100
DICIEMBRE DE 2007 - ÉPOCA II - N.º 5 - OTOÑO/INVIERNO - PRECIO 1 EURO De compras por Vigo. Los mares de Sada y Lorbé. A Coruña literaria. Interiores de Tabeirós-Terra de Montes. CAMINOS EL CAMINO FRANCES LEYENDA EL LOBISHOME AVENTURA VOLANDO SOBRE LA COSTA DA MORTE GASTRONOMÍA EL CAPÓN DE VILALBA REFLEJOS DE GALICIA REVISTA DE VIAJES

Pazos de Galicia 5

Embed Size (px)

DESCRIPTION

Revista especializada en Pazois de Galicia

Citation preview

Page 1: Pazos de Galicia 5

D I C I EMB R E D E 2 0 0 7 - É POCA I I - N . º 5 - O TOÑO/ INV I E RNO - P R EC IO 1 E U RO

De compras por Vigo. Los mares de Sada y Lorbé. A Coruña literaria. Interiores de Tabeirós-Terra de Montes.

CAMINOSEL CAMINO FRANCES

LEYENDAEL LOBISHOME

AVENTURAVOLANDO SOBRE LA COSTA DA MORTE

GASTRONOMÍAEL CAPÓN DE VILALBA

REFLEJOS DE GALICIA

REV I S TA D E V I A J E S

Page 2: Pazos de Galicia 5
Page 3: Pazos de Galicia 5

1

Neste número os nosos lectores van atopar un artigo sobre a nosa máisque decidida aposta pola calidade. Vinte e catro dos nosos establece-mentos asociados, na data en que esta publicación estea nos quioscosxa terán, previsiblemente, a certificación do Instituto Para a Calidade

Turística Española. Se a isto unimos que nos próximos meses a minoría queaínda non superou o proceso, estará en disposición de facelo, estaremos ante unfito na nosa traxectoria, posto que Pazos de Galicia será a primeira marca deTurismo Rural, e probablemente de aloxamentos en xeral nos que non é únicaa propiedade, na que todos os seus establecementos conten cunha atención aoshóspedes avalada por un estándar de calidade recoñecible por todos, como é aQ de Calidade Turística.O esforzo dos propietarios ten sido grande en termos económicos, pero sobretodo de traballo e esforzo. Sen embargo, sabemos que xa deseñado e implantadono sistema, é necesario contar cun equipo de traballo convencido tamén da nosaaposta, para que os nosos hóspedes perciban esa Calidade, aínda que nin saiban,nin teñan que saber cal é a metodoloxía de traballo que o permite. Ademais, anosa aspiración é que calidade non implique baixo ningún concepto a frialdadeque todos notamos nos hoteis convencionais e por iso a implicación da nosaxente ten que ser maior.E aquí empeza o noso via crucis particular, pois aos problemas xerais que ten osector da hostalería para encontrar persoal motivado, con intencións de estabi-lidade e cuns básicos coñecementos que despois se adapten aos nosos estánda-res de calidade únese, no noso caso, a situación no rural, lonxe das cidades, oque nos fai difícil conformar eses equipos humanos básicos para outorgar unservicio de calidade e adaptado á nosa forma de entender o aloxamento, queconxuga profesionalidade exquisita no servizo ao hóspede coa apertura dasnosas casas e corazóns á persoa que nos honra coa súa visita.Noutro plano completamente distinto, pero que nos fai sentir, se cabe, máisorgullosos, non podemos deixar de mencionar o premio recibido do Ministeriode Medio Ambiente a CASA GRANDE DA FERVENZA, pola súa tenaz defensa dafraga que dá nome á súa Casa, un espacio que xa o Marques de Ensenada en 1752considerou como valor a conservar. Parabéns, Norman!!!! Non tanto polo pre-mio, como por contribuír con ese empeño a que os nosos fillos poidan ver afraga como está hoxe, se non mellor conservada, se ao final a Administracióndeixa de ofrecernos grandes frases e a protexe de verdade... ¿Oído cociña?

Editorial

CALIDADE E EQUIPOS DE TRABALLO

Fraga da Fervenza

Arq

uiv

o P

azo

s d

e G

alic

ia

Page 4: Pazos de Galicia 5

2

Pazos de GaliciaRevista semestral de laAsociación de Turismo deCalidad Pazos de Galicia

Época II, Nº 5,Otoño/Invierno 2007

Edita: Pazos de Galicia

Consejo Editorial: Randy Hanssen, Manuel Viéitez, Benito Vázquez,Javier Goyanes y MontserratRodríguez

Producción: Versal Comunicación, S.L.Dirección: Elena GoyanesMaquetación: Sandra GarcíaFotografía: Adolfo Enríquez,Archivo Versal Comunicación,Archivo Pazos de GaliciaRedacción: Beatriz G. Cibreiro,Carmen Rey, Ledicia Trillo, SusanaV. Fraguela

Depósito Legal: VG-1251-05Imprime: Tórculo Artes Gráficas

Pazos de Galicia. Monte Bachao,s/n. Santa Cristina de Fecha.Santiago.Tel. 902 197 613 e-mail: [email protected]

Arc

hiv

o P

azo

s d

e G

alic

ia

Pazo de Terrafeita

Foto portada: Adolfo Enríquez

Page 5: Pazos de Galicia 5

3

O1 Editorial12 Así somosLa vida de un Pazo, contado por sus moradores

16 PuertosSada y Lorbé, tan cerca y tan lejos

22 RutasRecorrido literario por las calles de A Coruña

27 Por dentroEspíe lo que pasa en los salones de los Pazos

33 Espacios NaturalesTurgalicia recomienda un paseo por Tabeirós-Terrade Montes

44 LeyendasEl hombre lobo aúlla de nuevo

46 ParapenteConozca la Costa da Morte a vuelo de pájaro

51 GastronomíaEl capón de Vilalba

57 ViajerosSeguimos las huellas de un albardeiro

62 Camiño FrancésDe Roncesvalles a Santiago

70 VinosPremios y premiados

74 RomeríasSan Xiao do Trebo

78 Autóctono El fiuncho y el porco celta

82 Fuera de GaliciaRecorremos la localidad de Ampudia (Palencia)

85 CalidadNuestros Pazos consiguen el reconocimiento

87 Cuidamos a nuestros lectoresLos Pazos asociados ofrecen ventajas

89 Pazos de GaliciaGuía de todos los establecimientos

Sumario

Páginas 4-9

CiudadesVigo. Industrial y portuaria. Ruidosa y con un tráfico imposible. Pero también con otras caras amables y excepcionales. Aquí ladescubrimos como el gran centro comercial del sur de Galicia.

Arc

hiv

o P

azo

s d

e G

alic

ia

Rectoral de Fofe

Page 6: Pazos de Galicia 5
Page 7: Pazos de Galicia 5

VIGOPor CARMEN REY

DE COMPRAS POR SUS CALLES

Ciudades

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Una gran ciudad que, como todas, ha ido perdiendo personalidad en su crecimiento,pero que sin embargo ha tenido la gran inteligencia de mantener y potenciar su

comercio. Por eso nos vamos allí de compras. A la tienda de barrio que aún subsiste, almercado tradicional, a la cadena de las marcas fuertes o al gran centro comercial.

Todos los formatos se unen y complementan para hacer que Vigo continúe siendo elgran polo comercial del sur de Galicia.

Page 8: Pazos de Galicia 5

6

Vigo VelloLa artesanía encuentra su lugar

<

Cuatrocientos cincuenta mil habitantescontando con el área metropolitana es unnúmero más que jugoso para una extensared de pequeñas tiendas de barrio, fran-

quicias, mercados y grandes áreas comerciales.Vigo no es sólo el principal eje industrial y eco-nómico del sur gallego. También lo es del comer-cial, como lo demuestran sus más de 6.000 esta-blecimientos censados según el último anuarioeconómico de La Caixa. Durante mucho tiempo no lo era sólo de Galiciasino también del norte de Portugal, como sedemostraba todos los días, aunque especialmen-te en puentes y fin de semana, con la masivaentrada en la ciudad de vehículos particulares yautocares repletos de ávidos consumidores por-tugueses. Valença do Minho, Vilanova daCerveira, Ponte da Lima eran lugares habitualesde origen del cliente portugués, que llegaba aVigo buscando moda, calzado o complementosde calidad. Aficionados a las grandes áreascomerciales, la cadena de grandes almacenes ElCorte Inglés, en la Gran Vía, y la zona comercial

de la Calle Príncipe, constituían su principalpunto de referencia.En los últimos años esto ha ido cambiando enparte por la pérdida de poder adquisitivo de lasfamilias en el país vecino, y en parte por la pro-gresiva apertura de nuevos y grandes centroscomerciales en el área de Oporto, que logra desdeentonces atraer para sí a muchos de estos viaje-ros. Y aunque el descenso de consumidores por-tugueses hizo y hace todavía daño, también sir-vió para la reactivación tanto del pequeño comodel gran comercio.Por eso hoy Vigo sigue siendo lo que era, y ya nosólo para el cliente de la frontera con poderadquisitivo medio y alto sino para la mancomu-nidad y todo el sur gallego. Y eso a pesar de lascuestas, la carestía de los aparcamientos, delintenso tráfico o la locura de una urbe que respi-ra actividad por sus cuatro costados, y en la quees muy fácil perderse por falta de indicaciones.

PARA TODOS LOS ESTILOSUrzáiz y Gran Vía son sus principales calles

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Descansoen Samil

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

< Vida socialLas tiendas aglutinan el movimiento de los ciudadanos

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 9: Pazos de Galicia 5

7

comerciales. Desde la Avda. de Ramón Nieto, lacalle Urzáiz se convierte en peatonal en el tramodel Centro Comercial Aberto del Calvario. Unazona con orígenes obreros, en la que las pequeñastiendas de barrio han evolucionado a estableci-mientos comerciales de todo tipo de sectores, quecomparten espacio con sucursales bancarias,taperías o restaurantes que ofrecen menú del día.Una zona muy transitada, sobre todo en horariode apertura del Mercado, y que cuenta con tresaparcamientos en la propia calle semipeatonal.De Urzáiz parte la Gran Vía, muy buscada por losempresarios del comercio ya desde la instala-ción, hace treinta años, de El Corte Inglés, quesupuso la gran revitalización de la zona. DesdeUrzáiz se llega también a Príncipe, la callecomercial de Vigo por excelencia, con estableci-mientos que se han ido organizando comoCentro Comercial Abierto para unir esfuerzosante las grandes áreas. Su gran ventaja frente aotras zonas es que en pocos metros accedemos amás de un centenar de boutiques y franquicias yentre ellas, las principales firmas de moda galle-

gas y nacionales como Adolfo Domínguez,Roberto Verino, Purificación García, Mango,Pronovias, Lacoste y, claro está, prácticamentetodas las marcas del grupo Inditex. Príncipe desemboca en la Puerta del Sol, centroneurálgico de Vigo con su estatua del Sireno, deFrancisco Leiro, por donde la ciudad comenzó acrecer desde la zona del Puerto. Aquí es donde seinicia el segundo Centro Comercial Abierto, VigoVello, que reúne al comercio más tradicional dela ciudad. Entre los 145 establecimientos asocia-dos a este CCA se encuentran el Mercado de APedra o el Mercado del Berbés. La Plaza de laConstitución, en las inmediaciones de la Puertadel Sol, con sus acogedoras terrazas, es el lugaridóneo para descansar o tomar un refrigeriodurante una jornada de compras.

CENTROS COMERCIALESCon las tiendas conviven en Vigo los centroscomerciales, una fórmula que se ha demostradoparticularmente exitosa en esta capital, comodemuestra que desde el año 2000 hayan aumenta-

También en Vigo

FERIASAl IFEVI o Instituto Ferial de Vigo, situado allado de Peinador, en Cotogrande, se accedefacilmente por la A9 tomando la salida delAeropuerto (157). Si se parte desde el centrode la ciudad, se puede coger la Avda. delAeropuerto o usar la línea de transporte públi-co C9A (Vitrasa) con salidas desde PlazaAmérica (laborales) y desde Colón, los festivos.Vigolandia, del 26 al 30 de diciembre de2007 es el último evento que acogerá esteaño el IFEVI. Avalado por el éxito de edicio-nes anteriores (30.000 personas), este salónde ocio infantil contará con hinchables, ani-mación y talleres para los más pequeños, asícomo diferentes actividades deportivas. El calendario del próximo año acoge delmomento la celebración de Navalia, feriainternacional dedicada a la construcciónnaval y a su industria auxiliar (última sema-na de mayo), y el V Salón de lasDenominaciones de Origen y Delicatessen,en octubre de 2008.Más información en www.ifevi.com

VISITA AL ZOOEl Parque Natural das Ciencias - Vigozoo esel único zoo de Galicia. Se accede por la A9,y una vez hayamos tomado la salida delAeropuerto, el parque ya está señalizado.Desde Vigo se puede usar la línea de trans-porte urbano C9B. Además de recinto de exhibición de especies,ofrece programas educativos para el públicoinfantil. Cierra los lunes, excepto festivos.Horarios: noviembre - febrero (11.00 a18.30), marzo (11.00 a 19.30), abril a octu-bre (11.00 a 20.30)

También en Vigo

MUSEOSEl Museo Municipal Quiñones de León, en elPazo Quiñones de León, en el Parque deCastrelos. Más de una veintena de salas deexposición permanente y temporal de colec-ciones de arte, arqueología e historia. Laentrada es gratuita. www.museodevigo.orgMuseo de Arte Contemporáneo MARCO, enel antiguo edificio de Juzgados y Cárcel deVigo (C/ Príncipe). Ofrece visitas guiadasgratuitas todos los días.www.marcovigo.comVerbum. Casa das Palabras, un museomoderno del arquitecto César Portela, en elentorno de la Playa de Samil. Se proyectacomo un espacio participativo, dividido encuatro grandes áreas, lenguaje y comunica-ción, literatura, ciencias y tecnología.(www.verbum.vigo.org)Otros. En la ciudad también se pueden visitarcolecciones permanentes, en la Casa das Artes(Policarpo Sanz, 15), el Museo EtnográficoListe (C/ Pastora, 22-Traviesas) en la CasaGalega da Cultura (Praza da Princesa, 2), enla Fundación Laxeiro (Policarpo Sanz, 50-3º),o en el Museo del Real Club Celta (EstadioMunicipal, puerta 24).

EN CONTACTO CON LA NATURALEZAAdemás del emblemático Parque deCastrelos, donde se encuentra el MuseoQuiñones de León y donde habitualmente secelebran conciertos al aire libre, en Vigo sepuede dar un placentero paseo tras una aco-tadora jornada de compras por la Alameda,situada en la zona del Arenal, o por la cono-cida playa de Samil, con más de 1 kilómetrode longitud.

CastrelosEl parque es uno de los pulmones de la ciudad

<

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 10: Pazos de Galicia 5

8

do en más de un 130%. El Centro ComercialCamelias, en Plaza América; Plaza Elíptica, enSimón Bolívar; o Travesía, en Travesía de Vigo,disponen de locales comerciales de moda, com-plementos, hogar, ocio y servicios, así como deservicio de hipermercado y de aparcamiento sub-terráneo. El Centro Comercial Gran Vía, en Fincado Conde, es el último abierto hasta el momento,pero ya está próxima la inauguración de otro enla zona del Arenal, el de A Laxa; y en proyecto elde O Calvario, que se ubicará en las antiguasBodegas Bandeira, muy conocidas en el barrio.El Centro Comercial Gran Vía abrió sus puertasen junio de 2006 y está considerado como el demayor superficie de Galicia. En tres plantas departicular diseño se distribuyen 150 locales, a losque hay que sumar un aforo de 1.700 plazas deaparcamiento subterráneas. Prácticamentetodas las marcas de moda joven están represen-tadas en el nivel 1 del complejo, junto con perfu-merías, ópticas, peluquerías y todo lo que sepueda necesitar. El nivel O está ocupado por fran-quicias de decoración, artículos para el hogar,tiendas de juguetes y un hipermercado. Y en elnivel 2, al que se accede por la entrada superiordesde Gran Vía, se puede disfrutar de pizzerías,

restaurantes, bocaterías y todo tipo de estableci-mientos de ocio, frecuentadas por las tardes, fun-damentalmente por público joven.

LOS MERCADOSPor detrás de la automoción, la pesca representael segundo mayor volumen de transacciones delpuerto de Vigo y, de hecho, está consideradocomo uno de los más importantes del mundo endescargas de pescado, que llega del puerto a laLonja y de ahí a los mercados.En el Mercado del Calvario, los martes y viernesson los días de mayor actividad. Más de mediocentenar de pescaderas –porque la mayoría sonmujeres- se distribuyen de forma no muy típica,en puestos conjuntos de carácter rectangular,aunque no chocan entre sí a la hora de ofrecerpescado fresco de la ría. Rodeando las pescaderí-as, en la misma planta baja, las carnicerías, y en laplanta superior, los puestos de fruta, flores y pan.Junto con el del Calvario, en la Federación deMercados Centrales de Vigo se agrupan losMercados de As Travesas, Teis, Progreso yBouzas. Aunque en la ciudad también hay quecontabilizar al del Berbés, que recientemente hasufrido un importante cambio de imagen.

Mercados Vigo sigue conservando el comercio tradicional

<

< Plaza Elíptica Uno de los centros comerciales de moda

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

En el Mercado delCalvario, los martesy viernes son los díasde mayor actividad

Page 11: Pazos de Galicia 5

9

Para bebés, pañales ecológicosFruto de la casualidad nació hace apenastres años Bebés Naturales, una pequeñatienda de barrio en la zona del Calvario(Doctor Carracido, 48) que no llega a los10m2. “A mi hija los pañales de celulosale producían alergia”, comenta PatriciaOsuna, “de modo que comencé a buscarlos de gasa, los de toda la vida”. Pero através de Internet localizó en Madrid unatienda que distribuía pañales de algodónorgánico rellenables, fabricados en ReinoUnido, Alemania, Suecia y EE.UU, y a losdos días de uso la alergia de su hija habíadesaparecido.Por el boca a boca Patricia se convirtió enagente y comenzó a distribuir este tipo depaños reutilizables entre conocidos y a res-ponder a encargos puntuales. De su hijosurgió poco después la idea de una web. Yasí fue como David, con 10 años, abrió unforo para su venta en Internet y diseñó lapágina actual de Bebés Naturales.Desde entonces, Patricia es pionera enGalicia en la venta de artículos ecológicosque evitan las alergias. En su pequeñoestablecimiento se pueden encontrar ade-más de pañales en algodón orgánico ybambú en variedad de colores, calcetines,bodys, muñecos o cojines para bebés, opañales para adultos y para niños conincontinencia. También otro tipo de pro-ductos para lactancia e higiene femenina,como compresas y discos de lactancia en

lana y seda o tampones de silicona reutili-zables, así como unas curiosas bandolerasportabebés. Y como todos los artículos sonreutilizables, con su consiguiente ahorroeconómico, también se pueden encontrarproductos para el lavado. Lo más sorpren-dente, las denominadas nueces de lava-do, bayas de un árbol que crece en laIndia y que substituyen durante dos o trescoladas al detergente y suavizante.

Para zurdos, en la Calle PríncipePara zurdos, en la Calle PríncipeLa Papelería Comercial, con sus cien añosde historia es ya una institución en la CallePríncipe. Pero ahora también es reconoci-da por muchos zurdos que saben que allípodrán encontrar los útiles más necesa-rios, como cuchillos, cucharas, tijeras demanicura, e incluso afilalápices, sacacor-chos o pelapatatas. Deben agradecérseloa su propietaria, Joaquina, que un díaleyendo un reportaje sobre zurdos, decidióofrecer este servicio desde su antiguapapelería.

El mayor surtido en profilácticosSi se busca una condonería en Galicia, hayque recurrir a Condonland, en Vigo. Casifrente al Centro Comercial Plaza Elíptica,en Simón Bolívar, 15 se puede encontrar elmayor surtido de condones inimaginable yde artículos eróticos para despedidas desoltero.

CON IDEAS PROPIAS

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Prácticamente todos los barrios están servidospor un mercado, en un tipo de comercio próxi-mo, caracterizado por el trato personalizado y laexcelente relación calidad-precio. Otro tipo de mercado, pero al aire libre, es el quese celebra todos los miércoles en el barrio de Coiao los domingos en los jardines del parque muni-cipal de Bouzas. Se trata de mercadillos popula-res o ferias, donde como es habitual, se puedeencontrar artículos textiles y calzados a preciosmuy bajos.También en el Mercado de la Piedra es posiblehallar todavía algunos puestos al aire libre, sobretodo de inmigrantes que ofrecen bolsos y artícu-los de marroquinería. En sus inicios, a principiodel siglo XX, este Mercado era un excelentepunto de venta de productos artesanales, comoquesos o pan, motivado por la ampliación y eltrasiego del Puerto. Hoy, su ubicación justoenfrente de la Estación Marítima, lo convierte enzona de parada de los turistas que llegan enCruceros -hacen escala una medida de 100 al año- o de los que visitan la ciudad y embarcan en losferrys a las Islas Cíes. Pero su aspecto ha cambiado notablemente. Enun edificio moderno, concebido conforme al des-nivel entre el puerto y la zona monumental sedistribuyen más de una docena de tiendas deventa de ropa de marcas, conviviendo ya hacialas salidas con puestos de recuerdos. A su dere-cha, la calle Pescadería, la popular Calle de lasOstras, muy concurrida por visitantes y turistasque se permiten degustar el crustáceo en terra-zas al aire libre, tanto en verano como en invier-no, gracias a la colocación por parte del Concellode una doble cubierta que protege la calle.

Page 12: Pazos de Galicia 5
Page 13: Pazos de Galicia 5
Page 14: Pazos de Galicia 5

12

Por LEDICIA TRILLO

EL TESORO DE LA CASA GRANDE DE A CERCA

Los enfrentamientos familiares entre los Montesco y los Capuleto, agravados por la historia de amor entre sus hijos, forman parte de un argumento de

ficción que sirvió a su autor para dar vida a una de las obras maestras de la literatura universal de todos los tiempos. Sin duda Shakespeare no conoció la

historia de los señores de la Casa Grande de A Cerca y de sus vecinos, pero aun asípodrí haber servido como base argumental para la trágica historia de Romeo y Julieta.Luchas de poder, viejas rencillas, venganzas y un amor inoportuno en una Verona del

sureste de la provincia de Ourense.

Page 15: Pazos de Galicia 5

13

Así somos

Hoy queda el recuerdo de todo aquello encada rincón de la Casa y en sus alrede-dores, todo a disposición de los visitan-tes que se acerquen a Chaguazoso en

busca de la esencia del turismo rural: conversa-ciones al calor de la lareira, viejas historias dellugar, paisajes de cuento y todas las comodidadesde un hogar señorial.La Casa Grande de A Cerca comienza su historia aprincipios del siglo XVIII, con su construcción. Sesitúa en un enclave estratégico. En lo alto de unmonte, en el corazón de la Ruta Europea de laCastaña y con una visión perfecta de los pasosfronterizos de Portugal y de Castilla. En sumomento sirvió como enclave defensivo ante loscontinuos enfrentamientos con los reinos veci-nos pero, sobre todo, era la casa de los señoresterratenientes de lugar, aunque no era la única. Apocos metros de A Cerca, en la misma aldea deChaguazoso, se sitúa la casa de otra familia quepor aquel entonces ostentaba la propiedad demuchas tierras y, por tanto, también el poder. Las

dos familias poderosas no mantenían buenasrelaciones entre ellas y, con el paso del tiempo,las diferencias no hacían más que acentuarse.Los señores de A Cerca -tatarabuelos del actualpropietario- tuvieron dos hijas y, una de ellas fuea enamorarse de uno de los vástagos de la familiarival. Su boda con él provocó que fuera inmedia-tamente desheredada, y todos los bienes pasarona manos de su hermana Esperanza, que se casócon un hidalgo portugués llamado don Francisco.El marido era un hombre mujeriego y bastantealtivo, del que se cuenta que exigía los serviciosde sus criados hasta para levantar su inseparablelevita a la hora de ir al baño. Doña Esperanza era,por su parte, una mujer de costumbres, que solíadormir la siesta a diario después de tomarse elchocolate caliente que le preparaba su sirvienta.Un día, misteriosamente, la señora ya no desper-tó de su siesta. El suceso fue silenciado según loscánones de la época, y sólo las paredes de A Cercaconocen hoy las circunstancias de esta muerte...Todas sus posesiones pasaron a manos de una

Antiguo castro celtaLa ubicación de la Casa permite una visión privilegiada del entorno

<

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 16: Pazos de Galicia 5

14

sobrina-nieta y ahijada con la que compartíanombre y que, por aquel entonces, sólo tenía 9años. La niña Esperanza pasó a ser conocida en ellugar con el sobrenombre de “la heredera” y, aun-que fue reclamada por don Francisco para queviviese con él en la Casa de A Cerca, sus padres nolo consideraron oportuno. Esta decisión no fuedel agrado del portugués, que terminó sus díasviviendo sólo rodeado del servicio hasta su muer-te a principios del siglo XX.Después vino la Guerra Civil y sus años de pos-guerra. La pequeña Esperanza, ya casada, volvióa la casa con su marido para recoger algunas desus posesiones, pero decidieron no habitarla yquedó en manos de caseros que trabajaron sustierras hasta la actualidad. Su deterioro fueinevitable hasta que, finalmente, un hijo de “laheredera” decidió con su familia restaurarla yconvertirla en un establecimiento de turismorural en el año 2001. La casa guardaba muchos secretos. Desde puertasy ventanas tapiadas hasta una caja fuerte ocultatras una pequeña puerta metálica con varioscompartimentos secretos. Hoy los visitantes de ACerca pueden verla en uno de los salones de lacasa, aunque es muy probable que no se percatende su existencia a simple vista. La caja da unaidea de las grandes riquezas que en ella pudieron

guardarse, y de ello dan buena cuenta otros deta-lles como los azulejos originales del 1700, lasvajillas centenarias de primera calidad, la anti-gua cuna de hierro, los muebles de maderasnobles... Incluso fueron encontradas en su inte-rior varias monedas de oro convertidas hoy enjoyas familiares únicas y de gran valor.

EL ESCRITORIO SORPRESAUno de los muebles de la casa -una cómoda demadera en tono oscuro con cajones y convertibleen escritorio- fue trasladado en varias ocasionespor los actuales propietarios desde la casonahasta su otra residencia y viceversa. Dada su granbelleza y calidad, quisieron que fuese restauradoy, una vez abierta la casa al turismo rural, coloca-do en uno de los dormitorios. Durante uno de los viajes, escucharon un ruidoque provenía del interior del mueble, como sihubiese algo en los cajones que se golpeaba conel movimiento. Una vez abiertos y revisados, noencontraron nada. Fue entonces cuando descu-brieron dos compartimentos secretos en la partesuperior en los que se ocultaban dos granadas demano de los tiempos de la Guerra Civil española.Fue un suceso que causó gran impresión en ellugar, puesto que tuvo que acudir la policía y elcuerpo de artificieros para hacer explosionar las

Caja fuerteSe ocultan tras una pequeña puerta compartimientos secretos

<

< EscritorioDos granadas de la Guerra Civil se escondían en el inocente mueble

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

La casa guardabamuchos secretos,desde puertas y ventanas tapiadashasta una caja fuerte oculta

Page 17: Pazos de Galicia 5

15

La Casa Grande de A Cerca tiene a sulado la iglesia de la aldea deChaguazoso que, en su día, formó partede la propiedad familiar como capilla delpazo. Nunca fue una casa rectoral, ni susantiguos moradores fueron eclesiásticos,pero en un determinado momento, estacapilla pasó a ser la iglesia del pueblo.Una de las luchas fronterizas entreGalicia y Portugal acabó con el temploprincipal en ruinas, por lo que, los bis-abuelos del actual propietario decidierondonar su capilla privada para uso públi-co y, con el paso del tiempo, esta capillafue transformada en la iglesia actual yoficializada como parroquia de la aldea.Es por esto por lo que, aun hoy en día, laCasa de A Cerca cuenta con un accesoprivado a la iglesia separado por unapequeña verja de hierro.

bombas de forma controlada en los jardines de lacasa. Todo un episodio de realidad que vuelve asuperar la ficción.

LA CASA HOYHoy este mueble se encuentra en uno de los seisdormitorios con que cuenta la Casa Grande de ACerca, todos ellos decorados en armonía con suhistoria aunque equipados con todas las comodi-dades de la actualidad: bañeras con hidromasaje,teléfono, televisión, calefacción, etc. Tambiénhay una habitación especial o suite con sala deestar, y amplios salones en los que pasar el tiem-po y descansar leyendo un buen libro, charlandocon los amigos, o sentándose frente a la lareira aescuchar las historias de la casa y del lugar que,sin duda, los anfitriones tendrán a bien relatar.Para comer, A Cerca ofrece tres comedores en losque se sirve cocina casera tradicional con losmejores productos autóctonos. Son muy comu-nes las reuniones en la mesa tras una montería,durante la época de caza, para degustar las cap-turas en el mejor ambiente posible. Y tampocofaltan los buenos vinos de la bodega y los licorestípicos hechos en casa como el licor café o el licorde hierbas.Mención aparte merece la finca. Además de lapiscina para el verano y los jardines con flores yárboles frutales, rodean a esta casa siete hectáre-as de terreno pobladas de castaños centenarios y,en algunos casos, milenarios, que cada año per-miten la recolección de kilos y kilos de castañasde primera calidad. Un manjar ideal para asar enla lareira y degustarlo mientras se disfruta deuna buena conversación alrededor de la lumbre.

LA IGLESIA

A Cerca en su entorno

Chaguazoso es una pequeña aldea pertene-ciente al municipio ourensano de AMezquita, fronterizo por la parte oriental conla provincia castellana de Zamora y por elsur con Portugal. Su encanto reside en suscalles y en sus casas, en su mayoría antiquí-simas construcciones de piedra con puertas yventanas de madera. Los caminos son estre-chos y por ellos transitan a diario tractores,ganado vacuno y bovino e incluso algúncarro tirado por animales de carga. La tran-quilidad reina en Chaguazoso, donde pare-ce que las décadas pasen más despacio ydonde nadie parece tener prisa. Los perros ylos gatos domésticos descansan en el mediode las calles y se apartan muy lentamentecuando se acerca algún coche, y las gentesdel lugar conversan tranquilamente a vivavoz sentados cada uno en el balcón de suvivienda, sin que les moleste el ruido del trá-fico ni tampoco de las fábricas, sin preocu-parse por quien les pueda escuchar y sinmirar otro reloj que el que marca el sol consu ocaso.Todo esto a sólo 3 horas y cuarto de Madrid,a 2 horas de Vigo, a otras 2 de Oporto y apoco más de 1 hora de Ourense (todo porautopistas y autovías). Además, a sólo 20minutos se encuentra el magnífico lago deSanabria y a tres cuartos de hora dos pue-blos portugueses de obligada visita comoson Bragança y Chaves.

Ad

olfo

En

ríq

ue

zA

do

lfo

En

ríq

ue

zA

do

lfo

En

ríq

ue

z

Page 18: Pazos de Galicia 5

16

Puertos

SADA,

A medio camino entre los importantes puertos de A Coruña y Ferrol se encuentraSada, un pueblo con vocación de ciudad, que en verano se transforma para recibir a

los turistas y en invierno recupera, en parte, su esencia marinera. Su puerto deportivo, con 700 amarres, es el de mayor dimensión por número de plazas y por eso,

no tiene nada que envidiar a los grandes de Galicia.

Por SUSANA F. VALE

LA CALMA ENTRE LAS GRANDES URBES

Page 19: Pazos de Galicia 5

17

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

FontánLa zona de Fontán acoge los tres puertos de Sada, el deportivo, el pesquero y el comercial

<

El tranquilo pueblo marinero de Sada fueuno de los primeros en la zona norte deGalicia en sufrir el impulso urbanístico.Hace años se convirtió en destino de vera-

neo y empezó a albergar a miles de turistasdurante los meses estivales. Acostumbrada histó-ricamente a las invasiones, Sada intenta recupe-rar la calma con la llegada del otoño. Aunque loconsigue sólo en parte. Si en un tiempo no tan lejano la principal rique-za de Sada fue la procedente de la pesca y la agri-cultura, en la actualidad se desenvuelve allí unanotable actividad industrial y comercial, relacio-

nada sobre todo con el turismo. La ciudad es uncentro de ocio y diversión durante los fines desemana de todo el año, invadida por adolescen-tes coruñeses que buscan algo de privacidadfuera de la vista de sus progenitores y por fami-lias en busca de un remanso de paz cercano a lacivilización.El puerto deportivo Marina Sada está situado enFontán, donde convive con el puerto pesquero yel comercial. Desde las oficinas del puerto se con-templan con claridad los 700 amarres que le con-vierten en el de mayor dimensión de Galicia pornúmero de plazas y las embarcaciones, grandes y

Page 20: Pazos de Galicia 5

18

< CursosLas instalaciones de Marina Sada acogen clases de vela para los más pequeños

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Una vez que se hallegado a Sada vale la pena acercarse a conocerlos cantiles de Lorbé

pequeñas, lujosas y modestas, que éstos alber-gan.De fondo, en el muelle comercial, una fragata deNamibia lleva meses pertrechándose. Un pocomás cerca, los barcos y lanchas de pesca entran ysalen. En el puerto deportivo la actividad tampo-co se detiene en otoño. “Los tránsitos vienenentre Semana Santa y finales de septiembre,sobre todo”, explica el director de Marina Sada,Santiago Ferreiro. “El resto del año, las embarca-ciones que están aquí son las que tienen los ama-rres en cesión o en alquiler”.La vecinanza de pantalán fragua buenas relacio-nes entre los navegantes, “es una cultura similara la del camping”, comenta Santiago Ferreiro, “seconocen, quedan para ir a hacer una travesía,acudir a competiciones, hacen cosas juntos”.Algunos barcos pasan largas temporadas en su ama-rre. “Los nórdicos, sobre todo, suelen dejar laembarcación cuando vuelven a su país. Están variosmeses sin verla, hacen una escapada y se van denuevo, dejando el barco. Es una cultura diferente,eso, aquí, es inconcebible”. El director de MarinaSada cuenta que el mayor número de clientes espa-ñoles proceden de A Coruña y Lugo, seguidos porlos madrileños, asturianos y los del Mediterráneo.Las excelentes relaciones entre el Club NáuticoRecreativo de Sada y el puerto deportivo hacenque dentro del recinto tengan lugar las clases de

una de las principales escuelas deportivas náuti-cas de Galicia. Además, diferentes empresas pri-vadas organizan aquí, a lo largo del año, charters,regatas, competiciones de motos acuáticas, tra-vesías o pruebas de velocidad. La actividad nocesa y, para Santiago Ferreiro esto es bueno, yaque “un puerto deportivo es un punto de des-arrollo económico para los pueblos y ciudadeslimítrofes”.

EN RUTA A LORBÉY una vez que se ha llegado a Sada, sea por tierrao por mar, vale la pena acercarse a conocer loscantiles de Lorbé, en el vecino municipio deOleiros. Cogiendo la AC-163, la carretera que salede Fontán a la derecha, se pasa por las parroquiasde Espiñeiro y Fraga. Desde Veigue, a la derecha,se aprecian unas preciosas vistas de la ría, aun-que no resulta muy prudente detenerse en estepunto, debido a la estrechez de la vía.Un poco más adelante, un indicador marca SantaMaría de Dexo-Lorbé y habrá que desviarse a laderecha para bajar al puerto. A unos 300 metrosdel desvío, aparece una curiosa capilla, con paredsemicircular y consagrada a la Virgen delCarmen, nada extraño. Excita la curiosidad, sinembargo, una placa en su fachada, que cuentaque la construcción fue una donación de AntonioSiso y su esposa, Elvira Sánchez, en 1966, año de

Page 21: Pazos de Galicia 5

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 22: Pazos de Galicia 5

20

fallecimiento de la señora. Ambos reposan enunas tumbas verticales a la izquierda de la puer-ta de entrada. Bajando medio kilómetro más se llega al puerto deLorbé. Las bateas de mejillones –unas tradiciona-les, otras modernísimas estructuras circularessumergibles de PVC- se encuentran tan cerca delmuelle que, subidos en el muro, se puede contem-plar su faena sin dificultad. Los barcos mejillone-ros van y vienen desde ellas, trayendo su carga,que embolsan directamente en el puerto. La cofradía de pescadores, situada en la Casa delPueblo y la Asociación de Rederas de Lorbé, enuno de los departamentos de los armadores, soncasi las únicas construcciones allí. Hay unapequeña caseta en la punta del muelle, sede de laOrganización de Productores Mejilloneros deGalicia (OPMEGA) y un pequeño astillero, concarro embarcadero. Un pacífico pastor alemán sedespereza sobre las lanchas.Decenas de gatos, gordos y orgullosos, campan asus anchas. Están tan bien alimentados que des-precian una caja de enormes calamares y mejillo-nes abandonada sobre el muelle.Es aquí, en este abrigado lugar, rodeado de sua-ves acantilados, con la vegetación rozando unmar intensamente verde, donde termina elEspacio Natural de Dexo-Serantes, en la costaÁrtabra, lleno de sendas entre montes y acantila-dos. Respirando el fuerte olor a mejillón, a sali-tre, a algas, a vida y contemplando el paisaje encalma, se puede llegar a creer que el estrés essólo un mal recuerdo.

Ficha del puerto y servicios

Empresa Gestora: Marina Sada S.L.

Dirección: Porto Deportivo s/n. 15160. Sada

Provincia: A Coruña

Teléfono: 981 619 015 Fax: 981 619 287

e-mail: [email protected]

Web: www.marinasada.com

Carta: 412 A

Coordenadas: 43º 22’ N / 08º 15’ W

Canal de Radio: 9

Eslora máxima: 15 m.

Calado máximo: 2,5 m.

Número de amarres: 700

Entrada: amplia, sin más dificultades que los fondos arenosos

NO PERDERSE

Una ración de mejillones en el Vila II, justo en elpuerto de Lorbé, con excelentes vistas al mar.

Una visita a Cerámicas do Castro, un complejocultural de gran importancia, con originales piezasartísticas de gran calidad, donde comprar piezascasi únicas.

La Terraza, construcción modernista, construida enmadera, hierro forjado y cristal, traída, en los años20, hasta el comienzo del paseo marítimo desde loscoruñeses jardines de Méndez Núñez. Actualmentees una cafetería y centro de ocio, con cierto encantodecadente, que constituye el símbolo de Sada.

El colegio modernista de Sada, del que destaca sufachada y la orientación de sus aulas, todas hacia laluz. En estos momentos es objeto de polémica, pues-to que los padres reclaman unas instalaciones másamplias, modernas y seguras para sus hijos.

Dar un paseo hasta la iglesia de Santa María deSada, situada sobre la ría y que permite disfrutar deunas vistas privilegiadas sobre ella. Consta de unanave, capilla y campanario y no hay que perderse elbaptisterio de finales del siglo XIX de su interior.

Visitar As Brañas, zona húmeda llena de lagunasmuy cerca del centro urbano, declarada ZonaProtegida por su alto valor ecológico. Las lagunas seformaron por la extracción de arcilla a comienzosdel siglo XX. Hoy, abandonadas las minas, numero-sas especies animales han hecho de ellas su hogar.

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 23: Pazos de Galicia 5
Page 24: Pazos de Galicia 5

Rutas

Por PATRICIA CASAS VÁZQUEZPremio Biblos 2007

A CORUÑA INTELECTUAL

Unha cidade é, sen dúbida, os seus edificios, as súas avenidas, os seus parques. É osseus monumentos, estatuas, museos. As súas estradas, recantos, fontes. Pero unha

cidade é tamén a xente que vive e viviu nela, a xente anónima e a que, por distintosmotivos, deixou unha pegada nos seus edificios. Imos facer unha pequena viaxe

cultural por algúns recantos das rúas da Coruña, buscando a lembranza que algúnsartistas e intelectuais deixaron en forma de pedra.

ARTE E PENSAMENTO NOS EDIFICIOS DA CIDADE

Page 25: Pazos de Galicia 5

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 26: Pazos de Galicia 5

24

A Casa Museo deEmilia PardoBazán érguesecoas súas cristaleiras brancas

PlacaEn lembranza do tenor Miguel Fleta

<

< CambioEn realidade, as Irmandades foron fundadas nunha rúa paralela á da Franxa, onde se atopa agora a placa conmemorativa

Re

be

ca

Ca

ba

leiro

Onoso percorrido comeza na Cidade Vella.Fronte á Colexiata de Santa María doCampo hai unha rúa chamada Rúa SantaMaría. No que antes era o número 2 desa

rúa naceu, o 13 de marzo de 1869, Menéndez Pidal,un dos hispanistas máis importantes de todos ostempos e que aínda hoxe segue sendo referenciaindiscutible de moitos estudos filolóxicos.Sen saír da Cidade Vella, dirixímonos ao segundomonumento máis antigo da cidade despois daTorre de Hércules: a Igrexa de Santiago, que datado século XII. Mirándose cara a cara con ela, a CasaMuseo de Emilia Pardo Bazán érguese coas súascristaleiras brancas. Pegado nelas hai un cartel cunfragmento de De mi tierra, obra da escritora e noque, dun xeito exquisitamente literario, describeese espazo que estamos a contemplar. Ficción erealidade, vida e literatura mestúranse nesepequeno recanto que sabe a naturalismo e a pedramedieval. Pero aínda hai máis. Porque a que foiantiga vivenda familiar da escritora é tamén,dende 1979, sede da Real Academia Galega. Aíndaque para decatarse diso cómpre camiñar un pouco,

dar a volta ao edificio e meterse pola Rúa Tabernas,concretamente no número 11.Abandonemos agora a Cidade Vella e deamos unpequeno salto ate a Rúa da Franja. Alí, unha placalémbranos que no 1916 os irmáns Antón e RamónVillar Ponte (entre outros) fundaron asIrmandades da Fala, organización que tiña porobxectivo a defensa e exaltación da lingua gale-ga. Tiven a sorte de poder falar coa filla deRamón Villar Ponte, Mª Teresa Villar Chao.Cando lle preguntei cal fora, segundo ela, aimportancia desta organización, ela respondeu-me que non se pode pensar no século XX galegosen pensar nas Irmandades da Fala. O EstatutoGalego ou o Partido Galeguista están intimamen-te relacionados con ela.Deixemos a placa á nosa esquerda e camiñemosun pouco. Chegaremos entón á Calle Real, unhadas arterias fundamentais da cidade. No número20 desta rúa hai tamén unha placa lembrandoaos peóns que alí fixo Picasso, con trece anos deidade nada menos, a súa primeira exposición. Ede Picasso seguimos falando. Porque se nos ache-

Re

be

ca

Ca

ba

leiro

Page 27: Pazos de Galicia 5

25

gamos a unha rúa perpendicular á Praza dePontevedra, a rúa Paio Gómez, descubriremosque no piso segundo do edificio 14 desta rúa,hoxe convertido en museo, instalouse o pintorcoa súa familia dende finais de 1891 até 1895.Non moi lonxe de alí, a Paloma de la paz, obra dopintor, ergue as súas ás brancas no medio emedio da Praza de Pontevedra. E para rematar o noso percorrido, acheguémo-nos un intre á Praza de Ourense. Hai, nun recan-to, unha pequena placa posta en honor do tenorMiguel Fleta. Alí, o 28 de maio de 1938, morreu aconsecuencia dunha uremia. Unha cidade é, sen dúbida, os seus edificios, assúas avenidas, os seus parques. É os seus monu-mentos, estatuas, museos. As súas estradas,recantos, fontes. Pero unha cidade é tamén, esobre todo, a xente que vive nela, a xente queviviu nela, a xente anónima e a xente que, pordistintos motivos, deixou unha pegada impresanos seus edificios. Din que as cidades nunca dor-men; eu empezo a pensar que moitas veces tam-pouco esquecen.

> PicassoAínda que Picasso non pasou moito tempo na Coruña,

a súa pegada é perceptible por toda a cidade

<

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 28: Pazos de Galicia 5
Page 29: Pazos de Galicia 5

LOS SALONES DE LOS PAZOS SIÉNTENSE Y DISFRUTEN

Por LEDICIA TRILLO GONZÁLEZ

Por dentro

La sala, el salón, la salita, el cuarto de estar. Diversas maneras de llamar a ese espacioque, perteneciendo al ámbito privado, es sin duda el más público de los aposentos deuna casa. Gran parte de nuestras vidas transcurre en estos espacios. Y si esto es así entodas las casas, los pazos gallegos no pueden ser menos. Más grandes o más pequeños,

los salones señoriales son el mejor espacio para descansar, para trasladarnos a otrasépocas y lugares y para disfrutar de la tranquilidad y del silencio.

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Casa Grande do Bachao

Page 30: Pazos de Galicia 5

28

Un ejemplo son los salones de la CasaGrande de O Bachao, una edificacióntradicional gallega ubicada en SantaCristina de Fecha, en el municipio de

Santiago de Compostela, en una finca de 14.000metros cuadrados y rodeada sólo por montes ypor el cauce del río Tambre. En la planta baja de la casa principal no falta lasala de estar con lareira, decorada con sofás ymuebles que bien podrían ser los originales -construida en el siglo XVIII-. Es la antigua cocina,que sigue conservando la pileta de piedra dondeantaño las mujeres del servicio lavaban los platosy que hoy está repleta de curiosidades. Desde ellase accede a la biblioteca muy bien cuidada, pues-to que una inscripción amenaza con la “excomu-nión” a cualquiera que “quitaren, distraxeren ode otro qualquier modo enagenaren algún libro,pergamino, o papel de esta bibliotheca”. Y justoencima de ella, con acceso por una escalera depiedra, se encuentra una de las estancias máscuriosas y bonitas de la Casa Grande do Bachao:el Salón de las Bolas.Sólo hay que verlo para comprender la razón de sunombre. Más de doscientas bolas de todos los

tipos, tamaños, colores y materiales decoran losmuebles de esta sala: las estanterías, la mesa, elpropio suelo e incluso las lámparas, tienen tam-bién forma de bola. Hay bolas del mundo, bolas decristal, de madera, de piedra, con colores oscuroso claros, transparentes o con estampados varia-dos. Su dueño cuenta cómo compró las primerascomo elemento decorativo en algunos viajes, sinintención de llegar a tener tantas. Poco a poco, elsalón del pazo de fue llenando de bolas hasta queéstas pasaron a darle nombre a la estancia. Las hayllegadas de muy diversos lugares de todo elmundo -Holanda, Argentina, Portugal, Escocia- ymuchas son un regalo de los propios huéspedes,que a su regreso deciden traer una bola para así,según cuenta el propietario, “saber que algo deellos siempre estará en O Bachao”.Uno de los mayores placeres del turismo rural enO Bachao es, probablemente, coger un buen librode aventuras en la biblioteca, sentarse en el sofádel Salón de las Bolas y disfrutar de la lectura.Desde allí es muy fácil dejar volar la imaginaciónhasta los lugares que nos propone la narración, ypoder adentrarse en ellos poniéndose en la pielde uno de los protagonistas.

< BachaoEl salón era una antigua cocina que conserva la pileta de piedra y su gran lareira

<

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 31: Pazos de Galicia 5

29

REFUGIO EN LAS MONTAÑASUna de las aventuras bien podría transcurrir enunas montañas nevadas durante el frío invierno.Allí, el protagonista es abandonado por sus ene-migos y tiene que buscar un buen refugio parasobrevivir. El escenario de esta historia podríanser los montes gallegos de Os Ancares, que sepa-ran Galicia de Asturias y de Castilla con picos quesuperan en algunos casos los 1.800 metros dealtura y que durante los meses de invierno nosuelen desprenderse de su manto de nieve. En medio de estas montañas se encuentra el pue-blo de Cervantes, en el que sus habitantes sonexpertos en convivir con el frío extremo y con lasnevadas copiosas. En su núcleo más poblado sealza la Casa Solariega de Cervantes, una casonaconstruida en el siglo XVI sobre roca viva depizarra rebajada a cincel y que hoy conserva todoel encanto de haber sido siempre la casa máspoderosa del pueblo. El héroe de la aventura aca-baría encontrándola en el último momento,cuando ya no le quedasen apenas fuerzas parasobrevivir, pero lograría salvarse gracias a lasatenciones médicas del propietario, que curiosa-mente, era el doctor que había tratado la extraña

enfermedad del Rey Alfonso XII allá por los añosfinales del siglo XIX. Allí pasaría una buena temporada para reponerfuerzas, y mientras, podría disfrutar de curiosasestancias como la Sala de los Mapas, que guardacuidadosamente enmarcados algunos atlas deuna España y una Galicia interpretadas de otraforma, la propia de aquel año 1880 en que tuvolugar la Exposición Universal de Barcelona, dedonde el doctor tatarabuelo de los actuales pro-pietarios se trajo estos documentos. La biblioteca y la Sala del Reloj son otras dos aco-gedoras estancias decoradas con antiquísimosmuebles y otros detalles relevantes. A la segun-da le da nombre un Moré de nogal del siglo XVIIIque sigue marcando el paso del tiempo como elprimer día casi trescientos años después, sin quesus dos agujas doradas se hayan cansado de darvueltas sobre el mismo eje y sin que su péndulohaya dejado de balancearse. Y el salón principalrecibe el nombre de Sala de la Chimenea. Ésta esde mármol verde, y alrededor de ella se distribu-yen varios muebles nobles de estilo isabelino delsiglo XIX, la mayoría traídos por aquel médicoreal y conservados hasta hoy por la calidad de

CervantesLa Sala de los Mapas guarda

atlas de España y Galicia con diferentes perspectivas

<

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Ad

olfo

En

ríq

ue

zA

do

lfo

En

ríq

ue

z

Page 32: Pazos de Galicia 5

30

sus maderas, de caoba y cerezo. Sin duda en unlugar así, respirando el aire puro de las monta-ñas, el héroe aventurero pronto estaría listo paraseguir su camino.

EL DESCANSO DE LA CLERECÍAEste bien podría ser el título de otra aventura quetranscurriese en un lugar como el Pazo deLestrove, en Dodro, a menos de 30 km. deSantiago y lugar escogido por los arzobisposcompostelanos para su descanso hasta hace pocotiempo. El último en ocupar sus aposentos fue elarzobispo y cardenal Fernando Quiroga Palacios,que falleció en 1971 dejando un valioso legado enla sociedad gallega y en su cultura. El protagonis-ta de la aventura llegaría a este pazo en busca deun tesoro que no tardaría en descubrir. Buscaríaese tesoro que había mantenido ligada a toda lanobleza eclesiástica del lugar a esta gran man-sión, y el fruto de su pesquisa no podría ser másgratificante.Inmensos jardines y grandes patios de recreorodean esta mansión construida en el siglo XVI yreformada en varias ocasiones, la última de ellascon estilo Barroco. Sus estancias son amplias yacogedoras al mismo tiempo, emanando elegan-cia en cada detalle y lujo en cada una de sus pie-dras y sus arcadas. Varios salones exquisitamen-te decorados ofrecen el mejor espacio para eldescanso y, a su vez, también para el trabajo, yaque hoy por hoy cuentan con las últimas tecno-logías como acceso a Internet, o una gran panta-lla de plasma en la misma sala en la que seencuentra la vieja chimenea. En uno de los salo-nes principales se abren grandes ventanales conacceso a una terraza solana desde la que el paisa-je no puede ser más gratificante y, dentro, el des-canso en los sofás clásicos que presiden estaestancia es un lujo que hasta no hace mucho sereservaba a unos pocos. El héroe ha cumplido su misión: el tesoro deLestrove no es otro que el propio pazo y su entor-no. Este descubrimiento alimenta su deseo deposeer un asentamiento similar, en el que poderestablecerse y descansar de sus numerosos viajesy aventuras rodeado de la naturaleza y, a serposible, en compañía una bella dama.

NOBLES LINAJESSin saber muy bien cómo, el aventurero llega a lacosta de la ría viguesa y allí descubre el Pazo daTouza, una gran mansión que cuenta con unatorre defensiva ideal para mantener alejados asus enemigos. En los inmensos jardines se alzanárboles frutales centenarios, pinos, magnolios,limoneros y un vetusto laberinto de mirto en elque encuentra a una hermosa mujer que podabasus ramas. Ella habita el pazo porque lo ha here-dado de su padre a falta de hermanos varones. Dehecho, esta típica casona gallega fue construida

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

< LestroveLos distintos salones

invitan al descanso yla conversación

<

Page 33: Pazos de Galicia 5

31

también en el siglo XVI sobre terrenos que perte-necían al obispado de Tui y que fueron aforadosal escudero Vasco de Godoy. Él y su segundaesposa, María Gómez de Fitado, lo legaron a unsobrino soldado de Flandes que levantó la torredefensiva y que fundó un mayorazgo a favor desu hijo Francisco, fruto de su relación con TeresaTroncoso de Lira, que murió en el parto sinhaberse casado porque la licencia eclesiásticatardó demasiado en llega. A partir de ahí, fueheredado por diversas mujeres que no teníanhermanos varones y que propiciaron enlaces connumerosos linajes nobles a lo largo de la historia,tal y como lo certifican los numerosos escudosque se conservan en el pazo.Nuestro héroe no tardó en convertir en su amadaa la bella dama de A Touza y en establecerse en élpara pasar allí el resto de su vida. El salón princi-pal, con el ambiente cálido que le dan sus pare-des rojas, se convirtió en su refugio, y en él pasa-rá las horas tocando el viejo piano de maderasnobles y marquetería, y observando una de lasreliquias de tiempos pasados que lo decoran,como aquella vestimenta de un sacerdote afganobordada en seda y oro. Y para las reuniones con amigos, nada mejor queel salón de la planta baja, con vistas a los jardi-nes, amueblado con estilo señorial y complemen-tado con un minibar y una chimenea alrededorde la cual el aventurero podrá contar una y otravez sus numerosas hazañas. Y todo esto, muycerca de la villa de Nigrán y de sus hermosas pla-yas y a sólo 16 Km de la ciudad de Vigo.

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Ad

olfo

En

ríq

ue

zA

do

lfo

En

ríq

ue

z

> A TouzaLas paredes rojas

imprimen calidez al

salón principal

<

< A TouzaUna arcada de piedra une y separa ambientes

Page 34: Pazos de Galicia 5
Page 35: Pazos de Galicia 5

TABEIROS E TERRA DE MONTES MAR VERDE DE COMPOSTELA

Por SANTIAGO BACARIZAXefe de Área deTurismo Rural.Turgalicia

Espacios Naturais

Sa

ntia

go

Ba

ca

riza

Page 36: Pazos de Galicia 5

34

Precisamente Mar de Compostela é o nomeque inventou a asociación de turismorural da comarca para situarse xeografi-camente no mapa galego. Distante ás

penas 20 quilómetros de Santiago, as terras doval de Tabeirós (no concello de A Estrada) son ungran tesouro natural ateigado de fermososrecunchos. O río Ulla conforma o lindeiro norteda comarca dando lugar a recantos fluviais queben merecen un sosegado paseo. De feito, nestazona discorre unha das rutas de sendeirismomáis enfeitizadora e sinxela que se poden faceren Galicia . Desde o alto de San Xoán da Cova, aospés do impresionante viaduto do tren en PonteUlla, o sendeiro PRG-36 (senda de pequeno per-corrido galego) segue un trazado descendenteque nos leva ás beiras do río Ulla e continua sua-vemente ao seu carón. Son 11 tranquilos quiló-metros sen case desnivel que nos introducen navida do río a través dos sendeiros usados habi-tualmente polos pescadores.

PARAÍSO PARA PESCADORESA rica hidrografía comarcal proporciónalles aosafeccionados á pesca abondosos coutos troiteirose salmoneiros (os do río Liñares, os do río Rubíne os do río Umia sobrancean na pesca das troitase no río Ulla, os de Ximonde, Xirimbao e Sinde

están especializados no salmón). Ao longo desterío imos descubrindo variadas paraxes fluviaisque nos farán disfrutar do paseo. No seu perco-rrido atopamos algunhas áreas recreativas dota-das de mesas e bancos onde descansar o corpo,gozar da natureza e aproveitar para prepararnosunha boa grellada ou unha merenda campestre.

ESPAZOS NATURAISPolo sur da comarca, e transitando xa polos con-cellos de Forcarei e Cerdedo, a xeografía vólvesemáis esgrevia e vai ascendendo ata acadar cumespróximos aos 1.000 metros de altura, nas serrasdo Cando e do Candán. Estas zonas están integra-das na Rede Europea Natura 2000 e gozan actual-mente do marco de protección que lles confire asúa declaración como Zonas de EspecialProtección dos Valores Naturais, denominaciónque xorde da actual Lei 9/2001 de Conservaciónda Natureza en Galicia. Cómpre mencionartamén as áreas protexidas das Brañas de Xestosoe o Complexo Fluvial Ulla-Deza que tamén estánintegradas na devandita Rede Natura 2000.As altas serras desta comarca asisten aos partosdos ríos Umia e Lérez, que xunto co mencionadoUlla rabuñan profundamente o territorio dandolugar a unha densa rede hidrográfica de especialsingularidade paisaxística.

A comarca de Tabeirós e Terra deMontes abrangue os concellos de AEstrada, Cerdedo e Forcarei. Estacomarca dálle á capital de Galicia aoportunidade de gozar dos seussobranceiros espazos naturais que for-man un auténtico mar verde paraCompostela.

A rica hidrografíacomarcal proporcionaabondosos coutostroiterose salmoneiros

Page 37: Pazos de Galicia 5

35

No límite entre A Estrada e Forcarei atopamos aLagoa Sacra de Olives, que garda no seu leitomoitas lendas, en parte asociadas ao seu carácterestacional e ao feito de que non haxa ríos nassúas proximidades que a alimenten. Moi preto dealí podemos contemplar o Picho de Curantes,unha fervenza da que mana o río que leva omesmo nome. Este lugar é tamén coñecido popu-larmente polo nome de Maimón ou fervenza doMaimón. Unha ponteliña de pedra acompaña aofervedoiro de auga río abaixo, configurando unlugar de discreta beleza que paga a pena visitar.

AGROTURISMOO sector primario baséase na agricultura desen-volvida nos abrigados vales do Ulla e do Umia,onde se cultivan flores, hortalizas, legumes, froi-teiros, vide , kiwis, que grazas aos microclimaslocais fan que estes leiros proporcionen unhasaborosa produción. En zonas máis altas, a agricultura cede o seu pasoá gandería e ao sector forestal. Na actualidadeestase abrindo paso unha cooperativa de explo-tación comunitaria da terra na Estrada. Esta coo-perativa formada por uns trescentos asociados,tenta desenvolver un modelo de producciónintegral –gandeiro, forestal e agrícola- intentan-do recuperar as terras abandonadas.

Esta xestión integrada nunha única explotaciónagrupa a multitude de pequenas leiras de centosde propietarios nos montes de A Somoza,Tabeirós, Nigoi, Arca e Souto. A extensión doexperimento acada unhas 700 hectáreas de apro-veitamento gandeiro mixto con rotación de bes-tas, cabras e vacas (destacando a introdución degando vacún de raza Caldelá, case en desapari-ción en Galicia, polas súas características de ani-mal rústico e facilmente adaptable á ganderíalibre nos montes). Na actualidade xa é posible veros primeiros logros do proxecto en forma dunrabaño de máis de 200 cabras, unhas 56 vacasCaldelás, uns 30 cabalos e arredor de dúas duciasde rubia galega. Mesmo falan da explotación decría e cebo ao aire libre de porco celta en 20 hec-táreas de carballeiras, aproveitando este recursoforestal hoxe improdutivo e exercendo un con-trol sobre a súa biomasa.Segundo os seus promotores, todos eles conven-cidos do triunfo final da súa aposta, trátase derealizar unha explotación en extensivo que pro-cura un ecosistema monte-gando equilibrado,seguindo o biorritmo natural dos animais, senestrés nin tratamentos, e que ao mesmo tempoquere cumprir os estándares sanitarios e de pro-ducción ecolóxica.Esta feliz iniciativa bota por terra a lenda negrado galego incapaz de asociarse e de traballar encomún por un fin colectivo, e opta por xeitos decooperación entre as persoas que poden ser uninteresante alicerce para a recuperación e salva-garda de moitos montes de Galicia, axudando amantelos nunhas condicións de limpeza e coida-do que farían escorrentar os lumes. Neste sensoteñen tamén en marcha traballos selvícolas e deordenación forestal para outras 500 hectáreas demonte.Este proxecto de traballo en común vai procurarobter un produto de calidade, cun valor ambien-tal e paisaxístico engadido, contribuíndo á dina-mización da zona. Dende o punto de vista doturismo antóllase unha semente de interese parafomentar tamén estratexias de agroturismo. Así,as casas de turismo rural da comarca, que contancunha importante oferta en número e calidadede aloxamentos, pretenden chegar a acordos conesta cooperativa para poder facilitar paquetesturísticos no medio rural que inclúan a visita e ocoñecemento desta experiencia.

< Ponte Acueducto A Ponte de Leira é, en realidade, un acueducto

Sa

ntia

go

Ba

ca

riza

Page 38: Pazos de Galicia 5

36

A RAPA DAS BESTASA celebración anual da rapa das bestas vén consti-tuír o grande acontecemento festivo e etnográficoda comarca. Proba do seu interese é que o anopasado, 2006, foi declarada Festa de IntereseTurístico Internacional. Esta tradición vivaremóntase fidedignamente ao século XVIII. Aconstrución do pechado onde se encerraba aogando está documentada no ano 1778, aínda queen 1997 foi inaugurado o novo curro apoiado poladaquela Secretaría Xeral para o Turismo da Xuntade Galicia. Non obstante, as raiceiras culturais dasque finalmente toma forma esta festa – declaradade Interese Turístico Nacional en 1964-, debenretrotraerse a séculos anteriores. No ano 1682comézase a escribir o Libro de Fábrica Parroquial,no que se mencionan as ganancias provenientesda venda de cabalos, poldros e eguas.Este gando, que vaga en liberdade polos montesda comarca, veu denominarse “do santo”, refe-ríndose aos animais do monte comunal. Hoxe endía o espectáculo de valentía, habelencia, identi-dade e fortaleza no que participan os mozos daparroquia de Sabucedo, recibe a milleiros deturistas procedentes do todo o mundo, ao longodo cal, os “aloitadores”, baixo a protección “ dosanto” – San Lourenzo-, inmobilizan e rapan ás

bestas, sen máis armas no combate que os seuspropios brazos.

MONUMENTOSEn canto ao patrimonio histórico e artístico dacomarca non pasan desapercibidos dous monu-mentos sobranceiros. O Pazo de Oca, que se veucoñecendo popularmente como o “Versalles”galego pola fabulosa calidade dos seus xardíns epola monumentalidade arquitectónica do seuconxunto, segue a ser unha referencia case ines-cusable para o visitante. Situado na parroquia de Oca, os seus espazos visi-tables son os seus xardíns interiores, onde aauga, a pedra e a vexetación xogan a crear unescenario romántico de gran plasticidade. Entreas especies máis destacadas do xardín atopámo-nos árbores patrimoniais coma unha criptomeriaxaponesa duns 300 anos, un magnolio duns 200anos ou un teixo do que se calcula unha idadepróxima aos 250 anos. Xunto a estes exemplaresconviven coloridas camelias (algunha delas desingular porte), laranxeiras, maceiras, pereiras,cerdeiras, pexegueiros, mirtos tallados, buxos,emparrados de vides, paseos de tileiros nos quese adestraban nas artes da equitación, etc. Noncabe dúbida de que é preciso asistir a esta cromá-

> Pazo de OcaCoñécese como o”Versalles” galego pola magnificencia dos seus xardíns

CabalosO gando vive en liberdade

nos montes comunais

>

Sa

ntia

go

Ba

ca

riza

Sa

ntia

go

Ba

ca

riza

Milleiros de turistas presenciana Rapa cada ano

Page 39: Pazos de Galicia 5

tica sinfonía de verdes e ocres, de rumoroso bur-bullar da auga e de poética constructiva pararatificarse na comparación deste pazo galego conaqueloutro parisino dos grandes reis de Francia. A outra xoia comarcal é o Mosteiro de SantaMaría de Acibeiro, fundado polos benedictinosno século XII e mudado tres décadas máis tardepola influencia da corrente reformadora doCíster. O gran edificio goza do abeiro que lle pro-porciona a Serra do Candán, e coñece de preto onacemento do río Lérez. A súa construcciónsemella deberse a Afonso VII, criado e educadopolos condes de Traba e coroado rei de Galiciapolo arcebispo Xelmírez en 1111, na basílicacompostelá. Este rei galego remataría por con-verterse en 1135 no gran rei emperador deEspaña (imperator totius hispaniae).Durante os séculos XVI e XVII o mosteiro acumu-lou bens, encomendas e beneficios, chegando aser un dos máis importantes de Galicia. Comocuriosidade histórica podemos mencionar avenda de xeo realizada polos monxes do mostei-ro, xeo procedente das “neveiras” atopadas nosaltos do Candán, onde recollían as augas conxela-das Este xeo era utilizado para a conservacióndos alimentos e para a elaboración de bebidas. Astropas napoleónicas puxeron fin a este longoperíodo de bonanzas, ocupando o seu recinto edando lugar a unha decadencia que o levou a serabandonado pola comunidade de monxes. Naactualidade unha coidadosa restauración tenoconvertido en hotel de tres estrelas, clasificado,como non podía ser doutra maneira, como hotel-monumento.

UN PEQUENO GRAN PATRIMONIOPero estas notas non esgotan a narrativa quemerece esta comarca. En cada curruncho pode-mos atopar novas alfaias do patrimonio rural,como a ponte-acueducto de Leira, que salva o ríoUmia. A ponte de Leira fíxose para regar os bensda casa de Leira, casa señorial sita na parroquiade Parada con capela e grandes extensións deterreo. Unha das curiosidades desta presa é que“leva a auga dun río para outro” como dicían osveciños. En realidade saca a auga da conca fluvialdo río Umia e rega prados da conca fluvial do ríoUlla, co cal, efectivamente acaba por levar a augado Umia para o Ulla.No lugar de A Torre, na parroquia de Guimarei (AEstrada) encóntrase o pazo orixinario do solar doSeñorío de Guimarei, o cal andando o tempo daríanome a un marquesado. Actualmente atópase enestado moi deteriorado e agarda mellores tem-pos, que seguro que han vir, tal e como lle foisucedendo a gran parte do patrimonio arquitec-tónico rural galego que, pouco a pouco, foi sendorehabilitado para recuperar as glorias doutrora.Tamén pasa polas proximidades destas terras oCamiño de Santiago procedente do sur da península(coñecido como Ruta ou Vía da Prata), sendo outro

atractivo máis para os amantes do sendeirismo.Sirvan estas recompilacións de datos como ache-ga para suxerir unha interesante visita a estacomarca. E non esquezan que actualmenteGalicia conta con centos de aloxamentos ruraisque non só están preparados para acollernos conmimo e calidade, senón que os seus propietariosvan ser, sen dúbida, os nosos mellores guías parapercorrer a xeografía rural do noso país. Permítanse o luxo de aloxarse nun auténticopazo de Galicia, lembranza viva dun pasado seño-rial, ou opten por tantos outros centos de esta-blecementos singulares. Os Pazos, as CasasReitorais, as Casas Grandes, os Mosteiros, osCastelos, as Casas de Aldea ou as Casas deLabranza, todo un elenco onde escoller.Turgalicia dispón dun servizo gratuíto de Centralde Información e Reservas de Turismo Rural deGalicia (902-200 432) que lle facilitará todos osdatos que precise, e se o desexa poderá facerdirectamente nese teléfono a súa reserva. Pretodo lugar que vostede queira visitar seguro quepoderá atopar un distinguido establecementopertencente á rede de aloxamentos de turismorural de Galicia.

AcibeiroA experiencia de durmir

nun mosteiro

>

Arq

uiv

o P

azo

s d

e G

alic

ia

Page 40: Pazos de Galicia 5

38

GALICIA DESDE EL BALCÓN

Algún diccionario define “balcón” como una especie de plataforma que se proyectadesde la pared de un edificio, sostenido por columnas y cerrado mediante una

balaustrada. Pero todos sabemos que un balcón es mucho más que eso. Los balcones,las terrazas y las balconadas han estado siempre ligados a la simbología del poder. Conestas líneas les invitamos a que se asomen a algunos de ellos en un recorrido desde las

montañas del Macizo Galaico hasta la costa de las Rías Baixas.

Por LEDICIA TRILLO

Arquitectura

Page 41: Pazos de Galicia 5

39

En la comarca de Valdeorras, en pleno valledel Sil, rodeado de viñedos y de paisajesagrestes y montañosos, se encuentran elPazo do Castro y sus nueve balcones. Esta

construcción del sigo XVII recuerda al estilo deuna casona cántabra. La piedra roja con la que se levantan sus paredeses típica de la zona en la que se ubica -extraída desus montañas- y las arcadas de medio puntocoronadas por balcones de hierro forjado danuna idea del esplendor de la época y de su funda-dor, un canónigo destinado en Andalucía quequiso regresar a su tierra por todo lo alto. Los siete balcones que dan a la fachada principaldel edificio guardan tras de sí un gran salónbiblioteca cargado de reliquias, que hasta hacepoco contenía un archivo histórico con libros ydocumentos antiquísimos que han pasado a

manos de la Diputación Provincial de Ourense. Allí se guardan aún los tapices que se colgaban enlos balcones de la casona por Semana Santa. En lavilla de O Castro, que da nombre al Pazo, existe unaoriginal procesión que conmemora el SantoEncuentro en la noche del Jueves al Viernes, y quese conoce como “la procesión de los caracoles”. Los vecinos del lugar recogen estos moluscos y losguardan en aceite hasta que llega la Semana Santa.Después se les aplica la acción del fuego y se con-vierten en una especie de candelas que se van colo-cando a lo largo de todo el recorrido de los pasosdel Santo Encuentro. Hasta el año 2000, el patio delPazo do Castro era una parada obligada de esta pro-cesión, puesto de su capilla salía la Virgen de losDolores, y la comitiva era recibida con los grandestapices colgados de los balcones. Sin embargo, lacasona ha dejado ya de ser protagonista y sus bal-

Pazo do CastroSiete balcones en la fachada principal le dan un aire

inconfundible a este Pazo fronterizo

<

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 42: Pazos de Galicia 5

40

RosendeEl balcón del dormitorio principal cuenta en la barandilla su propia historia

<

cones se han convertido en espectadores.El patio interior de la casa, en cuyo centro sesitúa una pila bautismal que forma parte de lasreliquias históricas del Pazo, también cuenta conun balcón de hierro forjado del que hoy puedendisfrutar sus huéspedes, ya que forma parte dedos dormitorios. Y en la parte trasera del Pazohay una gran solana de madera desde la que sepuede contemplar la llegada anual de la cigüeñaa su nido, disfrutando de un buen vino deValdeorras y descansando tras probar alguno delos tratamientos de belleza y relajación que seofertan en O Castro.Un azul que contrasta con el rojo de las construc-ciones similares del otro extremo del río Sil, de lazona de su unión con el Miño. Allí, en plenaRibeira Sacra, también tierra de viñedos y demontañas, se alza la Casa Grande de Rosende.

BALCONES QUE HABLANConstrucción destacada de la actual aldea deRosende, que en su día fue enteramente propie-dad de los señores de la Casa, hoy se ha converti-do en un establecimiento de turismo rural con

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

historia en cada una de sus piedras. Su solana de madera pintada de rojo mide unos18 metros de largo y está equipada con mueble-ría de mimbre y tumbonas para no desaprove-char ni un sólo rayo de ese sol que a veces se hacede rogar. Da a un patio interior que deja ver laestructura de este pazo tradicional gallego cons-truido en 1511 y ampliado en el siglo XVIII conestilo italianizante. Por la parte trasera, su amplia finca y sus jardi-nes le confieren toda la intimidad requerida porlos huéspedes. Y por delante, el balcón de lafachada principal los acerca a las gentes quehabitan hoy en día en la aldea. Es la terraza deldormitorio especial, está construida en hierroforjado y nos cuenta su historia por medio deuna inscripción en la barra horizontal de labalaustrada: “Manuel Fernández me hizo en1817”. Cuentan los actuales propietarios que esmuy probable que Manuel Fernández fuese unherrero de Monforte de Lemos, ya que este pue-blo capital del interior de Galicia se encuentra apoco más de 10 km. de la aldea, y la riqueza de suactividad artesanal era destacable en el XIX.

< Casa Grande de RosendeLa solana es un elemento de conexión entre el interior y elexterior de la vivienda

Page 43: Pazos de Galicia 5

41

CARA AL MARY si lo que se buscan son balcones que tengancerca pueblos o ciudades sin perder el encanto delo rural, y que miren hacia el mar en lugar dehacia el río y las montañas, no se pueden dejarpasar los de la Rectoral de Cines. Se localizan enun paraje natural perteneciente al municipiocoruñés de Oza dos Ríos, a poco más de 15 minu-tos de la villa histórica medieval de Betanzos y dela ciudad de A Coruña. Las prestigiosas playas de la ría coruñesa seencuentran a un tiro de piedra de esta casa que sealza sobre los cimientos de un antiguo conventofundado en el año 911, y que se completa con unaiglesia declarada Monumento Histórico Artísticocuya construcción marca el final del románicogallego y el principio del gótico, dejando ver unprimer matiz de ojiva en sus puertas y ventanas. Elbalcón frontal de la casa es de hierro forjado origi-nal, y su principal atractivo reside en la tranquili-dad que reporta la acción de asomarse a él. Elverde de Galicia se traduce en este caso en la granpradera de un valle que parece no tener fin...La parte de atrás cuenta con una balconada de

madera que da a un patio interior y que en su díasirvió a los religiosos que allí vivían para accedera la parte superior de la iglesia -al coro y a la cam-pana- sin necesidad de pasar por el patio, en quese encontraban los animales y el personal del ser-vicio. Hoy, los huéspedes de este establecimientopueden seguir los pasos de los religiosos y sentir lapaz de la antigua rectoral en cada uno de sus rin-cones. Además, cuenta con exposiciones perma-nentes de pintura y escultura; todo un lujo en suconjunto para los amantes del arte.Arte, naturaleza, paz, tranquilidad, buena comi-da y buenos vinos. Es lo que suelen buscar los quegustan del turismo rural. Y si el vino nos ha ser-vido de guía en esta ruta por los mejores balco-nes de los Pazos y nos ha llevado a Valdeorras yla Ribeira Sacra, no podemos olvidarnos de nues-tro caldo más internacional: el Albariño. La Comarca de O Salnés es la tierra del Albariñopor excelencia, y en ella encontramos tambiénalguna casa señorial con balcones desde los que sepuede oler el aroma de este vino. Es el Pazo de ACarrasqueira, construido en 1745 y puesto a dispo-sición del público en 1992. Además de los balcones

> Cines Balcón principal y

balconada trasera de la Rectoral

>

A CarrasqueiraDesde la balaustrada de granito se contempla el paisaje

<

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 44: Pazos de Galicia 5

42

MapaCada uno de estos pazos se ubica en una provincia gallega

LOCALIZACIÓN

En Galicia, la climatología húmeda y la economía agrícoladesarrollan una arquitectura rural específica, en la que lavivienda se sitúa en la primera planta, destinando la plantabaja a cuadras, bodega…; así, la parte destinada a viviendase aísla del terreno y aprovecha el calor de la planta baja. Esta organización de las edificaciones, unida a la necesidadde economía de espacio y esfuerzo constructivo, llevan arealizar el acceso a la vivienda por medio de una escaleraexterior, que protegía la entrada a las cuadras de la plantabaja y actuaba como recibidor de la vivienda, solucionadopor reducidos corredores de madera de castaño. La evolu-ción de este corredor nos lleva al balcón o solaina.Al crecer la importancia de la edificación se plantean acce-sos interiores. Se desligan así los balcones de la escalera deacceso, creciendo en importancia y simbología.Las viviendas señoriales de la hidalguía gallega están aisla-das, pero aglutinan edificaciones agrícolas en su entorno,formando complejos rurales con libertad inicial para suestructuración. Esto permite orientar las solainas al sur,constituyendo estancias exteriores protegidas de la lluvia yaprovechando el calor del sol en otoños y primaveras, confuncionamiento ecológico de la energía solar. Estas solainasse abren a patios interiores o jardines privados. Queda el balcón, más estrecho y de dimensiones más redu-cidas, como elemento de contacto con los espacios públicosy de simbología, adornado por una cantería generalmentede trazos barrocos, que marca la importancia de una edifi-cación señorial respecto a las austeras construcciones rura-les, con huecos reducidos a necesidades funcionales.Los balcones son generalmente construcciones de cante-ría con losa de piedra apoyados sobre canecillos o ménsu-las de granito; las solainas construidas en madera o encantería granítica se apoyan sobre importantes pilares yvigas con nobles balaustradas, que resaltan la importan-cia del espacio.Todos estos elementos que contribuyen a definir las carac-terísticas singulares de la arquitectura gallega, nacen decuestiones eminentemente prácticas, resultado del saberpopular para adaptarse a su entorno y a su climatología,consiguiendo a través de una prolongada evolución desiglos alcanzar soluciones espaciales que nos asombran porsu eficacia y su calidad ambiental.

LA SOLAINAPor MANUEL VIÉITEZ

Arquitecto

de hierro con que cuentan algunas habitaciones, en estacasa destaca su balaustrada de granito a la que se accedepor una escalinata del mismo material, y desde la que sepuede contemplar parte del paisaje de viñedos que caracte-riza la zona en la que se encuentra, dentro del municipio deRibadumia y muy cerca de la villa marinera y señorial deCambados, de parajes naturales de lujo como la Isla de AToxa o la playa de A Lanzada, y de pueblos importantescomo Vilagarcía de Arousa, a sólo 15 Km de la casa.Justo debajo de esta balconada se encuentra la bodegapropia de este Pazo que, por sus características, no podíadejar de tener. Cada año, en los viñedos privados de sufinca se recolecta la uva y se elabora un prestigioso vino deautor con denominación de origen Albariño Rías Baixas ycon varios premios y reconocimientos en su haber. Todoun placer para los sentidos sentarse en este balcón degus-tando una copa de Pazo Carrasqueira, mirando a los viñe-dos, escuchando el mar a lo lejos y oliendo el deliciosoaroma que emana de la bodega. ¿Qué más se puede pedir?

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

< CarrasqueiraDesde sus balcones se puede oler el mar

Page 45: Pazos de Galicia 5
Page 46: Pazos de Galicia 5

Por NELA GALDO

BAIXO O INFLUXODA LÚA

Page 47: Pazos de Galicia 5

45

Cae a noite. Sae a lúa. Redonda. Branca. Fría e distante. Inalcanzable. E o seu influxo determina as

mareas, adianta os partos, cambia os humores.Activa a maldición e un home vai perdendo o

control, transfórmase, sae á fraga, tentando fuxir.Pero a lúa chega a todos os recunchos, non hai nadaque facer. Escóitase un berro de angustia que se vai

transformando en ouveo. O lobishome volveu.

Olobishome ou home lobo é un poseso, un tolo, enfermo dunha doenzamisteriosa. Embruxado, enmeigado, baixo o influxo da maldicióndunha fada. O demo entrou nel e manifesta o seu poder coa transfor-mación do home en lobo. Víctimas e verdugos, os lobishomes están

condenados a vagar polo mundo, agachados dos da súa especie, sexan homes ouanimais. En Galicia, o fillo sétimo ou noveno dunha parella que non tivo fillas vai serlobishome. Neste caso, a víctima ten que fuxir ao bosque durante sete anos e, sequere sobrevivir á maldición, non pode ser ferido nin capturado nese tempo.Pero unha preñada pode tamén ser aollada e o seu fillo nacer cos síntomas delobishome, transformándose no temido animal nas noites de lúa chea, peropodendo volver á unha relativa normalidade despois.A relación entre o home e o lobo en terras galegas está marcada historicamen-te polo odio mutuo. Este animal, tan semellante aos seus curmáns os cans,representa, sen embargo, o mal absoluto, a encarnación do demo na terra.Provoca pavor nos seres humanos, a pesares de que tamén os teme. Fuxe dosruídos estridentes e da presenza dos homes, co que demostra a súa intelixencia.Vive e caza en manadas, pero é tamén un ser solitario e misterioso.Por iso a conversión dun home no seu peor inimigo baixo a influencia da lúaconsidérase desde antigo unha das peores maldicións, que pode lanzar inclusoun pai ao seu fillo. Librarse dese influxo é case imposible, como tamén matar aun lobishome.

ROMASANTAUn dos casos máis coñecidos en Galicia é o de Manuel Blanco Romasanta, ohome lobo de Allariz. A mediados do século XIX unha serie de crimes horren-dos dispararon os temores dos galegos. Os cadáveres das víctimas aparecían consinais de trabadas no corpo e faltábanlles algúns órganos. Un vendedor ambu-lante de unto (o Home do Unto dos contos cos que os pais asustaban aos peque-nos) foi detido polos crimes en Toledo e trasladado a Allariz para ser xulgado.Ríos de tinta e incluso metros de película se teñen feito sobre esta figura. Na súadefensa alegou licantropía. Os tribunais da época considerárono culpable eingresou en prisión. Nunca máis se soubo del, pero a súa lenda medrou e supe-rou a ficción, collendo cachiños dela. Psiquiatras e psicólogos actuais analiza-ron o caso á luz das poucas probas que quedaron daquel tempo e concluíron quepadecía un trastorno da personalidade.Tolo, enfermo, maldito? Lobishome.

Lendas

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 48: Pazos de Galicia 5

46

Turismo Activo

Por BEATRIZ G. CIBREIRO

COSTA DA MORTE EN

ULTRALIGERO

Volar en cualquier momento puede dejar de ser un sueño para convertirse en realidad sin necesidad de cursos. Ver a Costa da Morte a vista de pájaro

en postales y fotografías pueden dejar de ser una realidad para convertirse en unautentico sueño de paisajes y colores. Volar sobre a Costa da Morte es una realidad

cuando las alas las pone un ultraligero y se está dispuesto a correr una aventura.

Page 49: Pazos de Galicia 5

47

A600 metros de altura las cosas se vendiferentes. Los campos parecen más ver-des, el agua más azul, las vacas pequeñosseres diminutos, las casas manchas

insignificantes y el horizonte infinito, grande,explosivo. Así se ve el mundo a esa altura. No esmucha si estamos con los pies en la tierra, pero laidea cambia un poco si estamos volando. No esque nos hayan salido alas, sino que nos encontra-mos paseando en un ultraligero.Para muchos es un aparato con alas similar a unaavioneta, para otros no deja de ser un instrumen-to peligroso y para la gran mayoría un sueño queen muy pocos sitios se puede hacer realidad.El ultraligero es el avión terrestre que no tienemás de dos asientos,y un peso máximo de despe-

gue de 450 kilos.¿Quién no soñó alguna vez con acariciar lasnubes? ¿O con ser como un pájaro? ¿O simple-mente con recibir una descarga de adrenalina,que le haga gritar de placer? Todo esto se puedeconseguir visitando Naturmaz, el mayor centro deturismo activo de España que se encuentra en aCosta da Morte.Así, a los bordes del Embalse da Fervenza, enMazaricos, nació un centro en el que se puededisfrutar y vivir la naturaleza desde tres puntosde vista diferentes: por tierra (senderismo, rutasen bicicleta, hípica, paintball o tiro con arco),agua (submarinismo, kayak o piragüismo) y aire(paracaidismo, vuelos en ultraligero o paramo-tor). Pero centrémonos en el origen de este

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

MuxíaVista desde el aire se aprecia el agreste perfil

de la Costa da Morte

<

Page 50: Pazos de Galicia 5

48

reportaje, los vuelos en ultraligero.

A VISTA DE PÁJARONo es muy común encontrar lugares, casi paradi-síacos, en los que te ofrezcan la posibilidad de verla vida a más altura, de disfrutar de paisajes deensueño y de descubrir las ventajas de los pája-ros.Nos encontramos en un marco incomparablepara nuestro bautizo en el aire. Un gran embalsede aguas tranquilas, pequeñas montañas querecrean sinuosas siluetas en el horizonte, y ungran océano a pocos minutos de vuelo, sin dudaun cóctel relajante que te ayuda a olvidar queestás volando más alto que las gaviotas. El pilotoexperimentado en cuestiones de altura nos daráunas pequeñas lecciones sobre cada uno de loscientos de agujas, números y botones que encon-traremos entre nuestras manos, que para tran-quilidad de todos es mejor no tocar. Pero tran-quilos los que no tengan nociones de pilotaje,porque será él quien guíe tan peculiar aparatopara beneficio de nuestro corazón.Cada vuelo dura unos 25 minutos en los que serecorre el tranquilo Embalse da Fervenza, lascurvas del río Xallas, la cascada del Ézaro, lasrocas desnudas del Monte Pindo y se acaba laruta en donde la tierra pone su fin y el mar

brama contra las rocas, Finisterrae. El viaje se hace corto, el cuerpo pide más adrena-lina y en todo caso, siempre queda la posibilidadde hacer unas cuantas acrobacias en el aire. Albajar cierras los ojos y aprietas fuerte los párpa-dos para que nada de lo que has visto se esfumede la cabeza, para que todas las sensaciones, queson muchas, se queden guardadas dentro, paraque todos los colores queden grabados en la reti-na y para que cuando pienses en a Costa daMorte la piel se ponga de gallina recordando losbuenos momentos.Después de leer este apetecible plan surgen laspreguntas, es normal. ¿Cuántos podemos subir?¿Qué requisitos previos necesito? ¿Hay límite deedad? ¿Cuándo puedo ir y que épocas son lasmejores? ¿Será peligroso? ¿Necesito ropa espe-cial? ¿Sufriré vértigo?En todos los ultraligeros, debido a sus pequeñaspero acogedoras dimensiones solo pueden subircomo máximo dos personas, el piloto y un acom-pañante que se comunicarán mediante auricula-res en una frecuencia interna. No es necesariollevar ropa especial, simplemente cómoda, por-que los momentos que más dificultad requierenson cuando subes al asiento y cuando bajas delmismo. Tampoco es necesario tener una edad enconcreto, lo único que se requiere es tener ganas

Be

atr

iz G

. C

ibre

iro

< A vista de pájaroLa perspectiva desde el aire cambia cualquier paisaje

<

Be

atr

iz G

. C

ibre

iro

El viaje se hacecorto, el cuerpopide más adrenalina

Page 51: Pazos de Galicia 5

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 52: Pazos de Galicia 5

50

de vivir nuevas experiencias y de dar un poco deritmo a la adrenalina, de acabar con las rutinas ycon los miedos. Podríamos cualificarla como aptapara todas las edades.Los vuelos se realizan a una altura entre los 800 y300 metros, lo más habitual para disfrutar de lasvistas y observar los paisajes es volar a alturasbajas, lo ideal según los monitores de vuelo deNaturmaz es rondar los 300 o 400 metros.No debemos preocuparnos por esta actividad, yaque los ultraligeros llevan distintos dispositivosde emergencia que evitan los fallos. El estado delos aparatos es muy bueno ya que requieren unarevisión del motor cada cierto tiempo, con locual los fallos mecánicos no existen en este lugar.Que ahora no tienes tiempo de ir, no te preocupesporque, según los pilotos de Naturmaz, en esazona se pueden volar trescientos días del año. Deesta manera hay tiempo suficiente para escoger lafecha que mejor te convenga y tener la posibilidadde ver a vista de pájaro los colores que en cadaestación del año predominan en a Costa da Morte.Tampoco es necesario tener unos requisitos físi-cos especiales para hacer estas rutas solo sonnecesarias las ganas de divertirse y pasarlo bien. Después de todos los detalles creo que ya no hayexcusa que sirva para no pasar unos días en aCosta da Morte, visitar la zona y, por supuesto,

subir en ultraligero.

PARA LOS QUE REPITENAdemás de los paseos en ultraligero con piloto,Naturmaz también nos ofrece la posibilidad derealizar cursos de formación a todos los niveles,desde el curso de bautismo para aquellos quetengan la curiosidad o el deseo de pilotar solopor matar el gusanillo, a los cursos de perfeccio-namiento con el cual ya puedes enseñar tu carnéde piloto de ultraligero.De esta manera, tenemos a nuestra disposiciónuna escuela de pilotos en parapente, una escuelade paracaidismo, una escuela de vuelo en globotripulado, una escuela de construcción amateurde ultraligeros y, lo más novedoso, la primeraescuela europea de piloto de ultraligero discapa-citado. Con tantas posibilidades, lo único que noshace falta es tiempo.También nos ofrecen la posibilidad de contratarhoras de vuelo y hacer acrobacias en el aire, paraaquellos que ya saben pero que no tienen “vehí-culo” propio.Lo que si que está más que claro es que el queprueba después siempre quiere volver y repetir,incluso muchos se aventuran a aprender a pilotarpara llevar las riendas de un pájaro con alas deacero.

Los ultraligerosllevan distintosdispositivos deemergencia queevitan los fallos

Na

turm

az

< Ultraligero

Volar en un aparato de dimensiones tan reducidas es una

experiencia única

<

Be

atr

iz G

. C

ibre

iro

Page 53: Pazos de Galicia 5

51

UN POLLO CON MUCHA HISTORIA

Gastronomía

Por S.F.V.

La Feria del Capón de Vilalba, que se celebra cada 21 de diciembre, es el momento culminante de un año de duro trabajo en el que el capón, un pollo al que se supone

una desgraciada existencia, primero capado y cebado luego, ha llegado a su excelenciay se pone a la venta. Las mesas de algunas afortunadas casas los disfrutan, como es

tradicional, en Navidad

La carne del capón es una exquisitez culina-ria, un manjar de suave y sabrosa carne.Una delicatessen con mucha historia. Ya enla Biblia existen referencias al capón. Y del

animal se habla también en El Quijote, El Buscón oEl Libro del Buen Amor. Un bicho muy literario, seve.Y hablar de capón en Galicia es pensar, automáti-camente, en Vilalba. La capital de la Terra Cháluguesa tiene un lugar de honor en la cría artesa-nal y comercialización del capón. Y no sin razón,a juzgar por los más de 200 años de antigüedadde su Feria.Una carne tan loada debe ser digna de probar. Y,claro, difícil de conseguir. El capón de Vilalba sevende casi exclusivamente en la Feria del 21 dediciembre, para su consumo en Navidad. Aunquese puede conseguir en la casa de algún criador,que se suelen dedicar a esto como complemento

a sus ingresos.La Feria se celebraba antaño el día 18 o el 19, paraque los capones pudiesen llegar a su destino atiempo para la cena de Nochebuena. Los avancesen las comunicaciones han logrado que celebrán-dola el día antes de la lotería, todo el mundopueda tener un capón en su mesa. Para eso lasempresas de transporte tienen sus puestos en laFeria, donde recogen los ejemplares y los envían acualquier punto del país, en unas cajas de maderacon el logotipo del Capón de Vilalba, que tambiénse venden en el recinto. Todo a mano y organiza-do.El día 21 en Vilalba es ajetreado. Amanece muchoantes de la salida del sol, pero termina antes delmediodía, casi siempre. A las 6 de la mañana seabren las puertas para los criadores, que hacencola desde mucho antes para intentar coger unbuen sitio. Al entrar, entregan una ficha a la poli-

Aso

cia

ció

n d

e C

ria

do

res d

el C

ap

ón

de

Vila

lba

Page 54: Pazos de Galicia 5

52

cía local, que se completa con el número de ejem-plares que ponen a la venta.A las 8 de la mañana se cierran las puertas. Seproduce entonces el último control de calidad. Secomprueba que los animales tengan las anillas yse les va echando una ojeada de cara a la conce-sión de los premios (mejor criador, mejor cesta ymejor par). A las 9.30 todo está listo para queentren los compradores. De dos a tres mil perso-nas, vilalbeses, lugueses, gallegos y del resto deEspaña entran en el recinto, ávidos de comprarun buen capón.La Feria durará lo que duren las existencias.Algunos ejemplares ya están vendidos previa-mente. Los dos mejores pares, los de los premios,los compra el Ayuntamiento todos los años paraagasajar a dos vilalbeses de pro: el ex-presidentede la Xunta y actual senador del PP, Manuel Fragay el cardenal arzobispo de Madrid, AntonioMaría Rouco Varela.A las 11.30 h. es la entrega de premios. Y después,haya uno conseguido capón o no (los precios pue-den llegar a los 180/210 euros el par) se puededegustar una tapa gratuita de tan sabrosa ave encualquiera de los bares de la localidad. Desde haceunos años, además, los restaurantes de Vilabacelebran las jornadas gastronómicas del capón,

que culminan el día de la Feria. Sólo aquí se puedeprobar antes de la Navidad el codiciado pollo cas-trado. Por eso los hoteles y el parador de turismovilalbeses cuelgan cada año por estas fechas elcartel de “no hay habitaciones”.

CRÍA ARTESANALPero antes de llegar aquí se ha pasado un largoproceso artesanal. Se seleccionan los mejoresmachos entre 45 y 60 días de edad, se castrancuando pesan entre un kilo y un kilo y medio. Secrían luego en libertad, con alimentación basadaen cereales y lo que comen en su entorno natu-ral. El día de San Martín (11 de noviembre) seacaba lo bueno para los pollos. Se encierranentonces en las caponeras, para cebarlos conmaíz y patata cocida, una mezcla que les dará sucaracterístico color amarillento.El paso siguiente es el peor. Para los bichos, claro.El día previo a la Feria, se sacrifican. Se desplumancon cuidado y se les quitan las vísceras y la grasaabdominal, que se pondrá sobre el animal prepa-rado para ir a la Feria, como prueba de su crianzaartesanal. Todo el proceso es supervisado por unveterinario, para garantizar su salubridad y quelas canales (desplumadas y sin órganos internos)pesan como mínimo tres kilos y medio. Aunque lo

Al aire libreLos capones se crían en libertad hasta el mes denoviembre

<

Mejor cestaEn la elaboración de las cestas se premia la presentación

<

Aso

cia

ció

n d

e C

ria

do

res d

el C

ap

ón

de

Vila

lba

Aso

cia

ció

n d

e C

ria

do

res d

el C

ap

ón

de

Vila

lba

Page 55: Pazos de Galicia 5

53

La elaboración del capón puedeser muy variada. La receta másclásica es la de las fiestas navide-ñas, en la que el inmenso pollopreviamente adobado se asa hastaque adquiera un bello color dora-do, utilizando como relleno carnepicada de ternera y cerdo, mezcla-da con sus criadillas e hígado, aña-

diéndole piñones, frutas pasas como ciruelas y uvas, miga depan y huevos batidos. Aunque es lógico pensar que, para tantocontenido proteico, el vino tinto es el más aconsejable en estoscasos, no me resisto a nombrar en primer lugar un buen y com-plejo Albariño de Rías Baixas.La elección de un vino tinto siempre es aceptable, aunque debeser ligero, por tratarse de una carne blanca, pudiendo elegirentre aquellos que han sufrido una cierta crianza en barrica, eincluso los reservas, dejando caldos más vigorosos para otrascarnes más correosas. Un capón navideño siempre va a requerirde una larga preparación culinaria, que lo hace merecedor delmejor de los tintos posibles, siendo preciso huir de la clásicaMencía hacia variedades que soporten bien el paso por la made-ra, como la Arauxa o Tempranillo de los tintos de Monterrei, oalguno de los Valdeorras en los que participan variedades forá-neas como las francesas Cabernet Sauvignon o Merlot.Cuando el capón se prepara sencillamente asado al horno deleña y guarnecido de unas golosas castañas glaseadas, e inclu-so con unas manzanas asadas, las Merlot y Tempranillo acom-pañan perfectamente a este plato. Como alternativa radical-mente opuesta, tenemos la posibilidad de recurrir a una reli-quia, como es un viejísimo vino generoso seco de uva Palomino

MARIDAJE DEL CAPÓN DE VILALBAPor YOLANDA ALBELDA

Licenciada en Farmacia. Enóloga

de color oro viejo, que gracias a sus característicos frutos secosy a la presencia de la madera vieja, va a encajar a la perfeccióncon los aromas cedidos por el horno de leña y la dulce presen-cia de las frutas añadidas.Para este tipo de volatería doméstica y, siempre que se acom-pañe de salsas ligeras, se debe recurrir a vinos elegantes, sua-ves y fáciles de beber, entre los que podemos citar los tintos deValdepeñas, Somontano, Costers del Segre, Penedés, Valencia,La Rioja, Ribera del Duero, etc., sin olvidar por supuesto loscada día más elaborados de Monterrei, Valdeorras y Ribeiro.Si se trata de un capón preparado al Albariño y con abundantecebolla, laurel, tomillo y una pizca de pimienta, es necesario queel vino sea de suficiente calidad, ya que se convierte en un ingre-diente fundamental, que ataca a la cebolla, sacándole sus azúca-res y entre ambos suavizan la carne del pollo, al mismo tiempoque le confieren unos elegantes perfumes afrutados y florales. Eneste caso no debemos optar por un tinto, sino que el perfectomaridaje se logra con un Albariño de probada excelencia.Escapando de lo tradicional, el capón también puede presen-tarse estofado con setas tipo senderuelas o boletus secos yluego bien rociado de un agradable vino blanco, que debeposeer cualidades organolépticas parecidas a las del vino quevayamos a seleccionar para nuestra unión. En estos casospodemos elegir un blanco con cierta crianza de Treixadura oGodello, cuya sedosidad encaja a la perfección con la aportadapor las setas y la suave salsa del propio estofado.Y si deseamos rizar el rizo, podemos hablar de una preparaciónculinaria a base de capón con revuelto de grelos y langosta, pre-cisando de un correcto vino blanco, elaborado con las varieda-des típicas gallegas (Albariño, Godello, Treixadura, Loureira,etc.), siempre que éste no esté excesivamente perfumado.

Más información

Asociación de Criadores del Capón de VilalbaPraza da Constitución, 1, 2ª planta

27800 Vilalbawww.capondevilalba.com

normal es que se acerquen a los cinco kilos.El proceso completo de la cría del capón deVilalba se acerca a los ocho meses, una de susprincipales características.

DESESTACIONALIZARLa Asociación de Criadores de Capón de Vilalbaestá inmersa en un proyecto para desestacionali-zar el producto. Una de las criadoras, dentro deun proyecto de I+D, ha criado capones de cincomeses, elaborados con una raza más ligera depollos y con un menor período de crianza, paraconseguir así animales más pequeños pero demuy alta calidad, que se crían en libertad, sinpasar por el cebado en caponera y se sacrificanen matadero.“El objetivo”, explica Gonzalo Hermida, gerentede la Asociación, “es conseguir un producto dife-rente al capón cebado de Navidad, que no compi-ta con él, sino que lo complemente”.

>EnvíosLas empresas de mensajería

envían los capones a cualquier lugar en cajas de madera

Page 56: Pazos de Galicia 5

54

En el municipio de Barbadás, a poca distan-cia de Ourense, se alza un caserón del sigloXIX. Se trata de A Rexidora, el restaurantedesde el que Javier González sorprende al

mundo. Es uno de los fundadores del Grupo Nove,un proyecto en el que decidió meterse “porinconformismo con lo que había en Galicia hastaese momento”. Por eso, cree que un cliente decualquier restaurante del Grupo encuentra en susestablecimientos “placer, satisfacción, rebeldía,profesionalidad, cariño, detalles…”En A Rexidora se deja sentir el influjo de los vie-jos pazos gallegos, matizado por la modernidad.Cristal, piedra y forja se mezclan en armonía,dejando espacio en sus salones para cuadros ymurales de artistas ourensanos.Javier González ha llegado aquí tras un largoperiplo formativo, en Ourense, Santiago yPontevedra; en Elda, San Sebastián y Andorra; enSuiza y Estados Unidos. Un camino que le ha tra-ído hasta una cocina “sincera, sin prejuicios nimodas”. Platos que vienen “del bosque, de laplaza y de mis antepasados”.Nunca utilizaría en sus fogones productos quími-cos (“alginatos y demás”) y sus ingredientesfavoritos son las castañas, las setas y los hele-

chos, materias primas salidas de los bosquesgallegos. La receta que prefiere es “la que cadadía les hago a mis hijas, porque amplío su cultu-ra gastronómica”. Sembrando futuro.Cree Javier González que la verdadera renova-ción de la cocina gallega consiste “en hacer lascosas bien hechas, sin buscar enriquecerse”, queel cliente tiene la razón “a veces” y que es fiel asu restaurante, “por la cocina, el servicio y nues-tras instalaciones”. En la cocina también hay modas, “a las que aveces nos anticipamos y luego no seguimos”,apostilla con humor y las tendencias “las marcanlos críticos y Adriá, por el momento”. Sin embar-go, advierte que la tendencia actual en su casa es“volver a los orígenes y pulirlos”.El mejor restaurador de España, a su juicio, esPaco Torreblanca, el reconocido maestro artesa-no chocolatero. Se adivina un goloso. Y confíaJavier en la calidad de las materias primas galle-gas, aunque afirma que “nos faltan productoresque mimen mucho más el producto”. Sabe quelos gallegos que quieren, entienden de cocina,pero “no vale alabar tal y cual restaurante defuera de Galicia, sin apoyar ni defender una evo-lución-revolución en nuestra tierra”.

En el germen del Grupo Nove, que nació de “un grupo de amigos”,el jefe de cocina del restaurante A Gabeira vigila desde su atalayanorteña la despensa regional, para asegurarse de que los toques

de modernidad no perviertan el producto.

JAVIER GONZÁLEZ,UN INCORFOMISTA EN LA COCINA

Por S. F. V.

Ja

vie

r G

on

za

lez

Ja

vie

r G

on

za

lez

Page 57: Pazos de Galicia 5

Ingredientes para 4 personas:

- 1/2 kg. lacón cocido deshuesado- 1 manojo de grelos gallegos - 4 chorizos- 200 gr. Patatas variedad Kenebeck- Aceite de oliva extra virgen- Pimentón, ajo

gruponoveLos restaurantes del Grupo Noveofrecen a los lectores de la revista Pazos de Galicia una copa del vino recomendado en cada establecimiento, presentando este bono.

gruponove.biz

LACÓN CON GRELOS, CHORIZO Y PATATA

Elaboración:Cocer los grelos al punto, dejar enfriar estirados y acontinuación verter sobre ellos un refrito de aceite yajo picado finamente.Cortar el lacón y el chorizo hasta el final, que cubri-remos con una capa de láminas de patata, previa-mente cocidas.Prensar y reposar al menos 12 horas.

Montaje:Cortar en 4 raciones, calentar al vapor y terminarcon un chorro de aceite de oliva y espolvorear conpimentón agridulce.

Ja

vie

r G

on

za

lez

Page 58: Pazos de Galicia 5
Page 59: Pazos de Galicia 5

AS MANS DO ALBARDEIROE O SEU CAMIÑO CARA AS FERIAS

“Isto acabouse”. É a frase máis recorrente de Jesús Blanco cando fala do seu oficio. Nosseus ollos pódese ver o orgullo de toda unha vida dedicada a converter o coiro en

útiles agrícolas e gandeiros coas súas propias mans. As albardas que levaban os burrose os cabalos para cargar a colleita, as cabezadas, as cinchas, os collaróns das vacas que

tiraban do arado, saían cada día por lotes do taller deste albardeiro de Maceda. A artsanía da pel segue a ser unha actividade productiva se se adapta aos novos tempos.Así, a tenda do albardeiro de Maceda continúa coas portas abertas ao público e os seus

productos seguen facendo a ruta das feiras.

Por LEDICIA TRILLO

Viaxeiros

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 60: Pazos de Galicia 5

58

Ooficio de albardeiro é xa un patrimoniocultural característico da comarca deAllariz-Limia en xeral e do concello deMaceda, no interior da provincia de

Ourense, en particular. Dise que a súa orixe estános mozárabes medievais ou nos arrieiros caste-láns, e o seu labor foi básico para o desenvolve-mento da economía local ata hai pouco tempo.Estes artesáns da pel fabricaban coas súas mansas albardas do gando, esas pezas almofadadas depé redondo que consisten nun coxín cheo depalla, borra outros materiais, que levan as bestasde carga colocadas no seu lombo e cinguidas aoventre por unhas correas ou cinchas.Tamén as alforxas, os collaróns que levaban asvacas para tiraren do arado, as cabezadas doscabalos, etc. Todos eles eran instrumentos nece-sarios para traballar a terra, plantar as sementese recoller as colleitas despois e, por iso, tal comoconta Jesús, nos bos tempos “vendíanse unhasvinte albardas por día”. Hoxe son moi poucos osque saben fabricalas e tamén é moi escasa a súademanda, mais en Maceda podemos atopar aíndatres talleres con albardas á venda que son teste-

muña directa e viva da prolífica actividade quecaracterizou a toda esta comarca.Jesús Blanco naceu nunha familia de albardeirose converteuse moi pronto nun deles, ao igual queos seus tres irmáns. Útiles como as coitelas, ostroquesos, as tesoiras, as subelas, as agullas, e osmartelos non teñen segredos para el, e as gran-des tenaces de madeira teñen sido como unapéndice do seu corpo. Con elas entre os xeonlloso coiro non se move, cósese mellor e as puntadasson precisas. Tamén as vellas máquinas de coserSinger forman parte dos aparellos de traballo doalbardeiro e, na tenda de Jesús, aínda podemosver algunhas delas que funcionan coma o primei-ro día. Con todo isto fabricábanse antes no tallerdúas albardas por xornada, que se vendían algúndía, como lembra Jesús, “a 500 pesetas”, mentresque agora poden custar desde 120 ata 300 euros. O albardeiro de Maceda garda no seu local da rúaAureliano Ferreiro nº 27 algunha que outra mos-tra das súas obras, entre as que destaca unhavella albarda forrada en pana escura que poderoldar os 25 anos, alforxas antiquísimas e correa-xe de todo tipo que xa ten pasado polo corpo de

Page 61: Pazos de Galicia 5

59

numerosas bestas. “Agora xa non se fan”, contael, e por iso decidiu recuperalas mercándollas aosseus antigos compradores, que deixaron de dar-lle uso coa chegada das máquinas ao traballo docampo e coa cada vez menor incidencia da activi-dade agrogandeira.

DE PAIS A FILLOSJesús ten 68 anos e está xubilado, pero a tendasegue aberta e o traballo do coiro segue a ser osustento económico dos seus. Os fillos doalbardeiro herdaron a súa habilidade coas mans eestán a sacarlle rendemento renovando o nego-cio e adaptándoo aos tempos de hoxe. A arte-sanía do coiro ten moitas aplicacións, e unhadelas está no deseño de complementos como pul-seiras, aneis, carteiras, moedeiros, bolsos,chaveiros, etc. Todo coa garantía de calidade queofrece a pel natural e co mérito do traballo man-ual e aprendido na casa coa experiencia de variasxeracións. O fillo de Jesús moldea cada día o coirono mesmo lugar no que o facía seu pai e seus avóspero, en lugar de albardas, dálle forma de útilesmáis acordes cos clientes actuais: porta cd’s,

álbums de fotos, fundas para o teléfono móbil,maletíns de executivo,... Jesús observa orgullosoao seu fillo mentres este fabrica un moedeiro e ocose a man en cuestión de minutos. Lamenta que“non quere aprender” a facer as albardas, perosabe que o futuro dos artesáns do coiro coma elestá agora nesas pequenas cousas. Pequenas elixeiras cousas moito máis fáciles de levar ásfeiras: á de Xinzo, á de Verín, e unha vez ao ano áde Ponferrada, ás que acoden coa súa mercadoríadesde hai séculos.

O “COCHE” DA FEIRAHai moitos anos, os feirantes de Maceda trasladá-banse ata Xinzo e Verín no “coche da feira”, unautobús especialmente pensado para eles que per-corría estas rutas cargado coas distintas mercado-rías e recollendo xente en cada núcleo de poboa-ción. A feira de Xinzo era e segue a ser os días 14 e27 de cada mes, e ata alí chegaban puntualmenteJesús Blanco e a súa familia cargados cunhas dezalbardas e cunha maleta chea de correaxes eoutros complementos para as bestas de carga.Leváballe arredor de unha hora andar os 31 qm.

ChairasInterminables rectas

atravesan o que en temposfoi a Lagoa de Antela

<

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 62: Pazos de Galicia 5

60

que separan as dúas localidades pola chaira queforman os ríos Arnoia e Limia e que, no seu día,estivo ocupada en parte pola Lagoa de Antela, quecos seus 42 qm. cadrados era unha das lagoas deauga doce máis importantes da península ibéricaata a súa seca nos anos cincuenta.

A ROTA DE JESÚSPara seguir os seus pasos hai que comezar por visi-tar o sinal de identidade de vila de Maceda, quenon é outro que o seu castelo. Na Idade Media onome do lugar era Manzaneda de Limia, e era unhaantiga xurisdicción cun señorío que pertencía aoconde de Maceda. Hoxe está restaurado poloConcello e no seu interior conserva aínda moitosrestos do pasado esplendoroso dos señores feudaise das xentes do clero que o habitaron.O “coche da feira” partía da praza de Maceda, ondeestaban -e aínda están as que quedan- as tendasdos artesáns, e collía a vella estrada local OU-25. Apoucos metros paraba xa para coller aos feirantesda parroquia de Foncuberta e, pouco despois, nascasas próximas ao Santuario barroco dos Milagresde Baños de Molgas, outra das visitas obrigadasnesta ruta. Fachada con tres portas, catro torressobresaíntes, dúas delas con grandes campás etodas con tres corpos rematados en cúpulas. Á súavirxe dos Milagres dedícase unha romaría cadames de agosto, na que milleiros de fieis aproveitanpara suplicar á divinidade a solución dalgún dosavatares da vida de cada un...Despois, a vella estrada atravesa montes e cam-pos de pasto para o gando, sobre todo vacún eovino, e así ata chegar ao seguinte núcleo depoboación: Vilar de Barrio. Atravesado polo ríoArnoia, este concello e os seus habitantes baseangran parte da súa economía no cultivo da pataca,un producto catalogado con denominación deorixe nesta comarca de A Limia. Por isto, ademaisdo seu núcleo arredor da igrexa, as prazas cen-

AlbardeiroJesús aínda traballa con mestríacoas súas vellas ferramentas

>

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

> AlbardasHoxendía son máis un obxectode museo que de uso común.

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 63: Pazos de Galicia 5

61

trais e as principais edificacións, poderemos vergrandes campos cultivados con este productobásico na alimentación dos galegos.As curvas da estrada comezan a converterse enenormes rectas. Os montes e prados verdes danpaso a outra paisaxe de chairas traballadas.Estamos no que queda hoxe da xa mítica Lagoade Antela, un gran lago de auga doce que enchíaa parte central da provincia de Ourense ocupan-do parte dos Concellos de Xinzo da Limia,Sandiás, Sarreaus, Vilar de Barrio, Xunqueira deAmbía, Vilar de Santos, Rairiz de Veiga e APorqueira. En épocas de enchente acadaba ata os3 metros de profundidade, e contaba nalgunhaszonas con 6 qm de ancho e 7 qm de longo.O réxime de Franco optou pola súa seca na décadados 50, despois de varios intentos que comezaronxa cos romanos no século II d.C. As razóns esgrimi-das pola administración pública para levar a cabotal “fazaña” foron uns supostos brotes de paludis-mo e febres tifoideas dos que só se coñecen casosillados e non atribuíbles á lagoa, e mailo aproveita-mento agrícola dos terreos que ocupaba. Hoxequedan paisaxes de grandes extensións de terracha cos que os máis vellos lembran o reflexo do sol-por na auga doce e os máis novos poden optar porimaxinalo mentres escoitan as numerosas lendasque circulan ao seu redor. Unha delas di que baixoa lagoa estaba a cidade de Antioquía, que quedou

> ExpertasAs mans de Jesús moldean o coirocoa experiencia de toda unha vida

sepultada por mor dun mendigo que pasou por elapedindo esmola sen que ninguén se apiadase del.Só unha muller á que pediu que o acompañase ataa saída da cidade xusto antes de que a auga a fixe-ra desaparecer para sempre convertendo en ras atodos os seus habitantes. O mendigo resultou serXesucristo...As grandes rectas chegan ata Xinzo da Limia, odestino dos feirantes e desta ruta que segue ospasos do albardeiro de Maceda. Esta vila é a capi-tal da comarca e está presidida pola Torre daPena, unha vella fortificación medieval que nosseus tempos formaba parte das catro torres pro-tectoras da Lagoa de Antela (xunto coas deSandiás, Celme e A Porqueira). A Praza Maior,construída durante o reinado de Isabel II énche-se de postos nos días de feira, así como a rúa quea une co parque do Toural e a súa emblemáticafonte, levantada nos anos 70 á beira do río Limiano espazo que ocupaba a tradicional feira degando. En Xinzo pódense visitar numerososmonumentos históricos de interese perdéndosepolas súas rúas, como a Igrexa de Santa Mariñacunha torre do século XII, a estatua Sedente dacultura castrexa do Noroeste, ou o Museo Galegodo Entroido, ubicado no edificio da antiga Prazade Abastos e que alberga valiosas mostras dunhafesta considerada de interese turístico nacionalcomo é o Entroido de Xinzo.

En Xinzo pódense visitar

numerosos monumentos

históricos

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 64: Pazos de Galicia 5
Page 65: Pazos de Galicia 5

LA JOYA DE LA CORONA

¿Queda algo nuevo por decir del Camino Francés que desde los Pirineos conduce aCompostela? Posiblemente no, pero su magia es tal que cada vez atrae a más peregri-nos, turistas, visitantes, amigos de la naturaleza e, incluso, a ciudadanos más o menos

curiosos y extravagantes. ¿Un parque temático? ¡Para nada!

Por CRISTÓBAL RAMÍREZ

Caminos

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Monasterio de Vilar de Donas, Palas de Rey

Page 66: Pazos de Galicia 5

64

Hasta 1993 el Camino de Santiago era ungrato recuerdo perdido en la Historiacon escasa vida. Más o menos en suavealza partiendo como quien dice de cero,

pero algo marginal en la mentalidad colectiva.Fueron el Año Santo y el primer Xacobeo los quelo lanzaron a una fama que hasta ahora ha ido increscendo hasta el punto de que resulta muy difí-cil, por no decir imposible, encontrar en Españaalguna persona que ignore qué es esa vía milena-ria. Es posible que no se sepa que desde hace másde once siglos andan por él individuos de todaclase y condición, pero seguro que nadie duda alafirmar que acaba en Santiago, ante la tumba deuno de los doce apóstoles elegidos por Jesucristo.El Camino de Santiago es también el único de susdimensiones que existe. Es decir, a lo largo y

ancho del planeta se emplazan lugares o ciuda-des sagradas a las que acuden peregrinos. Perono hay sendero, no hay pista, no hay vía. Esa esuna de las principales características de estasenda de peregrinación: se pisa, se ve, se fotogra-fía. Y de ella emana un innegable atractivo quehace que cada año sean más los que la patean.¿Un mes de vacaciones? Desde Roncesvalles.¿Una semana? Desde O Cebreiro, esa aldea lucen-se de dos mil años de antigüedad situada a 1.400metros sobre el nivel del mar y en la que se con-servan varias pallozas como oro en paño, hasta elextremo de que una fue convertida en museo.“Aquí hai máis cans que veciños”, dice uno de losresidentes, sin duda alguna con cierta retrancagallega. Será cierto, pero los chuchos están tanacostumbrados a ver miles y miles de caminantes

> O CebreiroLos impresionantes paisajes y

las tradicionales pallozas forman parte del comienzo

del Camino Francés

<

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

El Camino deSantiago tiene un innegableatractivo

Page 67: Pazos de Galicia 5

65

que ni se inmutan cuando estos van a visitar elsantuario, el cual conserva el cáliz que regalarona los entonces monjes los Reyes Católicos cuandopasaron por aquí, y que algunos confundieronnada más y nada menos que con el Santo Grial.Toda esta primera parte del Camino resultaespectacular. Se suben dos puertos una vez deja-da atrás la aldea de Liñares, en otros tiemposfamosa por sus telares. Las panorámicas ampliasy el aire limpio son las cosas que más se recuer-dan, y la bajada hasta Triacastela resulta tan pro-nunciada que hace olvidar los ascensos anterio-res, en algún caso en rigurosa fila de a uno.En Triacastela no tienen reparo en reconocer enque si no fuese por la vía no quedaría nadieviviendo allí. “Algo de eso hai, si”, concedeMiguel, el activo alcalde. Hoy viven de sus res-

A finais do pasado mes de outubro, e nomarco da hospedaría de San Giraldo deAurillac, foi presentado o libro Elías Valiña,o valedor do Camiño. O seu autor é LuísCeleiro, xornalista e xefe de prensa daUniversidade de Santiago de Compostela,que xa hai xustamente dez anos fixeraunha aproximación biográfica ao chamado“crego do Cebreiro”. Este, como é sabido,foi a persoa que colleu un Camiño deSantiago esquecido por todos e con cons-tancia e moito traballo acadou a súa reha-bilitación.Na remodelada hospedaría que agora tenna parte baixa un salón multiusos, a caróndo santuario do Cebreiro, houbo coinciden-cia entre os 60 asistentes ao aseverar quesen Elías Valiña non houbese sido posible ogran salto do Xacobeo 93, no cal participoumoi en primeira liña Luís Celeiro, entón naXunta de Galicia. E houbo coincidenciatamén ao dicir que o libro é, como expre-sou un membro da Asociación dePeriodistas e Estudosos do Camiño deSantiago (Apecsa), a biografía definitiva do

crego “agás que de súpeto apareza nuncaixón unha carpeta”. “Se existe esa carpe-ta, tamén a atopará Celeiro”, comentabaunha vez rematado o acto Ignacio R.Eguíbar, director-xerente da SociedadeAnónima do Plan Xacobeo que é, a súavez, quen editou o volume.Neste hai que subliñar tres partes: a pri-meira é a biográfica en si, para a que oautor contou coa colaboración de Amelia,Pilar e Luís, familiares de Elías; a segun-da, os testemuños que dan persoas vincu-ladas ao crego ou ben simplemente rele-vantes dentro do mundo do Camiño deSantiago e as peregrinacións xacobeas; ea terceira é o álbum fotográfico distribuí-do ao longo das 207 páxinas, practica-mente todo inédito ata agora, o cal lle dáun gran incremento de valor.De Elías Valiña, o valedor do Camiño haiedición en castelán e en galego. Á presen-tación do Cebreiro seguiron outras en Lugoe Sarria, e continuarán en Madrid e envarios puntos españois do Camiño deSantiago.

Arq

uiv

o X

aco

be

o

TriacastelaEsta pequeña localidad sobrevive

gracias a los peregrinos

<

< SamosSu monasterio es cita obligada para los caminantes

A biografía definitiva de Elías ValiñaA

do

lfo

En

ríq

ue

z

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 68: Pazos de Galicia 5

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 69: Pazos de Galicia 5

67

taurantes, albergue público y privados, y hastalos taxis hacen su negocio transportando lasmochilas de los andarines. En esa pequeña loca-lidad, en cuya farmacia venden tiritas para lasllagas todos los días, el Camino se bifurca: unramal, el más moderno, va por el imponentemonasterio de Samos, y el otro, el de más solera,arranca hacia A Balsa y San Xil. Uno y otro con-fluyen en Aguiada, aldea con capilla y antesala dela primera localidad importante: Sarria, la ciudadde los anticuarios (visítese la Rúa do Porvir), ladel torreón circular como airoso resto de su cas-tillo, la del paseo fluvial de O Chanto.De ella se sale por el convento de los Mercedarios(bonito claustro) y por la Ponte Áspera, tras laque espera otra subida. Corta, dura, ancha y fácilde andar al mismo tiempo, ya que el firme se pre-senta en buen estado y la espesa carballeira vadando sombra. La recompensa a ese esfuerzo sellama Barbadelo, un maravilloso templo deestructura románica.La etapa de Sarria a Portomarín es una de las másbonitas porque se circula por montes casi despo-blados, con casas aisladas aquí y allá, algunasabandonadas, un albergue en Ferreiros, aldeaspequeñas, templos sencillos... y al final la cola delembalse de Belesar sobre el río Miño, que venci-da la primera mitad del siglo XX se llevó pordelante el Portomarín viejo, el medieval, el cualafloró en este otoño a causa de la sequía. Lanueva población ocupa el lugar donde anteshubo un castro, y hasta allí se trasladó en su díapiedra a piedra desde el fondo del valle que iba aser anegado la iglesia de San Nicolás, con ciertoaire a fortaleza. Es muy visitada por los peregri-nos, que tampoco desaprovechan la oportunidadde entrar en el céntrico lugar donde se fabrica

una sabrosa tarta de almendra llamada deAncano. Raro es el que sale de allí sin una bajo elbrazo.De Portomarín a Palas de Rei el Camino vuelve ainternarse en el monte, marchará en paralelo a lacarretera general durante varios kilómetros pro-tegido por una fila de arbustos y acometerá elascenso a la sierra de Ligonde. Una subida conpoca pendiente, pero constante y larga. No pare-ce nada del otro mundo, pero los que la hacensuelen recordarla largo tiempo, hasta el punto deque la llegada a Palas les parece una bendición.La siguiente etapa implica un cambio de provin-cia: de Lugo a A Coruña. Pero, ¿a quién le impor-ta tal división administrativa hoy en día? En rea-lidad, después de recorrer parajes con grata som-bra y suelo terrero lo único que interesa es ver elmojón de A Coruña para saber que la casa quequeda a la diestra es una cooperativa de produc-tos ecológicos, algunos de ellos idóneos paramasajear las cansadas piernas.Melide queda cerca, casi se huelen sus famososmelindres. Sólo resta bajar por Leboreiro, unaaldea en la que todavía se ven las ventanas de lascasas por las cuales se vendía comida a los pere-grinos, y cruzar dos puentes, uno de ellos impre-sionante sobre el Furelos. Y una vez en Melidenadie tiene prisa en salir. Además de su albergue,muy grande, atrae su pequeño y muy cuidadocasco histórico, con el antiguo hospital de laEdad Media convertido en un museo como nohay otro, el Terra de Melide. Súmesele a ello elcrucero más antiguo de Galicia a decir del políti-co y dibujante nacionalista Alfonso R. Castelao (ala entrada de la villa, a la derecha) y la alta igle-sia de San Antonio. Eso sin hablar de otro templo,éste con pinturas murales: el del Carmen, romá-

De Portomarín aPalas de Rei el

Camino vuelve ainternarse

en el monte

< > SarriaConocida como la ciudad de los

anticuarios, impresiona por su torreón circular y sus estrechas callejuelas

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 70: Pazos de Galicia 5

68

< Portomarín La cola del embalse de Belesar marca la llegada a Portomarín

<

nico y ya a la salida hacia Boente (interesanteiglesia), parada intermedia antes de cruzar el ríoIso y subir a Arzúa.Algunos osados arrancan de Arzúa con la plazadel Obradoiro como meta inmediata antes de quese ponga el sol. Cada cual lleva su ritmo en eseespacio de libertad que es el Camino de Santiago,pero al hacer de un tirón esos más de 30 kilóme-tros se pierde el disfrute del paisaje, ahora sin lasmontañas iniciales, con la suavidad de las lomasy outeiros, con explotaciones de vacuno que per-miten fabricar el sin par queso Arzúa-Ulloa, condenominación de origen. Se pierden también elbosque de eucaliptos, que, aunque sean árbolesmuy nuevos en Galicia (un siglo) y sus detracto-res se cuenten por decenas o cientos de miles,nadie niega que al bordear Pedrouzo, capital de OPino, forman un entorno sombrío rasgado porlos rayos de sol y de gran belleza.Amenal es el punto de partida de la última subi-da. Dura, todo hay que decirlo, pero las ganas dellegar dan alas a los ahora cansados cuerpos. Segana así la zona del aeropuerto compostelano,

Lavacolla, donde pasa el río que le presta el nom-bre y que aparece en multitud de documentos ydiarios de peregrinos puesto que en él se lavabanquienes hacía días y semanas, si no meses, que noprobaban el agua excepto para beber.Sólo resta el largo descenso porque la subida traspasar la aldea de Lavacolla entra en la categoríade mera anécdota. El Monte do Gozo, hoy con ungran albergue y numerosos servicios hosteleros,era el lugar desde donde se veían y ven las torresde la catedral. El arca que contiene los restos delApóstol espera en el gran templo románico ybarroco, la catedral. El cansancio, ni se siente. Lamagia del Camino ha vuelto a surtir efecto.

UN CAMINO, DOS QUESOSEl Camino Francés a Santiago arranca en su tramogallego en las altas montañas de Pedrafita, y cercade Compostela pasa por las tierras de Melide yArzúa. En unas y otras se elabora queso, pero nadatiene que ver el de una parte con el de otra.El queso de O Cebreiro solo se trabaja en un áreamuy pequeña de esas cumbres. Muestra una

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 71: Pazos de Galicia 5

69

El pazo de Sedor, en Arzúa, es un edificiocon forma de ele del siglo XVII cuyafachada principal da la impresión dehaber quedado inconclusa, lo cual leresta simetría y le da agilidad a las líne-as. Todo él destila un aire con un toquefrancés. Y si esa fachada principal estárecorrida a lo largo por un elegante bal-cón, en el interior impresiona su chime-nea (desde luego, única en Galicia) y suescalera principal. Cuenta con seis habi-taciones.El pazo de Andeade, en Touro, data deprincipios del XVIII y fue restaurado en1995 con materiales originales y made-ras nobles. Tiene nueve habitacionesdobles, una de ellas de categoría especial(chimenea en su interior), repartidasentre el edificio principal y las caballeri-

zas, que se extienden en el gran patio yque encierran un gran encanto. El pazoha sido comparado a los mejores WelshRarebits, la prestigiosa cadena hostelerade Gales.El pazo de Xan Xordo, ya en Santiago,recóndito, como ocultando su lujo entreotras viviendas desde luego mucho mássencillas, muestra tras su portón unpequeño patio, la capilla a la derecha yun gran edificio levantado en el XVII conbuen granito y en impecable estado. Depuertas para adentro ha rejuvenecidocon el gran cambio del que se beneficióhace pocos años. En la parte de atrás,finca de 64.000 metros cuadrados y río,molino de agua en funcionamiento y unsendero para pasear por ella y relajarse.Ofrece diez habitaciones.

TRES PAZOS

El Camino Francés cuenta hoy en día con una envidiable red de alojamiento. A losalbergues públicos se suma un buen número de privados hasta acercase a los 60 esta-blecimientos. Hostales y hoteles incrementan la oferta, de la cual forma parte una cui-dada red de casas de turismo rural. Sin embargo, quizás sea en el segmento alto, elde lujo, donde aún sea posible el desarrollo cuantitativo. En otras palabras, son cadavez más los caminantes que buscan unos niveles de comodidad por encima de lamedia. Y en este segmento encontramos tres establecimientos que cumplen con esasexpectativas: el pazo de Sedor, el de Andeade y el de Xan Xordo, el primero a menosde medio kilómetro de la vía milenaria, el segundo algo más distante y el tercero a laentrada de Santiago. Con la ventaja añadida de que no son competencia entre sí sinocomplementarios, puesto que Sedor se halla antes de llegar a Arzúa, Andeade bienpasada ésta y Xan Xordo a tiro de arco de Santiago, de modo que cae dentro de loposible y lógico pernoctar en uno un día, en el otro al siguiente y establecerse en eltercero durante la estancia en Compostela.

forma de gorro de cocinero, y no se suele tomarsólo sino con miel, membrillo o mermelada. Lamasa es granulada y blanca, con un toque ácido.Del de Arzúa-Ulloa existen tres tipos, según sugrado de curación. En cualquier caso la cortezase presenta fina y elástica, con pasta de coloruniforme, entre el amarillo pálido y el blancomarfil. Su aroma es lácteo, recordando al yogur ya la mantequilla.

¿UN PARQUE TEMÁTICO?El debate actual de si el Camino Francés se estáconvirtiendo en un parque temático ha calado enlas autoridades autonómicas. Según el directorxeral de Turismo, Rubén Lois, en absoluto laXunta quiere caminar en esa dirección, y, en con-tacto con la Iglesia Católica, ya está programan-do el Año Santo del 2010 con el fin de evitar unamasificación que no beneficiaría a nadie. “Aquíen Compostela hai unha catedral, un santuariopolo que moita xente sinte veneración, e iso haique respectalo. O Camiño nunca será un parquetemático”, asegura Rubén Lois.

MelideEl puente sobre el río Furelos ofrece una

impresionante vista

<

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 72: Pazos de Galicia 5
Page 73: Pazos de Galicia 5

Vinos

Por NELA GALDO

VINOS CON PREMIOGalicia también es tierra de vinos. Los blancos tienen ya una historia y un prestigio que crece

con el tiempo. Los tintos luchan por abrirse camino. Lograr la excelencia es cada vez más difícil. Demostrar la calidad a través de los premios es otra forma de llegar al gran público.

Ma

rqu

és d

e V

izh

oja

Page 74: Pazos de Galicia 5

72

Premios y premiados. El mundo del vinoestá regido por excelencias, guías, calida-des y un misterioso halo que lo reservasólo a los iniciados. Pero esos iniciados

son cada vez más. Aprender a distinguir y apre-ciar un buen vino es, sin duda, un arte. Y entre lagran variedad que ofrece el mercado, orientarseno es nada fácil.The Wine Advocate, la revista de vinos más pres-tigiosa del mundo, incluye en su número 169, elde febrero, a varios vinos españoles entre losescogidos. Las calificaciones de esta publicación,que utilizan un sistema de puntuación de 50 a100 puntos –usado tradicionalmente como méto-do de evaluación en los colegios norteamerica-nos- tienen inmediatas consecuencias sobre lasventas de un vino.Torre la Moreira añada 2005, de las bodegasMarqués de Vizhoja, ha entrado en este selectoclub de los albariños elegidos por el críticoRobert Parker, fundador de The Wine Advocate.La publicación describe el vino como “de unaligera tonalidad dorada, con aromas de limónfresco, melón y flores silvestres, que acompañana un vino redondo, de ligera textura, con buenaprofundidad y equilibrado”.Este caldo nace en el sur de Galicia, en la tierramimada del condado de Tea, entre las viñas de la

D.O. Rías Baixas. La bodega Marqués de Vizhojaes una explotación familiar fundada en 1966 porMariano Peláez. Finca La Moreira fue el lugarescogido para asentar lo que se convertiría trasaños de duro trabajo, en treinta y ocho hectáreasde plantación.Tres vinos diferentes salen de estas bodegas. Elmás popular es, sin duda, Marqués de Vizhoja, elmás antiguo. Se trata de un vino de autor, sinD.O., blanco, joven y afrutado. Los otros dos,Torre la Moreira y Señor da Folla Verde han sidolos que más premios han reportado a sus creado-res. Ambos se acogen a la D.O. Rías Baixas y sonembajadores suyos allá donde viajan.

SECADERO DE TABACOLa antigua bodega de Pazo la Moreira se ha con-vertido hoy día en un museo del vino, que recu-pera la memoria de la elaboración ancestral delvino, entre viejos bocoyes centenarios y chime-neas para facilitar la fermentación. La tecnologíaha evolucionado mucho hasta llegar a los fríos yprácticos depósitos de acero inoxidable, pero lasformas de elaborar el vino no han experimenta-do muchas variaciones. La deuda con los oríge-nes artesanos es clara.La bodega que se utiliza actualmente es un anti-guo secadero de tabaco rehabilitado. Su techo de

< MuseoLas antiguasinstalaciones del Pazose han convertido en la actualidad en un museodel vino

<

Ma

rqu

és d

e V

izh

oja

Ma

rqu

és d

e V

izh

oja

Page 75: Pazos de Galicia 5

73

< DestacadoTorre La Moreira ha sido destacado en la prestigiosa guía The Wine Advocate

madera conserva la estructura originaria, lamemoria de tiempos idos. Es innegable la origi-nalidad que aporta la forma rectangular delrecinto a la disposición de los tanques. Pero pie-dra, madera y acero conviven en armonía, apesar de todo.

RECONOCIMIENTOS Esa convivencia de tradición y modernidad hadirigido los pasos de Mariano Pérez a lo largo detoda su carrera. Su espíritu emprendedor hadado sus frutos. Y la recompensa de conseguirreconocimientos como el premio de Hostelería yTurismo de Galicia a su trayectoria profesional.Su otro vino de Rías Baixas, Señor da Folla Verdeha tenido también importantes premios, como elde Vino Delicioso del Año 2004 o la distinciónotorgada, el mismo año, por la Asociación deSumilleres Gallaecia.Pero siguen adelante. Innovando y buscandonuevos caminos. Este mismo año han presentadoel primer vino blanco gallego etiquetado en brai-lle, con la colaboración de la ONCE. Y acaban dedar a conocer un producto nuevo, Gotas delMarqués, un aguardiente de orujo envasado ensobres monodosis, ideado para los que gustan deltradicional café con gotas. El mercado se pregun-ta qué será lo siguiente.

CATAS DE VINOS DE GALICIA

Otro buen referente para elegir caldos sin dejarse en ello el sueldo es guiarse por lospremios de las Catas de Vinos de Galicia, certamen que organiza cada año laConsellería do Medio Rural, en colaboración con los consejos reguladores de las cincodenominaciones de origen de vinos gallegas.Más de 200 vinos gallegos compitieron este año en un concurso en el que, medianteuna cata a ciegas realizada por reconocidos catadores, se escogieron el mejor vinotinto y el mejor vino blanco de Galicia, así como los tres mejores vinos de cada una delas denominaciones de origen.La D.O. Monterrei, quizá la más modesta en producción, se alzó con los dos grandespremios. Crego e Monaguillo, de la bodega del mismo nombre, es el Mejor VinoBlanco de Galicia en el 2007 y Ladairo 2006, de Adegas Ladairo S.L. es el tinto másvalorado por los expertos.Por denominaciones de origen, el mejor Ribeiro de este año es Antonio Montero Autor;el Valdeorras mejor considerado es Casal Novo; el mejor Rías Baixas, según la opi-nión de los expertos, es Eidos de Padriñán; Algueira 2005 se alzó con el premio deRibeira Sacra y Pazo de Monterrei se llevó el premio al mejor vino de la D.O.Monterrei.Catadores nacionales e internacionales dan su opinión sobre los vinos gallegos.Escogen unos y no otros. Valoran en unos minutos el trabajo de todo un año. Perocada cosecha es distinta y el año que viene otros serán los escogidos. En el fondo, seentienda o no de vinos, el mejor es siempre aquel que se toma en buena compañía.

Distintos momentos de las Catas y la entrega de premios

Ma

rqu

és d

e V

izh

oja

Ad

olfo

En

ríq

ue

zA

do

lfo

En

ríq

ue

z

Page 76: Pazos de Galicia 5
Page 77: Pazos de Galicia 5

75

Finais de xaneiro non é unha data moi frecuente para unha romaría aoaire libre. E moito menos en Galicia. Sen embargo, o último sábado destemes xélido, San Xiao do Trebo é homenaxeado por miles de fieis, chovaou faga sol. Unha tradición que se perde na néboa dos tempos e que sig-

nifica o punto de partida do Entroido nestas terras ao norte da provincia daCoruña.San Xiao non é tampouco un santo convencional. Unha ollada á súa figura xa odeixa claro: pequeno, con longos e feros bigotes, unha escopeta de caza na man,un can aos seus pés, capa cubrindo os seus ombreiros e un chapeu sobre a cabe-za, non constitúen precisamente unha imaxe piadosa. A súa historia –quizaislenda?- tampouco o é. O santo, antes de selo, estaba casado e vivía nunha casiña coa súa dona. Gustabade saír a cazar de cando en vez. E era moi celoso. Unha mañá de néboa pecha-da volveu á casa cedo. E asexando pola fiestra da casa entreviu dúas figuras núasno seu cuarto. A carraxe cegouno e disparoulles. Nese intre chegou a súa muller,que saíra a buscalo, xa que os pais del viñeran de visita. Mentres ela procurabaao seu home, os anciáns mudaban a roupa, pois colléraos a choiva. E foi entóncando chegou Xiao.Sigue unha longa historia de arrepentimento, mortificacións e penitencias, devagar polo mundo buscando o perdón e predicando a palabra de deus, ata facer-se santo. Centos de anos despois, alá polo século XI, neste remoto lugar levan-touse unha capela na súa honra. Baixo ela descansan as ruínas dun asentamen-to romano, saídas á luz con motivo da última restauración da ermida. E aíndaantes, isto era un castro.Quizais pola súa curiosa santidade, a romaría na honra de San Xiao ten tanto deprofano coma de relixioso, de espiritual como de terreal. Unha mestura queatrae cada ano a milleiros de persoas a este apartado lugar, atraídos pola lendadunha festa na que “chove por fóra e por dentro”.

O último sábado do mes de xaneiro celébrase aromaría de San Xiao do Trebo, un santo milagreiro

que congrega cada ano a miles de devotos e de amigos da festa -case a partes iguais- na pequena

vila mariñeira de Cariño (A Coruña), ao pé do CaboOrtegal, nun dos confíns de Galicia, onde mar e ceo

se confunden

Romerías

Por SUSANA V. FRAGUELA

SAN XIAO DO TREBO,ONDE CHOVE POR FÓRA E POR DENTRO

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 78: Pazos de Galicia 5

76

A ROMARÍAAmence cedo en Cariño o día de San Xiao. Osveciños miran ao ceo desde principios da sema-na, tentando adiviñar se o santo terá nesta oca-sión bo tempo ou se farán falla, de novo, as botasde auga para subir ata o lugar. Os panadeirosamasan e cocen moito máis que un día calquera.As peñas encargan con antelación o avitualla-mento, a pesares de que moitos van cociñar insitu as coñecidas caldeiradas. Ademais, o conce-llo reparte conservas, pan e empanadas, todo bensaboroso. E regado por viño. Non moi bo, certo,pero de balde.No pobo vanse xuntando os grupos de amigos, asfamilias, as peñas. Os visitantes soen chegar daman dos autóctonos: sorprendidos compañeirosde facultade, profesores do colexio ou do institu-to que quedan unha fin de semana, parentes quese deixan caer pola casa ou madrileños despista-

dos. Os gaiteiros e as bombas anuncian polas rúasa xornada festiva. Estridentes cores dos chuvas-queiros, os gorros, as bufandas e o calzadoimpermeable enchen o ambiente. As botas deviño comezan a circular, pode que chova ou non,pero vai moito frío.A ruta de acceso máis común pasa pola Praza daMarina e sube pola rúa Centeás, para desembocartras do cemiterio. A partir de aí, unha estreitaestrada leva, entre eucaliptos e vistas asombro-sas, ata o lugar da cita. Desde hai uns anos, recu-perouse a antiga ruta, o Camiño Vello, que sesepara da estrada principal, sempre moi transita-da por coches arriba e abaixo, e bordea a costa.Pero se chove, o barro pode chegar ás orellas.Ao chegar arriba, á dereita está O Chiringuito deSan Xiao, un bar, cafetería, restaurante que ofre-ce todo o ano xantares tradicionais e sinxelos,con materias primas locais, acompañados dun-has extraordinarias vistas sobre o mar. Neste día,tomar un café ou un viño aquí require paciencia.Uns metros máis adiante vese, alá abaixo, entreverdes campos e sobre o mar enfurecido, a cape-la. E manchiñas de centos de cores, os que chega-ron antes ca nós. Hai que baixar por unha pistade terra ata alí. Antes de acadar a ermida, noalpendre dunha das escasas casas de pedra dolugar, está montado o avituallamento do conce-llo. E despois, improvisados bares (entre eles, odo Instituto, que recada fondos para a excursiónde fin de curso), postos de venda de alimentacióne o bar da organización, no que, se hai sorte, sepoden probar os freixós e as chaolas, versiónlocal e mellorada das filloas e as orellas deEntroido, que en Cariño comeza agora.

PROCESIÓNHai dúas misas, unha cedo e outra cara o medio-día. A esta segunda segue unha procesión, nonmoi longa, que saca ao santo ao redor da capela.Despois, durante todo o día, pódese poñer osanto, un ritual para protexer a quen o fai de mildesgracias. A parte relixiosa rematou.A parte profana prolóngase ate que o corpoaguante. Antes, a festa ía rematando coa chegadada noite, porque non había luces, nin outra músi-ca ca dos gaiteiros, humanos e cansos como osdemais. Pero, de un tempo a esta parte, haitamén orquestra. Se choveu, os máis pequenos puideron arrolarcampo abaixo, collendo carreiriña e deslizándosepolo barro. Se non, os tizóns do lume servironcomo improvisados maquillaxes para mans e ros-tro. Os adolescentes andaron ás agachadas dosmaiores, en grupiños que procuraron un lugarprivado no que pasalo ben, ao seu xeito. E osmaiores bailaron ao pé da orquestra, facendocongas e rodas, cantando e quentando o corpo,celebrando a romaría deste santo milagreiro.Só resta volver á casa e probar as chaolas. Iso sequedou alguén alí para facelas.

< Frío e paisaxeA xente desafía as inclemencias do tempopara disfrutar da romaría

<

Ra

úl F.

Va

le

Ra

úl F.

Va

le

Page 79: Pazos de Galicia 5
Page 80: Pazos de Galicia 5
Page 81: Pazos de Galicia 5

NOS CAMPOS GALEGOS

O fiúncho (en castelán hinojo) procede da cunca mediterránea occidental, mais é benpouco esixente á hora de elixir fogar. A súa cor verde intensa e o seu cheiro

mentolado fan del unha planta fermosa que ten, ademais, ten moitas utilidades para acociña e para usos medicinais. Moitos usos se lle atopan tamén a un animal autóctono

de Galicia, o porco celta, do que di a sabedoría popular que “se aproveita todo”

Por LEDICIA TRILLO

Autóctono

O FIÚNCHO E O PORCO CELTA

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 82: Pazos de Galicia 5

80

Non se trata dunha planta orixinaria deGalicia pero si que é unha das máiscaracterísticas da nosa flora. Dáse moiben nas beiras dos camiños e das estra-

das, en campos sen cultivar e sobre todo en zonascosteiras, co que hai xa moito tempo que fixo deGalicia un dos seus hábitats preferidos. O fiúnchoé unha planta da clase das umbelíferas, con talodelgado e follas fendidas en tiras coma fíos.Desprende un agradable cheiro mentolado e tenmoitas propiedades que fan del un condimentoapreciado na cociña e unha substancia medicinalde uso común. Na Idade Media tamén se lle atri-buían facultades máxicas e adoitábase pendurarunha presiña de fiúncho nas portas das casaspara espantar os malos espíritos. Como planta medicinal atribúenselle propieda-des moi beneficiosas para regular o sistemadixestivo. Para esa alta porcentaxe da poboaciónque de cando en vez ten problemas á hora defacer a dixestión, que se lle acumulan os gases eque sofre as molestias derivadas deste mal, ofiúncho é unha das curas naturais máis recomen-dadas. Tamén para os bebés, que adoitan padecerproblemas dixestivos nos seus primeiros mesesde vida: cólicos, molestias intestinais, flatulen-cias... Unhas gotiñas de infusión de fiúncho nobiberón e é moi probable que estes síntomas des-aparezan. As mulleres embarazadas tamén teñen

no fiúncho un aliado, xa que alivia as náuseas emareos propios da xestación. E se lle espreme-mos o seu zume e o aplicamos cunha gasa sobreos ollos, podemos aliviar os síntomas da conxun-tivite. Ademais, o seu aroma tamén se aproveitapara a industria dos cosméticos; o aceite esencialde fiúncho emprégase como compoñente de cre-mas dentais, xabóns e locións para despois doafeitado.Como ingrediente culinario o fiúncho é moiaprezado na cociña mediterránea, de onde é ori-xinario. Sobre todo, utilízase como condimentopara o peixe. Pero en Galicia, se hai unha receitaque non pode pasar sen a presiña de fiúncho é adas castañas cocidas. Aínda que durante omagosto é máis frecuente que as castañas recolli-das se preparen asadas, o froito do castiñeirococido ten servido de base alimenticia dos gale-gos desde os tempos máis ancestrais, sobre todoconsiderando que a pataca non se introduciu nanosa dieta ata o século XVIII.Quizás por iso forma aínda parte da nosa gastro-nomía, entre outras formas acompañando aococido galego. Ademais a recolección da castañaé menos custosa que a da pataca e os froitos nonprecisan ser cultivados cada ano, abonda con coi-dar as árbores para que a natureza se encarguede enchelas dos ourizos, caracterizados polassúas afiadas púas.

A PLANTA MÁXICA QUE PON GUSTO ÁS CASTAÑAS

Coas castañasO fiúncho contribúe a dar sabor ás castañas cocidas que, de por si, non contan cunpadal demasiado notorio. Auga, sal e unha presa de fiúncho fresquiño se pode ser.Así é como se preparaba este prato en practicamente toda Galicia, un prato que sepode acompañar con calquera carne ou peixe, ou aderezar con outros complemen-tos coma o leite e convertelo nunha deliciosa sobremesa.

Flor do fiúncho

Beneficios Como planta medicinal o fiúncho axuda nos trastornos dixestivos

<

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Ad

olfo

En

ríq

ue

z

Page 83: Pazos de Galicia 5

81

Se en Galicia non podía faltar un animal deraza autóctona, ese é o porco. Sendo osprincipais consumidores de carne porcinado Estado español, e tendo entre as nosas

celebracións tradicionais a da matanza do porco,queda claro que este é un animal ben aprezadonesta terra. Sen embargo, a raza autóctona gale-ga estivo a piques de desaparecer a partir demediados do século pasado. A chegada doutrasrazas economicamente máis rendibles e os seusdistintos cruzamentos fixeron que o porco detronco celta, maioritario en Galicia ata entón,comezase a escasear ata chegar á práctica des-aparición durante a década dos oitenta.Se non foi así finalmente foi grazas a un grupo depersoas interesadas que souberon recoñecer aimportancia dunha raza porcina autóctona e deci-díronse a traballar pola súa recuperación. En 1997o goberno autonómico logrou a inclusión doporco celta no Catálogo Oficial de Razas de Gandoen España, e en 1999 naceu a asociación que miradesde entón por estes animais, pola súa crianza, asúa recuperación xenética, a súa inserción nomercado e maila súa distribución, así como poloseu prestixio entre a poboación. Trátase deAsoporcel, que conta hoxe en día con máis dedouscentos socios en toda Galicia. Na súa maioríason persoas que non se dedican á gandería porci-na como primeira actividade, senón que se apun-taron á cría destes porcos como complemento aosseus labores no campo, só por afección ou paraaproveitar o labor de limpeza que este animal fainos montes non traballados, axudando así a evitara lacra dos incendios. En pouco tempo a cría de porco celta converteu-se nunha actividade moi aprezada polo mercadoxeral. En cuestión de catro ou cinco anos pasou-se dun rexistro inferior aos 500 animais vivos aosmáis de 2.600 que hai na actualidade, e a marcade calidade acuñada pola asociación foi aumen-tando a súa sona e o seu prestixio popular ata opunto de competir con outras razas de renome,como pode ser o porco ibérico.

En realidade, non é para menos. O selo de calida-de Asoporcel outórgase a aqueles exemplaresque, ademais de cumpriren os estándares daraza, son criados en liberdade ao aire libre, cunhaalimentación apoiada en productos vexetaisautóctonos, sobre todo as landras dos carballos emáis as castañas. Ademais, precisan dun períodomínimo de crianza de 10 meses, situándose otempo ideal para a matanza nos 14 meses e os 140quilos de peso en canal.E a que sabe a carne do porco celta? Pois din osexpertos que o sabor é diferente a todos osdemais, máis tradicional, coa graxa máis infiltra-da na carne e non como unha cuberta, o que lledá un gusto delicado, digno dos padais máisexquisitos. Un manxar que en pouco tempo deuun xiro radical á súa existencia grazas aos folgosduns cantos que xa teñen unha boa fazaña quecontar aos netos: a recuperación dunha razaautóctona que pasou, en menos de 20 anos, doperigo extremo de extinción a ser un dos produc-tos máis demandados e aprezados no mercadoalimenticio de Galicia e incluso de fóra dela.

Aspecto XeralÉ un animal de sistema óseo e muscular moi desenvolvido, especialmente no ter-cio anterior, coa testa longa e carnosa, membros alongados, lombo arqueado,grupa derribada, a pel grosa poboada de serdas e cola longa. Son animais rús-ticos, áxiles, con boa aptitude para a marcha polo seu forte aparato locomotor,que lle permite percorrer grandes distancias no pastoreo, como antigamente sefacía con esta raza en Galicia.Contacto con ASOPORCELAsociación de Criadores de Ganado Porcino Celta27.630 Triacastela (Lugo)Teléfono: 626975004Páxinaweb: www.porcocelta.comEnderezo Electrónico: [email protected]

A RECUPERACIÓN DUNHA RAZA AUTÓCTONA

O sabor da carnedo porco celta é

diferente de todosos demais, cungusto delicado

Aso

ve

ga

Aso

ve

ga

Page 84: Pazos de Galicia 5

82

Tierra de Campos es una comarca naturalde Castilla y León que se extiende por lasprovincias de Zamora, Valladolid,Palencia y León. Castillos y palomares de

adobe jalonan estas tierras, llanas y secas. Cadauno de sus pequeños pueblos está lleno de histo-ria. Ampudia, monumento histórico-artísticodesde 1965, es un buen ejemplo.Ampudia, a poco más de 20 kms. al sur dePalencia capital, tiene una historia que se remon-ta a la Alta Edad Media. Los ampudianos, descen-dientes de aquellos hombres que lucharon en la

Reconquista, son hoy poco más de seiscientos yestán acostumbradas a vivir a la sombra de sucastillo, del siglo XV, entre calles porticadas ycampos amarillos.De ese pasado glorioso y siempre presente se con-servan, además del castillo, casas con escudosblasonados, un crucero de piedra fechado en elsiglo XVI y sobre todo la Colegiata, una de las másimportantes de la provincia. Y estamos hablandode una provincia, la palentina, rica en demostra-ciones de arte románico, llena de monasterios,iglesias y ermitas.

AMPUDIA, EN EL INTERIOR DE LA TIERRA DE CAMPOS

Por AINARA SÁNCHEZ-SECOCasa del Abad

Otras comunidades

Ayu

nta

mie

nto

de

Am

pu

dia

Page 85: Pazos de Galicia 5

83

Merece Ampudia, sin duda, una visitareposada. Podemos empezar por el cas-tillo, impresionante edificio civilreconstruido sobre las ruinas de un

alcázar. En pleno siglo XXI es propiedad de la fami-lia Fontaneda, que fue la que acometió su cuidadarestauración a mediados del siglo pasado y albergaahora la colección Eugenio Fontaneda: arqueolo-gía, arte sacro, juguetes, aparatos musicales,armas, farmacia, etnografía y artes populares.El envoltorio es un castillo señorial castellano, deestilo gótico, con foso y puente levadizo, torreo-nes, torre del Homenaje y Patio de Armas.Cerrando los ojos resulta fácil escuchar el entre-chocar de espadas, el fatigoso caminar de loscriados, el roce de los vestidos de las damas. Alabrirlos, disfrutamos de una perspectiva privile-giada de Ampudia. Para visitarlo es mejor con-certar cita con antelación. De estilo gótico es también la Colegiata de SanMiguel, conocida como la Giralda de Campos. Sutorre sirve de orientación, puesto que se puedever al alzar la mirada casi desde cualquier lugar.Sin irnos muy lejos podemos acercarnos alConvento de San Francisco, fundado en el sigloXVII por el duque de Lerma y que alberga ahorael Museo de Arte Sacro de la localidad.Para los que prefieran conocer un lugar por susgentes, nada mejor que pasear por las callesOntiveros y Corredera, que conservan intacta suestructura mudéjar, con casas de dos alturashechas de adobe, apoyadas en sólidos troncos deárboles o columnas de piedra.

RUTA 1: AMPUDIA

> Pórticos Las calles centrales de Ampudia conservan sus pórticos, propios de la época mudéjar

> Colegiata La torre de la

Colegiata de SanMiguel domina

el pueblo

Ayu

nta

mie

nto

de

Am

pu

dia

La Posada de la Casa del Abad, de Ampudia esun edificio del siglo XVII enclavado en la plazaprincipal del pueblo que, por su historia y suporte señorial, constituye uno de los edificiosmás emblemáticos de la Villa. Los materialesempleados en su construcción son los clásicosde la zona: piedra en los zócalos y portalón deentrada, muros de gran porte de adobe y pie-dra. La rejería y forja de los balcones, las puer-tas del interior de la casa y el portalón son ori-ginales del siglo XVII.Dispone de 12 habitaciones dobles, 7 suites conbaño y 4 suites reales, teléfono, red telefónica

digital, acceso internet alta velocidad, minibar,caja fuerte, zona de lectura, mesa de trabajo,columna de hidromasajes en suites. Cuentaademás con salones sociales, piscina climatiza-da, gimnasio, pistas de tenis y paddle, biciletasde montaña. Spa Wellness: Piscina interior dechorros, Sauna, Baño Turco, Jacuzzi, Pediluvio ySalas de tratamientos (Invierno 2006) Completa sus instalaciones con el restaurante ElArambol, en el antiguo lagar, con una gastro-nomía de autor basada en la cocina tradicional.El restaurante ha sido galardonado desde elaño 2005 con una estrella Michelín.

Casa del Abad

Ca

sa

de

l A

ba

d

Ayu

nta

mie

nto

de

Am

pu

dia

Page 86: Pazos de Galicia 5

84

Saliendo de Ampudia por la carretera localP-911, en dirección Villamartín, a menosde 30 kms., pero ya en la provincia deValladolid, entraremos en Medina de

Rioseco, conocida como la Ciudad de losAlmirantes, desde que en 1421, el rey Juan IIdona la villa a don Alonso Enríquez, primerAlmirante de Castilla, que la hace sede delAlmirantazgo y mayorazgo para sus hijos y des-cendientes. Su rico patrimonio histórico-artístico encierra laIglesia-convento de San Francisco, del siglo XVI,de la que sólo quedan en pie la iglesia y un par decapillas. Pero no hay que dejarse engañar por sumodesto exterior, ya que su interior alberga dosretablos platerescos de piedra; las estatuas oran-tes de Doña Ana y Doña Isabel de Cabrera o laspinturas de su cúpula ochavada, entre otrasmaravillas.La iglesia de Santa Cruz, la de Santa María, quesustituye la fachada principal por una esbeltatorre barroca o la de Santiago, en la que destacansu luminosidad y la altura de sus bóvedas sontambién visitas obligadas, que no deben sinembargo impedirnos pasear por la Plaza Mayor ycontemplar el ayuntamiento o admirar el TeatroPrincipal, un edificio que sigue el modelo tradi-cional de los teatros italianos y que aprovechópara su construcción los restos de un antiguoconvento.

RUTA 2: DE AMPUDIA A MEDINA DE RIOSECO

< MedinaRetablo de Santa María, facha-da de la iglesia de la Cruz ytorre de la iglesia de Santiago

<>

Ayu

nta

mie

nto

de

Me

din

a

PARA PROBAR

Platos de caza menor (liebre, conejo...)

Sopas de ajo

El queso, denso y sabroso, elaborado conleche de oveja churra.

Chuletillas a la brasa o un buen asado

El cerdo y los embutidos

La repostería : pan, bollos, rosquillas, pastas

Ayu

nta

mie

nto

de

Me

din

a

Ayu

nta

mie

nto

de

Me

din

a

Page 87: Pazos de Galicia 5

Case a totalidade dos establecementos pertencentes a Pazos de Galicia están a piquesde acadar a Q de Calidade, esa prezada letra que simboliza todo un mundo de detallese coidados aos nosos hóspedes. O camiño foi longo e complexo, pero mereceu a pena.

E seguimos o exemplo da Ferrería de Rugando, a primeira entre nós que o acadou

CALIDADE CERTIFICADA

Por PAZOS DE GALICIA

Arq

uiv

o P

azo

s d

e G

alic

ia

Page 88: Pazos de Galicia 5

86

Cando estas páxinas vexan a luz, o procesoestará rematado. Tras meses de traballo,preocupacións, cambios e adaptacións, ainmensa maioría dos nosos establece-

mentos asociados vai ter a Q de Calidade. Que sig-nifica iso? Pois que un organismo, o ICTE, garan-te a calidade dos nosos servizos, que se adaptan aunhas Normas de Calidade Turísticas específicaspara o noso subsector, e que buscan a excelencia.Significa tamén que o hóspede que acuda ásnosas casas vai ser un hóspede preferente, queterá un trato exquisitamente profesional, senperder por iso a proximidade e o calor do perso-al, de sentirse único, porque realmente o é.Quere dicir que ese hóspede pode participar namellora continua dos nosos establecementos, através de suxestións, reclamacións, enquisas, etc.E que, se volve, mellor dito, cando volva, os ser-vizos teranse adaptado ás súas expectativas enecesidades, nun proceso de mellora continua.Para as Casas Grandes, Pazos e Rectorais, estacertificación significa un compromiso que vairedundar na mellora da nosa xestión e potenciara diferenciación coa competencia. E a posibilida-de de usar a “Q” como instrumento de promo-

ción e comercialización.

A FERRERÍA DE RUGANDOFoi a Ferrería de Rugando a nosa precursora e poriso Carmen é tamén o noso exemplo a seguir. Elafoi a primeira en comprender que o esforzo deacadar a certificación ía merecer a pena. Perotamén é xusto agradecer a colaboración deValora Consultores, sen os cales chegar ata aquínon tería sido posible.Así que o peche deste ano 2007 vai traer unhanova ilusión. Vinte e catro dos nosos asociadospoderán pendurar nos seus establecementosunha “Q” de Calidade, e os seis restantes teranofeito no primeiro semestre do 2008. Deste xeito,Pazos de Galicia vai estar de novo na vangarda doseu sector, sendo a primeira marca de calidadecon todos os seus establecementos certificados.Calidade pois, non porque o digamos nós, senónporque os auditores externos e os organismos ocertifican así. Unha honra e unha responsabilida-de pola que seguir mellorando. E contando coavisita, sempre agradable, dos nosos hóspedes. Osque xa nos coñecen e os que nos van coñecer.

Q Certificación de Calidade

< RugandoA Ferrería de Rugando, en Quiroga, Lugo foi aprimeira das Casas en buscar a Q de Calidade

<

Arq

uiv

o P

azo

s d

e G

alic

ia

Arq

uiv

o P

azo

s d

e G

alic

ia

Page 89: Pazos de Galicia 5

87

Cuidamos de nuestros lectores

Un día de golf con

RECTORAL DE COBRESRectoral de Cobres ofrece un forfait de un día de golf(no incluye equipamiento deportivo), en el campo Clubde Golf Ría de Vigo a tan sólo tres km. del estableci-miento. El campo debe estar disponible (se garantizarácon reserva previa). Para alojamientos de al menos 2noches en temporada baja.

Rectoral de Cobres. Vilaboa (Pontevedra). Tel. 986 673 810 www.rectoral.com

Bienvenida a

CASA GRANDE DE SOUTULLOCon la entrega de este bono, la Casa Grande deSoutullo le da la bienvenida con un champán francés

Casa Grande de Soutullo. Coles (Ourense). Tel. 988 205 611 M. 669 826 223 www.pazodesoutullo.com

Oferta válida sólo presentando este bono

Oferta válida sólo presentando este bono

Acumula descuentos en

CASA GRANDE DO BACHAOLos lectores de la revista Pazos de Galicia pueden acumular descuentospara sus pernoctaciones en habitación doble, en Casa Grande do Bachao.Oferta válida en temporada baja.Primera noche: 60 euros; Segunda noche: 50 euros; Tercera noche: 40euros; Cuarta noche: 30 euros; Quinta noche: 20 euros; Sexta noche: 10euros; Séptima noche: 0 euros

Casa Grande do Bachao. Santiago de Compostela. Tel. 981 194 118 Tel. de reservas 981 893 044www.casasgrandesdegalicia.com

Oferta válida sólo presentando este bono

Page 90: Pazos de Galicia 5

88

Cuidamos de nuestros lectores

Temporada otoño/invierno 2007

CASA SOLARIEGA DE CERVANTES

OFERTA SUPRA Obsequio de un BONO que da derecho a una “Ruta a Caballo”(dos personas, 2/3 Horas en ruta de montaña por la comarca de Os Ancares) aaquellos huéspedes que se alojen en régimen de Habitación Doble Especial conDesayuno y Cena el fín de semana en Temporada Baja.OFERTA PREMIUM Obsequio de un BONO que da derecho a una “Invitación aAlmorzar” en un mesón típico de Los Ancares (Dos Personas)a aquellos huéspe-des que se alojen en régimen de Habitación Doble con Desayuno y Cena, el finde Semana en Temporada Baja.

Casa Solariega de Cervantes. Cervantes (Lugo). Tel. 982 364 915 www.casasolariegadecervantes.com

CASA GRANDE DA FERVENZAPara todos los clientes de la hospedería o del restaurante: visita guiada al ConxuntoEtnográfico A Fervenza, muestra viva de los antiguos oficios de Galicia.40% de descuento en el alojamiento sobre la primera noche, pernoctando dos noches con-secutivas en días verdes; incluye gratis visita guiada al Conxunto Etnográfico y ? día debicicletas de montaña. Válido hasta el 1 de junio de 2008.PROMOCIÓN “RELAX BOSQUE DA FERVENZA”3 días / 2 nochesViernes. Bienvenida. Cava y flores en la habitación. Alojamiento en habitación doble. Cenaespecial con cocina tradicional gallegaSábado. Desayuno especial con productos típicos artesanos. Ruta de senderismo o recorri-do de bicicletas de montaña. Circuito termal en el Balneario de Lugo. Cena especial Menúdegustación A Fervenza. Sesión noche de Alta CocteleríaDomingo. Desayuno especial. Visita guiada al Conxunto etnográfico A Fervenza.Posibilidad de salida retardada de habitaciones (5 PM.)P.V.P. en habitación doble: 160 ¤ / persona. IVA 7 % incluidoPrecio válido en días verdes y bajo disponibilidad

Casa Grande da Fervenza. O Corgo (Lugo). Tel. 982 150 610 www.fervenza.com

Acumula descuentos en

CASA GRANDE DE CORNIDE

Los lectores de la revista Pazos de Galicia pueden acumular descuentospara sus pernoctaciones en habitación doble, en Casa Grande de Cornide.Oferta válida en temporada baja.

Primera noche: 60 euros; Segunda noche: 50 euros; Tercera noche: 40euros; Cuarta noche: 30 euros; Quinta noche: 20 euros; Sexta noche: 10euros; Séptima noche: 0 euros

Casa Grande de Cornide. Teo (A Coruña). Tel. 981 805 599 Tel. de reservas 981 893 044www.casasgrandesdegalicia.com

Oferta válida sólo presentando este bono

Oferta válida sólo presentando este bono

Oferta válida sólo presentando este bono

Page 91: Pazos de Galicia 5

89

PAZO DE ANDEADEServizos: 8 dormitorios dobres e 1 dormitorio especial con cheminea, todoscon baño. Restaurante. Comedor e cafetaría. Biblioteca. Salón de estar.Capela/oratorio con retablo do S. XVIII. Carballeira centenaria. Xardíns.Horta. Hórreo. Pombal. Actividades: Sendeirismo, bicicletas de montaña, piragüismo, vela, visitasa granxas e queixerías, rutas a cabalo, rafting. Visitas ao embalse dePortodemouros e ao Museo Vivente do Mel.Casa Grande, 1. TOURO Tel. 981 517 [email protected] www.pazodeandeade.com

CASA GRANDE DO BACHAOServizos: 9 cuartos dobres e 1 individual, todos con calefacción, baño, TVe teléfono. Sauna. Ximnasio. Biblioteca. Sala de xogos. Salón. Sala dereunións. 14.000 m2 de finca. Piscina. Xardín. Terrazas. Grella. Actividades: Bicicletas, quads, rafting, piragüismo, pesca fluvial, sendeirismo. Visitas guiadas a Santiago de Compostela e etapas do Camiño de Santiago. Monte Bachao, s/n. Sta. Cristina de Fecha. SANTIAGO Tel. 981 194 [email protected] www.casasgrandesdegalicia.com

CASA GRANDE DE CORNIDEServizos: 3 dúplex, 1 suite, 8 cuartos dobres, todos con baño, TV e teléfono. Cafetaría. Salón de estar. Biblioteca. Capela/Oratorio. Exposiciónpermanente de fotografía. Piscina. Xardíns. Horta. Bodega. Actividades: Rutas en bicicleta, sendeirismo, cata de viños galegos, españoise europeos. Visitas a Santiago de Compostela e ás Casas Museo de Rosalíade Castro e Camilo José Cela (Padrón). Última etapa do Camiño Portuguésa Santiago.Cornide. Calo. TEO Tel. 981 805 [email protected] www.casasgrandesdegalicia.com

PAZO DE HERMIDAServizos: 5 dormitorios dobres e 1 dormitorio dobre especial con teléfonoe TV. Salón común. Comedor. Biblioteca. Xardín/horta. Aparcadoiro.Merendeiros.Actividades: Sendeirismo, rafting, piragüismo, quads, golf, pesca fluvial.Ruta Rosaliana. Visitas a Padrón (Casas Museo de Rosalía de Castro eFundación Camilo José Cela) e á ría de Arousa.Lestrove. DODRO Tel. 981 817 [email protected]

RECTORAL DE CINESServizos: 9 cuartos dobres, 1 cuarto especial con jacuzzi, 1 cuarto con salade estar e entrada independente, 1 apartamento (acondicionado diminuídosfísicos), todos con baño. Salón con cheminea e biblioteca. Área de xogos.Comedor. Terraza/bar. Sauna. Ximnasio. Finca 4.000 m2. Piscina con chorrosde masaxe.Actividades: Bicicletas, sendeirismo, piragüismo, pesca, cabalos, puenting, caza,quads. Rutas naturais. Praias. Visitas ao conxunto histórico-artístico de Betanzos. Cines. OZA DOS RÍOS Tel. 981 777 [email protected] www.larectoraldecines.com

A CORUÑAPazos de Galicia. Establecimientos Asociados.

Page 92: Pazos de Galicia 5

90

PAZO DE LESTROVE Servizos: 20 cuartos dobres e 6 individuais, todos con baño, teléfono,TV e climatización. Restaurante, cafetaría. Salóns. Zona WIFI. Capela,fonte barroca, patios. Piscina. Actividades: Ruta Rosaliana. Praias próximas. Visitas a Padrón (CasasMuseo de Rosalía de Castro e Fundación Camilo José Cela) e á ría deArousa. Bicicletas. Sendeirismo. Deportes acuáticos. Golf.Lestrove. DODRO Tel. 902 405 [email protected] www.pazosdelestrove.com

PAZO DO SOUTOServizos: 8 dormitorios especiais con bañeira de hidromasaxe e 3 dobres,todos con baño, teléfono e TV. Restaurante. Cafetaría. Salón con cheminea.Biblioteca. Sala de reunións. Sala de xogos. Xardíns. Actividades: Bicicletas. Lectura e xogos de mesa. Sendeirismo, rutas turísticase a cabalo, deportes de aventura. Percorridos pola Costa da Morte.A Torre, 1. Sísamo. CARBALLO Tel. 981 756 [email protected] www.pazodosouto.com

CASA GRANDE DO SOXALServizos: 7 cuartos dobres, 2 dobres especiais, 1 individual especial paradiminuídos físicos, todos con baño. Comedor. Restaurante. Sala de estar.Xardíns. Horta. Actividades: Rutas a cabalo, sendeirismo ata o parque do Sanatorio ecataratas de A Rexedoira. Rutas por enclaves naturais e culturais. Visita aBetanzos.Soxal. Bragade. CESURAS Tel. 981 781 [email protected] www.casagrandesoxal.es

PAZO DE SEDORServizos: 7 cuartos dobres (unha adaptada para diminuídos físicos), todos conbaño e teléfono. Sala de reunións. Sala de estar. Salón con lareira central.Comida para hóspedes. Piscina. Pista de padle. Xardíns. Horta. Actividades: Bicicletas, recollida de cogomelos, pesca, caza, sendeirismo.Xogos populares. Rutas polo Camiño Francés a Santiago. Visitas a monu-mentos das comarcas de Arzúa e Melide (igrexas, castros…)Sedor. A Castañeda. ARZÚA Tel. 981 501 [email protected] www.pazodesedor.com

PAZO XAN XORDOServizos: 9 cuartos dobres, 1 dobre especial, todos con calefacción,baño, teléfono e TV satélite. Comedor. Sala de reunións. Salón de estar.64.000 m2 de finca. Muíño de auga. Xardín. Horta. Actividades: Bicicletas, rutas a cabalo, posibilidade de participación entarefas agropecuarias, sendeirismo, pesca. Campo de golf (2 Km). Visitaa Santiago de Compostela e última etapa do Camiño Francés a Santiago.Xan Xordo, 6. Lavacolla. SANTIAGO Tel. 981 888 [email protected] www.pazoxanxordo.com

Page 93: Pazos de Galicia 5

91

CASA GRANDE DE ROSENDE Servizos: 6 cuartos dobres e 3 individuais, todos con baño, TV, teléfono.Salóns de reunión. Comedor. Piscina. Xardíns e viñedos (máis de 10.000 m

2).

Actividades: Práctica de tenis e fútbol (instalacións vinculadas á casa).Campo de golf (10 Km). Sendeirismo por bosques autóctonos ou á beirado río Cabe, piragüismo, cicloturismo, pesca fluvial, equitación.Excursións pola Ribeira Sacra, travesías en catamarán (Canóns do Sil).Rosende. SOBER Tel. 982 460 [email protected] www.casagrandederosende.com

RECTORAL DE ANLLOServizos: 9 cuartos dobres con baño e TV. Comedor (só clientes). Salón de estar. Capela. Xardíns. Horta. Actividades: Instalacións deportivas vinculadas á casa (a 3 Km): piscina,pista de tenis, campo de fútbol. Campo de golf. Rutas na natureza (Canónsdo Sil), rutas do Románico e visitas a bodegas e viñedos da Ribeira Sacra.Mogueira, 68. Anllo. SOBER Tel. 982 460 [email protected] www.rectoraldeanllo.com

CASA GRANDE DA FERVENZAServizos: 8 cuartos dobres e 1 especial, todos con baño e teléfono.Restaurante (varios comedores, un deles no antigo pallal). Cantina típica.Salóns. Biblioteca. Lareira. Piscina, solarium. Horta.Actividades: Visitas guiadas ao ecomuseo da casa. Visitas culturais á cidade deLugo (murallas romanas, catedral...), ao Mosteiro de Samos, ao Museo daCerámica de Bonxe e ao Museo Arqueolóxico do Castro de Viladonga.Sendeirismo, cicloturismo e actividades acuáticas no Miño. Ctra. Lugo – Páramo, km 11. O CORGO Tel. 982 150 [email protected] www.fervenza.com

CASA SOLARIEGA DE CERVANTESServizos: 5 dormitorios dobres (3 deles especiais), todos con baño e teléfo-no. Saliñas de estar, sala con cheminea, comedor-restaurante, biblioteca.Xardíns e horta con froiteiras. Aceptan carnés de estudante. Falan francés. Actividades: Visita ao Parque Natural da Serra dos Ancares e ás pallo-zas do Piornedo. Caza maior e menor. Pesca fluvial. Rutas de sendeiris-mo. A menos de 20 km actividades ecuestres, visita a Aula da Naturezae quads. Xogos de mesa.San Román de Cervantes. CERVANTES Tel. 982 364 [email protected] www.casasolariegadecervantes.com

LUGO

FERRERÍA DE RUGANDOServizos: 6 cuartos dobres e 2 suites con bañeira de hidromasaxe, todos con baño. Cafetaría. Restaurante. Salón con mesa de billar. Salón conlibraría e TV. Salón con lareira. Salón de xogos. Xardíns. Horta. Actividades: Bicicletas, pesca fluvial, sendeirismo, xogos populares. Descenso de canóns (ríos Soldón e Ferreiriño), parapente. Visitas ao xacemento das Médulas, a Montefurado, O Courel, e a Ribeira Sacra.Vilarmel. QUIROGA Tel. 982 428 [email protected] www.rugando.com

Page 94: Pazos de Galicia 5

92

PAZO DE TERRAFEITAServizos: 10 dormitorios dobres con baño, teléfono, TV satélite e calefacción.Comedor con cheminea. Salón para reunións. Sala de estar. Sala de xogos.Xardíns. Horta. Piscina climatizada. Actividades: Rutas en bicicleta, sendeirismo, cabalos, deportes de aventu-ra. Rutas gastronómicas. Visitas á praia das Catedrais, á ría do Eo (RedeNatura 2000), a Mondoñedo, Ribadeo, Taramundi e Os Oscos.O Pacio, s/n. TRABADA Tel. 982 135 [email protected] www.terrafeita.com

PAZO ALMUZARAServizos: 17 cuartos dobres de “alto nivel”, con baño, TV, teléfono e cale-facción (un deles acondicionado para o aloxamento de diminuídos físi-cos). 10.000 m2 de xardíns con piscina. Salóns para reunións.Actividades: Minigolf, paintball, tiro con arco, sendeirismo orientación ebicicleta de montaña, sesións termais, rutas en catamarán polos Canónsdo Sil, cars e visitas culturais.Almuzara. Boborás. O CARBALLIÑO Tel. 988 402 [email protected] www.pazoalmuzara.com

PAZO DO CASTROServizos: 16 cuartos dobres e 2 suites, todos con baño, aire acondiciona-do, TV, teléfono. Restaurante. 2 comedores privados. Sala de reunións.Biblioteca. Museo de carruaxes. Piscina cuberta. Sauna. Capela. Xardínshistóricos de buxos. Actividades: Pistas de tenis e paddle. Termas. Bicicletas, sendeirismo, piragüismo, rutas en catamarán, parapente, voo bipraza, quads, espeleoloxía.Visitas ao xacemento das Médulas e á estación de montaña de Manzaneda.O Castro. O BARCO DE VALDEORRAS Tel. 988 347 [email protected] www.pazodocastro.com

PAZO DA TRAVEServizos: 2 suites, 2 cuartos dobres especiais, 14 dobres, todos con baño,TV e teléfono. Restaurante. 2 salas/biblioteca con cheminea. Sala de reu-nións. Sala de billar. Sala de exposicións. Sauna. Ximnasio. Tenda.Piscina. Xardíns. Merendeiro. Pista de tenis. Horta. Actividades: Cicloturismo, sendeirismo, paseos en barca polo río Landro,táboas de surf. Praias. Visitas a monumentos.Galdo. VIVEIRO Tel. 982 598 [email protected] www.pazodatrave.com

OURENSE

CASA GRANDE A CERCAServizos: 6 dormitorios dobres con jacuzzi, 1 dormitorio dobre especialcon jacuzzi e salón, todos con baño completo, teléfono e TV. Salón.Cafetaría. Biblioteca. 3 comedores. Xardín/horta. Piscina. Aparcadoiro.Actividades: Equitación, sendeirismo ou rutas en bicicleta por reservanatural de castiñeiros. Rutas de montaña, caza menor, pesca de río.Visitas ao lago de Sanabria. Chaguazoso. A MEZQUITA Tel. 988 594 [email protected]

Page 95: Pazos de Galicia 5

93

CASA GRANDE DE SOUTULLOServizos: 8 cuartos dobres con baño, teléfono e mobles de época. Salón.Comedor para almorzos. Xardín. Horta. Piscina con terraza. Pista de tenis.Actividades: Práctica de tenis. Sendeirismo, paseos en catamarán, termalis-mo, golf (a 15 min.). Visitas culturais á Fundación Otero Pedraio, ás vilas deRibadavia, Allariz e Celanova, e á cidade de Ourense.Soutullo de Abaixo. COLES Tel. 988 205 [email protected]

CASA RECTORAL DE AREASServizos: 4 cuartos dobres e 3 cuartos de matrimonio, todos con calefac-ción, baño, TV e teléfono. Comedor. Dereito a cociña. Salón de estar. Salade reunións. Xardíns. Horta. Actividades: Visitas á zona monumental de Tui, ao Parque Natural de MonteAloia, á Serra do Alto da Groba e ao norte de Portugal. Praias, práctica desendeirismo.Regueiro, s/n. Areas. TUI Tel. 986 603 [email protected]

PALACIO DE BARREIROServizos: 7 dormitorios e 1 suite (5 pax.), todos con baño e TV. Salónspara reunións. Sala de estar. Bar. Comedor. Adega/lagar. Biblioteca.Piscina. Xardíns con camelias. Pombal. Muíño. Actividades: Degustación de viños e licores. Rutas na natureza, deportesde risco, caza e pesca, sendeirismo, paseos a cabalo, rutas culturais.A Serra, 6. Vilar. CRECENTE Tel. 986 666 [email protected] www.pazodobarreiro.com

MONASTERIO DE ACIVEIROServizos: 9 cuartos dobres, 4 dobres especiais, e 5 triples, todos conbaño, teléfono e TV (algúns adaptados para diminuídos físicos). Restaurante, cafetaría. Zona WIFI. Amplos salóns. Capela, xardíns. Actividades: Visita ao propio mosteiro que conserva fielmente a súa estrutura cisterciense. Sendeirismo polas proximidades da Serra do Candán.Ruta das pontes do Lérez. Rutas a cabalo. Bicicletas.Santa María de Aciveiro. FORCAREI. Tel. 902 405 [email protected]

PONTEVEDRA

PAZO LA BUZACAServizos: 13 cuartos dobres con baño, fío musical, teléfono e TV dispoñible.Comedor principal con galerías. Comedor nobre e sala de reunións. Biblioteca.Sala de estar. 2 hórreos. Pombal. Capela. Piscina. Xardíns. Actividades: Xogos populares (petanca, chave, croquet…), paseos e espa-zos para a lectura, sendeirismo, deportes náuticos. Ruta dos Petroglifos pre-históricos. Visitas a Caldas de Reis e á Illa da Toxa.San Lourenzo, 36. MORAÑA Tel. 986 553 [email protected] www.pazolabuzaca.com

Page 96: Pazos de Galicia 5

94

PAZO CARRASQUEIRAServizos: 2 cuartos de matrimonio, 3 dobres en planta e 4 dobres no ático,todos con calefacción, baño, TV, teléfono, mini-bar e fío musical. Cafetaría.Sala de estar. Biblioteca. Piscina. Xardíns. Actividades: Rutas culturais, enolóxicas e ornitolóxicas. Campo de golf (a7 Km.), pesca, piragüismo, bicicleta e tenis/paddle. Praias. Visitas á vilade Cambados, á Illa de Arousa ou á cidade de Pontevedra.Carrasqueira, 6. Sisán. RIBADUMIA Tel. 986 710 [email protected] www.pazocarrasqueira.com

PAZO DE EIDIÁNServizos: 10 dormitorios dobres e 2 dormitorios dobres especiais de máisde 30 m2, todos eles con baño completo, TV e teléfono. Comedor conforno, lagar e pozo. Sala para reunións. Patio emparrado. Actividades: Ler, camiñar, rutas a cabalo e en bicicleta. Actividades no ríoUlla e no embalse de Portodemouros. Excursións con visita a pazos, cas-telos, mosteiros e igrexas do interior galego.Eidián. AGOLADA Tel. 986 682 545 [email protected] www.pazoeidian.com

RECTORAL DE FOFEServizos: 4 cuartos dobres, 1 dobre especial e 1 individual, todos con baño,teléfono e TV. Salón con lareira. Biblioteca. Comedor. Bar. Xardíns. Horta.Piscina. Actividades: Paseos en bicicleta e a cabalo, quads, pesca fluvial ou marítima, caza, sendeirismo polo parque natural Monte Aloia. Rutas turísticas polo norte de Portugal ou ás Rías Baixas.Aldea de Arriba, 13. Fofe. COVELO Tel. 986 668 [email protected] www.ywz.com/rectoraldefofe

RECTORAL DE COBRESServizos: 8 cuartos dobres con calefacción, baño, teléfono, TV satélite e vis-tas á Ría. Sala paneira para reunións o exposicións. Salóns. Biblioteca. Bar.Capela. Piscina. Grella. Xardíns. Actividades: Rutas a pé, a cabalo ou en bicicleta. Ruta dos Petroglifos, rutado Románico no Morrazo. Pesca, surf de vela, mergullo, piragüismo. Praias.Excursións en barco ás Illas Cíes e visita a Vigo.San Adrián de Cobres. VILABOA Tel. 986 673 [email protected] www.rectoral.com

PAZO DA TOUZAServizos: 5 cuartos de matrimonio, 3 dobres, 1 dobre especial, todos conbaño e teléfono. 2 salóns para reunións. Bar. Biblioteca. Sala de estar.Capela. Comidas para hóspedes. Xardíns. Horta. Instalación nos xardíns(300 pax.) con calefacción. Actividades: Paseos en barco, catamarán, deportes de aventura. Rutasturísticas polo norte de Portugal e as Rías Baixas. Visita a Baiona.Rúa dos Pazos, 119. Camos. NIGRÁN Tel. 986 432 [email protected] www.pazodatouza.com

Page 97: Pazos de Galicia 5

95

1. Pazo de Andeade, Touro. 2. Casa Grande do Bachao,

Santiago de Compostela. 3. Rectoral de Cines,

Oza dos Ríos. 4. Casa Grande de Cornide,

Teo. 5. Pazo de Hermida, Dodro. 6. Pazo de Lestrove, Dodro.7. Pazo de Sedor, Arzúa. 8. Pazo do Souto, Carballo. 9. Casa Grande do Soxal,

Cesuras. 10.Pazo Xan Xordo,

Santiago de Compostela.

11. Rectoral de Anllo, Sober. 12.Casa Solariega de Cervantes,

Cervantes.13. Casa Grande da Fervenza,

O Corgo.14. Casa Grande de Rosende,

Sober. 15. Ferrería de Rugando,

Quiroga. 16. Pazo de Terrafeita,

Trabada. 17. Pazo da Trave, Viveiro.

18. Pazo Almuzara, O Carballiño.

19. Pazo do Castro, O Barco de Valdeorras.

20. Casa Grande A Cerca, A Mezquita.

21. Casa Grande de Soutullo, Coles.

22. Monasterio de Aciveiro, Forcarei.

23. Casa Rectoral de Areas, Tui.

24. Palacio de Barreiro, Crecente.

25. Pazo La Buzaca, Moraña. 26. Pazo Carrasqueira,

Ribadumia. 27. Rectoral de Cobres,

Vilaboa. 28. Pazo de Eidián, Agolada. 29. Rectoral de Fofe, Covelo. 30. Pazo da Touza, Nigrán.

ESTABLECEMENTOS ASOCIADOS

A CORUÑA LUGO OURENSE PONTEVEDRA

Page 98: Pazos de Galicia 5

96

Casas Grandes de Hispania. Establecimientos Asociados.PALACIO DE PRELOServizos: 5 cuartos dobres e 2 especiais con salón, todos espazosos e deco-

rados de forma distinta con mobles antigos de época. Case 300 m2 de

zonas comúns distribuídas en varios salóns, biblioteca de libros de ensaio e

de ficción con instalación de Home Cinema, billar español, forno de pedra

do século XVIII e un coidado xardín.

Actividades: Visita ao Parque Histórico do Navia, aos Castros de Coaña e

Pendía e ás ruínas do antigo balneario de augas sulfurosas de Prelo.

Excursións a pé, a cabalo; paseos en canoa polas tranquilas augas dos

embalses de Arbón e Doiras. Caza e pesca. Práctica do xogo de bolos do

Occidente Asturiano. Campo de golf. Praias a menos de 30 km.

Prelo s/n. 33728 BOAL Tel. 985 620 718

[email protected] www.palaciodeprelo.com

PALENCIAPOSADA DE LA CASA DEL ABADServizos: 4 Suites, 5 Júnior Suites e 15 dormitorios dobres superiores. Restaurante “El Arambol” con 1 Estrela Michelín, situado na antigabodega e lagar. Salóns para eventos e reunións.Actividades: Spa propio con carta de tratamentos. Ampla variedade deactividades ao aire libre (mountain bike, trekking). Deportes de aventura,caza, paseos a cabalo e cursos de equitación. Visita ao ConxuntoHistórico-artístico de Ampudia. Excursións visitando un amplo abano dearte gótico e renacentista na “Tierra de Campos”.P. Francisco Martín Gormaz, 12. 34160 AMPUDIA Tel. 979 768 008 [email protected] www.casadelabad.com

TARRAGONAMAS PASSAMANERServizos: 2 Suites Reais con piscina privada, 10 Suites e 15 cuartos dobres superiores, todos decoradas en estilo modernista. Restaurante “LaGigantea”. Salóns para eventos e reunións. Piscina climatizada.Ximnasio-Fitness. Cancha de Tenis e Padel. Zona de xogos para nenos.Actividades: Spa propio con carta de tratamentos e terapias. Tiro con arco,bicicletas de montaña. Rotas temáticas para realizar a pé, en bicicleta ouen coche (Rota do Císter, Medieval, Modernista, do Aceite, do Viño…).Posibilidade de participar en programas diversos .Camí de la Serra, 52. E-43470 LA SELVA DEL CAMP Tel. 977 766 333 www.maspassamaner.com [email protected]

LA POSADA DEL PINARServizos: 1 suite, 14 cuartos dobres, 2 individuais e 2 apartamentos pri-vados para 4 persoas. Salón con cheminea. Comedor. Salóns paraeventos e reunións. Piscina, xardíns e terraza.Actividades: Bicicleta e sendeirismo. Paseos a cabalo. Programas de tra-tamento termal. Golf. Rotas turísticas (Rota dos Castelos, Do Cabaleiro,do Viño Branco). Visitas ás cidades históricas de Medina del Campo,Tordesillas, e Olmedo e ao Parque da Natureza de Walvo.Pinar de San Rafael- Pozal de Gallinas. 47450 VALLADOLID Tels. 983 481 004 / 686 484 [email protected] www.laposadadelpinar.com

VALLADOLID

ASTURIAS

Page 99: Pazos de Galicia 5
Page 100: Pazos de Galicia 5