JU OŠ „SJENJAK“ TUZLA

PISMENA PRIPREMA ZA NASTAVNI ČASPOLOŽAJ I PRIRODNO-GEOGRAFSKA OBILJEŽJA JUŽNE

AFRIKE

Tuzla, februar 2013.

PISMENA PRIPREMA ZA NASTAVNI ČAS

Nastavnik:

Škola: JUOŠ „Sjenjak“

Školska godina: 2012/2013.

Datum: 25.02.2013

Predmet: Geografija

Razred: VIII-B/9

Nastavna tema: Južna Afrika

Nastavna jedinica: Položaj i prirodno-geografska obilježja Južne Afrike

Tip časa: Obrada nove nastavne jedinice

Ciljevi časa

Obrazovni: Usvojiti osnovna znanja o geografskom položaju i prirodno-geografskim

obilježjima Južne Afrike. Naučiti koje su najvažnije reljefne cjeline ove regije, te

njene klimatske, hidrografske i biogeografske karakteristike.

Funkcionalni: Razvijati sposobnost zapažanja i zaključivanja te sposobnost

snalaženja na geografskoj karti. Uočavati uzročno-posljedične veze u prostoru i

utjecaj prirodnih pojava na život ljudi.

Odgojni: Razvijati pravilan stav prema prirodno-geografskim karakteristikama neke

regije kao i odgovoran odnos prema radu.

Oblik rada: Frontalni, individualni

Nastavne metode: Monološko-dijaloška, ilustrativno-demonstrativna metoda, metod rada sa

tekstom

Nastavna sredstva i tehnička pomagala: Udžbenik, geografska karta Afrike, školski atlas,

grafofolije, slijepe karte, tekstovi iz časopisa, grafoskop, tabla, kreda.

Literatura: Udžbenik geografije za 8. razred devetogodišnje osnovne škole, Školski atlas za

osnovnu i srednju školu.

UVODNI DIO ČASA (5 minuta)

Interaktivnom diskusijom navesti učenike na obnavljanje znanja o reljefnim

karakteristikama Afrike, regionalnoj podjeli afričkog kontinenta i najvažnijim prirodno-

geografskim karakteristikama Ekvatorijalne Afrike.

Pitanja

1. Na koje reljefne cjeline dijelimo Afriku?

2. Koji dio zahvata Niska, a koji Visoka Afrika? (pokazati na karti)

3. Na koje regije dijelimo Afriku?

4. Koje cjeline (subregije) čine Ekvatorijalnu Afriku? (pokazati na karti)

5. Koja oblast zahvata najveći dio Središnje Afrike i kakve su klimatske karakteristike

tog prostora?

6. Koje dvije reljefne cjeline čine Istočnu Afriku?

7. Koje su najvažnije odlike Jezerske visije?

8. Šta mislite koju regionalnu cjelinu treba danas da učimo?

Odgovori

1. Afriku dijelimo na dvije velike reljefne cjeline: Nisku i Visoku Afriku.

2. Niska Afrika zahvata sjeverni, središnji i zapadni dio afričkog kontinenta. Tu

preovladaju visine od 200 do 500 metara. Visoka Afrika zahvata istočni i južni dio

kontinenta i uglavnom je čine visoke planine i prostrane visoravni.

3. Afriku dijelimo na tri velike regije Sjevernu Afriku, Ekvatorijalnu Afriku i Južnu

Afriku.

4. Ekvatorijalnu Afriku čine tri subregije: Zapadna, Srednja i Istočna Afrika.

5. Najveći dio Središnje Afrike zahvata zavala Konga. Kroz sredinu ovog prostora

prolazi ekvator pa ovdje preovladava ekvatorijalna klima koja se odlikuje visokim

temperaturama i svakodnevnim padavinama.

6. Istočnu Afriku čine Etiopsko-somalijsko visočje i Jezerska visija (Istočnoafričko

jezersko visočje)

7. Jezerska visija je tektonski jako izlomljen prostor. Ovdje se nalaze najviše planine

Afrike: Kilimandžaro, Ruvenzori, Kenija i dr. kao i najveća jezera: Viktorijino,

Tanganjika i dr.

8. Danas ćemo učiti regiju Južne Afrike.

Najaviti cilj časa i zapisati naslov nastavne jedinice na tablu „Položaj i prirodno-

geografska obilježja Južne Afrike“.

GLAVNI DIO ČASA (25 minuta)

Usmenim izlaganjem, uz aktivno korištenje geografske karte, upoznati učenike sa

najvažnijim prirodno-geografskim karakteristikama Južne Afrike.

Južna Afrika je jedna od pet regija Afrike. Zauzima krajnji južni dio kontinenta.

Obuhvata prostor južno od zavale Konga i Jezerske visije, između 10 i 35 stepeni J.G.Š. Sa

zapada, juga i istoka okružuju je vode Atlanskog i Indijskog okeana. Južna Afrika je samo

dijelom svog teritorija otvorena prema spomenutim okeanima, pa su unutrašnja područja,

zbog malog broja puteva i okolnih uzvišenja, ostala izolovana i zatvorena. Nakon otvaranja

Sueckog kanala 1869. godine, koji je povezao Sredozemno more sa Crvenim morem, cijeli

prostor Južne Afrike je izgubio na značaju jer je ostao po strani od glavnih međunarodnih

pomorskih puteva.

Šta su kanali i moreuzi i da li poznajete još neki moreuz?

Kroz sredinu ove regije prolazi južni povratnik, pa ona sjevernom polovinom leži u

žarkom, a južnom u južnom umjerenom toplotnom pojasu. Veći dio regije leži u žarkom

pojasu.

Šta je južni povratnik?

Površina regije iznosi oko 5 miliona km2 i na njoj živi oko 110 miliona stanovnika.

Prosječna gustina naseljenosti je 27 st./km2. Regiji Južne Afrike pripada i ostrvo Madagaskar.

(Grafofolija-regije Afrike i regija Južne Afrike)

Da li je prostor Južne Afrike gusto naseljen? Koji prirodni faktori utiču na naseljenost?

Reljefno, ova regija pripada visokoj Africi. Nadmorska visina je uglavnom preko

1000 metara, izuzev uskog priobalnog pojasa koji je nešto niži.

Na geografskoj karti pokazati najznačajnije reljefne cjeline Južne Afrike

Najveći dio unutrašnjosti Južne Afrike čini Južnoafrička visija. To je tipična

visoravan prosječne visine 1000 do 1500 metara. Prema jugoistoku visoravan se uzdiže u

Drakenske planine ili Zmajevo gorje, a prema jugu u Kapske planine. Drakenske planine se

pružaju u rasponu od 1000 km, a dio planine je proglašen nacionalnim parkom i pod zaštitom

je UNESCO-a. Prema sredini Južnoafrička visija se spušta u kotlinu Kalahari, koja je od

zavale Konga odvojena prostranim pragom Lunda (Luanda). U istočnom dijelu regije, pored

Indijskog okeana, prostire se Mozambička nizija, a nasuprot njoj, uz obalu Atlanskog

okeana, pruža se izdužena i suha pustinja Namib. Ime "Namib" na jeziku naroda Nama znači

"beskrajna suha pustoš”. Pustinja je otprilike veličine BIH. Glavni uzrok nastanka pustinje

Namib je Benguelska hladna morska struja. Karakteristična je po ogromnim dinama koje

mogu biti visoke i do 400 metara. (Grafofolija-pustinja Namib)

Ostrvo Madagaskar ima pretežno planinski reljef, a samo uski pojas istočne i zapadne

obale ima nizijski reljef. Madagaskar je najveći kraški otok na svijetu.

Koji faktori utiču na klimu određenog područja?

Na klimu nekog područja veliki uticaj ima geografski položaj, nadmorska visina,

uticaj morskih struja itd. Južna Afrika ima raznovrsnu klimu. Na sjeveru regije preovladava

vlažna tropska klima koja se odlikuje visokim temperaturama i padavinama koje su

ujednačene tokom čitave godine. Južno od tog pojasa je područje suhe tropske klime u kome

u najvećem dijelu godine vlada suša. Visoravni Južne Afrike su područja ljetnih kiša koje

donose jugoistočni pasati s Indijskog okeana i suhih zima gdje preovladava savanska klima.

Najvlažnije je jugoistočno primorje, koje je pod uticajem vlažnih zračnih masa sa Indijskog

okeana i tople Anguelske struje. Na krajnjem jugozapadu uzak priobalni pojas ima obilježja

sredozemne klime sa toplim ljetima i kišovitim zimama. Padavine su posljedica zapadnih

vjetrova.

Koji još prostori na Zemlji imaju odlike sredozemne klime?

Pustinja Namib ima odlike tipične pustinjske klime sa visokim temperaturama i

malom količinom padavina. Godišnje padne manje od 10 mm padavina, a često se dešava da

tokom godine ne padne ni kap kiše. Zavala Kalahari također ima odlike pustinjske klime, ali i

stepske klime sa nešto više padavina i vegetacije.

Ostrvo Madagaskar u najvećem dijelu ima odlike savanske klime, gdje se jasno

razlikuju dva godišnja doba. Najviše padavina ima istočni dio obale koji je pod uticajem

vlanih zračnih masa sa Indijskog okeana i tu je dom prašuma. Jugozapadni dio Madagaskara

je najsušniji i čak ima odlike pustinjske klime.

S obirom na klimatske karakteristike koji tip vegetacije preovladava u Južnoj Africi?

Najveći dio Južne Afrike je pod savanama i stepama. Sjeverni dio regije i dijelovi

Madagaskara su pod vlažnim tropskih šumama, a uz atlansku obalu i pustinjska vegetacija.

Južna Afrika ima malo rijeka koje uglavnom imaju nestalan i neujednačen vodostaj

tokom godine što je posljedica klimatskih prilika. Rijeke pripadaju slivovima Atlanskog i

Indijskog okeana.

Najveća je rijeka Zambezi dužine 2750 km i po tome je četvrta rijeka po dužini u

Africi. Površina sliva je oko 1 300 000 km2. Rijeka ima ogromnu energetsku snagu i na njoj

je izgrađeno nekoliko hidroelektrana. Na njoj je i čuveni Viktorijin vodopad. Viktorijin

vodopad se nalazi na granici između Zambije i Zimbabvea. To su među najvećim i

najspektakularnijim slapovima u svijetu. Široki su preko 1,5 km, sa padom od 128 metara.

Škotski istraživač David Livingston je prvi posjetio ovo područje 1855. godine i slapove je

nazvao po britanskoj kraljici Viktoriji. Lokalni naziv slapova je „Dim koji grmi“ jer se od

njih 300 metara diže uzmaglica koja se može vidjeti sa udaljenosti od 30 kilometara. Slapovi

su velika turistička atrakcija i godišnje ih posjeti oko pola miliona stranih turista. Međutim, u

posljednje vrijeme broj turista je značajno smanjen zbog političke nestabilnosti. (Grafofolija-

Viktorijin vodopad)

Rijeka Oranje je najduža rijeka u Južnoafričkoj republici, a teče i kroz države Lesoto

i Namibiju i ulijeva se u Atlanski okean. Dužine je oko 2200 km i ima površinu sliva od oko

970 000 km2. Izvire u Drakenskim planinama, a najveći dio vode dobija ljetnjim kišama koje

donose monsuni sa Indijskog okeana.

Šta su monsuni?

Najveća pritoka Oranja je rijeka Val. Rijeka Oranje ima važnu ulogu u ekonomiji jer

se koristi za proizvodnju električne energije i za navodnjavanje.

Rijeka Limpopo je duga 1750 km i ,poslije Zambezija, druga po veličini afrička

rijeka koja se ulijeva u Indijski okean. Na rijeci postoji nekoliko vodopada većinom u njenom

gornjem toku.

Okavango je četvrta najduža rijeka u Južnoj Africi. Smatra se endoreičkim sistemom

što znači da se ne odvodnjavanja prema moru nego završava u unutrašnjosti afričkog

kontinenta, tačnije u močvari Kalaharija, a cijelo to močvarno područje se naziva delta

Okavangoa.

Koja je najpoznatija delta u Africi?

ZAVRŠNI DIO ČASA (15 minuta)

Postavljajući pitanja ponoviti nastavnu jedinicu.

Pitanja

1. Definiši geografski položaj Južne Afrike?

2. Koje su najvažnije reljefne cjeline Južne Afrike? (pokazati na karti)

3. Koji su glavni tipovi klime? (pokazati na karti)

4. Koji su glavni tipovi vegetacije?

5. Navedi najznačajnije rijeke Južne Afrike? (pokazati na karti)

6. Koja je najveća rijeka Južne Afrike i kojem slivu pripada?

Očekivani odgovori

1. Južna Afrika zauzima južni dio kontinenta, južno od zavale Konga i Jezerske visije.

Okružuju je vode Atlanskog i Indijskog okeana, a najvećim dijelom leži u žarkom

pojasu.

2. Najvažnije reljefne cjeline Južne Afrike su Južnoafrička visija, Drakenske planine,

Kapske planine, Kalahari, Mozambička nizija, pustinja Namib.

3. Glavni tipovi klime u Južnoj Africi su: vlažna tropska, suha tropska, savanska,

pustinjska, stepka, sredozemna.

4. Glavni tipovi vegetacije su savane, stepe, pustinje i tropske kišne šume.

5. Najznačajnije rijeke Južne Afrike su: Zambezi, Limpopo, Oranje, Okavango.

6. Najveća rijeka Južne Afrike je Zambezi koja pripada slivu Indijskog okeana.

Otkloniti eventualne nejasnoće i ukazati na literaturu i najvažnije gradivo.

Za domaći zadatak učenici će na slijepoj karti Afrike ucrtati granice regije Južne

Afrike, južni povratnik, okeane koji okružuju Južnu Afriku, te najvažnije planine, pustinje i

rijeke. Pohvaliti učenike i najaktivnije nagraditi pripadajućom ocjenom uz obrazloženje.

Ukoliko ostane vremena pročitati zanimljivosti o pustinjama Kalahari i Namib, te o

Viktorijinom vodopadu.

PLAN TABLE

Položaj i prirodno-geografska obilježja Južne Afrike

Južna Afrika zauzima krajnji jug kontinenta

Reljef

Visoka Afrika, Južnoafrička visija-najveći dio regije

Drakenske planine, Kapske planine, Kalahari, Mozambička nizija, pustinja Namib

Klima Vegetacija

-vlažna tropska -savane

-suha tropska -stepe

-savanska -tropske kišne šume

-sredozemna -pustinje

-pustinjska

-stepska

Hidrografija

-sliv Indijskog okeana: Zambezi (Viktorijin vodopad), Limpopo

-sliv Atlanskog okeana: Oranje

-endoreičko područje: Okavango