1

materiały dla rolników

Radom 2004

Opracowanie zostało wykonane w ramach

Projektu PHARE PL 01.01.04. „Rolnictwo ekologiczne”

PROWADZENIE PASIEK

METODAMI EKOLOGICZNYMI

2

Autorzy::

1. dr Piotr Skubida2. prof. dr hab. Wojciech Skowronek3. mgr in¿. Agata Szewczyk

Oddzia³ Pszczelnictwa Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Pu³awach

Projekt ok³adki: Marek Rz¹sa, RCDRRiOW w Przysieku

© Copyright by: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Wydawca:

Krajowe Centrum Rolnictwa Ekologicznego- Regionalne Centrum Doradztwa Rozwoju Rolnictwa i Obszarów Wiejskichw Radomiu

ul. Chorzowska 16/18, 26-600 RADOMtel. +48(48) 365 69 00e-mail:radom@cdr.gov.plwww.cdr.gov.pl/radom

Realizacja i druk:

GP RCDRRiOW w Radomiu

ul. Chorzowska 16/18, 26-600 RADOMtel. +48(48) 365 69 00e-mail:radom@cdr.gov.plwww.cdr.gov.pl/radom

ISBN 83-89060-52-3

Nak³ad: 300 egz.

3

Spis tre�ci

I. Rasy pszczó³ .................................................................................................. 4II. Lokalizacja pasiek ekologicznych ............................................................... 4III. Warunki produkcji w pasiece ekologicznej .................................................. 5IV. Dokarmianie pszczó³ ..................................................................................... 6V. Ochrona pszczó³ przed chorobami i szkodnikami ........................................ 7VI. Charakterystyka dopuszczalnych materia³ów i �rodków u¿ywanych

w pszczelarstwie ekologicznym .................................................................. 14VII. Podstawowe zasady prowadzenia ekologicznej gospodarki pasiecznej ..... 15VIII. Przetwórstwo, znakowanie i przechowywanie produktów pasiecznych ..... 18IX. Certyfikacja ................................................................................................ 19X. Normy jako�ciowe na miód obowi¹zuj¹ce w polsce

i w unii europejskiej ................................................................................... 19XI. Ekonomiczne aspekty prowadzenia pasieki ekologicznej .......................... 22XII. Za³¹cznik Nr 1- Jednostki certyfikuj¹ce rolnictwo

ekologiczne w roku 2003 ............................................................................ 25XIII. Literatura ....................................................................................................... 27

4

I. Rasy pszczó³

W wyborze ras pszczó³ nale¿y kierowaæ siê ich adaptacj¹ do lokalnych warun-ków po¿ytkowych, ich ¿ywotno�ci¹ i odporno�ci¹ na choroby, która to cecha na-biera w pszczelarstwie ekologicznym szczególnie wa¿nego znaczenia. Rozporz¹-dzenie unijne preferuje rasy europejskie gatunku Apis mellifera oraz ich linie lo-kalne. G³ówne znaczenie ma tutaj zachowanie miejscowego materia³u genetycz-nego. Spo�ród ras hodowanych w Polsce do produkcji ekologicznej najlepiej na-daje siê miejscowa rasa �rodkowoeuropejska Apis mellifera mellifera oraz rasa kra-iñska Apis mellifera carnica ale równie¿ krzy¿ówki obu tych ras, które daj¹ wy¿sz¹produkcjê dziêki zjawisku heterozji wystêpuj¹cym przy takim krzy¿owaniu.

II. Lokalizacja pasiek ekologicznych

Na terenie pasieki ekologicznej nie mog¹ wystêpowaæ przekroczenia dopusz-czalnych stê¿eñ szkodliwych substancji zanieczyszczaj¹cych powietrze, glebê i wo-dê. Ponadto w promieniu 3 km � rozumianym w sensie ogólnym jako maksymalnypromieñ zasiêgu lotu pszczó³ od pasieki � �ród³a po¿ytku powinny stanowiæ �za-sadniczo� uprawy prowadzone metodami ekologicznymi lub obszary poro�niêtedzik¹ ro�linno�ci¹. Termin �zasadniczo� odnosi siê tu do g³ównych �róde³ po¿yt-ku, na których pracuj¹ pszczo³y, a nie do wszystkich upraw istniej¹cych na terenieotaczaj¹cym pasiekê, które nie stanowi¹ �ród³a po¿ytku � lub te¿ uprawy, na któ-rych stosuje siê zabiegi maj¹ce niewielki wp³yw na �rodowisko, a wiêc pozbawio-ne znacz¹cego wp³ywu na jako�æ produktów pasiecznych. Sformu³owanie �po-zbawione znacz¹cego wp³ywu� trzeba rozumieæ w odniesieniu do mo¿liwych za-nieczyszczeñ rolniczych lub �rodowiskowych co do produktów pasiecznych. Od-leg³o�æ pasieki od wysypisk, spalarni �mieci nie mo¿e byæ mniejsza ni¿ 1 km, a odruchliwych dróg i autostrad, centr przemys³owych � wystarczaj¹ca na tyle, aby nieby³o mo¿liwo�ci kontaminacji szkodliwych substancji w produktach pszczelich(okre�lenie tej odleg³o�ci nale¿y do jednostki certyfikuj¹cej). Pszczelarza, ubiega-j¹cego siê o status posiadacza pasieki ekologicznej obowi¹zuje z³o¿enie mapki te-renu w skali 1:10000 lub 1:25000 do odpowiedniej jednostki cetryfikuj¹cej, z na-niesieniem miejsca stacjonowania pasieki ekologicznej. Je¿eli pszczelarz uwa¿a,¿e jego pasieka aktualnie jest usytuowana w terenie ekologicznym i chce produko-waæ miód ekologiczny ma szansê otrzymania certyfikatu, je¿eli potwierdz¹ to ba-dania przeprowadzone na jego koszt. Koszty takiej certyfikacji s¹ znaczne.

Zaleca siê, aby pasieka znajdowa³a siê w suchym miejscu (pozwala to na utrzy-manie wy¿szej higieny na pasieczysku, a co za tym idzie równie¿ wewn¹trz uli),w terenie o niezbyt du¿ej wilgotno�ci, a ule by³y ustawione wylotami w kierunkupo³udniowym i w rzêdach odleg³ych minimalnie 3-4 m od siebie, je¿eli s¹ torzêdy równoleg³e. Odleg³o�æ taka musi byæ zachowana w celu jak najwiêkszegoograniczenia mo¿liwo�ci b³¹dzenia pszczó³ i rabunków w pasiece.

5

Bardzo istotn¹ spraw¹ przy lokalizacji pasieki ekologicznej jest zagwaranto-wanie pszczo³om odpowiedniej bazy po¿ytkowej i czystej wody w ilo�ciach za-spokajaj¹cych potrzeby pasieki. Je¿eli zaistnieje konieczno�æ podania pszczo³omciasta miodowo-cukrowego na przedwio�niu lub wczesn¹ wiosn¹, w pasiece musiznajdowaæ siê woda niezamarzaj¹ca, któr¹ pszczo³y mog³yby pobieraæ.

III. Warunki produkcji w pasiece ekologicznej

Rozpoczêcie produkcji ekologicznej w pasiece musi byæ poprzedzone okre-sem przej�ciowym. Rozporz¹dzenie UE okre�la ten okres czasu na 1 rok. Jednymz elementów tego przej�cia jest wymiana plastrów w pasiece (wszystek wosk po-winien zostaæ zast¹piony woskiem ekologicznym). We W³oszech przestawianieprodukcji pasiecznej trwa jak wy¿ej wspomniano. W pierwszym roku woszczynastara (w plastrach gniazdowych i miodni) nie musi byæ ca³kowicie wymieniona,nawet ze wzglêdu na trudno�ci natury technicznej nie da siê tego wykonaæ i wystar-cza wymiana po³owy plastrów (pozosta³e plastry wymienia siê w nastêpnych dwóchlatach). Je�li chodzi za� o wêzê stosowan¹ do nowych plastrów, musi ona byæ wy-produkowana z wosku ekologicznego. Teoretycznie, aby z pasieki mo¿na by³o sprze-dawaæ miód ekologiczny potrzeba by 3 lat. W praktyce w³oskie jednostki certyfiku-j¹ce wydaj¹ certyfikaty w chwili, kiedy zosta³o wymienione 50% starych plastrówi min¹³ rok od chwili z³o¿enia wniosku o uznanie pasieki za ekologiczn¹.

Przestawianie produkcji powinno obejmowaæ wszystkie rodziny pszczele, któ-re posiada pszczelarz. W jednym gospodarstwie nie jest wiêc mo¿liwe prowadze-nie produkcji metodami ekologicznymi w jednej lub kilku pasiekach, a w innychstosowanie metod konwencjonalnych.

Podstaw¹ prowadzenia pasieki ekologicznej jest czysto�æ wosku pod wzglê-dem obecno�ci w nim akarycydów, czyli �rodków u¿ywanych do walki z warroz¹.Mowa tu g³ównie o amitrazie, fluwalinacie, kumafosie i chlorfenwinfosie. Woskekologiczny w zasadzie powinien byæ wolny od tych substancji czynnych.

Ministerstwo Rolnictwa we W³oszech nie wyda³o do tej pory rozporz¹dzeñ odno-�nie limitu zawarto�ci akarycydów w wosku. S¹ podane zalecenia Krajowego Instytu-tu Pszczelarstwa, do których stosuj¹ siê jednostki certyfikuj¹ce. Proponowano, abydopuszczalne stê¿enie kumafosu wynosi³o 200 ppb, a fluwalinatu 100 ppb. Limity temog³yby obowi¹zywaæ zarówno w przypadku wosku z odsklepin, pochodz¹cych z pro-dukcji konwencjonalnej, dla celów oceny przydatno�ci tego wosku jako materia³u nawêzê w okresie przestawiania pasieki na produkcjê ekologiczn¹, jak i w przypadkuplastrów gniazdowych po zakoñczeniu okresu przestawiania. Po up³ywie okresu przej-�ciowego jako surowiec na wêzê, pszczelarz powinien stosowaæ przede wszystkimw³asny wosk uzyskany z odsklepin i poddany nastêpnie przetworzeniu w zak³adziepodlegaj¹cym systemowi kontroli. Wówczas limity dopuszczalnych stê¿eñ nie by³ybyju¿ potrzebne. Limity te powinny odnosiæ siê tylko do wosku konwencjonalnego, prze-znaczonego do przetworzenia na wêzê stosowan¹ przez pasieki przestawiane na pro-

6

dukcjê ekologiczn¹, a nie na wêzê, która ju¿ uzyska³a certyfikat zgodno�ci, poniewa¿w tym przypadku materia³ powinien byæ wolny od zanieczyszczeñ.

Aktualnie produkcja wêzy ekologicznej stanowi problem, gdy¿ praktycznie niema typowych wytwórni wosku ekologicznego, a w obecnie istniej¹cych trzeba prze-stawiaæ liniê produkcyjn¹ na metody ekologiczne. Stanowi to du¿¹ niedogodno�æ,gdy¿ w przypadku produkcji wosku ekologicznego nale¿y dokonaæ dok³adnegomycia instalacji np. sod¹ kaustyczn¹, terpentyn¹, a mimo tych zabiegów, okazujesiê, ¿e wytopiony wosk nie jest ca³kowicie wolny od pozosta³o�ci. Istniej¹ nastê-puj¹ce mo¿liwo�ci rozwi¹zania problemu produkcji wosku ekologicznego:• utworzenie w wytwórniach wêzy osobnej linii do wosku ekologicznego.

Tutaj nale¿a³oby wykonywaæ próby dla ka¿dej partii wosku przed w³o¿eniemgo do g³ównego kot³a. Wykonuj¹c próbê kr¹¿ka wosku, nie mo¿na pobieraæjej jedynie z do³u czy z góry ale powinno siê przewiercaæ kr¹¿ek przez ca³¹wysoko�æ. Jest to jednak¿e system drogi i we W³oszech istniej¹ tylko 2, 3 la-boratoria przeprowadzaj¹ce badania tego typu.

• dokonywanie analiz poszczególnych partii wosku;• znalezienie na rynku certyfikowanego wosku ekologicznego ;• pozwolenie pszczo³om na budowanie plastrów bez u¿ywania wêzy;• zakup w Australii wosku produkowanego z odsklepin (tam dotychczas nie

wystêpuje warroza, w zwi¹zku z czym nie stosuje siê akarycydów).Ka¿da rodzina pszczela hodowana w danej pasiece ekologicznej powinna byæ

oznakowana za pomoc¹ farby lub tabliczki umieszczanej na ulu. Oznakowaniepowinno zawieraæ zapisane w czytelny sposób nastêpuj¹ce informacje:• symbol (np. IT - W³ochy)• kod gospodarstwa pasiecznego przyznany przez w³a�ciwy organ w³adzy lub

przez jednostkê certyfikuj¹c¹.Plastry ekologiczne, znajduj¹ce siê w ulu musz¹ byæ oznakowane przez psz-

czelarza w dowolny sposób, na górnej beleczce. Dla ka¿dej partii nowych pla-strów obowi¹zuje inne oznakowanie, by w przypadku stwierdzenia ewentualnychpozosta³o�ci akarycydów by³o wiadomo sk¹d dany wosk pochodzi.

Prowadz¹c produkcjê metodami ekologicznymi zabrania siê:• stosowaæ dodatki syntetyczne,• konserwowaæ miód przy u¿yciu napromieniania i fal elektromagnetycznych,• wykorzystywaæ ro�liny, zwierzêta i mikroorganizmy oraz ich czê�ci i produk-

ty je zawieraj¹ce uzyskiwane w wyniku zastosowania in¿ynierii genetycznej.

IV. Dokarmianie pszczó³

Wed³ug wymogów ustanowionych w ustawodawstwie wspólnotowym do24.08.2002 roku dopuszczone by³o karmienie rodzin pszczelich cukrem bez certy-fikacji po uzyskaniu na to zezwolenia. Od tego terminu Rozporz¹dzenie unijne

7

mówi, ¿e zadaniem Ministerstw Rolnictwa w poszczególnych krajach jest wyda-wanie rozporz¹dzeñ odno�nie karmienia pszczó³ w pasiekach ekologicznych wy-³¹cznie ekologicznym cukrem. Cukier taki mo¿e byæ wyprodukowany z trzcinycukrowej albo z buraków cukrowych. U¿yte do produkcji cukru buraki musz¹ rów-nie¿ pochodziæ z ekologicznej produkcji ro�linnej. Ponadto w procesie produkcyj-nym cukru, zwi¹zki u¿ywane podczas jego ekstrakcji musz¹ równie¿ byæ ekolo-giczne. Do dokarmiania pszczó³ mo¿na tak¿e u¿ywaæ miodu ekologicznego. WeW³oszech istnieje projekt dekretu ministerialnego mówi¹cy, ¿e jednostki certyfi-kuj¹ce bêd¹ mog³y wydawaæ zezwolenia na dokarmianie.

Rozporz¹dzenie unijne zezwala, poza u¿ywaniem cukru ekologicznego, na do-karmianie pszczó³ melas¹ z produkcji ekologicznej. Ten punkt Rozporz¹dzenia jestwart dalszej dyskusji i szczegó³owej analizy specjalistów dlatego, ¿e melasa zawieradu¿¹ ilo�æ sk³adników mineralnych i uwa¿a siê powszechnie i¿ jest bardziej szkodli-wa dla pszczó³ ni¿ miód spadziowy, który w ¿adnym wypadku nie mo¿e pozostawaæw plastrach podczas zimowania rodzin i sytuacja taka mo¿e prowadziæ do osypywa-nia siê rodzin pszczelich. A wiadomo, ¿e prawid³owe zazimowanie pasieki jest punk-tem wyj�ciowym do rozpoczêcia nowego sezonu pasiecznego.

Dokarmianie sztuczne pszczó³ mo¿liwe jest tylko w nastêpuj¹cych sytuacjach:1. kiedy rodziny maj¹ za ma³o zapasów2. aby unikn¹æ stresu g³odowego rodzin3. kiedy zapasy skrystalizowa³y4. kiedy istniej¹ obawy, ¿e przez miód mo¿e odbywaæ siê przenoszenie chorób5. dla harmonijnego rozwoju produkcyjnego rodzin.

Dokarmianie mo¿e mieæ miejsce wy³¹cznie pomiêdzy ostatnim zbiorem miodui na 15 dni przed rozpoczêciem nastêpnego okresu wyst¹pienia nektarowania ro�lin.

Syrop mo¿na podawaæ rodzinom w podkarmiaczkach ró¿nego typu. Mog¹ tobyæ podkarmiaczki ramkowe (boczne), górne (powa³kowe) lub inne. Poza syro-pem i miodem rodzinom mo¿na tak¿e podawaæ ciasto cukrowe, sk³adaj¹ce siê z mie-lonego cukru i wody. Ciasto cukrowe oraz miodowo � cukrowe winny byæ wytwa-rzane ze sk³adników wyprodukowanych metodami ekologicznymi.

W pasiece ekologicznej nie przewiduje siê dokarmiania pszczó³ py³kiem. Ten ele-ment unijnego Rozporz¹dzenia równie¿ wymaga dalszej dyskusji i przeanalizowania go.

V. Ochrona pszczó³ przed chorobami i szkodnikami

A. Zapobieganie chorobom pszczó³ powinno opieraæ siê g³ównie na:a) selekcji linii pszczó³ odpornych na chorobyb) stosowaniu zabiegów zwiêkszaj¹cych odporno�æc) pszczó³ na choroby

i zmniejszaj¹cych mo¿liwo�æd) infekcji takich jak:- regularna wymiana matek

8

- systematyczna kontrola rodzin w celu wychwycenia wszelkich anomalii zdro-wotnych

- kontrola czerwiu trutowego- okresowa wymiana plastrów- regularnie prowadzona dezynfekcja (ule, sprzêt pszczelarski, pasieczysko)- niszczenie ska¿onych materia³ów i �róde³ infekcji- zapewnienie rodzinom ci¹g³ych, wystarczaj¹cych zapasów miodu i py³ku

w ulach (tzw. �¿elazna rezerwa�)

B. W pasiece prowadzonej metodami ekologicznymi zabronione jest stosowa-nie antybiotyków w ramach profilaktyki chorób zaka�nych czerwiu

C. Dopuszcza siê natomiast:- profilaktyczne i lecznicze stosowanie �rodków leczniczych pochodzenia

zio³owego i preparatów homeopatycznych;- stosowanie kwasu mrówkowego, mlekowego, kwasu octowego i kwasu

szczawiowego oraz olejku mentolowego, tymolowego, eukaliptusowego lubkamforowego w przypadku pora¿enia pszczó³ przez Varroa destructor.

D. W wyj¹tkowych sytuacjach, przy bardzo wysokim pora¿eniu rodzinkonieczne bywa zastosowanie farmakologicznych (allopatycznych) le-ków weterynaryjnych.Nale¿y wówczas podaæ: rodzaj leku (³¹cznie z informacj¹ odno�nie substancji

czynnej w nim zawartej), szczegó³y dotycz¹ce rozpoznania choroby, metody ad-ministrowania, czas trwania leczenia i okres jego zakoñczenia i zadeklarowaæ od-powiedniej jednostce certyfikuj¹cej. Leczone rodziny powinny byæ izolowanew specjalnej pasiece, a wszystkie plastry wymienione na nowe, pochodz¹ce z pa-sieki ekologicznej. Dopiero po zakoñczeniu okresu przej�ciowego, miód produko-wany przez te rodziny bêdzie móg³ byæ uznany jako ekologiczny.

Nale¿y pamiêtaæ zawsze o tym, ¿e poza dzia³aniem leczniczym, preparaty che-miczne mog¹ niekiedy wykazywaæ niekorzystne dzia³anie na organizm pszczó³ i czer-wiu i negatywnie wp³ywaæ na prawid³owe funkcjonowanie rodziny pszczelej. Przynieumiejêtnym podawaniu preparatów, ich toksyczne oddzia³ywanie mo¿e prowa-dziæ do zamierania larw, skrócenia d³ugo�ci ¿ycia pszczó³ czy ok³êbiania matek.

E. Pszczelarz jest zobowi¹zany do prowadzenia wykazu �rodków stosowanychdo wytwarzania produktów ekologicznych oraz �rodków leczenia pszczó³,z podaniem �ród³a ich pochodzenia. Wykazy te nale¿y przechowywaæ przezokres 3 lat od dnia u¿ycia �rodków.

9

Najczê�ciej wystêpuj¹ce jednostki chorobowei ekologiczne metody walki z nimi:

WARROZASkuteczna walka z warroz¹ (wywo³ywan¹ przez Varroa destructor) jest pod-

staw¹ utrzymania rodzin pszczelich w dobrej kondycji w czasie trwania sezonupasiecznego i w czasie zimowania. Proponuje siê dwa zabiegi w ci¹gu roku:

I. Zabiegi dora�ne w lecie (koniec lipca, pocz¹tek sierpnia)- Zastosowanie olejków eterycznych (eukaliptusowego, mentolowego, kam-

forowego)W przypadku u¿ywania olejków eterycznych (mieszaniny olejków), mog¹ one

byæ naniesione na specjalne g¹bki lub kartoniki, które umiejscawia siê w czterechrogach ula. Inne ich umiejscowienie mo¿e prowadziæ do zaprzestania sk³adania jajprzez matkê. Podczas stosowania olejków konieczne jest zmniejszenie wielko�ciotworu wylotowego, gdy¿ intensywny zapach mieszanki olejków dominuje nadzapachem matki i takie rodziny mog¹ byæ rabowane. Nale¿y staraæ siê by dawko-wanie by³o zgodne z zaleceniami i wszystkie g¹bki by³y jednakowo nas¹czone,gdy¿ przedawkowanie olejków mo¿e doprowadziæ do opuszczenia ula przez psz-czo³y. Zabiegi przeprowadza siê trzykrotnie gdy¿ chodzi o to, aby dzia³anieolejków utrzymywa³o siê w ci¹gu okresu cyklu rozwojowego pszczó³, czyli 21dni. Podawanie leków powinno odbywaæ siê w odstêpach 7 dniowych. Trzecizabieg wypada po 14 dniach i jego zakoñczenie zbiega siê z koñcem pe³negocyklu rozwojowego pszczó³. Po zakoñczeniu leczenia, którego skuteczno�æ okre-�la siê na poziomie ok. 90%, u¿yte g¹bki nale¿y bezzw³ocznie zabraæ z uli.Zalety stosowania olejków:1. dopuszczalne do stosowania w pasiece ekologicznej2. wysoka skuteczno�æ niszczenia roztocza Varroa3. ³atwo�æ stosowania4. niska toksyczno�æ5. umiarkowane koszty

Wady:1. mo¿liwo�æ rabunków w pasiece (ze wzglêdu na os³abienie zapachu matki ist-

nieje konieczno�æ zabezpieczenia s³abych odk³adów, które nale¿y odstawiaæna bok. Z tego samego wzglêdu lepiej jest nie podawaæ olejków jednocze�niesilnym rodzinom i odk³adom)

2. niedopuszczalne jest stosowanie olejków w przypadku obecno�ci miodu w ulu,gdy¿ ich intensywny zapach przechodzi do miodu.

II. Zabiegi pó�ne (pa�dziernik, listopad)- Zastosowanie kwasu szczawiowego (bezwodnika)

Bardzo czêsto, w pa�dzierniku i listopadzie, wówczas gdy nie ma ju¿ w rodzi-

10

nach czerwiu, do walki z warroz¹ stosuje siê kwas szczawiowy. Do wykonywaniazabiegów potrzebna jest strzykawka, przy pomocy której kwas nakrapla siêbezpo�rednio w uliczki miêdzyplastrowe. Sporz¹dzanie roztworu leczniczegopolega na dok³adnym wymieszaniu kwasu szczawiowego z cukrem i wod¹ w od-powiedniej proporcji. Stosowana dawniej koncentracja poszczególnych sk³adni-ków w sporz¹dzanym roztworze wynosi³a 60 : 200 : 1000 (kwas: cukier: woda).Obecnie polecane s¹ nastêpuj¹ce stê¿enia sk³adników:

80 : 400 : 1000 lub 100 : 1000 : 1000.Roztwór 100 : 1000 : 1000 jest stosowany rzadziej ze wzglêdu na mo¿liwo�æ ra-bunków w pasiece powodowan¹ du¿¹ zawarto�ci¹ w nim cukru.

Przyjmuje siê stosowanie 5 ml roztworu na 1 obsiadan¹ przez pszczo³y ram-kê. Odnosi siê to do wszystkich podanych wy¿ej stê¿eñ. Wskazane jest podgrza-nie roztworu przed jego zastosowaniem do temperatury 30 � 35 0C. Podczasleczenia nale¿y pamiêtaæ o tym, a¿eby nie prowadziæ zabiegów, je¿eli tempera-tura otoczenia spadnie poni¿ej 100C oraz w czasie wystêpowania mg³y i wiatru.Jest to bardzo wa¿ny czynnik skuteczno�ci prowadzonego leczenia. We W³oszechleczenie pszczó³ kwasem szczawiowym stosuje ok. 60 � 70% pszczelarzy.Zalety stosowania kwasu szczawiowego:1. brak wystêpowania zwiêkszonej �miertelno�ci pszczó³2. wysoka skuteczno�æ zabiegów3. niskie koszty.

Wady:1. stosowanie kwasu szczawiowego jest niebezpieczne dla pszczelarza (zabiegi

nale¿y przeprowadzaæ w rêkawicach ochronnych i masce)2. leczenie jest do�æ pracoch³onne3. wymaga dok³adnego oszacowania liczebno�ci pszczó³ w rodzinie4. nie mo¿na przeprowadzaæ zabiegu w temperaturze powietrza poni¿ej 100C.

Z 1 kg kwasu szczawiowego, przy maksymalnej koncentracji mo¿na sporz¹-dziæ 10 l roztworu. Przyjmuj¹c �rednie zu¿ycie roztworu w ilo�ci 25 ml na 1 rodzi-nê, taka ilo�æ kwasu wystarcza na przeprowadzenie zabiegów w 400 rodzinach.

Leczenie kwasem szczawiowym prowadzi siê jeden raz. W przypadku du¿ego pora-¿enia rodzin warroz¹, je¿eli zaobserwuje siê, ¿e po wykonanych zabiegach osypuje siêjeszcze 300 � 400 roztoczy Varroa destructor, dopuszcza siê ponowienie zabiegu w mie-si¹cach wczesnowiosennych. Mo¿liwo�æ jego wykonania mo¿e ograniczaæ zbyt niskatemperatura zewnêtrzna w tym okresie, choæ skuteczno�æ zabiegu szacuje siê na 98%.

Corocznie bêd¹ przedstawiane wszelkie nowo�ci dotycz¹ce aktualnie zaleca-nych �rodków pomocnych przy zwalczaniu warrozy.

NOSEMOZAZwalczanie nosemozy, choroby pszczó³ doros³ych wywo³ywanej przez pier-

wotniaka Nosema apis jest równie¿ bardzo wa¿nym zabiegiem w celu utrzymaniawysokiej zdrowotno�ci i si³y rodzin w pasiece. W pasiece ekologicznej mo¿na

11

stosowaæ likwidacjê rodzin chorych z objawami biegunki, poniewa¿ stanowi¹one �ród³o zaka¿enia dla zdrowych rodzin i nie przedstawiaj¹ warto�ci pro-dukcyjnej. W przypadku decyzji o pozostawieniu takiej rodziny w pasiece, na-le¿y j¹ przesiedliæ do czystego, odka¿onego ula, wymieniæ plastry, starannieociepliæ i podkarmiæ. Stare plastry najlepiej spaliæ. Wszystkie plastry u¿ywa-ne w pasiece powinny byæ odka¿one. Odka¿anie zapobiegawcze powinno do-tyczyæ tak¿e plastrów zapasowych, szczególnie tych, których wiosn¹ u¿ywasiê do poszerzania gniazd. W odka¿aniu pos³ugujemy siê kwasem octowymlodowatym. Plastry (bez miodu i py³ku) umieszcza siê w szczelnej szafie, skrzynilub szczelnie zestawionych kondygnacjach ulowych. Ca³e korpusy z plastramimo¿na umieszczaæ piêtrowo w du¿ych foliowych workach. Nad plastrami umiesz-cza siê naczynie z paruj¹cym kwasem, przeznaczaj¹c na ka¿de 10 plastrów 150 -200 ml kwasu, w zale¿no�ci od wielko�ci ramek. Plastry pozostaj¹ w atmosferzepar kwasu octowego przez okres 7 dni. Temperatura pomieszczenia, w którym pro-wadzona jest dezynfekcja, powinna wynosiæ nie mniej ni¿ 17°C. Po przeprowa-dzeniu odka¿ania plastry wietrzy siê, aby zniknê³a przenikliwa woñ octu i dopierowtedy mog¹ byæ ponownie u¿yte w ulach. W razie trudno�ci mo¿na u¿yæ 80%kwasu lodowatego technicznego. Nale¿y jednak zwiêkszyæ ilo�æ u¿ytego kwasu.Przedmioty metalowe (np. d³uto pasieczne, skrobaczka, nó¿) odka¿a siê po ichmechanicznym oczyszczeniu przez opalenie lub przetarcie kwasem octowym lo-dowatym. Przy zastosowaniu kwasu octowego lodowatego, nale¿y zachowaæ du¿¹ostro¿no�æ, zw³aszcza chroniæ twarz i rêce, unikaæ tak¿e wdychania par kwasu.

W celu likwidacji spor pierwotniaka mo¿na plastry tak¿e podgrzewaæ (wtemp. 490C przez okres 24 godzin). Wiosn¹ szczególn¹ uwagê nale¿y zwróciæna poid³o, które powinno byæ zawsze czyste. Wa¿nym elementem w profilak-tyce zapobiegania nosemozie jest posiadanie w pasiece wy³¹cznie silnych ro-dzin, zapobieganie rabunkom i przestrzeganie podstawowych zasad higienyoraz intensywna wymiana plastrów w pasiece. Wa¿n¹ spraw¹ jest równie¿zdrowotno�æ matek pszczelich. Pamiêtaæ nale¿y, ¿e rozprzestrzenianiu nose-mozy w pasiece sprzyjaj¹ tak¿e zabiegi typu: ³¹czenie rodzin, czy osuszanieplastrów po miodobraniu.

GRZYBICA WAPIENNA CZERWIU (ASKOSFERIOZA)Wywo³ywana jest ona przez grzyb Ascosphaera apis, który wytwarza zarodniki.

Grzyb ten powszechnie wystêpuje w przyrodzie. Jego zarodniki mog¹ znajdowaæsiê w wodzie, py³ku i nektarze, co u³atwia w znacznym stopniu przenoszenie ich doula. Dodatkowo, do rozwoju choroby przyczyniaj¹ siê niesprzyjaj¹ce warunki at-mosferyczne (du¿a wilgotno�æ, och³odzenie). Objawy choroby s¹ ³atwo zauwa¿alne,szczególnie przy jej du¿ym nasileniu. W komórkach plastrów, na dennicy, na wylot-ku, na ziemi przed ulem mo¿na zaobserwowaæ du¿e ilo�ci zmumifikowanego czer-wiu (w pocz¹tkowym stadium bia³okredowe mumie, pó�niej szare i czarne). Mumi-fikacja zachodzi wskutek wysycenia cia³a larwy pszczelej solami mineralnymi znaj-

12

duj¹cymi siê w grzybni. Pora¿enie grzybic¹ prowadzi do os³abienia rodzin pszcze-lich i przy du¿ym nasileniu askosferiozy nie uzyskuje siê z rodzin miodu towarowe-go. W ekologicznej pasiece zabrania siê stosowaæ �rodki farmakologiczne,w zwi¹zku z tym leczenie mo¿na wspomagaæ najwy¿ej kwasami organicznymi(poniewa¿ grzyb namna¿a siê najlepiej w �rodowisku zasadowym, nale¿y zmieniæjego pH na kwa�ne), których u¿ycie dopuszcza Ustawa. Zabiegi, jakie stosuje siêdo leczenia rodzin to �cie�nianie i ocieplenie gniazda, eliminacja plastrów z po-ra¿onym czerwiem, ewentualne podkarmianie chorych rodzin ciep³ym syropem.Wskazane jest równie¿ przesiedlanie chorych rodzin do czystych, wydezynfe-kowanych uli. Profilaktyka grzybicy wapiennej czerwiu powinna obejmowaæutrzymywanie silnych rodzin w pasiece oraz poddawanie matek pszczelich z li-nii odpornych na grzybicê (tzn. o zwiêkszonym behawiorze higienicznym).

ZGNILEC Z£O�LIWY (ZGNILEC AMERYKAÑSKI)Jest to bakteryjna choroba czerwiu wywo³ywana przez Paenibacillus larvae, która

wytwarza przetrwalniki. Najwiêksze jej nasilenie przypada na drug¹ po³owê lata.G³ównym �ród³em zaka¿enia s¹ obumar³e larwy, miód, py³ek, mleczko pszczele za-nieczyszczone endosporami oraz plastry. Rozprzestrzenianie choroby na inne rodzi-ny w pasiece mo¿e odbywaæ siê poprzez rabunki, przez szkodniki ulowe, przesta-wianie plastrów z rodzin chorych do zdrowych. Podczas przegl¹dów nale¿y zwracaæuwagê na wygl¹d czerwiu (czerw niewygryziony, z ciemnymi plamkami, zapadniê-ty lub rozstrzelony mo¿e nasuwaæ podejrzenie zgnilca). Charakterystycznym obja-wem jest ci¹gliwo�æ gnij¹cej masy czerwiu, która daje siê wyci¹gaæ w cienkie nitki.Charakterystyczny jest równie¿ zapach przypominaj¹cy woñ kleju stolarskiego. Naj-wa¿niejsz¹ rolê w profilaktyce odgrywa �cis³e przestrzeganie higieny w pasiece.Najbardziej radykalnym zabiegiem walki ze zgnilcem jest spalanie ca³ych ro-dzin pszczelich, ³¹cznie z plastrami i ulami. Jest to posuniêcie drastyczne, alew pasiece ekologicznej chyba najbardziej trafne, szczególnie wtedy, je¿eli cho-roba wyst¹pi³a w pasiece po raz pierwszy. Je¿eli decydujemy siê na ratowanierodzin, najlepszym posuniêciem jest zabieg podwójnego przesiedlania. Najpierwchor¹ rodzinê umieszcza siê bez plastrów w transportówce na 24 godziny i pod-daje g³odówce � ma to na celu mo¿liwo�æ wypró¿nienia siê pszczó³ i wykie³ko-wania zarodników zgnilca. Nastêpnie umieszcza siê rodzinê w wydezynfekowa-nym ulu na wêzê i podkarmia ciep³ym syropem, z zachowaniem wszystkich wa-runków dla pasieki ekologicznej. Wa¿nym elementem zapobiegania wyst¹pie-nia zgnilca jest wymiana matek, ze szczególnym uwzglêdnieniem linii, z któ-rych pszczo³y wykazuj¹ zwiêkszony instynkt czyszczenia gniazda.

KI�LICA (ZGNILEC £AGODNY, ZGNILEC EUROPEJSKI)Tê chorobê wywo³uje bakteria Melisococcus pluton. Mo¿e wystêpowaæ w dwóch

postaciach: ³agodnej i z³o�liwej. Postaæ ³agodna mo¿e byæ wik³ana przez bakterieStreptococcus faecalis, a z³o�liwa � Bacillus alvei. Choroba pojawia siê w drugiejpo³owie wiosny, a jej wyst¹pienie w du¿ej mierze uwarunkowane jest warunkami

13

klimatycznymi (obni¿enie temperatury), brakiem po¿ytku, zbyt du¿ym, �le ocie-plonym gniazdem. Choruj¹ m³ode larwy, które trac¹ napiêcie oskórka, zamieraj¹,zamieniaj¹c siê w brunatn¹ masê a potem w strupek ³atwo odchodz¹cy od dna ko-mórki. W postaci ³agodnej martwy czerw wydziela zapach octu, w postaci z³o�li-wej (czerw zasklepiony) � gnij¹cego miêsa. W obydwu postaciach choroby wystê-puje czerw rozstrzelony. Leczenie ekologiczne postaci ³agodnej musi ograni-czyæ siê do �cie�nienia i ocieplenia gniazda i podania ciep³ego syropu cukro-wego, a tak¿e do wymiany matki pszczelej. Postaæ z³o�liwa ki�licy leczona jestidentycznie jak przy zgnilcu amerykañskim. Przestrzeganie zasad hodowlano� sanitarnych odnosi siê do utrzymywania w pasiece wy³¹cznie silnych rodzin,zbyt wczesnego poszerzania gniazd, odpowiedniej wielko�ci gniazda w stosunkudo si³y rodziny oraz wymiany matek.

CHOROBY WIRUSOWEPrzy zapobieganiu wystêpowania wszystkich chorób wirusowych pszczó³ naj-

wa¿niejszym elementem jest szeroko rozumiana profilaktyka, bezwzglêdne prze-strzeganie zasad sanitarno � higienicznych i utrzymywanie w pasiece ekolo-gicznej wy³¹cznie rodzin pszczelich o du¿ej sile oraz czêsta wymiana plastrów.Istotne jest, aby w pasiece nie wystêpowa³y inne choroby (szczególnie warro-za), bowiem poprzez os³abienie odporno�ci rodzin pszczelich inwazyjno�æ wi-rusów jest zwiêkszona. Do chwili obecnej brak jest skutecznych preparatów w le-czeniu chorób wirusowych.

SZKODNIKI PSZCZÓ£ I PRODUKTÓW PSZCZELICHStanowi¹ czasami do�æ uci¹¿liwy problem dla pszczelarza. Zaliczyæ do nich nale¿y

g³ównie szkodniki wosku, czyli mole barciami (barciak wiêkszy Galeria melonellai barciak mniejszy Achroia grisella). Doros³e samice sk³adaj¹ jaja w komórkach pla-strów, z których wylêgaj¹ siê ¿ar³oczne larwy, ¿ywi¹ce siê woskiem i resztkami orga-nicznymi. Chêtnie ¿eruj¹ na starych, ciemnych plastrach. Wyrz¹dzaj¹ bardzo du¿e szko-dy w magazynach pasiecznych, niszcz¹c czêsto plastry doszczêtnie. Ekologiczna wal-ka z barciakami polega g³ównie na brakowaniu starych, ciemnych plastrów, prze-trzymywanie plastrów w parach lodowatego kwasu octowego wg techniki opisa-nej przy walce z nosemoz¹ oraz na wymra¿aniu plastrów w temperaturze � 100C,gdzie ju¿ po 2 godzinach gin¹ wszystkie postaci rozwojowe barciaków.

Do szkodników pierzgi mo¿na zliczyæ owady wystêpuj¹ce w ulach takie jakskórnik s³oniniec, trojszyk ciemny i skorki. Na py³ku zmagazynowanym w pla-strach mog¹ tak¿e ¿erowaæ roztocze (roztoczek suszowy, rozkruszki). Na plastrachz py³kiem, przechowywanych w wilgotnych pomieszczeniach mog¹ rozwijaæ siêple�nie i grzyb Betsia alvei.

Istnieje pewne niebezpieczeñstwo pojawienia siê w pasiekach europejskichchrz¹szcza ulowego (Aethina tumida), wielko�ci 1/3 doros³ej pszczo³y, który mimoswego tropikalnego pochodzenia zaatakowa³ ju¿ pasieki w USA i przystosowa³siê do pszczó³ ras europejskich. Samica sk³ada jaja na plastrach, z których wylêga-

14

j¹ siê larwy, które to ¿ywi¹ siê jajami, czerwiem, py³kiem, miodem i woskiem,czyni¹c ogromne spustoszenie w rodzinach pszczelich, doprowadzaj¹c do ich osy-pania. Przestrzeganie zasad higieny w ulu i w pasiece, trzymanie silnych ro-dzin pozwala obni¿yæ nasilenie inwazji do minimum.

Walka ze szkodnikami powinna i�æ przede wszystkim w kierunku utrzymywa-nia w ulach i magazynach na plastry idealnej czysto�ci i w³a�ciwej wilgotno�cioraz walki mechanicznej ze szkodnikami.

VI. Charakterystyka dopuszczalnych materia³ów i �rodkówu¿ywanych w pszczelarstwie ekologicznym

1. Ule musz¹ byæ wykonane z naturalnych materia³ów takich jak drewno lubs³oma (z wyj¹tkiem okuæ, pokryæ dachowych, osiatkowanych dennic i pod-karmiaczek), które nie nios¹ ze sob¹ ryzyka ska¿enia �rodowiska naturalnegooraz produktów pszczelich. Niewskazane jest wykorzystywanie w pasiekachekologicznych uli wykonanych ze styropianu lub pianki poliuretanowej.

2. Do budowy uli i zabezpieczania ich �cian zewnêtrznych nale¿y stosowaæmo¿liwie wolne od szkodliwych substancji kleje i pow³oki malarskie (natu-ralne farby z oleju lnianego lub na bazie ¿ywicy drzewnej, nietoksyczne far-by wodne) oraz substancje naturalne i nietoksyczne lakiery przetworzone.

3. Zabronione jest u¿ywanie do malowania uli farb syntetycznych lub zawiera-j¹cych biocydy.

Zastrze¿enia podane w punktach 2 i 3 obowi¹zuj¹ np. w Niemczech.

4. Do zabezpieczania uli od wewn¹trz mog¹ byæ u¿ywane wy³¹cznie produktynaturalnego pochodzenia takie jak: propolis, wosk i oleje ro�linne oraz olejkieteryczne wymienione jako �rodki do zwalczania warrozy. Zabrania siê sto-sowania tworzyw sztucznych lub lakierów.

5. Do zabezpieczenia przed szkodnikami uli, ramek, plastrów, stosuje siê �rodkizawieraj¹ce wy³¹cznie substancje biologicznie czynne, mikroorganizmy i ¿yweorganizmy.

6. Do czyszczenia i dezynfekcji pomieszczeñ, pasieczyska, uli i sprzêtu u¿ywa-nych w produkcji pszczelarskiej dopuszcza siê stosowanie �rodków do czysz-czenia i dezynfekcji pomieszczeñ wymienionych w czê�ci E, za³¹cznik II.

�rodki do czyszczenia i dezynfekcji pomieszczeñ inwentarskich,które mog¹ byæ stosowane w pszczelarstwie ekologicznym:

- myd³o potasowe i sodowe- mleko wapienne,- wapno,- wapno nie gaszone,

15

- podchloryn sodu- soda kaustyczna,- pota¿,- woda utleniona,- naturalne olejki ro�linne,- kwasy: cytrynowy, nadoctowy, mrówkowy, mlekowy, szczawiowy i octowy,- alkohol etylowy,- formaldehyd,- siarka.

7. Dozwolone jest stosowanie metod fizycznych, takich jak wykorzystanie go-r¹cej wody, pary wodnej lub bezpo�rednie dzia³anie ognia.

8. Pszczelarz obowi¹zany jest posiadaæ odpowiednio wyposa¿one pomieszcze-nia dla potrzeb ekologicznej produkcji pszczelarskiej:• wymaga siê, aby wysoko�æ pracowni pszczelarskiej wynosi³a minimum

2,70 m, powierzchnia oszklona stanowi³a 1/8 powierzchni pod³ogi;• pod³oga pracowni oraz �ciany do wysoko�ci 2 m powinny byæ wy³o¿one

p³ytkami ³atwo zmywalnymi;• pracownia musi byæ wyposa¿ona w instalacjê z ciep³¹ i zimn¹ bie¿¹c¹ wod¹;• w oddzielnej czê�ci pracowni powinny znajdowaæ siê sanitariaty, ³azien-

ki, przebieralnie;• wirówki do miodu, odstojniki, cedzid³a i inne urz¹dzenia maj¹ce kontakt

z miodem musz¹ byæ wykonane ze stali nierdzewnej.

VII. Podstawowe zasady prowadzenia ekologicznej gospodarkipasiecznej

1. Pasieki tworzy siê z rodzin pszczelich, które przez okres co najmniej 1 rokuby³y utrzymywane w pasiekach na terenach spe³niaj¹cych wymogi ekologiczne(patrz lokalizacja pasiek).

2. Przy powiêkszaniu lub odbudowie pasiek dopuszcza siê wykorzystanie roczniedo 10% liczby matek pszczelich, rodzin i rojów nie pochodz¹cych z pasiekekologicznych, pod warunkiem, ¿e zostan¹ one umieszczone w ulach z plastra-mi pochodz¹cymi z pasiek prowadzonych metodami ekologicznymi.

3. Zabrania siê u�miercania pszczó³ na plastrach jako metody zwi¹zanej z pozy-skiwaniem produktów pszczelich.

4. Zabrania siê podcinania skrzyde³ u matek pszczelich.5. Dopuszczalne jest u�miercenie starej matki pszczelej w przypadku jej wy-

miany na m³od¹.6. Niszczenie czerwiu trutowego jest dozwolone wy³¹cznie w celu obni¿enia

pora¿enia rodziny pszczelej przez Varroa destructor.7. Zabronione jest u¿ywanie syntetycznych repelentów podczas pobierania mio-

16

du, dozwolone s¹ jedynie naturalne �rodki odstraszaj¹ce.8. Niedopuszczalne jest wirowanie miodu z plastrów, na których znajduje siê czerw.9. Wszelkie zmiany odno�nie usytuowania pasieki nale¿y zg³aszaæ jednostce

certyfikuj¹cej.10. Szczególn¹ uwagê nale¿y zwracaæ na w³a�ciwe pozyskiwanie miodu, prze-

twórstwo i magazynowanie wszystkich produktów pszczelich. Wszelkie dane,zwi¹zane z obowi¹zuj¹cymi wymogami, powinny byæ notowane.

11. Adnotacje odno�nie przemieszczeñ korpusów, nadstawek, maj¹ce zwi¹zekz pozyskiwaniem miodu powinny byæ wprowadzane do rejestru pasieki.

Prace w pasiece w trakcie trwania sezonu pasiecznegoWszelkie zabiegi wykonywane przez pszczelarza w pasiece ekologicznej s¹

prowadzone w czasie sezonu tak samo jak w pasiece konwencjonalnej, z tym, ¿etutaj obowi¹zuj¹ wszelkie w/w obostrzenia.

a) Pierwszy przegl¹d wiosennyW czasie pierwszego wiosennego przegl¹du nale¿y zwróciæ uwagê na:

• osyp zimowy pszczó³ (niewielki osyp �wiadczy o dobrym zimowaniu pszczó³,du¿y, zawilgocony osyp o niew³a�ciwej zimowli), zaperzeniu gniazda i pszczó³(warto zrobiæ badania osypu dla okre�lenia liczby znajduj¹cych siê w nim roz-toczy Varroa oraz pora¿enia osobników pszczelich sporami Nosem apis);

• zapasy py³ku i miodu w ulu (nale¿y zwróciæ uwagê aby rodzina posiada³a conajmniej dwa plastry ze zgromadzon¹ pierzg¹ oraz 3 � 5 kg zapasów. W przy-padku braków uzupe³niæ zapasy, najlepiej przez podanie ciasta, b¹d� dodaæ pla-stry z pierzg¹, przechowywane w magazynie);

• ewentualne objawy chorobowe (s³abniêcie rodzin, plastry, beleczki ramek, we-wnêtrzne i zewnêtrzne �ciany ula zabrudzone ka³em �wiadcz¹ o wystêpowaniunosemozy w rodzinie, postêpowaæ jak podano w rozdziale o leczeniu chorób).

b) Poszerzanie rodzin• wstawianie plastrów gniazdowych (pocz¹tkowo dodawanie wy³¹cznie odbudowa-

nych ekologicznych plastrów, plastry powinny byæ nieuszkodzone, niezbyt ciemne);• wstawianie ramek z wêz¹ (zazwyczaj pod koniec kwietnia, w celu poszerzania

gniazda i zapewnienia rodzinie plastrów wysoce higienicznych, wêza powinnapochodziæ z produkcji ekologicznej);

• dostawianie plastrów nadstawkowych lub korpusów (w przypadku wystêpo-wania obfitszych po¿ytków, w celu oddzielenia miodni od rodni, aby miód zna-laz³ siê w plastrach bez czerwiu).

c) Zapobieganie rójceWa¿nym elementem przeciwdzia³aj¹cym rojeniu siê pszczó³ jest utrzymywa-

nie w pasiece matek pszczelich z linii nierojliwych, a tak¿e matek m³odych (czê-sta ich wymiana). Do�æ popularn¹ metod¹ jest te¿ wyrównywanie si³y rodzin, co

17

jest pozytywne o tyle, ¿e w pasiece znajduj¹ siê rodziny o jednakowej sile, nato-miast ujemn¹ stron¹ tej metody jest niebezpieczeñstwo roznoszenia chorób do zdro-wych rodzin poprzez rotacjê plastrów z czerwiem.

d) Powiêkszanie pasiekiPowiêkszanie pasieki to nie tylko wzrost liczby rodzin w pasiece ale tak¿e je-

den ze sposobów zapobiegania wyst¹pienia nastroju rojowego. Mo¿na tego doko-nywaæ przez:• tworzenie odk³adów ze star¹ matk¹ (rodzinie macierzystej poddaje siê m³od¹

matkê lub matecznik);• tworzenie odk³adów z now¹ matk¹ (matka stara pozostaje w rodzinie macie-

rzystej);• tworzenie odk³adów z poddaniem mateczników (prawie 100% prawdopodo-

bieñstwo przyjêcia matki wygryzionej z matecznika);Wszystkie te metody maj¹ na celu wprowadzenie nowych matek do pasieki.

Najkorzystniejsze by³oby poddawanie matek czy mateczników wyprodukowanychwe w³asnej pasiece ekologicznej. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e rocznie tylko 10% matekmo¿e pochodziæ z pasiek prowadzonych metodami konwencjonalnymi.• tworzenie zsypañców (pakietów) z matk¹ � ta metoda w ekologicznej gospo-

darce ma du¿e znaczenie ze wzglêdu na okresowy brak czerwiu w tych rodzi-nach, co ogranicza rozprzestrzenianie chorób. W przypadku walki z warroz¹zabiegi wykonane na zsypañcach wykazuj¹ wy¿sz¹ skuteczno�æ;

• zabiegi przeciwdzia³aj¹ce warrozie (w tym okresie dozwolone jest wy³¹czniewycinanie b¹d� niszczenie czerwiu trutowego. W tym celu wskazane jest wcze-�niejsze wstawianie rodzinom do rodni ramek z trutow¹ wêz¹ ekologiczn¹).

e) Produkcja miodu• wybór optymalnych �róde³ zbierania nektaru przez pszczo³y (mo¿liwo�æ pro-

wadzenia gospodarki wêdrownej, która w pszczelarstwie ekologicznym jestznacznie trudniejsza);

• zastosowanie kraty odgrodowej b¹d� izolowanie matki pszczelej (ograniczenieczerwienia matki, zwiêkszenie zbiorów miodu, pewno�æ nie wirowania mioduz plastrów z czerwiem);

• dodawanie plastrów (dodawanie nadstawek i korpusów z plastrami na miód bezkonieczno�ci ingerencji w gniazdo pszczele);

• odbiór plastrów z miodem (unikanie nadmiernego stosowania dymu, nie stoso-wanie chemicznych repelentów i nie zabieranie plastrów z czerwiem);

• transport plastrów do pracowni ;• przygotowanie plastrów z miodem do wirowania (doprowadzenie do optymal-

nej temperatury, odwilgotnienie);• wirowanie plastrów;• konfekcjonowanie miodu (odstojniki, s³oiki) � u¿ywanie naczyñ ze stali nie-

rdzewnej, plastiku lub szk³a dopuszczonych do kontaktu z ¿ywno�ci¹.

18

f) Przygotowanie pszczó³ do zimowania• kontrola zapasów (utrzymywanie w ulu tzw. �¿elaznej rezerwy w celu zapewnie-

nia prawid³owego funkcjonowania rodziny i prawid³owego czerwienia matki);• kontrola jako�ci matki (obecno�æ m³odego czerwiu, ilo�æ czerwiu w rodzinie,

jego jako�æ � zwrócenie uwagi, czy czerw jest zwarty czy rozstrzelony);• zapobieganie rabunkom (szybkie przegl¹dy, odpowiednia pora dokarmiania pszczó³);• zwalczanie warrozy w przypadku braku czerwiu (metody opisane w czê�ci do-

tycz¹cej leczenia chorób);• dokarmianie zimowe (syrop sporz¹dzony z cukru ekologicznego, wczesny ter-

min zakoñczenia dokarmiania, aby pszczo³y, które bêd¹ zimowa³y nie bra³yudzia³u przy jego przeróbce, odpowiednie dawki cukru w przeliczeniu na ka¿-d¹ rodzinê w stosunku do jej si³y);

• zapewnienie odpowiedniej si³y rodzin (zwi¹zane z zabiegami podanymi wy¿ej).

g) Zimowanie rodzin pszczelich• ochrona pasieki przed silnymi wiatrami (ustawianie uli w miejscach os³oniê-

tych drzewami, krzewami);• zabezpieczenie rodzin przed nadmiern¹ wilgoci¹ (zapewnienie rodzinom od-

powiedniej wentylacji � stosowanie tzw. �poduszek powietrznych�, osiatkowa-nych dennic, pozostawianie optymalnej wielko�ci otworów wylotowych).

VIII. Przetwórstwo, znakowanie i przechowywanie produktówpasiecznych

1. W przetwórstwie produktów pszczelarstwa ekologicznego nie stosuje siê sub-stancji dodatkowych oraz innych sk³adników wspomagaj¹cych.

2. Przetwórstwo produktów ekologicznych mo¿e byæ prowadzone tylko w prze-twórniach przeznaczonych wy³¹cznie do tego celu.

3. Dopuszcza siê prowadzenie okresowego przetwórstwa w przetwórniach spo-¿ywczych nie przeznaczonych do tego celu pod warunkiem, ¿e linia produk-cyjna zosta³a okresowo przeznaczona do przetwarzania produktów pszcze-larstwa ekologicznego i jest zapewnione oddzielenie tych produktów od in-nych produktów i surowców wyprodukowanych przez pszczo³y.

4. Oznakowanie produktu pszczelarstwa ekologicznego (miodu, py³ku, mleczkapszczelego, propolisu) polega na umieszczeniu na etykiecie lub opakowa-niu tego produktu napisu �produkt pszczelarstwa ekologicznego� oraz na-zwy producenta, numeru certyfikacji zgodno�ci, nazwy upowa¿nionej jed-nostki certyfikuj¹cej i jej numeru identyfikacyjnego, a tak¿e numer odpo-wiedniej normy europejskiej.

5. Oznakowane produkty pszczelarstwa ekologicznego przeznaczone do obrotu lubdalszego przetwórstwa nale¿y przechowywaæ oddzielnie od innych produktówpasiecznych. Nale¿y zwracaæ uwagê na elementy krytyczne dla jako�ci miodu:

19

- dopuszczaln¹ zawarto�æ wody w miodzie (najkorzystniejsza poni¿ej 18%)- temperaturê podgrzewania i dekrystalizacji (30 � 380C), przechowywanie (140C).

IX. Certyfikacja

Producent zamierzaj¹cy prowadziæ ekologiczne gospodarstwo rolne wystêpuje doupowa¿nionej jednostki certyfikuj¹cej z pisemnym zg³oszeniem, do którego do³¹cza:• o�wiadczenie, ¿e produkcja w pasiece bêdzie prowadzona metodami ekologicznymi,• informacjê o rodzaju i ilo�ci produktów, które maj¹ byæ produkowane meto-

dami ekologicznymi,• opis pasieki z zaznaczeniem po³o¿enia gruntów, obiektów i urz¹dzeñ produk-

cyjnych,• opis dzia³añ niezbêdnych do wykonania w okresie przestawiania pasieki na

produkcjê prowadzon¹ metodami ekologicznymi.Certyfikaty zgodno�ci s¹ wydawane tylko przez upowa¿nione jednostki certyfikuj¹ce.• upowa¿niona jednostka certyfikuj¹ca przed przeprowadzeniem kontroli obo-

wi¹zana jest poinformowaæ producenta o programie kontroli,• z przeprowadzonej kontroli sporz¹dza siê protokó³, który podpisuje produ-

cent lub osoba przez niego upowa¿niona oraz osoby kontroluj¹ce,• pozytywne wyniki kontroli zawarte w protokóle stanowi¹ podstawê do wyda-

nia przez upowa¿nion¹ jednostkê certyfikuj¹c¹ PNG certyfikatu zgodno�ci.W celu uzyskania certyfikatu zgodno�ci zainteresowany producent wystêpuje doupowa¿nionej jednostki certyfikuj¹cej z pisemnym wnioskiem zawieraj¹cym:• informacjê o zakresie i rodzaju prowadzonej dzia³alno�ci dotycz¹cej produk-

tów pszczelarstwa ekologicznego,• zgodê na przeprowadzanie przez jednostkê certyfikuj¹c¹ odp³atnej kontroli

wed³ug planu kontroli,• certyfikat zgodno�ci jest wydawany na okres 12 miesiêcy,• producent posiadaj¹cy certyfikat zgodno�ci i zamierzaj¹cy kontynuowaæ dzia³al-

no�æ w zakresie objêtym tym certyfikatem wystêpuje z wnioskiem, nie pó�niejni¿ na 3 miesi¹ce przed up³ywem terminu wa¿no�ci posiadanego certyfikatu,

• upowa¿niona jednostka certyfikuj¹ca prowadzi rejestr producentów, którymudzieli³a certyfikatów zgodno�ci, zawieraj¹cy ich nazwiska lub nazwy orazadresy zamieszkania lub siedzib; rejestr jest jawny.

Wykaz upowa¿nionych jednostek certyfikuj¹cych w Polsce jest podany na koñcuopracowania w formie za³¹cznika.

X. Normy jako�ciowe na miód obowi¹zuj¹ce w polscei w unii europejskiej

Dyrektywa Rady UE 74/409/ EEC dotycz¹ca miodu by³a nieprecyzyjna, a za-lecane w niej mierniki nie pozwala³y na dok³adne okre�lenie jako�ci miodu prze-

20

znaczonego do bezpo�redniej konsumpcji. Przewidywa³a ona za ma³o dok³adnemetody analizy chemicznej. Dyrektywa tylko w pewnym zakresie mia³a charakterobowi¹zuj¹cy na terenie wszystkich krajów UE. Francja i W³ochy wyda³y swojedekrety wykonawcze dotycz¹ce miodu. Kraje te podnosi³y zastrze¿enia wynikaj¹-ce z faktu, ¿e w dyrektywie UE brak jest kryteriów oceny w³a�ciwo�ci fizykoche-micznych i organoleptycznych miodów odmianowych.

W roku 2001 ukaza³a siê nowa dyrektywa 2001/110/EC. Do jej wprowadzeniaw ¿ycie zobowi¹zane s¹ pañstwa cz³onkowskie do 1 sierpnia 2003 roku. Dokona-no w niej pewnych zmian, g³ównie co do wska�ników dotycz¹cych jako�ci miodu,ale wiele jej punktów powinno byæ jeszcze poddane szczegó³owej analizie i dys-kusji. Poniewa¿ norma na miód jest jedna, dotyczy ona tak¿e miodu produkowane-go w pasiekach ekologicznych. Dyrektywa UE w kwestii poziomu dopuszczalnychpozosta³o�ci leków, �rodków ochrony ro�lin czy metali ciê¿kich jest regulowanaw zakresie czysto�ci miodu sformu³owaniem ustalaj¹cym, ¿e miód �w ¿adnymwypadku nie mo¿e zawieraæ jakichkolwiek substancji w ilo�ciach zagra¿aj¹cychzdrowiu ludzi.� Poszczególne etapy produkcji miodu w pasiece ekologicznej po-woduj¹, ¿e sprawa pozosta³o�ci w miodzie jest tu potraktowana bardziej restryk-cyjnie ni¿ okre�la to Dyrektywa. Równie¿ Polska Norma na miód bêdzie musia³abyæ dostosowana do norm unijnych, z czym zapewne nie bêdzie wiêkszego pro-blemu. Kolejnym punktem w Dyrektywie, który wymaga³by ponownego przedys-kutowania jest wyra¿enie zgody na wysoki, dopuszczalny poziom HMF (do 80mg/kg) dla miodów importowanych, pochodz¹cych z krajów �trzeciego �wiata�.Jest to swoistego rodzaju pomoc ekonomiczna dla tych krajów, ale jak w tym przy-padku ma siê w stosunku do tego idea pszczelarstwa ekologicznego?

Polskie i unijne wska�niki odno�nie jako�ci miodu

Parametry Wg PN-88/A77626 Wg Dyrektywy UE2001/110/EC

Dopuszczalna zawartość wody

Zawartość glukozy i fruktozy w miodachnektarowych

Zawartość glukozy i fruktozy w miodachnektarowo-spadziowych

Zawartość sacharozy w miodach spadziowychi nektarowo-spadziowych

Liczba diastazowa

Zawartość HMF (5- hydroksymetylofurfuralu)

Kwasowość ogólna

nie > niż 20%

nie < niż 67%

nie < niż 65%

nie > niż 7%

nie < niż 8,3

nie > niż 30 mg/kg

nie < niż 10i nie > niż 50 mval/kg

nie > niż 20%

nie < niż 60%

nie < niż 45%

nie > niż 5%

nie < niż 8

nie > niż 40 mg/kg

nie > niż 50 mval/kg

21

Polskie i unijne wymogi ogólne dotycz¹ce miodu

Obszarunormowania

Wg PN-88/A77626 Wg Dyrektywy 2001/110 EC

„przedmiotem normy jest miódpszczeli wytwarzany przez pszczo-ły z nektaru roślin, spadzi lub nek-taru roślin i spadzi, przeznaczonydo obrotu krajowego i na eksport”

Definicjamiodu

„miód to środek żywnościowy, któryjest wytwarzany przez pszczoły z nek-taru kwiatów lub wydzieliny z ży-wych części roślin, który pszczołyzbierają, przetwarzają: łączą z własny-mi, specyficznymi substancjami orazgromadzą i pozostawiają w celu doj-rzewania w plastrach. Ten środekżywnościowy może być płynny, lep-ki lub skrystalizowany.”

Stosowanieterminu „miód”

Wyróżnia się trzy typy miodu: miódnektarowy, spadziowy oraz nektaro-wo-spadziowy. Miód nektarowymoże być w następujących odmia-nach: rzepakowy, akacjowy, lipowy,gryczany, wrzosowy i wielokwiatowy.Miód spadziowy może być: ze spa-dzi liściastej oraz ze spadzi iglastej

Nie zabrania się tak wyraziścieużywania słowa miód w stosunkudo produktów miodopodobnych

Termin "miód" może być używanytylko do nazywania produktu określo-nego definicją, a takie terminy jak miódsztuczny mogą pozostać w kraju wcho-dzącym do Unii tylko w ciągu 5-let-niego okresu przejściowego. Podobnieinne nazwy z użyciem słowa "miód"do nazwy produktu innego niż miódnie mogą być stosowane. Żaden pro-dukt dodany do miodu nie może byćoferowany do sprzedaży jako miód

Podział mioduna typyi odmiany

Miód określany u nas jako nekta-rowy nazywany jest miodem kwia-towym z jego odmianami orazmiód spadziowy

Czystość miodu Miód dyskwalifikuje obecność:sztucznego inwertu, nadmiernejilości HMF, dekstryn (z wyjątkiemmiodu spadziowego) melasy, skro-bi, sztucznych barwników, roz-kruszków, obcego zapachu i sma-ku oraz fermentacji

Miód musi być wolny od materii or-ganicznych i nieorganicznych, obcychdla jego smaku (pleśń, owady i czę-ści ich ciała, czerw, ziarna piasku, itp.)a także nie może mieć obcego sma-ku, zapachu, oznak fermentacji lubbyć podgrzewany w takim stopniu, żejego enzymy ulegają rozkładowi, niemoże mieć kwasowości zmienionejw sposób sztuczny. W żadnym wy-padku nie może zawierać jakichkol-wiek substancji w ilościach zagraża-jących zdrowiu ludzi

22

XI. Ekonomiczne aspekty prowadzenia pasieki ekologicznej

Jednym z najwa¿niejszych czynników prowadzenia produkcji w pasiece eko-logicznej jest niew¹tpliwie jej op³acalno�æ. Ze wzglêdu na specyfikê tej dzia³alno-�ci, koszty zapewne bêd¹ znacznie ró¿niæ siê w porównaniu do kosztów w pasiecekonwencjonalnej. Przede wszystkim na pocz¹tku nale¿y zaznaczyæ, ¿e produkcjaekologiczna jest dro¿sza, a decyduj¹ o tym wy¿sze koszty zmienne (g³ównie kosz-ty cukru ekologicznego i wêzy ekologicznej). Jest wielce prawdopodobne, ¿e w mia-rê rozwoju pszczelarstwa ekologicznego koszty te bêd¹ sukcesywnie spadaæ. Przykalkulacji op³acalno�ci produkcji nale¿y wzi¹æ pod uwagê tak¿e koszty kontrolii certyfikacji w pasiece ekologicznej. Wielko�æ dotacji wspólnotowej decydujeo cenie towaru i op³acalno�ci produkcji ekologicznej, gdy¿ wydajno�æ w tej pro-dukcji mo¿e byæ ni¿sza.

W zakresie ekonomiki pszczelarstwa w krajach UE funkcjonuje Rozporz¹-dzenie EC No 1221/97 z 25 czerwca 1997 roku z pó�niejszymi zmianami, sank-cjonuj¹ce g³ówne za³o¿enia co do zastosowania �rodków (sposobów) udoskonala-nia produkcji i sprzeda¿y miodu. Rozporz¹dzenie mówi, ¿e poniewa¿ pszczelar-stwo jest jednym z sektorów rolnictwa, g³ównymi jego zadaniami s¹: aktywno�æekonomiczna, wp³yw na rozwój obszarów wiejskich, produkcja miodu i innychproduktów pszczelich oraz utrzymywanie równowagi ekologicznej. W zwi¹zkum.in. ze zró¿nicowanymi warunkami produkcji, ró¿nymi po¿ytkami, na rynkachmiodu Unii Europejskiej nie ma obecnie równowagi miêdzy poda¿¹ i popytem.Niezbêdne jest tak¿e podjêcie przez poszczególne pañstwa Unii wspólnej akcji,maj¹cej na celu zwalczanie warrozy u pszczó³ i chorób z ni¹ zwi¹zanych. UE okre�lapoziom maksymalnej dotacji dla producenta, której nie mo¿na przekroczyæ. O wy-soko�ci dop³at na tym poziomie lub poni¿ej tego poziomu decyduje w³a�ciwy mi-nister w ka¿dym kraju. Np. we W³oszech takie dop³aty pozostaj¹ w gestii admini-stracji poszczególnych regionów.

Artyku³ 3 w/w Rozporz¹dzenia zawiera stwierdzenie, ¿e Unia powinna pono-siæ czê�æ finansowania programów krajowych w wysoko�ci 50% kosztów wno-szonych przez pañstwa cz³onkowskie na dzia³alno�æ, któr¹ okre�la artyku³ 1 (m.in.pomoc techniczna dla cz³onków zwi¹zków pszczelarskich, poprawa warunkówpozyskiwania miodu, sposoby utrzymywania laboratoriów przeprowadzaj¹cychbadanie fizyko � chemicznych w³a�ciwo�ci miodu). Rozporz¹dzenie EC No 2767/98 z 21 grudnia 1998 roku stanowi pewne zmiany odno�nie dofinansowania psz-czelarstwa i okre�la, ¿e limity finansowe mog¹ byæ zwiêkszane lub zmniejszaneo maksimum 10%, po warunkiem, ¿e nie przekroczy to wymienionych wcze�niej50%. Rozporz¹dzenie EC No 1387/2003 z 1 sierpnia 2003 roku zawiera stwier-dzenie, i¿ nak³ady finansowe Unii na roczne pszczelarskie programy krajowe opie-raj¹ siê na ogólnej liczbie uli w ka¿dym kraju, któr¹ podaje aneks do Rozporz¹-dzenia EC No 2300/97 z 20 listopada 1997 roku.

23

Na koszty produkcji w pasiece sk³adaj¹ siê koszty sta³e i koszty zmienne.Na poziomie pasieki pszczelarza interesuj¹ najbardziej koszty sta³e. Je¿eli pa-

trzy siê za� na gospodarstwo pasieczne jako na przedsiêbiorstwo - najwa¿niejszyjest dochód netto. Zale¿ny jest on od metod prowadzenia produkcji.

Koszty sta³e (tzw. koszty ogólne) to:- amortyzacja (budynki, urz¹dzenia, sprzêt pszczelarski)- op³aty sta³e- odsetki:1) oprocentowanie od gruntu (1-2% powy¿ej stopy inflacji);2) odsetki od zainwestowanego kapita³u (koszt zainwestowania powinien mie-

�ciæ siê po³owie wide³ek miêdzy oprocentowaniem lokat a oprocentowaniemkredytów);

3) odsetki od zaci¹gniêtych kredytów bankowych.

Koszty zmienne w pszczelarstwie obejmuj¹:- cukier do podkarmiania pszczó³- wêzê- matki pszczele- leki- transport uli- dojazdy do pasieki i inne.

Ogólnie dochód jest ró¿nic¹ miêdzy sum¹ uzyskanych pieniêdzy ze sprzedanejprodukcji a sum¹ ró¿nej kategorii kosztów. Ró¿nica miêdzy warto�ci¹ produkcjia kosztami zmiennymi stanowi dochód bezpo�redni. Ró¿nica miêdzy dochodembezpo�rednim a kosztami sta³ym, bez amortyzacji jest dochodem brutto z pasieki.Dochód netto za� to ró¿nica miêdzy dochodem brutto a amortyzacj¹. Ma on najbar-dziej wymierny charakter, informuje on bowiem o sumie pieniêdzy pozostaj¹cychpszczelarzowi z tytu³u posiadanej pasieki i pracy w niej. Praca jest trudna do okre-�lenia. W zwi¹zku z tym kategoria dochodu netto nie uwzglêdnia poniesionej pracy.Jest to zgodne z obecnie lansowanymi zasadami naliczania nadwy¿ki bezpo�redniej.Amortyzacja naliczana jest w wysoko�ci 10% od warto�ci odtworzeniowej ca³egosprzêtu w pasiece o warto�ci wy¿szej od 5 kg miodu. Przez warto�æ odtworzeniow¹nale¿y rozumieæ warto�æ sprzêtu u¿ywanego w pasiece wed³ug cen obowi¹zuj¹cych.Jednostkowe koszty produkcji s¹ wynikiem podzielenia sumy poniesionych kosz-tów przez produkcjê wyra¿on¹ w jednostkach miodowych. Jednostki miodowe stwa-rzaj¹ mo¿liwo�æ wyra¿ania produkcji pasiecznej w jednostkach naturalnych.

Generalnie przyjmuje siê, ¿e miód ekologiczny jest dro¿szy od miodu konwen-cjonalnego �rednio o 20 � 25%. Niepokoj¹ce jest to, ¿e w UE w przypadku brakuzbytu na produkty ekologiczne, ok. po³owa tych produktów jest sprzedawana jakoprodukty rolnictwa konwencjonalnego (a co za tym idzie prowadzi do du¿ych stratproducenta).

24

Ogó³em produkcja ekologiczna w Europie stanowi 1,2 � 1,5% ogó³u produkcjirolnej, a warto�æ tej¿e produkcji na �wiecie szacuje siê na ok. 25 mld Euro. Szkodatylko, ¿e pszczelarstwo jest wszêdzie traktowane jako niedoceniana dziedzina i na-le¿y jedynie mieæ nadziejê, ¿e w zjednoczonej Europie szerzej spojrzy siê na tozagadnienie.

Miód jest produktem chêtnie nabywanym przez konsumenta. Powoli, ale sys-tematycznie, wzrasta w kraju jego spo¿ycie. Ju¿ w tej chwili jest on oceniany jakojeden z niewielu produktów tzw. �zdrowej ¿ywno�ci�, a posiadaj¹cy oprócz walo-rów spo¿ywczych - tak¿e walory zdrowotne. Py³ek posiada bogaty zestaw wita-min i aminokwasów, propolis, czyli kit pszczeli � w³a�ciwo�ci bakteriobójcze. Praw-dopodobnie produkty pszczele wytwarzane metodami ekologicznymi bêd¹ mia³yjeszcze wiêcej zwolenników, gdy¿ konsument chce byæ coraz bardziej zwi¹zanyze �rodowiskiem naturalnym i je�æ produkty nie maj¹ce nic wspólnego z chemi¹.Dodatkowym atutem pasieki ekologicznej mo¿e byæ jej usytuowanie w  ekolo-gicznym gospodarstwie agroturystycznym, jako obiekt wkomponowany w krajo-braz i sprzeda¿ oraz promocja ekologicznych produktów pszczelich jako elementy�ród³a zwiêkszania dochodu z pasieki. Potencjalni klienci to ludzie z du¿ych aglo-meracji miejskich, którzy w ramach wypoczynku coraz chêtniej przyje¿d¿aj¹ nawie�, aby byæ bli¿ej natury i w jak najwiêkszym z ni¹ kontakcie.

Promocj¹ i sprzeda¿¹ ekologicznych produktów z pasieki pocz¹tkowo bêdziemusia³ zajmowaæ siê sam producent. Pó�niej mog³yby siê zajmowaæ tym tak¿espó³dzielnie pszczelarskie, ale oczywi�cie po uprzednim dostosowaniu linii pro-dukcyjnych do wymogów ekologicznych. Inn¹ mo¿liwo�ci¹ zbytu by³oby rozpro-wadzanie ekologicznych produktów pszczelich poprzez supermarkety, w którychistnia³yby oddzielne stoiska dla sprzeda¿y ¿ywno�ci ekologicznej z odpowiednimich oznakowaniem.

Najlepszym rozwi¹zaniem w celu u³atwienia pracy producentowi w pasieceekologicznej by³aby sytuacja, gdyby w Polsce chocia¿by jedna cukrownia mo-g³a produkowaæ ekologiczny cukier s³u¿¹cy do dokarmiania rodzin pszczelich.Wskazane równie¿ by³oby, aby istnia³a choæ jedna wytwórnia wêzy ekologicz-nej. Jest to chyba jednak sprawa przysz³o�ciowa. Na pocz¹tek, w miarê rozwojupszczelarstwa ekologicznego, zarówno cukrownie, jak i zak³ady wytwarzaj¹cewêzê bêd¹ musia³y przestawiaæ swe linie produkcyjne, aby móc sprostaæ wymo-gom pszczelarzy w zaopatrzeniu ich chocia¿by w te dwa podstawowe artyku³y,bez których prowadzenie pasieki ekologicznej nie jest mo¿liwe. Zanim to nast¹-pi, polscy pszczelarze, którzy zdecyduj¹ siê na prowadzenie ekologicznej pro-dukcji, bêd¹ zapewne importowaæ wêzê i cukier z krajów UE, w których te dwasurowce s¹ ju¿ dostêpne.

25

XII. Za³¹cznik Nr 1UPOWA¯NIONE JEDNOSTKI CERTYFIKUJ¥CE ROLNICTWO

EKOLOGICZNE W ROKU 2003 */

26

27

XIII. Literatura

1. Bogdanov S., Martin P. (2002) � Honey authenticity: a review. Swiss BeeResearch Centre. http://www.apis.adm.ch: s. 1 - 20

2. Dyrektywa Rady UE 74/409/ EEC3. Dyrektywa UE 2001/110/EC4. Encyklopedia pszczelarska. PWRiL. Warszawa 19895. Gliñski Z. (2003) � Inwazja ma³ego chrz¹szcza ulowego. Pasieka 2: s. 54 � 566. Nied�wiedzki A. (2003) � Pszczelarstwo ekologiczne w krajach UE (na przy-

k³adzie Niemiec). Pasieka 1: s. 55 - 577. Pa³ach R.S (2002) � Walory zdrowotne produktów pszczelich warunkiem

wzrostu ich spo¿ycia. Materia³y konferencji �Pszczelarstwo mazowieckiew drodze do UE�. T³uszcz k/Warszawy dn. 18.04: s. 1-5

8. Pidek A. (1997) � Dochody z pasiek w Polsce. Pszczelarstwo 10: s. 12 - 139. Pidek A. (2001) � Ocena jako�ci miodu w Unii Europejskiej. Pszczelarstwo 7: s. 7 � 810. Pidek A. (2002) � Modelowe koszty produkcji pszczelarskiej. Pszczelarz

Polski 3: s.7 -911. Pidek A., Brzozowski P. (2003) � Problemy z jako�ci¹ miodu w Unii Euro-

pejskiej. Pszczelarstwo 7: s.12-1312. Pohorecka K (2000) � Proekologiczne metody zwalczania chorób i szkodni-

ków pszczó³. Materia³y szkoleniowe ODR w Czêstochowie: s. 1 -1013. Polska Norma na miód PN-88/A7762614. Rozporz¹dzenie EC No 2092/91 z dnia 24 czerwca 1991 roku15. Rozporz¹dzenie UE No 1804/1999 z dnia 19 lipca 1999 roku16. Rozporz¹dzenie EC No 1221/97 z 25 czerwca 1997 roku17. Rozporz¹dzenie EC No 2767/98 z 21 grudnia 1998 roku18. Rozporz¹dzenie EC No 1387/2003 z 1 sierpnia 2003 roku19. Rozporz¹dzenie EC No 2300/97 z 20 listopada 1997 roku20. Skubida P. (2002) � Zapylanie przez pszczo³y ro�lin w aspekcie ekonomiki.

Pszczelarz Polski 4: s. 6 � 821. Tomaszewska B. (2002) � Zwalczanie nosemozy bez u¿ycia �rodków farma-

kologicznych. Pszczelarstwo 11: s. 8 -9.