PHƯƠNG THUỐC BỔTh.S Lê Ngọc Thanh

MỤC TIÊU BÀI GIẢNG

• Trình bày được định nghĩa, phân loại và chú ý khi sử dụng các bài thuốc Bổ

• Phân tích sự phối ngũ, công dụng và ứng dụng lâm sàng của các phương thuốc:

- Tứ quân tử thang - Nhất quán tiễn- Sâm linh bạch truật tán - Thận khí hoàn- Bổ trung ích khí thang - Hữu quy hoàn

- Tứ vật thang

- Quy tỳ thang- Lục vị địa hoàn hoàng- Kỷ cúc địa hoàng thang- Bách hợp cố kim thang

I. ĐẠI CƯƠNG – ĐỊNH NGHĨA

• Những bài thuốc bổ là những bài thuốc gồm các vị thuốc có tác dụng bồi dưỡng cường tráng cơ thể, tức là chữa những chứng hư gồm có âm hư, dương hư, khí hư, huyết hư. Do đó, những bài thuốc được chia thành các loại: Bổ khí, Bổ huyết, Bổ âm và Bổ dương.

• Phương thuốc bổ thường được sử dụng để điều trị các bệnh mạn tính cũng như được dùng như là các phương pháp điều trị hỗ trợ trong các bệnh mạn tính, giúp nâng đỡ thể trạng sau các bệnh mạn tính kéo dài, sau phẫu thuật, sau sanh, sau hóa xạ trị….

I. ĐẠI CƯƠNG – PHÂN LOẠI

• Bổ âm: Bài thuốc bổ âm để chữa các chứng âm hư: Can âm hư, Thận âm hư, Phế âm hư…

• Bổ dương: Bài thuốc Bổ dương dùng chữa chứng dương hư mà chủ yếu là trị thận dương hư

• Bổ khí: Bài thuốc Bổ khí là những bài thuốc chữa hội chứng khí hư biểu hiện chủ yếu là Phế khí hư hoặc Tỳ khí hư

• Bổ huyết: Bài thuốc Bổ huyết là những bài thuốc dùng chữa chứng huyết hư.Trên lâm sàng thường để tăng cường tác dụng bổ huyết có phối hợp thêm các vị thuốc bổ khí

I. ĐẠI CƯƠNG – CHÚ Ý

• Dùng thuốc bổ trước hết phải chú ý đến Tỳ Vị. Tỳ Vị có được kiện vận thì phép Bổ mới có hiệu quả.

• Chứng hư lâu ngày thì phải bổ từ từ.• Tùy theo tình trạng của người bệnh, tùy theo giai đoạn tiến

triển của bệnh mà có khi phải phối hợp thuốc bổ với các thuốc chữa bệnh khác.

• Thuốc bổ phải được nấu ( sắc ) trong thời gian lâu.

• Bệnh hư do hậu thiên nên lấy bổ Tỳ Vị là chính, bệnh hư do tiên thiên bất túc nên lấy bổ Thận là chính.

II. BỔ KHÍ

• Bài thuốc Bổ khí là những bài thuốc chữa hội chứng khí hư biểu hiện chủ yếu là Phế khí hư (ho, khó thở, cơ thể mệt mỏi, tiếng nói nhỏ, sắc mặt tái nhợt) hoặc Tỳ khí hư (chân tay mệt mỏi, ăn kém, rối loạn tiêu hóa hoặc sa các tạng phủ như sa tử cung, sa dạ dày, thoát vị bẹn).

• Thường dùng các vị thuốc như Nhân sâm, Bạch truật, Hoàng kỳ, Cam thảo… với các bài thuốc thường được sử dụng như Tứ quân tử thang, Bổ trung ích khí thang, Sâm linh bạch truật tán…

• Thường dùng trong điều trị các bệnh lý tiêu hóa, hô hấp, suy nhược cơ thể…

II. BỔ KHÍ

TỨ QUÂN TỬ THANG

• Thành phần bài thuốc:

Nhân sâm ( Đảng sâm ) 15g

Bạch linh 12g

Bạch truật 12g

Chích thảo 8g

• Cách dùng: Sắc uống

II. BỔ KHÍ

TỨ QUÂN TỬ THANG• Công dụng: Ích khí kiện Tỳ• Phân tích bài thuốc: Nhân sâm kiện Tỳ, ích khí dưỡng

Vị, bổ nguyên khí là Quân. Bạch truật kiện tỳ táo thấp; Phục linh hợp với Bạch truật để kiện Tỳ thẩm thấp, tăng cường chức năng vận hóa của Tỳ Vị là Thần. Cam thảo bổ trung hòa Vị là Tá.

II. BỔ KHÍ

TỨ QUÂN TỬ THANG

• Ứng dụng lâm sàng: - YHCT: Tỳ Vị khí hư ( người mệt mỏi, vận động nhiều thì

thở nhanh, thở gấp, chán ăn, tiêu lỏng, chân tay như không có sức…)

- YHHĐ: Rối loạn tiêu hóa thể Tỳ khí hư nhược

II. BỔ KHÍTỨ QUÂN TỬ THANG

• Phụ phương- Tỳ vị hư nhược kiêm có khí trệ như: ợ hơi, vùng thượng vị

đầy tức gia thêm Trần bì để lý khí hóa trệ gọi là bài DỊ CÔNG TÁN thường dùng chữa chứng rối loạn tiêu hóa

- Trường hợp Tỳ vị khí hư có đàm thấp triệu chứng là ho đàm, nhiều đàm trắng trong, khó thở, thường gặp trong bệnh viêm phế quản mạn gia thêm: Trần bì, Bán hạ chế để lý khí hóa đàm gọi là bài LỤC QUÂN TỬ THANG

- Trường hợp Tỳ vị khí hư kiêm hàn thấp, triệu chứng bụng đầy đau, ợ hơi hoặc nôn, tiêu chảy gia Trần bì, Chế Bán hạ, Mộc hương, Sa nhân để hành khí chỉ thống, giáng nghịch hóa đàm, gọi là bài: HƯƠNG SA LỤC QUÂN TỬ THANG. Trên lâm sàng thường dùng chữa viêm loét dạ dày, hành tá tràng.

II. BỔ KHÍ

SÂM LINH BẠCH TRUẬT TÁN

• Thành phần bài thuốc:

Nhân sâm 80g

Bạch linh 80g

Bạch truật 80g

Hoài sơn 80g

Chích thảo 80g

Biển đậu 40g

Liên nhục 40g

Ý dĩ nhân 40g

Sa nhân 40g

Cát cánh 40g

• Cách dùng: Sắc uống

II. BỔ KHÍ

SÂM LINH BẠCH TRUẬT TÁN• Cách dùng: Tán bột mịn, ngày uống 8-12g với nước sôi

nguội hoặc dùng làm thang sắc uống.• Công dụng: Bổ khí kiện Tỳ, hòa Vị thẩm thấp• Phân tích bài thuốc: Tứ quân bổ khí kiện Tỳ là Quân.

Hoài sơn, Ý dĩ, Biển đậu, Sa nhân kiện Tỳ hành khí lợi thủy cùng Liên nhục cố sáp hỗ trợ Bạch truật kiện Tỳ hóa thấp là Thần. Cát cánh dẫn thuốc vào Phế, ích khí bổ Phế, Cam thảo hòa trung kiện Tỳ cùng là Tá Sứ

II. BỔ KHÍ

SÂM LINH BẠCH TRUẬT TÁN

• Ứng dụng lâm sàng: - YHCT: Tỳ Vị hư nhược ( ăn uống không tiêu, bụng đầy

óc ách, buồn nôn, tiêu lỏng, chân tay như không có sức… ); Tỳ Phế khí hư ( ho đàm nhiều, chán ăn, mệt mỏi…)

- YHHĐ: Rối loạn tiêu hóa kéo dài, viêm đại tràng mạn tính, lao phổi…

II. BỔ KHÍ

BỔ TRUNG ÍCH KHÍ THANG

• Thành phần bài thuốc:

Hoàng kỳ 20g

Chích thảo 6g

Thăng ma 8g

Nhân sâm 15g

Đương quy 20g

Sài hồ 8g

Bạch truật 12g

Trần bì 6g

• Cách dùng: Sắc uống

II. BỔ KHÍ

BỔ TRUNG ÍCH KHÍ THANG• Cách dùng: sắc uống.• Công dụng: Điều bổ Tỳ Vị, thăng dương ích khí• Phân tích bài thuốc: Hoàng kỳ, Nhân sâm bổ trung ích

khí, Hoàng kỳ có thêm tính thăng dương là Quân. Thăng ma, Sài hồ hợp với Sâm Kỳ để ích khí thăng đề là Thần. Bạch truật, Trần bì kiện Tỳ lý khí, Đương quy dưỡng huyết là Tá. Cam thảo ích khí bổ trung hòa Vị là Sứ

II. BỔ KHÍ

BỔ TRUNG ÍCH KHÍ THANG

• Ứng dụng lâm sàng: - YHCT: Tỳ Vị khí hư; khí hư hạ hãm ( sa tạng phủ );

rong kinh, rong huyết; dương khí hư nhược cảm phải ngoại tà.

- YHHĐ: Rối loạn tiêu hóa kéo dài, viêm đại tràng mạn tính, sa dạ dày, sa tử cung, sa trực tràng, bệnh mạn tính suy nhược kèm theo cảm mạo…

II. BỔ KHÍ

NHÂN SÂM CÁP GIỚI TÁN

• Thành phần bài thuốc:

Cáp giới 2 con

Tang bạch bì 50g

Phục linh 50g

Nhân sâm 50g

Bối mẫu 50g

Hạnh nhân 120g

Chích thảo 120g• Cách dùng: Tắc kè dùng rượu rửa sạch, sấy khô tán

mịn, các vị kia tán mịn, trộn đều bỏ lọ kín, dùng dần, ngày uống 2 lần, mỗi lần 8g vào buổi sáng, tối ( dùng với nước ấm )

II. BỔ KHÍ

NHÂN SÂM CÁP GIỚI THANG• Công dụng: Bổ khí, thanh Phế bình suyễn• Phân tích bài thuốc: Nhân sâm đại bổ nguyên khí, Cáp

giới bổ Thận dương nạp khí cùng là Quân. Phục linh kiện Tỳ thẩm thấp là Thần. Bối mẫu, Hạnh nhân, Tang bạch bì chỉ khái hóa đờm là Tá. Cam thảo điều hòa các vị thuốc là Sứ.

II. BỔ KHÍ

NHÂN SÂM CÁP GIỚI THANG

• Ứng dụng lâm sàng: - YHCT: Phế khí hư với biểu hiện ho kéo dài kèm khó

thở, tiếng thở khò khè, tắt tiếng hoặc mặt phù nề- YHHĐ: Hen phế quản, COPD...

II. BỔ KHÍ

SINH MẠCH TÁN

• Thành phần bài thuốc:

Nhân sâm 12g

Ngũ vị tử 16g

Mạch môn 16g

• Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang