1

Aleksandra So ltysik

II wojna swiatowa zmieni la ca lkowicie uk lad geopolityczny w Europie. W jej wyniku Polska znalaz la

sie w bloku panstw socjalistycznych, dowodzonym posrednio i bezposrednio przez ZSRR. W pracy

nakreslony zostanie mechanizm narzucenia w ladzy ludowej w Polsce w okresie II wojny swiatowej.

Po klesce wojny obronnej 1939 roku, w wyniku napasci wojsk niemieckich, s lowackich i radzieckich,

Polska przesta la istniec jako panstwo w sensie terytorialnym. W sensie formalnym ciag losc panstwowa

zosta la jednak zachowana: rzad polski, po d lugiej odysei, znalaz l sie w Londynie, kierujac stamtad

m.in. Panstwem Podziemnym na obszarze od Wielkopolski po Wo lyn, na niemalze ca lym obsza-

rze dawnej II Rzeczypospolitej, rozdzielonym paktem Ribbentrop-Mo lotow miedzy Rzesze Niemiecka

a Zwiazek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). Stan ustalony tymze paktem przetrwa l

ok. po ltora roku. 22 VI 1941 Rzesza najecha la ZSRR. W ciagu kolejnych dwoch lat Hitler prawie

zaja l Moskwe, ale wyd luzenie niemieckich linii zaopatrzenia, kleska pod Stalingradem, okrucienstwo

wobec ludnosci okupowanych terenow ZSRR spowodowa lo, ze Stalin przeja l inicjatywe wojenna. Tym

samym w 1943 roku rozpocza l sie pochod Armii Czerwonej na zachod, zakonczony dopiero w Berlinie.

Pochod ten swym zasiegiem obja l tez wszystkie kraje lezace na jej drodze, w tym dawne ziemie II Rze-

czypospolitej. Wraz z Armia Czerwona do Polski przyby la nowa w ladza, ktora przeje la rzady nad,

znacznie okrojonym, terytorium Polski, zas Rzad Londynski sprowadzi la do roli czysto symbolicznej.

Instalacja nowego rzadu, rzadu ludowego, z dzisiejszego punktu widzenia przebiega la z pogwa lceniem

wszelkich praw miedzynarodowych, zas same struktury w ladzy ludowej by ly de facto zorganizowana

grupa przestepcza, przypominajac nieco dzisiejsze rzady Donieckiej czy Luganskiej Republik Ludo-

wych.

Zaledwie kilka miesiecy po odzyskaniu przez Polske niepodleg losci po okresie zaborow powsta la

Komunistyczna Partia Polski (KPP), nied lugo potem stajac sie czescia III Miedzynarodowki (Ko-

minternu). W okresie Wielkiej Czystki 1938 roku KPP zosta la na polecenie Stalina rozwiazana, zas

znaczna czesc jej kierownictwa wymordowano. Czystke przezy la jedynie garstka dzia laczy, m.in. Piotr

Jaroszewicz, Boles law Bierut i urodzony w Krosnie W ladys law Gomu lka.

Czesc oficerowWojska Polskiego, m.in. Zygmunt Berling, zosta la oszczedzona w Katyniu, w zwiazku

z planami Stalina co do wykorzystania polskich oficerow w wojnie z, jeszcze wowczas sojusznikiem,

Hitlerem.

Po napasci Hitlera na ZSRR, Stalin, w miejsce piek loszczki KPP, postanowi l reaktywowac na terenie

Polski partie komunistyczna. Tak powsta la Polska Partia Robotnicza (PPR), sama nazwa partii zosta la

wymyslona przez samego Stalina. Za lozyciele partii, m.in. Marceli Nowotko i Boles law Mo lojec,

zostali zrzuceni na spadochronach w koncowce 1941 roku pod Warszawa, z gotowym programem i

statutem partii, zatwierdzonym przez Stalina. Ich zadaniem by la organizacja struktur partyjnych w

Polsce, organizacja ludowej partyzantki, ale takze rozpracowanie, we wspo lpracy z NKWD, podziemia

niepodleg losciowego, w nowomowie partyjnej tzw. sikorszczakow.

2

Szeregi PPR zasilali g lownie przedwojenni komunisci, ale takze dzia lacze partii socjalistycznych.

Liczba cz lonkow w 1942 roku wynosi la kilka tysiecy, niemniej struktury partyjne PPR zosta ly dosc

latwo rozpracowane przez Gestapo. Niemcy aresztowali ok. tysiac komunistow, co czesto konczy lo sie

dla nich smiercia.

Dzia lalnosc i relacje miedzy towarzyszami PPR by ly typowe dla organizacji przestepczej: wy-

grazano sobie bronia, dokonywano napadow, defraudowano partyjne pieniadze. Nie jest jasne, czy

w pionierskim okresie Moskwa wspiera la komunistow finansowo, srodki pochodzi ly w wiekszosci z ban-

dyckich napadow. W XI 1942 roku zastrzelony, prawdopodobnie przez wspo ltowarzysza Mo lojca, zosta l

przywodca PPR, Marceli Nowotko. Boles law Mo lojec chcia l przejac pe lnie w ladzy w PPR, niemniej

kierownictwo partyjne, w tym W ladys law Gomu lka, wyda lo nan wyrok smierci, ktory rych lo wykonano.

Zlikwidowano takze, w ramach oczyszczania partii, kilkunastu wspo lpracownikow Mo lojca, w tym jego

brata. O wszystkim depeszowano do Moskwy. Wykuwanie sie struktur PPR mia lo wiec charakter de

facto wojny gangow.

PPR by la, w okresie przed wyzwoleniem, w pewnym sensie organizacja podziemna podlegajaca

Stalinowi na terenach Polski okupowanych przez Rzesze. W samym ZSRR w marcu 1943 roku powo lany

zosta l Zwiazek Patriotow Polskich (ZPP), skupiajacy polskich komunistow z Kraju Rad, na czele

z Wanda Wasilewska.

W kwietniu 1943 roku Niemcy odkryli w Katyniu zbiorowe mogi ly polskich oficerow, a Rzad

Londynski zwroci l sie do Czerwonego Krzyza o zbadanie sprawy. By lo to powodem zerwania sto-

sunkow dyplomatycznych z Rzadem Londynskim przez ZSRR, co by lo takze pretekstem do powo lania

nowego rzadku polskiego, zrzuconego samolotem juz po ltora roku wczesniej. Rozpocze lo tworzenie

sie polskich si l zbrojnych u boku Armii Czerwonej. Na terenach niewyzwolonych PPR powo la la w

koncu 1943 roku KRN, ktora mia la stac sie w ladza ustawodawcza w Polsce. W tym okresie kon-

takt miedzy PPR a komunistami polskimi w ZSRR by l utrudniony z b lahego powodu — PPR straci la

po jednym z aresztowan radiostacje. Doprowadzi lo do rozbieznosci miedzy srodowiskiem polskim a

radzieckim, niemniej nie stanowi lo to wiekszego problemu dla Stalina. Na poczatku 1944 roku Ar-

mia Czerwona wkroczy la na obszar dawnej II Rzeczypospolitej, i posuwa la sie stopniowo za zachod.

W miare wyzwalania terenow dawnej Polski pojawi la sie koniecznosc oficjalnego powo lania nowego

rzadu polskiego, gdyz PPR dzia la la nieformalnie. W lipcu 1944 roku powo lany zosta l oficjalnie mario-

netkowy rzad polski, tzw. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN), z poczatkowa siedziba

w Che lmie. Oficjalnie powo lany zosta l na ziemiach polskich przez KRN, de facto powsta l wczesniej

w ZSRR, oczywiscie pod scis la kontrola Stalina.

PKWN stopniowo przejmowa l w ladze na ziemiach polskich, organizujac struktury nowego panstwa

ludowego, wraz z nieodzownymi instytucjami ludowymi: Milicja Obywatelska, Urzedem Bezpie-

czenstwa, Armia Ludowa. Jednoczesnie aresztowano krajowych dzia laczy Rzadu Londynskiego, w

ten sposob likwidujac (zwykle w sposob dos lowny) stan dwuw ladzy na wyzwalanych terenach. Aresz-

3

towan dokonywa lo m.in. swobodnie dzia lajace NKWD.

Koncem 1944 roku PKWN zosta l przekszta lcony w Rzad Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej

(RTRP), na czele z premierem Edwardem Osobka-Morawskim i wicepremieremW ladys lawem Gomu lka.

Ten ostatni w czasie powojennych rozmow w sprawie uznania nowego rzadu polskiego przez Aliantow

wypowiedzia l s lynne zdanie: W ladzy raz zdobytej nie oddamy nigdy.

W ladza narzucona Polsce przez Stalina i Armie Czerwona przetrwa la do 1989 roku. Rzad PRL

przez ca ly okres spotyka l sie ze stanowczym sprzeciwem spo leczenstwa i Koscio la. Wyzwolenie by lo de

facto poczatkiem nowej okupacji. Autorytarne rzady zakonczy l dopiero karnawa l Solidarnosci i obrady

Okrag lego Sto lu, w wyniku ktorych powsta la III RP, w numeracji nawiazujaca do II RP.

4

I. WYKAZ SKROTOW

Gestapo niem. Geheime Staatspolizei, Tajna Policja Panstwowa

KPP Komunistyczna Partia Polski

KRN Krajowa Rada Narodowa

NKWD ros. Народный комиссариат внутренних дел, Ludowy Komisariat Spraw Wewnetrznych

PKWN Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego

PPR Polska Partia Robotnicza

RTRP Rzad Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej

ZPP Zwiazek Patriotow Polskich

ZSRR Zwiazek Socjalistycznych Republik Radzieckich