Надад зүгээр л хэлвэл би мартчихна

Харин харуулвал тогтоож магад

Харин ойлгуулъя гэвэл намайг татан оролцуул

(Кунз)

МЭДЭЭЛЭЛ, СУРГАЛТ, СУРТАЛЧИЛГААГ ОНОВЧТОЙ ХҮРГЭХ ЗАМААР

АН АМЬТДЫН ГАРАЛТАЙ ЭД ЗҮЙЛСИЙН ХУУЛЬ БУС ХУДАЛДААГ БУУРУУЛАХ НЬ

БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ ШИНЭЧЛЭЛ II

ГҮЙЦЭТГЭЛИЙН ТАЙЛАН

Дэлхийн Байгаль Хамгаалах Сан /WWF/-гийн Монгол дахь Хөтөлбөрийн Газар

Улаанбаатар 2008

1

ГҮЙЦЭТГЭЛИЙН ТАЙЛАН

Төсөл/Хөтөлбөрийн нэр:

Мэдээлэл, сургалт, сурталчилгааг оновчтой хүргэх замаар ан амьтдын гаралтай эд зүйлсийн хууль бус худалдааг бууруулах нь Байгаль орчны шинэчлэл II

Төслийн дугаар: MN 0046.01 Хамрах хугацаа: 2008 оны 7 дугаар сарын 1 – 12 дугаар сарын 29 Тайланг боловсруулсан: М.Хулан Албан тушаал: Мэдээлэл харилцааны хөтөлбөрийн менежер

Байгууллага: Дэлхийн Байгаль Хамгаалах Сан /WWF/-гийн Монгол дахь Хөтөлбөрийн Газар

Огноо: 2008 оны 12 дугаар сарын 29 Төслийн зорилго: Мэдээлэл, сургалт, сурталчилгааны оновчтой арга замаар олон нийт, иргэдийн сэтгэлгээ болон хандлагыг өөрчлөх, улмаар зэрлэг амьтад, тэдгээрийн гаралтай эд зүйлсийн хууль бус худалдааг бууруулах Хэрэгжсэн хугацаа: 2008 оны 7-12 сар Хамрах хүрээ: Улаанбаатар хот Төслийн зорилтууд: 1. Хууль бус худалдааг бууруулах арга зам, гарцыг холбогдох салбарын хүмүүстэй хамтдаа тодорхойлох 2. Олон нийт болон тодорхой зорилтот бүлгүүдэд чиглэсэн мэдээлэл, сургалт, сурталчилгааны цогц үйл ажиллагаа бүхий кампанит ажлуудыг явуулах 3. Хууль, хяналтын байгууллагуудын үйл ажиллагааг дэмжихэд олон нийтийн оролцоог хангах ӨМНӨТГӨЛ Дэлхийн Банкны санхүүжилтээр 2006 онд Æýéìñ Âèíãàðä, Ïåòåð Çàõëåð нарын хийсэн “Зэлүүд тал: Монголын ан амьтны хууль бус худалдааны хямралтай асуудлууд” судалгаанд дурьдсанаар зýðëýã àí àìüòíû õóóëü áóñ õóäàëäàà íü ç¿¿í ºìíºä Àçèéí á¿ñ íóòãèéí áèîëîãèéí òºðºë ç¿éëä áîëîí ò¿¿íä ò¿øèãëýí àìüäàðäàã õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëä ìàø íîöòîé íºëºº ¿ç¿¿ëæ áàéíà гэжээ. Ýíý á¿ñ íóòàã íü çýðëýã àí àìüòäûã õîîë õ¿íñ, ýì÷èëãýý, ãýðèéí òýæýýìýë áîëîí öóãëóóëãûí àìüòàä õýëáýðýýð, ìºí ñïîðò àãíóóð áîëîí ãî¸ë ÷èìýãëýëä õýðýãëýäýã. Çýðëýã àí àìüòíû õóóëü áóñ õóäàëäàà ºðãºæñºíººð áàéãàëèéí íººö òîãòâîðã¿é áîëîõûí çýðýãöýý àõóéí õýðýãöýýíä îëäîõã¿é áîëæ, ìºí íýí õîâîð àìüòäûí óñòàæ ¿ã¿é áîëîõîä íºëººëæ áàéíà. Èíãýýä àñàð ¿íý öýíý á¿õèé áàéãàëèéí íººöèéã óñòãàõã¿é, õàðèí õàìãààëàëòûí óðàìøóóëëûí ñèñòåì áèé áîëãîõ, àìüæèðãààíû ººð áîëîìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ çýðýã àñóóäëûã øèéäâýðëýõýä òºðèéí, èðãýíèé íèéãìèéí áîëîí õàíäèâ òóñëàëöààíû áàéãóóëëàãóóäûí õàìòàðñàí õ¿÷èí ç¿òãýë øààðäëàãàòàé. Õóóëü áóñ àãíàëò, õèë äàìæóóëàí õóäàëäààëàëò, òýýâýðëýëòèéí ¿éë àæèëëàãààíä Ìîíãîë îðíû ºíººãèéí ýäèéí çàñàã, óëñ òºð, ãàçàð ç¿éí áàéðëàë, ò¿¿íèé îíöëîã çýðýã îëîí õ¿÷èí ç¿éëýýñ øàëòãààëäàã áîëîõ íü ÷ õàðàãäàæ áàéíà. ¯éëäâýðëýëèéí çîðèóëàëòààð çýðëýã àí àìüòäûã èõ õýìæýýãýýð àãíàõ àæèëëàãàà íü àí àìüòäûí íºõºí ¿ðæèõ ÿâöàä ñºð㺺ð íºëººëæ, àþóëòàé ¿ð äàãàâàð ¿¿ñýæ áîëîõ òóë ýíý àñóóäëûã àâ÷ ¿çýæ, õàìãààëàõ öîãö àðãà õýìæýý àâàõ íü ñàëáàðûí ãîë àñóóäàë áîëñîí áàéíà. Тус судалгаанаас

2

мэдээлэл, сургалт, сурталчилгааг олон нийтэд хүргэх асуудлаар хэд хэдэн зөвлөмж гарсан юм. Үүний дагуу Дэлхийн Банк “Байгаль орчны шинэчлэл II” хөтөлбөрийн хүрээнд Дэлхийн Байгаль Хамгаалах Сан /WWF/-гийн Монгол дахь Хөтөлбөрийн Газартай хамтран сургалт, султалчилгааны төслийг 2 үе шаттай хэрэгжүүлж байна. Эхний үе шатны ажил Улаанбаатар хотыг хамарч 2008 оны 7-12 саруудад явагдсан бөгөөд энэхүү тайланд үйл ажиллагааны гүйцэтгэлийг сийрүүлсэн болно.

ЗОРИЛТУУДЫН ХҮРЭЭНД ГҮЙЦЭТГЭСЭН ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТОЙМ

1. Ан амьтдын бүтээгдэхүүнийг эмчилгээ болон худалдаа, арилжааны чиглэлээр ашиглаж байгаатай холбоотой олон нийтийн мэдлэг, хандлагын судалгаа

Судалгааны

• Зорилго: Ан амьтдын гаралтай бүтээгдэхүүнийг эмчилгээ болон худалдаа, арилжааны чиглэлээр ашиглаж байгаатай холбоотой олон нийтийн мэдлэг, хандлагыг тодорхойлох

• Аргачлал: зориудын болон боломжит түүврийн аргаар 223 хүнээс анкетын аргаар мэдээлэл цуглуулсан

• Зорилт: Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний хэрэглээ болон түүнд нөлөөлөх хүчин зүйлсийг тодорхойлох

• Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний борлуулалт, түүнтэй холбогдох олон нийтийн хуулийн мэдлэг, хандлагыг тогтоох

• Ховордож байгаа ан амьтдыг хамгаалахад олон нийтийн санал бодлыг тусгах

Судалгааны тойм зургаас:1

- Судалгаанд хамрагдсан иргэд ан амьтдын ховордож байгаа гол шалтгааныг

зарж борлуулах /25%/, эмчилгээний зориулалтаар /18%/ болон цэвэр ан агнуурын зорилгоор /18%/ агнаж байгаатай холбоотой гэж үзсэн

- 38% нь эрүүл мэндийн шалтгаанаар ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг урьд

өмнө нь өөрөө болон ойр дотны хэн нэгэн хүн нь хэрэглэж байсан

1 Судалгааны дэлгэрэнгүйг хавсралт 1-ээс харна уу

3

- Нийт судалгаанд оролцогчдын 28% нь тарвага, 22% нь чоно, 13% нь гөрөөс,

15% нь баавгай зэрэг амьтдын бүтээгдэхүүнийг эмчилгээний зориулалтаар хэрэглэж байсан байна

Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг хэрэглэснээр гарч болох сөрөг үр дагаварын тухай олон нийтийн ойлголт, хандлагын хувьд - Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн боловсруулахгүй хэрэглэснээр халдварт

өвчин тусах эсэх талаарх олон нийтийн хандлагыг авч үзэхэд 52% нь халдварт өвчин тусдаг гэж үзсэн бол 33% нь тусахгүй, 15% нь мэдэхгүй гэж үзсэн байна

- Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг шууд хэрэглэснээр халдварт өвчин тусах

эсэх талаарх олон нийтийн хандлагыг нийт судалгаанд хамрагдсан хүмүүсийн байршилаар авч үзэхэд: захын орчимоос хамрагдсан 129 хүний 22% нь халдварт өвчин тусахгүй, 10% нь энэ талаар сайн мэдэхгүй гэж үзсэн үзүүлэлт нь дийлэнх хувийг эзэлж байгаа нь амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг боловсруулахгүй хэрэглэснээр үүсч болох эрсдэлийн тухай тодорхой, бодит мэдээлэл дутмаг байгааг харуулж байна.

4

- Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн хэрэглэхэд хамгийн их нөлөөлдөг хүчин

зүйлсийг авч үзэхэд хэн нэгэнд гарсан эерэг үр дүн, дотны хүмүүсийн итгэл үнэмшил, анагаах ухааны судалгаа тус тус дийлэнх хувийг эзэлж байна

20%

13%

15.00%

10%

13%

26%

2%

1%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%

Äîòíû õ¿ì¿¿ñèéí èòãýë ¿íýìøèë

Çàð ñóðòàë÷èëãàà

Àíàãààõ óõààíû ñóäàëãàà

Ëàì, îòî÷

Ýìèéí ñàí, ýìèéí ñóðòàë÷èëãàà

Õýí íýãýíä ãàðñàí ýåðýã ¿ð ä¿í

Áóñàä /óëàìæëàëàà äàãààä/

Ìýäýõã¿é

- Эмчилгээнд ашиглаж байгаа ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг гол төлөв хувь хүмүүс /34% /, захуудаар /22% /, дэлгүүрээр /4%/, уламжлалт эмнэлэгээр /12%/, эмийн сангаар /7%/, өөрсдөө агнаж хэрэглэдэг /8%/, байгаль хамгаалагч /2%/ худалдаалдаг гэсэн байна.

- Байгаль орчноо хамгаалах талаарх мэдээллийг хичээлээс /9%/, хэн нэгэн хүнээс /10%/, мэдээллийн хэрэгсэлээс /59%/, мэргэжлийн хүнээс /4%/, шашны номлол сургаалиас /2%/ болон бусад эх сурвалжаас /3%/ авдаг байна. Харин /11%/ нь энэ талаар огт мэдээлэл авч байгаагүй гэжээ.

70

- 60

- 50

- 40

- 30

- 20

- 10

- 0%

-

9% 10%

59%

6.00%2%

11%

3%%

%

%

%

%

%

%

Хичээлээс

Хэн

нэгэн

хүнээс

Олон нийтийн

мэдээлэлийн

хэрэгслээс

Мэргэжлийн

хүнээс

Шашны

ном

сургалиас

Мэдээлэл

авч байгаагүй

Бусад

5

- Хууль бус үйлдэлтэй таарвал цагдаад хандана гэж 31,3% , байгаль хамгаалах байцаагчид хандана гэж 32,7%, байгаль хамгаалах газарт мэдэгдэнэ гэж 15,6% нь тус тус үзсэн байхад хэнд ч хандахгүй гэж 10%, хэнд хандахаа мэдэхгүй гэж мөн 10% нь үзсэн байна.

- Иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, байгаль хамгаалагчдын орон тоог нэмэгдүүлж идэвхижүүлэх, хуулийн хэрэгжилтэнд хяналт тавих, сургалт сурталчилгаа явуулах, байгаль хамгаалах нөхөрлөл байгуулах гэсэн саналууд дийлэнх хувийг эзлэж байна.

Судалгаанаас гарсан санал зөвлөмж Эмчилгээний зориулалтаар амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг хэрэглэж байгаа үзүүлэлт дээр гаргах санал зөвлөмж

Ан амьтдын ховордож байгаа шалтгаан áîëîõ çàðæ áîðëóóëàõ, ýì÷èëãýýíèé çîðèóëàëòààð áîëîí, öýâýð çóãàà öýíãýëèéí çîðèëãîîð àøèãëàæ áàéãààòàé холбоотой үүсэх эрсдэлийг олон нийтэд мэдээллийн хэрэгсэлээр дамжуулан ухуулан сурталчилах

Ан амьтдын ховордож байгаа гол шалтгааны нэг болох эмчилгээний зориулалтаар ашиглаж байгаа нь сөрөг нөлөөтэй байж болохыг олон нийтэд мэргэжлийн хүмүүсээр дамжуулан ойлгуулах

Амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг хэрэглэснээр гарч болох сөрөг үр дагаварын тухай мэдээллийг олон нийтэд энэ талын мэргэжилтэн болон мэдээллийн хэрэгсэлээр дамжуулан ухуулан сурталчилах

Амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн хэрэглэхэд нөлөөлдөг хүчин зүйлсийн талаарх ташаа ойлголтуудыг олон нийтэд мэргэжлийн хүмүүсээр дамжуулан ухамсарлуулах, зөв мэдээлэл олоход нь чиглүүлэх

Зэрлэг ан амьтны ашиглалтыг орлуулах өөр сонголтыг дэмжих Áàéãàëü îð÷íîî õàìãààëàõ òàë äýýð ãàðãàõ ñàíàë çºâëºìæ

Олон нийтийн оролцоо дэмжлэгэтэйгээр байгаль хамгаалах сан болон нөхөрлөл хоршоог олноор байгуулах

Олон нийтэд байгаль орчноо хамгаалах чиглэлийн сургалт, сурталчилгааг мэдээллийн хэрэгсэлээр дамжуулан хүргэх, олон нийтийг идэвхижүүлэх

Байгаль орчноо хамгаалах, сэргээн босгох их үйлсэд олон нийтийн оролцоог идэвхижүүлэх, дэмжих, урамшуулах

Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü áîëîí èõ äýýä ñóðãóóëèóäàä сургалтын системээр íü дамжуулж экологийн боловсрол олгох, төлөвшүүлэх

Зайлшгүй шаардлагатай газруудад байгаль орчноо хамгаалах талаар ухуулан таниулсан сурталчилгааны хуудас наах, ìýäýýëëèéí á¿õèé ë ýõ ñóðâàëæóóäààð äàìæóóëàí íàñíû á¿ëýã áîëãîíä ÷èãëýñýí ñóðãàëò ñóðòàë÷èëãààã ÿâóóëàõ

2. Нэр хүнд бүхий хүмүүстэй хамтран ажиллах, зөвлөлдөх

уулзалт зохион байгуулсан талаар

6

• Зорилтот бүлгүүд, тэдэнд хүргэх мессеж, арга замуудыг тодорхойлсон: холбогдох салбаруудын нийт 22 хүнтэй ганцаарчилсан уулзалтыг зохион байгуулж, санал бодлоо солилцсон,

холбогдох талуудын оролцуулсан зөвлөлдөх уулзалтыг зохион байгуулж, нэгдсэн төлөвлөгөөг боловсрууллаа

7

• Олон салбарын олон нийтийн дунд нэр хүнд бүхий хүмүүстэй хамтран ажилласан: МУ-ын гавъяат эмч нар, уламжлалт анагаах ухааны профессорууд, урлагийн алдарт хүмүүс, спортынгавъяат тамирчин зэрэг олон нийтийн дунд нэр хүндтэй хүмүүсийг кампанит ажлуудад татан оролцууллаа

3. Тодорхой зорилтот бүлгүүдэд чиглэсэн кампанит ажлуудын талаар: Аялал жуулчлалын компани болон жуулчдад чиглэсэн

үйл ажиллагаа

• Холбогдох хууль тогтоомжийг гадаадын жуулчдад, түр болон байнгын оршин суугчдад сурталчлах зорилгоор 6 хэл дээр брошур нийтлэж тараасан

• “Монгол орон – экологийн аялал жуулчлалын орон” сэдэвт семинарыг зохион байгууллаа. Аялал жуулчлалын томоохон тур операторууд болон салбарын мэргэжилтнүүдийг бэлтгэдэг их дээд сургуулиудыг төлөөллийг оролцуулан хэлэлцүүлэг явагдлаа. Үүнд мөн ан амьтны гаралтай эд зүйлсийн хууль бус худалдааг бууруулахад аялал жуулчлалын байгууллага, сургуулийн үүрэг оролцооны талаар хэлэлцүүлэг явагдлаа. Мөн аялал жуулчлалын хөтөчид зориулсан гарын авлагыг боловсруулан түгээлсэн болно.

4. Эмнэлэгүүдэд чиглэсэн үйл ажиллагаа

Гэмтэл Согогийн Үндэсний Төв, Шастины нэрэмжит Төв Эмнэлэг болон Улсын клиникийн Төв Эмнэлэг дээр эмч, сувилагч, өвчтөнд зориулсан цуврал

лекцийг зохион байгуулав. Цуврал лекцийг хүний гавъат эмч, Монголын уламжлалт анагаах ухааны доктор профессор, хамба лам Д.Нацагдорж уншиж, хэлэлцүүлгүүдийг явууллаа. Тэрээр ан амьтны эд эрхтний хэрэглээг уламжлалт анагаах ухааны ном сударт хэрхэн заасантай харьцуулсан судалгаа хийж танилцуулсан бөгөөд олон нийт эндүү ташаа ойлголттой буйг нотолсон юм. Мөн эмнэлгийн ажилтнуудад зориулсан гарын авлагыг боловсруулан гаргаж тараасан юм.

5. “Номин” кампанит ажил

• Бизнесийн байгууллагатай хамтран ажиллах: Маркетингийн бодлогод нөлөөлөх зорилгоор үслэг эдлэлийн борлуулалт хариуцсан менежер болон борлуулалтын ажилтнуудад сургалт зохион байгуулж, ан амьтны гаралтай бараа бүтээгдэхүүн нийлүүлэгч болон гар үйлдвэрлэгчдийг нэгэн зорилтот бүлэг болгон сонирхлыг судлаж, сурталчилгаа явуулсан. Мөн Номингийн Их Дэлгүүр болон 4-р хорооллын салбаруудад тус тус өдөрлөгүүд зохион байгуулж, кампанит ажил зохион байгууллаа. Өдөрлөгийн үеэр фото зургийн үзэсгэлэн дэлгэж, холбогдох хууль тогтоомжийг сурталчлах, кампанит ажилд зориулан гаргасан сурталчилгааны материалуудыг тарааж, оролцсон хүмүүсээс санал асуулга авлаа.

6. Хүнсний захууд дахь кампанит ажлууд

• Олон нийтийн үйлчилгээний газрууд: нийслэл хотын томоохон хүнсний захууд болох Нарантуул, Баянзүрх, Меркури захуудад сурталчилгааны

өдөрлөгүүдийг зохион байгууллаа. Өдөрлөгүүдийн үеэр зарим ан амьтдын тоо толгой хорогдсон байдлыг танилцуулж, хойч ирээдүйгээ хайрлан хамгаалахын тулд ан амьтны гаралтай хууль бус худалдаанаас татгалзая сэдэвт фото зургийн үзэсгэлэн гаргаснаас гадна узель сурталчилгааг явуулав. Үүнд

байгаль орчноо хамгаалахад иргэдийн оролцоо, ховордсон ан амьтдын тухай, ангийн гаралтай бүтээгдэхүүний хууль бус худалдаа, хууль эрх зүйн тухай, ан амьтны гаралтай түүхий эд эмчилгээнд хэрэглэх талаар ташаа ойлголтын тухай зэрэг орсон болно. Мөн сурталчилгааны материал тарааж, оролцогчдоос санал асуулга авсан юм.

7. Оюутнуудын хүрээнд явуулсан үйл ажиллагаа

8

• МУИС-ын экологи-эрдэм клубын оюутнууд “Байгаль орчин XXI зуун” байгаль хамгаалах өдөрлөгийг жил бүр зохион байгуулдаг бөгөөд энэ жил “Зэрлэг амьтдын гаралтай эд зүйлсийн хууль бус худалдаанаас татгалзъя!” уриан дор ДБХС-ийн МХГ-тай хамтран зохион байгууллаа. Өдөрлөгийн үеэр оюутнууд илтгэл тавьж, хэлэлцүүлэг явуулснаас гадна фото зураг, номын үзэсгэлэн, оюутны байранд танин мэдэхүйн тэмцээн, холбогдох хуулиудын сурталчилгаа, санал асуулга зэргийг зохион байгуулсан юм. ДБХС-ийн МХГ-аас 2008 онд оюутнуудын сургалтын төлбөрийн эх үүсвэрт хийсэн судалгааны дүнгээс харвал судалгаанд хамрагдсан оюутнуудын сургалтын төлбөрийн 8.5% нь байгалийн нөөц ашиглаж бүрдүүлдэг. Үүний 51.7% нь ангийн нөөц, 32% нь ургамлын нөөц, 16.3% нь ашигт малтмалын нөөц ашиглаж сургалтын төлбөрөө бүрдүүлдэг байна. Агнуурын амьтдаас чоно, тарвага, загас, шонхор шувуу, үнэг, хярс, цагаан зээр зэрэг амьтдыг илүү ихээр агнадаг байна гэсэн дүн гарчээ.

8. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл

• Аливаа сургалт сурталчилгааны кампанит ажилд хэвлэл мэдээллийн

хэрэгслийг ашиглаж, холбогдох хэвлэлийн хүмүүстэй нягт хамран ажиллах нь нэн чухал билээ. Энэ ч утгаараа бид хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг олон нийтэд мессеж хүргэх гол арга зам гэж үзэж дараах байдлаар хамтран ажиллалаа. Үүнд: олон нийтийн дунд нэр бүхий хүмүүсийг оролцуулсан видео ухуулга боловсруулан гаргаж байна. Энэхүү ухуулгад МУ-ын гавъяат тамирчин, Олимпын мөнгөн медальт О.Гүндэгмаа нэгдэж байна. Мөн өдөр тутмын сонин болон чиглэл чиглэлийн сонин, сэтгүүлд нийтлэл, ярилцлагыг гаргах ажлыг зохион байгууллаа. Үүнээс гадна кампанит ажлуудад тусгайлан зориулж гаргасан гарын авлага, зурагт хуудас, брошур, сурталчилгааны бусад материал орно. Интернет сурталчилгаа, радио, FM, телевиз зэрэг хэрэгслүүдийг өргөнөөр ашиглалаа.

• Мөн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр амьтдын гаралтай бүтээгдэхүүний худалдаа заруудаар хэрхэн явагдаж буйг судлан үзлээ. Судалгааны түүврийг сонгохын өмнө өдөр тутмын сонингууд, 4 оронтой лавлах утаснуудад тандалт хийсэн бөгөөд ийм төрлийн зар бага гарч байсан тул дүн шинжилгээ хийгээгүй болно. Харин зарын сонингууд болон интернет зарын веб сайтуудад дүн шинжилгээ хийлээ.

Судалгааны дүгнэлтээс дурьдвал2:

• Олон нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл нь ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг зарж борлуулах, худалдан авах эх сурвалж болдог нь харагдаж байна. Тэр дундаа монгол орны “Улаан ном “болон “CITES”-н хавсралтуудад орсон ховор, нэн ховор амьтад болох хулан, зэрлэг гахай,

2 Судалгааны дэлгэрэнгүйг хавсралт 2-оос харна уу

9

баавгай, шилүүс, буга, мануул, хойлог, гөрөөс, бүргэд, саарал чоно гэх мэт амьтдыг зарна, худалдаж авна гэсэн зар олноороо гарсан байна.

• Дээрх эх сурвалжуудад гарсан мэдээлэлд ихэнх хувь буюу 62,9% нь зарна, 36,6 хувь нь худалдаж авна гэсэн зар гарсан бөгөөд 1-3 саруудад ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг худалдан авах, зарах мэдээллүүд хамгийн их гардаг бөгөөд чоно (28.5%), дорго (12.4%), ахуун шувуу (10.8%), шар шувуу (10.2%) хамгийн өндөр үзүүлэлттэй байна.

• Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний хувьд амьдаар нь (33.3%), дотор эрхтнийг нь (15%), махыг нь (18.4%) авах ба зарах тохиолдол хамгийн их байна. Эндээс харахад хүмүүс ихэвчлэн эмчилгээний зорилгоор ан амьтны түүхий эд худалдан авдаг байх гэсэн дүгнэлтэнд хүрч байна. Иймээс энэхүү таамаглалыг батлахын тулд зар өгсөн хүмүүсээс түүвэрлэн ярилцлага авахад хүмүүс ихэвчлэн эмчилгээний зориулалтаар эд эрхтнийг эрэлхийлдэг бөгөөд ойр дотны хэн нэгэн хүн эсвэл таньдаг хүний зөвлөгөө, ам дамжсан ярианаас сонсоод хэрэглэхээр шийддэг гэж хариулсан байна.

• Зарж борлуулж буй ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний хувьд зах зээлд зарагдаж буй үнэ нь экологи эдийн засгийн үнэлгээнээс хэд дахин өндөр байгаа нь ангийн гаралтай түүхий эд бүтээгдэхүүний эрэлт өндөр байгааг харуулж байна

• Мөн ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг хэрэглэснээр гарах сөрөг үр нөлөөний талаар мэдлэг ойлголт муутайгаас хэрэглээ ихэсдэг байж магадгүй гэсэн дүгнэлт судалгаанаас харагдаж байна.

2008 оны 9-р сард телевизүүдийн чатуудад тандалт хийхэд ан амьтны гаралтай түүхий эд, бүтээгдэхүүн худалдаж авна гэсэн зарууд бараг илрээгүй учраас телевизийн заруудад дүн шинжилгээ хийгээгүй юм. Телевизүүдээр энэ төрлийн мэдээлэл харьцангуй бага гарч байгаа цаг хугацааны хувьд ан агнуурын улирал эхлээгүйтэй холбоотой байж болох юм гэж үзсэн учраас 12-р сард хүйтний улирал эхэлж ан амьтны гаралтай түүхий эд бүтээгдэхүүнийг зарж борлуулах үе эхэлж байгаатай холбоотойгоор мэдээллийг дахин цуглуулж дүн шинжилгээ хийсэн юм. 2008 оны 12 сарын 15- 25 хооронд STV, Боловсрол суваг, Magic tv, TV-5 телевизүүдийн чатуудад нийт 18 цагийн судалгаа хийсэн бөгөөд үнэг, хярс, зэрлэг гахай, чонын арьс, мах, элэг, шөрмөс зарна гэсэн мэдээлэл гарсан байна. Эдгээр мэдээллийн дагуу хяналт шалгалт хийх тухай Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын газарт мэдээлсэн болно.

9. Төслийн хүрээнд гарсан нийтлэл, хэвлэмэл материал

Төслийн эхний үе шатны хүрээнд хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр нийтлэгдсэн ярилцлага, нийтлэл ба сурталчилгааны материалын жагсаалт:

- “Байгальд ээлтэй аялал жуулчлалын сурталчлах нь” аялалын хөтөч нарт зориулсан гарын авлага

- “Урт наслахыг хүсвэл амвтны амь таслахыг тэвч” эмнэлгийн ажилтнуудад зориулсан гарын авлага

10

- “Амьтан руу буудах хүсэл надад огт төрдөггүй” гавъяат тамирчин О.Гүндэгмаатай хийсэн ярилцлага, Зууны мэдээ, 2008.12.01

- “Амьтны эд эрхтнээс илүү сайн эмчилгээ бий” хүний гавъат эмч, Монголын уламжлалт анагаах ухааны доктор профессор, хамба лам Д.Нацагдоржтой хийсэн ярилцлага, Өнөөдөр, 2008.12.02

- “Одод үслэг эдлэлээс татгалзаж байна” нийтлэл, Зууны мэдээ, 2008.01.07

- “Үслэг эдлэлийн зах зээл” нийтлэл, Зууны мэдээ, 2008.01.15 - “Амьтны амиар зугаацах нь дэндүү хөгшин сэтгэлгээ” Дуучин

Quizaтай хийсэн ярилцлага - МУ-ын хүний гавъат эмч, төрийн шагналт, профессор Д.Нямсүрэнтэй

хийсэн ярилцлага, Өнөөдөр сонин - “Амьтдыг зурган дээр биш байгаль дээр нь үлдээе” нийтлэл, Өдрийн

сонин, 2008.11.24 - Холбогдох хуулийн сурталчилгаа “Smart Way” EZNIS-ийн сэтгүүл - Холбогдох хуулийн сурталчилгаа “Нарлаг Монгол” төмөр замын

сэтгүүл - “Зээрийн цус уувал чалх сайжирна гэж худлаа” хүний гавъат эмч,

Монголын уламжлалт анагаах ухааны доктор профессор, хамба лам Д.Нацагдоржтой хийсэн ярилцлага Эрүүл мэндийн Увдис сэтгүүл

- “Зэрлэг амьтад, тэдгээрийн гаралтай эд зүйлсийн хууль бус худалдааг таслан зогсооё!” жуулчдад зориулсан 6 хэл дээрх брошур /хуулийн сурталчилгаа/

- “Хойч үедээ харж зурах байгаль үлдээе!” ханын хуанли - “Хойч ирээдүйгээ хайрлан хамгаалъя!” ханын хуанли - “Байгальд ээлтэй бэлэг дурсгал сонгоцгооё” ширээний хуанли - “Ирээдүй таны өнөөдрийн сонголтоос” сурталчилгааны хуудас - “Ан амьтны гаралтай эд зүйлсийн хууль бус худалдаанаас татгалзъя”

наадаг хуудас ба хүнсний цаасан тор - “Таны мэдээлэл амьд ертөнцийг аварна” зурагт хуудас - “Таны мэдээлэл амьд ертөнцийг аварна” телевизийн шторк - “Би хороохгүй” видео ухуулга - 4 цуврал радио нэвтрүүлэг МҮОНР - FM –ийн сурталчилгаа - Интернэт веб сурталчилгаа www.olloo.mn 1 сар

10. Иргэдээс нээлттэй мэдээлэл авах утас ажиллуулж эхэллээ Байгаль хамгаалах журмын эсрэг гэмт хэрэг, зөрчил үйлдэхээс урьдчилан

сэргийлэх, энэ төрлийн гэмт хэргийг шуурхай илрүүлэх зорилгоор иргэдээс нээлттэй мэдээлэл авах утсыг ажиллуулахаар төлөвлөсөн бөгөөд холбогдох хууль хяналтын байгууллагуудтай удаа дараа зөвлөлдсөний үр дүнд цагдаагийн 102 дугаарт мэдээллийг авах ажлыг эхлүүллээ. Олон нийтэд мэдээлэл зорилгоор телевизээр шторк 14 хоногийн турш нэвтрүүлж, зурагт хуудсыг 1000 хувь хэвлэн тараалаа. Энэхүү ажилд БОАЖЯ телевизүүдээс

хөнгөлөлт авахад хамтран ажиллаж, төлбөрийн тодорхой хувийг гарган дэмжлэг үзүүлсэн юм.

11

• Энэхүү ажлын үр дүнд 6 долоо хоногийн хугацаанд нийт 6 мэдээлэл

иргэдээс ирж нэгийг нь илрүүлсэн болно. Мэдээллүүдийн талаар ЦЕГ-ын Хэрэг Бүртгэх Газраас ирүүлсэн тайланг БОАЖЯ руу хүргүүлсэн болно. Холбогдох хууль хяналтын байгууллагуудтай хамтран ажилласан: Цагдаагийн Ерөнхий Газар болон Улсын Мэргэжлийн Хяналтын Газартай нягт хамтран ажиллалаа. Үүнд байгаль хамгаалах журмын эсрэг гэмт хэрэг, зөрчил үйлдэхээс урьдчилан сэргийлэх, энэ төрлийн гэмт хэргийг шуурхай илрүүлэх зорилгоор иргэдээс нээлттэй мэдээлэллийг 102 дугаарт авч эхэлсэн

Дүгнэлт Хэдийгээр хүний хандлага болон дадал зуршилд өөрчлөлт оруулна гэдэг цаг хугацаа шаардсан ажил боловч олон салбарын холбогдох хүмүүсийн оролцоотойгоор богино хугацаанд 6 зорилтот бүлэг рүү чиглэсэн кампанит ажлуудыг нэгэн зэрэг зохион байгуулсан нь тодорхой үр дүнд хүрсэн гэж үзэж байна. Энэхүү төслийн эхний үе шат нийслэл хотод амжилттай хэрэгжсэн гэж дүгнэж байгаа бөгөөд бусад аймаг, орон нутаг руу чиглүүлэх нь чухал юм.

12

ХАВСРАЛТ 1

Ан амьтдын бүтээгдэхүүнийг эмчилгээ болон худалдаа, арилжааны чиглэлээр ашиглаж байгаатай холбоотой олон нийтийн мэдлэг, хандлагын судалгаа

УЛААНБААТАР 2008

13

СУДАЛГААНЫ АРГА ЗҮЙ

Сүүлийн жилүүдэд экологийн тэнцвэрт байдал алдагдаж, ан амьтдын тоо толгой

буурч байгаа нь тулгамдсан асуудлын нэг болоод байгаа билээ. Өмнөх

судалгаанууд нь ан амьтдын нутагшил байршил болон, хууль бус худалдаанд

чиглэгдэж байсан бол энэхүү судалгаа нь ан амьтдын бүтээгдэхүүнийг эмчилгээ

болон худалдаа, арилжааны чиглэлээр ашиглаж байгаатай холбоотой олон нийтийн

мэдлэг, хандлагыг тодорхойлоход уг ñóäàëãàà чиглэгдсэн юм.

Судалгаанд “Зэлүүд тал: Монголын ан амьтны хууль бус худалдааны хямралтай

асуудлууд” судалгааны тайлан 2006 оны 7 сар, Дэлхийн байгаль хамгаалах сан /

WWF / -ийн монгол дахь хөтөлбөрийн газраас гаргасан “Ан амьтны тойм мэдээ”

УБ 2007, мөн дэлхийн байгаль хамгаалах сан / WWF / -ийн монгол дахь

хөтөлбөрийн газраас гаргасан “Амьтан, ургамал тэдгээрийн эд эрхтэнийг таних

гарын авлага” УБ 2008 зэрэг эх сурвалжийг судалж, судалгааны үр өгөөжийг

дээшлүүлэхэд ашиглав.

Ан амьтдын бүтээгдэхүүнийг эмчилгээ болон худалдаа, арилжааны чиглэлээр

ашиглаж байгаатай холбоотой олон нийтийн мэдлэг хандлагыг тодорхойлох

зорилгоор 24 асуулт бүхий анкет боловсруулж, зөвлөлдөх уулзалтаар 31 хүнээс

санал асуулга авсан.

Түүвэр

Ýì÷èëãýýíèé çîðèóëàëòààð àìüòíû ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ¿éë÷èëãýýíäýý

èõýâ÷ëýí õýðýãëýäýã áàéæ áîëîõ Халдварт Өвчин Судлалын Үндэсний Төв,

Гэмтэл Согог Судлалын Үндэсний Төв, 3-р төрх эмнэлэгүүд, àìüòíû ãàðàëòàé

á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õóäàëäààëäàã áàéæ áîëîõ Улаанбаатар хотын Нарантуул,

Баянзүрх захууд, мөн галт тэрэгний буудал болон бэлэг дурсгалын дэлгүүрүүдээс

çîðèóäûí áîëîí боломжит түүврийн аргаар 223 хүнээс àíêåòèéí àðãààð мэдээлýë

цуглуулсан.

Явц

14

Судалгааны мэдээллийг дээр дурьдсан газруудад үйлчилгээ явуулж буй иргэд

болон үйлчилүүлж буй олон нийтээс анкетын аргаар мэдээлэл цуглуулсан бөгөөд

судалгааны мэдээллийн үр дүнг математик статистикийн хэрэглээний SPSS

программаар боловсруулсан.

Үндэслэл

Зэрлэг ан амьтдын хууль бус худалдаатай тэмцэх, бүтээгдэхүүний зохисгүй

хэрэглээг бууруулахад олон нийтийн оролцоог нэмэгдүүлэхийн тулд тэдний санал,

бодол, мэдлэг хандлагыг судалж, үр дүнг нь төслийн үйл ажиллагааныхаа ажлын

гол чиглэл болгон хэрэгжүүлэх

Зорилго

Ан амьтдын бүтээгдэхүүнийг эмчилгээ болон худалдаа, арилжааны чиглэлээр

ашиглаж байгаатай холбоотой олон нийтийн мэдлэг, хандлагыг тодорхойлох

Зорилт

• Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний хэрэглээ болон түүнд нөлөөлөх хүчин

зүйлсийг тодорхойлох

• Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний борлуулалт, түүнтэй холбогдох олон

нийтийн хуулийн мэдлэг, хандлагыг тогтоох

• Ховордож байгаа ан амьтдыг хамгаалахад олон нийтийн санал бодлыг

тусгах

• Асуудлыг шийдвэрлэх арга замуудыг тодорхойлоход шаардагдах ажлын

санал зөвлөмж гаргах

15

СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮН

СУДАЛГААНД ОРОЛЦОГЧДЫН ТАЛААРХ ЕРӨНХИЙ МЭДЭЭЛЭЛ

Манай судалгаанд оролцогчдын 111 буюу 49% нь эрэгтэй, 112 буюу 51% нь

эмэгтэй хүмүүс байлаа. Дээрх үзүүлэлтээс харахад судалгаанд оролцогчдын

хүйсийн харьцаа ойролцоо байна. / Зураг 1. /

Зураг 1.Судалгаанд хамрагдсан иргэд хүйсийн хувьд

Нийт судалгаанд хамрагдсан иргэдийг насны хувьд авч үзэхэд 16-68 насны

хооронд хэлбэлзэж 16-34 насныхан 49,8%-ийг эзэлж байлаа.

2000 оны хүн ам, орон сууцны тооллогоор нийт хүн амын 33,4%-г 16-35 насны хүн

ам эзлэж байна гэсэн дүн гарсан байна.Энэ нь манай судалгаанд залуучууд

илүүтэйгээр хамрагдсаныг харуулж байна. / зураг2. /

Зураг 2. Судалгаанд хамрагдсан иргэдийн нас

16

Судалгаанд оролцогчдыг харьяалалын хувьд авч үзэхэд 126 буюу 56% нь

хотын, 71 буюу 32% нь аймгийн, 26 буюу 12% нь сумын харьяалалтай байна. /

Зураг 3. /

Зураг 3.Судалгаанд хамрагдсан иргэдийн харъяалал

Боловсролын түвшний хувьд судалгаанд оролцогчдын 38% нь дээд, 41%

нь бүрэн дунд, 10% нь тусгай дунд, 9% нь бүрэн бус дунд, 2% нь бага

боловсролтой байна. / Зураг 4. /

Зураг 4. Судалгаанд хамрагдсан иргэдийн боловсролын түвшин

2%9%10%

41%38%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

Дээд Тусгайдунд

Бүрэндунд

Бүрэнбус дунд

Бага

17

Суддалгаанд хамрагдсан иргэдийн ажил эрхлэлтийн байдлыг авч үзэхэд 63

буюу 28% нь хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг, 30 буюу 13% нь төрийн байгууллагад

ажил эрхэлдэг, 24 буюу11% нь оюутан, 20 буюу 9% нь худалдаа арилжаа, 20 буюу

9% нь төрийн бус байгууллагад, газар тариалангийн салбарт 2%, малчин 5%,

тэтгэвэр 7%,ажилгүй 7% бусад 4% нь сурагч болон хувийн байгууллагад

ажилладаг хүмүүс байна. / Зураг.5 /

Зураг 5.Судалгаанд хамрагдсан иргэдийн ажил эрхлэлт

5%2%

28%

9%13%

9%5% 7%

11%7%

4%

0%5%

10%15%20%25%30%

Инженер техник

Газар тариалан

Худалдаа

арилжаа

ТББ

Малчин

Тэтгэвэрт

Оюутан

Бусад

Хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг хүмүүс дийлэнх хувийг эзлэж байгаа нь зах дээр

болон дэлгүүрүүдэд худалдаа наймаа эрхэлдэг хүмүүс манай судалгаанд ихээр

хамрагдсантай холбоотой түүнчлэн 9 сарын 1-ны өмнөх долоо хоногт судалгааг

хийснээс оюутнууд, төсвийн байгууллагынхан илүүтэйгээр оролцсон байж болох

юм.

АН АМЬТНЫ ГАРАЛТАЙ БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙГ ЭМЧИЛГЭЭНД

ХЭРЭГЛЭЖ БАЙГААТАЙ ХОЛБООТОЙ ОЛОН НИЙТИЙН ОЙЛГОЛТ,

ХАНДЛАГА

Судалгаанд хамрагдсан иргэд ан амьтдын ховордож байгаа гол шалтгааныг

зарж борлуулах /25%/, эмчилгээний зориулалтаар /18%/ болон цэвэр ан агнуурын

зорилгоор /18%/ агнаж байгаатай холбоотой гэж үзсэн байна. /зураг 6. /

Зураг 6. Ан амьтны ховордож байгаа шалтгаан

18

Мөн судалгаанд оролцогчдын 84 буюу 38% нь эрүүл мэндийн шалтгаанаар ан

амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг урьд өмнө нь өөрөө болон ойр дотны хэн нэгэн

хүн нь хэрэглэж байсан, 139 буюу 62% нь хэрэглэж байгаагүй гэж хариулсан байна.

Амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг өөрөө болон ойр дотны хэн нэгэн хүн нь

эмчилгээний зориулалтаар хэрэглэж байсан үзүүлэлтийг нийт судалгаанд

хамрагдсан хүмүүсийн байршилаар авч үзэхэд: захын орчимоос судалгаанд

хамрагдсан 129/58%/ хүний 19% нь эмчилгээний зориулалтаар амьтны гаралтай

бүтээгдэхүүнийг өөрөө болон ойр дотны хэн нэгэн хүн нь хэрэглэж байсан гэсэн

үзүүлэлт нь дийлэнх хувийг эзлэж байна. /зураг 7. /

Зураг 7.Эмчилгээний зориулалтаар амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн хэрэглэдэг

үзүүлэлт / судалгаанд хамрагдсан иргэдийн байршилаар /

Амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг эмчилгээний зориулалтаар 16-24 насны,

35-54 насны эрэгтэй хүмүүс, 16-34 насны болон 45-54 насны эмэгтэй хүмүүс

ихэвчлэн хэрэглэж байна. / зураг 8. /

19

Зураг 8. Амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг эмчилгээнд хэрэглэдэг хүмүүсийн

нас, хүйс

11%

23%

11%

8%

6%

11%

10%

13%

5%

4%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

16-24 нас 25-34 нас 35-44 нас 45-54 нас 55дээшнас

эмэр

Нийт судалгаанд оролцогчдын 28% нь тарвага, 22% нь чоно, 13% нь гөрөөс,

15% нь баавгай, 2% нь үнэг, 1% нь бөхөн 2% нь бөхөн, 2% нь хүдэр, 5% нь халиун

буга, 1% нь ирвэс, 6% нь Бусад /дорго, согоо, мануул, хойлог, туулай/ зэрэг

амьтдын бүтээгдэхүүнийг эмчилгээний зориулалтаар хэрэглэж байсан байна. /зураг

9. /

Зураг 9. Эмчилгээний зориулалтаар ашиглагддаг ан амьтад

20

Хүснэгт 1. Эмчилгээний зориулалтаар ашиглагддаг амьтдын бүтээгдэхүүн

Д

/д

Ан амьтны

нэр

Цус

Ясан болон

цусан эвэр

Аль

нэг

дотор

эрхтэн

Яс

Бусад

нийт

1 Тарвага 2% 9% Тос, мах /17%/ 28%

2 Чоно 1% 1% 11% Хэл, мах, тархи /10%/ 22%

3 Гөрөөс 7% 1,3% 1,3% 4% 13%

4 Баавгай 2,2% 0,4% Тос сарвуу доньд

/13%/ 15%

5 Үнэг Нүд /2,2%/ 2,3%

6 Бөхөн 0,44% 0,44% 0,44% 2%

7 Хүдэр Заар /2,3% 2,3%

8 Халиун

буга 1% 3,5% 0,5% 5%

9 Ирвэс 1% 1%

10

Бусад

/Дорго,

мануул,

согоо,

хойлог,

туулай/

Тос, мах, өөх /5,8%/ 5,8%

Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг хэрэглэснээр гарч болох сөрөг үр

дагаварын тухай олон нийтийн ойлголт, хандлага

Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн боловсруулахгүй хэрэглэснээр халдварт

өвчин тусах эсэх талаарх олон нийтийн хандлагыг авч үзэхэд 116 буюу 52% нь

халдварт өвчин тусдаг гэж үзсэн бол 73 буюу 33% нь тусахгүй, 34 буюу 15% нь

мэдэхгүй гэж үзсэн байна.

Амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг боловсруулахгүй хэрэглэснээр үүсэх эрсдэлийг

мэдэхгүй болон халдварт өвчин тусахгүй гэж үзсэн хүмүүсийг нас, хүйсийн хувьд

21

авч үзвэл : 16-24 болон 45-54 насны эрэгтэй хүмүүс, 16-34 насны эмэгтэй хүмүүс

дийлэнх хувийг эзэлсэн үзүүлэлт харагдаж байна. / зураг 10. /

Зураг 10.Амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг хэрэглэхэд эрсдэлгүй гэж үзсэн

хүмүүсийн нас, хүйс

Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн боловсруулахгүй хэрэглэснээр халдварт

өвчин тусах эсэх талаарх олон нийтийн хандлагыг нийт судалгаанд хамрагдсан

хүмүүсийн байршилаар авч үзэхэд : захын орчимоос хамрагдсан 129 /58%/ хүний

22% нь халдварт өвчин тусахгүй, 10% нь энэ талаар сайн мэдэхгүй гэж үзсэн

үзүүлэлт нь дийлэнх хувийг эзэлж байна. Энэ нь амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг

боловсруулахгүй хэрэглэснээр үүсч болох эрсдэлийн тухай тодорхой, бодит

мэдээлэл дутмаг байгааг харуулж байна. /зураг 11./

Зураг 11.Амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн хэрэглэснээр үүсэх эрсдэлийн тухай

ойлголт ,хандлага / судалгаанд хамрагдсан иргэдийн байршилаар /

Судалгаанд хамрагдсан иргэдийн 62% нь амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг

эрүүл мэндийн шалтгаанаар “хэрэглэж байгаагүй эсвэл хэрэглэхээс татгалздаг”

гэсэн бол 38% нь “хэрэглэж байсан” гэжээ. Амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг

22

эмчилгээнд хэрэглэхээс татгалздаг шалтгааныг экологийн тэнцвэрт байдал

алдагдана /41,8%/, байгалийн нөөц хомсдоно/39,6%/, өөр агаар эмчилж

болно/39,6%/,эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө учирч болзошгүй/28,8%/ гэж тайлбарласан

байна. / зураг 12. /

Зураг 12.Амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн эмчилгээнд хэрэглэхээс татгалздаг

шалтгаан

41.8 %

39.6 %

28.8 %

39.6 %

29.2 %

18.4 %

16.2 %

20.7 %

7.2 %

2.7 %

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

Ýêîëîãèéí òýíöâýðò áàéäàë àëäàãäàíà

Áàéãàëèéí íººö õîìñäîíî

Ýð¿¿ë ìýíäýä ñºðºã íºëºº ó÷èð÷ áîëçîøã¿é

ªºð àðãààð ýì÷èëæ áîëíî

Ýðãýëçýý òºðäºã

Áóñäàä áóðóó ¿ëãýð äóóðèàëòàé

Í¿ãýë

Òàòãàëçäàãã¿é

Áóñàä

Ìýäýõã¿é

Нийт судалгаанд хамрагдагсдын 92% нь амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн

хэрэглээд сөрөг үр дүнд хүрсэн хүнтэй таарч байгаагүй бол 8% нь таарч байсан

бөгөөд энэ нь эмчилгээнд нь үр дүн өгөөгүй, халдвар авсан, галзуурсан, хууч өвчин

нь хөдөлсөн, нас барсан, тарваган тахал туссан, хордлогонд орсон хүмүүс байсан

гэжээ. /зураг 13 /

Зураг 13.Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг хэрэглээд сөрөг үр дүнд хүрсэн

хүнтэй таарч байсан эсэх

8%

92%

сөрөг үр дүнд хүрсэнхүнтэй таарч байсан

сөрөг үр дүнд хүрсэнхүнтэй таарчбайгаагүй

23

Амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг хэрэглэж байсан хүмүүсийн 34,8% нь

хэрэглээд сөрөг үр дүнд хүрсэн хүнтэй таарч байсан, 75% нь таарч байгаагүй гэжээ.

Харин амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн хэрэглэж байгаагүй хүмүүсийн 65,2% нь

сөрөг үр дүнд хүрсэн хүнтэй таарч байсан гэжээ. Энэ үзүүлэлт нь амьтны гаралтай

бүтээгдэхүүнийг хэрэглэхээс татгалздаг буюу хэрэглэж байгаагүй шалтгаан байж

болох юм. /зураг 14 /

Зураг 14. Сөрөг үр дүнд хүрсэн хүнтэй таарч байсан эсэх 34

.80%

65.2

0%

75.0

0%

25.0

0%

0.00%10.00%20.00%30.00%40.00%50.00%60.00%70.00%80.00%

сөрөг үр дүндхүрсэн хүнтэйтаарч байсан

Сөрөг үр дүндхүрсэн хүнтэй

таарчбайгаагүй

хэрэглэж байсанхүмүүсхэрэглэж байгаагүйхүмүүс

Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн хэрэглэхэд хамгийн их нөлөөлдөг хүчин

зүйлсийг авч үзэхэд хэн нэгэнд гарсан эерэг үр дүн, дотны хүмүүсийн итгэл

үнэмшил, анагаах ухааны судалгаа тус тус дийлэнх хувийг эзэлж байна. /зураг 15./

Зураг 15. Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн хэрэглэхэд нөлөөлдөг хүчин зүйлс

20%

13%

15.00%

10%

13%

26%

2%

1%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%

Ä

îòíû õ¿ì¿¿ñèéí èòãýë ¿íýìøèë

Çàð ñóðòàë÷èëãàà

Àíàãààõ óõààíû ñóäàëãàà

Ëàì, îòî÷

Ýìèéí ñàí, ýìèéí ñóðòàë÷èëãàà

Õýí íýãýíä ãàðñàí ýåðýã ¿ð ä¿í

Áóñàä /óëàìæëàëàà äàãààä/

Ìýäýõã¿é

24

Эмчилгээнд ашиглаж байгаа ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний борлуулалт

Нийт судалгаанд хамрагдсан иргэд эмчилгээнд ашиглаж байгаа ан амьтны

гаралтай бүтээгдэхүүнийг гол төлөв хувь хүмүүс /34% /, захуудаар /22% /,

дэлгүүрээр /4%/, уламжлалт эмнэлэгээр /12%/, эмийн сангаар /7%/, өөрсдөө агнаж

хэрэглэдэг /8%/, байгаль хамгаалагч /2%/ худалдаалдаг гэсэн сонголтыг хийсэн бол

амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг эмчилгээнд хэрэглэж байсан хүмүүсийн 40%

ньуг бүтээгдэхүүнийг захаас авдаг, 45% нь хувь хүнээр дамжуулан авдаг гэжээ.

/зураг 16./

Зураг 16.Эмчилгээнд ашиглаж байгаа ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний

борлуулалт /байршилаар /

40%

39.5

%

2% 1.40

%

45%

30.9

0%

2%

9.30

%

1% 3.50

%

1% 1.40

%

2%0%

4.70

% 13.6

0%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

Çàõ

Äýë

ã¿¿ð

Õóâ

ü õ¿

í

Óë

àìæ

ëàë

ò

ýìíý

ëýã

Ýì

èéí

ñàí

ªºð

ñ人

àãíà

äàã

Áóñ

àä

Ìýä

ýõã¿

é

Òèéì

¯ã¿é

Нийт судалгаанд хамрагдсан иргэдийн дийлэнх хувь буюу 53% нь зах дээр, 21% нь

бэлэг дурсгалын дэлгүүрүүдээр, 12% нь жуулчны баазаар гол төлөв худалдаалдаг

гэж үзсэн байна. /зураг 17 /

Зураг 17. Нэн ховордсон ан амьтдыг худалдаалдаг газрыг тодорхойлсон байдал

25

Мэдэхгүй4%

Бусад10%

Жуулчны бааз12%

Бэлэг дурсгалын дэлгүүр

21%

Зах53%

Çàõ

Áýëýã äóðñãàëûíäýëã¿¿ð

Æóóë÷äûí áààç

Áóñàä

Ìýäýõã¿é

Судалгаанд хамрагдсан иргэдийн 98,7% нь зарж борлуулахыг хориглодог ан

амьтны бүтээгдэхүүнийг нэрлэсэн бөгөөд бугын цусан эвэр/25%/, баавгайн

доньд/14%/, тарвагны арьс/15%/, аргалын эвэр/13%/ , хүдрийн заар/14%/ гэсэн

сонголтууд нь өндөр хувьтай байна. Харин 1,3% нь энэ талаар огт мэдлэггүй

байна. /зураг 18/

Зураг 18. Зарж борлуулахыг хориглодог ан амьтдыг нэрлэсэн байдал

13%

14%

8%

4%

0%

15%

25%

5%

5%

14%

1%

0.4

0%

2%

1% 3%

0%

5%

10%

15%

20%

25%

Àðãà

ëû

í ý

âýð

Õ¿ä

ðè

éí

çààð

Áºõº

íãè

éí

ýâ

ýð

Õîé

ëî

ãèé

í ì

àõ

Òàðâ

àãà

íû

àð

üñ

Áóã

ûí

öóñà

í ý

âýð

Áóã

ûí ÷

èâ

Áàà

âãà

éí

ñàâ

àð

Áàà

âãà

éí

äîí

üä

Á¿õ

èé

ë à

ìüòí

û ý

äÇ

ýð

ëýã

ãàõàé

Çýýðè

éí

ìàõ

Ñîãî

îíû

ñ¿¿ë

×î

íû

í ä

îòî

ð ý

ðõòý

Нэрлэсэн амьтан

Байгаль хамгаалах талаар олон нийтийн мэдээлэл авдаг эх сурвалжийн тухай

Судалгаанд хамрагдсан иргэд байгаль орчноо хамгаалах талаарх мэдээллийг

хичээлээс /9%/, хэн нэгэн хүнээс /10%/, мэдээллийн хэрэгсэлээс /59%/, мэргэжлийн

хүнээс /4%/, шашны номлол сургаалиас /2%/ болон бусад эх сурвалжаас /3%/ авдаг

байна. Харин /11%/ нь энэ талаар огт мэдээлэл авч байгаагүй гэжээ. / зураг 19. /

Зураг 19.Байгаль орчноо хамгаалах талаар мэдээлэл авдаг эх сурвалж

26

9% 10%

59%

6.00%2%

11%

3%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

Хичээлээс

Хэн

нэгэн

хүнээс

Олон нийтийн

мэдээлэлийн

хэрэгслээс

Мэргэжлийн

хүнээс

Шашны

ном

сургалиас

Мэдээлэл

авч байгаагүй

Бусад

АН АМЬТНЫ ХУДАЛДАА БОЛОН ХУУЛИЙН ТАЛААРХ ОЛОН

НИЙТИЙН ОЙЛГОЛТ, ХАНДЛАГА

Судалгаанд хамрагдсан иргэдийн 67% нь ирвэсийг, 61% нь бөхөнг, 65% нь

хүдэрийг агнахыг хуулиар хориглодог гэдгийг мэддэг байна. Гэхдээ 17% нь

ирвэсийг, 19% нь бөхөнг% 12% нь хүдэрийг агнах тухай ташаа ойлголттой байхад

16% нь 16% нь ирвэсийг, 20% нь бөхөнг, 23% нь хүдэрийг хэрхэн агнах талаар огт

мэддэггүй байна. Саарал чоныг 49% нь агнахыг зөвшөөрдөгийг мэддэг бол, 44% нь

ташаа ойлголттой, 8% нь огт мэддэггүй байна.

Харин 5% нь хүрэн баавгайг 26% нь цагаан зээрийг тодорхой хугацаанд агнахыг

зөвшөөрдөг гэдгийг мэддэг бол, 77% нь хүрэн баавгайг, 61% нь цагаан зээрийг

агнах талаар ташаа ойлголттой байхад, 18% нь хүрэн баавгайг, 13% нь цагаан

зээрийг хэрхэн агнах талаар огт мэддэггүй нэсэн хариулт өгчээ.

Мөн 13% нь халиун бугыг, 15% нь аргаль хонийг тусгай зөвшөөрлөөр агнахыг

мэддэг бол, 76% нь халиун бугыг, 72% нь аргаль хонийг агнах талаар ташаа

ойлголттой, 11% нь халиун буга, 13% нь аргаль хонийг хуулиар хэрхэн агнах

талаар огт мэддэггүй гэсэн хариулт өгсөн байна. /зураг 20/

Зураг 20. Ан амьтдыг хуулиар агнах тухай

49%

5%

67%

13%

15%

61%

26%

65%

44%

77%

17%

76%

72%

19%

61%

12%

8%

18%

16%

11%

13% 2

0%

13%

23%

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

Сааралчоно

Хүрэнбаавгай

Ирвэс Халиунбуга

Аргальхонь

Бөхөн Цагаанзээр

Хүдэр

Мэддэг

Ташааойлголттой

Мэддэггүй

Хүснэгт 2. Ан амьтдыг агнахтай холбоотой буруу ташаа ойлголттой байгаа

хүмүүсийн нас, хүйс

Ташаа ойлголттой /буруу / Мэдэхгүй

27

16-24 нас /эр/ 50-с дээш насны эр

45-54 нас/эм/ 16-24 нас, 45-54 нас /эм/

Хуулиар ан амьтныг хориглох тухай ташаа ойлголттой байдаг хүмүүсийн дийлэнх

хувь нь 16-24 насны эрэгтэй, 45-54 насны эмэгтэй хүмүүс байхад, 50-с дээш насны

эрэгтэй, 16-24 нас болон 45-54 насны эмэгтэй хүмүүс мэдэхгүй гэсэн сонголтыг

хийсэн байна.

Судалгаанд хамрагдсан иргэдийн 98,7% нь хил гаалиар гаргахыг хориглодог

ан амьтдыг нэрлэсэн бөгөөд бугын цусан эвэр/17%/, тарваганы арьс/15%/, хүдрийн

заар/11%/, амьтны бүхий л эд эрхтэнг хил гаалиар гаргахыг хориглодог/9%/ гэж

үзсэн сонголтууд нь өндөр хувьтай байна. Харин 1,3% нь энэ талаар огт мэдлэггүй

байна. /зураг 21 /

Зураг 21. Хил гаалиар гаргахыг хориглодог ан амьтдын тухай

Нэрлэсэн амьтад

11%

8%

17%

15%

4%

1%

6%

5%

1%

9%

0%

2%4%

6%

8%10%

12%

14%16%

18%

Õ¿ä

ðèéí çàà

ð

Àðãà

ëûí ýâýð

Áóã

ûí ö

óñàí

ýâýð

Òàð

âàã

àíû àðüñ

í̄ýã

íèé àðüñ

Õÿðñí

û àðüñ

Øîíõî

ð

×îíûí àðüñ

×îíûí õîäîîä

Á¿õ

èé ë

ýä ýðõò

ýíã õè

ëýý

ð

ãàðãà

õûã õî

ðèãë

îäîã

Хууль бус үйлдэлтэй таарвал цагдаад хандана гэж 31,3% , байгаль хамгаалах

байцаагчид хандана гэж 32,7%, байгаль хамгаалах газарт мэдэгдэнэ гэж 15,6% нь

тус тус үзсэн байхад хэнд ч хандахгүй гэж 10%, хэнд хандахаа мэдэхгүй гэж мөн

10% нь үзсэн байна. /зураг22./

28

Зураг 22. Ан агнууртай холбоотой хууль бус үйлдэлтэй таарвал хаана, хэнд

хандах тухай

Бусад0.8 %

Мэдэхгүй9.4 %

Хэнд хандахгүй

9.8 %

Байгаль хамгаалах

газар15.6 %

Байгаль хамгаалагч

32.7 %

Цагдаа31.3 % Öàãäààä ìýäýãäýíý

Áàéãàëü õàìãààëàõáàéöààã÷èä õàíäàíàÁàéãàëü õàìãààëàõãàçàðò ìýäýãäýíýÕýíä ÷ õàíäàõã¿é

Ìýäýõã¿é

Áóñàä

Иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, байгаль хамгаалагчдын орон тоог

нэмэгдүүлж идэвхижүүлэх, хуулийн хэрэгжилтэнд хяналт тавих, сургалт

сурталчилгаа явуулах, байгаль хамгаалах нөхөрлөл байгуулах гэсэн саналууд

дийлэнх хувийг эзлэж байна. /зураг 23/

Зураг 23. Ховордож байгаа ан амьтдыг хэрхэн хамгаалах талаарх саналууд

3.50%

1%

3%

15%

9.40%

0.40%

0.40%

0.40%

0.40%

26%

0.40%

1%

3.10%

8%

0.40%

10.00%

1.30%

0.40%

7%

10.00%

1%

0.00% 5.00% 10.00% 15.00% 20.00% 25.00% 30.00%

Áàãà íàñàíä íü õè÷ýýëýýð äàìæóóëàí îéëãóóëàõ

Ãàð àðãààð ºñãºí ¿ðæ¿¿ëýõ

Тусгай хамгаалалтанд авах

Áàéãàëü õàìãààëàã÷äûí îðîí òîîã íýìýãä¿¿ëж , идэвхижүүлэх

Áàéãàëü õàìãààëàõ íºõºðëºë áàéãóóëàõ

Ан амьтдыг агнахгүй байх

Àðä èðãýäèéí àìæèðãààíû ò¿âøèíã íýìýãä¿¿ëýõ

Амьтдын аìüäðàõ îð÷èíä íü íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñèéã áàãàñãàõ

Àìüòäûã äîõèîëîëòîé áîëãîõ

Èðãýäèéí îðîëöîîã íýìýãä¿¿ëýõ

Îð÷èíä íü àìüòäûã õàìãààëàõ õýðýãòýé

Îðëóóëàí õýðýãëýõ á¿òýýãäýõ¿¿íèéã áèé áîëãîõ

Íóòàãøóóëæ, ¿ðæ¿¿ëýõýä àíõààðàõ

Ìýäýõã¿é

Ñàéí äóðûí áàéãóóëëàãûã îëíîîð áàéãóóëàõ

Ñóðãàëò, ñóðòàë÷èëãàà ÿâóóëàõ

Òîðãóóëèéí õýìæýýã íýìýãä¿¿ëýõ õýðýãòýé

Òîî òîëãîéã íü áàéíãà õÿíàæ áàéõ

Õóóëèà ÷àíãàòàãàõ

Õóóëèéí õýðýãæèëòýíä õÿíàëò òàâèõ

Ýì÷èëãýýíä õýðýãëýõã¿é áàéõ

29

Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн хэрэглэж байгаа хүмүүс болон хэрэглэх гэж

байгаа хүмүүст хандсан анхааруулга, сэрүүмжлүүлгийн тухай саналууд

/судалгаанд оролцсон иргэдийн /

• Байгалийн баялагаа зов зохистой ашиглацгаая

• Байгаль экологио хамгаалах талаар сурталчилгаа сайн хийж олон нийтийн

мэдлэг хандлагыг дээшлүүлье

• Байгалийн баялагаа хайрлан хойч үедээ өвлүүлье

• Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг хэрэглэх нь эрүүл мэндэд эрсдэл

учруулах аюултай

• Дам яриа, элдэв зан үйлд итгэж өөрөө өөрийнхөө эрүүл мэнд амь насандаа

эрсдэл авчирч байна

• Шинжлэх ухаанаар батлагдсан орлуулах бүтээгдэхүүнийг сонгоцгооё

• Ховордож буй амьтдаа агнаж худалдаалах нь хууль бус үйлдэл болно

Амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний хэрэглээг бууруулах, зогсоохын тулд

хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны саналууд /судалгаанд оролцсон иргэдийн /

• Байгаль хамгаалагчдад чиглэсэн сургалт семеннар зохион байгуулах

• Хууль бус ан агнуурыг зогсооход чиглэсэн сургалт, сурталчилгааг хэвлэл

мэдээллийн хэрэгсэлээр дамжуулан олон нийтэд хүргэх

• Ан амьтдыг хамгаалалтандаа авах, хяналтыг сайжруулах тодорхой арга

хэмжээнүүдийг авах

• Ан амьтдын нөөцийн талаарх судалгааг жил бүр хийж байх

• Ан амьтны хууль бус худалдааны талаар мэдээлэл авдаг болон өгдөг

сувагтай болох

• Ан амьтныг үржүүлэх нэмэгдүүлэх тал дээр тодорхой арга хэмжээ авах

• Олон нийтийг байгаль орчноо хамгаалах үйлсэд уриалах

• Хууль бус худалдаа наймааны эх сурвалжийг олж тогтоох

• Орлуулах бүтээгдэхүүн бий гэдгийг олон нийтэд ойлгуулах

• Хуулийн хэрэгжилтэнд тавих хяналтыг сайжруулах

• Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэлээр буруу ташаа мэдээлэл цацахыг

хориглох

30

Дүгнэлт, санал зөвлөмж

Ан амьтны ховордож буй шалтгаан болон нөлөөлөх хүчин зүйлс

Ан амьтны ховордож буй гол шалтгаанóóäàä 1-ðò:зарж борлуулах буюу

худалдаалах, 2-ðò:эмчилгээний зорилгоор àìüòäûã àãíàõ, 3-ðò:öýâýð çóãàà

öýíãýëèéí çîðèëãîîð амьтдыã àãíàõ øàëòãààíóóä îðæ áàéíà. Энэ нь “Зэлүүд

тал: Монголын ан амьтны хууль бус худалдааны хямралтай асуудлууд”

судалгаанаас гарсан зэрлэг ан амьтны хууль бус худалдаа нь тоо толгойн

бууралтын гол шалтгаан болж байна гэсэн дүнтэй нийцэж байна. Ан àìüòíû òîî

òîëãîé áóóðàëòûí øàëòãààíä íºëººëæ áóé ãîë õ¿÷èí ç¿éë¿¿äýä 1-ðò:”Àí

àãíóóðûí òóõàé õóóëü” èéí òàëààðõ îëîí íèéòèéí ìýäëýã, ìýäýýëýë äóòìàã

áàéãàà áàéäàë, 2-ðò:“Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëü”èéí õýðýãæèëòýíä òàâèõ õÿíàëò

õàíãàëòã¿é áàéãàà áàéäàë, 3-ðò:Àí амьтныг хууль бусаар агнаж, зарж борлуулж

буй үйлдэлтэй таархад хаана,хэнд хандахаа мэдэхгүй болон хэнд ч хандахыг

хүсэхгүй байгаа хүмүүсийн хандлага íü íºëººëæ áóé ãîë õ¿÷èí ç¿éë¿¿äýä îðæ

áàéíà.

Эмчилгээний зориулалтаар ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг õýðýãëýõýä

нөлөөëдөг хүчин зүйлс болон татгалзах шалтгаан

Амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг эмчилгээний зориулалтаар 16-24 насны , 35-54

насны эрэгтэй хүмүүс, 16-34 насны болон 45-54 насны эмэгтэй хүмүүс ихэвчлэн

хэрэглэж байна.

Амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн хэрэглэхэд нөлөөлдөг ãîë хүчин зүйлсýä: 1-ðò:

дотны хүмүүсийн итгэл үнэмшил, 2-ðò: хэн нэгэнд гарсан эерэг үр дүн, 3-ðò:

анагаах ухааны судалгааíû ¿ð ä¿í çýðýã íü íºëººëºõ ãîë õ¿÷èí ç¿éëñ áîëæ

áàéíà. Дотны хүмүүсийн итгэл үнэмшил болон хэн нэгэнд гарсан эерэг үр дүн нь

бодит батлагдсан мэдлэг,мэдээлэл биш учраас õ¿ì¿¿ñò буруу ташаа ойлголт болон

эрсдэлт нөхцөл байдлыг үүсгэхэд нөлөөлж байíà.

Эмчилгээний зориулалтаар хэрэглэж байгаа ан амьтад дотор чоно, баавгай, тарвага

дийлэнх хувийã ýçëýæ áàéíà.

Энэ үзүүлэлт нь “Зэлүүд тал : Монголын ан амьтны хууль бус худалдааны

хямралтай асуудлууд” судалгааны тайланд бичигдсэн зэрлэг ан амьтны агналт,

худалдааны өнөөгийн байдал буюу нэн ховордсон амьтад дотроос хүрэн баавгай,

31

цоохор ирвэс, саарал чоно, халиун буга зэрэг амьтад худалдаанд илүү өртөж байна

гэсэн үзүүлэлттэй нийцэж байна. Эäãýýð àìüòäûã õóäàëäààëàõ íýã ãîë ÷èãëýë íü

àí àìüòíû á¿òýýãäýõ¿¿íèéã эмчилгээний зориулалтаар àøèãëàæ áàéãààòàé

õîëáîîòîéãîîð õóäàëäààëæ áàéíà. Эмчилгээний зориулалтаар ашиглагдаж

байгаа ан амьтдын бүтээгдэхүүнийг гол төлөв зах дээрээс болон хувь хүмүүсээс

худалдан авдаг байна. Àìüòíû ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õýðýãëýõ íü ýðñäýëòýé

áàéæ áîëîõ áºãººä ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí èðãýäèéí äèéëýíõ õóâü íü àìüòíû

ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿í õýðýãëýýä ñºðºã ¿ð ä¿íä õ¿ðñýí õ¿íòýé òààð÷ áàéãààã¿é

¿ç¿¿ëýëò íü óã á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ýì÷èëãýýíä àøèãëàõàä íºëººëäºã ãîë õ¿÷èí

ç¿éë áîëæ áàéíà.

Амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг хэрэглэснээр гарч болох сөрөг үр дагаварын

тухай судалгаанд хамрагдсан хүмүүсийн дийлэнх нь мэдэхгүй болон сөрөг үр

дагавар гарахгүй гэж үзсэн байна. Энэ нь ýðñäýëò íºõöºë áàéäëûí òàëààð îëîí

íèéòýä ìýäëýã, ìýäýýëýë äóòìàã áàéãààã õàðóóëæ áàéãàà áºãººä ¿¿íä ýíý

òàëûí ìýäýýëýë îëîí íèéòýä òýãø õ¿ðòýýìæòýé õ¿ð÷ ÷àääàãã¿é, ýíý òàëûí

ñóðãàëò ñóðòàë÷ëàãàà õîâîð ÿâàãääàã áîëîí àì äàìæñàí ÿðèà, õýí íýãýíä

ãàðñàí ýåðýã ¿ð ä¿í, äîòíû õ¿ì¿¿ñèéíõ íü èòãýë ¿íýìøèë íºëººëæ áàéíà. Ýíý

íü áóðóó õàíäëàãà ãýäãèéã îëîí íèéòýä îéëãóóëàí óõàìñàðëóóëàõ

øààðäëàãàòàé.

Амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг эмчилгээнд хэрэглэхээс татгалздаг гол

шалтгаануудад: 1-ðò: байгàлийн нөөц хомсдоно, 2-ðò: экологийн тэнцвэрт байдал

алдагдана, 3-ðò: өөр аргаар орлуулан эмчилж болно, 4-ðò:эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө

учруулж болзошгүй гэсýí ¿¿äíýýñ õýðýãëýõýýñ òàòãàëçäàã áàéíà.

“Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëü”èéí òàëààðõ îëîí íèéòèéí îéëãîëò, õàíäëàãà

Судалгаанд оролцогчдын дийлэнх хувь нь ан амьтны тухай хуулинд агнахыг

зөвшөөрдөг болон хориглодог амьтдын тухай тодорхой мэдээлэл, мэдлэгтэй боловч

зарж борлуулсан тохиолдолд хүлээх хуулийн ÿìàð хариуцлагà áàéäàã талààð

мэдлэг, мэдээлэл дутмаг байна. ̺í ÿã ÿìàð àìüòíûã õýäèé õýð õóãàöààíä

àãíàõûã çºâøººðäºã áîëîí õîðèãëîäîã õóóëèéí çààëòóóäûí òàëààð áóðóó

òàøàà îéëãîëòòîé áàéíà. Ýíý íü îëîí íèéòýä àí àãíóóðûí òóõàé õóóëèéí

ìýäëýã ìýäýýëýë äóòìàã, õóóëèà äàãàæ ìºðäºõ õàíäëàãà äóòàãäàëòàé, õóóëèéí

ç¿éë çààëòûã îëîí íèéòýä ò¿ãýýõ àðãà çàì õàíãàëòã¿é, ìýäýýëëèéí õýðýãñýëýýð

32

òîäîðõîé áîäèò ìýäýýëýë öàöàãääàãã¿é áîëîí îëîí íèéòýä õóóëèéí òàëààðõ

òîäîðõîé ìýäýýëýë, ñóðãàëò ñóðòàë÷èëãààã áàãà ÿâóóëäàãòàé õîëáîîòîé áàéæ

áîëîõ þì.

Судалгаанд оролцогчдын дийлэнх хувь нь ховордож байгаа ан амьтдыг

хамгаалахад иргэдийн оролцоог нэмэгдүүлэх, байгаль хамгаалах нөхөрлөл

байгуулах, байгаль хамгаалагчдын орон тоог нэмэгдүүлэх нь чухал нөлөөтэй гэж

үзсэн.

Санал зөвлөмж

Ýì÷èëãýýíèé çîðèóëàëòààð àìüòíû ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õýðýãëýæ áàéãàà

¿ç¿¿ëýëò äýýð ãàðãàõ ñàíàë çºâëºìæ

Ан амьтдын ховордож байгаа шалтгаан áîëîõ çàðæ áîðëóóëàõ,

ýì÷èëãýýíèé çîðèóëàëòààð áîëîí, öýâýð çóãàà öýíãýëèéí çîðèëãîîð

àøèãëàæ áàéãààòàé холбоотой үүсэх эрсдэлийг олон нийтэд мэдээллийн

хэрэгсэлээр дамжуулан ухуулан сурталчилах

Ан амьтдын ховордож байгаа гол шалтгааны нэг болох эмчилгээний

зориулалтаар ашиглаж байгаа нь сөрөг нөлөөтэй байж болохыг олон нийтэд

мэргэжлийн хүмүүсээр дамжуулан ойлгуулах

Амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг хэрэглэснээр гарч болох сөрөг үр

дагаварын тухай мэдээллийг олон нийтэд энэ талын мэргэжилтэн болон

мэдээллийн хэрэгсэлээр дамжуулан ухуулан сурталчилах

Амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн хэрэглэхэд нөлөөлдөг хүчин зүйлсийн

талаарх ташаа ойлголтуудыг олон нийтэд мэргэжлийн хүмүүсээр дамжуулан

ухамсарлуулах, зөв мэдээлэл олоход нь чиглүүлэх

Зэрлэг ан амьтны ашиглалтыг орлуулах өөр сонголтыг дэмжих

Àí àìüòíû õóäàëäàà, áîðëóóëàëòòàé õîëáîîòîé ñàíàë çºâëºìæ

Хилийн боомтын шалгалтын чадавхийг сайжруулах, дотоодын худалдаанд

хяналт тавих, түүнийг хэрэгжүүлэх

Орон нутгийн болон үндэсний хэмжээний мэдээллийн хэрэгсэлээр зэрлэг ан

амьтны эд зүйлийг сурталчлахыг хориглох

Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг худалдаалдаг газруудад тавих

хяналтыг сайжруулж, холбогдох байгууллага болон хувь хүмүүст тохирох

33

хуулийн хариуцлагыг хүлээлгэх, тэдгээр хүмүүст чиглэсэн нөлөөллийн үйл

ажиллагааг явуулах /байгаль орчинд учруулж буй хор нөлөө, эрсдэлт хүчин

зүйлсийг ойлгуулах/

Хулгайн ангийн эсрэг сургалтын компанит ажлыг зохион байгуулах,

үндэсний хэмжээнд олон нийтийн мэдээлэл сурталчилгааны хөтөлбөр

боловсруулах

Ан амьтны хууль бус худалдаа наймааг илрүүлсэн болон таслан зогсоох арга

хэмжээ авсан хувь хүн, байгууллагыг тодорхой хэмжээгээр шагнан

урамшуулах / хууль бус агнуурын тухай мэдээллийн урамшуулах систем

бий болгох /

Зэрлэг ан амьтны худалдааны мэдээллийн сан байгуулах, зэрлэг ан амьтдын

талаар утас ажиллуулах

“Àí àãíóóðûí òóõàé õóóëü” òàé õîëáîîòîé ãàðãàõ ñàíàë çºâëºìæ

“Ан агнуурын тухай” хуулийн хэрэгжилтэнд тавих хяналтыг

сайжруулах,одоо хэрэгжүүлж байгаа болон цаашид төлөвлөсөн хуулинд эрх

зүйн заалтыг шинэчлэн боловсруулах,зах зээлтэй тохирсон торгуулийн

хэмжээг жил бүр шинэчлэх

Áàéãàëü îð÷íîî õàìãààëàõ òàë äýýð ãàðãàõ ñàíàë çºâëºìæ

Олон нийтийн оролцоо дэмжлэгэтэйгээр байгаль хамгаалах сан болон

нөхөрлөл хоршоог олноор байгуулах

Олон нийтэд байгаль орчноо хамгаалах чиглэлийн сургалт, сурталчилгааг

мэдээллийн хэрэгсэлээр дамжуулан хүргэх, олон нийтийг идэвхижүүлэх

Байгаль орчноо хамгаалах, сэргээн босгох их үйлсэд олон нийтийн оролцоог

идэвхижүүлэх, дэмжих, урамшуулах

Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëü áîëîí èõ äýýä ñóðãóóëèóäàä сургалтын

системээр íü дамжуулж экологийн боловсрол олгох, төлөвшүүлэх

Зайлшгүй шаардлагатай газруудад байгаль орчноо хамгаалах талаар

ухуулан таниулсан сурталчилгааны хуудас наах, ìýäýýëëèéí á¿õèé ë ýõ

ñóðâàëæóóäààð äàìæóóëàí íàñíû á¿ëýã áîëãîíä ÷èãëýñýí ñóðãàëò

ñóðòàë÷èëãààã ÿâóóëàõ

34

Хавсралт 2

Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний худалдааны талаарх заруудад хийсэн

судалгааны тайлан

2008 îí

35

Ñóäàëãààíû àðãà ç¿é Ñудалгааíû ò¿¿âðèéã ñîíãîõûí ºìíº өдөр тутмын сонингууд болох ªдрийн сонин, ªнөөдөр, Çууны мэдээ сонинуудын 9-р сарын дугааруудад ãàðñàí ан амьтны гаралтай түүхий эд бүтээгдэхүүний тухай заруудад тандалт хийсэн бөгөөд Өнөөдөр сонины 9 сарын 22-ны дугаарт тарваганы мах худалдаж авна гэсэн зараас өөр мэдээлэл гараагүй байâ. Èéìýýñ ýäãýýð ºäºð òóòìûí ñîíèíã ñóäàëãààíä õàìðóóëààã¿é áîëíî. Мөн телевизүүдийн чатуудад тандалт ñóäàëãàà хийхэд 9 сарын 22-íû өдөр ТМ телевизын чатаар “тарваганы хүн мах, чонын ходоод худалдаж авна, ТV8 телевизийн 9-ð ñàðûí 22-24 чатаар чонын элэг, баавгайн доньд худалдаж авна гэсэн заруудààñ ººð çàð ãàðààã¿é. Телевизүүдээр энэ төрлийн мэдээлэл харьцангуй бага гарч байгаа íü цаг хугацааны хувьд ан агнуурын улирал эхлээгүйтэй холбоотой байж болох юм ãýæ ¿çñýí ó÷ðààñ ÒV çàðóóäûã ø¿¿õ àæëûã àíãèéí óëèðàë ýõýëòýë õîéøëóóëàõààð øèéäñýí. Ò¿¿í÷ëýí Ëàâëàõ óòàñóóä Çàð ìýäýýíèé 1904, Øóóðõàé çàðûí 1932, UB ëàâëàõ 1617, TV8-sy 1954 óòñóóäààñ ëàâëàõàä àí àìüòíû ãàðàëòàé çàð ºãººã¿é ãýæ áàéâ. Харин долоо хоног тутмын зарын сонингууд болох “Çар сонин”, “Øуурхай зар сонин” болон зарын вэб сайтууд болох www.zarmedee.mn, www.zarsonin.mn, www.zarna.mn гэсэн сайтуудын заруудад ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнèéã õóäàëäààëàõ òàëààð çàðóóä îëîí ãàðñàí áàéñàí ó÷ðààñ ýäãýýð ñîíèí, вэб сайòуудûã ñîíãîí дүн шинжилгээ хийлээ.

36

1. ÑÎÍÈÍÃÈÉÍ ÇÀÐÓÓÄÀÄ ÕÈÉÑÝÍ СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮН

Ан амьтны бүтээгдэхүүн худалдан авах болон борлуулалтын тухай мэдээллийг Çар сониноос (54.8%), Øуурхай зар сониноос (29.6%) , www.zarmedee.mn вэб сайтаас (9.1%), www.zarna.mn вэб сайтаас (3.2%), www.zarsonin.mn вэб сайтаас (5.9%) авсан байна. (Зар гарсан эх сурвалжын тухай мэдээллийг график 1-ээс үзнэ үү.)

График -1 Зарын сонин болон вэб сайтуудад хийсэн судалгаа

Эх сурвалжууд дахь зарын агуулгын тухай.

Дээрх эх сурвалжуудад гарсан ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний талаарх мэдээлэл нь 62.5 хувь нь зарна, 36.6 хувь нь худалдаж авна, 5 хувь нь бусад буюу хамтарч ажиллана гэсэн агуулга бүхий зар байна (График 2-оос үзнэ үү)

37

График 2

Зарын агуулга (Нийт 186)

Зарна , 62.90%

Авна, 36.60%

Бусад, 5%

Зарна АвнаБусад

Ан амьтны худалдан авалт ба борлуулалт (Хугацааны хувьд) Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний худалдан авалт ба борлуулалт нь 2 дугаар сард хамгийн өндөр үзүүлэлттэй байдаг байна. 1 сар, 2 сар, з сар нь амьтны гаралтай түүхий эд бүтээгдэхүүний нийлүүлэлтийн хувьд хамгийн их байдаг бол, 8сар 9 сарын хувьд хамгийн бага байна. Харин амьтны гаралтай түүхий эдийн эрэлтийн хувьд 2 сар, 3 сар, 6 сард хамгийн их байдаг бөгөөд бусад саруудад ерөнхийдөө жигд эрэлттэй байдаг байна ( График 3-аас үзнэ үү.)

38

График – 3

Худалдаалагдаж буй амьтад амьтад

Хамгийн их худалдаалагдаж буй ан амьтны хувьд чоно (28.5%), дорго (12.4%), ахуун шувуу (10.8%), шар шувуу (10.2%) хамгийн өндөр үзүүлэлттэй байгаа бөгөөд зэрлэг гахай (5.9%), хойлог (8.6%), баавгай (5.9%) гэх мэт амьтад дундаж хувийг эзлэж байна. Мөн ятуу, бүргэд, хулан, гөрөөс, согоо, буга, шилүүс, мануул, булга, туулай, тарвага, үнэг гэх мэт амьтад худалдаалагддаг нь харагдаж байна. (График 4-өөс үзнэ) График 4

39

Дээрх амьтдын äóíд Ìонгол орны “Улаан ном “болон “CITES” áóþó Õîâîðäñîí àìüòàí, óðãàìàë, òýäãýýðèéí ãàðàëòàé ýä ç¿éëñèéí ãàäààä õóäàëäààã çîõèöóóëàõ òóõàé îëîí óëñûí êîíâåíöèéí хавсралтуудад орсон ховор, нэн ховор амьтад íèëýýäã¿é байна. Жишээлбэл: хулан, зэрлэг гахай, баавгай, шилүүс, буга, мануул, хойлог, гөрөөс, бүргэд, саарал чоно гэх мэт. Худалдан авалт ба борлуулалтын хэлбэр (Амьтнаар)

40

Хамгийн их зарагддаг амьтдын тоонд чоно (34.1%), ахуун шувуу(16.2%), хойлог (11.1%), зэрлэг гахай (7.6%), шар шувуу (7.6%) орж байна, харин хамгийн их эрэлт хэрэгцээтэй байдаг буюу худалдаж авна гэсэн амьтдын тоонд дорго (23.5%), чоно (19.1%), шар шувуу (14.7%) баавгай (8.8%) гэх мэт амьтад орж байна. ( график 5-аас үзнэ үү.) График 5

41

Худалдан авалт ба борлуулалтын хэлбэр (Бүтээгдэхүүнээр) Судалгаанаас харахад бүтээгдэхүүний худалдааалагдаж буй хэлбэрийн

хувьд амьтдыг бүтнээр нь (33.2%), мах (19.6%), амьдаар нь (14.7%), мөн дотор эрхтэн (13.3%) зарж борлуулах эсвэл худалдаж авна гэсэн зарууд хамгийн өндөр хувьтай байна. (График 6-аас үзнэ үү.) График 6

42

Амьдаар нь худалдаж авах буюу зарж буй амьтдын эзлэх хувь: Хүснэгт -1 Дорг

о Чоно

Зэрлэг гахай

Баавгай

Ахуун шувуу

Шар шувуу

Ятуу шувуу

Бүргэд

Бүгд

Амьдаар худалдаалагдаж буй хэсэгт эзлэх хувь

67% 7% 7% 3% 3% 7% 3% 3% 100%

Нийт амьтдаас эзлэх хувь

10% 1% 1% 0.5% 0.5% 1% 0.5% 0.5% 15%

Амьдаар нь худалдаж авах буюу зарна гэсэн амьтдын тоонд дорго (67%) хамгийн өндөр хувийг эзлэж байгаа бөгөөд чоно, зэрлэг гахай, шар шувуу гэх мэт амьтад (7%), баавгай, ахуун, ятуу, бүргэд гэх мэт шувууд (3%) орсон байна. (хүснэгт -1) Бүтнээр нь худалдаж авах буюу зарж буй амьтдын эзлэх хувь. Хүснэгт -2 Ахуу

н Чоно

Шар шувуу

Загас

Хойлог

Дорго

Мануул

Үнэг

Ятуу

Бүгд

Бүтнээр нь худалдаалагдаж буй хэсэгт эзлэх хувь

31.1%

27.8%

11.4%

8.1%

6.5% 6.5% 4.9% 1.6%

1.6%

100%

Нийт амьтдаас эзлэх хувь

10.2%

9.1% 4% 3% 2.2% 2.2% 1.6% 0.5%

0.5%

33.3%

Бүтнээр нь зарах буюу худалдаж авна гэсэн зард дээрх (хүснэгт-2) орсон бөгөөд ахуун шувуу (31,1%), чоно (27,8%), шар шувуу (11,4%) гэсэн амьтад хамгийн өндөр хувийг эзлэж байна. (хүснэгт-2) Дотор эрхтэн худалдаж авах буюу зарж буй амьтдын эзлэх хувь. Хүснэгт-3 Зэрлэ

г гахай

Чоно Тарвага

Баавгай

Туулай

Үнэг Хулан

Бүгд

Дотор эрхтэн нь худалдаалагдаж буй хэсэгт эзлэх хувь

33.3% 29.1%

16.6% 8.3% 4.1% 4.1%

4.1% 100%

Нийт амьтдаас эзлэх хувь

4.3% 3.8% 2.2% 1.1% 0.5% 0.5 0.5% 13%

43

%

Дотор эрхтэн худалдаж авах буюу зарна гэсэн амьтдын тоонд зэрлэг гахай (33.3%), чоно (29.1%), тарвага (16.6%) гэсэн амьтад хамгийн өндөр үзүүлэлттэй байна. Махыг нь худалдаж авах буюу зарж буй амьтдын эзлэх хувь. Хүснэгт -4 Хойло

г Чоно

Шар шувуу

Үнэг

Шилүүс

Туулай

Зэрлэг гахай

Дорго

Бүгд

Махыг нь худалдаалж буй хэсэгт эзлэх хувь

31% 28% 17% 7% 5.5% 5.5% 3% 3% 100%

Нийт амьтдаас эзлэх хувь

6% 5.4% 3.2% 2% 1.1% 1.1% 0.5% 0.5% 18.4%

Махыг нь худалдаж авах буюу зарж буй амьтдын хувьд хойлог (31%), чоно(28%), шар шувуу (17%) гэсэн амьтад хамгийн өндөр үзүүлэлттэй байна. Çàðààð õóäàëäààëàãäàæ áуй ýä ýðõòýí, ò¿¿õèé ýä (Амьтан тус бүрээр) Ан амьтдыг амьдаар нь болон бүтнээр нь худалдан авах ба зарж борлуулахаас гадна бүтээгдэхүүнээр нь хэсэгчилэн худалдаалдаг байна. Жишээ нь:

• Чонын - мах, элэг, тархи, шөрмөс, савар, арьс шагай, хэл • Дорго, булга, шилүүс, туулай, хойлог, хулангийн - мах • Шар шувуу, бүргэдийн - өд, чихмэл, мах • Зэрлэг гахайн – мах, элэг, бөөр, ходоод • Баавгайн - савар, өөх, доньд, арьс • Тарваганы - мах, хүн мах, элэг • Буга, согооны - чив,сав • Үнэгний – мах, нүд • Гөрөөсний –арьс гэх мэт эд зүйлсийг нэрлэж болох юм

Õ¿ñíýãò 5. Амьтдын нэр Бүтээгдэхүүний нэр Хувь

Бүтнээр нь 9,9%

Мах 5,5%

Чоно (28,6%)

Элэг, ходоод 3,8%

44

Тархи 3,8%

Шөрмөс 2%

Амьдаар нь 1,5%

Арьс 1%

Савар 1%

Шагай 0,5%

Хэл 0,5%

Амьдаар нь 9,9%

Бүтнээр нь 2%

Дорго (12.4%)

мах 0,5%

Бүтнээр нь 10,4% Ахуунь (10.9%)

Амьдаар нь 0,5%

Бүтнээр нь 3,8%

Мах 3,8%

Өд 1,5%

Шар шувуу (10.1%)

Чихмэл 1%

Мах 6% Хойлог (8.5%)

Бүтнээр нь 2,5%

45

Арьс 2%

доньд 1,5%

Өөх 1,5

Баавгай (6%)

Савар 1

Элэг, бөөр, ходоод 4,4%

Амьдаар нь 1%

Зэрлэг гахай (5.9%)

Мах 0,5%

Мах 1,5%

Нүд 0,5%

Үнэг (2.5%)

Бүтнээр нь 0,5%

Тарвага (2%) Элэг, хүн мах 2%

Амьдаар нь 1%

Чихмэл 1%

Бүргэд (2.5%)

Өд 0,5%

Мах 1% Туулай (1.5%)

Зүрх 0,5%

Буга (1%) Чив 1%

Мануул (1%) Бүтнээр нь 1%

46

Шилүүс (1%) Мах 1%

Булга (1%) Мах 1

Согоо (0.5%) Сав 0,5%

Гөрөөс (0.5%) Арьс 0,5%

Хулан (0.5%) Мах 0,5%

Ятуу (0.5%) Бүтнээр нь 0,5

47

2. ЗАРЫН ДАГУУ ÕÈÉÑÝÍ ÄÝËÃÝÐÝÍÃ¯É ЯРИЛЦËÀÃÛÍ ¯Ð Ä¯Í Дээрх àí амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн зарна, àâíà ãýñýí çàðóóäààñ ò¿¿âýðëýí àâ÷ óòñààð äýëãýðýíã¿é ÿðèëöëàãà àâñàí. Àí àìüòíû ýä ýðõòýíèéã çàðæ, áîðëóóëæ áóé ¿íý Ñîíèíãèéí çàðóóäûí “Çàðíà” гэсэн хаягуудааñ ñîíãîí àâ÷ ¿íèéí òàíäàëò ñóäàëãàà õèéñýí áà ýíý ¿íèéã òóõàéí àí àìüòíû ýêîëîãè ýäèéí çàñãèéí ¿íýëãýý áîëîí àãíóóðûí íººö àøèãëàñýíû òºëáºðòýé õàðüöóóëàõàä õýä äàõèí ºíäºð áàéãààã Õ¿ñíýãò 5-ààñ õàðíà óó. Хүснэгт-5. 10-р сард гарсан зараас түүвэрлэн авсан үнийн судалгаа Худалдаалах амьтан болон бүтээгдэхүүн

Худалдаалж буй амьтны гарал үүсэл

Зарах үнэ /Төгрөгөөр/

Экологи эдийн засгийн үнэлгээ(Засгийн газрын 2005 оны 248 дугаар тогтоолын 1 дүгээр хавсралт)

Агнуурын нөөц ашигласны төлбөр

Чонын ходоод Баруун аймаг 20.000 60000-102000 18.000 Шар шувуу/бүтнээр/

Төвийн бүс 250.000 9000-15300 1800

Амьд дорго Төвийн бүс 600.000 11000-187000 22000 Áààâãàéí ñàâàð, àðüñòàéãàà

- 1 ñàÿ òºãðºã

- -

Саарал чонын хувьд экологи эдийн засгийн үнэлгээ нь эр ÷îíî 60.000, ýì

÷îíî 78.000, áýëòðýã 102.000 òºãðºãººð òóñ òóñ ¿íýëýãäñýí байдаг бàéõàä çºâõºí

ходоод нь 20.000 төгрөгний үнэлгээтэй зарагдаж байна. Харин шар шувууны хувьд

экологи эдийн засгийн үнэлгээ нь 9.000-15.300 төгрөгийн хэмжээтэй байдаг бол

çàðûí äàãóó 250.000 төгрөгний үнэлгээтэй зарагдаж байна. Мөн доргоны экологи

эдийн засгийн үнэлгээ нь 110.000-187.000 төгрөгийн үнэлгээтэй байхад зарагдаж

буй үнэ нь 600.000 төгрөгний үнэтэй байна. Гэхдээ энэ нь нийт зах зээлийн үнийг

бүрэн төлөөлж чадахгүй ÷ ãýñýí äээрх үнийн харьцуулалтаас харахад àí амьтадûí

çàõ çýýëä áîðëóóëæ áóé ¿íý экологи эдийн засгийн үнэлгээнээñýý 5-10 дахин

ºíäºð үнэтэй байна.

Àí àìüòíû ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýä, ýðõòýíèé ýðýëò õýðýãöýý Мөн бид ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүн худалдаж авна гэсэн зарын дагуу íèéò

õóäàëäàæ àâíà ãýñýí çàðûí 30% áóþó 12 õ¿íòýé õîëáîãäñîíîîñ ÿðèëöëàãà

ºãºõèéã çºâøººðñºí 4 хүнèé õàðèóëòûã äàðààõ Õ¿ñíýãòýíä íýãòãýí õàðóóëàâ.

48

Хүснэгт-6. Ан амьтны гаралтай ò¿¿õèé ýä, бүтээгдэхүүнèéã худалдаж авна

гэсэн хүмүүстэй хийсэн ярилцлагын íýãòãýë

Худалдаж

авах

бүтээгдэхүүн

ба амьтан

Хайж буй

бүтээгдэхүүнээ

олсон эсэх

Зарын

дагуу

ярьсан

хүн

Хэрэглээний

зориулалт

Уг

бүтээгдэхүүнийг

сайн гэж

сонссон эх

сурвалж

Ан амьтны

гаралтай

бүтээгдэхүүн

хэрэглэснээр эрүүл

мэндэд сөрөг

нөлөөтэй гэж

боддог эсэх

Өмнө нь ан

амьтны

гаралтай

бүтээгдэхүүн

хэрэглэж байсан

эсэх

Баавгайн

савар

Олсон

(Гэхдээ

аваагүй. Маш

үнэтэй -1 сая)

3 Эмчилгээ Эмээ, ээж Ер нь сөрөг

нөлөөтэй гэхдээ

баавгайн савар

гаднаас нь хэрэглэж

байгаа болохоор

ямар нэгэн

нөлөөгүй.

Тийм (Чонын

мах)

Дорго Олж чадаагүй - Эмчилгээ Таньдаг хүмүүс Ер нь сөрөг

нөлөөтэй. Гэхдээ

хэрэглэхээс өөр

арга байгаагүй.

Үгүй

Чонын тархи Олсон (Эгч нь

хориглосон

учраас

хэрэглээгүй)

14 Эмчилгээ Найз нөхөд Сөрөг нөлөө байдаг

байх.

Тийм (Баавгайн

тос-эмийн

сангуудад зардаг)

Хулангийн

уушги

Олж чадаагүй - Эмчилгээ Өмнө нь

хэрэглэж байсан

хүн

Сөрөг нөлөө

байхгүй. Учир нь

хэрэглээд эдгэсэн

хүн байгаа.

Үгүй

Хүснэгт 6-аас харахад зар өгсөн зарим хүмүүсèéí èõýíõ íü ýì÷èëãýýíä

õýðýãëýõ çîðèëãîîð ýíýõ¿¿ á¿òýýãäýõ¿¿íèéã õàéæ áàéíà. Òýä á¿ãä õýí íýãýí

õ¿íèé àì äàìæñàí ÿðèà, ºìíº íü õýðýãëýæ áàéñàí õ¿íèé æèøýýíýýñ ¿¿äýí

ýíýõ¿¿ á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ýðæ õàéæ áàéíà. Óг бүтээгдэхүүнийг худалдан авах,

хэрэглэхэд ойр дотныхон болон таньдаг хүмүүс íü илүү их нөлөөлдөг байна.

49

Ò¿¿í÷ëýí àí àìüòíû ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýäèéã õýðýãëýõ íü ñºðºã ¿ð

äàãàâàðòàé ãýæ ¿çñýí õ¿ì¿¿ñ õýðýãëýõýýñýý òàòãàëçäàã, ýñâýë õýò өртөг өндөрòýé

ó÷ðààñ çàðèì íü àâ÷ ÷àääàãã¿é áàéíà. Íèéãìèéí Àæëûí Õºãæëèéí Һ⺺ñ

223 õ¿íèé äóíä Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний òàëààðõ ìýäëýг, õàíäëàãûã

ñóäàëñàí (НАХТ – Ан амьтны бүтээгдэхүүнийг эмчилгээ, худалдаа, арилжааны чиглэлээр

ашиглаж байгаатай холбоотой олон нийтийн мэдлэг, хандлагыг тодорхойлох судалгаа, 2008 он)

ñóäàëãààíààñ õàðàõàä àí àìüòíû ýä ýðõòýíèéã õэрэглэснээр сөрөг нөлөө ãàðäàã

ãýæ ¿çäýã õ¿ì¿¿ñ õýðýãëýõ íü áàãà áàéäàã ãýñýí ¿ð ä¿íòýé нийцэж байна.

3.Òåëåâèçèéí ÷àòóóäàä õèéñýí ä¿í øèíæèëãýý

2008 îíû 9-р сард телевизүүдийн чатуудад тандалт хийхэд àí àìüòíû ãàðàëòàé

ò¿¿õèé ýä, á¿òýýãäýõ¿¿í худалдаж авна гэсэн зарууд áàðàã èëðýýã¿é ó÷ðààñ

òåëåâèçèéí çàðóóäàä ä¿í øèíæèëãýý õèéãýýг¿é þì. Телевизүүдээр энэ төрлийн

мэдээлэл харьцангуй бага гарч байгаа цаг хугацааны хувьд ан агнуурын улирал

эхлээгүйтэй холбоотой байж болох юм ãýæ ¿çñýí ó÷ðààñ 12-р сард хүйтний улирал

эхэлж ан амьтны гаралтай түүхий эд бүтээгдэхүүнийг зарж борлуулах үе эхэлж

бàéãààтай холбоотойгоор ìýäýýëëèéã дахин öóãëóóëæ дүн шинжилгээ хийснийг

дараах хүснэгтээр харуулав.

Хүснэгт-7

12-р сард телевизийн чатуудын зард хийсэн дүн шинжилгээ

Телевизийн нэр

Он сар өдөр (цаг) Зарын агуулга

STV 2008. 12.15 (8:00-8:30)

Хөлдөөсөн үнэг, хярс зарна

STV 2008.12.15 (13:00-14:00)

Хөлдөөсөн үнэг, хярс зарна

STV 2008.12.17 (13:00-14:00)

Хөлдөөсөн үнэг, хярс зарна

STV 2008.12.19 (22:00-23:00)

Зэрлэг гахай, торой зарна. Гахайн элэг зарна.

Magic Tv 2008.12.19 (13:00-19:00)

Гахайн элэг авна

STV 2008.12.19 (22:00-23:00)

Шинэ зэрлэг гахайн элэг яаралтай зарна.

STV 2008.12.3 (08:00-08:40)

Чонын шөрмөс зарна

TV-5 2008.12.24 Зар гараагүй

50

(12:10-16:00) STV 2008.12.25

(22:00-23:00) Зэрлэг гахайн мах зарна

Боловсрол Телевиз

2008.12.25 (23:00-24:00)

Зар гараагүй

ТV-8

01:00-02:00 Зар гараагүй

2008 оны 12 сарын 15- 25 хооронд STV, Боловсрол суваг, Magic tv, TV-5

телевизүүдийн чатуудад нийт 18 цагийн судалгаа хийсэн бөгөөд үнэг, хярс, зэрлэг

гахай, чонын арьс, мах, элэг, шөрмөс зарна гэсэн мэдээлэл гарсан байна. Эдгээр

мэдээллийн дагуу хяналт шалгалт хийх тухай Íийслэлийн мэргэжлийн хяналтын

газарт мэдээлсэн юм.

Дүгнэлт

Олон нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл нь ан амьтны гаралтай

бүтээгдэхүүнийг зарж борлуулах, худалдан авах эх сурвалж болдог нь харагдаж

байна. Тэр дундаа монгол орны “Улаан ном “болон “CITES”-н хавсралтуудад

орсон ховор, нэн ховор амьтад болох хулан, зэрлэг гахай, баавгай, шилүүс, буга,

мануул, хойлог, гөрөөс, бүргэд, саарал чоно гэх мэт амьтдыг зарна, худалдаж авна

гэсэн зар Çàðûí ñîíèíãóóäààð îëãîîðîî гарсан байна. Энэ нь Çàð

сурталчилгааны тухай хуулийн 14 дүгээр зүйлийн 1-ä çààñàí “Нэн ховор ургамал,

амьтны жагсаалтад орсон óðãàìàë, àìüòàí болон тэдгээрийн үндэс, иш мөчир,

навч, бугын цусан эвэр, чив, засаа, согооны сүүл, сав, хүдрийн заар, баавгайн

доньд, зэрэг эрхтнийг бэлтгэх, худалдах, худалдан авах тухай зар сурталчилгааг

хориглоно” ãýñýí çààëò, 14 дүгээр зүйлийн 2-ä çààñàí “хуулиар олгогдсон бүрэн

эрхийнхээ дагуу тодорхой хугацаанд агнах бэлтгэхийг хориглосон амьтан,

ургамлын түүхий эдийг худалдах, худалдан авах тухай зар сурталчилгаа явуулахыг

хориглоно” гэсэн заалтуудыг зөрчиж байна.

Дээрх эх сурвалжуудад гарсан мэдээлэлд ихэнх хувь буюу 62,9% нь зарна,

36,6 хувь нь худалдаж авна гэсэн зар гарсан бөгөөд 1-3 саруудад ан амьтны

гаралтай бүтээгдэхүүнийг худалдан авах, зарах мэдээллүүд хамгийн их гардаг

бөгөөд чоно (28.5%), дорго (12.4%), ахуун шувуу (10.8%), шар шувуу (10.2%)

хамгийн өндөр үзүүлэлттэй байна.

51

Ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний хувьд амьдаар нь (33.3%), äîòîð

ýðõòýíèéã íü (15%), махыг нь (18.4%) авах ба çàðàõ тохиолдол хамгийн их ºíäºð

байна. Ýíäýýñ õàðàõàä õ¿ì¿¿ñ èõýâ÷ëýí ýì÷èëãýýíèé çîðèëãîîð àí àìüòíû

ò¿¿õèé ýä õóäàëäàí àâäàã áàéõ ãýñýí ä¿ãíýëòýíä õ¿ð÷ áàéíà. Èéìýýñ ýíýõ¿¿

òààìàãëàëûã áàòëàõûã òóëä çàð ºãñºí õ¿ì¿¿ñýýñ ò¿¿âýðëýí ÿðèëöëàãà àâàõàä

õүмүүс ихэвчлэн эмчилгээний зориулалтаар àí àìüòíû ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýä,

ýðõòýíèéã ýðýëõèéëäýã áºãººä ойр дотны хэн нэгэн õ¿í ýñâýë таньдаг хүíèé

çºâëºãºº, àì äàìæñàí ÿðèàíààñ сонсоод хэрэглэхýýð øèéääýã ãýæ õàðèóëñàí

байна.

Зарж борлуулж буй ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүний хувьд зах зээлд

зарагдаж буй үнэ нь экологи эдийн засгийн үнэлгээнээс хэд дахин ºíäºð áàéãàà

íü àíãèéí ãàðàëòàé ò¿¿õèé ýä, á¿òýýãäýõ¿¿íèé ýðýëò ºíäºð áàéãààã õàðóóëæ

áàéíà.

Мөн ан амьтны гаралтай бүтээгдэхүүнийг хэрэглэснээр гарах сөрөг үр

нөлөөний талаар ìýäëýã ойлголт ìóóòàéãààñ õýðýãëýý èõýñäýã áàéæ ìàãàäã¿é

ãýñýí ä¿ãíýëò судалгааíààñ харагдаж байна.

Ñàíàë áà зºâëºìæ

Îëîí íèéòèéí îéëãîëò õàíäëàãàä íºëººëºõ ñóðòàë÷èëãààíû àæëûã

ÿâóóëàõäàà àíãèéí á¿òýýãäýõ¿¿í èõýýð çàðàãääàã ºâëèéí óëèðàëä çîõèîí

áàéãóóëàõ íü ¿ð ä¿íòýé áàéæ áîëîõ þì.

Àí àìüòíû ãàðàëòàé á¿òýýãäýõ¿¿íèéã èõýâ÷ëýí ýì÷èëãýýíèé

çîðèóëàëòààð àøèãëàäàã òóë òîìîîõîí ýìíýëã¿¿äýýð ýäãýýð á¿òýýãäýõ¿¿íèé

ñºðºã íºëººã ñóðòàë÷ëàõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çýæ áàéíà. ̺í ýäãýýð àìüòíû ýä

ýðõòýí, ìàõûã ÿìàð ºâ÷èíä õýðõýí õýðýãëýæ áàéãàà òàëààð ñóäëàí îðëóóëàõ ýì,

áóñàä ýì÷èëãýýíèé òàëààð ñóðòàë÷ëàõ øààðäëàãàòàé áàéíà.

52