POST

ER 1

043

การสงเสรมการนำภมปญญาแหงนวตกรรมดวยการนวดแผนโบราณรองรบการทองเทยว เชงสขภาพของโฮมสเตยบานปางมะขามปอม ตำบลสนสล อำเภอเวยงปาเปา จงหวดเชยงราย PROMOTION OF INNOVATIVE LOCAL WISDOM ON TRADITIONAL MASSAGE TO

SUPPORT HEALTH TOURISM AT BAN PANG MAKHAM POM HOMESTAY, SAN SALEE SUB-DISTRICT, WIANG PAPAO DISTRICT, CHIANG RAI PROVINCE

นศารตน ไชยวงศศกดา1* และกสมา กาซอน2 Nisarath Chaiwongsakda1* and Kasama Kasorn2

บทคดยอ การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาบรบท และความตองการมสวนรวมของชมชนทองถนดวยการนวด

แผนโบราณและเพอสงเสรมองคความรการนำภมปญญาดวยการนวดไลลม การยดเสนประสาท และการผลตผลตภณฑภมปญญาทมสวนชวยในการนวดแผนโบราณรองรบการทองเทยวเชงสขภาพ ของโฮมสเตยบานปางมะขามปอม ตำบลสนสล อำเภอเมอง จงหวดเชยงราย เปนการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม เครองมอทใชในงานวจยครงนประกอบดวย การบนทกภาคสนาม แบบสงเกต แบบสมภาษณเชงลก การสมมนากลม กจกรรมสรางการเรยนรรวมกน กลมเปาหมายทใชในการศกษาครงนคอปราชญหมอนวดแผนโบราณ หมอนวด จำนวน 10 คน และผประกอบการโฮมสเตย ผนำชมชน และนกทองเทยวจำนวน 120 คน รวมทงหมดจำนวน 130 คน วเคราะหขอมลเชงคณภาพโดยการวเคราะหเนอหา (Content Analysis) ผลการวจยพบวา หมบานปางมะขามปอม อยบนดอยสงทมความอดมสมบรณของสมนไพรหลากหลายชนดและมจดชมววทสวยงาม และไดรบงบสนบสนนจากองคการบรหารสวนตำบลใหจดตงเปน โฮมสเตยบานปางมะขามปอมมความพรอมสำหรบการตอนรบนกทองเทยว คนในชมชนไดคนหาปราชญหมอนวดของชมชน และตองการมสวนรวมการนวดแผนโบราณเพอดแลสขภาพพนฐานของตนเอง ครอบครวและสงคม และสามารถนำไปสรางอาชพเสรมในการบรการนวดใหกบนกทองเทยว การสงเสรมองคความรการนำภมปญญาดวยการนวดไลลม และการยดเสนประสาท มผเขารวมการพฒนาเปนหมอนวดไดแลกเปลยนเรยนรผานการปฏบต โดยใหมการฝกนวดชวงแรก หมอนวดจำทานวดไมได และใชแรงกดในการนวดไมถกตอง จงไดปรบแกไขโดยใหปราชญหมอนวดแผนโบราณของชมชน เปนตนแบบในการนวดและเรยนรวธการนวดไปพรอมกน จนเกดความชำนาญและมนใจในตนเอง ทำใหนกทองเทยวพงพอใจและประทบใจอยากกลบมาเทยวอก สำหรบการผลตผลตภณฑภมปญญาโดยการนำสมนไพรมาชวยปองกนและรกษาอาการเจบปวดมหลายชนด ไดแก การแชเทาดวยสมนไพร ลกประคบ นำดมสมนไพร และยาหมองสมนไพร คำสำคญ : การสงเสรม, ภมปญญา, นวตกรรม, การนวดแผนโบราณ, ทองเทยวเชงสขภาพ

1 อาจารยประจำ สำนกวชาบญช มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย 2 รองศาสตราจารย ดร., สำนกวชาบญช มหาวทยาลยราชภฏเชยงราย *Corresponding author, E-mail: aumoo_nc@hotmail.com

POST

ER 1

044

Abstract Objectives of this research are to study the context and the need for community

participation of traditional massage and to enhance knowledge on healing massage, nerve stretching and the production of local products supporting traditional massage and health tourism for the homestays in Ban Pang Makhom Pom, San Salee Sub-district, Wiang Papao District, Chiang Rai Province. This participatory action research utilizes research instrument including field record, observation form, in-depth interviews, group seminar, and joint learning activities. Target group for the study consisted of 10 traditional massage gurus and masseurs, 120 homestay owners, community leader, and tourists, in total of 130 participants. Qualitative data analysis was conducted using Content Analysis technique. It was found that, Ban Pang Makham Pom village is situated in high mountainous area with scenic viewpoints, abundant with variety of herbs. The village is supported by the funding from sub-district administration organization to establish homestays for tourism. People within the community elected the massage gurus. They are willing to participate in traditional massage to care for their own health, their family and community. Additionally, they can use traditional massage as part-time job to provide massage service for tourists. For the knowledge enhancement of healing massage and nerve stretching, there were 10 participants trained to be masseurs. The workshop was conducted as knowledge sharing through actual practice. At first, masseurs could not remember the massage movements and apply pressure incorrectly. They were corrected by the community massage guru as example and learned how to massage together until they could master the technique and be confident. They can create satisfaction, making impression for the tourists to revisit. For the local wisdom products, they utilize herbs to prevent and heal painfulness in various products such as herbal foot bath, compress ball, herbal drink, and herbal balm. Keywords: Promotion, Wisdom, Innovation, Traditional Massage, Health Tourism

POST

ER 1

045

1. บทนำ การสรางมลคาเพมใหกบภมปญญาทางดานสขภาพเปนสวนหน งของการขบเคลอนเศรษฐกจดวย

นวตกรรม เพอใหประเทศชาต ประชาชนมความ “มนคง มงคง ยงยน” โดยเนนดานการบรการดวยการพฒนาและสรางนวตกรรม โลกปจจบนทวทยาศาสตรและเทคโนโลยทางการแพทยมค วามเจรญมากขน ปญหาสำคญในประชากรสงอายไทย การเกดภาวะทพพลภาพ เปนภาระททำใหรฐตองทมงบประมาณ และทรพยากรตางๆ ในการดแลประชากรกลมนในอตราทสงขนอยางตอเนอง กอใหเกดความสญเสยทางดานเศรษฐกจ และสงคม (ศภรตน ศรวานนท, 2560) ยงมปจจยอนทสงผลตอพฤตกรรม อนนำมาซงความเสยงตอการเจบปวยดวยโรคไมตดเชอเรอรงใหเพมสงขน เชน พฤตกรรมการบรโภคอาหารไมถกหลก อาหารรสหวาน เคม ไขมนสง อาหารสำเรจรป รวมถงการเคลอนไหวออกกำลงกายไมเพยงพอ การสบบหร การดมแอลกอฮอล สภาพการแขงขนในสงคมทสงขน ประเทศไทยมสถตการเสยชวตจากกลมโรคไมตดเชอเรอรง (NCDs) มากทสด และสงผลกระทบตอภาระคาใชจายในการดแลรกษาทงในระดบบคคล ครอบครว และระดบประเทศ การสงเสรมใหบรณาการการแพทยพนบาน (Traditional medicine) และการแพทยทางเลอก (Alternative Medicine) ทเปนรากเหงาสบทอดกนในแตละทองถน มความเหมาะสมกบวฒนธรรม ประเพณในลกษณะการแพทยแบบผสมผสาน ( Integrative Medicine) ใหความสำคญกบการควบคมปจจยทกอใหเกดการเจบปวย เนนการปองกนมากกวาการรกษา โดยการประยกตใชรวมกบการแพทยแผนปจจบน ในการสงเสรม ปองกน รกษา ฟนฟสขภาพ สงเสรมใหประชาชนสามารถดแลสขภาพไดดวยตนเอง สามารถพงตนเองและชวยเหลอสมาชกในชมชนดวยวถชมชน ซงเปนการบรการทมตนทนตำ จำเปนตองพฒนาการบรการใหทนสมยดวยเทคโนโลย และนวตกรรมทเปนความรใหม ความคดสรางสรรคทกอใหเกดประโยชนตอชมชนอาจเกดจากการตอยอดภมปญญาทองถนของชมชน ซงมสวนชวยในการพฒนาชมชนและสงแวดลอมใหเกดประสทธภาพและประสทธผล ชวยยกระดบคณภาพชวตหรอเปนกลไกสำคญทชวยเสรมสรางความเปนธรรมและลดความเหลอมลำทเกดขนในสงคม อกทงยงมสวนชวยใหผประกอบการสามารถดำเนนการในเชงธรกจและสงคมไปพรอมๆ กนไดอยางยงยน (คณาวฒ บญญานพคณ, 2558) ภมปญญาการแพทยแผนไทยทของการดแลรกษาสขภาพมาตงแตสมยโบราณ คอการนวดแผนโบราณทมทงการนวดเพอรกษาโรคเฉพาะทางและการนวดผอนคลายอารมณสงเสรมสขภาพรวมถงจตใจ สำหรบการนวดทตองรกษาและดแลการไหลเวยนของลมและเสนเลอดใหทำงานไดอยางมประสทธภาพ คอการนวดไลลมทนวดเพอจะไดระบายความแนนทอยภายในใหลมคลายออกไป การระบายนเปนกลไกตามธรรมชาต สามารถชวยไดดวยการกดเปดประตลม ตามจดทเปนประตลม (ธต ศภโชตการกล, 2553) ทำใหรางกายมสขภาพและผวพรรณทด การนวดทผสมผสานวธแบบโบราณและสมยใหมเขาดวยกน ทามกลางบรรยากาศธรรมชาต มอบประสบการณทนกทองเทยวพงพอใจ จงหวดเชยงราย ทอำเภอเวยงปาเปาไดถกเลอกจากหนงในสอำเภอ นำรองพฒนาภมปญญาระดบทองถนเปนพนทตวอยางในการสงเสรมภมปญญาไทยและสมนไพรไทยลานนา โดยเฉพาะหมบานปางมะขามปอมเปนหมบานทอยบนภเขาทปกคลมไปดวยปาไม ทอดมสมบรณ มความชนตลอดปพนท ทางขนไปหมบานมเสนทางทสามารถชมความงามของตนไมและดอกไม สมผสกบทะเลหมอกบนยอดดอย จดชมววสามารถมองเหนภาพจงหวดเชยงราย พะเยา ลำปาง เกอบทงหมด ชมชนจงไดรบงบประมาณสนบสนนจากองคการบรหารสวนตำบลสนสลใหจดตงเปนโฮมสเตยบานปางมะขามปอม จากการประชมกลมยอยรวมกนของผบรหารขององคการบรหารสวนตำบลสนสล ชมรมอนรกษดอกหมอก กลมผประกอบการโฮมสเตยและชมชนทไดมการวจยและพฒนาอยางตอเนอง 3 ป

POST

ER 1

046

พบปญหาวา (1) หมอนวดในชมชนตองการมสวนรวมในการทำกจกรรมรองรบการทองเทยวของโฮมสเตยแตหมอนวดในชมชนมจำนวนนอย (2) ตองการนำความรใหมทเปนการการยดเสนประสาท แตกตางจากนวดตามภมปญญาเนนการนวดไลลมมาประยกตใชเพ อถายทอดองคความร ใหกบคนในชมชน และสามารถนำใชบรการใหกบนกทองเทยวไดอยางถกวธ (3) สงเสรมการผลตผลตภณฑสมนไพรตามภมปญญาทมสวนชวยในการนวดแผนโบราณทำใหผรบการนวดมสขภาพและผวพรรณด สรางความพงพอใจใหกบนกทองเทยว จงไดมการวเคราะหวาตองกระบวนการพฒนาและสงเสรมชมชนทตองเรยนร รวมกน องคความรเร องการสงเสรมการนำภมปญญาแหงนวตกรรมดวยการนวดแผนโบราณรองรบการทองเทยวเชงสขภาพ ของ โฮมสเตยบานปางมะขามปอม ตำบลสนสล อำเภอเวยงปาเปา จงหวดเชยงราย ทสนบสนนใหชมชนมสวนรวมในเรยนรรวมกน มาใชในการรองรบการทองเทยวเชงสขภาพไดดวยคนในชมชนเอง ผานเครองมองานวจยเพอทองถน เพอนำไปสการวางแนวทางในการพฒนาและแกไขปญหาของชมชน มเปาหมายเปนของตนเองทเปนแนวทางทชดเจนในการพฒนาใหคนในชมชนใหสามารถพงตนเองได

2. วตถประสงคของการวจย 1. เพอศกษาบรบท และความตองการมสวนรวมของชมชนทองถนดวยการนวดแผนโบราณรองรบการ

ทองเทยวเชงสขภาพ ของโฮมสเตยบานปางมะขามปอม ตำบลสนสล อำเภอเมอง จงหวดเชยงราย 2. เพอสงเสรมองคความรการนำภมปญญาดวยการนวดไลลม การยดเสนประสาท และการผลตผลตภณฑ

ภมปญญาทมสวนชวยในการนวดแผนโบราณรองรบการทองเทยวเชงสขภาพ ของโฮมสเตยบานปางมะขามปอม ตำบลสนสล อำเภอเมอง จงหวดเชยงราย

3. แนวคด ทฤษฎ กรอบแนวคด 3.1 แนวคดเกยวกบการเสรมสรางนวตกรรมสขภาพสชมชน

เสรมสราง หมายถง การเพมพนใหดขนหรอมนคงยงขน (พจนานกรมไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542) สงใดทเหนวาด เปนประโยชนแกสงคม เรากควรจะปฏบต เพอเสรมสรางสงคมใหดข น ยงรวมการเขาไปเอออำนวย สงเสรม เสรมพลง (empower) ไมใชเขาไปสอนหรอถายทอดความร (วจารณ พานช, 2558) หวใจของการจดการความรในทกบรบท การเรยนรทดทสดคอการเรยนรรวมกน เปน Collective Learning และเปนการเรยนรรวมกนผานการปฏบต (Interaction Learning through Action)

นวตกรรม (Innovation) หมายถงสงใหมทสรางบนพนฐานของสงทมอยเดม ในทนนวตกรรมหมายถงการสรางสขภาพและปองกนโรคทมการผนวกมาตรการทางสงคมเขากบมาตรการทางวชาการ โรงเรยนนวตกรรมสขภาพชมชนมบทบาทหนาทในการแลกเปลยนเรยนรนวตกรรม การแลกเปลยนเรยนรทำโดยตรงระหวางชมชน บคคล หรอองคกรทเปนตนแบบกบชมชน บคคล หรอองคกรผทสนใจศกษาเรยนรทมาจากพนทอน (อมร นนทสต, 2553)

การนำนวตกรรมสขภาพถายทอดองคความรสชมชน นวตกรรมเพอชมชนของสำนกงานนวตกรรมแหงชาต คอส งใหมท เกดจาการใชความรและความคดสรางสรรคท กอใหเกดประโยชนตอ ชมชน สงคมและสงแวดลอมซงผลงานนวตกรรมเพอชมชนนนอาจเกดจากการตอยอดภมปญญาทองถนของชมชน การถายทอดงานวจยสชมชนตนแบบหรอโครงการทผประกอบการกจการเพอสงคมนำนวตกรรมไปสรางสรรคผลตภณฑ บรการ หรอโครงการซงมสวนชวยในการพฒนาชมชนและสงแวดลอม ใหเกดประสทธภาพและประสทธผล ชวยยกระดบ

POST

ER 1

047

คณภาพชวตหรอเปนกลไกสำคญทชวยเสรมสรางความเปนธรรมและลดความเหลอมลำทเกดข นในสงคม มผลกระทบเชงบวกในระดบชมชน หรอสงผลกระทบเปนวงกวาง อกทงยงมสวนชวยใหผ ประกอบการสามารถดำเนนการในเชงธรกจและสงคมไปพรอมๆ กนไดอยางยงยน (คณาวฒ บญญานพคณ, 2558)

3.2 แนวคดเกยวกบการแพทยแผนไทย ยคประเทศไทย 4.0 วถชวตทเปลยนแปลงไป ยงเปนปจจยสำคญทสงผลตอพฤตกรรม อนนำมาซงความเสยงตอการเจบปวยดวยโรคไมตดเชอเรอรงใหเพมสงขน เชน พฤตกรรมการบรโภคอาหารไมถกหลก อาหารรสหวาน เคม ไขมนสง อาหารสำเรจรป รวมถงการเคลอนไหวออกกำลงกายไมเพยงพอ การสบบหร การดมแอลกอฮอล สภาพการแขงขนในสงคมทสงขน ชวตประจำวนทเรงรบกอใหเกดความเครยด ซงเปนอกปจจยททำใหเกดการระบาดของโรคไมตดเชอเรอรง โดยเฉพาะประชากรกลมทยงอยในวยทำงาน ซงจำนวนผเสยชวตจากโรคดงกลาว มแนวโนมเพมสงขนอยางตอเนอง และสงผลกระทบตอภาระคาใชจายในการดแลรกษาทงในระดบบคคล ครอบครว และระดบประเทศ ดงนน จงสงเสรมใหบรณาการการแพทยพนบาน (Traditional medicine) การแพทยสนบสนน (Complementary medicine) และการแพทยทางเลอก (Alternative Medicine) ทเปนรากเหงาสบทอดกนในแตละทองถน มความเหมาะสมกบวฒนธรรม ประเพณในลกษณะการแพทยแบบผสมผสาน ( Integrative Medicine) ซงเช อวาจะสามารถแกปญหาสขภาวะของประชากรโลกไดอยางแทจรง การบรณาการภมปญญาการแพทยแผนไทยเขาไปในระบบสขภาพของประเทศ โดยเฉพาะระบบบรการสขภาพ ระดบปฐมภม ชวยใหประชาชนเขาถงบรการไดอยางทวถง สรางความมนคงทางดานสขภาพใหกบทองถน ประชาชนสามารถพงตนเองและชวยเหลอสมาชกใน ชมชน ดวยวถชมชน ซงเปนการบรการทมตนทนตำ และจำเปนตองพฒนาการบรการใหทนสมยดวยเทคโนโลย และนวตกรรมใหมๆ ตามนโยบายประเทศไทย 4.0 (ศภรตน ศรวานนท, 2560)

3.3 แนวคดเกยวกบการนวดไลลมเพอเสรมสรางสขภาพทดและความงาม วฒนธรรมตะวนออกเลงเหนความสำคญของการดแลรกษาสขภาพมาตงแตสมยโบราณ สปาสมยใหมใหบรการสปาบำบดทผสมผสานวธแบบโบราณและสมยใหมเขาดวยกน แตยงมบางคนทเหนวาการนวดแผนโบราณเนนเฉพาะการผอนคลายอารมณและสงเสรมสขภาพรวมถงจตใจ ทตองรกษาและดแลการไหลเวยนของลมและเสนเลอดใหทำงานไดอยางมประสทธภาพดวย รางกายคนเราประกอบดวยธาต ดน นำ ลม ไฟ องคประกอบเหลานตางเชอมโยงสมพนธเปนหนงเดยวกบจกรวาล การเสยสมดลของธาตทงส จงเปนสาเหตทำใหเกดการเจบปวย แตการนวดจะเนนเรอง ลมในกายเรา ซงถาลมในรางกายไปตดหรอคางคาทอวยวะสวนใด กจะทำใหรางกายในบรเวณนนเลอดลมไหวเวยนไมปกต อาจเกดอาการเจบปวยได เชนอาการปวดมนศรษะ ปวดตนคอ บาตง แขนชา ปวดเอว ขดทสะโพก ปวดหลง ปวดลงขา มอาการคอตกหมอน หรอโรคออฟฟศซนโดรม รางกายเรานนลมกมการวงอยภายในเสนเลอดทวทงรางกายและลมในรางกายกมประตปดเปดเพอจะไดระบายความแนนทอยภายในใหลมคลายออกไป การระบายนเปนกลไกตามธรรมชาตเชนการเรอ การผายลม การหาว และในการนวดนนสามารถชวยไดดวยการกดเปดประตลม ตามจดทเปนประตลม (ธต ศภโชตการกล, 2553) 3.4 แนวคดเกยวกบการทองเทยวเชงสขภาพกบภมปญญาการนวดแผนโบราณ 3.4.1การทองเทยวเชงสขภาพ (Medical Tourism) จากสถานการณปจจบน ความเจบปวยกำลงเกดขนกบคนทกวยอกทงยงเกดโรคใหมๆ อกมากมาย ทำใหการทองเทยวเชงสขภาพของประเทศไทยกำลงเปนทตองการของชาวไทยและชาวตางประเทศ โดยเฉพาะการ

POST

ER 1

048

ทองเทยวเชงสงเสรมสขภาพ (Health Promotion Tourism) ทมการขยายตวมากขน ทำใหโฮมสเตยมงขยายไปสการสงเสรมสขภาพ การปองกนโรค และการฟนฟสภาพ จงเปนทตองการของนกทองเทยวทชนชอบลกษณะการเดนทางเยยมชมสถานททองเทยวตางๆ ทตนเองชอบ แลวจงจดสรรเวลาสวนหนงเพอมาทำกจกรรมสงเสรมสขภาพอยางถกวธตามหลกวชาการและมมาตรฐาน เชน การนวด อบ ประคบสมนไพร การทองเทยวในลกษณะนชวยสงเสรมใหรางกายของนกทองเทยวรสกผอนคลาย สงผลใหมสขภาพจตทด เปนการเพมพนพละกำลงใหสมบรณแขงแรง ปรบความสมดลใหกบรางกาย (ศศพงศ บญยงค , 2558) การบรการเพอสมผสบรการนวดแผนไทย และบรการสปาทเลองชอดวยสมนไพรไทย ผลพลอยไดทตามมาคอการรกษาและอนรกษสงแวดลอมทางธรรมชาต เหนไดจากบางกจกรรมของการทองเทยว เชน กจกรรมปลกปา ปลอยปลา หรอแมกระทงกจกรรมธรรมชาตบำบด ซงถอวาเปนการปลกฝงพฤตกรรมการรกษาสงแวดลอมใหแกนกทองเทยวหรอสามารถเชอมโยงไปยง Eco-tourism ไดอกดวย (ศนยวจยกสกรไทย, 2558) 3.4.2 ภมปญญาการนวดแผนโบราณของชมชนตำบลสนสล ภมปญญาหมายถง พนความรความสามารถ ภมปญญาทองถนหรอภมปญญาชาวบาน คอทกสงทกอยางทชาวบานคดไดเองทนำมาใชในการแกปญหา เปนองคความรทงหมดของชาวบาน ทงกวางทงลก ทชาวบานคดเอง ทำเองโดยอาศยศกยภาพทมอยแกปญหาการดำเนนชวตไดในทองถนอยางสมสมย ในการพฒนาคณภาพชวตทงในกจกรรมทางดานเศรษฐกจ สงคม ประเพณและศลปวฒนธรรมของคนในชมชน และเปนแนวทางในการแกไขปญหา การปองกนปญหา รวมทงการสรางความสงบสขใหกบชวต ในตำบลสนสลมภมปญญาในการนวดตามภมปญญาพนบานทเปนการนวดทวไป ทสบทอดและฝกฝนตามวฒนธรรมทองถน ไดแก การนวดยำขาง การนวดตอกเสนและการนวดผอนคลาย เปนความรความสามารถของหมอเมองในชมชน

4. วธดำเนนการวจย ในการวจยครงนใชวธการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Participatory Action Research : PAR) ประกอบดวย 4 ขนตอน คอ 1) ขนทำความเขาใจบรบท เปนขนเตรยมการในการหาขอมลพนฐาน ขอมลบรบทและความตองการในการมสวนรวมของชมชนทองถนดวยการนวดแผนโบราณรองรบการทองเทยวเชงสขภาพดวยการสมภาษณเชงลก 2) ขนกำหนดเตรยมการจดกจกรรม ในขนตอนนคณะผวจยไดจดเวทสมมนากลมกบหมอนวด ผประกอบการโฮมสเตย ผนำทางศาสนาและชาวบานผทสนใจเขารวมโครงการ ไดพจารณาจดกจรรมสนบสนนสงเสรมใหคนในชมชนมสวนรวม ดวยวธการประชมแบบมสวนรวมอยางสรางสรรค วางแผนการดำเนนงานในการจดกจกรรมรวมกนดำเนนงาน ควบคมและประเมนผลการดำเนนงาน 3) ขนดำเนนการสงเสรมการนวด ไดนำความรใหม การยดเสนประสาทมาเพมเตมกบการนวดไลลมตามภมปญญาของชมชน และผลตผลตภณฑทมสวนชวยในการนวดแผนโบราณรองรบการทองเทยวเชงสขภาพ และ 4) ขนตดตามการดำเนนงาน ตดตามประเมนผลการดำเนนงาน ไดจดสมมนากลมแลกเปลยนความคดเหนรวมกน กลมเปาหมายทใชในการศกษาครงนคอ ปราชญ หมอนวดแผนโบราณ หมอนวด จำนวน 10 คน และผประกอบการโฮมสเตย ผ นำชมชน และนกทองเทยวจำนวน 120 คน รวมทงหมดจำนวน 130 คน คดเลอกประชากรทศกษาจากความสมครใจของผเขารวมดำเนนโครงการ

POST

ER 1

049

เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลสำหรบการศกษาครงน คอ การบนทกภาคสนามพรอมทงการบนทกการสงเกตในการใหบรการบานพกโฮมสเตยตอการบรการทองเทยว การอนรกษและฟนฟการนำพชสมนไพรใชในการดำเนนชวตตามภมปญญาพนบานของชมชน สวนการสมภาษณเชงลกจากผประกอบการโฮมสเตย หมอนวดทใหขอมล การสมมนากลมยอยเพอผประกอบการโฮมสเตย หมอนวด และผทเขารวมโครงการ เกดสมพนธภาพทด ปรกษาเนนการพดคย ชแจงและแสดงความคดเหน มสวนรวมในการใหขอมลขอเทจจรง แลกเปลยนเรยนรรวมกน วเคราะหสถานการณจรง และไดชแจงเรองกจกรรมทตองทำ เพอใหเกดความรและความเขาใจตรงกนในบทบาทหนาทของแตละฝายในการทำงานวจย การเกบรวบรวมขอมลสำหรบการศกษาวจยครงน การเกบรวบรวมขอมลพนฐานและมการสนทนากลม เพอระดมความคด เกบขอมลทกขนตอนทดำเนนการใชวธการสมภาษณ กระบวนการกลมสมพนธ กระบวนการกลมยอย สงเกต และการทำเวทเสวนา โดยการวเคราะหเนอหา (Content Analysis) จดระบบขอมลและสงเคราะหตามวตถประสงคการวจย

5. สรปผลการวจย จากผลการวเคราะหขอมลสรปไดดงน

1. ขอมลบรบท และความตองการมสวนรวมของชมชนทองถนดวยการนวดแผนโบราณรองรบการทองเทยวเชงสขภาพ

การศกษาขอมลขนพนฐานเปนการเตรยมในขนแรก การเกบรวบรวมขอมลไดนำเครองมอและทกษะในการเกบรวบรวมขอมลในชมชน ลงพนทเกบขอมลบรบทและความตองการในการมสวนรวมของชมชนทองถนดวยการนวดแผนโบราณรองรบการทองเทยวเชงสขภาพดวยการสมภาษณเชงลก การสงเกตแบบมสวนรวมและการบนทกภาคสนาม ซงทำใหไดขอมลดงน

1.1 ความเปนมาของหมบานปางมะขามปอม สมยกอนเรมจากชาวบานยายถนฐานมาอาศยอยเปนปาง มปางเลกๆ มครอบครว 3-4 ครอบครว ชาวบานทอพยพขนมาทำมาหากนนนเปนชาวอำเภอพาน เพราะเปนเขตตดตอกน เรมแรกจะขนมาทำปางมาปลกชาและเกบเมยง จากนนกเรมมคนมาสมทบมากขนจนกลายเปนหมบาน คนทมาอยเรมแรก พออยถา เชอเมองพาน ตอมาเลยบวชเปนพระทวดปางมะขามปอม (ปจจบนเสยชวตแลว) เรมกอตงมาประมาณ 200 กวาป ปจจบนม 60 ครวเรอน จำนวนประชากร 200 กวาคน ทางการมาสำรวจจดตงเปนหมบานชอหมบานปางมะขามปอม มคำขวญวา “สวรรคบนดน ถนมะแขวน แดนมะขามปอม เมยงหอมรสด สามคครวมใจ”

1.2 การประกอบอาชพของคนในชมชนบานปางมะขามปอม คนในชมชนในหมบานปางมะขามปอมสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกร การดำรงชวตแบบวถชาวบาน

โดยการเกบของปา พชผกพนบาน อยอยางพอเพยงและมทรพยากรธรรมชาตทอดมสมบรณ มอาชพหลกคอ เกบใบชา เกบเมยง ปลกกาแฟ มะแขวน มะขามปอม ปลกขาวขาวโพด สำหรบกาแฟและชา ปจจบนไดเขารวมโครงการอยในโครงการหลวง จงทำใหคนในชมชนนยมหนมาปลกมากขน

1.3 การใหบรการบานพกโฮมสเตยตอการบรการทองเทยว องคการบรหารสวนตำบล ผนำชมชนและสำนกวชาบญชไดรวมมอผลกดนใหเปนหมบานทมการเปด

ใหบรการ โฮมสเตยตงแตป 2560 บานทเขารวมโครงการทำโฮมสเตยจำนวน 14 หลง และในป 2562 เปนการเปด

POST

ER 1

050

บรการในปท 3 โฮมสเตยมความพรอมสำหรบการตอนรบนกทองเทยว บานทกหลงมการจดเตรยมทพก พรอมอปกรณการนอนไวพรอมเพยงพอทจะรองรบนกทองเทยวสามารถเขาพกไดเลย บานทกหลงมรายละเอยดความพรอม ไดแก (1) ท พกของโฮมสเตยบาน ปางมะขามปอม มโครงสรางบานทมงคง แขงแรง และปลอดภย มหองนอนแยกจากหองของเจาของบาน มหองนำสะอาด มการจดเตรยมทนอน หมอน (2) จดชมววทวทศนของธรรมชาตทสวยงาม อากาศเยนสบาย (3) กจกรรมของโฮมสเตยบาน ปางมะขามปอม ไดแก (3.1) กจกรรมเยยมชม สวนชา กาแฟ และสมนไพรของชมชน (3.2) กจกรรมการตกบาตร และ (3.3) กจกรรมรวมกบเยาวชนในหมบาน

1.4 การอนรกษและฟนฟการนำพชสมนไพรใชในการดำเนนชวตตามภมปญญาพนบานของชมชน 1.5 การคนหาปราชญหมอนวดตามภมปญญาพนบาน ไดมการกำหนดเกณฑการพจารณาใหเปน

ปราชญของชมชน ดงน (1) เปนบคคลทมความร ความสามารถในการนวดแผนไทย ใหการรกษาดวยวธธรรมชาตและทำคณประโยชนในการรกษาใหแกคนในชมชน โดยไดรบการยอมรบจากบคคลในชมชนและสงคมทวไป และ มชอเสยงเปนทรจกของบคคลทวไปพอสมควร (2) เปนผปฏบตตวใหมสขภาพทด ประพฤตตนอยในศลธรรม มจตใจเออเฟอเผอแผตอผอน มนำใจ รจกการแบงปนวชาความร สตปญญาเพอรวมกนพฒนา ชมชน รวมทงมความรบผดชอบทงตอตนเอง และสงคม และ (3) มความรและความสามารถเรองวถสขภาพ ในการถายทอดความรทงทตนเองไดรบมา และความรทเกดจากประสบการณของตนเอง ใหผฟงเขาใจไดงาย หรอมความสามารถในการเปนวทยากรบรรยายแกนกทองเทยว และเปนผนำตามธรรมชาตของชมชน

จากเกณฑการพจารณาบคคลทมชาวบานยอมรบในการรกษาโรค คณะผวจยไดเกบรวบรวมประวตและผลงานของหมอนวดแผนโบราณของชมชน ไดแก (1) นายทองคำ ปนอยะ (2) นางนชญา ใจพน (3) นางหลา ยาสล (4) นางจำนง สขแปง สวนใหญหมอนวดจะนวดแผนโบราณทเปนการนวดผอนคลาย แตหมอนวดตามภมปญญาของชมชนจะเปนการนวดยำขางและนวดตอกเสน 1.6 ความตองการในการมสวนรวมในการนวดแผนโบราณ

คณะผวจยจงบรรยายชแจง อธบายใหความรและเขาใจ เปนขนกำหนดเตรยมการจดกจรรมสนบสนนสงเสรมใหคนในชมชนมสวนรวมของกจกรรมในชมชนเพอจดเปนกจกรรมทสรางความประทบใจใหกบนกทองเทยว เพอใหมความพรอมในการมสวนรวมในกระบวนการวจย ขนกำหนดเตรยมการจดกจกรรมนจงไดจดประชมแบบมสวนรวมอยางสรางสรรคการมสวนรวมของหมอนวด ผประกอบการโฮมสเตย ผนำทางศาสนาและชาวบาน ตระหนกถงบทบาทของตนเองทพงปรารถนาตงอยบนพนฐานความเปนจรงวา สวนใหญแลวหมอนวดทกคนลวนไดเรยนการนวดแผนโบราณจากกลมหมอนวดทมประสบการณ บางคนมการฝกนวดแผนโบราณและประสบการณมาแลวถง 10 ป เคยไปทำงานภายนอกชมชน หลายคนทไดประกอบอาชพรบจางนวดในสถานประกอบการ เปนหมอนวดทมใบประกอบวชาชพ เปนผมความรความสามารถและมบางคนทเพงจะเรยนร ไดใน 2-3 เดอน หมอนวดในชมชนตองการมสวนรวมในการทำกจกรรมรองรบการทองเทยวของโฮมสเตย และยงเปนการสรางรายไดใหแกตนเองและชมชน จากการสมมนารวมกน ไดขอสรปไดดงน

(1) หมอนวดบางทานไมไดนวดนาน ทำใหหลงลมทาหรอขนตอนในการนวด (2) หมอนวดบางทานยงไมมความมนใจในฝมอของตนเอง และยงไมชำนาญในการนวดไลลมและจบ

เสน

POST

ER 1

051

(3) หมอนวดบางทานไมสามารถตอบไดวานวดตรงไหนชวยในเรองใด มประโยชนอะไร จากปญหาจงไดกำหนดแนวทางในการรวมกนดำเนนงาน ควบคมและประเมนผลการดำเนนงาน ได

ขอสรปดงน (1) จดกจกรรมอบรมเชงปฏบตการเรยนรการนำภมปญญาการนวดแผนโบราณทเนนการนวดไลลมทำ

ใหมสขภาพและผวพรรณด เนองจากหมอนวดทกคนทเขาโครงการตองการใหมการฝกอบรมเพมเตมดานทกษะการนวดมากขนการฝกอบรมทกษะดานการนวด เพอเปนการสงเสรมทกษะใหดย งๆ ขนไป เพอใหมประสบการณและเกดความชำนาญแลวกตองมความหลากหลายของวธการนวดจงจะเปนทดงดดและนาสนใจ ในสวนของการชวยเตมเตมกคอแนะนำสงทควรแกไขหรอควรปรบปรงในดานตางๆ เพอใหเกดการพฒนาทดยงๆ ขนไป

(2) ผลตผลตภณฑทมสวนชวยในการนวดแผนโบราณรองรบการทองเทยวเชงสขภาพ เชน การทำลกประคบ ยาหมองสมนไพร เพอสรางรายไดใหกบชมชนไดอยางยงยน 2. การสงเสรมองคความรการนำภมปญญาดวยการนวดไลลม ขนท 3 ขนดำเนนการสงเสรมการนวด คณะผวจยไดสงเสรมใหเกดการดำเนนการการแบบมสวนรวมใหกบปราชญชมชน ชาวบาน ผนำผใหญบานและผทเกยวของ ไดบรรยายชแจง อธบายใหความรและเขาใจ เกดความตระหนกและการไดสนบสนนสงเสรมใหคนในชมชนมสวนรวมของกจกรรมในชมชนเพอจดเปนกจกรรมทสรางความประทบใจใหกบนกทองเทยว ไดขอสรปวธการดำเนนการ ดงน

2.1 การเรยนรการนำภมปญญาการนวดแผนโบราณทเนนการนวดไลลมและการยดเสนประสาท ขยายพงพดทำใหมสขภาพและผวพรรณด การอบรมเชงปฏบตการการนวดแผนโบราณ มผเขารวมการพฒนาเปนหมอนวด ไดแก (1) นาง สทธนา ปยะดา (2) นางยพน ปองแกว (3) นางพมพพรรณ ไววาส (4) นางกนสดา เสารแกว (5) นางบวคำ แรงด และ (6) คณสพณา ปนงาม

การอบรมเชงปฏบตการนวดแผนโบราณ ไดวทยาการอาจารยบวเรวและหมอนวดทมประสบการณในชมชนมาสอนการนวด สอนการนวดแผนโบราณชวยคลายจดในรางกาย ทำใหผทถกนวดสบายตวขน กลามเนอตาม รางกายผอนคลาย ชวยในการรกษาอมพฤกษ อมพาต โดยใหสลบกนนวดในขณะเรยนเพอจะไดรวานวดไดตรงจดหรอไม

วธการนวดแผนโบราณ ใชทงการกด การบบ การทบ ตบ สบ การคลง การถ การหมน การกลง การบด การลนขอตอ และการยดตดตว เปนผอนคลายกลามเนอ ทำใหการหมนเวยนของเลอดด การฝกนวดชวงแรก ใชระยะเวลาฝกในชวงสปดาหท 1 ผเขารบการพฒนาเปนหมอนวด ไดสลบกนเปนผนวดและผถกนวดเพอใหเขาใจในการนวดดวยตนเอง

การยดเสนประสาท เปนการดงเสน ทเปนความรใหม วทยากรไดแนะนำในเรองวธการกด ยด เปนวธการททำให เลอด ไหลเวยนไปยงสวนตางๆ ในรางกายอยางทวถงมากขน จะสงเกตผถกนวด บรเวณจดทปวดหรอกลามเนอแขงตวจะคลายตวจากการยดของพงพด เปนการบำบดเสนประสาทในการตอบสนองความรสก รวมถงการเคลอนไหวของแขน ขา ใหสามารถเคลอนไหวไดสะดวกยงขน

การฝกนวดในชวงสปดาหท 2 ผเขารบการพฒนาเปนหมอนวด ยงจดจำทานวดไมได และใชแรงกดไมถกตอง เนองจาก (1) หมอนวดไมคอยมประสบการณทำงานหรอไมไดนวดลกคาบอย ทำใหลงนำหนกการนวดไมสมำเสมอ (2) ทกษะการนวดของหมอนวดแตละคนไมเทากนจงทำใหเกดการเปรยบเทยบและทำใหเหนความ

POST

ER 1

052

แตกตางดานทกษะการนวดอยางชดเจน (3) หมอนวดบางทาน ไดรบการอบรมเปนระยะเวลาสนๆ การนวดเกดการตดขดและไมเปนไปตามกระบวนการ ในระหวางการนวดแตละจดของรางกายอาจทำใหเกดอาการปวดเมอยตอตนเองและนกทองเทยวได

การปรบแกไขโดยใหปราชญหมอนวดแผนโบราณของชมชน ไดแก (1) นางนชญา ใจพน (2) นางหลา ยาสล และ (3) นางจำนง สขแปง เปนตนแบบในการนวดและเรยนรวธการนวดไปพรอมกนกบผเขารวมพฒนาเปนหมอนวด

ภาพท 1 การแลกเปลยนเรยนรรวมกนของหมอนวด

การฝกนวดในชวงสปดาหท 3 ผเขารบการพฒนาเปนหมอนวด ยงจดจำทานวดไดทงหมด และเรมเขาใจหลกการนวด จงไดเรยนรเพมเตมวธการนวดไลลม จากทวารางกายของมนษยประกอบดวยธาต 4 คอ ดน นำ ลม ไฟ แตการนวดจะเนนเรอง ลมในกายเรา ซงถาลมในรางกายไปตดหรอคางคาทอวยวะสวนใด กจะทำใหรางกายในบรเวณนนเลอดลมไหลเวยนไมปกต อาจเกดอาการเจบปวยได เชนอาการปวดมนศรษะ ปวดตนคอ บาตง แขนชา ปวดเอว ขดทสะโพก ปวดหลง ปวดลงขา มอาการคอตกหมอน หรอโรคออฟฟศซนโดรม

การฝกนวดในชวงสปดาหท 4 -10 เปนตนไป ผเขารบการพฒนาเปนหมอนวดไดนวดใหกบนกทองเทยวหลายๆ ครงกอใหเกดความชำนาญและความมนใจในการนวดของตนเอง

จากการสมภาษณนกทองเทยวหลายราย ไดขอมลดงน สวนใหญ รสกวาสบายตวมากขนหลงจากการนวด และรสกเหมอนวาตวเองตวเบาและทำใหผอนคลาย

จากอาการเมอยลา ตอนนวดแรกๆ กมอาการทรางกายเกรงนดๆ ตอจากนวดไปสกพกทำใหผอนคลายมากและทำใหสดชนมาก ชวยไลลมในรางกาย ไมทำใหทองอด ชวยลดอาการปวดเมอยตามตว ปวดศรษะ ปวดขา ปวดหลง นวลอค ไหล ชวยใหหายจากอาการปวดหวไมเกรน ทำใหรสกวาไมตองกนยากได หลบสบาย ตนเชามารสกสดชนรสกประทบใจมากๆ ถามโอกาสจะกลบไปนวดบานปางมะขามปอมอก

ขณะนวดรสกวาด เกดอาการจกจเลกนอย เวลานวดแรกๆ บางคนกถงขนเรอ หรอผายลมออกมา ในขณะนวด หมอนวดกไดพดคยแลกเปลยนเกยวกบการนวดแผนโบราณและภมปญญาทองถนขอ งหมบานรวมถงการเรยนร ถงตวยาสมนไพรทหมอนวดไดนำมาใชผ ไปใชบรการเปนการดแลสขภาพทด เร มตนจากผนวดเองไปสครอบครวและชมชนสงคม และการนวดยงเปนการสรางรายไดใหแกชมชน

POST

ER 1

053

3. สงเสรมการผลตผลตภณฑภมปญญาทมสวนชวยในการนวดแผนโบราณรองรบการทองเทยวเชงสขภาพ

ชมชนไดมการนำผลตภณฑสมนไพรมาประยกตใชกบการนวดแผนโบราณกคอ การนำสมนไพรทเปนยาแผนโบราณพนบานมาชวยปองกน และรกษาอาการเจบปวด ควบคกบการนวดแผนโบราณ ดวยการแชเทาดวยสมนไพร ลกประคบสมนไพร การทำนำกระเจยบแดง การทำครมทาผวสมนไพร (ขมนชน) การทำแชมพสมนไพร การทำยาหมองสมนไพร การทำนำยาลางจานสมนไพรจากมะนาว การทำสบเหลวสมนไพร ดงน

3.1 การแชเทาดวยสมนไพร นอกจากการนวดแลวชาวบานไดมสวนรวมในการนำภมปญญามาใชรวมกบการนวดคอการแชเทาโดยสมนไพร ตามหลกการทวา คนเราใชมอและเทาในกจวตรประจำวน กลามเนอเสนเอนทมอและเทากจะเกดสภาพแขง เกรง คาง ทำใหขวางเสนทางการระบายพษจากรางกาย การแชในนำอนจะชวยใหกลามเนอเสนเอนทแขงเกรงคางคลายตว พลงงานทเปนพษในรางกายจงจะระบายออกไดด ทำใหสขภาพดขน ดงนนควรแชเทาในนำอน เพอใหเลอดลมไหวเวยนด จงไดนำสมนไพรมาชวยบำบดสขภาพมากขน ประโยชนของการแชเทา ไดแก (1) การปองกนมอเทาเยนในชวงหนาหนาว ในผทมภาวะเทาเยน กระตนการไหลเวยนของเลอดจากปลายเทาไปทวรางกาย ทำใหลดอาการเมอยลา (2) การแชเทาดวยสมนไพร ชวยขบสารพษในรางกายออกมาทางเทา ชวยขจดเซลลผวทตายแลวใหหลดออก ฝาเทานมขน ชวยใหผอนคลาย ชวยระงบกลนเหมนอบชนของเทา (3) ปราชญชมชนไดอธบายวาการแชเทาสมนไพรจะชวยขบสารพษตางๆ ในรางกาย หลงจากแชเทาเราจะรสกสบายตวขน ผอนคลาย และทำใหสขภาพรางกายแขงแรง

สำหรบสมนไพรทใชในการแชเทาเปนสมนไพรทปลกเองตามหมบานหรอสมนไพรทมอยในธรรมชาตอยแลว ชาวบานกจะนำมาตากแหงและเกบใสถงบรรจภณฑแตละชนดมาใสถงเปนหอๆ เพอทำการขายแกนกทองเทยวทมาเทยวในหมบาน เพอทจะหารายไดเขาหมบานและพฒนาหมบานปางมะขามปอม

การพฒนาวสดอปกรณและวธการตมสมนไพรทใชในการแชเทา ในกจกรรมแชเทาดวยสมนไพรน ปราชญของชมชนและผประกอบการโฮมสเตย พบปญหาทตองปรบปรงดงน (1) การตมนำสมนไพรในชวงแรก ไดใสสมนไพรแตละชนดใสลงในหมอตม (ดงภาพ) แลวตกไปใสในอางดนเผา มสมนไพรลอยอยในอางดนเผา และสมนไพรจะตดตามเทาของนกทองเทยว

ภาพท 2 การแชเทาสมนไพรโดยใสสมนไพรลงไปในอางแชเทา

จากการสอบถามความพงพอใจจากนกทองเทยว พบวา นกทองเทยวชอบการแชเทาดวยสมนไพรทมสมนไพรลอยอย มความรสกวามสมนไพรทใหประโยชนอยางแทจรง แตเมอแชเทาเสรจกจะมสมนไพรตดไปกบเทาดวย จงไดปรบปรงโดยนำสมนไพรมาใสผาขาวบางแลวมดไวใสในหมอตม

POST

ER 1

054

(2) การใชอางดนเผา ในชวงแรกเมอซอมากนำมาใชเลย เมอนำนำทตมสมนไพรลงไปใส นำจะซมไปทอางดนจำนวนมาก และเกบความรอนไดไมนาน จากการทอางดนเผาไมสามารถเกบความรอน ทำใหตองตมนำสมนไพรเตมใหนกทองเทยวบอยมาก จงไดมการนำปนซเมนตกนนำมาเคลอบทอางดนทำให นำไมซมเรวและสามารถเกบความรอนไดนานขน

ภาพท 3 อางแชเทาสมนไพรทไดปรบโดยนำปนซเมนตกนนำมาเคลอบสามารถเกบความรอนไดนานขน

จากการสมภาษณนกทองเทยวหลายราย ไดขอมลดงน สวนใหญนกทองเทยว ชอบและประทบใจ นำสมนไพรมกลนหอม และยงชวยขบสารพษออกจากรางกาย

แชบอยๆ จะเปนผลดตอรางกายเราเอามาก ชวยทำใหเทาเบา ฝาเทานมขน ลดกลนอบของเทา ชวย ผอนคลาย และชวยกระตนการไหลเวยนของเลอดจากปลายเทาไปทวรางกาย ทำใหลดอาการเมอยลา ปองกนเทาเยนในชวงหนาหนาวเพมความอบอนใหกบรางกาย ทำใหมสขภาพทด

3.2 การทำผลตภณฑสมนไพรลกประคบ การนวดแบบใชลกประคบเปนการนวดควบคกบการนวดแผนโบราณ คอ หลงจากนวดเสรจแลวประคบนาบไปตามรางกาย ผลของความรอนทไดจากการนวดแผนประคบทำใหหลอดเลอดฝอยขยายตว ซงตวยาสมนไพรรอนๆ จะซมผานชนผวหนงเขาสรางกาย และยงชวยทำใหเนอเยอพงผดยดตวออก มความหยนตว ลดการตดขดของขอตอ ลดการเกรงของกลามเนอ ชวยลดการบวมทเกดจากการอกเสบของกลามเนอ เอน และชวยเพมการไหลเวยนของโลหต การผลตผลตภณฑทมสวนประกอบมาจากสมนไพรในหมบาน ไมมสารเคมเจอปน เปนสมนไพรพนบานทชาวบานปลกกนเอง ไดนำภมปญญาจากวถชวตของคนในหมบานและไดมการดดแปลงประยกตมาสรางผลตภณฑของชมชนเพอเปนการสงเสรมการทองเทยว และจำหนายเพอสงเสรมรายไดแกคนในชมชนสามารถเปนไดทงอาชพหลก หรออาชพเสรม ประโยชนของลกประคบสมนไพร การใชลกประคบ ประคบเพอใหโลหตไหลเวยนทวรางกายไดสะดวกดขน บรรเทาและรกษาอาการเหนบชา แกปวดเมอยตามรางกาย สลายกลามเนอ คลายเสน เสนเอนตง เคลดขดยอก แกคน แกปวดขอ แกฟกชำ ปวดบวม อกเสบของกลามเนอ อมพฤกษและอมพาต ประคบเพอลดไขมน หรอละลายไขมนทสะสมอยในรางกาย และประคบเพอลดความดนโลหตสงใหลดลงมาเปนปกต

3.3 นำดมสมนไพร นำดมสมนไพร เชน การทำนำกระเจยบแดง ประโยชน แกหวด แกไอ รกษาทางเดนปสสาวะอกเสบ แก

นว สำหรบนำชาอสสม ประโยชน แกเจบปวด แกอาการเมาคาง เปนยาอายวฒนะ 3.4 การทำผลตภณฑสมนไพรอน

POST

ER 1

055

การทำสมนไพรอน ไดแก การทำครมทาผวสมนไพร (ขมนชน) แชมพสมนไพร การทำยาหมองสมนไพร การทำนำยาลางจานสมนไพรจากมะนาว และการทำสบเหลวสมนไพร

4. การตดตามผลการดำเนนงาน ในขนท 4 ขนตดตามการดำเนนงาน ไดดำเนนตดตามผลใหเกดการสนทนาเพอแลกเปลยนเรยนรระหวางคณะวจย หมอนวด ผประกอบการโฮมสเตย ผนำชมชนและผทเกยวของ ไดจดเวทสมมนาใหเกดการพดคยเพอแลกเปลยนเรยนร ดวยการปรกษาหารอและหาแนวทางการพฒนารวมกนตอไป ดงน

4.1 การตดตามประเมนผลรวมกบหมอนวด เพอรายงานผลการดำเนนงาน ในการรบฟงขอคดเหนและขอเสนอแนะ เพอนำมาปรบใชในการทำงานตอไป ไดขอมล ดงรายละเอยด

(1) ควรมการสอบถามนกทองเทยวกอนการนวดวาผทมาใชบรการมอาการปวดตรงบรเวณไหน จะไดนวดใหตรงจดทมอาการ และนำผลตภณฑสมนไพรมาใชเสรมการนวดดวย

(2) ควรพฒนาความรในการนวด โดยจดการฝกอบรมเพมทกษะการนวดอยางตอเนองใหกบหมอนวดของชมชน เชน การนวดนำมน เปนตน

(3) ควรนำผลตภณฑทเกยวกบสขภาพของชมชน เชน ลกประคบสมนไพร ยาหมองสมนไพร มาชวยในการนวด เพอใหเกดความหลากหลายในการนวดมากขน

(4) ควรสนบสนนใหเยาวชนและแมบานมานวดใหกบนกทองเทยวมากขนเนองจากเปนอาชพเสรม สรางรายได และถามทกษะในการนวดและมประสบการณ ทำใหเกดความชำนาญในการนวด

4.2 การตดตามประเมนผลรวมกบผใหญบาน ผนำชมชน ผประกอบการโฮมสเตยและผทเกยวของ ในการรบฟงขอคดเหนและขอเสนอแนะ เพอนำมาปรบใชในการทำงานตอไป ไดขอมล ดงรายละเอยด

4.2.1 ดานการบรหารจดการการนวดของหมอนวดในชมชน ไดแก (1) ควรมจดตงกลมสมาชกหมอนวด มการจดตงประธาน รองประธาน และผชวยในการกำหนดหนาทรบผดชอบและการมสวนรวมในกจกรรมการนวดแผนโบราณ เพอประสานงานกบภายในชมชนและนกทองเทยว รวมถงหนวยงานทสนใจเขามาศกษาดงานโฮมสเตยบานปางมะขามปอม (2) ควรสนบสนนใหมการแลกเปลยนความรระหวางกนของหมอนวด ในขณะการนวด ทำใหเกดความชำนาญและความมนใจในการนวดมากขน และ (3) ควรทำแบบสอบถามความพงพอใจดานการนวดแผนโบราณของผมาใชบรการและควรมขอเสนอแนะเกยวกบการนวด

4.2.2 ดานการผลตผลตภณฑสมนไพรรองรบการทองเท ยวเชงสขภาพ ไดแก (1) ควรพฒนาผลตภณฑสมนไพรสำหรบการแชเทา เนองจากเปนกจกรรมทนกทองเทยวชอบมากทสด รองลงมาเปน ลกประคบสมนไพร และยาหมอง (2) ควรมการคำนวณตนทนผลตภณฑสมนไพร เนองจากสวนใหญเปนสมนไพรทหาไดในชมชน ยงไมไดมการคำนวณตนทนการผลตทแทจรง จะคดเฉพาะวตถดบสวนทซอจากบคคลภายนอก ทำใหตนทนผลตภณฑตำ (3) ควรสงเสรมการผลตโดยใชภมปญญาชาวบาน มาใชรวมกบเทคโนโลยสงเสรมการผลตผลตภณฑสมนไพร (4) ควรมตรวจสอบคณภาพมาตรฐานผลตภณฑ เชน แชมพสมนไพร สบเหลวสมนไพร เปนตน เปนการสรางความมนใจในคณภาพของผลตภณฑใหกบนกทองเทยวและ (5) ควรมการอบรมความรจากผเชยวชาญในเรองการแปรรปและการจำหนายผลตภณฑสมนไพร เนองจากคนในชมชนยงขาดความรและความเชยวชาญ

4.2.3 ดานการตลาด ไดแก (1) ควรหาชองทางการจดจำหนายใหมาก ขน เชน งานแสดงสนคาขององคการบรหารสวนตำบล อำเภอ จงหวดและสถานทอนๆ ทสามารถนำผลตภณฑออกจำหนายได (2) ควรพฒนาฉลาก ตราสนคาหรอแบรนดของสนคาเพอสรางความจดจำไดใหกบนกทองเทยวหรอผบรโภค (3) ควรออกแบบ

POST

ER 1

056

บรรจภณฑผลตภณฑทสามารถเกบรกษาผลตภณฑใหสามารถยดอายการเกบรกษาใหนานขน และ (4) ควรมการโฆษณาในตลาดออนไลน เรองการนวดแผนโบราณทเนนการนวดไลลมททำใหผวพรรณด และจดนาสนใจของผลตภณฑทสนบสนนการทองเทยวเชงสขภาพมากขน

4.2.4 ดานการบญช กลมหมอนวดควรจดทำบญชรายรบ รายจายของกลม เพอสรางความโปรงใสในการดำเนนงาน

สำหรบวธการตดตามประเมนผลมรปแบบ คอ การประชมปรกษาหารอ การสรปและการเขยนรายงานการประชม การศกษาขอมลเชงคณภาพ เชน การสมภาษณเจาะลก การสนทนากลม เปนตน และจดเวทเสวนาแลกเปลยนความคดเหน ไดจดทำวดทศนนำขอมลคนกลบชมชน เผยแพรและประชาสมพนธใหกบผประกอบการโฮมสเตยปางมะขามปอมและนายกองคการบรหารสวนตำบลสนสล

6. อภปรายผลการวจย จากการศกษาสามารถนำมาอภปรายผลไดดงน (1) หมอนวดของชมชน ทไดรบการยอมรบของชมชนควรเปนบคคลทมความร ความสามารถในการนวด

แผนไทย และทำคณประโยชนในการรกษาใหแกคนในชมชน เปนผปฏบตตวใหมสขภาพทด ประพฤตตนอยในศลธรรม มจตใจเออเฟอเผอแผตอผอน มนำใจ รจกการแบงปนวชาความร สตปญญาเพอรวมกนพฒนา ชมชน สอดคลองกบ เดอนเพญพร ชยภกด (2559) พบวาปราชญหมอนวดเปนวทยากรอบรมถายทอดความรโดยแนะนำวธการทนำไปใชไดอยางงาย ตองเปนคนมศรทธา จตใจด ซอสตย เขาใจในศาสตรของหมอพนบาน ไมโลภมาก ไมใชความรในทางทผด

(2) หมอนวดสวนใหญจะนวดแผนโบราณทเปนการนวดผอนคลาย แตหมอนวดตามภมปญญาของชมชนจะเปนการนวดยำขางและนวดตอกเสน สอดคลองกบ นท เมองมา และคณะ (2551) พบวาวธการรกษาโรคของหมอพนบาน จะมงเนนการรกษากายบำบดประกอบดวย การตอกเสน การนวด และการยาขาง รวมถงสมนไพรบำบด (3) การแลกเปลยนเรยนรรวมกนดวยการนำภมปญญาการนวดแผนโบราณทเนนการนวดไลลม ดวยวทยากรและหมอนวดในชมชนทมประสบการณ ผเขารวมโครงการไดฝกปฏบตการนวดทเปนการเพมเตมดานทกษะการนวด สลบกนนวด ชวยกนแนะนำสงทควรแกไขหรอควรปรบปรงในการนวด เปนการสรางความเชอมนและมนใจใหกบตนเองมากขนในการนวดใหกบนกทองเทยวสอดคลองกบพสนต สารมาศและคณะ (2551) พบวา ผทตดสนใจเรยนนวดเพราะตงใจและคาดหวงจะประกอบอาชพนวด ความยากของการเรยนนวดอยทการจดจำทานวดและเสนหลกๆ ทสำคญของรางกายในขณะทมเวลาเรยนคอนขางสน และการจะนวดไดดนน ตองอาศยการฝกฝนเปนประจำและตองมจรยธรรมในวชาชพ (4) หมอนวดมความตองการมสวนรวมของชมชนทองถนรองรบการทองเทยวเชงสขภาพ และความพงพอใจมากทไดนำความรการนวดแผนโบราณทเนนการนวดไลลม การยดเสนประสาท มาใชควบคกบผลตภณฑทมสวนประกอบมาจากสมนไพรจากภมปญญาทองถน แลวไดรบความชนชนจากนกทองเทยววานวดแลวรสกด สบายตว ผอนคลาย หลบสบาย และประทบใจ อยากกลบมาเทยวซำอก นอกจากนยงเปนการสรางรายไดแกคนในชมชนสามารถเปนไดทงอาชพหลก หรออาชพเสรมสอดคลองกบสนนทา โอศรและคณะ (2557) พบวาผเขารวมโครงการสวนใหญ พงพอใจและมความรความเขาใจ สามารถนำความรทไดรบจากการอบรมดวยการแพทยแผนไทย สามารถ

POST

ER 1

057

นำไปใชสรางเสรมสขภาพและใหมคณภาพชวตดขนใหกบตนเองและครอบครว เหนคณคาตนเองมากขน สามารถนำไปเผยแพรเพอชวยเหลอผอน

(5) ชมชนไดมการนำผลตภณฑสมนไพรทไดมาจากภมปญญาพนบานมาชวยปองกน และรกษาอาการเจบปวด ควบคกบการนวดแผนโบราณ ดวยการการแชเทาดวยสมนไพร ลกประคบสมนไพร และนำดมสมนไพร สอดคลองกบเดอนเพญพร ชยภกด (2559) พบวาการจดการเรยนรภมปญญานวดแบบพนบานโดยใชสมนไพรในชมชน ควรฝกปฏบตการนวดจนใชได มเรยนรวมกนการแลกเปลยนเรยนรโดยใชสมนไพรรกษารวมกบการนวดแผนไทยทใชลกประคบ หรอใชสมนไพรรกษารวมเพอบำบดและการรกษาปองกนโรคไดเปนอยางด

7. ขอเสนอแนะและการนำผลการวจยไปใชประโยชน คณะผวจยมขอเสนอแนะและการนำผลการวจยไปใชประโยชนดงน (1) หมอนวดในชมชน และผทเกยวของควรใหความร ในการไปขอขนทะเบยนเปนผประกอบโรคศลปะ

สาขาการแพทยแผนไทยประเภทการนวดไทย ซงหมอนวดเพอสงเสรมสขภาพ ตองผานหลกสตรการอบรม มใบประกาศนยบตรรบรองจำนวนชวโมง เพอยกระดบฝมอและเพอใหผประกอบวชาชพนวดมมาตรฐาน และคมครองนกทองเทยวรวมถงสรางความเชอมนในการบรการอกดวย

(2) ผประกอบการโฮมสเตย ผนำชมชนและผทเกยวของควรมการอนรกษและฟนฟการนำพชสมนไพรใชในการสงเสรมสขภาพดวยภมปญญาทองถน มาใชเปนยารกษาโรค ยาบำรงรางกาย ยาชกำลง นำมาใชในครวเรอน และนำมาเปนสวนประกอบอาหารพนบาน สะอาดและถกสขอนามยในการประกอบอาหาร ทมสรรพคณในทางยา เปนเอกลกษณของชมชน

(3) ผประกอบการโฮมสเตยและผนำชมชน ควรใหทกคนมสวนรวมในการปลกจตสำนกและสรางความตระหนกใหชมชนมความรในเรองสรางเสรมสขภาพ จดกระบวนการถายทอดภมปญญาแพทยพนบาน และกลไกในการในหนมาใชบรการนวดแผนโบราณในการรกษาโรคเบองตน รวมถงการใชสมนไพรในการดแลรกษาตนเอง ครอบครวและสงคมใหมคณภาพชวตทดขน

(4) สถาบนการศกษาและการทองเทยวและกฬาของจงหวดควรสนบสนนการเรยนรอยางตอเนองในการสรางเสรมสขภาพของชมชน รวมกบการถายทอดเทคโนโลยทจำเปนในการพฒนาการแพทยพนบานในดานการนวดแผนโบราณควบคกบการใชผลตภณฑสมนไพรอยางมประสทธภาพ

ขอเสนอแนะการศกษาครงตอไป ควรจะตองมการศกษาเพมเตมในประเดนอนๆ ดงตอไปน (1) การพฒนาการเรยนรวธการในการเพมทกษะการนวดสปาและนวดนำมน ตามความตองการของ

นกทองเทยว (2) การสงเสรมและยกระดบคณภาพผลตภณฑสมนไพร ตราสนคา ใหเปนทตองการของตลาด (3) สงเสรมการคำนวณตนทนผลตภณฑสมนไพร เพอใชในการกำหนดราคาขายไดอยางเหมาะสม

8. เอกสารอางอง คณาวฒ บญญานพคณ . (2558). นวตกรรมเพอชมชน (Community Innovation). สบคนเมอ 20 สงหาคม 2558.

จาก : http://www.nia.or.th/innolinks/page.php?issue=201501&section=4 เดอนเพญพร ชยภกด. (2559). การจดการเรยนรภมปญญานวดแบบพนบานโดยใชสมนไพรในชมชน. การประชม

วชาการและเสนอผลงานวจยระดบชาต ครงท 3 กาวสทศวรรษท 2. นครราชสมา : วทยาลยนครราชสมา

POST

ER 1

058

ธต ศภโชตการกล. (2553). การนวดแผนไทยตอนการนวดไลลม. สบคนเมอ 8 กนยายน 2560. จาก : http://thitisupphachotkarnkul.blogspot.com/2010/09/blog-post.html

นท เมองมา และคณะ. (2551). การอนรกษและฟนฟภมปญญาสมนไพรพนบานเพอการดแลสขภาพ. (รายงานการวจย). กรงเทพฯ : สำนกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงวฒนธรรม.

พจนานกรมไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542. (2542) สบคนเมอวนท 30 มนาคม 2556 จาก: http://rirs3.royin.go.th/word1/word-1-a0.asp พสนต สารมาศและคณะ. (2551). ศกษาหมอนวดแผนไทย : ผใหบรการสงเสรมสขภาพในจงหวดเชยงใหม.

(รายงานการวจย). เชยงใหม : มหาวทยาลยแมโจ. วจารณ พานช. (2558). การจดการความร (Knowledge Management). สบคนเมอ 31 มนาคม 2560 จาก

http://www.thaiall.com/km/indexo.html ศศพงศ บญยงค. (2558). MEDICAL TOURISM: เทยวเทรนดใหม เทยวเชงสขภาพ. สบคนเมอ 19 สงหาคม 2559.

จาก : http://horizon.sti.or.th/node/5 ศภรตน ศร วานนท. (2560). การแพทยแผนไทย ยคประเทศไทย 4.0. สบคนเม อ 2 กนยายน 2560. จาก

http://www.siamedunews.com/articles/42326565 ศนยวจยกสกรไทย. (2558).สบคนเมอ 19 สงหาคม 2559. จาก : http://www.thai-aec.com/616. สนนทา โอศรและคณะ. (2557). การสรางเสรมสขภาพผสงอายดวยการแพทยแผนไทย. (รายงานการวจย). ชลบร :

มหาวทยาลยบรพา. อมร นนทสต. (2553). การเตรยมโรงเรยน นวตกรรมสขภาพชมชน. สบคนเมอ 13 สงหาคม 2561. จาก :

http://hpc5.anamai.moph.go.th/director/data/amorn/article/communityInnovationSchoolPrepare.pdf