Pjesa I - TERRORIZMI

Kuptimi i prgjithshm i terrorizmit

Njohurit themelore, elementet dhe karakteristikat kryesoreMe terrorizm kuptojm doktrinn, metodat dhe mjetet e shkaktimit t friks dhe pasiguris tek njerzit prmes prdorimit sistematik t dhuns, me qllim t arritjes s qllimeve t caktuara, para s gjithash, qllimeve politike. M s shpeshti prkufizohet si vepr e dhuns politike. Vet shprehja terrorizm prfshin aktet e ndryshme t dhuns dhe cenimit, rrezikimit t jets dhe t drejtave t njeriut si individuale, ashtu edhe kolektive dhe t mirave t tjera. Sipas definicionit fillestar, terrorizmi sht konsideruar si metod me t ciln nj grup i organizuar ose parti, tenton t realizoj qllimet e veta, para s gjithash, prmes prdorimit t dhuns sistematike, ndaj kundrshtarit. Sipas Konvents s Gjenevs (1937), Mbi parandalimin dhe luftimin e terrorizmit, sht prkufizuar si form e veprimeve kriminale ndaj personaliteteve, grupeve ose publikut. Sipas prkufizimeve npr enciklopedi, terrorizmi sht aksion i dhuns, i cili aplikohet pr arsye politike, me qllim t friksimit dhe thyerjes pa kursim t rezistencs t atij, ndaj t cilit prdoret.

Terrorizmi (lat. terror tmerr, lemeri) nnkupton doktrinn, metodat dhe mjetet me t cilat shkaktohet frika; sht secili aksion i cili shkakton frik te nj grup i caktuar i njerzve. Me gjith kt, kjo nuk mjafton pr ta dalluar terrorizmin nga format tjera t sjelljeve kriminale (kriminalitetit). Kjo, sepse edhe kriminelt ordiner shfrytzojn dhe prdorin forma t ndryshme t dhuns, me qllim t arritjes s qllimeve t tyre, por q megjithat, nuk cilsohet si terrorizm.

N kuptim politik, terrorizmi sht dhun sistematike dhe e organizuar ndaj subjektit pasiv, me qllim q t ruhet gjendja e nnshtrimit politik, q ndaj mass t shkaktohet mosbesim n rendin publik dhe ndaj pushtetit ose q pushteti t detyrohet pr lshime politike. Motivet jan m s shpeshti politike, por mund t jen edhe t natyrs kriminale.

TERRORI DHE TERRORIZMI1. Kuptimet historikeTerrori dhe terrorizmi jan nocione, kuptimi i plot i t cilave n literaturn shkencore ende nuk sht sqaruar. Shikuar historikisht, fjala terreur, frik,panik, pr her t par sht prdorur gjat Revolucionit Borgjez Francez,n kuptim t dnimeve drakonike t shqiptuara nga gjykatat revolucionare, kundrarmiqve t Republiks s Re. Q nga ajo koh e deri n ditt e sotme, fjala terror, shrben si sinonimi gjendjes shpirtrore tfriks individuale, si pasoj e presionit t caktuar politik, si dhe pr shpjegimin e pozicionit kolektiv prball nj rreziku t caktuar(terreur panique).Tradicionalisht me fjaln terror,sht kuptuar zbatimii dhuns politike me qllim t mbrojtjes s interesave shtetrore gjat fazave t ndryshme revolucionare t karakterizuara me krcnime dhe zbatime t ndryshme t dhuns politike. Ktu terrori, si dhun e instrumentalizuar, zakonisht propagandohet n mnyr t stilizuar, si mjet i domosdoshm pr mnjanimin e konflikteve t ndryshme politike, rivendosjen e rendit, qetsis publike ose harmonis shoqrore.Ndrkaq, me fjaln terrorizm, kuptohen veprat e ndryshme penale t drejtuara kundr shtetit, t kryera nga individt ose grupet e ndryshme t personave n shtetin e vet ose n shtetin e huaj, me qllim t ndikimit n realizimin e qllimit t caktuar politik2.Kufijt edallimit t terrorit ngaterrorizmi

Nga aspekti shkencor, sht m se i domosdoshmshpjegimi dhe analizimi i kuptimit dhe i raporteve q ekzistojn n mes t ktyre dy termave t ngjashm gjuhsor. Terrori dhe terrorizmi nuk kan kuptim dhe nuk jan dukuri identike. Dallimi q ekziston n mes t ktyre dy nocioneve, respektivisht n mes t ktyre dy dukurive, ka t bj me faktin se terrori sht dhun shtetrore, e cila zbatohet me qllim t ruajtjes ose t rivendosjes s pushtetit shtetror, ndrsa terrorizmi sht zbatimi i dhuns politike nga aktort e ndryshm jasht shtetror me qllimt ndrrimit ose marrjes s pushtetit. Kto dy dukuri, nga aspekti i dhuns s zbatuar dhe agresionit politik, qndrojn n raporte dialektike. Terrori dhe terrorizmi, i fillojn operacionet e tyre luftarake, jo me qllim t luftimit t armikut t caktuar, por kundr qytetarve t pafajshm dhe tpambrojtur. Ktu, konfrontimi q ekziston n mes terrorit dhe terrorizmit nuk ka pr qllim marrjen ose sigurimin e pushtetit, por duke e zbatuar dhunn e pakufizuar kundr njri-tjetrit, synohet arritja vizionare e qllimit t lart politik. N kt drejtim, terrori,ndonse nuk sht qllim parsor, ai epraktikon zhdukjen sistematike t qytetarve.Ndrkaq, terrorizmi shfrytzohet si instrument pr prgatitjen e nj situate revolucionare me qllim t prmbysjes s pushtetit shtetror. N rast suksesi, nga regjimi i ri zakonisht zbatohet terrori me qllim t konstituimit t pushtetit t sapokrijuarshtetror. Pra terrori sht mjet pr mbajtjen e nj pushteti totalitar, respektivisht sht zbatim i dhuns politike nga institucionet e ndryshme shtetrore me qllimt ruajtjes ose t rivendosjes s pushtetit shtetror, ndrsa terrorizmi sht veprimi organizuar i dhuns politike nga aktor t ndryshm jasht shtetror, me qllimt ndrrimit t raporteve t caktuara shoqrore n drejtim t sigurimit t dinjitetitt dshiruar politik ose njerzor. Kshtu mund t konkludohet se terrori dhe terrorizmi, n format e shfaqjes dhe n ndikimet e tyre psiko-politike, shpeshher nuk dallojn nga njri-tjetri. Kjo shihet sidomos ather, kur terrori prpiqet q t manifestohet si terrorizm. Njpaqartsi e till mund t mnjanohet vetm ather, kur, argumentohet qllimi i veprimit t dhunshm politik. N kt drejtim, duhet pasur parasysh faktin se terrorizmi gjithmon vepron n drejtim t destabilizimit t pushtetit t caktuarshtetror, ndrsa terrori, vepron n drejtim t kundrt. Nga kjo, mund t thuhet se terrori dallon nga kuptimi i terrorizmit dhe se dallimi themelor n mes ktyre dy dukurive, qndron n faktin se terrori ushtrohet nga lart, pra nga aparati shtetror,ndrsa terrorizmi zbatohet nga posht, respektivisht nga individt ose grupet e ndryshme politike jasht shtetrore, t cilt e orientojn dhunn e tyre politike kundr sistemit politik ose, kundr pushtetit shtetror t nj shteti t caktuar.2.1.Kuptimiiterrorit

Fjala terror, sht internacionalizim idrejtprdrejt i fjals latine me t njjtin emr, me t ciln nuk nnkuptohet vetm gjendja shpirtrore e friks osepanikut shoqror, por, para s gjithash, e ka kuptimin e veprimeve t ndrmarra me qllim t shkaktimit t ndjenjave t tilla. Pra, terroristi form e friks individuale ose panikut shoqror, nuk do t thot vetm frik e individit ose e disa individve t caktuar, por ndjenj e friks dhe e panikut kolektiv, t shkaktuara nga krcnimi i nj rreziku konkret. Ktu duhet pasur parasysh faktin se edhe krizat ekonomike ose katastrofat e ndryshme natyrore, mund t shkaktojn frik osepanik shoqrore, mirpo ato nuk ushtrojn terror, ngaq terrori sht veprim njerzor i orientuar n drejtim t shkaktimit t ndjenjave (t tilla) t friks shoqrore. Me kt kuptim, terrori paraqitet si proces i caktuar shoqroro-politik, n t cilin prfshihen tri pal pjesmarrse: organet e ndjekjes, t ndjekurit politik dhepjesa tjetr e popullsis, e cila nuk i takon asnjrs nga kto dy kategori.N realitet, terrori nuk sht vetm raport n mes t t ndjekurit dhe ndjeksit, por pasojat e ushtrimit t tij, reflektohen fuqishm n opinionin e gjer shoqror. Nj dukuri e till njhersh sht edhe strategji politike e regjimeve totalitare. Me zbatimin e terrorit, regjimettotalitare nuk dshirojn vetm prhapjen e friks dhe panikut n masat e gjera popullore. Pra, e keqja e ktyre regjimeve nuk qndron vetm n sadizmin etyre. Regjimet diktatoriale shum m tepr e zbatojn terrorin si instrument pr realizimin brutal t interesave t tyrepolitike. N kt drejtim duhet kuptuar edhe motivin pr zbatimin e terrorit. Nj motiv i till ka t bj edhe me dobsin politike t regjimit. Regjimet diktatoriale e kan t qart faktin se, kundrshtari i tyre politik nuk mund t mnjanohet vetm me mjete demokratike. Gjithashtu, ato jan t bindura se nrast t konfrontimit eventual publik me kundrshtarin e tyre politik, mund t shkaktohen edhe revolta masive me pasojat padshirueshme. Nga kto arsye, regjimetdiktatoriale, i autorizojn mekanizmat e tyre t dhuns pr ushtrimin e lir t terrorit mbi popull, me bindjen se vetm me dhun, mund t arrihen qllimet ose efektet e dshiruara politike. Terrori, si instrument i dhuns politike, zakonisht praktikohet gjat dy fazave t zhvillimeve politike:- N fazn e konstituimit t regjimeve totalitare.- Gjat ksaj faze, terrori shtetror zbatohet si mjet pr dalje nga krizat endryshme politike. N kt faz t zhvillimeve shoqrore, respektivisht gjat ose pas krizave seriozepolitike, shtetet e ndryshme totalitare e zbatojn terrorin shtetror, si mjet t reagimit (ashtu si propagandohet), ndaj terrorizmit t pals tjetr.-Pas fazs s konsolidimit t regjimeve diktatoriale.- Gjat ksaj faze, terrori shtetror zbatohet si mjet i rivendosjes s stabilitetit t brendshmpolitik. Pr dallim nga situata e par, ecila sht kaotike (kryengritjet, revolucionet, grusht-shtetet), dhe si e till as nga aspekti juridik e as nga aipolitik, nuk sht e mundur t kontrollohet ose t dirigjohet, n situatn e dyt, shtetet e ndryshme totalitare e zbatojn terrorin shtetror, si preventiv t prgjithshme duke i eliminuar kundrshtart e ndryshm politikn emr t ligjit. Pra, n kt faz t pasiguris politike, dhunn shtetrore e karakterizon brutaliteti dhe masiviteti i viktimave. Ktu procesi i mnjanimit t kundrshtarve politik, merr prmasa shum m dramatike se sa gjat luftrave qytetare. Kjo mund t kuptohet vetm nse i hedhim nj vshtrim praktikave t diktaturave t kaluara fashiste ose komuniste n Serbi, Irak,Iran, Afganistan, Turqi, Algjeri, Shqipri, etj. Shum regjime totalitare, n forma t ndryshme dhe mnyra t kundrligjshme, i kan torturuar dhe mnjanuar kundrshtart e tyre politik. N kt mnyr, regjimet e ndryshme totalitare e kishin zbatuar terrorin shtetror si mjet t frenimit t proceseve t filluara natyrore demokratike, gjegjsisht si mjet t detyrim-it t popullsis pr besnikri t caktuar politike. N kt mnyr, terrori, duke e manifestuar dhunn shtetrore t regjimeve totalitare, i argumenton ato edhe si regjime destabilizuese.Terrori shtetror duhet dalluar nga shteti policor dhe represioni shtetror.Shteti policor (shteti + policia) nnkupton njform t qeverisjes n tciln udhheqja shtetrore prmes organeve t veta ekzekutive e kontrollon dhe e mbikqyr jetnprivate dhe publike t qytetarve. Ndrsa represioni shtetror ushtrohet ather kur shrbimet e ndryshme sekrete e mbikqyrin jetn private dhe publiket qytetarve, indjekin, i dnojn dhe itorturojn kundrshtart e tyre politik,etj.

2. 2. Kuptimi i terrorizmit

Fjala terrorizm pr her t par sht prdorur n Rusi gjat gjysms s dyt t shekullit XIX. Q nga ajo koh e deri n ditt e sotme, format e ndryshme t dhuns politike t drejtuara kundr shtetit, kishin filluar t emrtohen si veprime terroriste. Kt kuptim terrorizmi e ka ruajturderi n ditt e sotme. N realitet, n kuptimin politiko-historik,me nocionin terrorizm, fillimisht jan kuptuar t gjitha format e dhuns politike t drejtuara kundr shtetit. Gjithashtu, edhe n kuptimin juridik dhe politik, me fjaln terrorizm, kuptohet zbatimi i formave t ndryshme t dhuns ilegale, me qllim tshkaktimit t ndjenjavet friks dhepanikut shoqror, si mjett detyrimit prrealizimin e qllimit t caktuar politik. Dallimi thelbsor n mes t veprave penale terroriste dhe atyre klasike kriminale (vrasjet, rrmbimet e personave, plakitjet,etj.) ka t bj me qllimin e tyre. Dhuna terroriste sht e drejtuar zakonisht kundr aparatit (t caktuar) shtetror ose prfaqsuesve t tij me qllim t ndikimit n realizimin e interesave t caktuara politike. Kjo do t thot se, dhuna terroriste parimisht nuk sht e drejtuar kundr qytetarve t rndomt ose grupeve tndryshme shoqrore, por kundr shtetit dhe prfaqsuesve t tij. Zbatimi i dhuns terroriste, zakonisht paraqitet n varsi dialektike me fushatn politike, me kryengritjen e armatosur ose, me ndonj prpjekje prgrusht-shtet. Mirpo, nuk jan t rralla as rastet kur terrorizmi paraqitet edhe n formn e vet t pastr. N kto raste, aksionet terroriste dallohen nga kryengritjet e armatosura dhe aksionet e tjera eruptive pr marrjen e pushtetit (grusht-shteteve), n baz t qllimit t veprimit strategjik. Terrorizmi sht veprim afatgjat strategjik q ka nj qllim krejtsisht tjetr nga luftrat ndrshtetrore, kryengritjet e armatosura, grusht-shtetet ose luftrat qytetare. Qllimi i terrorizmit nuk sht okupimi, prkatsisht lirimi i territorit ose shkatrrimi i bazs materiale t armikut. Autor t veprave penale terroriste mund t jen:- autortindividualKta veprojn n mnyr t veant dhe t pavarur nga t tjert; nuk ekziston ndonj raport konkret ose form e bashkpunimit n mes autorve t veprs terroriste;- autort e prbashkt- (bashkkryesit e veprs).

Edhe pse vepraterroriste sht kryer nbashkveprim, nuk ekziston identiteti i prbashkt grupor ose qllimi prveprim t prbashkt dhe sistematik nmes aktorve;- grupet terroristeN mes antarve te grupit, krijohen raporte t caktuara organizative me qllim t veprimit tprbashkt terrorist. Antart e ktyre grupeve, n raport me t tjert, veprojn me ndjenjn ne respektivisht me identitetin e tyre grupor;- organizatat terroristeKtu kemi t bjm me bashkimin e dy e m shum grupeve t strukturuara n mnyr organizative dhe hierarkike me qllim t veprimit tprbashkt terrorist.dobsimin e pushtetit, ashtu si thuhetnganjher.Me sulmet e ndryshmeterroriste,shum m tepr dshirohet reagimi pozitiv i opinionit t caktuar publik ndaj aksioneve t tilla.Se cili sht qllimi i aksioneve terroriste, tregon edhe shembulli i organizats terroriste ruse Narodnaja Volja: qllimi i aksioneve tona sht komprometimi iaparatit shtetror, argumentimi imundsis prorganizimin e nj kryengritjeje t armatosur, ngritja e fryms revolucionare, forcimi i besimitt popullit,si dhekrijimi inj kuadriluftarak.Ndrkaq, kuptimin dhe prmbajtjen e terrorizmit n mnyr bindse e shpjegon eksperti i shquar anglez, prof. dr. Paul Willikson. Sipas tij, terrorizmi sht:- arm e t pafuqishmit;- arm plotsuese (dhe jo e vetme) e nj lvizjeje revolucionare;- arm e prdorur n mnyr konspirative nga grupe relativisht t vogla;- arm, e cilamund t ket efekt t paparashikuar; dhunaterroriste mundt dal jasht kontrollit dhe t shndrrohet n forma t tjera t konflikteve politike.Nga ana tjetr, eksperti i njohur gjerman, Kreis, i prshkruan kto veori karakteristike t terrorizmit:-terrorizminuk shtvetm prpjekjepr realizimin endryshimeve,respektivisht qllimeve tcaktuara politike, por shtkrcnim ose zbatim i drejtprdrejt i dhuns fizike;

-sht veprim iorganizuar i personave. Kjo dot thotse aktet e ndryshme terroriste zakonisht nuk kryhen nga autor individual, pornga grupe t ndryshme t personave;

-terrorizmigjithmon kaqllim tcaktuar politik, pavarsishtnga vlersimi i tij si i drejt dhe legjitim ose jo.Nga kjo, mund t prfundohet se terrorizmi si dhun e motivuar politike,kryesisht sht i drejtuar kundr organeve dhe institucioneve t ndryshme shtetrore ose atyre ndrkombtare. Vrasjet e prfaqsuesve shtetror ishin dhe mbeten qllim parsor i shum lvizjeve terroriste. Mirpo, ekzistojn edhe raste kur n kontekst t theksuar revolucionar, vriten edhe qytetart e thjesht ose rivalt politik. Vrasje t tilla shpeshhere ngatrrojn edhe kuptimine terrorit me terrorizmin. Konkretisht, me fjaln terrorizm kuptohet krcnimi ose prdorimi idhuns fizike kundr personave ose kundr pasuris s tyre, t kryera nga individt ose grupe t ndryshme terroriste me qllim t arritjes s efekteve t dshiruara politike.N t shumtn e rasteve, aktet e ndryshme terroriste kryhen me krkes t aparateve t ndryshme shtetrore ose kundr tyre. Kjo do t thot se aktor terrorist nuk jan vetm individt ose grupet endryshme aventuriere, mercenare ose revolucionare, por edhe shtetet e caktuara, t cilat n forma tndryshme zbatojn terrorizmin jo vetm kundr popullit t tyre por edhe kundrshteteve dhe popujve t tjer. Motivi i nj shteti pr zbatimin e terrorit shtetror, sht fakti se ai e ndien veten t dobt pr konfrontim politik me kundrshtarin. Pr kt arsye, terrorizmi praktikohet si strategji e prshtatshme e influencs s trthort. Karakteristik kryesore e ksaj forme t terrorizmit sht organizimi dhe ekzekutimi i aksioneve terroriste me nj precizitet t lart ushtarak, gj q dshmon edhe pr nivelin profesional t autorve t tyre. N t gjitha rastet, kur terroristt kontrollohen, ndihmohen ose n mnyra t ndryshme influencohen nga nj shtet i caktuar, kemi t bjm me dukurin e terrorizmit shtetror, prkatsisht, me prkrahjen shtetrore t terrorizmit.

3. Histori e shkurtr e terrorizmit

Zbatimi i dhuns s motivuar politike kundr rendit juridik ndrkombtar,nuk sht dukuri e re. Gjat t gjitha kohve t kaluara historike jan evidentuarsulme t ndryshme terroriste, mirpo pr dallim nga sulmet e kohve t mparshme,kto t fundit, pr shkak t formave dhe prmasave t reja, q manifestohen n do aksion terrorist, ndikojn, jo vetm n organizimin e jets politike t nj shteti, poredhe n shkaktimin e krizave dhe konflikteve t ndryshme ndrshtetrore me paso-ja t gjera ndrkombtare. Kshtu, pr shembull, vrasja e Franc Ferdinandit n Sarajev shkaktoi Luftn e Par Botrore; vrasja e 241 ushtarve amerikan n Bejrut, solli trheqjen e bazave ushtarake amerikane nga Libani; shprthimi i njbombe n Berlinin Perndimor, provokoi sulmin ushtarak amerikan kundr Libis;minimi i disa ndrtesave n Rusi ishte shfrytzuar si pretekst pr okupimin e eenis; sulmi i 11 shtatorit t vitit 2001, kundr ShBA-s, shkaktoi nj recesion global ekonomik t prcjell me kriza t shumta politike; vendosja e mjeteve shprthyese n disa trena t udhtarve n Madrid, ndikoi n ndrrimin e forcavepolitike n Spanj dhe trheqjen e ushtarve t tyre nga Iraku, etj. Ky fenomen, i cili pa dyshim q hyn n radhn e veprave m t rnda kriminale, gjithmon n t kaluarn historike sht shfaqur ather, kur personatradikal ose grupe t ndryshme terroriste, t paknaqura me raportet ekzistuese nacionale ose ndrkombtare, jan prpjekur pr ndryshimin e tyre.Mirpo, n drejtim t realizimit t ktij qllimi t tyre revolucionar, terroristt ose grupet e ndryshme radikale politike, nacionale ose fetare, si dhe regjimet e shumta diktatoriale, duke mos zotruar mundsi (reale) institucionale, kan zbatuar forma t ndryshme t dhuns terroriste me qllim t ndrrimit ose ruajtjes s raporteve t caktuara politike. N kt drejtim, pr njrn pal, zbatimi i dhuns terroriste konsiderohej si mjet i domosdoshm dhe legjitim pr fitimin e tdrejtave t uzurpuarapolitike, ndrsa pr paln tjetr, vijimi i nj politike agresive ndrkombtare, t karakterizuar edhe me mnjanimin fizik t kundrshtarve politik, kishte qllimparsor ruajtjen e stabilitetit, respektivisht forcimin e pushtetit t tyre shtetror. Vala e konflikteve politike, e cila e kishte kapluar njerzimin gjat viteve60 t shekullit XX, solli edhe kristalizimin e terrorizmit ndrkombtar, duke i dhn atij nj shklqim krejtsisht t ri. Posarisht shkalla e lart e rrezikshmris, e shoqruar me elementin tejet dinamik t ndrkombtarizimit, kishin ndikuar q fenomeni terrorist, n asnj variant t manifestimit t vet, tashm t mos kuptohej ose trajtohej vetm si problem nacional, por si proces i filluarndrkombtar, gjegjsisht si dukuri kriminale ndrkombtare, e cila nuk respekton rregulla t veprimit dhe kufij politik. Kjo mund t kuptohet edhe nga fakti se mjetet moderne t komunikimit dhe lidhjeve, me ann e t cilave, qytetart brenda disa orve mund t lvizin nga njra pjes n pjesn tjetr t bots, u mundsojn edhe grupeve t ndryshme terroriste lvizje maksimale dhe propagand optimale gjat kryerjes s veprave t tyre gjakatare. Ktu, pra, kemi t bjm me nj fenomen unikat kriminal, n t cilin vendi i veprimit dhe ai i pasojs mund t jen mijra kilometra larg njri-tjetrit.Numri gjithnj e m i madh i grupeve terroriste, qllimi dhe karakteri i tyre i komplikuar politik, viktimat e shumta, si dhe kuptimet e ndryshme t nocionit terrorist, e parashtrojn krkesn imperative pr prkufizimin ekzakt t kuptimit t terrorizmit n prgjithsi, dhe t atij ndrkombtar, n veanti. Pra, duhet flakurpraktikat e deritashme, kur i njjti person, n t njjtn koh dhe pr t njjtn vepr n njrn bashksi shoqrore, sht trajtuar dhe gjykuar si kriminel, ndrsa n tjetrn sht respektuar si hero dhe patriot. Nj prkufizim universal i kuptimit t terrorizmit, pa dyshim q do t kishte ndikuar n gjykimin unik dhe luftimin efikas t ktij fenomeni kriminal ndrkombtar.Nj studim i mirfillt i terrorizmit ndrkombtar, pr shkak t kompleksiteteve t ndryshme, q prmbante n vete, nuk ishte e mundur q t bhej duke e vshtruar kt fenomen vetm nga nj koh, pozicion ose aspekt i caktuar. Ky realitet, e sidomos dshira q t jap nj kontribut modest shkencor, m detyruan q nga pozita e nj studiuesi pragmatik, t konsultoj literaturn e autorve me pik-pamje dhe qndrime t ndryshme ideologjike. Prve shum burimeve t tilla krahasimtare, jan shfrytzuar edhe materiale t shrbimeve t ndryshme profesion-ale, si dhe raporte nga simpoziumet ndrkombtare. Q n fillim t studimit t ktyre burimeve, ishte kuptuar mesazhi shqetsues i prezantuar n hipotezn e skicuar si n vijim:- terrorizmi me tr kompleksitetin dhe format e manifestimitt vet, gjithmon kishte qen produkt i konflikteve t ndryshme nacionale, gjegjsisht brenda shtetrore ose i atyre ndrshtetrore;

- terrorizmi ndrkombtar nuk sht asgj tjetr vese reflektim i konflikteve t ndryshme nacionale, gjegjsisht brenda shtetrore n arenn ndrkombtare;

- terrorizmi n t gjitha koht dhe format e manifestimit t vet, ishte shfrytzuar si mjet i lufts ideologjike n mes sistemeve ose rrymave tndryshme politike.

1. Terrorizmisht dhun sistematike dhe e organizuar ndaj subjektit pasiv, t i cili krijohet ndjenja e pasiguris dhe e cila prodhon gjendje frike me qllim q:

Subjekti pasiv t mbahet n gjendje t nnshtrimit politik,

Te subjekti pasiv ti shkaktohet mosbesimi n rendin shoqror aktual n mnyr q ktij ti imponohet pushteti politik, me qllim t eksploatimit dhe nnshtrimit, si dhe

Dhuna e cila prdoret, t ndikoj n pushtetin politik, me qllim t shtrngimit pr t arritur qllime politike.

Krahas ktyre definicioneve, t cilat lindin nga synimi dhe qllimi i veprimeve kriminale, dallohen t ashtuquajturat:

Teori DESKRIPTIVE, t cilat prve synimit dhe qllimit, prfshijn edhe: format, metodat dhe mjetet e aktiviteteve kriminale.

Sipas teorive deskriptive (prshkruese), terrorizmi sht form e veprimtaris s organizuar kriminale, e cila karakterizohet nga:

kryerja e akteve t dhuns (eksplozionet, zjarret, etj.);

kryerja e vrasjeve, atentateve dhe akteve t tjera t dhuns, t cilat kan t bjn me njerzit dhe pasurin (me qllim t friksimit t popullats dhe prfaqsuesve politik, n mnyr q prmes dhuns t realizohen qllimet e caktuara, n radh t par politike.

2. Karakteristikat e prgjithshme t terrorizmit

Terrorizmin bashkkohor e karakterizon:

shkalla e lart e organizimit;

globalizmi;

profesionalizmi;

keqprdorimi i t arriturave teknologjike;

fuqia e madhe financiare, e arritur nga shprlarja e parave dhe manipulimet financiare prmes institucioneve financiare n shum shtete;

shfrytzimi enorm i formave t dhuns politike;

struktura specifike e kuadrove t organizats sipas bazave racore, fetare ose nacionale;

veantit e qllimeve (shkaktimi i rrezikut t prgjithshm);

mungesa e selektivitetit t qllimeve (agresiviteti dhe vrazhdsia e jashtzakonshme e aksioneve drejtuar njerzve t pafajshm);

lloj-llojshmria, efikasiteti dhe efektiviteti. Nga shum karakteristika, mund t dallohen:

a) universaliteti;

b) evoluimi i aplikimit t metodave dhe mjeteve;

c) orientimi i qllimit;

d) profesionalizmi;

e) aktiviteti i organizuar.

Universaliteti:

Rrjedh nga fakti se terrorizmi paraqet dukuri universal bashkkohore, i cili n disa forma t tij ka rrnj historike. Ai ka qen i shprehur n t gjitha sistemet politike dhe shoqrore dhe n t gjitha fazat e zhvillimit t shoqris prmes forma shum t ndryshme t manifestimit, ndrsa sot sht i lidhur me kriminalitetin e organizuar ndrkombtar.

N mesin e terroristve gjenden dhe terroristt prfaqsojn t gjitha shtresat shoqrore dhe klasat, religjionet dhe pothuajse t gjitha ideologjit.

Evoluimi i aplikimit t metodave dhe mjeteve

Manifestohet n llojllojshmri dhe prshtatje ndaj kushteve ndrkombtare, rrethanave t mjedisit dhe objekteve n t cilat ndrmerren aktet terroriste (m s shpeshti n form t atentateve dhe likuidimeve t prfaqsuesve t shtetit). N t manifestuarit e sotm, mjetet dhe metodat mund t prmblidhen, n:

Dhuna si metod e cila manifestohet n akte terroriste (vrasje, atentate, dmtime t objekteve, shkaktim t tollovive, rrmbime, diversione, etj.), t cilat terroristt i arsyetojn me disa qllime t tyre.

Aktet kriminale klasike manifestohen kur terrorizmi paraqitet n bashkveprim me veprat penale me karakter prfitues dhe n kt mnyr sigurohet baza materiale e funksionimit dhe veprimit t organizatave terroriste. N vepra t tilla penale bjn pjes: bashkimi kriminal me qllim t kryerjes s akteve t dhuns, marrja e pengjeve, rrmbimet, sulmet grabitqare t bankave dhe objekteve t tjera n t cilat ndodhen parat dhe gjsendet me vler, rrmbimi i anijeve dhe aeroplanve, tregtia me drog dhe arm, shprlarja e parave, etj.

Shtyrja e kufijve me mjete edhe m shkatrruese pasqyrohet me evoluimin e veprimeve taktike n przgjedhjen e mjeteve dhe metodave, si: shfrytzimi i teknikave kamikaze dhe rreziku q armatimi i vjetruar atomik, bakteriologjik dhe kimik, mund t bie n duart e terroristve.

Terrorizmi sht form profesionale dhe kryesisht kolektive e kriminalitetit sepse shum, shum rrall vepron individi si i vetm. M s shpeshti, fjala sht pr organizata t posame profesionale me orientim kriminal, t cilat karakterizohen nga: rregullat e ashpra t hierarkis s brendshme (solidariteti dhe anonimiteti i antarve).

PRPJEKJET PR PRKUFIZIMIN E TERRORIZMITMe gjith faktin e njohur se terrorizmi sht nj fenomen, i cili shum m leht prshkruhet sesa prkufizohet, shum mendimtar dhe institucione profesionale jan prpjekur q t ofrojn nj prkufizim unik pr kuptimin dhe prmbajtjen e terrorizmit. Mirpo, t gjitha kto prpjekje deri m tash kan dshtuar. Nj studiues amerikan (Alex P. Schmid) shkruan se kishte lexuar 109 prkufizime pr kuptimin dhe prmbajtjen e terrorizmit, t cilat nuk ishin identike. Identike, n kuptimin dhe prmbajtjen e terrorizmit, nuk jan as prkufizimet nacionale, e as atondrkombtare. Si shembull konkret n kt drejtim ofrohen edhe prkufizimet e shumta t hartuara nga qeverit e ndryshme amerikane ose ato t Organizats s Kombeve t Bashkuara. sht karakteristike t theksohet fakti se rezolutat e ofruara n Organizatn e Kombeve t Bashkuara gjithmon ishin refuzuar ngaq pozicionet politike t diplomatve, respektivisht t shkenctarve t ndryshm,kishin qen krejtsisht t kundrta. Kshtu, pr mendimtart amerikan dhepr ata nga Evropa, terrorizmi ishte nj veprim i koordinuar i dhuns politike kundr shtetit. Ndrkaq, shkenctart nga shtetet e ndryshme afrikane, terrorizmin e kishin interpretuar sidhun sistematike t shtetit kundr popullsis.N kt drejtim, edhe pozicioni imendimtarve komunist kishte qen shum i largt. Komunistt e kishin trajtuar terrorizmin si form t lufts s armatosur- nse kurorzohet me sukses, ndrsa n rastdshtimi - si prpjekje prgrusht-shtet. Kshtu, deri tash, nuksht ofruar, respektivisht nuk sht aprovuar n mnyr unike ndonj prkufizim iterrorizmit, ngaq versionet e ofruara kishin qen n kundrshtim me ideologjit e ndryshme politike ose nuk i kishin ngrthyer t gjitha elementet edshiruara. Me gjith vshtirsit e paraqitura, nga institucionet e ndryshme ndrkombtare deri tash jan ofruar disa prkufizime pr kuptimin e terrorizmit. Ktu vlen t prmendet prkufizimi i prpiluar n vitin 1979 nga Konferenca Ndrkombtarepr Terrorizmin, e mbajtur n Jerusalem. N kt konferenc, ku merrnin pjes shkenctar dhe politikan t shumt perndimor, ofrohet nj prkufizim relativisht i prgjithshm pr kuptimin dhe prmbajtjen e terrorizmit. Sipas ktijprkufizimi, terrorizmi definohet si atakim, krcnim ose vrasje e qllimt e personave t pafajshm me qllim t shkaktimit t friks publike, q do t ndikonte nrealizimin e qllimeve t caktuara politike.

Ndrkaq, n aspektin shkencor terrorizmi mund t prkufizohet si krcnim ose zbatim i dhuns s motivuar politike kundr personave ose kundr t mirave t tyre materiale, nga individt ose grupet e ndryshme t personave, me synim trealizimit t qllimit t caktuar politik. Nj prkufizim i till, i prmbledh t gjitha elementet relevante, t cilat kan t bjn me viktimn, prkatsisht objektin, formn e veprimit, autorin, motivin e mundshm dhe qllimin e tij. Ktu shpjegohet qart se autor t veprave penale terroriste mund t jen jo vetm individt dhe grupet e ndryshme qytetare, por edhe partit politike dhe shtetet.

N kto qndrime shkencore, jan bazuar shumica e prkufizimevebashkkohore. N mnyr t ngjashme sht formuluar edhe prkufizimi anglez dhe ai gjerman pr terrorizmin. Sipas ktyreprkufizimeve, terrorizmi..., sht do veprim i personit osegrupit t personave me qllimt dmtimit, respektivisht minimit t autoritetitt nj shteti ose qeveris s tij(pushteti), ndrsa definicioni amerikan: terrorizmi sht aplikim i formave t ndryshme t dhuns fizikeme qllim t shkaktimit tfriks masive q do tndikonte edhe n vijimin e kursit tcaktuar politik.Terrorizmi sht zbatim ose urdhrim pr ushtrimin e presionit, gjegjsisht dhuns s caktuar fizike kundr shtetit, opinionit publik, personave ose pasuris s tyre, me qllim tndikimit n realizimin e interesave tcaktuara politike, fetare oseinteresave ttjera ideologjike.N baz t t gjitha ktyre prkufizimeve, terrorizmi duhet t kuptohet si metod konkrete e shkaktimit t friks shoqrore, e cila zbatohet nga individt, grupet e personave ose aktort e ndryshm shtetror, me qllim t ndikimit n realizimin e interesit t caktuar politik.1. Prkufizimi i terrorizmit

Fjala mund t ket shum shprehje, kuptimi sht vetm nj. Pikrisht, duke filluar nga kjo, dhe duke marr parasysh komplikueshmrin e shprehjes terrorizm, dalim n prfundim se sht e vshtir t definohet i njjti. Arsyet jan t shumllojshme:

Disa kan t bjn me faktin se terrorizmit i atribuohen organizatat e ndryshme shoqrore dhe politike, t cilat lindin n kontekst t ndryshm kohor dhe historik.

Vshtirsi n definim t shprehjes terrorizm krijon edhe fakti se ky fenomen vshtrohet si I BRENDSHM dhe I JASHTM, ndrkaq secili nga kto ka elementet e veta.

Ekziston nj numr i madh i organizatave ndrkombtare, t cilat e trajtojn kt shtje, ndaj si rezultat edhe terrorizmi ka shum prkufizime.

Nga aspekti ligjor, ekzistojn 2 elemente: e drejta e brendshme e shtetit dhe n kt kuptim definimi i terrorizmit, m s shpeshti prmes legjislacionit penal dhe e drejta ndrkombtare, ku ekzistojn shum protokolle dhe konventa. Por, padyshim se do vepr penale e kryer n lidhke me terrorizmin duhet t ket edhe elemente politike, respektivisht, prapavij politike. Po t mos ishte ky element, dukuria e terrorizmit nuk do t kishte zgjuar kt krshri, dhe as hulumtimi i tij nuk do t ishte aq i vshtir.

Terrorizmi sht sundim i friks, mnyr e qeverisjes prmes futjes s friks dhe prdorimit t dhuns; luft politike prmes terrorit individual. (Ky definicion sht i mangt, nse vshtrohet nga aspekti shkencor, objekt i t cilit sht analiza m e thell e ksaj dukurie. N favor t ksaj flet edhe fakti se q nga viti 1963 deri m 1981, jan dhn mbi 100 definicione t terrorizmit, e ky numr vazhdimisht vjen duke u rritur. Disa t dhna tregojn se sot ekzistojn rreth 150 definicione t terrorizmit. Duke dashur q m leht t vijm deri te definicioni m i prafrt, duhet pasur parasysh 2 karakteristika t ktij akti, t cilat qart shprehin dallimin n mes t terrorizmit dhe formave t tjera t dhuns. Terrorizmi gjithmon qllon njerz t cilt nuk jan lufttar, dhe pr rrjedhoj nuk sht i njjt me luftn. Kryesit e akteve terroriste dshirojn t arrijn dika spektakolare, dramatike n mnyr q t shkaktojn pasiguri dhe frik n popullat.

Un e definoj terrorizmin si akt t dhuns ose kanosje me dhun kundr njerzve t cilt nuk jan lufttar, me qllim t hakmarrjes, q kjo t ndikoj n publikun e caktuar. (Jessica Stern).

Disa autor konsiderojn se me rastin e definimit t terrorizmit vmendja duhet prqendruar n kto pika: terroristi sht subjekt i motivuar politikisht dhe i prket ndonj organizate, qllimi i tij nuk sht vetm shkatrrimi i t mirave materiale, por edhe arritja e efektit psikologjik prmes prhapjes s friks, pasiguris dhe panikut. Nuk e ka prkrahjen e mass s gjer, por vepron vetm ose i prket ndonj organizate ose rrjeti terrorist. Krkesat jan gjithmon me prapavij politike dhe me manipulime. sht nj hap prpara reagimit t shtetit dhe organeve t tij.

Terrorizmi sht prdorim i organizuar i dhuns (ose kanosje se do t prdoret dhuna) nga ana e kryesit t motivuar politikisht, t cilt jan t vendosur q prmes shkaktimit t friks, defetizmit dhe panikut tia imponojn vullnetin e tyre organeve t pushtetit dhe qytetarve.

Dhun e paramenduar e motivuar politikisht, e cila kryhet kundr caqeve jo-luftarake nga ana e grupeve nn-nacionale ose agjentve t fsheht, zakonisht me qllim q t ndikohet n opinionin publik, prdorim i kundrligjshm i dhuns ose forcs kundr individit ose pasuris, me qllim t friksimit t ndonj pushteti, popullats civile ose ndonj segmenti tjetr, me qllim t promovimit t qllimeve politike ose shoqrore (Departamenti i shtetit SHBA).

Prdorimi i kundrligjshm ose krcnimi se do t prdoret forca ose dhun kundr individit ose pasuris, me qllim t friksimit t qeverive ose shoqris, m s shpeshti me synim t arritjes s qllimeve politike, religjioze ose ideologjike. (Ministria e mbrojtjes SHBA).

Terrorizmi sht mnyr e lufts s individit, grupimit politik ose organizats e drejtuar kundr sistemit t instaluar shoqror dhe politik, duke prdorur dhunn e organizuar (Jonnatan White).

Terrorizmi sht mnyr e komunikimit politik; terrori sht mjet me ndihms e t cilit shkaktohet dgjueshmria dhe lshohet pe (Ronald D. Crelinsten).Secili nga kto definicione mund ti nnshtrohet kritikave dhe analizs, pas t cils bhet e qart se mungojn disa elemente, q t konsiderohet e kompletuar. Dhe, arsyet jan t shumta. S pari, definicionet prcaktohen nga kndvshtrimi i autorit ose veprimtaris s organizats. Nse bhet fjal pr teoreticientt, definicionet do t ken m s shumti elemente teorike n lidhje me burimin dhe zhvillimin e terrorizmit dhe ndikimin e tij n dukurit tjera shoqrore. Por, nse autort merren me terrorizmin n mnyr operative, n qendr t vmendjes s tyre, e me kt edhe t definicionit, do t jet shtja e cakut dhe motivi i sulmit, si dhe shtja e parandalimit dhe veprimit represiv kundrejt akteve terroriste. N t prkufizuarit e terrorizmit m s shumti ka ndikuar 11 shtator. Q nga ai moment definicionet bhen m thelbsore dhe m operative.

Terrorizmi sht fenomen shoqror shumdimensional, prandaj n prcaktimin e prkufizimit t tij nevojitet qasje multidisciplinare. Kshtu, terrorizmi mund t vshtrohet nga aspekti politik, kriminalistik, kriminologjik dhe i t drejts penale.

Nga aspekti kriminalistik, terrorizmi sht lloj i kriminalitetit t organizuar, andaj n parandalimin dhe luftimin e tij duhet prdorur njohurit shkencore dhe prvojn, t bazuar n metoda dhe mjete t cilat jan m t prshtatshme q veprimet terrorist t zbulohen dhe ndriohen, t zbulohen terroristt dhe t sigurohen provat, si dhe t pengohet kryerja e akteve t planifikuara terroriste.

Qasja kriminologjike e dukuris s terrorizmit, pasqyrohet n studimin e formave dhe rasteve t terrorizmit (etiologjia dhe fenomenologjia), si dhe n masat parandaluese dhe mnjanimi i tij si form e kriminalitetit.

Teorit penale juridike e konceptojn terrorizmin ashtu q n t prfshijn shum vepra penale, t cilat prbjn nj t vetme vepra penale e terrorizmit. Sipas disa autorve, duhet q t ekzistojn motivet politike, ndrsa sipas t tjerve, duhet q aktet terroriste t jen kryer n mnyr t organizuar, por n t gjitha rastet duhet t ekzistoj, t shkaktohet rreziku i prgjithshm pr njerzit dhe pasurin. Me gjith kt, pajtimi rreth kuptimit t terrorizmit deri m sot nuk sht arritur; qasjet jan t ndryshme n prcaktimin e kuptimit t ktij fenomeni. Kjo edhe pr dekada prbn burim t mosmarrveshjeve mes shteteve dhe pr kt shkak akoma nuk kemi qndrim t prbashkt rreth prkufizimit t terrorizmit. Walter Laqueur (Valter Loker), dshmon se sht e pamundur t definohet terrorizmi, Alex P. Schmidt (Aleks Shmit) thekson sht e kot tentativa q n mnyr gjithprfshirse t prkufizohet terrorizmi, ndrsa Bruce Hoffman (Brus Hofman) v n dukje karakteristikat e terrorizmit, t cilat thelbsisht e dallojn nga format tjera t dhuns. Sipas tij, kjo sht fjal me konotacion shum t shprehur negativ, e cila zakonisht prdoret pr armiq ose rival apo pr ata me t cilt njeriu nuk pajtohet dhe me t cilt, prndryshe, do t dshironte ti injoronte. Me zhvillimin e nj kuptimi t prbashkt, unik dhe prkufizimin e terrorizmit, do t sigurohej nj pajtueshmri e plote dhe prgjigje universale mbi esencn e terrorizmit.

Studimet e sotme mbi terrorizmin nisen nga dy mnyra dominante n bot, nga ana e shkenctarve perndimor dhe qndrimeve zyrtare, prej nga fillojn edhe definicionet e para.

1. Kuptimi i par niset nga modelet shtetrore t bots, n baz prcaktimeve t politiks s jashtme;

2. Kuptimi i dyt niset nga terrorizmi si form e lufts bashkkohore, surrogat t lufts s armatosur, veanrisht dominonte n SHBA. N favor t ksaj shkon fakti se qeverit e shum shteteve i shpallin luft terrorizmit, para q gjithash SHBA dhe Rusia, t cilat i kan shpallur luft pa kufi terrorizmit, me rast jan formuar koalicione t llojllojshme anti-terroriste t prmasave t gjera.

Krahas ktyre kuptimeve, ekzistojn edhe t tjera, t cilat kan lindur si rezultat e mohimit dhe eliminimit t ktyre dy t parave.

Korpusi i definicioneve t cilat sot shfrytzohen, sht jashtzakonisht i madh dhe pr kt shkak sht e pamundur t prfshihen dhe t analizohen nj pr nj, por sht e mundur q t ngrehim ndarjen e caktuar t definicioneve ekzistuese dhe kshtu prjashtojm gjith ato q nuk jan m rndsi pr hulumtimin e nocionit. Nse tentojm t ndajm m gjersisht definicionet rreth terrorizmit, kjo ndarje do t rezultonte me:

1. Definicionet e prgjithshme;

2. Definicionet juridike.

Definicionet e prgjithshme t terrorizmit jan:

A) Shkencore teorike, t cilat i kan dhn teoreticientt e shkencave shoqrore, sociologt, psikologt, kriminologt, politologt dhe t gjith, t cilt studiojn dhunn politike, terrorizmin dhe format tjera t cenimit t siguris;

B) Politike, jan definicione t cilat i kan dhn zyrtart shtetror, ish-pjestar ushtarak, policor, t siguris, etj. Kto definicione nuk kan ndonj rndsi t madhe, jan m tepr t karakterit joformal, por kan m shum pesh dhe m shpejt deprtojn te publiku;

C) Institucionale, t cilat jan definicione t organizatave dhe institucioneve shtetrore dhe joshtetrore, si dhe t gjitha definicionet e dedikuara informimit t publikut t gjer.

Prkufizimet e terrorizmit ndahen n t hershme, karakteristike pr vitet 70 t shekullit XX, ato t viteve 80 t t njjtit shekull (koha e ekspansionit t terrorizmit vetvrass islamik), pastaj t viteve 90 (periudha e paraqitjes s terrorizmit t ri ndrkombtar dhe Al-Kaids) dhe prkufizimet t cilat kan lindur pas 11 shtatorit t vitit 2001.

Brian M. Jenkins, nj ndr ekspertt e fushs s lufts kundr terrorizmit, m 1974 ka dhn nj ndr prkufizimet m t thjeshta, sipas t cils terrorizmi sht n t vrtet teatr, n t cilin aktort jan kryesit e sulmit dhe viktimat e tyre, ndrsa publiku dhe qeveria ata t cilve iu drgohen porosit; terroristt dshirojn shum spektator, e jo numr t madh t t vdekurve. Edhe pse prkufizim i vjetr, thjeshtsi dhe ilustrimi japin nj baz shum kualitative pr ta kuptuar thelbin e terrorizmit. Ndrsa m 1984, ka dhn prkufizimin sipas t cilit, terrorizmi sht prdorimi ose kanosja pr prdorim t dhuns, e cila ndrmerret pr realizimin e ndryshimeve politike.

Paul Wilkinson, m 1977 ka dhn nj ndr prkufizimet e para, e cila potencon momentin politik t terrorizmit. Sipas tij, terrorizmi sht lloj i krimit politik, prmes dhuns t t cilit synohet realizimi i ndryshimeve ose vrasja sistematike dhe shkatrrimi apo kanosja me vrasje dhe shkatrrim, me rast friksohen individt, grupet, bashksit ose qeverit, me qllim t shtrngimit pr krkesa t caktuara; terrorizmi nuk sht as filozofi e as lvizje, por mjet.

Walter Laqueur (1987) ka thn se terrorizmi sht prdorim i kundrligjshm i dhuns kundr njerzve t pafajshm, me qllim t arritjes s qllimeve politike, megjithat sht e kot t tentohet ndonj prkufizim thelbsor nga ky, sepse vet tema sht kontraverze.

Alex P. Schmidt definitivisht e ka ndryshuar qasjen ndaj kuptimit t terrorizmit, duke v n pah cakun e terroristve. Sipas tij, fjala sht pr metod e akteve sistematike t dhuns, t cilat i kryejn individt (gjysm) t fsheht, grupet ose pjestart e pushteteve pr motive idiotike, kriminale ose politike dhe pr dallim prej atentateve, caqet direkte t ksaj dhun nuk jan edhe caqet kryesore. Caqet direkte zgjidhen rastsisht (jo-selektive) ose selektive (caqet reprezentative ose simbolike) nga popullata e targetuar dhe shrbejn si barts t porosive. Procesi krcnues dhe i dhunshm i komunikimit mes terroristve, caqeve direkte dhe caqeve kye shfrytzohet me qllim t manipulimit me caqet kye, kryesore, me rast kjo shndrrohet n cak t terrorit, cak t krkesave ose cak t vmendjes, n varsi t asaj se a sht n pyetje friksimi, shtrngimi ose propaganda. Schmidt prfundon se nuk ekziston nj definicion i vrtet dhe i sakt i terrorizmit, sepse terrorizmi sht shprehje abstrakte. Vetm nj definicion n mnyr absolute nuk mund t prfshij t gjitha kuptimet e ksaj shprehjeje. Por, sht e sigurt se ka nj numr elementesh t prbashkta pr t gjitha definicionet kryesore, e kjo sht se shumica e tyre kan dy karakteristika: dik e terrorizojn, ndrsa kuptimi i shprehjes buron nga caku dhe viktima e terrorizmit.

Duhet theksuar se ky autor holandez ka br analizn kuantitative t 109 definicioneve t nxjerra nga literatura dhe pas analizs erdhi deri t prfundimi se n kto prkufizime n mnyr konstante paraqiten 22 elemente, disa prej t cilave s bashku me prqindjen e prsritjes s tyre, do ti veoheshin kshtu:

a. Prdorimi i dhuns dhe i forcs haset n 83.5% t definicioneve;b. Karakteri politik n 65%;c. Shkaktimi i friks dhe tmerrit n 51%;d. Kanosja n 47%;e. Pritja e efekteve dhe reaksioneve psikologjike n 41.5%;f. Zgjedhja e viktims dhe caqet e gjera t sulmi n 37.5%;g. Veprimi sistematik i organizuar, i planifikuar dhe me qllim n 32%;h. Metoda, taktika dhe strategjia e lufts n 30.5%;i. Shkelja e rregullave t pranuara, mungesa e humanizmit n 30%;j. Shantazhi, detyrimi n dgjueshmri n 28%;k. Dshira e kryesve pr publicitet n 21.5%;l. Krimi n 4%.

SHKAQET DHE KONTEKSTI I TERRORIZMIT1. Shkaqet e terrorizmit

Terrorizmi sht gjithmon akt i papranueshm moral dhe politik, veprim i paskrupullt i demonstrimit t forcs dhe mosrespektim i normave t pranuara dhe ligjeve, drejt t cilave synon civilizimi bashkkohor. Shkaqet e terrorizmit, sipas teoris dhe dokumenteve ndrkombtare, jan t ndryshme.

Sipas sociologve dhe politologve, personaliteti i terroristit karakterizohet nga disa specifika, por q shkaqet e terrorizmit nuk duhet krkuar n natyrn e njeriut, por n problemet sociale dhe ekonomike, t shkaktuara nga varfria dhe tjetrsimi i grupeve t ndryshme shoqrore ose rangu shoqror.

Johnson dhe Barton konsiderojn se shkaqet e terrorizmit gjenden n ideologjit e ndryshme. Sipas tyre, burim i terrorizmit sht ideologjia e:

grupeve nacionaliste minoritare, me karakter separatist;

botkuptimeve anarkike t lufts kundr t keqes shoqrore;

marksizmit revolucionar, me idet e revolucionit socialist;

sindikalizmi i t djathts s re apo neofashizmi reaksionar.

Sipas Evans-it, ekzistojn 5 faktor t rndsishm nga t cilt lindin shkaqet e terrorizmit:

1. faktorin e konflikteve mes pritshmrive dhe mundsive t realizimit t qllimeve t grupeve n shoqri n kushtet ekzistuese/aktuale shoqrore, ekonomike dhe politike dhe ndryshimeve;

2. faktorin e eksplodimit t etnicitetit, prkatsisht, identifikimin e bashksis si multi-racore apo identifikimin me bashksit nacionale dhe religjioze;

3. faktorin e tendencs s lirimit nacional, kthjellimit dhe kohezionit (bashkimit, unitetit);

4. prvojn e procesit t dekolonizimit, si form e lufts politike dhe ideologjike kundr imperializmit;

5. miti i gueriles, i lindur nga revolucioni kinez dhe algjerian dhe lvizjes sioniste n Palestin.

Sipas Komitetit ad- hoc pr terrorizmin, shkaqet e terrorizmit jan:

a. T jashtme (kolonializmi, okupimi i huaj, agresioni, politika hegjemoniste dhe imperialiste, przierja n punt e brendshme t ndonj shteti, eksploatimi i huaj i pasurive, rendi i padrejt botror) dhe

b. T brendshme (racizmi, fashizmi, neofashizmi, gjenocidi, aparthejdi, pabarazia e strtheksuar shoqrore, ekonomike dhe politike, mosrespektimi dhe shkelja e t drejtave t njeriut, varfria e prgjithshme, mizeria, uria dhe vnia e pengesave dhe barrierave).

Karakteristikat e terrorizmit jan:

Struktura organizative dhe e kuadrove, e cila bazohet n: ideologji, race, fe dhe nacionalitet.

N kushtet bashkkohore, shkaqet e terrorizmit jan faktort ndrkombtar me natyr sociale dhe ekonomike, si:

1. Thellimi i dallimeve ekonomike mes vendeve t zhvilluara dhe t pazhvilluara ndikon n acarimin e problemeve sociale, politike dhe t siguris;

2. Zgjerimi i krizs, qasjet e gabuara n zgjidhjen e problemeve dhe konflikteve, n t cilat dominon politika e dhuns dhe anshmria, t cilat krijojn terrenin pr zgjerimin e terrorizmit dhe shpeshher i zgjasin krizat;

3. Dobsimi i domethnies s rendit botror dhe demokratizimi i marrdhnieve ndrkombtare, duke ia imponuar zgjidhjet pjess s varfr t bots, me t kushtzuarit e sistemit ekonomik dhe politik dhe me konceptin e sovranitetit t kushtzuar;

4. Burimet e terrorizmit shtetror shkojn krahas ashprsimit t lufts pr burime energjetike, materialit strategjik dhe tregut, prmes paraqitjes agresive t kompanive multi-nacionale dhe me zgjerimin e pranis ushtarake, nn pretekstin e mbrojtjes s t drejtave t njeriut dhe pengimit t katastrofave humanitare;

5. Arsye tjetr sht edhe fakti q faktort ndrkombtar n praktik aplikojn kritere jo t barabarta, rreth asaj se far sht terrorizmi, kush jan terroristt dhe cilat organizata jan terroriste;

6. As zgjedhja e metodave dhe mjeteve nuk i prshtatet lufts dhe pengimit t dukuris s terrorizmit, sepse dominon forca dhe ekspansioni e faktorit ushtarak, ndrkaq, n plan t dyt ndodhen: hulumtimi i rrnjve t terrorizmit dhe prshtatja e mjeteve t luftimit (lidhja kauzale mes shkaqeve t terrorizmit dhe natyrs s ktij fenomeni).

2. Faktort e shfaqjes sterrorizmitQ nga fillimi i prdorimit praktik t termit terrorizm, kishin filluar edheprpjekjet pr studimin e faktorve qkishin ndikuar n shfaqjen e tij. Mirpo,prshum koh me radh, kto studime ishin zhvilluar nga pozita t njanshme shkencore, duke u bazuar kryesisht n vshtrime t ndryshme individuale ose n ato shoqrore, pa vrejtur faktin se terrorizmi shfaqet vetm si kompleks i ndikimeve dialektike t ktyre dy rrethanave.

N kt pikpamje, edhe Cesaro Lombrozo kishte menduar se ekziston nj raport kushtzues n mes bombahedhsve dhe smundjeve t ndryshme (t shkaktuara nga mungesat e vitaminave), q ishin prhapur kryesisht te popujt e viseve t ndryshme t Evrops Jugore. N mnyr t ngjashme kishin menduar edhe disa shkenctar t tjer, t cilt kishin prshkruar terrorizmin si nj t keqe absolute, si nj form t menduris, q i ka rrnjt e veta kryesisht n smundje t ndryshme psikike. Sipas ktyre teorive, terroristt jan personalitete anormal, respektivisht, persona psikopat dhe si argument t jets s tyre jonormale, ishin prshkruar gjurmt q mbesin pas do aksioni terrorist, si: fanatizmi, urrejtja e shfrenuar, ndjenja e lart e hakmarrjes, mungesa e mshirs ose karakteri i ult njerzor.

Pos ktyre qndrimeve, ekzistojn edhe prpjekje shkencore prshpjegimin e varfris, presionit t caktuar atmosferik, ndrrimin e fazave t hns ose periudhave t ndryshme t thatsis - si faktor kriminogjen q ndikojn n mnyr t drejtprdrejt n shfaqjen e terrorizmit. N kt drejtim ka edhe t till, si shkenc-tari i njohur anglez, Willikson, i cili, si shkaktaret drejtprdrejt t shfaqjes sterrorizmit e konsideron familjen e shkatrruar, ngaq sipas tij terroristt jan kryesisht tipa t dshtuar n jet.

Pranimi i tezave t lartshnuara, t cilat e shpjegojn shfaqjen e terrorizmit si rezultat t rregullimeve t ndryshme psiko-fizike ose t ndikimeve t ndryshme kozmike, prkatsisht, atmosferike, sht i paarsyeshm. N t vrtet, nuk mund t kontestohet fakti se nj numr i caktuar i terroristve kan vuajtur nga epilepsia, TBC ose nga smundje t tjera. n kto raste, terrorizmi mund t jet manifestuar edhe si variant special i deformimeve, prkatsisht, i zhvillimit t mangt neuro-psikik. Mirpo, kjo nuk mund t prgjithsohet nga q analiza t shumta shkencore kan dhn rezultate krejtsisht t kundrta. N realitet, jan t paqarta argumentet shkencore, t cilat vn n dyshim aftsit dhe nivelin e lart intelektual t terroristve. Kshtu, psikologu q kishte studiuar terroristin japonez, Koso Okamoto, i cili n maj t vitet 1972 kishte shkaktuar nj masakr n aeroplanin izraelit, e prshkruante at si personalitet absolutisht normal dhe racional psiko-fizik. Rezultate t ngjashme japin edhe shum analiza t tjera, t bra n Gjermani te pjestart e ndryshm t organizats terroriste Fraksioni i Armats s kuqe.

Gjithashtu edhe paraqitja e terrorizmit n kontinuitet t zhvillimit t ndjenjs s individualizmit t tepruar, prhapjes s literaturs dekadente ose rrethanave t tensionuara shoqrore, sht i pakompletuar. N kt kontekst, Emma Goldman shpjegon se anarkistt terrorist nuk e kan zbatuar dhunn politike vetm nga indoktrinimi i tyre me literatur ose propagand anarkiste, por nga presioni i lart i rrethanave shoqrore, i cili ndikonte aq fuqishm sa q pr natyrn e ndjeshme t terroristve, jeta shoqrore bhej e padurueshme. N kuadr t ktij qndrimi, flete dhe fakti se disa dukuri ose ngjarje politike, si dhuna brutale, gjegjsisht reprezaljet e prjetuara madje edhe luftrat e zhvilluara n nj vend krejtsisht tjetr(Vietnam, Lindje t Afrt, eeni, Afganistan, Bosnje, Irak etj.) n disa raste kishin ndikuar n identifikimin e elementeve t ndryshme sensibl me viktimn dhe i kishin nxitur ata n aksione t ndryshme hakmarrse. N realitet, identifikimet e tilla dhe ndjenjat e solidaritetit me viktimn, kishin ndikuar edhe n formimin e disa organizatave t fuqishme terroriste n pjes t ndryshme t bots. Sipas shembujve t ndryshm historik, prpjekjet e popujve t ndryshmpr liri politike ose fetare, gjegjsisht pr barazi ose pavarsi nacionale, n t shumtn e rasteve kan rezultuar me kryengritje t armatosur ose terrorizm. Mirpo, kjo dukuri nuk sht nj rregull. Ekzistojn edhe raste, kur prpjekjet epopujve t ndryshm pr nj koh t gjat ose edhe prgjithmon kan mbeturvetm n kornizat e lejuara politike t diktatorit. Kjo do t thot se, ekzistojn rrethana dhe faktor t caktuar shoqror, t cilt ndikojn n mnyr t drejtprdrejt n manifestimin e formave t caktuara t dhuns s organizuar politike. Se cilt jan ata faktor, tregon m s miri shkenctari i mirnjohur anglez, prof. dr.Walter Laqueur, i cili thot: terrorizmi gjithmon i ka rrnjt atje ku ekzistojnregjimet totalitare, ku shtypen pakicat nacionale ose ku sovraniteti i popujve dhe liria e tyre sht vn n dyshim. Mirpo, pikrisht atje, paraqitja e dhuns terroriste sht e kushtzuar me ngritjen paralele t nacionalizmit dhe demokracis.

Si shembull konkret n kt drejtim, prof. Laqueuri merr nj studim ndrkombtar pr efektet e zbatimit t dhuns politike n 84 shtete t bots. N kt studim sht konstatuar se represioni i kufizuar gjithmon kishte sjell destabilitet, ndrsa represioni i egr kishtesjell efekte t kundrta. Ky konstatim nuksht befasues ngaq n situata t okupimit efektiv dhe t diktaturs s egr n t ciln policia ka n dispozicion autorizime t pakufizuara, mundsit pr organizimin e terrorizmit ose t nj kryengritjeje t armatosur, jan minimale. M konkretisht, atje ku policia ka mundsi ta mbaj nn kontroll t plot lvizjen,komunikimin, qarkullimin dhe aktivitetet politike t qytetarve, lvizjet politike kundr pushtetit jan t pasuksesshme. Shembuj konkret n kt drejtim ofrojn edhe diktaturat e kaluara fashiste dhe komuniste, t cilat me krenari deklaronin se n shtet e tyre nuk ka as terrorizm as krim t organizuar. Ngjashm kishte deklaruar n Deyton edhe krimineli i lufts, Milloshevi pr Kosovn. Mirpo, si n Kosov, ashtu edhe n shum vende t tjera t bots, n rrethanat e shfaqjes s mundsive t para, ishin shfaqur edhe mekanizmat pr mbrojte ose lirim nacional.2.1. Shkaqete sulmeve bashkkohore terroriste

Sipas disa autorve, nj nga shkaqet kryesore t sulmeve bashkkohore terroriste, sht edhe pozita dhe roli udhheqs i SHBA n bot. Sipas tyre, gjat dekadave t fundit, nj numr shum i madh i sulmeve terroriste, sht drejtuar kundr interesave t SHBA. Kto sulme zakonisht argumentohen n lidhshmri t ndryshme me hegjemonizmin amerikan dhe arsyetohen me faktin se SHBA kan rol dominues n konfliktin arabo-izraelit; n vitin 1953, s bashku me Britanin e Madhe, e kishin udhhequr operacionin Ajax n Iran, q kishte rezultuar me rrzimin e kryeministrit Mohammad Mossade dhe ardhjen n pushtet t Shahut Mohamet Reza Pahlavi; n vitin 1992, kishin pushtuar Irakun, n vitin 2001 Afganistanin dhe m 2003, prsri Irakun, e tj.

Prve ktyre shkaqeve, disa terrorist bashkkohor sulmojn interesat e ndryshme perndimore edhe nga frustrimet e krijuara si pr rolin gjithnj e m t fuqishm dhe udhheqs t ShBA-s n bot, ashtu edhe pr bindjet e krijuara se,popujt e tyre jan t privuar nga prfitimet q sjell rendi i ri botror dhe globalizmi.N fund tviteve 90 t shekullit tkaluar, ShBA-t pr qllime ushtarake, kishin investuar rreth 300 miliard dollarq do t thot m shum se 20 shtetet m t zhvilluara t bots, q kishin investuar si vijon: Britania e Madhe 37 miliard,Franca 40 miliard, Gjermania 33 miliard, India 10 miliard, Japonia 45miliard, Kina 12 miliard $, etj.sht interesant t theksohet fakti se, pr dallim nga sulmet e mparshme terroriste, kto t dekadave t fundit, zakonisht jan kryer nga terroristt e shtresave t mesme shoqrore, t cilt kan vepruar si nga ndikimet e shkaqeve t ndryshme subjektive ashtu edhe t faktorve t ndryshm objektiv, si p.sh.,rrethanat ekonomike, zhvillimet shoqrore, konfliktet e ndryshme politike, konfliktet kulturore, bindjet fetare, etj. Sipas mendimeve t paraqitura m lart, mund t konstatohet fakti se zbatimi i dhuns terroriste shfaqet kryesisht n rrethana t caktuara t jets shoqrore t karakterizuara me polarizim tejet t theksuar politik, respektivisht terrorizmi sht pasoj e nj gjendjeje t krijuar shoqrore, n t ciln aktort nuk shohin mundsi t tjera pr realizimin e qllimeve t tyre politike. Kjo do t thot se terrorizmi paraqitet, ekziston dhe mund t ekzistoj vetm atje, ku jan rrethanat e favorshme pr tu shfaqur dhe ekzistuar.Koncepti i modernizimit, etniciteti, nnshtrimi dhe shtypja, kolonializmi

A) Shkaqet objektive t terrorizmit me t cilat nnkuptohen problemet objektive, padrejtsit, anomalit frustuese n baza ekonomike dhe n baz t dominimit politik n shoqri.

N radh t par mendohet n funksionimin, respektivisht, mosfunksionimin e institucioneve shoqrore/shtetrore, arsimimin e mangt dhe t pamjaftueshm t popullats, skamjen dhe varfrin, tjetrsimin, izolimin e individve dhe grupeve shoqrore, ekzistimin e kriminalitetit t organizuar, etj. Shum shtete sot nuk jan n gjendje q n mnyr t pavarur t zgjidhin problemet e tyre t brendshme, kundrshtit dhe interesat e ndryshme, q reflektohet negativisht n sigurin e shoqris, q paraqet terren t prshtatshm pr lindjen dhe zhvillimin e terrorizmit.

Si nj ndr shkaqet objektive t terrorizmit, mund t jen: rregullimi kushtetues jodemokratik i shtetit, mosfunksionimi i institucioneve shtetrore, dallimet ekonomike dhe sociale brenda shtetit, nacionalizmi ekstrem dhe fanatizmi, problemet e pazgjidhura etnike, varsia kolonialiste dhe neokolonialiste, shtjet e pazgjidhura kufitare dhe shtetrore, devijimi fetar (klero-shovinizmi dhe fundamentalizmi), dshira pr ekspansion dhe hegjemoni (nacionale, territoriale, ekonomike, sociale, fetare dhe dominimi kulturor), etj.

B) Shkaqet subjektive t terrorizmit me t cilat nnkuptohet vlersimi i terroristve, q gjendja jo e qndrueshme shoqrore (shkaqet objektive t terrorizmit), mund t ndryshohet vetm prmes dhuns, prkatsisht, q dhuna sht varianti m i shpejt, m i plot, m efikas dhe n rrethanat e caktuara, varianti m i mundshm i veprimit. Nga kjo mund t prfundohet se shkaqet subjektive t terrorizmit lindin nga shkaqet objektive t tij. N t vrtet, shkaqet objektive t terrorizmit kan pr pasoj krijimin e klims shoqrore, e cila pasqyrohet n erozion t autoritetit t qeveris shtetrore, n t ciln individt (t rinj, t shkolluar, t aft) dhe grupet e caktuara shoqrore (etnike, politike, etj) nuk mund t gjejn veten, gj q shkakton humbjen e besimit n sistemin politik dhe vlerat shoqrore. N situata t tilla, veohen, dalin autoritetet e reja, t personalizuar n ndonj figur, t cilt me ndihmn e mekanizmave t caktuar identifikojn individt ose grupet shoqrore, t cilt i indoktrinojn me prmbajtje t caktuar, i trajnojn dhe aftsojn pr prdorim armsh dhe mjeteve eksplozive, i sigurojn materialisht dhe financiarisht dhe m pas i orientojn drejt cakut t przgjedhur. Krijohet besim i thell se terrorizmi sht mnyra e vetme e drejt, rruga e vrtet, e drejt. Shkaqet t cilat cojn n paraqitjen e terrorizmit sipas James Berry Motley, jan kta faktor:

1. KONCEPTI I MODERNIZIMIT ekziston kur shumica e shteteve t bots inkurajon procese drastike t ndryshimeve shoqrore, ekonomike dhe politike. N kushte t tilla, paraqiten grupe shoqrore, t cilat duke e perceptuar pozitn e tyre si relativisht t adaptuar, t prshtatur, n mnyr t pashmangshme ndodhen mes pritshmrive dhe mundsive, dhe kur prishet ekuilibri dhe ndodh dallimi i madh mes asaj q presin dhe mundsive t plotsimit t tyre, n kushtet e ndryshimeve shoqrore, ekonomike dhe politike, lind shkaku i terrorizmit.

2. EKSPLOZIONI I ETNICITETIT sht i lidhur me proceset e modernizimit, t cilat krijojn ndryshime brenda bashksis politike dhe shoqrore, duke e rritur ndjenjn e pasiguris individuale, krkimit t dikaje me t ciln individi do t identifikohej, e q kjo t mos jet duke iu nnshtruar ndryshimeve ekzistuese ekonomike. Krkimi i objektit t identifikimit sjell deri te identifikimi me racn, kombin, religjionin e deri te zbrthimi i popujve n shum bashksi racore/nacionale/religjioze. Eksplozioni i etnicitetit do t thot identifikim i terroristit me bashksi t caktuar racore, nacionale ose religjioze.

3. NNSHTRIMI DHE SHTYPJA sipas tezs s Franc Fanon-it, i cili ka trajtuar strategjit e terrorizmit, ashtu q dhuns ia ka atribuuar ndikimin pozitiv te individi dhe cilsin, karakterin e fuqizimit t ndrgjegjes dhe vetdijes kombtare dhe kohezionin. Teza e tij themelore ishte se dhuna mobilizon t nnshtruarit, dhe si rezultat prfundimtar ndihmon shkrirjen e tyre dhe bashkveprimin kombtar. Kshtu, tendencat nacional-clirimtare, vetdijesimi dhe kohezioni konsiderohen shkak i terrorizmit n tr botn.

4. KOLONIZIMI sht shkak i cili ka kontribuuar n zgjerimin e terrorizmit, si manifestim i lufts politike dhe ideologjike kundr imperializmit dhe kolonializmit.

Konteksti konfliktual, historik, politik, represiv, mediatik dhe kriminal i terrorizmit 1. Konteksti konfliktualTerrorizmi vshtrohet n kontekst t lufts. N luftn konvencionale, palt ndrluftuese orientohen n taktika, t cilat i ngjajn akteve terroriste. Individi i cili realizon kso lloj operacionesh ushtarake, sipas rregullit pr njrn an sht hero, ndrsa pr ann tjetr sht jo vetm armik, por terrorist. Nse konflikti sht i tipit gueril, prdoret taktika jo vetm e kundrshtimit t armikut, por edhe e prkrahsve t tij. Karakteristik sht fakti se secila an n luft, konsideron dhe pohon se nuk po kryen akte terroriste. Shembujt e ktij botkuptimi t terrorizmit mund t gjenden q nga koha e lufts civile n SHBA, kur ushtria federale i ka dhn detyr majorit John Anderson q t shkatrroj hekurudhn e Konfederats, q konsiderohet sabotim klasik. Ushtria e Konfederats e ka zn Andersonin dhe e ka dnuar pr spiunim, ndrsa pjestart e federats e konsideronin at si hero. Ushtria kto aktivitete kurr nuk i konsideron si terroriste.

2. Konteksti historik

Domethnia e terrorizmit me kalimin e kohs ka ndryshuar. Fillet e terrorizmit modern i gjejm n Revolucionin Francez, kur revolucionart e kan shfrytzuar kt shprehje q t prshkruajn aktivitetet e qeveris franceze. N fillim t shekullit XX, kjo shprehje ka ndryshuar kontekstin e saj historik. Terrorizmi sht prdorur me rastin e prshkrimit t akteve t dhunshme t ndonj grupi. Pas Lufts s II Botrore, terrorist jan konsideruar grupet, t cilat kan kritikuar dominimin evropian n bot. Kryesisht, bhej fjal pr grupet nacionaliste. Q nga gjysma e viteve 60 deri n gjysmn e viteve 80, krahas grupeve nacionaliste, terrorist jan konsideruar edhe majtistt, t cilt paknaqsit e tyre i kan shprehur me dhun. N kohn e sotme bashkkohore, grupet terroriste jan t ndara nga shteti dhe nnkuptojn aktivitetet e dhunshme, qllimet e t cilave jan shkatrrimet n njerz dhe t mira materiale.

3. Konteksti politik

Terrorizmi prdoret edhe pr qllime politike. Propaganda, e cila nnkupton etiketimin e individve dhe grupeve t caktuara si terrorist, krijon mundsi q shteti ndaj tyre t prdor forc, me rast i shkel t drejtat themelore t njeriut. Duke i etiketuar kshtu, krijohet nj mas, e cila sht kritike dhe e cila sht e prgatitur q n secilin moment t mbshtes aktivitetin kundr-terrorist t shtetit t tij. Kjo nuk do t ishte problem po qe se kt fakt shtetet nuk e keqprdorin dhe n mnyr q ndrmarrin aktivitete n territorin e shteteve t tjera sovrane. 4. Konteksti represiv

Konteksti represiv i terrorizmit nnkupton frikn nga qeverisja dhe terrorin t cilin shteti e prdor ndaj qytetarve t saj. N kto raste, shteti prdor mekanizma t ndryshm, e m s shpeshti aksione t policis s fsheht. Shembujt e till n bot jan t shumt. Ndrkaq, rastet m tipike prgjat historis t modelit t qeverisjes, jan: bashkimi Sovjetik me Stalinin, Iraku me Sadamin, diktatort e shumt n shtetet e Ameriks Latine, etj. Represioni politik sht terror.

5. Konteksti mediatik

Mediat, n mas t madhe mund t ndikojn n zhvillimin e terrorizmit, n at mnyr q rreth ngjarjeve nuk raportojn, por i krijojn. Qllimi themelor sht shitja e sa m shum ekzemplarve prkatsisht, arritja e shikueshmris sa m t madhe. Pikrisht ktu lind problemi, sepse terrorizmi, i ndihmuar edhe me kampanj t madhe mediatike, mund t shkaktoj frik t prmasave t mdha. Mjetet e komunikimit masiv sot, terrorizmit i japin hapsir t madhe dhe ia hapin dyert e kufijve global. Q ti shmanget sensacionalizmit n raportim, shtpia televizive BBC i ka dhn gazetarve t saj literatur obligative literaturn pr terrorizmin. Ndikimi i mediumeve ka qen tjetr para 11 shtatorit. Q nga ky moment, duket se sulmet terroriste mund ti prcjellim edhe drejtprsdrejti (live). Pr karakterin global t terrorizmit, n mas t madhe meritore jan mjetet e komunikimit masovik.

6. Konteksti kriminal

A ekziston dallimi mes terroristve dhe kriminelve? A jan t gjith terroristt n t njjtn koh edhe kriminel? N kt pyetje shum teoreticient mundohen t japin prgjigje. Disa mendojn se sht e domosdoshme q t provohet motivi i veprs penale, e m pastaj t vrtetohet se a bhet fjal pr terrorizmin. Ky qndrim sht i gabuar, sepse vepra penale sht vetm ajo vepr e cila sht e prcaktuar, e parapar n ligj si e till. Me vet faktin se n ligj sht parapar prkufizimi i terrorizmit, t njjtit i sht prcaktuar prmbajtja juridike, kjo bhet norm juridike dhe si e till bhet vepr penale, pr t ciln sht parapar sanksioni penale.

LLOJET, FORMAT DHE DALLIMET E TERRORIZMIT

Mnyra m e shpesht e ndarjes s terrorizmit sht: ndrkombtar, shtetror, individual dhe grupor. Sipas nj lloji tjetr t klasifikimit, dallohet: terrorizmi shtetror (kmbngulsia e strukturave t pushtetit q prmes shtrngimit me dhun, t mbajn gjendjen aktuale), kuazi-revolucionar (cilsi ideologjike kur grupet politike jepen ndodhen n konflikt me pushtetin legal dhe legjitim), reaksionar (minimi i sistemit demokratik dhe pushtetit t zgjedhur) dhe i kompromisit (prdorimi i dhuns me qllim t detyrimit n lshime politike).

Sipas Wilkinson-it, terrorizmi sht: revolucionar, represiv dhe sub-revolucionar. I njjti konsideron se terrorizmi revolucionar mund t jet: terrorizm i pastr, i prdorur n luft politike, terrorizm ndihmues, i shfrytzuar si mjet n luftra, gueril, kryengrits, propagandistik dhe ndrkombtar.

Terrorizmi, n kuptim juridik, prkufizohet si delikt kundr t drejts ndrkombtare, ndrsa terrorizmi ndrkombtar prfshin do sulm n ndonj t mir t mbrojtur me t drejtn ndrkombtare. Terrorizmi ndrkombtar sht trsi e aktiviteteve t ndaluara me t drejtn ndrkombtare, i drejtuar ndaj individit, grupit, shtetit, institucioneve t saj dhe t mirave dhe vlerave, t cilat i realizojn terroristt si individ, organizatat terroriste ose shtetet, me qllim t arritjes s qllimeve t tyre. Sipas nj prkufizimi tjetr, terrorizmi ndrkombtar sht krim ndrkombtar, i cili prfshin grupin e posam t veprave penale, karakteristik e t cilave sht fakti se pjestart e grupeve t organizuara me vetdije ndrmarrin akte t drejtuara kundr jets s njerzve, t mirave dhe vlerave materiale dhe shpirtrore, duke prdorur mjete t ndryshme t lejuara ose t ndaluara, t cilat jan t prshtatshme pr kt qllim, respektivisht, q kto vlera dhe t mira t shkatrrohen ose t dmtohen, me rast krijohet rrezik i prgjithshm dhe cenohet paqja dhe siguria.

N kuptim m t gjer, terrorizmi ndrkombtar, mund t kategorizohet n:

transnacional (kur ekziston shkalla e caktuar e bashkpunimit t kryesve nga m shum shtete dhe

ndrshtetror (kur veprojn shtetet me specifikat e veta t veprimit n planin e jashtm politik, si subjekte t marrdhnieve ndrkombtare dhe t drejts ndrkombtare, e jo individt ose grupet e caktuara)

Nj klasifikim tjetr i terrorizmit dfton n ndarjen e tij, si:

terrorizmi religjioz (lind n kuadr t tradits historike, religjioneve tradicionale),

politik (prdorimi i metodave t pushtetit shtetror ose rezistenca ndaj mnyrs s t ushtruarit t pushtetit, i kushtzuar dhe i shkaktuar nga krizat ekonomike, luftrat mes t pasurve dhe t varfrve dhe ambicieve politike q t ndryshojn gjendjen dhe statusin e t tjerve, ta mbajn ose ta zgjerojn),

shtetror, i cili ka shumllojshmri formash: tipik pr regjimet diktatoriale, i cili mund t jet i orientuar kundr popullit t tij ose shteteve t tjera dhe i cili definohet si trsi e masave dhe aktiviteteve, sipas t cilave vet shteti ndrmerr akte terroriste prmes organeve t specializuara t tij, si: porositja e armve, financimi dhe trajnimi i pjestarve, furnizimi me mjete teknike dhe materiale, pajisja me dokumente t rrejshme dhe mbrojtja e tyre nga ndjekja penale. Sipas Combs-it, ky lloj terrorizmi sht terrorizm i fsheht shtetror i cili nnkupton pjesmarrjen direkte, por t fsheht, t zyrtarve t shtetit n akte terroriste dhe terrorizmin e prkrahur nga shteti n t cilin shtetit ose grupet private marrin pjes n realizimin e aksioneve n dobi t shtetit ku shteti sht porositsi, por jo pjesmarrsi aktiv direkt n aktet terroriste. Terrorizmi shtetror ka elemente t kriminalitetit t organizuar, sepse karakterizohet nga lidhjet me shtete t caktuara dhe me organet e tyre prkatse, pr t: realizuar aktivitete terroriste n territorin shtetit t tij ndaj kundrshtarve politik ose n territorin e ndonj shteti tjetr, me qllim t realizimit, para s gjithash, t qllimeve politike. Si form e kriminalitetit t organizuar, terrorizmi nnkupton ekzistimin e organizats kriminale mir t organizuar dhe mir t strukturuar, t ciln e financon shteti, me t cilin kta kan lidhje t forta, gj q akterve t veprimtarive terroriste iu siguron se nuk do t ndiqen penalisht dhe iu siguron dobi t konsiderueshme materiale, si dhe

terrorizmi patologjik me t cilin nnkuptohet forma e terrorizmit, kur individi ose grupi ose disa sosh terrorizojn personat tjer, para s gjithash, q t bien n sy, t trheqin vmendjen, ndonjher edhe t tr bots.

Edhe pse karakteristik e prgjithshme e terrorizmit sht forma kolektive, n praktik hasen raste, kur i njjti manifestohet edhe si akt individual. Me gjith kt, cilsi themelore e terrorizmit sht fakti q, terrorizmi sht form e gjer organizative, t ciln e prbjn: grupi i organizuar, organizata, partia, shteti ose organizata ndrkombtare terroriste.

a. Terrorizmi konvencional

Me t cilin kuptohen: sulmet terroriste nga distanca dhe terrorizmi vetvrass, me t cilin karakterizohet shekulli XX. Kto forma t sulmeve, terroristve u sigurojn variantet m t sigurta, sepse kjo u mundson q me ndihmn e aktivizimit t eksplozivve, projektilve ose formave t tjera shkatrruese, t marrin jet ose t rrezikojn jett e njerzve t pafajshm dhe t shkaktojn dme t mdha materiale, me qllim t futjes s friks si qllim tjetr t tyre.

Ndrkaq, terrorizmi vetvrass sht problem i shekullit XXI. Me t kuptojm realizimin e aksioneve t cilat nuk mund t jen t suksesshme pa vdekjen e kryesit, dhe pr kt pasoj, ai ose ajo jan plotsisht t vetdijshm para se t ndodh.

b. Terrorizmi jo-konvencional

sht veprim jo i dhunshm i terroristve. N t tilla situata, prdoren teknika t llojllojshme dhe at: q nga keqprdorimi i informacioneve mediatike, nxitja e kryengritjeve e deri te prgatitja e grusht-shtetit dhe kanosjeve terroriste.

c. Terrorizmi ekologjik

sht problemi i s tashmes. Bhet fjal pr aktivitete t cilat kan t bjn me shkatrrimin e mjedisit, si: shkaktimi i vrshimeve duke asgjsuar pendat. Ky lloj i terrorizmit resurset dhe caqet i trajton si vegla. N kt bjn pjes: terrorizmi nuklear, biologjik dhe kimik.

c.1. Terrorizmi nuklear

Nj ndr format e mundshme t terrorizmit, nn ndikimin e ndryshimeve globale shoqrore, sht edhe prdorimi i armve nukleare ose materialit radioaktiv. Armt nukleare jan ato lloj armsh t cilat jan t ndrtuara n parimin e prdorimit t pakontrolluar nuklear, prkatsisht, reaksionit termonuklear, sipas t cilit n periudh t shkurtr kohore lirohet nj sasi enorme e energjis dhe mass radioaktive, me crast shkaktohet eksplozion nuklear, i cili nga eksplozioni klasik dallohet sipas sasis s energjis s liruar dhe ndryshimeve natyrore t cilat ndodhin me rastin e eksplozionit.

Sipas Brian Jenkins-it, ky lloj terrorizmi sht i mundshm, por nuk sht m i rrezikshmi, derisa t tjert, si David Mabry, e kritikojn, duke pretenduar se mundsia pr kt lloj terrorizmi sht gjithnj e m e madhe, prkatsisht, bombat si armt m t popullarizuara t terroristve, mund t zvendsoheshin me bomba nukleare, si rrjedhoj logjike e vazhdimit t ksaj praktike. Kt shtje e v n pah edhe Organizata ndrkombtare pr energji atomike dhe kryetari i saj Baradej (IAEA), sipas t cils rreziku nga ky lloj terrorizmi n popullatn civile kurr nuk ka qen m i lart, duke pasur parasysh faktin q disa organizata terroriste edhe prodhojn t tilla arm, si: bomba e ndyt ose bomba kofer, t cilat do t mund t kontaminonin qytetet, shtetet ose rajonet e tra. Kjo mund t ndodh ashtu q terroristt t prdorin armt t cilat i kan krijuar vet, pasi q te materiali t ken ardhur prmes tregut ilegal.

Prdorimi i armve nukleare pr qllime terroriste, sht m pak i mundur n krahasim me prdorimin e armve kimike ose biologjike. Kjo, sepse vshtirsit pr tu furnizuar me material pr krijimin e armve nukleare, posarisht teknologjia e prpunimit, bartja dhe prdorimi, jan fakte t cilat tregojn n mundsi minimale q terroristt t arrijn n zotrim t saj. Por, kur kemi parasysh prkrahjen t ciln ndonj shtet i japin disa organizatave jo-shtetrore terroriste, kjo mundsi bhet do dit e m reale. Faktori kryesor n lidhje me kt sht posedimi i karburantit nuklear, prkatsisht materialit pr fisionim, si: plutoniumi dhe uraniumi. Eksplozivet fisione mund t prodhohen nga disa gram plutoniumi, uraniumit shum t pasuruar ose uranit. Mjafton t prmendet se sasia prej 200 300 gr. e materialit radioaktiv, sht e mjaftueshme pr t vrar rreth 10.000 njerz n mnyr direkte ose indirekte, duke i kontaminuar (prmes ujit ose ushqimit). Ose, vetm disa gram t pluhurit t plutoniumit, po t derdhen n rezervuart e ujsjellsit, uji do t bhej tejet radioaktiv, nuk do t mund t prdorej pr pije, ndrsa konsumimi i ktij uji do t shkaktonte vdekjen shum t shpejt t dhjetra mijra njerzve dhe efektet e kontaminimit mund t zgjasin pr disa dekada dhe rezervuart e tilla duhen mbyllur prgjithmon. Rreziqe t ngjashme paraqesin edhe elementet tjer, si: stronciumi, radiumi, aktinizmi, etj. Ktu duhet prmendur edhe mundsit tjera, si: sulmet n centralet atomike, por si mundsi m t vshtir pr tu realizuar nga terroristt, q do t shkaktonte kataklizm t vrtet. Por, njohsit e armve nukleare konsiderojn se mundsia q materiali i fisionimit t arrij deri te terroristt, nuk sht e pamundur, duke e ditur se kjo mund t realizohet edhe n mnyr primitive (t improvizuar), sepse n shum literatura shkencore, por edhe n internet, ku qasje ka secili njeri, n mnyr t detajuar prshkruhen procedurat e krijimit t armve nukleare, ndrsa shpenzimet nuk i kalojn 100.000 dollar.

Ekspertt konsiderojn se ekzistojn 4 rreziqe potenciale nga terrorizmi nuklear: vjedhja e materialit, prodhimi i bombs nukleare nga materiali i vjedhur, shprndarja e substancave radioaktive dhe sulmi n ndonj baz nukleare ose mjeti t transportit t ktij materiali.

c.2. Terrorizmi biologjik

sht plotsisht i mundur dhe sipas bindjes s prgjithshme, dekadn e ardhshme ky rrezik do t rritet. Ky lloj terrorizmi shkakton frik t posame, pr shkak t kombinimit t mundsis shum t madhe t vdekjes, mnyrs relativisht t leht t prodhimit dhe mundsis q t prdoret pa u diktuar. N ann tjetr, sht shum e vshtir q prodhimi dhe krijimi i armve biologjike t prcillet dhe t kontrollohet, sepse sht e vshtir q t dallohet prodhimi i grimcave pr prdorim pr qllime terroriste dhe prodhimi i tyre pr qllime t arsyeshme dhe t lejuara, si prodhimi i vaksinave.

Terrorizmi biologjik sht keqprdorim i mikroorganizmave patogjen dhe toksinave ose kanosje se do t prdoren agenst biologjik, me qllim t shkaktimit t smundjeve ose vdekjeve t njerzve, kafshve ose bimve. Sipas ksaj, terrorizmi biologjik mund t kategorizohet n: form gjenocidi (kundr njerzve), zoocidi (kundr kashfve shtpiake), fitocid - agrocid (kundr bimve t mbjellura) dhe ekocid (kundr mjedisit). Organizatat terroriste mund t prdorin agens t ndryshm dhe t rinj, t kryejn n t njtn koh veprime terroriste n m shum lokacione ose mund t prdorin organizma t cilt ndodhen n listat kritike (imune ndaj barrave ose gjenetikisht t modifikuara, n mnyr patogjene).

Pr dallim prej materieve biologjike, armt biologjike jan mikroorganizma (bakterie, virus, kpurdha, etj.), toksimet bakteriale dhe disa materie kimike shkaktar t smundjeve t bimve, t dedikuara pr shkatrrim t njerzve dhe t gjallesave ose pr paaftsim t prkohshm t tyre, prmes shkaktimit direkt ose indirekt t smundjeve t njerzve, kafshve dhe kulturave bimore.

Qendra pr kontroolin e smundjeve ngjitse (Center for Control of Contagious Diseases), armt biologjike i ndan n 3 kategori kryesore:

Kategoria 1 jan llojet e armve biologjike t rndsis s lart, sepse prfshijn organizma t cilt paraqesin rrezikshmri pr sigurin kombtare dhe se mund t prhapen leht nga njeriu n njeriun, shkaktojn vdekshmri t lart, kan potencial t madh t ndikojn n shndetin e numrit shum t madh t njerzve, mund t shkaktojn panik dhe rnie t shoqris dhe krkojn ndrmarrjen e masave t posame shndetsore. N to bjn pjes: variola, antraksi, mortaja, botulizmi (helmimi nga mishi dhe peshku), tularemia (ngjashm me mortajn, transmetohet nga insektet), filoviruset (ebola, ethet e marburgut), arenoviruset (lloj ethesh), etj.

Kategoria 2 jan armt biologjike t cilat jan relativisht t prshtatshme pr tu prhapur, shkaktojn m pak tmerr dhe mortalitet m t vogl, krkojn vmendje t veant t kapaciteteve diagnostifikuese. Kto jan: ethet kju (Cohiella burnetti), bruceloza (bruchella), alfaviruset (encefalomielitisi venezuelian dhe encefalomielitisi lindor dhe perndimor i kuajve), helmet e ricinusit (clostridium perfrigens), helmet elipson (enterotoksimet B stafilokoke).

Nnkategoria 2 prfshin patogjent t cilt transmetohen prmes ujit dhe ushqimit, dhe n to bjn pjes: tipat e salmonels, dizenteria shigella, esheheria koli dhe kolera.

Kategoria 3 prfshin patogjent t cilt n t ardhmen mund t prodhohen pr shkatrrim n mas dhe kan prioritet pr shkak t gjetjes s leht, prodhimit dhe shprndarjes t leht, shkaktimit t lart t tmerrit, mortalitetit t lart dhe shkatrrim n mas t shndetit t njerzve. Pengimi dhe luftimi krkon prher studim, me qllim t parandalimit t smundjeve, diagnostifikimit, trajtimit dhe shrimit. N kt kategori bjn pjes: hipa-viruset, hanta-viruset, virusi hemorragjik i rriqrave, virusi i encefalitit t rriqrave, sarillkun dhe tuberkulozin imun ndaj shum ilaeve.

Arritja e leht deri te kto dhe prodhimi relativisht i leht i armve biologjike, posarisht n rastet kur terroristt i prfitojn njerzit t cilt kan njohuri dhe qasje n to (zhvillimi i biologjis molekulare dhe gjenetiks ka angazhuar numr t lart t njerzve), n njrn an, dhe shumllojshmria pr tu prdorur t gjitha mnyrat e transmetimit t smundjeve ngjitse n kushte natyrore mund t prdoren edhe pr prodhimin e armve biologjike, e kto jan: ajri, uji, ushqimi, vektort biologjik (mizat, morrat, dushkajat, rriqrat) dhe kontakti me t smurt, n ann tjetr, jan fakte t cilat tregojn n at q nse terroristt e prdorin ose e marrin n posedim, numri i viktimave do t rritej n mnyr progresive, ndrsa frika do t merte prmasa t nivelit t panikut.

Agenst biologjik mund t shprndahen n form t lngt ose pluhurit. Prodhimi i lngshm sht relativisht i leht, ndrsa sprkatja sht m e komplikuar. Kshtu, pluhuri i that sht shum m e leht t shprndahet n ajr dhe t mbetet n t pr nj koh, derisa pluhuri i kualitetit t lart nuk sht e leht pr tu prodhuar pa pajisje shum t sofistikuara dhe personel tejet t kualifikuar, deri te t cilt organizatat terroriste arrijn m vshtir; vetm prmes prkrahjes s ndonj pushteti. Por, n rastet kur organizatat terroriste kan sasi t madhe t lngjeve n hapsir t vogl t mbyllur, ather shprndarja mund t bhet edhe prmes sprkatsve t rndomt.

Mjetet biologjike t cilat prdoren pr qllime terroriste, do t mund t prdoreshin m s shpeshti, prmes prdorimit t mjeteve eksplozive, ashtu q t njjtat do t mbusheshin me mikroorganizma ose insekte t infektuara, ndrsa kto sulme do t mund t realizoheshin n 3 mnyra:

shprndarje prmes ajrit, futjes ose lnies n ndonj vend (infeksionet respiratore);

shprndarjen e shkaktarve t disa smundjeve n ushqim dhe uj ose n tok (infeksionet e organeve t tretjes);

prmes lkurs dhe epiderms dhe prmes plagve nga ajri i kontaminuar ose sendet, toka dhe siprfaqet tjera. c.3. Terrorizmi kimik

N ditt e sotme, mundsia e terrorizmit kimik sht sht gjithnj e m e lart, kur edhe jan manifestuar disa nga format e ktij lloj terrorizmi. Sipas Agjencis federale pr raste emergjente n SHBA (Federal Emergency Management Agency), jan disa arsye pr kt lloj terrorizmi:

1. Agenst kimik prodhohen m leht se armt nukleare ose materiet radioaktive;\

2. 26 shtete kan arritur t zhvillojn prodhimin e armve kimike, ndrsa 12 shtete t tjera synojn q ta arrijn kt dhe

3. Agenst kimik transportohen m leht, gjenden m leht dhe jan t lvizshm.

Agenst helmues kimik, si komponent themelore t armve kimike, n hapsir t caktuar, prfshijn siprfaqen prej disa deri te qindra hektar, kurse reja, avulli ose aerosoli i shprndar nga rrymat e ajrit n shum kilometra katror, shkaktojn shqetsim, paaftsim dhe vrasje t njerzve, shtazve dhe bots bimore, kontaminon tokn dhe gjith at q ndodhet aty, me crast realizohet qllimi i terroristve q t shkaktojn frik t prmasave t mdha, t ngjashme me armt e shkatrrimit n mas.

Q t mund t prdoren n qllime terroriste, agenst kimik duhet t ken kto karakteristika:

Duhet t ken toksicitet (helmueshmri) t lart n njsin e vet t peshs;

Duhet t jen relativisht imin ndaj ndikimeve atmosferike dhe

Duhet t jet i mundur prodhimi i tyre masiv (por n rasetet kur terroristt kan pr qllim t atakojn numr t vogl t njerzve, kafshve ose bimve, nuk iu nevojitet prodhimi masovik).

Organizatat terroriste mund t ken n dispozicion agenst kimik nga shtet t caktuara, t cilat i kan t zhvilluara programet kimike dhe po qe se u ofrojn prkrahje ktyre organizatave, por ekziston mundsia q kto organizata t vjedhin agenst kimik nga rezervat nacionale t shtetit. Gjithashtu, ekziston mundsia q organizatat e tilla, prkatsisht terroristt, t cilt kan njohuri dhe dije t mjaftueshme, t prodhojn disa nga llojet e armve kimike, ose edhe programin komplet t armatimit apo t angazhojn ekspert t specializuar pr arm kimike. Nse merret parasysh fakti se shum komponente t agensve kimik gjenden gjersisht n shitje t lire pr qllime industriale (cianogeni, gasi i klorinit, kloridi i karbonilit, arseniku, etj.), dhe q lehtsisht mund t gjejn informata t detajuara rreth asaj se si krijohet laboratori kimik, rritet mundsia q prdorimi i tyre tu shrbej qllimeve terroriste.

Materiet kimike t cilat mund t prdoren pr kryerje t ateve terroriste, para s gjithash jan armt kimike. Kto arm prbhen nga materiet kimike, t njohura si helme luftarake, s bashku me mjetet t cilat prdoren. Armt kimike veprimin e tyre e bazojn n ndikimin e substancave kimike helmuese, t cilat prishin funksionet normale jetsore. Helmet luftarake (agenst luftarak) jan przierje toksike, t cilat t prdorura n qllime terroriste, shkaktojn lndime n popullatn civile dhe forcat e siguris si dhe e kontaminojn mjedisin jetsore n t cilin prdoren.

Armt kimike klasifikohen n 4 tipe t zakonshme:

1. Agenst nervor luftarak,

2. Agenst luftarak t gjakut;

3. Agenst kimik t cilt shkaktojn asfikson dhe

4. Agenst kimik t cilt shkaktojn mshikza n lkur.

Agenst nervor luftarak jan materie shum t helmuese, t cilat leht deprtojn n organizm t njeriut, nuk ln kurrfar gjurme dhe jan shum efikas n t shkaktuar t vdekjes. Helmimi me kta materie mund t jet i leht, i mesm dhe i rnd. Me rastin e helmimit t leht, paraqitet ngushtimi i bebzave t syrit dhe shtrngimi n gjoks, te helmimi i mesm, shenjat jan m t theksuara dhe paraqiten m shpejt n form t shqetsimit, kokdhembjes, marramendjes, shtimit t tajitjes s gjndrave, krahas shfaqjes s djersve t ftohta, ndrsa te forma e rnd e helmimit, pas 20 30 sekondash, humbet ritmi dhe thellsia e frymmarrjes, shfaqet shkuma n goj dhe hund, shpejt vjen deri te ngri i muskujve, humbja e vetdijes dhe vdekja vjen gjat ors s par t helmimit, brenda 5- 15 minutash. Helmet e tilla nervore luftarake m t njohura jan: tabuni, sarini, somani dhe veiksi (VX).

Agenst luftarak t gjakut jan substanca kimike me ndikim t prgjithshm, t cilt shkaktojn helmim t prgjithshm t organizmit. Veprojn n form t avullit, prmes organeve t frymmarrjes vetm n koncentrik t caktuar. Koncentrimi i lart sht tejet i rrezikshm, sepse pothuajse menjher shkaktohet vdekja e popullats s pambrojtur. Shenjat e para jan: ngacmimet e syve, fytit, shtrngimi n gjoks, frymmarrja e vshtirsuar dhe ndjenja e friks. Mund t manifestohet edhe me frymmarrje edhe m t vshtirsuar, probleme me vetdijen, vjellje, ngre dhe humbje t totale t vetdijes. N raste t rnda t helmimit, vdekja shkaktohet gati menjher. Helmet e tilla t gjakut jan: cianidi i hidrogjenit, kloridi i cianogjenit dhe arseniku.

Agjenst kimik t cilt shkaktojn asfikson (znie t fryms) jan substanca afatshkurtra, t cilt ndikojn prmes organeve t frymmarrjes, atakojn dhe dmtojn membrann e mushkrive, me rast shkaktojn znie t fryms dhe vdekje. Asfiksuesit s pari shkaktojn ngacmim t fytit, kollitje, humbje t leht t vetdijes, kokdhembje, frymmarrje e cila ndrpritet dhe shtrngim shum t fort n gjoks. Pas daljes nga hapsira e kontaminuar, shfaqet nj qetsim rreth 4- 5 or (ndikimi i fsheht) dhe i helmuari ndjehet mir dhe shenjat e helmimit fillojn t zhduken. Pas ksaj periudhe t fsheht, vjen deri te kollitja e theksuar me gjak, pulsi i shpejtuar, temperatura e lart, kokdhembja, humbja e vetdijes, dhembjet n gjoks dhe fyt. Vdekja, zakonisht shkaktohet brenda 2 ditsh, ndrsa kur koncentrimi sht i lart, shum m shpejt. Substancat e tilla jan: iperiti i sumporit, iperiti i azotit, fosgeni oksin dhe luisiti (lewisite).

Agjenst kimik t cilt shkaktojn mshikza n lkur (qeska) jan lngje t cilat krahas helmimit t prgjithshm, shkaktojn plag n lkur dhe n mukoz, t cilat manifestohen n form t: skuqjes, djegies, shfaqjes s qeskave dhe plagve. Pas periudhs s fsheht (16 30 or), paraqiten shum qeska t vogla, t cilat m von bashkohen njra me tjetrn n t mdha, e m pas shprthejn, sprkasin dhe shkaktohen plagt e hapura, t cilat vshtir dhe ngadal shrohen. N rastet e deprtimit t sasis m t madhe t helmit prmes lkurs, shkaktohet helmimi i trsishm i organizmit. Ndrsa, me rastin e helmimit prmes mukozs, shkaktohen procese t djegies dhe qeska. Materiet e tilla m t shpeshta jan: fosgeni (phosgene), difosgeni (diphosgene) dhe klori.

Substancat kimike mund t prdoren pr qllime terroriste n at mnyr q terroristt kryejn kontaminimin e hapsirs s caktuar, ajrit, ujit dhe ushqimit. Me kontaminim kimik, nnkuptohet prania e agensve n form t pikave, avullit, tymit ose gazrave n koncentrim t rrezikshm n kto, prfshir edhe ambientet e mbyllura. Kontaminimi i ajrit mund t jet PRIMARE dhe SEKONDARE dhe realizohet rreth vendit t aktivimit t mbushjeve kimike eksploduese ose lshimit t helmeve luftarake prmes avujve. Kshtu, terroristt nse dshirojn t kontaminojn ajrin n hapsir t caktuar, mund t aktivizojn pajisjen kimike eksplozive, e cila n varsi t kushteve meteorologjike dhe kushteve t toks shkon n drejtim t ers dhe kanalizohet n varsi t relievit dhe mbulueshmris s toks. N mnyr t njt, mund t kontaminohet edhe territori i caktuar; toka e kontaminuar ose pjes t saj n t ciln jan lshuar pikat ose grimcat e helmit luftarak. Kohzgjatja e toks s kontaminuar dhe ekspozimi i njerzve ndaj ktij kontaminimi, varet nga temperatura e toks dhe shpejtsia e ers n shtresn prdhese t atmosfers, si dhe nga kushtet dhe fenomenet tjera meteorologjike.

Organizatat terroriste mund t prdorin substancat kimike edhe pr kontaminim t ujit dhe ushqimit. Kontaminimi i ujit sht pasoj e kontaminimit t lumenjve, liqeneve, rrjedhjeve m t vogla ujore dhe burimeve t tjera ose prdorimi i ktyre substancave n ujin e pijshm. Kshtu, organizatat terroriste mund t kontaminojn sistemin e ujsjellsit (gypat e ujsjellsit, puset, etj), pajisjet e prpunimit t ujit, basenet ose rezervuart n t cilat ruhet uji. Por, kontaminimi i ujsjellsit t qyteteve sht m pak i mundshm, pr shkak t sasis s madhe t helmeve, t cilat jan t nevojshme, ndrsa vet atakimi do t ishte shum i shtrenjt dhe joefikas, por, do t shkaktohej efekti i fort psikologjik n popullat. Kontaminimi i ushqimit sht i mundur prmes veprimit t grimcave, pikave ose avujve npr produkte ushqimore, n t cilat agenst kimik deprtojn leht dhe thell.

Duke pasur parasysh se ndikimi i armve kimike ka efikasitet m t madh n hapsira t mbyllura, mundsia q organizatat e tilla t prdorin kto arm n kto objekte, sht shum e lart. Mjafton q kto helme luftarake t lshohen afr pjess thithse t sistemit t ventilacionit t ndonj objekti ose n aeroplan, q t arrihen efektet e dshiruara. Prve ksaj, kto organizata do t mund t tentonin t gjuajn kemikaliet bujqsore toksike, prfshir edhe insekticidet, pesticidet, herbicidet dhe t ngjashme, pastaj edhe kemikaliet industriale toksike, si cianidi i hidrogjenit, kloridi i karbonit, kloridi i cianidit dhe arseniku (jan prdorur n disa luftra n t kaluarn) dhe s fundi mund t prdorin edhe metalet e rnda, si arsenikun, zhivn, kadmiumin dhe hekurin.

d. Terrorizmi kompjuterik

Prania e terroristve dhe organizatave terroriste n Internet, nuk sht dukuri e re. Aq m tepr kur n kohn e fundit Interneti sht mjet i volitshm i terroristve si pr komunikim mes tyre, ashtu edhe pr komunikim me publikun. Gjithnj e m shpesh mesazhet mbi rrmbimet dhe likuidimet nga TV dhe shtypi arrijn prmes ueb-faqeve, t cilat i kan formuar organizatat terroriste. Pushtetet e shteteve t zhvilluara e pranojn realitetin e krcnimeve nga sulmet e terrorizmit kompjuterik dhe krkojn q sa m shpejt t gjendet nj zgjidhje. Sipas Maura Conway-it, n gazeta, filma dhe TV, syber-terrorizmi sht frym e kohs moderne.

Por, shtja kye (n parim reale), sht se rreziku nga ky lloj terrorizmi n t vrtet a sht i afrt dhe i drejtprdrejt? Shum vite analitikt e ndryshm trheqin vrejtjen se sulmi i madh i terrorizmit kompjuterik, vetm sa nuk ka ndodhur, duke prdorur shprehje si Pearl Harbori elektronik ose Waterloo elektronike. Megjithat, deri m sot nuk ka pasur ndonj incident t dokumentuar, i cili me plot t drejt sot mund t cilsohej si akt terrorist kompjuterik. Nuk sht kontestuese s terroristt jan t pranishm n Internet dhe at n shum mnyra. Sipas Gabriel Weiman, Interneti, pr shkak t vet natyrs s tij, n shum mnyra dhe forma sht aren ideale pr aktivitete t organizatave terroriste. Si prparsi t Internetit prmenden: qasja e thjesht, pak ose aspak rregullim ligjor, munges t censurs ose t ndonj forme kontrolli nga ana e pushtetit, publik potencialisht shum t madhe nga t gjitha ant e bots, anonimitetin e komunikimit, vrshimin e shpejt t informatave, zhvillimin dhe t qenit i pranishm shum t lir n rrjete, ambienti multi-medial (mundsia e kombinimit t tekstit, audio dhe videos dhe lejimi q kto t shkarkohen, pastaj, filmat, kngt, librat, posterat, etj. Por, sht diskutabile se cilat aktivitete n Internet mund t konsiderohen terroriste, n kuptim t vrtet t fjals, kshtu q disa autor kan tentuar q ti klasifikojn n mnyra t caktuara.

Sipas G. Weimanit, t gjitha aktivitetet e terroristve n Internet, mund t klasifikohen n nj nga 8 grupet:

1. Luft psikologjike; 2. Publicitet dhe propagand; 3. Krkim informacionesh