos-gebied in het noordoosten van Polen, loopt deauteur een dagje mee met een Poolse onderzoe-ker [anek. Ianek speelt die dag voor vogelgids,maar zijn hart ligt bij de Lynx. Als hij eroververtelt, verschijnt er een lichtje in zijn ogen.Hij doet al tien jaar onderzoek naar deze grotekatten, zegt hij. En dan volgt een stortvloed aanontberingen die hij heeft moeten lijden tijdenshet veldwerk. Het werkt echter nogal aansteke-lijk, maar ik hoef nergens op te rekenen volgensJanek. Hij heeft nog maar twee keer in zijnleven een Lynx in het wild gezien. 'Je moet hetvooral van sporen hebben', is zijn ontnuchte-rende commentaar.

Op zich is het niet vreemd dat [anek het moetstellen met zo weinig live waarnemingen vanzijn onderzoeksobject. De Lynx, die ongeveer degrootte en het postuur heeft van het hondenrasboxer, leidt over het algemeen een verborgenbestaan. Bovendien hebben ze enorme territo-ria. In Midden-Europa beslaat het leefgebied vaneen mannetje tussen de 100 en 450 vierkantekilometer (10.000 tot 45.000 hectare).Vrouw-tjes kunnen met de helft toe. Een mannetje'bedient' dan ook vaak meerdere vrouwtjes. InNoord-Scandinavië en Siberië zijn de territoriasoms nog drie tot vier keer zo groot.

N UWE

Het is een misvatting dat de Lynx alleen voor-komt in bosrijke, heuvelachtige streken. InCentraal-Azië kan hij ook uit de voeten inspaarzaam beboomde semi-woestijnen. Ook inde meer toendra-achtige gebieden van Siberiëkomt hij voor. Feit blijft dat de Lynx in Midden-en Noordwest-Europa vooral dicht beboste enbergachtige gebieden verkiest boven de open

vlakte. Dat geldt ook voor de nauw verwanteIberische of Pardel Lynx die in Zuid-Spanjevoorkomt.

SluipmoordenaarAnders dan wolven rennen lynxen niet einde-loos achter hun prooien aan. Meestal beslui-pen ze hun prooi met veel geduld en doden

W s 4 9 7NUMMERo R N

~-------------------------------------------------------------------------, ~ou

het vervolgens met een krachtige en wurgendebeet in de hals. Als het dier aan de klauwen weette ontkomen, achtervolgt een Lynx haar prooihoogstens enkele tientallen meters. Het ree enjonge edelherten zijn voor de Lynx de belang-rijkste prooidieren. Daarnaast jagen ze ook opandere kleine hoefdieren zoals gems, rendieren muskusos. Ook haas en sneeuwhoen staanop het menu en daarmee heeft hij een redelijkgevarieerde prooikeuze. Dit in tegenstelling totde Iberische Lynx die vooral op konijnen jaagt.Als een Lynx een prooi heeft geslagen, eet hijdeze niet in een keer op. Hij begint bij het spier-

rijke vlees aan bijvoorbeeld de dijen. Wolven enandere grote roofdieren beginnen vaak juist bijde kop of de buik. Omdat een Lynx aan 1 tot 2kilo vlees per dag genoeg heeft, blijft hij in debuurt van zijn prooi totdat hij alle eetbare delenheeft opgegeten. Soms wordt de prooi begraven.Op dagen dat er geen substantiële prooi wordtgevangen, kunnen Lynxen afstanden tot veertigkilometer afleggen. Dat doen ze vooral in deavond- en nachturen. Vrouwtjes zijn vooralin detijd dat ze grotere jongen hebben ookoverdagactief Die jongen (een tot vier, meestal drie)blijven negen tot elf maanden bij de moeder.

o~ou,

Als het dier aande klauwen weet teontkomen, achtervolgteen Lynx haar prooihoogstens enkeletientallen meters

NN U M M 4 9

u w w D R N s R 8

Zelfs op deVeluweis maar plaats voor

maximaal 15 lynxen.

Voorkomen in EuropaDe Lynx kwam oorspronkelijk voor in allebosrijke gebieden van Europa, maar door ver-snippering van zijn leefgebied en vervolging ishet aantal de laatste eeuw sterk teruggelopen.Over hoe het in vroegere tijden met de Lynx inNederland gesteld was, is maar weinig bekend.In Scandinavie, de Karpaten, Griekenland enAlbanië hebben de oorspronkelijke popula-ties stand weten te houden. Daarnaast zijn ervanaf 1970 diverse succesvolle herintroductiesgeweest zoals in de Vogezen, Eifel, Slovenië enTsjechië. Ook in de Ardennen komen sinds2002 tegenwoordig weer lynxen voor. Hoe debeesten daar komen is niet duidelijk. Mogelijkzijn ze illegaal uitgezet of ze zijn toch op eigenkracht gekomen vanuit Duitse en Franse gebie-den waar wel een herintroductie van lynxen isgeweest.

De Lynxof EuraziatischeLynx (Lynxlynx)is een relatief grote, zwaargebouwde kat.De kopromplengte bedraagt 80 tot 110centimeter en de schofthoogte ligt tussende 60 en 75 centimeter. Hij staat hoog opzijn poten, waarbij de achterpoten langerzijn dan de voorpoten. De kleur is nogalvariabel,van grijs tot roestbruin, met ofzonder vlekkenparroon.Opvallend zijn deoorpluimen en de korte dikke staart (15 tot25 centimeter). Lynxenkunnen tussen de15 en 30 kilo wegen, waarbij de mannetjeszwaarder zijn dan de vrouwtjes. In hetverspreidingsgebied, dat grofweg een grootdeel van Europa en Centraal-Aziëomvat,komen zeven ondersoorten voor.De Ibe-rische Lynx(Lynxpardinus) die alleen inZuid-Spanjevoorkomt, werd tot voor kortook als ondersoort van de Euraziatischelynx beschouwd, maar wordt na genetischonderzoek als aparte soort gezien. Binnenhet genus Lynxkomen nog twee soortenvoor: de bobcat (Lynxrufus) in het zuide-lijk deel van Noord-Amerika en de Cana-dese Lynxin Canadaen Alaska.

N u w R 4 9 9w

Het is vervolgens niet ondenkbaar dat vanuitde Ardennen en bijvoorbeeld de Eifellynxen(opnieuw) naar Nederland komen. Sterker nog,zo af en toe wordt er zelfs al een Lynx waarge-nomen in Nederland. De eerste waarnemingendateren al van kort na de Tweede Wereldoor-log. Rond Bennekom zou een tijdje een Lynxhebben rondgezworven die door een Duitsemilitair zou zijn losgelaten. Daarna duurt hetruim veertig jaar voordat er weer een meldingkomt. Twee politieagenten zouden eind 1990 inhet Meinweggebied een Lynx hebben gezien enook later worden er waarnemingen van lynxengeclaimd. Volgens roofdierspecialist Jaap Mulderis het echter moeilijk om de betrouwbaarheidvan deze waarnemingen in te schatten.

2009 begint ook goed met een waarneming vaneen Lynx in de buurt van Noorbeek. De meestrecente waarneming stamt uit september 2009.Een wielrenner zag toen in het bosgebied tussenEpen en Vijlen, zo'n tien kilometer oostelijker,een Lynx op korte afstand. Deze waarnemingensluit weer goed aan bij betrouwbare meldingenuit de Voerstreek, net over de grens in België.

Lynx in Drenthe?Ook opmerkelijk waren de waarnemingen vaneen Lynx in 200412005 in een aantal boswach-terijen in Drenthe. Volgens boswachter BertVersluys van Staatsbosbeheer gaat het om vier ofvijf betrouwbare waarnemingen van verschil-lende mensen. 'Als je de waarneming op eenkaart zet zou hij via Gieterveen richting Sleenzijn gegaan. Daar is hij vervolgens een paarkeer door verschillende mensen gezien.' Ookal heeftVersluys het dier niet zelf waargeno-men, hij is er vrij zeker van dat het wel degelijkom een Lynx ging. Ofhet een wild exemplaarwas, waagt hij wel te betwijfelen. 'In Duitslandworden lynxen als huisdier gehouden. Het kannatuurlijk heel goed dat het om een ontsnaptexemplaar gaat.' Versluys denkt niet dat hetdier nog steeds in Drenthe roridzwerft. 'Dat erdit voorjaar in de media weer berichten overeen lynx in Drenthe verschenen, berust dan

o R N s N U M M

ook op een misverstand', zegt hij. Ondanks aldeze hoopgevende berichten blijft Jaap Muldervoorzichtig. In 1992 deed hij in opdracht vanNatuurmonumenten al onderzoek naar demogelijkheden voor de Lynx in de Nederlandsenatuur. Zijn conclusie is even duidelijk alsontnuchterend: Nederland is te klein voor eenlevensvatbare populatie. Volgens Mulder moeteen zichzelf in stand houdende populatie uit tenminste honderd dieren bestaan. In ons grootstenatuurgebied, de Veluwe, zou plaats zijn voormaximaal tien tot vijftien lynxen. Met de bio-toop en het aanbod van prooidieren is volgensMulder niets mis, het is gewoon te klein en er iste veel verkeer.Maar er is ook hoop. Als het lukt om de grotere

bosgebieden in Nederland, Duitsland en Belgiëmet elkaar te verbinden via de Europese Ecolo-gische Hoofdstructuur is het niet ondenkbaardat we meer kans krijgen oog in oog te staanmet een Lynx.

Lynxen zijn bangervoor mensen dan

andersom

De WildernisNederland mag misschien dan te klein zijn vooreen prachtig roofdier als de Lynx, terreinbe-herende organisaties zoals Staatsbosbeheer enstichting Het Drentse Landschap zullen de Lynxgraag ontvangen. Daarvoor moet er zoals gezegdnog een hoop gebeuren. Onlangs richtten beideorganisaties samen met de Stichtin~ DrentsParticulier Grondbezit de Stichting Nieuwe Wil-dernis (www.wildernis.nu) op. De Lynx zal aan

o R N s N U M MN u w w

dit initiatief voorlopig niet zoveel hebben, wanthet gaat veelal om kleinere gebieden waar heter vooral om gaat dat de natuur zijn eigen gangmag gaan. De Lynx zal het, zoals gezegd, vooralmoeten hebben van de aaneenschakeling vangrote natuurgebieden via de Europese Ecologi-sche Hoofdstructuur.

Als de Lynx vaker een kijkje bij ons komtnemen, zullen de nodige discussies ontstaan.Net als wolven wekt ook de lynx bij sommi-gen de nodige angst op. Dat lijkt nergens voornodig, want lynxen zijn banger voor mensendan andersom. Wel kunnen lynxen zich ver-grijpen aan gedomesticeerd· vee, zoals schapen.Door het invoeren van een goede schaderege-ling, zoals ook elders in Europa gebeurt, hoeftdit ook geen onoverkomelijk probleem te zijn.Kortom, de Lynx is wat bovengenoemde instan-ties betreft van harte welkom in ons land. 11ILiteratuurMulder, ].,1992, DeLynxnognietlos.Nederlandsenatuurtekleinvoorlynxen.Natuurmonumenten,'s Graveland.

Mulder,]. 2009, Lynxin Limburg.Website Zoog-diervereniging, Arnhem.

Groot Bruinderink, G.; Kuipers, D.; Lammerts-rna, K.; DeSmet, M.; Pétrak; Eylert,]., 2006, Metstilletrom?NederlandendeEuropeseLynx.De LevendeNatuur, jaargang 107, nummer 2,37-40.

Wilson, D.E.; Mittermeier, R.A., Ed., 2009, Hand-bookof theMammalsof theWorld,Vol. 1.Carnivores.LynxEdictions,Barcelona.

Over de auteurAaldrik Pot is boswachter en tekstschrijverbij Staatsbosbeheer. Hij doet daarnaastonderzoek naar marterachtigen en is geïn-teresseerd in de ecologie van toppredaterenin bos- en berglandschappen.

R 4 9 o