Prirucnik Za Prevodjenje Pravnih i Drugih Akata

VLADA CRNE GORE MINISTARSTVO ZA EVROPSKE INTEGRACIJE

PRIRUNIK ZA PREVOENJE PRAVNIH I DRUGIH AKATA U PROCESU EVROPSKIH INTEGRACIJA

Podgorica, 2010. godine

PRIRUNIK ZA PREVOENJE PRAVNIH I DRUGIH AKATA U PROCESU EVROPSKIH INTEGRACIJA

Izdava MINISTARSTVO ZA EVROPSKE INTEGRACIJE, STANKA DRAGOJEVIA 2, PODGORICA Za izdavaa MINISTAR ZA EVROPSKE INTEGRACIJE PROF.DR. GORDANA UROVI Dizajn ATEL tampa ATEL Tira 550

Prirunik za prevoenje pravnih i drugih akata u procesu evropskih integracija

SADRAJ:I. SPECIFINOSTI PREVOENJA PRAVNIH PROPISA II. PRAVNI SISTEM CRNE GORE 1. Izvori prava Crne Gore 2. Postupak donoenja zakona 3. Posebna uputstva struktura pravnih akata 4. Obaveze Crne Gore shodno lanu 72 SSP-a III. PRAVNI SISTEM EVROPSKE UNIJE 1. Izvori prava Evropske Unije 2. Postupak donoenja pravnih akata EU IV. POSEBNA UPUTSTVA ZA PREVOENJE AKATA EVROPSKE UNIJE 1. Naziv pravnog akta 2. Preambula 3. Naziv organa koji donosi akt 4. Uvodne izjave 5. Polazne osnove za donoenje akta 6. Donoenje 7. Tekst pravnog akta 8. Nain izmjene pravnih akata 9. Pozivanje 10. Nabrajanje i definicije 11. Zavrne odredbe 12. Datiranje i potpisi 13. Upotreba skraenica i skraenih izraza 14. Valuta 15. Latinski izrazi u engleskom jeziku V. TEHNIKA I PRAVOPISNA PRAKTINA UPUTSTVA 1. Pravopisna pravila VI. OBRASCI AKATA EVROPSKE UNIJE VII. OBRASCI PRAVNIH PROPISA CRNE GORE SA PREVODOM VIII. ENGLISH STYLE GUIDE FOR MONTENEGRIN LEGISLATION 1. Spelling 2. Punctuation 3. Italics 4. Numbers 5. Abbreviations, Acronyms And Symbols 6. Foreign Imports 7. Personal Names And Titles 8. Gender Neutral Language 9. Geographical Names 10. Scientific Names 11. Lists And Tables 12. Footnotes And Endnotes 13. Diagrams 14. Verbs IX. GLOSAR 7 13 15 20 24 31 37 39 41 45 47 52 52 53 54 56 56 64 68 70 72 77 78 78 78 81 83 87 151 165 167 175 179 179 184 187 188 189 189 193 194 194 194 194 195 5

I. SPECIFINOSTI PREVOENJA PRAVNIH PROPISA

Specifinosti prevoenja pravnih propisa

vaj prirunik namijenjen je prevodiocima i drugim strunim licima koja se bave prevoenjem pravnih propisa s crnogorskog na engleski jezik i obratno. Budui da prevodioci i druga struna lica, uglavnom nijesu i pravnici, neophodno je istai osnovne specifinosti, po osnovu kojih se pravni propisi razlikuju od drugih tekstova. Ovo je drugo izdanje prirunika za prevoenje koji je izmijenjen, izmeu ostalog, kao posljedica okonanja viegodinje ratifikacije Lisabonskog ugovora, koji je stupio na snagu 1. decembra 2010. godine. Kroz izmjene Ugovora o Evropskoj uniji unaprijeen je i proces donoenja odluka i institucionalno ustrojstvo Unije, a Ugovor o osnivanju EZ postao je Ugovor o funkcionisanju Evropske unije. U svim pravniim aktima Unija je zamijenila Zajednice. Kako se proces evropskih integracija odvija u dva smjera, nije znaajno samo prevesti pravnu tekovinu Evropske unije na crnogorski jezik radi njenog kasnijeg prenoenja u domae zakonodavstvo, ve je izuzetno znaajno i prevesti propise Crne Gore na jedan od slubenih jezika Evropske unije, najee engleski jezik. U sluaju prevoenja naih propisa na engleski jezik, prevodi nee imati pravno dejstvo za graane Evropske unije, ve e sluiti kao izvor informacija o crnogorskom pravnom sistemu. To ne znai, naravno, da ne treba posvetiti najveu moguu panju preciznosti prevoda. I u ovom sluaju, kao i u procesu prevoenja acquis communautaire-a na crnogorski jezik, radi se o pravnim tekstovima koji podlijeu znaajnim ogranienjima zbog specifine terminologije i esto komplikovanih struktura i koncepata. Da bi prevodioci mogli na pravi nain da se izbore sa tim, neophodno je da poznaju ne samo jezik, ve i osnove pravnog sistema Crne Gore, vrste pravnih akata, funkciju nekih njihovih djelova, te da savladaju pravnu terminologiju na crnogorskom i engleskom jeziku. Ovaj prirunik nastao je u pokuaju da im se u tome pomogne. Prevodioci imaju obavezu da naprave vjeran prevod, ali ne prenosei svaku rije izvornog teksta i preslikavajui njegovu sintaksu, tj. stvarajui prevod koji e biti u potpunosti orijentisan ka jeziku izvoru. Fokus je na ciljnom jeziku i crnogorske propise treba na engleski prevoditi u duhu engleskog jezika. Pri tome je od sutinskog znaaja upravo obezbijediti da su prevodi dovoljno transparentni da omoguavaju uvid u specifinosti crnogorskog sistema, a da su pri tome razumljivi i pitki itaocima i da ne odaju utisak bukvalnog prevoda. Moemo rei da je transparentnost od sutinskog znaaja pri izboru terminologije. Treba svakako izbjegavati engleske pravne nazive tehnike prirode da se ne bi itaoci prevoda dovodili u zabludu da kod nas postoje apsolutno isti instituti kao u anglosaksonskom pravu. Na primjer, crnogorski Osnovni sud nikada ne treba prevoditi engleskim terminom Magistrates Court, iako se moe rei da se u hijerarhiji sudova ova dva suda nalaze na istom nivou. To bi bilo pogreno najprije u samom znaenju, jer se ova dva suda sutinski razlikuju, a s druge strane moglo bi dovesti itaoce prevoda do uvjerenja da je na sistem identian anglosaksonskom. Zato je bolje odluiti se za ekvivalent Basic Court, iako takav termin u engleskom jeziku ne postoji, jer on odslikava osobenosti crnogorskog sistema. S druge strane, premda je neophodno koristiti obrasce za formu pravnih akata koji su ponueni u ovom priruniku na nivou sintakse, iako nije preporuljivo reenice dijeliti u vie ili krae reenice spajati, pravim odabirom sintaksikih obrazaca moe se omoguiti da prevod bude pitak i blizak ciljnom jeziku.

O

9

Specifinosti prevoenja pravnih propisa

Neophodno je, zatim, da prevodilac u potpunosti razumije normu napisanu na izvornom jeziku, ali i da ne bude optereen njenom formom, ve da njeno znaenje prenese na ciljnom jezik u formi koja se u ciljnom jeziku koristi. To zahtijeva poznavanje osnova nomotehnike kako u sistemu izvornog jezika tako i u sistemu ciljnog jezika. Od velike pomoi u razumijevanju i pronalaenju rjeenja u ovoj oblasti je upravo poglavlje ovog prirunika koje govori o pravnim normama, njihovoj prirodi i nainu na koji se one najbolje prevode na engleski jezik. Na primjer, za odredbe koje se na crnogorskom jeziku piu u prezentu a izraavaju imperativ, u engleskom treba koristiti glagol shall koji u tom sluaju izraava upravo imperativ. Prevodilac je duan prevoditi i nikako ne smije tumaiti tekst. Zato, ako u tekstu naie na nejasnoe ili dvosmislenosti, obaveza mu je da trai slubeno tumaenje, a ako takvo tumaenje ne pomogne, nejasnou tj. dvosmislenost treba sauvati u prevodu. Ukoliko se u tekstu nalazi izvorni navod iz nekog drugog ve prevedenog pravnog akta, prevodilac treba da iskoristiti ve postojei prevod. Stvaranje baze ve prevedenih pravnih akata u tome e mu biti od velike pomoi.

10

II. PRAVNI SISTEM CRNE GORE

Pravni sistem Crne Gore

Crnogorski pravni sistem primjer je nacionalnog pravnog sistema koji ima dugu tradiciju razvoja i usaglaavanja sa najboljim meunarodnim principima i standardima, pa otud i evropskim standardima. Uporedno (komparativno) pravo je jo znatno ranije prepoznato kao izvorni metod za uvoenje evropskih standarda, a kao primjer posljednjih godina razvoja korieni su zakonski tekstovi starijih drava lanica, ali i zemalja iz regiona koje su bre napredovale na tom putu. Samo usklaivanje pravnog sistema sa pravom EU sveobuhvatan je i vaan zadatak svih zemalja koje streme lanstvu u Evropskoj uniji. Za Crnu Goru, osnovu usklaivanja zakonodavstva sadri sam tekst Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju, kroz jasno postavljenu obavezu postepenog usaglaavanja sa pravom Evropske unije, dajui prioritet odreenim oblastima unutar SSP-a. Bitno je istai da usklaivanje zakonodavstva ne podrazumijeva puko prenoenje odgovarajuih normi komunitarnog prava u nacionalni pravni sistem, ve i njegovu naknadnu primjenu i efikasno sprovoenje, odnosno primjenu zakona i dugih propisa u praksi. Ispravan pristup moe obezbijediti pozitivne rezultate, naroito na dugoronom planu, kod ocjene nivoa usklaenosti prava Crne Gore sa pravom Evropske unije. U tom smislu, a za potrebe to kvalitetnijeg prevoenja domaih propisa, kojim putem e se evropskom partneru na najtransparentniji nain pokazati uspjenost preuzimanja evropskih normi u domae zakonodavstvo, daje se prikaz i pojednostavljeno znaenje najkarakteristinijih pravnih akata koji se srijeu u crnogorskom pravnom sistemu.

1. IZVORI PRAVA CRNE GORE1.1. MEUNARODNI AKTI Meunarodni pravni akti sastavni su dio crnogorskog pravnog sistema. Naime, brojni meunarodni ugovori i konvencije kojima je Crna Gora pristupila ili ih preuzela jo iz vremena SFRJ, SRJ i naposljetku SCG, imaju udio u ureivanju odnosa, na unutranjem i meunarodnom planu. U lanu 9 Ustava Crne Gore (Slubeni list CG, broj 01/07) jasno je utvren primat meunarodnog prava nad domaim zakonodavstvom, ime je potvrena evropska perspektiva crnogorskog drutva: Potvreni i objavljeni meunarodni ugovori i opteprihvaena pravila meunarodnog prava sastavni su dio unutranjeg pravnog poretka, imaju primat nad domaim zakonodavstvom i neposredno se primjenjuju kada odnose ureuju drukije od unutranjeg zakonodavstva. Vrste meunarodnih pravnih akata su: CRNOGORSKI ugovor sporazum okvirni sporazum konvencija povelja protokol deklaracija modus vivendi memorandum o razumijevanju razmjena pisama, odnosno nota ENGLESKI Treaty Agreement Framework Agreement Convention Charter Protocol Declaration Modus vivendi Memorandum of Understanding Exchange of Notes/Letters

13


Meunarodni ugovori (International Treaties) U svom optem znaenju ugovor je generiki pojam za sve vrste samostalnih meunarodnih akata, obavezujuih prema meunarodnom pravu, zakljuenih izmeu meunarodnih subjekata u naelu u pisanom obliku, kojim se stvaraju prava i obaveze izmeu stranaka. U svom posebnom znaenju ugovor obino oznaava znaajnije meunarodne akte, na primjer ugovore o miru, o granicama, o prijateljstvu, o slobodnoj trgovini i saradnji itd. U meunarodnoj praksi ovaj se naziv sve vie zamjenjuje drugim nazivima. Treba naglasiti da svaki meunarodni ugovor, odnosno sporazum koji su ratifikovala, odnosno potvrdila zakonodavna tijela drava ugovornica po svojoj pravnoj snazi jeste iznad domaih zakona i podzakonskih akata1 (lan 9 Ustava Crne Gore). Meunarodni sporazumi (International Agreements) U svom optem znaenju sporazum je generiki pojam za sve vrste meunarodnih akata koji ne pripadaju meunarodnim ugovorima, dok u posebnom znaenju predstavlja manje formalan akt koji ureuje ue podruje od ugovora. Pojam sporazum najee se koristi za bilateralne ili ograniene multilateralne ugovore. Posebno se upotrebljava za akte tehnike ili administrativne prirode koje potpisuju Vladini predstavnici ili predstavnici Vladinih institucija, a za koje nije potrebno potvrivanje od strane Skuptine Crne Gore, npr. sporazumi o privrednoj, naunoj ili tehnikoj saradnji itd. Takoe, sporazumima se ureuju i finansijski odnosi, kao to su sporazumi o izbjegavanju dvostrukoga oporezivanja, finansijskoj pomoi, itd, a za koje postoji potreba potvrivanja od strane Skuptine Crne Gore, ukoliko njihovo dejstvo ima finansijski uticaj na Budet Crne Gore. Veina meunarodnih akata naziva se sporazumom. Konvencija (Convention) Konvencija je sporazum ili dogovor o modalitetima i pravilima ponaanja, koji se u savremenom znaenju odnosi na meudravne sporazume iji se efekti odnose na sve zemlje potpisnice. Obino su otvorene cijeloj meunarodnoj zajednici ili veem broju drava koje joj pristupaju i najee su dogovorene pod okriljem tijela meunarodnih organizacija ili su ih ona i donijela (npr. UN i EU2). Povelja (Charter) Povelja oznaava posebno formalan i slubeni akt kojim se, na primjer, ustanovljava meunarodna organizacija - Povelja Ujedinjenih nacija. Protokol (Protocol) Protokoli su manje formalni akti od ugovora, sporazuma ili konvencija. Kada se meunarodna konferencija zavri sporazumom o glavnim pitanjima, protokol esto sadri razne odluke koje nijesu unijete u glavni instrument. U tom sluaju protokol predstavlja diplomatski instrument u kome se registruje sporazum po izvjesnim takama odreenog pitanja, ali nema naziv ugovora ili konvencije. Dodatno, ovaj pojam pokriva niz meunarodnih akata, kao to su akti koji ureuju tumaenje odreenih odredaba koje su ureene ugovorom, koji sadre formalne odredbe koje nijesu ugraene u sam ugovor, ali i akti koji rjeavaju tehnika ili pitanja sprovoenja odredaba samog ugovora. S obzirom da je protokol sastavni dio ugovora, njegovo potvrivanje ukljuuje i potvrivanje samog protokola. Deklaracija (Declaration) Deklaracija je izjava kojom se u naelu na jasan, javan i nedvosmislen nain neto daje do znanja. Deklaracijom se moe dati saoptenje jedne drave kojom ona daje objanjenja ili opravdanja za odreene radnje iz prolosti ili namjere za svoje budue radnje. Isto tako, deklaracija je uobiajen naziv za kolektivni akt tijela UN-a koji nema obavezujuu snagu. Konano, njeno znaenje moe biti i naziv ugovornih odredaba na osnovu kojih se stranke obavezuju da e se u budunosti drati izvjesnih pravila ponaanja, npr. Pariska deklaracija iz 1896.1 2 Ovo prvenstveno u zavisnosti od ustavnih rjeenja drava pojedinano. Evropska povelja o ljudskim pravima iz 2000. godine.

14


Memorandum o razumijevanju (Memorandum of Understanding) Memorandum o razumijevanju predstavlja pismenu izjavu o usmeno postignutom meunarodnom sporazumu, odnosno ispravu o tanom tekstu postignutog usmenog sporazuma. esto se upotrebljava za utvrivanje operativnih pravila na osnovu okvirnog meunarodnog sporazuma, ali i za ureenje tehnikih ili usko strunih pitanja. Razmjena pisama/nota (Exchange of Letters/Notes) U najveem broju sluajeva nota ima karakter jednostranog saoptenja. Meutim, sve ea je praksa da se sklapanje meunarodnih ugovora vri putem razmjene nota, jer je to najbri i najpraktiniji put meunarodnog ugovaranja koji ima isto meunarodno dejstvo kao bilo koji drugi ugovor. Obino drava koja prihvata notu ponavlja tekst note drave koja je uputila notu, kako bi na taj nain potvrdila svoj pristanak. 1.2. PRAVNI AKTI SKUPTINE CRNE GORE U sistemu ureenja vlasti u Crnoj Gori, Skuptina je nosilac zakonodavne vlasti. Otuda su znaaj, broj i vrsta akata Skuptine Crne Gore veliki, a najvaniji su: Ustav, zakoni, Poslovnik Skuptine, pravilnik, odluka, deklaracije, rezolucije, preporuke, zakljuci, autentina tumaenja zakona i priznanja. Ustav (Constitution) Ustav je najvii pravni akt kojim se utvruje pravno ureenje drave Crne Gore. U skladu sa odredbama Ustava Crne Gore, zakon mora biti saglasan sa Ustavom i potvrenim meunarodnim ugovorima, a drugi propis mora biti saglasan sa Ustavom i zakonom. Zakon (Law) Zakon je akt s najviom pravnom snagom nakon Ustava. U skladu sa odredbama Ustava Crne Gore, zakon mora biti saglasan sa Ustavom i potvrenim meunarodnim ugovorima, a drugi propis mora biti saglasan sa Ustavom i zakonom. Zakon i drugi propis objavljuje se u Slubenom listu Crne Gore, prije stupanja na snagu, a stupa na snagu najranije osmog dana od dana objavljivanja. Izuzetno, kada za to postoje razlozi utvreni u postupku donoenja (javni interes), zakon i drugi propis moe stupiti na snagu najranije danom objavljivanja. Pravo predlaganja zakona Skuptini imaju Vlada i poslanik, kao i najmanje est hiljada biraa, preko poslanika koga ovlaste. Zakon o izmjenama i dopunama zakona (Law on Amendments to the Law.../ Law Amending the Law) Zakon o izmjenama i dopunama je zakonski akt ijim se odredbama mijenjaju i dopunjavaju odredbe nekog postojeeg zakona. U smislu prethodnog, kao to je i dato u praktinim primjerima akata Skuptine, ovakvi zakonski akti mogu se usvojiti i samo u obliku zakona o izmjenama zakona ili zakona o dopunama zakona. Prethodno navedeno za zakon vai i za zakone o izmjenama i dopunama ili navedene varijaciije. Zakon o budetu (Budget Law) Dravni budet je akt kojim se procjenjuju primici i izdaci drave za jednu godinu, u skladu sa zakonom koji donosi Skuptina (Zakon o budetu Crne Gore). Budet se donosi za fiskalnu godinu, vai u godini za koju je donesen i njime se detaljno, u odgovarajuim iznosima, utvruju primici budeta po izvorima i vrstama, kao i izdaci po osnovnim namjenama. Poslovnik (Rules of Procedures) Poslovnik je akt kojim se ureuju organizacija, nain rada i odluivanja Skuptine Crne Gore. Preciznije, njime se ureuju prava i dunosti poslanika, postupci u Skuptini, odnos Skuptine i drugih dravnih organa, saradnja Skuptine sa parlamentima drugih drava, kao i sva druga pitanja koja su od znaaja za rad i ostvarivanje funkcija Skuptine.

15


Odluka (Decision) Odluka se donosi kao akt ureivanja unutranje organizacije i naina rada Skuptine Crne Gore. Odlukom se odluuje o izboru, odnosno imenovanju, razrjeenju i opozivu, o imenovanju lica u odreena tijela, o potvrdi akata o osnivanju ili organizaciji odreenih institucija, ili davanju saglasnosti na takve akte kad je to odreeno zakonom. Deklaracija (Declaration) Deklaracija je akt kojim se izraava opti stav Skuptine Crne Gore od vanosti za dravu i drutvo u cjelini, kao i kod pitanja unutranje i spoljne politike. Rezolucija (Resolution) Rezolucija je akt kojim Skuptina Crne Gore ukazuje na stanje i probleme u odreenom podruju i mjere koje bi trebalo preduzeti. Preporuka (Recommendation) Preporuka je akt kojim se ukazuje na podneene predstavke i pritube o nepravilnostima u radu tijela koja imaju javna ovlaenja, sa predlogom za njihovo razrjeenje. Zakljuak (Conclusion) Zakljuak je akt kojim Skuptina Crne Gore zauzima stav o odreenim dogaajima i pojavama. Na osnovu ocjene stanja u odreenoj oblasti zakljukom se zauzima stav, izraava miljenje ili utvruju obaveze Vlade Crne Gore, ministarstava i drugih tijela dravne uprave. Radna tijela Skuptine Crne Gore takoe mogu, u okviru svog djelokruga rada, donositi zakljuke kojima zauzimaju stav, izraavaju miljenja i podnose predloge. Zakljuke koje donose radna tijela potpisuje predsjednik tijela koje ih je donijelo. Autentino tumaenje (Authentic Interpretation) Autentino tumaenje zakona daje Skuptina Crne Gore na osnovu predloga koji sadri odredbe za koje se predlae davanje autentinog tumaenja, ali i razloge zbog kojih se tumaenje predlae. Predsjednik Skuptine dostavlja predlog za davanje autentinog tumaenja poslanicima i Odboru za ustavna pitanja i zakonodavstvo koji, ako ocijeni da je potrebno, utvruje predlog autentinog tumaenja i dostavlja ga Skuptini na razmatranje. 1.3. AKTI VLADE CRNE GORE U sistemu ureenja vlasti u Crnoj Gori, Vlada je nosilac izvrne vlasti. U skladu sa Ustavom, Vlada utvruje predloge zakona, i donosi uredbe, odluke, rjeenja, zakljuke i druge akte u skladu sa zakonom, zatim poslovnik i godinji program rada, druge programe, ocjene i stavove o odreenim pitanjima. Ipak, za potrebe informisanja prevodilaca obradiemo samo pojedine. CRNOGORSKI uredba odluka poslovnik rjeenje zakljuak ENGLESKI Decree Decision Rules of Procedure Decision3 Conclusion

Kao to smo ve naveli, zakon je akt s najviom pravnom snagom i mora biti saglasan sa Ustavom i potvrenim meunarodnim ugovorima.

3

! ali Rjeenje suda = Ruling (ponekad Order).

16


Procedura usvajanja zakona podrazumijeva vie aktivnosti institucija sistema, poev od obraivaa zakona (ministarstvo, poslanik ili 6000 graana posredstvom ovlaenog poslanika), meuresorske konsultacije, pribavljanje odgovarajuih miljenja od nadlenih organa, razmatranja na nadlenim sjednicama Komisija Vlade, do konanog teksta predloga zakona (proposal for a Law), koji razmatra i utvruje Vlada. U nastavku, utvren predlog zakona dalje se upuuje u skuptinsku proceduru, koja podrazumijeva prvo, drugo i tree itanje, razmatranje na nadlenim odborima i konano usvajanje od strane Skutine Crne Gore4. Uredba (Decree) Uredba je pravni akt Vlade i u hijerarhiji pravnih propisa predstavlja najvii podzakonski akt nakon zakona. Uredbe se objavljuju u Slubenom listu Crne Gore i stupaju na snagu najranije osmog dana od dana objavljivanja. Izuzetno, kada za to postoje razlozi utvreni u postupku donoenja, uredba moe stupiti na snagu najranije danom objavljivanja. Treba istai da, u skladu sa Ustavom, Vlada moe - za vrijeme ratnog ili vanrednog stanja, ako Skuptina nije u mogunosti da se sastane - donositi uredbe sa zakonskom snagom, i duna je da ih podnese Skuptini na potvrivanje im ona bude u mogunosti da se sastane. Poslovnik (Rules of Procedure) Poslovnik je akt Vlade kojim se blie ureuju organizacija, nain rada i odluivanja Vlade Crne Gore, nain rada njenih komisija i druga pitanja od znaaja za njen rad. Odluka (Decision) Odluka je akt Vlade kojim se ureuju pojedina pitanja iz nadlenosti Vlade, daje saglasnost, odreuju mjere ili potvruju akti drugih tijela ili pravnih lica. Odlukom se, na primjer, mogu urediti i odreena pitanja koja se odnose na nain rada Vlade, koja nijesu ureena Poslovnikom. Odluke koje donosi Vlada potpisuje predsjednik, odnosno potpredsjednik Vlade. Rjeenje (Decision)5 Rjeenje je akt koji Vlada donosi kada rjeava pitanja iz svoje nadlenosti u skladu sa zakonom. Na primjer, Vlada donosi rjeenja u upravnom postupku iz svoje nadlenosti, kao i u oblasti administrativnih pitanja, kojima odluuje o imenovanjima i razrjeenjima, postavljenjima, obrazovanju i sastavu raznih radnih tijela, drugim pojedinanim stvarima i sl. Zakljuak (Conclusion) Zakljuak je akt Vlade kojim se ureuju pojedina pitanja iz njene nadlenosti. Zakljukom se mogu utvrditi poslovi stalnih radnih tijela Vlade (komisija), utvrditi smjernice za pripremu programa rada Vlade ili utvrditi odreene pozicije o sprovoenju odreene politike Vlade. Zakljuak koji donosi Vlada potpisuje predsjednik, odnosno potpredsjednik Vlade. 1.4. AKTI MINISTARSTAVA Ministarstva donose pravilnike, naredbe i uputstva. Zajednika karakteristika tih akata je da se njima ne mogu ustanovljavati prava i obaveze za fizika i pravna lica. Kao i ostali pravni akti, tako se i pravilnici, naredbe i uputstva objavljuju u Slubenom listu Crne Gore i stupaju na snagu najranije osmog dana od dana objavljivanja. Izuzetno, kada za to postoje razlozi utvreni u postupku donoenja, pravilnici, naredbe i uputstva mogu stupiti na snagu najranije danom objavljivanja. CRNOGORSKI pravilnik naredba uputstvo ENGLESKI Rulebook Order Instructions

4 5

Detaljan ematski prikaz procedure dat je u tabeli 1, str. 12. ! ali Rjesenje suda = Ruling (ponekad Order).

17


Pravilnik (Rulebook) Pravilnik je akt kojim se detaljnije razrauju pojedine odredbe zakona i drugih propisa. Ministarstva donose pravilnike kad su na osnovu zakona za to ovlaena i uvijek u granicama ovlaenja sadranih u tom zakonu. Pravilnikom se ne mogu ustanovljavati prava i obaveze za fizika i pravna lica. Naredba (Order) Naredba je akt ministarstva kojim se nareuje ili zabranjuje postupanje u odreenoj situaciji koja ima opti znaaj. Uputstvo (Instructions) Uputstvom se propisuje nain rada i vrenja poslova organa uprave, lokalne samouprave i drugih pravnih lica u vrenju prenijetih, odnosno povjerenih poslova. 1.5. NEKI AKTI SUDSKE VLASTI CRNOGORSKI presuda rjeenje zakljuak Presuda je pojedinani akt suda. Rjeenje je pojedinani akt suda i upravnih organa. Zakljuak je pojedinani akt suda. ENGLESKI Judgment Ruling (ponekad Order) Conclusion

2. POSTUPAK DONOENJA ZAKONASam postupak donoenja zakona (priprema, predlaganje, usvajanje i objavljivanje) u Crnoj Gori ureen je odredbama vie pravnih akata, od onih sa najviom pravnom snagom (Ustav Crne Gore), preko onih koji blie ureuju organizaciju, nain rada i odluivanja Vlade Crne Gore, odnosno Skuptine Crne Gore (odgovarajui poslovnici), do onih koji blie ureuju nain objavljivanja zakona (Zakon o objavljivanju propisa i drugih akata). Zvanini predlagai zakona su Vlada CG, poslanik Skutine CG ili najmanje 6.000 biraa koji ovo pravo ostvaruju preko poslanika koga ovlaste. Budui da je u najveem broju sluajeva Vlada CG predlaga zakona, slijedi kratak presjek i ematski prikaz postupka donoenja zakona. Rad na zakonu poinje donoenjem godinjeg programa rada Vlade, kojim se utvruju osnovni zadaci, nosioci tih zadataka, rokovi i nain njihovog izvravanja, a samim tim preciznije ureuje i zakonodavni dio programa rada Vlade6. Ministarstvo, odnosno obraiva u ijoj nadlenosti je priprema predloga zakona, uz prethodno pribavljeno miljenje nadlenih organa (Sekretarijata za zakonodavstvo; Ministarstva za evropske integracije kao organa nadlenog za potvrivanje obrasca izjave i tabele usklaenosti tog predloga akta sa odgovarajuim propisima Evropske unije; Ministarstva pravde za zakone kojima se ureuje postupak pred sudovima, kao i odredbe zakona kojima se ureuju sankcije i poseban upravni i prekrajni postupak; ministarstva nadlenog za poslove javne uprave za zakone kojima se ureuje postupak pred dravnim organima, sistem dravnih organa i lokalne samouprave; i Ministarstva finansija kod procjene fiskalnog uticaja koji sprovoenje tog akta ima na budet), dostavlja ga Vladi na utvrivanje, radi daljeg podnoenja, odnosno predlaganja Skuptini Crne Gore.6 Program obuhvata obaveze zasnovane na NPI kao stratekom dokumentu za proces evropskih integracija, godinjim izvjetajima Evropske komisije o napretku Crne Gore, drugim stratekim dokumentima i usvojenim zakonima, lanstvu u meunarodnim organizacijama, ratifikovanim konvencijama i sl.

18


Postoje dva izuzetka od ove uobiajene procedure - u dijelu postupka i forme utvrivanja teksta zakona i forme podnoenja Skuptini - koje je vrijedno istai.

1. U sluaju kada Vlada ocijeni da je u postupku donoenja pojedinih zakona ili drugih akata potrebno

obaviti javnu raspravu, ona e utvrditi nacrt zakona, program rasprave, organ koji je sprovodi i rokove za njeno odravanje koji ne mogu biti krai od 15 dana. 2. Zakon kojim se ureuju pitanja od naroitog znaaja (npr. za graane, privredna drutva i druge subjekte) Vlada moe podnijeti Skuptini u formi nacrta, a ne predloga. Imajui u vidu obaveze koje proizilaze iz Sporazuma o stabilizaciji i pridruivanju Crne Gore u EU, vano je jo jednom istai da je obraiva akta duan da pribavi miljenje Ministarstva za evropske integracije, kao organa nadlenog za potvrivanje obrasca izjave i tabele usklaenosti sa odgovarajuim propisima Evropske unije. Za te potrebe obraiva je duan da popuni obrazac i tabelu usklaenosti, ime potvruje tanost navoda u izjavi i tabeli, nakon ega slijedi potvrivanje stepena uskladjenosti tog akta sa relevantnim propisima EU. Na ovaj nain omoguava se detaljno uporeivanje stepena usklaenosti pojedinih lanova domaeg propisa sa odgovarajuim lanovima primarnog i sekundarnog izvora prava EU, odnosno praenje stepena usklaivanja domaih propisa ve u ovoj fazi postupka njihove pripreme.

19


Tabela 1 postupak donoenja zakona

20


Table 1 Procedure for passing laws

21


3. POSEBNA UPUTSTVA STRUKTURA PRAVNIH AKATA3.1. STRUKTURA ZAKONA I GRUPISANJE, ODNOSNO PODJELA ODREDABA ZAKONA Pri samom pisanju zakona ili dugog propisa polazi se od pitanja koje treba da uredi obraiva, odnosno pisac zakona. Najvanija su: odnosi koji se ele urediti (podruje primjene zakona); struktura zakona, odnosno funkcionalni djelovi; definicije pojedinih odreenja koja e se koristiti u zakonu; osnovni principi, odnosno regulativa; prelazne odredbe i, konano, stupanje na snagu. Iz prethodnog jasno proizilazi da je pitanje sistematike i strukture jednog zakona, dakle i podjela grupisanja njegovih odredaba, od posebnog znaaja, kako iz razloga jasnije preglednosti, odnosno lake primjene, tako i iz razloga preciznog utvrivanja osnovnih principa i budueg tumaenja samog zakona. Za sistematiku, odnosno strukturu zakona ili drugog propisa bitno je da se podjela, a samim tim i grupe njegovih odredaba, prikau prema sadrini koju relevantne odredbe obuhvataju, omoguavajui da u istoj grupi budu odredbe koje su povezane istom prirodom odnosa koje reguliu. Po pitanju pregleda strukture zakona sa najirom prisutnou razliitih grupacija (djelovi, glave, odsjeci i sl), ipak treba imati na umu da njihova zastupljenost, odnosno primjena zavisi od veliine zakona, odnosno drugog propisa (v. Primjere dalje u tekstu). U tom smislu, dolje prikazani sastav razliitih grupacija je najiri primjer koji moe biti prisutan kod zakona sa najrazraenijom strukturom, gdje ipak treba imati na umu da pojedine grupacije nee biti prisutne u onim zakonima, a naroito drugim propisima (podzakonskim aktima) koji imaju manji stepen razraenosti svoje strukture. Na osnovu prethodno reenog dajemo prikaz uobiajene strukture jednog zakona i loginog rasporeda, odnosno grupisanja i podjele njegovih odredaba. Struktura zakona I. Odluka o proglaenju II. Naziv zakona III. Uvodni dio - opte, odnosno osnovne odredbe (svrha i cilj zakona) - znaenje pojedinih izraza IV. Sredinji dio - materijalno-pravne odredbe - organizacione (institucionalne) odredbe - procesno-pravne odredbe V. Kaznene odredbe VI. Prelazne i zavrne odredbe Prelazne odredbe sadre: - odredbe o donoenju podzakonskih akata - odredbe o primjeni zakona na ve stvorene odnose - druge odredbe od znaaja za primjenu zakona Zavrne odredbe sadre: - odredbe o odnosu prema drugim propisima - odredbe o stupanju na snagu - odredbe o poetku primjene Grupisanje i podjela odredaba zakona Dio (Part) Glava (Title) Odjeljak (Subtitle) Odsjek (Section) Poglavlje (Chapter)

22


Naziv lana (Heading) lan - Article Stav - Paragraph Taka ili alineja - Item or indent Prilog7 - Annex Dodatak ili aneks Schedule or Appendix

Dio u odredbama prava EU podstav (subparagraph) Prije nego to se osvrnemo na primjere u kojima su dati tekstovi izabranih propisa koji sadre pojedine grupacije i djelove odredaba zakona, ukazali bismo na jednu specifinost EU prava, koja odstupa od djelova odredaba svojstvenih crnogorskom pravnom sistemu. Naime, za razliku od crnogorskih odredaba gdje lanovi sadre stavove, a stavovi mogu sadrati take, odnosno alineje, kod sekundarnih izvora prava EU ustaljena je praksa podjele stava (odgovarajueg lana) i na podstav. Iako e preuzimanje takvog dijela norme EU (podstava) u domai pravni sistem vjerovatno rezultirati propisivanjem jednog stava u crnogorskom propisu, smatramo korisnim da sugeriemo prevoenje ipak kao u originalu evropskog propisa, dakle: podstav. Dodatno, radi jasnijeg razumijevanja navedene problematike, dajemo i prikaz navedenog sluaja evropskog podstava, na primjeru Direktive o optoj bezbjednosti proizvoda. DIREKTIVA O OPTOJ BEZBJEDNOSTI PROIZVODA

7

Prilog se najee javlja kod pravilnika, kao akta ministarstva, u kom smislu odreenu normu prati adekvatni program, obrazac ili sl. koji se daje u prilogu predmetnog pravilnika i ini njegov sastavni dio (v. Primjer 3)

23


24


3.2. VRSTE PRAVNIH NORMI Neophodnost ostvarenja razliitih ciljeva i vrijednosti u drutvu pravnom regulativom uslovila je nastanak raznovrsnih pravnih normi. Te norme razvrstavaju se u odreene tipove pravnih normi prema subjektima koji ih stvaraju (dravne norme, norme drugih organizacija i norme graana); prema vrstama dravnih djelatnosti (legislativa, egzekutiva i sudstvo - zakonodavne norme, norme izvrne i upravne vlasti, sudske norme); prema vrstama drutvenih odnosa koje ureuju (ustavne, finansijske, trgovinske, graanske, krivine, upravne i druge norme); prema tome da li su stvorene u blioj ili daljoj vezi s konkretnom situacijom na koju se odnose (uslovne i bezuslovne pravne norme); da li se odnose na neodreeni broj sluajeva ili na konkretan sluaj (opte i pojedinane norme); prema obliku jezikog formulisanja norme (nareujue, zabranjujue, ovlaujue i doputajue) i prema stepenu odreenosti norme, odnosno obimu slobode koju ostavljaju adresatima ije ponaanje ureuju (norme s neodreenim pojmovima, kategorike i disjunktivne norme, prinudne i dispozitivne norme). Za pravnu teoriju, poseban znaaj ima podjela pravnih normi na uslovne i bezuslovne, opte i pojedinane, kategorine i disjunktivne, prinudne i dispozitivne.

25


3.2.1. USLOVNE I BEZUSLOVNE NORME Djelotvornost prava pretpostavlja da se pravne norme donose unaprijed i prije nego to je nastala konkretna situacija na koju se odnose. Tvorac pravne norme predvia da e takva situacija nastati ili da moe nastati i unaprijed je ureuje zbog njene vanosti. Ta vrsta pravnih normi naziva se uslovnim pravnim normama. Unaprijed donijeta pravna norma ne moe se primijeniti ako ne nastupi situacija koja je predviena u njoj. Nastupanje takve situacije uslov je za primjenu date norme. Kada nastane odreena konkretna situacija, kada se injenice na koje se norma odnosi ve nalaze pred stvaraocem norme, taj stvaralac donosi bezuslovnu normu za tu konkretnu situaciju. 3.2.2. OPTE I POJEDINANE NORME Opte pravne norme odnose se na neodreeni broj sluajeva, odnosno lica koja se nalaze u istoj situaciji ili mogu doi u istu situaciju predvienu normom. Pojedinane norme odnose se samo na jedan, tano odreeni sluaj. Tim sluajem moe biti obuhvaeno jedno ili vie lica. Presudno za pojedinanu normu nije koliko je lica obuhvaeno tom normom, ve da se odnosi na jedan odreeni sluaj. Obino se opte norme smatraju uslovnim normama, a pojedinane bezuslovnim. U opte pravne norme spadaju i pravna naela (pravni principi). To su osnovna i najapstraktnija pravila odreenog pravnog poretka, najvie opte pravne norme koje izraavaju vrijednosti na kojima je taj pravni poredak utemeljen i ijem ostvarenju tei u realnim drutvenim odnosima. Ta pravna naela utvruju se, po pravilu, u najviim pravnim aktima (naroito u Ustavu). Naroit znaaj imaju naela pravne sigurnosti, pravednosti, zakonitosti, narodne i nacionalne suverenosti, nezavisnosti sudova, autonomije volje i druga pravna naela. Norme se razliito jeziki formuliu i prema oblicima tih formulacija (upotrijebljenih jezikih iskaza), dijele se na nareujue, zabranjujue, ovlaujue i doputajue pravne norme. Nareujue (preceptivne) norme obavezuju adresate na odreeno injenje ili neinjenje. Ova vrsta normi javlja se najee u upravnom pravu. U naem jeziku se ove norme (commands) izraavaju prezentom, a u engleskom se koristi rije shall koja na podruju prava izraava pravni imperativ. Shall se koristi samo u dispoziciji, ali ne i u hipotezi. U novije vrijeme, u EU se pokuava jezik prava uiniti razumljivijim obinom ovjeku, pa se predlae da se umjesto shall koristi must, ali predlog nije ire prihvaen. Primjer: Visina naknade tete odreuje se prema cijenama u vrijeme donoenja sudske odluke, osim sluaja kad zakon odreuje neto drugo. Novana renta plaa se mjeseno unaprijed. The amount of compensation shall be determined in accordance with the prices at the time the court decision is rendered, unless otherwise provided by law. Annuity payments shall be made monthly in advance.

Glagol must po pravilu se koristi za iskazivanje odredaba kod kojih vrilac radnje nije naveden, niti se iz konteksta moe utvrditi, uglavnom u pasivnim reenicama. Must se takoe koristi u odredbama koje zahtijevaju ispunjavanje ili udovoljavanje nekim uslovima, a subjekt nije ivo bie: Vrijednosni papir mora sadrati sljedee bitne sastojke: Ispitivanje treba obavljati tako da se u potpunosti potuje linost optuenog. Securities must fulfil the following essential requirements: The interrogation must be conducted with full respect for the personality of the person charged.

26


Zabranjujue (prohibitivne) norme usmjerene su na zabranu odreenog ponaanja, da se neto ne ini (neinjenje, uzdravanje). Ta zabrana moe biti izriita, indirektna i nesankcionisana. Propis koji sadri pravnu zabranu, ali ne i sankciju u sluaju njene povrede, naziva se nesavrenim zakonom (lex imperfecta). Za iskazivanje zabrane koristi se negativni imperativ shall not ili se negira subjekt, npr. No person shall ... Kad se izriito navodi da je neto zabranjeno (zabranjuje se, zabranjeno je), prevodi se sa it is prohibited. Vlasnik stvari ne smije vriti svoje pravo vlasnitva preko granica koje su svim vlasnicima takvih stvari propisane ovim zakonom. Niko ne smije ugroziti zdravlje drugih. Zabranjena je upotreba linih podataka suprotna utvrenoj svrsi njihovog prikupljanja. The owner of a thing shall not exercise his right of ownership beyond the limits placed on all owners by this Law. No person shall endanger the health of others. It is prohibited to use personal data contrary to the purpose for which they were collected.

Odredba kojom se ukida neko ovlaenje, dozvola ili pravo takoe predstavlja zabranu koja se esto izrie sa ne moe se ili nije doputeno, odnosno sa may not u engleskom. Slinim odredbama izraava se da neki subjekt ili javna vlast nema ovlaenje, dozvolu ili pravo da neto ini: Odricanje ili odustanak od albe ne moe se opozvati. Ako je materinstvo, odnosno oinstvo utvreno odlukom suda, osporavanje nije dozvoljeno. The waiver or withdrawal of an appeal may not be revoked. A court decision establishing maternity or paternity may not be contested.

Za negiranje obaveze ispunjavanja ili udovoljavanja u crnogorskom jeziku upotrebljava se nije potrebno ili ne treba, a u engleskom need not ili no person must: Za pravovaljanost ovog sporazuma nije potrebno da bude zakljuen u obliku u kojem je sklopljen posao iz kojeg je obaveza nastala. In order to be valid, this agreement need not be concluded in the same form as the transaction from which the obligation arose.

Ovlaujue (permisivne) norme ne sadre ni naredbu ni zabranu, nego daju ovlaenje licu ili grupi lica da stvaraju pravne norme ili druge pravne akte (zakljuenje ugovora), odnosno da preduzimaju radnje izvrenja. Ako ovlaena lica ne pristupe upotrebi ovlaenja koja su im priznata, nee zbog toga trpjeti nikakvu pravnu sankciju. Odredbe o nadlenostima organa svojevrstan su primjer ovlaujuih normi. Ponekad je teko razlikovati doputenje od ovlaenja, ali to ne stvara problem za prevodioca jer, iako je njihova funkcija razliita, u engleskom se preteno upotrebljava may za izricanje i doputenja i ovlaenja. Doputenje se iskazuje sa moe se, smije se ili doputeno je. U odredbama o postupku doputeno je znai it is admissible, dok se izrazi it is permitted i it is allowed ne koriste u pravnim propisima u engleskom jeziku. Ovlaenje se u propisima izraava sa ovlaen je ili moe se. Za izricanje ovlaenja u engleskom jeziku se, osim may, upotrebljava is authorised to, is empowered to, has the power to. Ako je ovlaenje obavezujue, odnosno ako trai neku odreenu radnju, prevodilac treba da upotrijebi shall. Doputenje Ugovor, kao i drugi pravni posao, moe se zakljuiti, odnosno izvriti i preko zastupnika. Protiv drugostepene presude o utvrivanju ili osporavanju materinstva ili oinstva revizija je doputena. Ko ima pravo na zatitu posjeda, smije svoj posjed zatititi Contracts and other transactions may also be concluded or performed through an agent. Appeal is admissible against the judgment of a court of second instance establishing or contesting maternity or paternity. Persons having the right of possession may protect their possession

27


Ovlaenje Vlada moe raspustiti Skuptinu (lan 92 Ustava CG). Zastupnik je ovlaen da, radi ouvanja prava svog nalogodavca, daje potrebne izjave njegovom saugovarau. The Government is empowered to dissolve the Parliament. In the interest of safeguarding the rights of the principal, agents are authorised to make necessary statements to the other party.

Osnovna prava i slobode koje su zajemene Ustavom Crne Gore iskazuju se u obliku naredbi koje obavezuju dravu da obezbijedi zatitu tih prava i sloboda, npr.: Crna Gora jemi i titi prava i slobode; prava i slobode su nepovrjedive; svako je obavezan da potuje prava i slobode drugih lan 6 Ustava CG; Drava jemi ravnopravnost ene i mukarca i razvija politiku jednakih mogunosti lan 18 Ustava CG. Najee se ova prava odreuju putem indikativnog iskaza imati pravo, odnosno has the right to: Svako ljudsko bie ima pravo na ivot - Every human being has the right to life. U drugim pravnim propisima najei oblik za odreivanje nekih prava je takoe imati pravo, dok se u engleskom upotrebljava has the right to, is entitled to, ili ak may. Povjerilac ima pravo na zatezne kamate, bez obzira na to je li pretrpio kakvu tetu zbog dunikovog zakanjenja. Protiv rjeenja vijea privatni tuilac ima pravo albe. The creditor is entitled to interest on arrears regardless of whether any damage was suffered due to the delay. A private plaintiff may appeal the decision of the court chamber. / A private plaintiff has the right to appeal the decision of the court chamber.

Doputajue norme niti nareuju niti zabranjuju odreeno ponaanje, a ne daju ni ovlaenje za stvaranje normi, ve dozvoljavaju (doputaju) odreeno ljudsko ponaanje (u lanu 46 stav 1 Ustava Crne Gore propisuje se: Svakome se jemi pravo na slobodu misli, savjesti i vjeroispovijesti, kao i pravo da promijeni vjeru ili uvjerenje i slobodu da, sam ili u zajednici sa drugima, javno ili privatno, ispoljava vjeru ili uvjerenje molitvom, propovijedima, obiajima ili obredom). Pri tom, mogue je razlikovati dva oblika tog doputenja: doputenje utemeljeno neposredno na optem pravnom propisu (na primjer, zakonu), ili zasnovano na aktu nadlene dravne slube (kad su ispunjeni uslovi utvreni u zakonu). S druge strane, graani su ovlaeni za vrenje odreenih djelatnosti u zakonu, ali vrenju tih djelatnosti ne mogu pristupiti prije dobijanja odreene dozvole nadlenog organa (baviti se advokaturom, pruanjem zdravstvenih usluga, uslugama obezbjeenja itd.). Interpretativne norme, odnosno norme definicije, posjeduju preskriptivnu funkciju jer njima tvorac norme ili stvara nova znaenja ili znaenja koja prilikom tumaenja i primjene obavezuju formalno-pravno. Pri tome, treba imati na umu da znaenje istog termina u razliitim pravnim aktima moe biti razliito, zavisno od definicije propisane datim aktom. Prilikom utvrivanja znaenja termina treba obratiti naroitu panju na to da li su znaenja data primjera radi, pa se znaenje moe proiriti i na situacije koje nijesu nabrojane, ili je u pitanju taksativno nabrajanje kada izvan datih propisanih znaenja nije mogue dodavati nova znaenja, pa je tuma (primjenjiva) vezan datim znaenjima. Danas se za formulisanje definicija sve vie upotrebljava prezent i u naem i u engleskom jeziku, npr: pojmovi u ovome zakonu imaju sljedee znaenje i For the purpose of this Law, the following terms mean. Za odreivanje pojedinih oznaka nekog pojma ili pojedinih elemenata nekog injeninog stanja, odnosno kriterijuma za postojanje nekog stanja, esto se u pravnom jeziku upotrebljava smatrati se, odnosno is deemed to be. U pravnim propisima indikativni i preskriptivni stavovi prepliu se i meusobno dopunjuju. Tako ima odredaba koje imaju deskriptivnu ili konstativnu funkciju. One uglavnom opisuju neko injenino stanje ili konstatuju postojanje nekih entiteta kao to su drave, upravna tijela itd. Znaenje indikativnih stavova iskazuje se pomou funktora iz glagola biti i njegovih zamjenskih glagola postojati, nalaziti se, imati itd. Dok se prije u takvim odredbama uglavnom upotrebljavao shall u engleskom jeziku, danas se sve vie iskazuju u prezentu. Na primjer, odredbe o stvaranju nekog entiteta ili tijela u starijim propisima su se izraavale

28


sa There shall be, a danas sa There is hereby established (npr. There is hereby established a corporation. umjesto There shall be a corporation.). Meutim, prevodilac treba da bude oprezan. Na primjer, Nema smrtne kazne prevodi se There shall be no death penalty, jer je to zabrana. Danas je upotreba prezenta iroko prihvaena i za formulisanje odredaba kojima se odreuje podruje primjene nekog zakona, dakle This Law applies umjesto This Law shall apply: Crna Gora je nezavisna i suverena drava republikanskog oblika vladavine. Skuptina ima 81 poslanika. Objekt prava svojine je pojedinano odreena stvar. Na trgovca pojedinca na odgovarajui nain primjenjuju se odredbe prvog dijela ovog Zakona. Montenegro is an independent and sovereign state with a republican form of government. The Parliament consists of 81 representatives. The object of the right of ownership is an individually identifiable thing. The provisions of the first part of this Law apply analogously to a sole trader.

4. OBAVEZE CRNE GORE SHODNO LANU 72 SSP-aCRNOGORSKI 1. Ugovorne strane potvruju vanost pribliavanja vaeeg zakonodavstva u Crnoj Gori zakonodavstvu Zajednice, kao i njegovog efikasnog sprovoenja. Crna Gora e nastojati da osigura postepeno usklaivanje svojih vaeih zakona i budueg zakonodavstva s acquis-em Zajednice. Crna Gora e osigurati pravilno sprovoenje i izvravanje vaeeg i budueg zakonodavstva. 2. Pribliavanje e zapoeti danom potpisivanja ovog sporazuma i postepeno e se proirivati na sve elemente acquis-a Zajednice iz ovog sporazuma do kraja prelaznog perioda iz lana 8 ovog sporazuma. 3. Pribliavanje e se, u ranoj fazi, usredsrijediti na osnovne elemente acquis-a koji se odnosi na unutranje trite, ukljuujui zakonodavstvo u oblasti finansija, pravosua, slobode i bezbjednosti, kao i na oblasti trgovine. U kasnijoj fazi, Crna Gora e se usredsrijediti na ostale djelove acquis-a. ENGLESKI 1. The Parties recognise the importance of the approximation of the existing legislation in Montenegro to that of the Community and of its effective implementation. Montenegro shall endeavour to ensure that its existing laws and future legislation will be gradually made compatible with the Community acquis. Montenegro shall ensure that existing and future legislation will be properly implemented and enforced. 2. This approximation shall start on the date of signing of this Agreement, and shall gradually extend to all the elements of the Community acquis referred to in this Agreement by the end of the transitional period defined in Article 8 of this Agreement. 3. Approximation will, at an early stage, focus on fundamental elements of the Internal Market acquis, including financial sector legislation, Justice, Freedom and Security as well as on trade-related areas. At a further stage, Montenegro shall focus of the remaining parts of the acquis.

4.1. USKLAIVANJE ZAKONODAVSTVA Pravo EU predstavlja vrlo specifian pravni okvir koji se formira na razliitim nivoima i konstantno evoluira. S obzirom da je ono posebno i autonomno u odnosu na meunarodno pravo i na pravo drava lanica, da ima veu pravnu snagu u odnosu na pravo drava lanica i da je neposredno primjenjivo na cijelom prostoru EU na drave lanice, na fizika i pravna lica, drave lanice EU usklauju, tj. harmonizuju svoje pravo sa pravom EU. Pod pojmom usklaivanje zakonodavstva podrazumijeva se postupak usklaivanja propisa drava lanica sa pravom EU. U osnivakim ugovorima postoje razliiti termini za izraavanje stepena integracionih procesa: usklaivanje (harmonisation), pribliavanje (approximation) ili koordinacija (coordination), koji se takoe koriste radi izraavanja cilja odredaba komunitarnog prava za pojedine oblasti.

29


Usklaivanje zakonodavstva je, dakle, politika EU koja slui postizanju cilja, odnosno ujednaavanju prava u dravama lanicama u obimu i u mjeri koji treba da omogue uspostavljanje i funkcionisanje zajednikog trita. Usklaivanje nije samo prosta formalna procedura, niti je samo sebi cilj. To je instrument za ostvarivanje irokog spektra pravno-tehnikih, ekonomskih i politikih ciljeva. Takoe, usklaivanje nije prosto transponovanje komunitarnih pravnih normi u domae zakonodavstvo. Kvalitet procesa usklaivanja mjeri se i dokazuje primjenom ovih propisa u unutranjem pravnom poretku. Zbog toga proces usklaivanja, pored aktivnosti legislativnih organa, podrazumijeva i izgradnju neophodne pratee infrastrukture koju ine profesionalna i djelotvorna javna uprava i nezavisno i nepristrasno pravosue. 4.2. PREVOENJE ACQUIS COMMUNAUTAIRE-a Unutar EU obezbijeena je jednakost i pravna valjanost svih slubenih jezika, a definisana su i pravila njihove upotrebe u institucijama EU. Posljednji lan (lan 55) Ugovora o EU utvruje da su sve jezike verzije Ugovora jednako autentine u pravnom smislu, dok lan 24 daje pravo graanima da se na slubenom jeziku svoje drave pismeno obraaju institucijama ili tijelima Unije i da na istom jeziku dobiju odgovor. Pored toga, na osnovu lana 342 Ugovora o funkcionisanju EU, donesen je poseban pravni akt (slubeni broj u EURLex-u 31958R00018), koji se smatra svojevrsnom jezikom poveljom EU, a kojim je propisana upotreba slubenih i radnih jezika institucija EU, kao i obaveza sastavljanja pravnih tekstova na slubenim jezicima i njihovo objavljuje u Slubenom listu EU9. Prevoenje pravne tekovine EU spada u prevoenje pravnih tekstova i kao takvo mora se povinovati nizu posebnih pravila i ogranienja. Od optih uputstava za prevoenje pravne tekovine Evropske unije najprije treba naglasiti da se odustalo od pristupa da se pravna sigurnost i preciznost moe postii samo doslovnim prevodom izvornog teksta, tj. da proces prevoenja treba da bude orijentisan prema izvornom jeziku. To ipak ne znai da se moe prevoditi sasvim slobodno. Kao to je ve navedeno u nizu prirunika i uputstava na nivou Evropske unije, pisanje i prevoenje pravnih akata normirano je. Propisana je struktura akata Unije, koja mora biti ista u svakom jeziku, te sintagme i reenice koje izraavaju odreene pravne radnje i koje moraju biti normirane u svim jezicima. Takoe, propisan je i nain pisanja mjernih i novanih jedinica, datuma, vremena, te upotrebe znakova navoda, brojeva i slova u nabrajanju odredaba, nain navoenja razliitih akata i slino. Ali, koliko god ograniavajue izgledalo tako detaljno propisivanje svih pomenutih aspekata, ono u velikoj mjeri ini posao prevodioca lakim, jer je broj situacija u kojima je prevodilac preputen sam sebi u donoenju vanih prevodilakih odluka sveden gotovo na minimum. Osim toga, kada se govori o prevoenju tako velikog korpusa tekstova kao to je acquis communautaire, onda je gotovo najzahtjevniji zadatak obezbijediti ujednaenost i dosljednu upotrebu terminologije i strukturu prevedenih tekstova. A to se moe postii ukoliko se utvrdi to vie pravila i pripremi to vei broj glosara, na ije e se korienje prevodioci obavezati. Pravna terminologija na nivou Evropske unije veoma je specifina, to ima odraza i na izbor prevodnih ekvivalenata. Naime, da bi se obezbijedilo da se pravni termini Evropske unije ne tumae jednako kao pravni termini iz domaeg zakonodavstva drava lanica, svjesno su uloeni napori da se stvore novi termini na nivou Evropske unije, pri emu su glavni kriterijumi da novi termin bude prevodljiv i transparentan. Jo jedan izazov u prevoenju predstavlja uestala upotreba skraenica. Iako se u dokumentu Manual of Precedents for Acts Established within the Council of the European Union jasno navodi da upotrebu skraenica treba izbjegavati kad god je mogue, osim u posebnim sluajevima kao to su nabrajanja, tabele, grafikoni i slino, ipak smo svjedoci da se u praksi skraenice izuzetno esto koriste. Ono to za nas predstavlja vei problem od njihove este upotrebe jeste injenica da ne postoje pravila koja bi nam pomogla da8 9 EEC Council: Regulation No 1 determining the languages to be used by the European Economic Community, http://eurlex.europa.eu/Result.do?code=31958R0001&Submi t=Search&RechType=RE CH_c elex&_submit=Search Jezik ima izuzetno vanu ulogu u procesu formiranja i odranja nacionalnog identiteta. Napori na graenju nadnacionalnog evropskog identiteta podrazumijevaju da je viejezinost demokratska nunost koja garantuje ravnopravnost svih graana Evropske unije. Evropska svijest o tome da je Evropska unija, ne samo ekonomska ve i politika zajednica i zajednica vrijednosti i dalje je vrlo snana. Sloboda, jednakost i solidarnost osnovne su vrijednosti suivota u drutvu. Tolerancija, pravna drava i pravda odreuju ustrojstvo moderne demokratije koja se doivljava kao vrijednost za sebe, ne samo kao oblik dravnog ureenja nego i kao nain ivota. EU je nastala iz elje za produbljivanjem solidarnosti naroda, uz potovanje njihove istorije, kulture i njihovih tradicija. Odluke evropskih institucija utiu na svakodnevni ivot graana Unije i da bi one imale legitimitet neophodno je da graani aktivno uestvuju u procesima odluivanja o njima i to bez ikakve jezike barijere.

30


odluimo kako da se sa njima nosimo u prevoenju. Naime i u engleskom jeziku, koji smo uzeli kao izvorni, pojavljuju se i koriste akronimi koji nijesu nastali iz punog naziva na engleskom jeziku10. Neophodno je da prevodioci u potpunosti razumiju tekst koji prevode, ali ga oni ne smiju tumaiti u pravnom smislu. Prevodilac treba da izrazi ono to je u tekstu reeno, a ne ono to misli da bi trebalo biti reeno. Ako se jave nejasnoe u izvornom tekstu, prevodioci moraju konsultovati tekst na nekom drugom jeziku Evropske unije, po mogunosti francuskom, jer je veliki dio acquis communautaire u originalu nastao upravo na francuskom jeziku. Ukoliko i nakon provjere teksta na vie jezika nedoumice ostanu nerijeene, prevodilac je duan da na to skrene panju. Ovaj prirunik sadri primjere obrazaca pravnih akata EU sa primjerima odredaba koje su normirane gdje prevodioci treba da koriste tano definisane formule (npr. prelazne i zavrne odredbe). Meutim, kada se radi o odredbama koje se tiu predmeta akta, podruja primjene, znaenja izraza, te prava i obaveza, tada treba prevoditi u duhu crnogorskog jezika, u mjeri u kojoj je to mogue. Sa aspekta forme, potrebno je naglasiti da prevodilac ne smije da mijenja osnovnu strukturu originala: raspored poglavlja, lanova, stavova. ak i kada se pojave duge i nerazumljive reenice, prevodilac ne bi trebalo da ih dijeli na vie cjelina, niti da spaja krae reenice u jednu, jer bi se time poremetio broj reenica, pa bi pozivanje na neku od njih u daljem tekstu bilo pogreno. Ipak, ako je nuno, a ponekad zaista jeste, moe se dua reenica prekinuti i sljedea smislena cjelina nastaviti iza take i zareza. Shodno proceduri, pravnici e vriti pravno tehniku redakturu prevedenog teksta i eventualno ukazati na propuste u prevoenju znaajne za dalji rad. Samo u ovakvoj interakciji i razmjeni informacija moe se ostvariti napredak i olakati posao prevoenja pravne tekovine EU svima koji u tom procesu uestvuju. 4.3. PREVOENJE POMOU RAUNARA Prevoenje je danas, kao i veina djelatnosti, pod snanim uticajem razvoja teleinformatikih tehnologija. Time se mijenjaju mjesto i uloga prevoenja i prevodioca u savremenom svijetu. Mijenja se i brzina procesa prevoenja (uvoenjem mainskog prevoenja), cijena prevoenja kao intelektualne usluge (po jednoj rijei), ali i kvalitet odnosno vrjednovanje prevoda kao proizvoda. Kao ideja, prevoenje pomou maine datira jo od 17. vijeka, a postaje realnost tek krajem 20. vijeka. Raunarski programi stvaraju nesavrene prevode, zbog toga nijesu podesni za knjievne prevode, ali jesu za prevoenje tehnikih prirunika, naune dokumentacije, komercijalnih prospekata, poslovnih pisama, medicinskih izvjetaja i slino. Termin mainsko prevoenje (Machine Translation MT) odnosi se na kompjuterizovane sisteme odgovorne za stvaranje prevoda sa ili bez ovjekove pomoi. Granica izmeu ovjekovog prevoenja uz pomo maine (machine-aided human translation MAHT) i mainskog prevoenja uz pomo ovjeka (human-aided machine translation HAMT) esto je neizvjesna i zato bi termin prevoenje uz pomo raunara mogao da obuhvati oboje. U najirem smislu, mainsko prevoenje (machine translation, MT): obezbjeuje dosljednost u upotrebi terminologije, eliminie dosadno i sporo otklanjanje pravopisnih i sluajnih greaka, moe se lako prilagoditi zahtjevima naruioca razliitim stepenima dovrenosti teksta, veza on-line putem interneta omoguava prevodiocima direktan pristup: (a) pomonim sredstvima i alatima za prevoenje (on-line rjenici), (b) tekstovima istog ili slinog sadraja, pojmovnicima i leksikim bazama podataka, dvojezinim paralelnim korpusima, brzim pregledom i pretraivanjem radne verzije prevoda (draft), korisniku se omoguava racionalan pristup odgovarajuem dijelu prevedenog teksta, a zatim i kvalitetna obrada tog dijela teksta.10 Uz to, u naem jeziku postoji niz skraenica koje su nastale od prevoda punog naziva nekog organa ili dokumenta, kao to su STO akronim za Svjetsku trgovinsku organizaciju, ili OEBS za Organizaciju za evropsku bezbjednost i saradnju. Meutim, postoji jo vei broj skraenica koje su nastale od punog naziva na stranom jeziku i kao takve ule u na jezik, gdje su se odomaile.

31


No, ono to je za nas vrlo bitno jeste takozvano automatsko i poluautomatsko prevoenje teksta uz pomo raunara (Computer Aided Translation - CAT) koje je postalo dio nae svakodnevice. Na tritu se nude programi u rasponu od jednostavnih rjenika, koji se koriste za traenje prevodnih ekvivalenata i sinonima pojedinih termina, do programa koji analiziraju gramatiku i sintaksiku strukturu teksta i automatski prevode pojmove, fraze i reenice, uzimajui u obzir jezike i gramatike razliitosti jezika izvora i jezika prava. Na internetu se mogu nai online obrasci za prevoenje tekstova i itavih web stranica. Poznatiji programi ove vrste su Word Translator, NeuroTran, Deja Vu, Wordfast i program koji je postao svojevrsni standard za automatsko prevoenje TRADOS. Ovaj program, proizvod jedne njemake firme, razvijen je tokom protekle decenije i danas nudi zaista mnogo korisnih mogunosti. On kombinuje dvije tehnologije, segmentaciju i prevodilaku memoriju, radi na principu neuralnih mrea i aktivno pretrauje internu bazu podataka, tzv. Translation Memory (TM prevodilaka memorija). TM se popunjava tokom prevoenja, a program munjevito pretrauje svoju radnu memoriju i nudi mogue prevode reenica, fraza i pojedinih rijei po obrascu poklapanja, tj. stepena podudaranja izvornih i ciljnih termina. TRADOS se isporuuje u obliku modula: Trados WorkSpace integrisano je okruenje koje vam omoguava da pokrenete razne komponente Trados paketa i organizujete projekte, kao i datoteke unutar projekata; Translators Workbench (objedinjava sve funkcije programa i to je ono to veina ljudi zove Trados. On opsluuje prevodilaku memoriju, omoguava vam da analizirate svoja dokumenta, da ih segmentirate i sreujete. Radi u kombinaciji sa ostalim Trados modulima i obino sa Wordom.); MultiTerm (to je neka vrsta rjenika, tj. pretrauje pojedine djelove reenice ili segmente, tj. fraze i rijei); TagEditor (dozvoljava prevoenje HTML, XML, ... dokumenata); Winalign (omoguava automatsko generisanje prevodilakih memorija (TM-a) poreenjem izvornih i ve prevedenih dokumenata). Trados, po mogunostima i cijeni, spada u tzv. teku artiljeriju. Na tritu se moe nai jedan manji program koji je u velikoj mjeri kompatibilan sa njim, po funkcionalnosti veoma slian a viestruko jeftiniji i zato ga prevodioci sve vie koriste. To je Wordfast. Wordfast radi iz MS-Worda, ali i dokumenti iz MS-Excela, MS-Accesa, MS-PowerPointa i HTML datoteke takoe mogu da se prevode. Wordfast TM format je otvoren i moe da se vidi ili ureuje sa Wordom, Excelom, Accessom i drugim popularnim programima. Pored toga, Wordfast otvara prevodilake memorije TMX tipa, kao to su one koje stvaraju TWB (Trados Translators Workbench), Deja Vu, Star Transit itd. Wordfast je veoma mona alatka spakovana u kompaktan Wordov ablon (template). Radi sa MS-Wordom 97, 2000, XP i 2003 na PC platformi, a na Macu sa MS-Wordom 98, 2001 i 2004. Do 20 korisnika moe da dijeli istu prevodilaku memoriju preko lokalne raunarske mree. Ministarstvo za evropske integracije Vlade Crne Gore, koje je nosilac koordinacije prevoenja u vezi sa EU, u posljednje vrijeme daje prednost Wordfast-u kao prevodilaki alat koji zadovoljava potrebe spoljnih i internih prevodilaca. Zbog povoljne cijene nabavke i mogunosti brze obuke, postaje nezaobilazan dio kako individualnih prevoenja tako i prevoenja za koja je potrebno koristiti umreene raunare i zajedniku prevodilaku memoriju. Mainsko prevoenje ogranieno je nealgoritmikom prirodom teorije prevoenja, pa sva ogranienja izraena jo pedesetih godina prolog vijeka, ostaju da vae i danas. Ipak, napredak statistike, informatike i vjetake inteligencije, s jedne strane i lingvistikih teorija, raunarske i korpusne lingvistike, prepoznavanja ljudskog govora itd. s druge strane, obezbjeuju mainskom prevoenju sve vei, iako ogranien uspjeh u vrlo strogo ogranienim uslovima (novi tageri i parseri, programi za rjeavanje leksike vieznanosti, leksika semantika, leksike baze podataka i pojmovnici, baze znanja, unoenje pragmalingvistikih i tekstualnih informacija u programe, prevodilaka memorija itd.). Zbog toga se moemo nadati da prevodilaki programi nee predstavljati samo pomoni alat ljudskom prevoenju (npr. CAT/MT) ili brze postupke koji prethode ljudskom prevoenju, ve da e u strogo ogranienim, unaprijed poznatim ili pripremljenim leksikim, morfosintaksikim, pragmalingvistikim i diskursnim uslovima (npr. institucionalni tekstovi, uputstva za upotrebu maina i ureaja, bezbjednosne komunikacije u pomorskom i vazdunom saobraaju, apstrakti naunih

32


lanaka) biti u stanju da naprave prevod koji e zahtijevati minimum ovjekove intervencije. Istraivanja na planu mainskog prevoenja stalno e doprinositi boljem razumijevanju procesa ljudskog prevoenja i jasnijem lingvistikom opisu teksta, vrjednovanju prevoda i poduavanju prevoenja. Tako e postepeno nestajati ili pak slabiti neke od predrasuda o mainskom prevoenju.

33

III. PRAVNI SISTEM EVROPSKE UNIJE

Pravni sistem Evropske unije

Evropska unija danas je zajednica 27 drava, u kojoj na 4,4 miliona km2 ivi oko 501 miliona stanovnika i u kojoj se slubeno komunicira na 23 jezika, gdje se zajednike politike sprovode preko veoma razgranatog mehanizma institucija koje objedinjava i ureuje pravna tekovina Unije, tzv. acquis communautaire. Istorijat: Od samog poetka njenog stvaranja, u temelje Evropske (ekonomske) zajednice ugraene su sve osnovne velike ideje i vrijednosti: garancija mira, jednakost, sloboda, solidarnost, lina i kolektivna bezbjednost. Da bi se takva, ipak uoptena naela ostvarivala, morala su biti stavljena u okvir vladavine zakona, u osnovne dokumente EU: od Pariskog i Rimskih ugovora, preko Jedinstvenog evropskog akta, do Ugovora o Uniji, koji je dopunjen ugovorima iz Amsterdama i Nice, kao i Lisabonskim ugovorom. Sve to zajedno ini evropsko primarno zakonodavstvo. Na osnovama takve regulative, a za potrebe sloene ekonomske, politike, monetarne i socijalne integracije, proizvode se zatim brojni drugi propisi (dugoronijeg ili privremenog karaktera). To je sekundarno zakonodavstvo EU, koje prije stupanja na snagu prolazi i sloenu proceduru odluivanja u institucionalnom trouglu: Savjet Evropska komisija Parlament. Iako je u osnovi rije o nadnacionalnim propisima, oni uvijek moraju uvaavati nacionalni suverenitet zemalja lanica Evropske unije i njihove interese. Tu spadaju: regulative (ili uredbe), direktive i odluke kao obavezujui pravni akti za sve drave lanice; te preporuke i miljenja kao neobavezujui pravni akti. Sveukupno evropsko pravo najee se naziva acquis communautaire i predstavlja irok pojam koji obuhvata: naela i politike ciljeve ugovora o osnivanju, zakonodavstvo koje je donijeto radi primjene ugovora i praksu Suda pravde, deklaracije i rezolucije EU, mjere koje se odnose na zajedniku spoljnu i bezbjednosnu politiku, mjere koje se odnose na pravosue i unutranje poslove, meunarodne sporazume u nadlenosti EU koje su zakljuile Unija i drave lanice.

1. IZVORI PRAVA EVROPSKE UNIJEPravni sistem EU razlikuje se od nacionalnog i meunarodnog prava i oznaava se kao pravni sistem sui generis. Komunitarno pravo ne odnosi se samo na drave lanice, ve i na fizika i pravna lica u njima. Pravo EU ini skup propisa koji se dijeli u dvije grupe - primarne i sekundarne. Primarne izvore stvaraju drave lanice EU prilikom ureivanja meusobnih odnosa i sama EU zakljuivanjem sporazuma sa treim dravama i meunarodnim organizacijama. Primarno zakonodavstvo ima prednost u odnosu na sekundarno. Primarne izvore prava ine: a) Osnivaki ugovori kojima su ureena osnovna pitanja nastanka i rada Unije, te samim tim predstavljaju osobeni ustavni okvir njihovog postojanja. Osnovni ugovori su: Ugovor o osnivanju Evropske zajednice za ugalj i elik (zakljuen na period od 50 godina, prestao da vai 2002. godine); Ugovor o osnivanju Evropske ekonomske zajednice; Ugovor o osnivanju Evropske zajednice za atomsku energiju; Jedinstveni evropski akt kojim su izmijenjeni i dopunjeni osnivaki ugovori; Ugovor o osnivanju Evropske unije; Ugovor iz Amsterdama; Ugovor iz Nice; Lisabonski ugovor; ugovori o spajanju organa tri zajednice i ugovori o pristupanju novih drava lanica tokom procesa evropskih integracija od poetnih est do dananjih 27 drava lanica. b) Opta pravna naela koriste se prilikom primjene prava EU u popunjavanju pravnih praznina i prilikom utvrivanja pravog znaenja nejasnih odredaba pozitivnog prava EU. Polaznu osnovu za utvrivanje optih pravnih naela predstavljaju naela koja su zajednika za pravne poretke drava lanica. c) Meunarodni sporazumi Evropske unije ine sporazume koje Evropska unija zakljuuje sa treim dravama i meunarodnim organizacijama. Najznaajniji meunarodni sporazumi su trgovinski sporazumi, sporazumi o saradnji i sporazumi o pridruivanju, odnosno o stabilizaciji i pridruivanju.

37


Pored tzv. primarnog zakonodavstva, najobimniji dio posla na prevoenju odnosi se na tzv. sekundarno zakonodavstvo, odnosno propise koje donose institucije EU. Danas se u EU primjenjuje vie od 20.000 razliitih akata sekundarnog prava. Sekundarni izvori prava EU su propisi opte primjene, a razvile su ih institucije EU u okviru ovlaenja koja su im povjerena. Ti propisi mogu biti obavezujui i neobavezujui, u skladu sa lanom 288 Lisabonskog ugovora. Obavezujue sekundarne izvore prava ine regulative, direktive i odluke. a) Regulative, koje se ponekad u literaturi navode i kao pravila, pravilnici ili uredbe11 (engleski: regulation, francuski: rglement, njemaki: Verordnung) imaju optu primjenu, obavezujue su u cjelini i neposredno se primjenjuju. One ureuju materiju na opti nain i zbog toga se javlja potreba za dodatnim mjerama za njihovo sprovoenje. Regulative imaju opti, normativni karakter i sadre apstraktne pravne norme. One se odnose na neodreeni broj lica i situacija i ne prestaju primjenom u jednom konkretnom sluaju. Po tome su veoma sline zakonima u unutranjem pravu drave. Za regulative je karakteristino da se neposredno primjenjuju na teritoriji drava lanica. Njihovoj primjeni ne prethodi neka druga vrsta legislativne intervencije organa drava lanica. Regulative su obavezujue u cjelini i obavezuju sve subjekte, poevi od organa drava lanica, pa sve do fizikih i pravnih lica. Iz njih se direktno izvode prava i obaveze za sve subjekte, bez ikakve razlike jer sadre opta pravila i direktno se primjenjuju. One imaju najveu pravnu snagu i obavezuju sve, kako na komunitarnom, tako i nivou drava lanica. b) Direktive12 (engleski: directive, francuski: directive, njemaki: Richtlinie), prema lanu 288 Lisabonskog ugovora, opisuju cilj koji je obavezan za drave lanice i rok za njihovo postizanje (uvoenje odreene zabrane, promjena standarda i slino), ali je u nadlenosti drava da odaberu oblik i nain postizanja tog cilja. Direktive dolaze kao kompromis izmeu potrebe za ujednaenim zakonodavstvom unutar Unije i potrebe da se zadri to vea raznolikost pravnih sistema drava lanica. Direktive, dakle, ne obavezuju u cjelini, ve samo u pogledu cilja, roka i rezultata koje treba postii. Dravama lanicama ostavlja se sloboda u pogledu izbora sredstava, oblika i metoda za izvravanje obaveza koje proistiu iz direktive. Pored toga, legislativna intervencija drave lanice kod direktive ne samo da nije zabranjena nego je nuna i potrebna. Ovdje drava mora donijeti neki propis, npr. zakon ili uredbu, da bi sprovela direktivu. Bez toga se direktiva ne moe implementirati na nacionalnom planu. Takoe, direktive nijesu upuene svim subjektima, ve samo dravama lanicama. U naelu, one su bez znaaja za individualne subjekte, to znai da se fizika i pravna lica ne bi mogla pozvati na direktive pred domaim sudovima i drugim organima. Meutim, Sud pravde je dopustio individualnim subjektima da se u postupcima za zatitu svojih prava pozivaju i na direktive, iako su one upuene samo lanicama, a ne i pojedincima. Naravno, direktive nemaju uvijek neposredno dejstvo kao to je to sluaj sa regulativama. To je mogue samo izuzetno i pod odreenim uslovima, od kojih je najvaniji da drava lanica kojoj je direktiva upuena nije u odreenom roku sprovela potrebne mjere. U tom sluaju pojedinci se mogu i pred domaim organima vlasti pozvati na prava iz direktive. Direktive, dakle, obavezuju samo u pogledu cilja i rezultata. No, bez obzira na to, drave nemaju potpunu slobodu u sprovoenju direktiva. Prema stavu Evropskog suda pravde, one moraju da izaberu onu mjeru, sredstvo ili formu implementacije koja treba da obezbijedi korisno dejstvo direktive. Na primjer, drava e morati da donese zakon, a ne podzakonski akt, ako je za izvrenje direktive potrebno ukidanje ili izmjena postojeih zakona. U tom sluaju donoenje pravilnika ili uputstva ne bi bilo dovoljno.11 12 Vie pokuaja da se ovakvim izrazima prevede naziv regulativa (kao posebna vrsta pravnog akta EU) nije dalo rezultate. Jednostavno, takvi prevodi naziva ove vrste akta nisu zaivjeli u praksi. Zbog toga su se veina autora Prirunika, na osnovu potrebe da se koriste to transparentniji prevodi, opredijelili za termin regulativa kao najblii izvornom terminu na engleskom jeziku. Ovdje se autori Prirunika opredjeljuju za izraz koji je u praksi najee u upotrebi, s obzirom da je izraz uputstvo, koji se esto olako mijeao sa ostalim uputstvima ili uputstvima za upotrebu nekih proizvoda, u suprotnosti sa vanou koju ima direktiva u evropskom pravnom poretku.

38


Takoe, drave moraju da potuju rok koji je dat u direktivi zbog istovremene i ujednaene primjene komunitarnog prava u svim dravama lanicama. Njima se zabranjuje da uvode izuzetke i odstupanja koja nijesu predviena direktivom. Radi obezbjeenja jednoobraznosti u primjeni, nekad se donose toliko detaljne i precizne direktive da drave lanice gotovo da nemaju izbora. c) Odluka (engleski: decision, francuski: dcision, njemaki: Entscheidung) pojedinani je administrativni akt koji obavezuje samo one kojima je upuen - drave, pravna i fizika lica. Prema pravnom dejstvu, odluke se mogu podijeliti na izvrne, upravne i kvazi sudske. Odluke, dakle, nemaju opti karakter. One obavezuju u cjelini i neposredno se primjenjuju. Reguliu konkretne situacije i upuene su pojedinanim subjektima, dravama lanicama ili fizikim i pravnim licima. Istina, treba imati u vidu da pravni akti organa EU nijesu uvijek i do kraja jasno razdvojeni po nazivu, funkcijama i hijerarhijskom ustrojstvu. Neobavezujui sekundarni pravni akti su: a) Preporuka (engleski: recommendation, francuski: recommandation, njemaki: Empfehlung) i miljenje (engleski: opinion, francuski: avis, njemaki: Stellungnahme) pravno su neobavezujui akti i vie predstavljaju korisne smjernice Sudovi ih uzimaju u obzir u postupku tumaenja i primjene domaeg prava. b) Ostali sekundarni pravni akti su pravila kojima se ureuje nain rada organa EU, uputstva, preporuke ili miljenja jednog organa upuena drugom organu Unije, zatim odluke o osnivanju raznih odbora i pomonih tijela, kao i statuti tih tijela i drugo. Presude Suda pravde Evropske unije S obzirom na vanu ulogu koju imaju u tumaenju prava Unije i ustanovljavanju nepisanih pravnih principa, kao izvori prava nezaobilazno se moraju istai i interpretativni instrumenti Suda pravde Evropske unije i Prvostepenog suda. U tom smislu, presude Suda pravde Evropske unije detaljnije razrauju ideje zakonodavca i pomau u odreivanju djelokruga i naina primjene propisa. Evropski sud pravde ima zadatak da nadgleda sprovoenje komunitarnog prava, ima mogunost da objanjava i dopunjava osnivake ugovore i komunitarno pravo, odnosno da preciznije definie pojedine aspekte komunitarnog prava. Praksa Suda pravde Evropske unije definisala je primat komunitarnog prava nad domaim pravom. Pored primata komunitarnog prava, druga njegova odlika jeste princip neposredne primjenljivosti. Ovaj princip odnosi se na mogunost individualnih subjekata komunitarnog prava da zahtijevaju od domaeg suda da zatiti njihova prava koja proistiu neposredno iz ugovora ili drugih komunitarnih akata.

2. POSTUPAK DONOENJA PRAVNIH AKATA EU2.1. PRINCIPI PRI DONOENJU PRAVNIH AKATA U stvaranju komunitarnog prava, tj. postupku donoenja odluka od predloga do konane odluke, bitna su dva principa kojima se rukovodi Unija: princip subsidijarnosti i princip proporcionalnosti, koji su definisani lanom 5 Ugovora o Evropskoj uniji. Princip subsidijarnosti podrazumijeva da u oblastima podijeljene nadlenosti izmeu Unije i drava lanica djeluje samo ako ciljeve i mjere predloenog djelovanja ne mogu u zadovoljavajuoj mjeri - znai, bolje i efikasnije - ostvariti same drave lanice. Pri tome je rukovodei princip da se odluke donose to je mogue blie samim graanima Unije. Da bi se ovaj princip implementirao neophodno je da se radi o oblasti konkurentskih nadlenosti (znai o pitanjima u kojima Unija dijeli nadlenost sa dravama lanicama) i da ovo pitanje nije ve regulisano propisima drava lanica. Princip proporcionalnosti, odnosno primjerenosti, obezbjeuje da Unija normativno ne intervenie vie nego to je potrebno za ostvarivanje njenih ciljeva i mjera. To znai da se aktima organa Unije mogu suavati, odnosno ograniavati prava graana Unije samo kada to ogranienje slui legitimnom cilju i kada je to ogranienje proporcionalno cilju koji se njime eli postii.

39


Pored dva kljuna principa koja karakteriu komunitarno pravo u razliitim oblastima, jo jedno znaajno naelo je i fleksibilnost. Ona omoguava bliu bilateralnu saradnju izmeu drava lanica, pod uslovom da se ta saradnja ostvaruje uz promociju ciljeva Unije i zatite njenih interesa, potovanje principa utvrenih osnivakim ugovorima, nemogunost postizanja ciljeva postojeim mehanizmima Unije, obuhvatanje veine drava lanica, potovanje komunitarnog prava, potovanje nadlenosti, prava i obaveza drava koje nijesu obuhvaene saradnjom i otvorenost za kasnije uee ostalih drava lanica. 2.2. POSTUPCI DONOENJA PRAVNIH AKATA Pravni akti u EU donose se na specifian nain putem vie razraenih postupaka. Postupak saodluivanja danas je najznaajniji postupak donoenja pravnih akata u Uniji. Postepeno je razvijan kroz revizije osnivakih ugovora, obuhvatajui sve vie podruja djelovanja Unije, inei samu proceduru jednostavnijom i obezbjeujui vei demokratski legitimitet odluka. Prema ovom modelu, Savjet EU i Evropski parlament su ravnopravni partneri u zakonodavnom procesu. Tako pravni akt moe biti donesen samo ako se ovi akteri slau po pitanju konane odluke. Postupak savjetovanja zahtijeva miljenje Parlamenta prije nego to Savjet EU donese odluku o pravnom aktu koji predlae Komisija. Meutim, ni Komisija niti Savjet EU nijesu obavezni da prihvate izmjene koje se predlau u miljenju Parlamenta. U oblastima odluivanja koje karakterie konsenzus, u donoenju odluka primjenjuje se postupak pristanka Parlamenta. Ovaj postupak primjenjuje se kada Parlament ne uestvuje u zakonodavnoj proceduri, ali je njegov naknadni pristanak uslov za stupanje na snagu odreenog akta. Ovaj postupak primjenjuje se u oblastima koje se odnose na organizaciju i ciljeve strukturnih i kohezionih fondova, odreene poslove Evropske centralne banke, zatim zakljuivanje vanih meunarodnih sporazuma sa treim dravama i postupak pristupanja novih drava lanica. Postupak saradnje uveden je Jedinstvenim evropskim aktom 1987. godine, a proiren na vie oblasti Ugovorom iz Mastrihta 1992. godine. Meutim, ovaj trend promijenjen je Ugovorom iz Amsterdama promovisanjem principa saodluivanja. Zbog toga se metod saradnje primjenuje samo u oblasti ekonomske i monetarne unije. Osim ovih oblika, unutar pojedinih institucija postoji niz pravila u donoenju odluka kojima se utvruju posebni oblici kvalifikovane veine kod odluivanja.

40

IV. POSEBNA UPUTSTVA ZA PREVOENJE AKATA EVROPSKE UNIJE

Posebna uputstva za prevoenje akata Evropske Unije

1. NAZIV PRAVNOG AKTANaziv pravnog akta sastoji se iz sljedeih djelova: vrste akta, datuma akta, predmeta akta, informativnog dodatka. 1.1. VRSTA AKTA Regulative 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. Council Regulation No 29 Commission Regulation No 64 Council Regulation No 219/66/EEC Commission Regulation No 131/64/EEC Council Regulation (EEC) No 918/83 Commission Regulation (EEC) No 3020/77 Council Regulation (EC) No 314/2000 Commission Regulation (EC) No 1250/1999 Council Regulation (ECSC, EC, Euratom) No 3163/94 Commission Regulation (Euratom) No 3137/74 Regulation (EC) No 1783/1999 of the European Parliament and of the Council Regulation (EC) No 2818/98 of the European Central Bank Financial regulation Regulativa Savjeta br. 29 Regulativa Komisije br. 64 Regulativa Savjeta br. 219/66/EEZ Regulativa Komisije br. 131/64/EEZ Regulativa Savjeta (EEZ) br. 918/83 Regulativa Komisije (EEZ) br. 3020/77 Regulativa Savjeta (EZ) br. 314/2000 Regulativa Komisije (EZ) br. 1250/1999 Regulativa Savjeta (EZU, EZ, Euroatom) br. 3163/94 Regulativa Komisije (Euroatom) br. 3137/74 Regulativa Evropskog parlamenta i Savjeta (EZ) br. 1783/1999 Regulativa Evropske centralne banke (EZ) br. 2818/98 Finansijska regulativa

Direktive 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Council Directive Commission Directive Second Commission Directive Council Directive 92/12/EEC Commission Directive 91/356/EEC Directive 98/34/EC of the European Parliament and of the Council Council Directive 97/43/Euratom Direktiva Savjeta Direktiva Komisije Druga direktiva Komisije Direktiva Savjeta 92/12/EEZ Direktiva Komisije 91/356/EEZ Direktiva Evropskog parlamenta i Savjeta 98/34/ EZ Direktiva Savjeta 97/43/Euroatom

43


Odluke 1. 2. 3. 4. 5. Decision No 22/66 Commission Decision No 2233/97/ECSC Decision No 818/95/EC of the European Parliament and of the Council Council Decision 1999/198/JHA Decision of the representatives of the Governments of the Member States, meeting within the Council (and of the Commission) Decision of the Council and of the representatives of the Governments of the Member States, meeting within the Council Decision of XXX Odluka br. 22/66 Odluka Komisije br. 2233/97/EZU Odluka Evropskog parlamenta i Savjeta br. 818/95/EZ Odluka Savjeta 1999/198/PUP Odluka predstavnika vlada drava lanica, koji zasijedaju u Savjetu (i predstavnika Komisije) Odluka Savjeta i predstavnika vlada drava lanica, koji zasijedaju u Savjetu Odluka XXX13

6.

7.

Preporuke 1. 2. 3. High Authority Recommendation No 1/64 Commission Recommendation No 245/78/ECSC Recommendation of XXX Preporuka Visoke vlasti br. 1/64 Preporuka Komisije br. 245/78/EZU Preporuka XXX

Drugi akti 1. 2. 3. 4. 5. 6 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18.13

Common Strategy 1999/66/CFSP of the European Council Joint Action 2000/6/CFSP of the Council Common Position 2000/45/CFSP of the Council Common Position 1999/302/JHA of the Council Framework Decision 2000/105/JHA of the Council act action programme communication/notice interinstitutional agreement interpretative communication conclusions general programme green paper guideline(s) initiative opinion pact priority programmeXXX zamjenjuje naziv organa.

Zajednika strategija Evropskog savjeta 1999/66/ ZSBP Zajednika akcija Savjeta 2000/6/ZSBP Zajedniki stav Savjeta 2000/45/ ZSBP Zajedniki stav Savjeta 1999/302/PUP Okvirna odluka Savjeta 2000/105/PUP akt akcioni program saoptenje meuinstitucionalni sporazum interpretativna izjava zakljuci opti program zelena knjiga smjernica (-e) inicijativa miljenje pakt program prioriteta

44


19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37.

report final report resolution statement white paper declaration corrigendum code of conduct treaty convention agreement framework agreement cooperation agreement Europe agreement interim agreement agreement in the form of an exchange of letters/notes protocol memorandum of understanding agreed minutes

izvjetaj zavrni izvjetaj rezolucija izjava bijela knjiga deklaracija ispravka kodeks ponaanja ugovor konvencija sporazum okvirni sporazum sporazum o saradnji evropski sporazum privremeni sporazum sporazum u obliku razmjene pisama/nota protokol memorandum o razumijevanju usaglaeni zapisnik

1.2. DATUM DOKUMENTA of 24 May 1978 od 24. maja 1978. godine

Izbjegavati da se u datumu mjesec pie brojem. U tekstu pravnih akata mjesec se pie slovima (tim prije to se i u originalu pie slovima), u fusnotama prilikom pozivanja pie se brojem (kao i u originalu). 1.3. PREDMET PRAVNOG AKTA Kod prevoda naziva pravnog akta treba izbjegavati relativne reenice i uvijek ih zamijeniti odgovarajuim predlogom. Po pravilu to je predlog o, osim u sluaju propisa za sprovoenje drugog propisa kada se koristi predlog za.

(Regulation) establishing the standard import values Treba prevesti: Regulativa o utvrivanju standardnih uvoznih vrijednosti ...

45


Directive ... concerning urban waste water treatment Treba prevesti: Direktiva ... o preiavanju komunalnih otpadnih voda A NE: Direktiva koja se odnosi na...

Primjeri za akte o izmjenama i dopunama, prestanku vaenja i za sprovoenje drugih akata: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Directive A amending Directive B Directive A amending and consolidating Directive B Directive A repealing Directive B Directive A amending Directive B and repealing Directive C Directive A on .. and amending/repealing Directive B Directive A implementing Directive B Directive A adapting to technical progress Directive B Directive A laying down provisions for implementation of Directive B Directive A laying down detailed rules for the application / implementation of Directive B Council Directive XXX (amended and consolidated) Regulation A concerning the derogation(s) ... from Regulation B Regulation A laying down derogations/measures derogating from Regulation A derogating /providing for a derogation from Regulation B Regulation A granting Portugal a derogation from Regulation B Regulation A derogating from and amending Regulation B Direktiva A o izmjenama i dopunama Direktive B Direktiva A o izmjenama i dopunama i o utvrivanju preiene verzije Direktive B Direktiva A o prestanku vaenja Direktive B Direktiva A o izmjenama i dopunama Direktive B i o prestanku vaenja Direktive C Direktiva A o.i o izmjenama i dopunama / prestanku vaenja Direktive B Direktiva A za sprovoenje Direktive B Direktiva A o prilagoavanju Direktive B tehnikom napretku Direktiva A za sprovoenje Direktive B Direktiva A o utvrivanju detaljnih pravila za primjenu/sprovoenje Direktive B Direktiva Savjeta XXX (izmijenjeno i dopunjeno i preieno) Regulativa A o odstupanju(ima) ... od Regulative B Regulativa o odstupanjima/ mjerama koje odstupaju od ... Regulativa A o odstupanju od Regulative B Regulativa A o odobravanju Portugalu da odstupi od Regulative B Regulativa A o odstupanju od i izmjenama i dopunama Regulative B

1. 2. 3. 4. 5.

Pravni osnov zajednikih stavova i zajednikih akcija 1. 2. defined by the Council on the basis of Article X of the Treaty on European Union adopted by the Council on the basis of Article X of the Treaty on European Union koji je definisao Savjet na osnovu lana X Ugovora o Evropskoj uniji koji je donio Savjet na osnovu lana X Ugovora o Evropskoj uniji

46


Akti koji se odnose na ugovore, sporazume i odluke mjeovitih organa 1. on the conclusion (signature) of the agreement (between the European Community and...) ... and laying down provisions for its implementation approving the conclusion by the Commission of the Agreement X based on (drawn up on the basis of) Article K.3 (34) of the Treaty on European Union, on drawing up the Convention on drawing up the Convention based on Article K.3 (34) of the Treaty on European Union, on on the application of Decision / Recommendation ...o zakljuivanju (potpisivanju) sporazuma (izmeu Evropske zajednice i ...) ...i o odredbama za njegovo sprovoenje... ...kojim se Komisiji odobrava da zakljui Sporazum X... ...(sainjen) na osnovu lana K.3 (34) Ugovora o Evropskoj uniji o... izrada Konvencije o izrada Konvencije, na osnovu lana K.3 (34) Ugovora o Evropskoj uniji, o... o primjeni Odluke/Preporuke

2. 3. 4.

5. 6.

7.

1.4. INFORMATIVNI DODATAK Postoje etiri tipa informativnih dodataka: a) Informacija o notifikaciji adresata notified under document number C(1998) 3154 notifikovano kao dokument pod brojem C(1998) 3154

b) Informacija od znaaja za Evropski ekonomski prostor Text with EEA relevance c) Informacija o obaveznom jeziku teksta Only the XXX text is authentic d) Broj dokumenta, ukoliko nije naveden u dijelu I 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 97/83/EC 84/255/EEC 95/614/ECSC 92/547/Euratom 95/1/EC, Euratom, ECSC 97/105/JHA 99/12/CFSP ECB/1998/17 93/C 225/04 COM(93) 299 final PE 220.895/fin. ESC 236/94 97/83/EZ 84/255/EEZ 95/614/EZU 92/547/Euroatom 95/1/EZ, Euroatom, EZU 97/105/PUP 99/12/ZSBP ECB/1998/17 93/C 225/04 KOM(93) 299 konani (konani predlog Komisije) EP 220.895/ konani (konani predlog Evropskog parlamenta) ESK 236/94 Autentian je jedino tekst na XXX jeziku Tekst od znaaja za EEP

47


e) Podaci o postupku Adopted unanimously/with two abstentions/during the 337th session of 10 October 1997 Usvojeno jednoglasno/sa dva uzdrana/ na 337. sjednici od 10. oktobra 1997. godine

2. PREAMBULAPreambula je sastavljena od: naziva organa koji donosi akt, uvodnih izjava, polazne osnove za donoenje akta, donoenja.

3. NAZIV ORGANA KOJI DONOSI AKT1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. European Council Council of the European Union Council of the European Communities Council of the European Economic CommunityCouncil of the European Atomic Energy Community

Evropski savjet Savjet Evropske unije Savjet evropskih zajednica Savjet Evropske ekonomske zajednice Savjet Evropske zajednice za atomsku energiju Evropski parlament Evropski parlament i Savjet Evropske unije Komisija evropskih zajednica Evropska komisija Komisija Evropske ekonomske zajednice Komisija Evropske zajednice za atomsku energiju Predstavnici vlada drava lanica koji zasijedaju u Savjetu Upravni savjet Evropske centralne banke Generalni savjet Evropske centralne banke Savjet guvernera (Evropske investicione banke) Sud pravde Prvostepeni sud Ekonomsko-socijalni komitet Komitet regiona Revizorski sud Upravni odbor (Europola) Agencija za nabavke (Evropske zajednice za atomsku energiju) Konsultativni odbor (Evropske zajednice za ugalj i elik)

European Parliament European Parliament and the Council of the European Union Commission of the European Communities European CommisionCommission of the European Economic Community

Commission of the European Atomic Energy Community Representatives of the Governments of the Member States, meeting within the Council Governing Council of the European Central Bank General Council of the European Central Bank Board of Governors (of the European Investment Bank) Court of Justice Court of First Instance Economic and Social Committee Committee of Regions Court of Auditors Management Board (of Europol) Supply Agency (of the European Atomic Energy Community) Consultative Committee (of the European Coal and Steel Community)

48


4. UVODNE IZJAVEa) Mogua forma Meeting in the composition of the heads of State or Government b) Uputstvo za primarno zakonodavstvo 1. 2. Having regard to the Treaty XXX, and in particular Article 28 thereof, Having regard to the Treaty XXX, and in particular Articles 121 and 122 thereof, in conjunction with Article 300(1), Having regard to the 1979 Act of accession, and in particular Article 26(1) thereof, Having regard to Article 29 of the Statute of the European System of Central Banks and of the European Central Bank (hereinafter referred to as the Statute), Imajui u vidu Ugovor XXX, a naroito14 lan 28, Imajui u vidu Ugovor XXX, a naroito l. 121 i 122, u vezi sa lanom 300 stav 1, Imajui u vidu Akt o pristupanju iz 1979. godine, a naroito lan 26 stav 1, Imajui u vidu lan 29 Statuta Evropskog sistema centralnih banaka i Evropske centralne banke (u daljem tekstu: Statut), U sastavu efova drava ili vlada...

3. 4.

c) Uputstvo za sekundarno zakonodavstvo Having regard to Regulation (Directive, Decision) XXX, and in particular Article 9 thereof, Recalling Council Decision XXX... d) Uputstvo za pripremni postupak 1. 2.Having regard to the proposal from the Commission,

Imajui u vidu Regulativu (Direktivu, Odluku ) XXX, a naroito lan 9, Pozivajui se na Odluku Savjeta XXX,

Imajui u vidu predlog Komisije, Imajui u vidu predlog Komisije podnesen nakon konsultacija sa Savjetodavnim odborom osnovanim (predvienim) navedenom regulativom, Imajui u vidu predlog Komisije podnesen nakon konsultacija Savjetodavnog odbora Imajui u vidu Nacrt regulative (direktive, odluke ...) koji je podnijela Komisija, Imajui u vidu Preporuku Komisije, Imajui u vidu Preporuku (Upravnog savjeta) Evropske c

Documents

Prirucnik Za Prevodjenje Pravnih i Drugih Akata