OBEZİTEDE GLUTENSİZ DİYET

Prof. Dr. Habibe Şahin

Erciyes Üniversitesi

Beslenme ve Diyetetik Bölümü

Buğday: Suçlanan Son “Kötü Adam”

• Amerikalı yetişkinlerin %30’unun gluten içeren besinlerden kaçındığını ve glutensiz ürünleri tercih ettikleri belirlenmiştir.

• Ve bu insanların çoğunluğu herhangi bir sağlık gerekçesi olmadan bunu yapmaktadırlar!

• Peki gerçekten gluten veya buğday obezitenin ve hastalıkların nedeni mi?

NPD Group/Dieting Monitor, 2013

GERÇEKLER

Buğday insanlar tarafından 17 bin yıldır

tüketilmekte ve son 10 bin yıldır üretimi

yapılmaktadır.

Tarımın ilk kez bugünkü Türkiye’nin güneydoğu bölgesini de içine alan

ve “Bereketli Hilal” adıyla bilinen bölgede

başladığı ortaya kondu.

EKMEK-TAHIL TÜKETİMİ

Halkın %88’i hergün beyaz ekmek

tüketmektedir.

185 (250) g/gün

9.2 milyon ton ekmek üretilmekte, 150 kg/kişi ekmek

tüketilmekteTMO,

Türkiye’de günlük enerjinin ortalama %58´si ekmek ve diğer tahıl

ürünlerinden sağlanmaktadır.

Tahıllar iki gruba ayrılır TA

M T

AH

ILLA

R

• Tam buğday unu,

• Bulgur,

• Yulaf ezmesi,

• Kahverengi pirinç

• Kepekli makarna…

RA

FİN

E TA

HIL

LAR

• Beyaz pirinç

• Makarna

• Buğday unu

• Beyaz ekmek

• Mısır gevreği

• Erişte

• Kuskus

• Şehriye

• Mısır ekmeği

• Yufka

• Kraker

• Bisküvi…

Tahıl Tanesinin Yapısı

• Endosperm: tanenin %83, beyaz unun ana kaynağı, protein, karbonhidrat, B vit.

• Kepek: tanenin %14.5, antioksidanlar, B vit. posa

• Ruşeym: tanenin %2.5, B vit. mineraller, antioksidanlar ve yağlar

Gluten? • Glutenin ve Prolamin proteinlerinden oluşmuş

kompleks bir yapıdır.

Prolaminler; Buğday Gliadinler

Çavdar Sekalinler

Arpa Hordeinler

Yulaf Aveninler

Mısır Zeinler

Gluten ile İlişkili Hastalıklar

Buğday Alerjisi

Buğday proteinlerine karşı gelişen Ig E-aracılı nadir (%0.1) görülen bir hastalıktır.

Çölyak Dışı Gluten Duyarlılığı

• Glutene artmış immünolojik reaksiyon

• ABD’de yapılan bir çalışmada yetişkin bireylerde %6

ÇÖLYAK HASTALIĞI

Glutensiz Diyetlerin Klinik Kullanımı

• Dermatit herpetiformis, İBS, romatoid artrit, tip 1 diyabet, HIV enteropatisi, SLE, troiditler, psöriazis, MS/Gluten Ataksisi/Otizm gibi nörolojik hastalıklar

İDDİA ?

• Dermatit herpetiformis, İBS, gluten ataksisi ve tip 1 diyabette faydalı

İSPAT !

• Glutensiz diyet konusunda pek çok kitap ve makale yayınlanarak ve birçok ünlü glutensiz yaşam tarzını teşvik ederek, bu konunun moda olmasına yol açmışlardır.

İnternete “glutensiz diyet ve ağırlık kaybı” girildiğinde, 15 milyondan fazla sonuç

çıkmaktadır.

GLUTENSİZ BESİNLER DAHA SAĞLIKLI ?

ABD’de glutensiz ürün satışı

20042011 %28 artmış

Medyanın ilgisinin artması glutensiz

ürünlerin üretiminde de bir patlama meydana

gelmiştir.

Glutensiz besin Düşük Enerji İçeren Besin

Bazı glutensiz ürünler DAHA YÜKSEK ENERJİ İÇERİRLER

Glutensiz diyete başlama amacı genellikle kalorisi düşük / yağsız diyet olduğu düşünülmesi sebebiyle olmaktadır.

•Glutensiz bir diyetin çölyak hastalığı veya gluten duyarlılığı olmayan kişilerde ağırlık kaybı sağladığını gösteren yayınlanmış bir rapor bulunmamaktadır.

Marcason W. Is there evidence to support the claim that a gluten-free diet should be used for weight loss? knowledge@eatright.org. doi: 10.1016/j.jada.2011.09.030

Ağırlık kaybını sağlayan faktör gluten olmamakla birlikte enerji alımının

azalmasıdır.

Doğru uygulanan glutensiz diyetin ağırlık kaybına etkisi ancak besin seçeneğinin

azalmasına bağlı olmaktadır.

Glutensiz diyetleri doğru uygulayan bireyler, daha fazla bitkisel protein, sebze ve meyve tüketerek

ağırlık kaybını sağlayabilmektedir.

Diyette çıkarılan besinlerin yerine, şeker, yağ tüketilmesi ya da fazla miktarda glutensiz

tüketilmesi durumunda ağırlık azalışı yerine ağırlık artışı gözlemlenmektedir.

Çölyak hastalarında glutensiz diyetin sıkı

bir şekilde uygulanması ise BKİ’de genellikle iyileşme sağlar.

Çölyak hastalığı olan bireylerde, glutensiz

bir diyet sonrası ağırlık değişimini

gösteren bazı çalışmalar

bulunmaktadır.

Yetişkin 369 ÇH, 2.8 yıl takip, 81 kişinin 22’si (%27) ağırlık kazanmış.

Cheng J, J Clin Gastroenterol 2010;44(4):267-271

Yetişkin 371 ÇH, 2 yıl glutensiz diyet, 67 kişiden 55’i (%82) ağırlık kazanmış.

Dickey W, Am J Gastroenterol 2006;101(10):2356-2359.

• Sıkı glutensiz diyet tüketen ÇH’da, ağırlık artışı ve obezite önemli bir sorun

olabilir!..

Çocuk 149 ÇH, 12 ay izlem, glutensiz diyet tüketimiyle obezite ve hafif şişmanlık oranı ikiye katlanmıştır.

(%11%21) Valletta E, Eur J Clin Nutr 2010;64(11):1371-1372

• Glutensiz diyetle barsak yüzeyindeki iyileşmeye bağlı olarak besin ögelerinin emiliminde düzelme,

• Enerji ve yağdan zengin olabilir!

Yüksek Yağlı bir diyete

%4.5 Gluten eklenmiş

Yüksek Yağlı bir diyete Gluten

eklenmemiş

Deney ve kontrol gruplarının enerji ve gaita ile yağ atımları

BENZER

Vücut ağırlıkları, Adipozite oranları daha düşük

Kontrol

Grubunda

•PPAR-γ, •Lipoprotein lipaz (LPL), •Hormon duyarlı lipaz (HSL) •Karnitin plamitol açiltransferaz (CPT-1)

Lipoliz, Yağ asidi oksidasyonunu

VE Adipokonektin ve GLUT-4

arttırır.

Bu sonuçların; adipozitenin azalmasına, inflamasyon ve insülin direncinin düzelmesine yol açacağı rapor

edilmiştir.

Glutensiz Diyetin Riskleri

Oligofruktoz ve inülin içermez Prebiyotik Faydalı barsak bakterilerinin

azalmasına neden olur,

Karbonhidrat, demir, folat, niasin, çinko ve posadan fakir,

Enerji ve yağdan zengin bir diyet olabilir!

Gliadin kan basıncı kontrolüne ve immün fonksiyonlara yardımcı olur Dislipidemi?

Tam tahılların birkaç mekanizma ile tokluk oluşturdukları bilinmektedir

Posanın türü- miktarı

Viskozite Asidite

Makro besin ögelerinin oranı

Tamponlama kapasitesi

Hacim oluşturma etkisi

Fermente karbonhidratlar-

KZYA

YULAF, ARPA,

ÇAVDAR,

tokluğu arttırdıkları

ispatlanmıştır

BUĞDAY ve MISIR’ın etkileri net değil.

Cooper DN, Healthcare 2015, 3, 364-392;

Tam buğday ekmeği

Tam buğday unundan makarna

16 genç yetişkin

Beyaz ekmek

Makarna

İzokalorik tek öğün,

Ad libitum

öğünde alınan enerji ve

Postprandiyal KŞ düzeyleri benzer

Tam buğday ekmeği tokluğu

arttırmış (p<0.05),

3 hafta süresince

2 roll tam buğday ekmeği

(10.5 g posa)

Antropometrik ölçümlerde ve

Tokluk VAS puanlarında anlamlı

fark bulunmamış

14 sağlıklı genç

yetişkin 3 hafta süresince

2 roll beyaz buğday ekmek

(5 g posa)

Sistolik ve Diastolik

KB’da anlamlı düşüş

belirlenmiş

Çapraz olarak

Son kanıtlar, glutensiz diyetin faydalı barsak bakterilerinin azalmasına neden olduğunu göstermektedir.

Fekal örneklerdeki Bifidobacterium, Lactobacillus, Clostridium lituseburense ve Faecalibacterium prausnitzii sayısının azaldığı,

Enterobacteriaceae and Escherichia coli sayısının arttığı gösterilmiştir.

Sağlıklı 31 katılımcı, çift kör,

3 hafta diyet, 2 hafta washout

periyodu 48 g buğday kepeği (WB)

48 g/gün %100 tam tahıllı

kahvaltılık gevrek (WG)

Diyet öncesi ve sonrası

gaita örnekleri

• Tam tahıl içeren kahvaltılık gevrek sonrasında dışkı örneklerindeki Bifidobacterium sayısı %10 oranında artmıştır.

• Tam tahıl içeren kahvaltılık gevrek tüketimiyle Lactobacilli sayısı da buğday kepeğine göre %5 daha fazla artmıştır.

• Buğday kepeği tüketilen dönemde; Bifidobacterium sayısında değişiklik olmamıştır.

Günlük posa alımı Oluşabilecek sağlık sorunları

Glutensiz Diyetler 6 gram Konstipasyon, barsak sorunları; divertiküler hastalıklar, hemoroid

Geleneksel Batı Diyeti

12-16 gram Konstipasyon, divertiküler hastalıklar, hemoroid

Önerilen 25-35 gram Nadiren konstipasyon, hemorioid veya divertiküler hast.

Çölyak veya gluten intoleransı olmayan bireylerde glutenin kendisi dislipideminin tedavisinde etkilidir!

Jenkins DJA, J Am Coll Nutr 1999;18(2):159

RKÇ, Hiperlipidemik 24 kişi, Ağırlık Koruma Programında 2 hafta süresince 60g/gün kepekli ekmek

Serum TG düzeyi %13 düşmüş

Jenkins DJA, Am J Clin Nutr 2001;74(1):57-63

Hiperlipidemik 35 kişi, 4 hafta süresince, randomize çapraz olarak kontrol diyeti veya 78 g/gün gluten içeren bir diyet

Gluten Diyeti TG = %19 Ox.LDL-K = %11, Ürik asit= %13 Kreatinin= %2.5

Buğdaydaki gliadin hidrolizatın ACE inhibitörü olduğu kan basıncını düşürdüğü rapor edilmiştir.

Thewissen BG et al. Food Chem 2011;127(4):1653-1658

Gluten içerdiği glutamin nedeniyle (%40) immün modülatör etkisi bulunmaktadır.

Glutaminden bağımsız olarak buğday gluten hidrolizatının içerdiği aktif peptidler sayesinde immünolojik aktivitesi olduğu da gösterilmiştir.

3 g/gün gluten hidrolizatını 6 gün tüketmiş

Doğal Öldürücü (NK) hücre aktivitesi %57

5 sağlıklı gönüllü Kontrol grubu

hiçbir plasebo almamış

NK hücre aktivitesi %6

3 sağlıklı gönüllü

NK hücreler, virüslere ve tümör hücrelerine karşı savunma yürütürler…

Horiguchi N, Biosci Biotechnol Biochem 2005;69(12):2445-2449

Türkiye’den 2 YL tez çalışması

BKİ>25kg/m²

60 katılımcı,

1 ay süreyle uygulanmış

Kontrol grubunun ağırlık, toplam yağ ve abdominal yağ kayıpları daha fazla bulunmuştur (p<0.05)

Avcı S. Medipol Üni. Beslenme ve Diyetetik YL

2016 BKİ>25kg/m²

100 katılımcı

1 ay süreyle uygulanmış

Glutensiz diyet grubu ort. 0.06±1.55 kg (p>0.05),

Kontrol grubu 1.15±1.75kg (p<0.05) ağırlık kaybı

Hıdımoğlu ÖP.

Haliç Üni. Beslenme ve Diyetetik YL

2016

Glutensiz diyetin ağırlık kaybı üzerine etkisi ile ilgili .

Gluten içeren tam tahılların ise BKİ ile ters ilişkili olduğu bilinmektedir.

Glutensiz ürünler, yüksek yağ ve enerji içerebilirler.

Glutensiz diyetin uzun süreli kullanımı; karbonhidrat, demir, folat, niasin, çinko ve posadan yetersiz bir beslenme oluşturabilir.

SONUÇLAR

Ağırlık kaybetmek için glutensiz ürünler tüketmek istenmeyen sonuçlara neden olabilir.

barsak kanserleri, inflamatuar durumlar ve KVH karşı koruyucu olabilir.

Glutenden zengin buğday, doğal olarak bulundurduğu fruktan tipi dirençli nişasta sayesinde sağlık faydaları vardır.

SONUÇLAR

Glutensiz diyetin besin ögesi eksiklikleri oluşturmaması için iyi ayarlanması (diğer tam tahıl ürünleri, kurubaklagiller ve düşük enerjili besinlerin seçilmesi gibi) gerekir.

SONUÇLAR