Sahne Tekniği

8/3/2019 Sahne Teknii

1/33

Sahne

Teknii


2/33

Notlar: Bar Yldrm

ii


3/33

indekilerindekiler ...........................................................................................................iii

Tarihlerine gre Dersler .....................................................................................ivekiller Tablosu ..................................................................................................vDers Hakknda ....................................................................................................1

Gereler:.......................................................................................................... 1Kaynaklar ........................................................................................................1

Notlar ..................................................................................................................1Kronoloji.............................................................................................................2Szlk .................................................................................................................3Belgesel Notlar.................................................................................................. 6Antik Tiyatrolarn Kronolojisi............................................................................... 6

Tiyatronun Balangc......................................................................................... 6Bir Oyun Yeri................................................................................................... 7Oyun yerinin kaynana dair grler .............................................................7Thespisin Oynad Varsaylan Yer ................................................................8

Yunan Tiyatrosunun Genel zellikleri................................................................ 9Epidauros Tiyatrosu ...........................................................................................9

izim ...............................................................................................................9lk Dnem (Yunan) ........................................................................................10kinci Dnem (Yunan-Helen) .........................................................................10

kinci Dnemin Farklar (zet) ...................................................................11

Helenistik Dnem Tiyatrolar (2. yy ve sonras) ...............................................11Roma Dnemi Tiyatrolar.................................................................................12Ortaa Tiyatrosu .............................................................................................13

Ortaada Tiyatronun Yok Oluu ve Yeniden Douu .................................13Ortaa Tiyatrosundan Gnmze Kalan Baz zellikler .............................14ngilterede Ortaa Tiyatrolar...................................................................... 14spanyada Ortaa Tiyatrosu .......................................................................15

Vize ..................................................................................................................15Rnesans talya .............................................................................................16

Akademik Tiyatro ...........................................................................................16

Terentius Sahnesi (15. Yzyl) ..................................................................16Saray Tiyatrosu (16. yy) ................................................................................17

Rnesansla Balayanlar ............................................................................17Rnesansn anahtar kelimeleri.................................................................. 17Serlio Tiyatrosu ..........................................................................................17Teatro Olimpico (1580-1584) .....................................................................19Teatro Farnese ..........................................................................................20

Rnesans ngiltere ........................................................................................20ekspir (Elizabet) Dnemi............................................................................. 20

Halk Tiyatrolar........................................................................................... 20

Oyun Yerleri........................................................................................... 23Seyir Yerleri........................................................................................... 23

iii


4/33

Kkenler ................................................................................................23Dnem Tiyatrolar.................................................................................. 23

zel Tiyatrolar ............................................................................................24Saray tiyatrolar.......................................................................................... 24

Barok (1600-1750ler) .......................................................................................25Rokoko (18. yy) ................................................................................................25

Rokoko Tiyatrosu ..........................................................................................25Bibiena Ailesi .............................................................................................26

18. Yy Anahtar Bilgiler ...................................................................................26Wagner Tiyatrosu .............................................................................................27

Tarihlerine gre Derslerlk hafta...............................................................................................................1

9 Ekim 2003.......................................................................................................610 Ekim 2003.....................................................................................................616 (ya da ) 23 Ekim 2003...................................................................................830 Ekim 2003...................................................................................................116 Kasm 2003...................................................................................................13

iv


5/33

ekiller Tablosuekil 1 Epidauros Tiyatrosu................................................................................9ekil 2: Helenistik Dnem Tiyatrosu................................................................12

ekil 3: Helenistik Tiyatro (Perspektif).............................................................12ekil 4 Aspendos Tiyatrosu..............................................................................12ekil 5: Ortaa Tiyatrosu................................................................................13ekil 6: Ortaa Tiyatrosu (ehirde)................................................................13ekil 7: Ortaa Han Tiyatrosu........................................................................14ekil 8: Pageant (ngiltere'de oyun arabalar)..................................................14ekil 9: Pageantlarn gsteri gzergah...........................................................15ekil 10 - Terentius Sahnesi............................................................................16ekil 11 - ift Kanatl Paravanlar (Rnesans)..................................................17ekil 12 - Serlio Tiyatrosu (Rnesans).............................................................18

ekil 13 - Serlio Sahnesi (Plan).......................................................................19ekil 14 - Serlio Sahnesi (Kesit).......................................................................19ekil 15 - The Globe (lek: 1/250mm) ..........................................................22ekil 16 ngiltere'de zel Tiyatrolar..................................................................24ekil 17 Residenz Theater...............................................................................25ekil 18 Asal Perspektif.................................................................................26ekil 19 Wagner Tiyatrosu...............................................................................27

v


6/33

Dersin Ad : Sahne TekniiDersi Veren: Levent SUNER

lk hafta

Ders Hakkndaki dnem grlecek bir ders. 2. Dnemde Devlet Tiyatrolarndan bir kostmtasarmcs gelecek.1. Dnemde Antik Yunandan gnmze tiyatro mekanlarn, tarihi, dekortarihini greceiz: Helenistik Dnem Roma Tiyatrosu Ortaa Tiyatrosu Gnmze dekDers iinde izimler yaplacak, diyalar, videolar vb. izlenecek.Her derste bir tiyatro dnemi bitecek. 13 ayr tiyatro grlecek ve izilecek.

Gereler:- Kareli defter: bir taraf Sahne Bilgisi, dier taraf Sahne Teknii iin

kullanlabilir.- Sahne Bilgisi iin gereken izim gereleri.- Tiyatro tarihi ile ilgili kitaplar olabilir.

Kaynaklar- Bat Anadolunun Eski a Tiyatrolar

Notlar- Kulis sahne arkasndaki soyunma odalar vb. deildir. Bir pano dekor

eididir.- ekspir, iddia ettiimin aksine, Ortaa edebiyats deil, Rnesans

edebiyatsdr. 1453, Ortaan deil Yenian balangcdr.

1


7/33

Kronoloji

M 6. yy Ritelden drama gei dnemiM 534 Koroyla birlikte oynamak zere ilk aktr kabul edilen

Thespis Atinaya, Mart aynda yaplan Dionysosenliklerine arlr. adrn (Skene) kurar

M 5. yy adrla seyir yeri arasndaki it kalkyor, Skene tatanina edilmeye balanyor.

M 5. yy Tiyatronun altn a

M 4. yy Ta tiyatrolarn yaplmas

M 4. yy Epidauros tiyatrosunun ilk dnemi

M 2. yy Epidauros tiyatrosunun ikinci dnemi

M 2. yy Helenistik Dnem

Ortaa balar Tiyatronun can ekime dnemi. Tiyatro diye bir eyyok.

9. yy Ortaa tiyatrosunun balangc. Kilise insanlarn dahaok gelmesi iin tiyatroyu balatyor.

800-1200 Romanesk dnem: Kilise ii tiyatro.

1200-1400 Gotik dnem: Tiyatro kilise dna kmak zorunda

kalr.15. yy Akademi tiyatrosu (talya-Rnesans), Terentius

sahnesi

1475-1554 Sebastiano Serlio, talyan mimar.

16. yy Saray tiyatrosu (talya-Rnesans)

2


8/33

Szlk

SZCK ANLAMILK IKTII DNEM,DAHL OLDUU YER,

LEVAeleum Perdenin Roma dnemindeki ad. Roma

Cavea Seyir yeri Roma

CothunosYksek tabanl ayakkab Antik tiyatroda oyuncular

daha yksek gstermekiin kullanlr.

Diazoma Theatron ile Epitheatron arasndakiara yol

Yunan-Helen

Ekyklama

Kanl olaylar seyircinin nndeyaanmaz. Fakat pathos anlarnda,yani katharsisin youn anlarndasahneye ceset getirilmesigerekiyorsa, l bir arabannzerinde getirilir.

Antik dnem (Yunan)

Epitheatronst seyir yeri Theatrona sonradan

eklenen st seyir yeri(bkz. Epidauros tiyatrosu)

Hipokritos

Cevap veren M 534de ThespisAtinaya arld vekoroyla syleti.

Kendisine bu ad verildi.Kerkides Seyir yerindeki her bir dilimin ad Yunan dnemi

Mask

Maske Seyircinin yzlerinuzaktan grebilmesi vesesleri (dzeneksayesinde) daha rahatduyabilmesi iin (Antiktiyatro)

Mechane Sahne damna yerletirilen bir vin.Oyun sonunda tanrlarn sahneye

geliini ve kn salar.

Antik dnem (Yunan)

OrkestraKoronun dizildii, sunak tanniinde bulunduu dairesel alan

nce tam yuvarlak, sonra yuvarlak, sonra yarmyuvarlak

ParadosOyun banda koronun orkestraya,oyun ncesinde seyircilerin seyiryerine gittii yer. Koro skenedenorkestraya giderken buradan gidiyor.

Yunan dnemi.Bu dnem sonrasnda ,Koro stunlarn arasndankyor.

Periaktoy gen prizma dekor. de ayrrenge boyanm yz var. Kendi

etrafnda dnebiliyor

Antik dnem (Yunan)

3


9/33

Pinakes ta ve zerine gerilmi bezdenoluan tek kanatl boyal paravan.

Antik dnem (Yunan)

Proskene

Oyunun oynand n blm Ta tiyatrolar Arka taraf giyinip soyunmak iin

kullanlrken, oyun buradaoynanyor. Skene veproskene arasnda kaplarvar.

Rampe

Proskenenin iki yannda, habercileringeldii rampalar. Buras ddnyayla olan balanty gsterir.Buradan gelenin uzak bir yerdengeldii kabul edilir.

Skene

Sahne. Kelime anlam: adr. Giyinip soyunmak iinkullanlyor. nceadrken, daha sonratatan yaplyor.

Skene franz kaplarn olduu duvarn btn Roma

Summacavea Tiyatronun en stnde sat vb.yaplan yer, bir nevi fuaye.

Roma

Theatron Seyir yeri Yunan

Thymele

Sunak ta Oyundan (ritelden) ncekurbann adand,orkestrann ya da oyun

alannn ortasndaki yerTribnalia Bugnk loca Roma

VomitorioSeyircinin ieri alnd tneller.Paradosun st kapatlarakyaplyor

Roma

VelumTiyatronun tamamnn stn rtentente

Roma

Mansiyonine girilip klabilen kulbelerdir. Ortaa

Mimusoyuncular

Kaba gldrler oynayan komedioyuncular.

Ortaa

Trope (tropus) ncilden alnm konulardan oluankk ykler

Ortaa

Tropus (bkz. Trope) Ortaa

QuemQuaeritis

Kimi Aryorsunuz? Ortaada oynanan ilkdini oyunun ad

myster ac ekme oyunlar Ortaamiracle mucize oyunlar Ortaa

4


10/33

pageant

Drt taraf ak, atl, hareketlitekerlekli oyun arabalar. Drttarafndan oyun seyredilir. Her epizotiin ayr pageant vardr.

Ortaa, ngiltere

corral st ve drt taraf ak oyun arabas Ortaa, spanya

AutosSakramentales

Dinsel oyunlar Ortaa, spanya

ntermedium3 blml Serlio sahnesinin 1.blm. Burada ntermezzileroynanrd.

Rnesans, talya

ntermezzi Tragedyalarn arasna konulanelenceli kk oyunlar

Rnesans, talya

TerentiusSahnesi

Terentiusun bir kitabnnkapanda grlen ekle gre,stunlarn arasnda perde gererekkulbecikler oluturacak ekildeyaplan sahne. ki yannda Liberteve Phoibos heykelleri vardr.

Rnesans, talya

Liberte Dionysosun Latince ad

Phoibos Apollonun Latince ad

Telari

gen prizma paravan Rnesans, talya,

Akademi TiyatrosuAuditorium Seyir yeri Rnesans, talya

ParterOyun ve elence yeri.Orkestrann uzatlmas vb. ileyaplr.

Rnesans, talya(Rokoko)

Parter Seyir yeri. Gnmzde

Kulis dekor Arka arkaya dizilmi panolar Rnesans, talya, Saray

Mask Mzikli, dansl elenceler.

Konular var.

Rnesans, ngiltere,

SarayParter noble Bir seyir yeri. Rokoko

Paradi Localarn en stndeki nispetenucuz seyir yeri.

Rokoko

5


11/33

9 Ekim 2003

Eskiehir Anadolu niversitesi tarafndan hazrlanm, Antik tiyatrolar konualan 3 blmlk belgesel izlendi: Btn Dnya Bir Sahnedir

Belgesel Notlar- Tiyatronun altna M 5. yzyldr- Yunan tiyatrolarnn sahnelerinden bugne kalan yoktur. Bilgilerimizsanaldr.- Ta Tiyatrolar M 4. yzylda yaplmaya baland. Dolaysylaaltnadaki oyunlar ta tiyatrolarda oynanmad. Geici olarak yaplanahap mekanlarda oynanmt. Bu ahap tiyatrolardan birinin kmesizerine ta tiyatrolarn yapld syleniyor.- Mask: Uzaktaki seyircinin yzleri grebilmesine ve sesi ykseltecek

ekilde dizayn edildikleri iin sesin daha iyi duyulmasna yaryor.- Cothunos: Oyuncular daha yksek gstermek iin kullanlan yksektabanl ayakkab.- Bir dnemden sonra, tiyatrolara tiyatronun kurulu olduu yerlerinmitolojideki yerlerini anlatan kabartmalar ilenmeye balanyor.

10 Ekim 2003

Antik Tiyatrolarn Kronolojisi1. Yunan Tiyatrolar2. Helenistik Tiyatrolar3. Roma Tiyatrolar4. (Yunan Tiyatrolarnn ncesinde, imdi elimizde hi rnei kalmayan

Arkaik Oyun Yerleri)

Tiyatronun BalangcM 534de ilk aktr Thespis koroyla birlikte oynamak zere, Mart aynda,

Dionysos enliklerine, Atinaya arlyor. Koroyla syleiyor ve bunaHipokritos (yant veren) deniyor.

6


12/33

Bir Oyun Yeri stten grn:

Yandan grn

Oyun yerinin kaynana dair grler1. lk mekan yuvarlakt (rnei yukarda)2. lk mekan kareydi (rnei aada)

Byle bir tiyatroya M 1750de Konssosda rastlanm. Ama ne troyunlar (gsteriler) oynand kesin deil.

Rahipler

seyirciler

Dzeltilmibiralan

Koroyu oluturan, dans edip ilahilersyleyen rahipler

Oyundan (ritelden) nce kurbannadand sunak ta (thymele)

Da yamac (seyircilerin oturduuyer)

7


13/33

Thespisin Oynad Varsaylan Yer plak da yamacna tahta sralar yaplyor. Ortadaki alan (yuvarlak gibi)

etrafna rahipler (koro) sralanyor. Thespis, giyinip soyunmak iin bir adrkuruyor (Skene). adrn seyircilerce grnmemesi iin bir duvar ryor.

M 5. yy.dan itibaren aradaki it kalkyor ve adr ta bina haline geliyor.

16 (ya da ) 23 Ekim 2003

Oyun yeri

Sunak

Seyirciler

Seyirciler

tapnak

Dz biralan

Sunak ta

plak da yamacnda seyircileriin tahta sralar

Koro

Skene

adrn (Skene)grnmemesi iin duvar

Giyinip soyunmak iinadr (=Skene)

Skene (Tabina)

8


14/33

Yunan Tiyatrosunun Genel zellikleri- Da yamacna ina edilmitir- 3 kapl skenesi vardr- Tam daire orkestra vardr

- Rampeler vardr- Parados vardr- Su kanal vardr

Epidauros Tiyatrosu

ekil 1 Epidauros Tiyatrosu

izim- x dzlemi orkestrann tam ortasndan geecek ekilde tam daireorkestra izilir (R=20 m)- Orkestrann evresinden 2 m.lik su kanal geirilir.- Orkestrann izdm alnr. Skene (ve proskene) izilir.

- Alt yarm dairenin tam orta noktas ile, su kanaln birletiren yatay birizgi (izdm) izilir, bu nokta saptanr.- Merkezle bu noktay birletiren bir izgi izilir- Proskene duvarnn izdmyle bu izginin izdmnn birleimitheatronun yarapn verir- Theatronun bir taraf 6 eit blgeye blnr (aler yardmyla)- Merkezle bu blme noktalarn birletiren dorular kerkideslerarasndaki merdiveni verir- Merkezle ilk kerkidesin orta noktasn birletiren izginin izdm ileproskene duvarnn izdmnn kesiimi (ile merkezin birleimi),

epitheatronun yarapn verir.

9


15/33

- Sahnenin iki yanna rampeler izilir. Parados ise rampe ile theatronunilk kerkidesi arasndaki boluktur.

lk Dnem (Yunan)

- M 4. yy tarihlidir. Yapl tarihi kesin deildir. M 300-270 yllarndayapld dnlyor.- Mimar Polikleidos olabilir.- Atinada Kynortion yanardann yamacna yaplmtr.- lk defa Asklepion onuruna yaplan bir enlikte kullanldvarsaylyor.- temel blm vardr:- Orkestra

o ap: 20 m, tam yuvarlako Koro burada duruyor.

o seyirci ile sahne arasnda bir kpr ve saduyunun sesi ilevinigryor.o Etrafnda 2 m geniliinde bir su kanal var ve orkestray su

basmasndan koruyor.- Skene (iki blml)

o Proskene (n ksm)o Skeneo Skene ile proskene arasnda 3 kap var (ortadaki geni)

- Seyir yeri (theatron)o Ta sralardan oluuyoro 12 kerkidesten oluuyor. Bunlarn aralarnda 13 merdiven var.

- Kerkides: Seyir yerindeki her bir dilimin ad- Parados: Oyun banda koronun sahneye, oyun ncesindeseyircilerin seyir yerine gittii yer. Koro skeneden orkestraya giderkenburadan gidiyor.- Rampe: Proskenenin iki yannda, habercilerin geldii rampalar.Buras d dnyayla olan balanty gsterir. Buradan gelenin uzak biryerden geldii kabul edilir.

kinci Dnem (Yunan-Helen)- M 2. yy.dan itibaren.- Seyir yeri bytlyor. Epitheatron ekleniyor. D taraf kaln birduvarla kapatlyor.izimi: lk kerkidesin ortasna bir nokta koyuyoruz. Merkezle o noktaybirletiren doruyu, proskene duvarnn izdmne dek uzatyoruz.Simetriinde de bu yaplyor. Bu iki nokta aras pergelle birletiriliyor.- Diazoma: Theatron ile Epitheatron arasnda 2 m geniliinde bir arayoldur.

10


16/33

- Artk sahne merdivenlerle orkestraya balanmyor. Sahne stunlarlaykseltilmi durumda. Koro artk paradostan kmyor, stunlar arasndankyor.

kinci Dnemin Farklar (zet)- Epitheatron- Diazoma; Theatron ile Epitheatron arasnda 2 m. Geniliinde- Sahne merdivenlerle orkestraya balanmyor- Sahne stunlarla ykeltiliyor- Koro paradostan deil stunlar arasndan kyor

30 Ekim 2003 Bu derse gelmedim.

Pinakes : ta ve zerine gerilmi bezden oluan tek kanatl boyalparavan. Proskene duvarna yerletirilmitir.Periaktoy : gen prizma dekor. de ayr renge boyanm yz var.Ekyklama : Kanl olaylar seyircinin nnde yaanmaz. Fakat oyunun

sonunda, pathosun en youn yaand anlarda, yani katharsisinyoun anlarnda sahneye ceset getirilmesi gerekiyorsa (MeselaAntigoneun cesedi), l, araba gibi bir eyler getirilir. Kan sahnednda dklmtr.

Mechane : Sahne damna yerletirilen bir vin. Oyun sonunda tanrlargelirse, onlarn sahneye geliini ve kn salar.

Helenistik Dnem Tiyatrolar (2. yy vesonras) Orkestra dairenin ne klmtr. Skenenin kaps vardr Skene 2-3 m. yksekliindeki stunlarn stnde ykselir ve bir

merdivenle sahneye balanr (stun aralarnda heykeller bulunuyor). Sahne orkestraya doru yaklamtr.

11


17/33

ekil 2: Helenistik Dnem Tiyatrosu ekil 3: Helenistik Tiyatro (Perspektif)

Roma Dnemi Tiyatrolar

ekil 4 Aspendos Tiyatrosu

Orkestra ve seyir yeri yarm daire olmutur.

Bu durum tiyatronun dinsel kkenden artk iyice uzaklatngsterir. Orkestrada artk koro yoktur. Tiyatrodan ok gsteri iinkullanlmtr.1

Kap says 5 ila 7dir (en az 5). Da yamacndan uzaklap dz bir alan zerinde mimari bir btnlk

oluturacak ekilde stunlar ve tonozlar stnde ykselmitir. Cavea: Seyir yerinin ad deiir, cavea olur. Summacavea: Seyir yerinin st ksmna eklenen blmn ad

summacaveadr, Buras fuaye gibi bir yerdir. Galeridir. Vomitorio: Paradosun st kapatlarak tnele dntrlr.

Buradan artk seyirci girer. nk koro yoktur (?) Tribnalia: Bugnk locadr. nemli kiiler oturur. Skene-franz: Kaplarn bulunduu alan 2-3 kata kadar ykselen bir

duvar haline gelmi, Skene-franz olmutur. Aeleum: Perde. lk kez Romada kullanlmtr. Skene duvarndan aa

doru sarkarm. Velum: Tiyatronun tamamnn stn rten tente. Oyunlar gndz

oynand iin tiyatronun st bir tenteyle tamamen rtlrm.

1 Zaten bu dnemde yazlan tragedyalar (rnein Senecannkiler) oynanmaktan ok okumak iindir.

12


18/33

6 Kasm 2003

Ortaa Tiyatrosu

ekil 5: Ortaa Tiyatrosu ekil 6: Ortaa Tiyatrosu(ehirde)

Mansiyon: 30-40 m. geniliinde ok byk platformlarn zerinde bulunan,iine girilip klabilen kulbelerdir.

Ortaada Tiyatronun Yok Oluu ve YenidenDouuOrtaaa girerken tiyatronun can ekime dnemidir. Tiyatro diye bir ey

yoktur.9. yyda Ortaa tiyatrosu balar.800-1200 Romanesk dnem: Kilise ii tiyatro.1200-1400 Gotik dnem: Tiyatro kilise dna kmak zorunda kalr.9. yy.da, kilise insanlarn daha ok gelmesi iin tiyatroyu balatr.

Tiyatroyu yok edenler onu yeniden canlandrr. Paskalyada yaplan ayinleriniine ncilden alnm konulardan oluan trope (tropus) denilen kk yklerdramatize edilerek sktrlr. Bunun nedeni dini inanc glendirerek insanlarayinlere ekmektir.

lk tropus Quem Quaeritis (Kimi Aryorsunuz?)tr. 4 rahip oynar.(yks?) ok beenilir ve daha genileri yazlp her trende sylenmeyebalar. nsanlar akn akn geldike tropeler uzar ve yaygnlar.

nceleri kilisenin avlusunda olan tiyatro, ehir meydanna gider ve 20-30 m geniliinde platformlarda tam bir tiyatro oyunu sergilenir. len tiyatroinanlmaz biimde gelierek meydanlara girer.

Bu oyunlara myster (ac ekme oyunlar) denir. Bir baka oyun trmiracle (mucize oyunlar)dr.

nce kilise adamlar oynarken, tiyatro kilise dna knca herkes

oynamaya balar. Ortaa sonlarnda profesyonel oyuncular olumaya balar.

Yeryz

Cennet(Mansiyon)

Cehennem

Evler

ehirMeydan

Ykselti

13


19/33

Gezici tiyatrolarda ve milli tiyatrolarda oynarlar. Bu topluluklar gittikleriehirlerde oyunlarn han tiyatrolarnda oynarlar.

ekil 7: Ortaa Han Tiyatrosu

Oyunlar blmler halinde oynanr ve her blm farkl mansiyonlardaoynanr. Oyun ka epizottan oluuyorsa o kadar mansiyon vardr. Bu,ekspirlere zemin hazrlayan bir dnemdir ve tiyatronun altnana hazrlk

ilevi grr.

Ortaa Tiyatrosundan Gnmze Kalan Bazzellikler

1. Simltane sahne teknii2. stasyon (durak)3. Epizodik tiyatro4. Profesyonel oyuncu

ngilterede Ortaa TiyatrolarTiyatro Ortaada, ngilterede farkl bir zellik gsterir. Drt taraf ak,atl, hareketli tekerlekli arabalar vardr ve drt tarafndan oyun seyredilir.Bunlarapageantdenir. (Bir benzerleri de spanyadaki corrallardr. Bunun farkst ak olmasdr.) Pageantlar ekspire zemin hazrlam sahnebiimleridir.

Her epizot ayr bir pageantta oynanr. rnein 16 blmden oluan biroyun iin 16 pageant vardr. 1 pageant 1. meydandan 2.ye geerken, 2.pageant 1. meydana gelir.

ekil 8: Pageant (ngiltere'de oyun arabalar)

Avlu

Platform

kapak

14


20/33

ekil 9: Pageantlarn gsteri gzergah

spanyada Ortaa Tiyatrosu

Corraldenilen oyunlar veAutos Sakramentales denilen dinsel oyunlar vardr.Evlerin arka avlular tiyatroya dntrlr ve oyun orada oynanr.Kilise ii dram ve kilise d dram vardr.

Vize

Pageant

Seyirci

15


21/33

Rnesans talya tr tiyatro vardr:

1) Saray tiyatrosu (sarayda yaplan tiyatro)

2) Akademik tiyatro (akademi tiyatrosu, akademilerde yaplan tiyatro, aydnkesimin tiyatrosu, hmanistlerin tiyatrosu)3) Halk tiyatrosu (Commedia del Arte, sokaklarda yaplan tiyatro)

Akademik TiyatroAntik kltr yeniden canland. Fakat Yunandan ziyade Romayla

bantl bir tiyatroydu bu. nce Terentius, sonra Plautusun oyunlar bulundu.Bunlar nce Latince, sonra talyanca oynand.

Bu oyunlar komedi oyunlaryd. Hep sokakta, arda geen oyunlard.Dolaysyla sahne de bu ekildeydi.

Terentius Sahnesi (15. Yzyl)Oyunlar, akademilerde, Terentius Sahnesi denilen bir sahnede

oynanyordu. Akademinin bir salonu sahne haline getirilirken Tenertiusunbulunan bir oyunun kapana izilmi bir taslaktan yola klyordu.

Bo bir salon. Salonun bir kenarnda 1 m.lik bir ykselti. Arkada stunlarvar. Stunlar birbirine perdeyle balanyor. Aradaki yerler, Ortaamansiyonlarna benzer ekilde kulbecikler oluturuyor. Bu mansiyon benzerikulbecikler, oyunun yapsna gre dkkan, sokak vs. oluyor. Dkkannzerine sahibinin ad yazlyor. Bu perdelerin iine girilip klabiliyor ama oyun

orada gereklemiyor.Ayrca sahnenin bir kenarnda Phoibos (=Apollon: dinginlik ve lllk

simgesi), br tarafnda Liberte (=Dionysos, lszlk simgesi) heykelleriduruyor.

ekil 10 - Terentius Sahnesi

16


22/33

Saray Tiyatrosu (16. yy)Dekor ve Mekan denince Rnesansta, 16. yzylda ortaya kmtr. Bu

konuda akla Sebastiano Serlio (1475-1554) gelmelidir. Bu dnemdeki btn

tiyatrolara Serlio Tiyatrosudenmitir.Rnesansla Balayanlar

Tiyatro kapal alana girdi Dekor ift kanatl paravan Perspektif bulundu Gereklik duygusu sanata girdi

MS 1. yy.da yaam Vitrilius isimli bir mimarn kitaplar ele geti.

Serlio ise De Architectura isimli kitabnda bir sarayn bo bir sahnesininnasl tiyatro mekanna dntrlebileceini anlatt. Perspektif anlay dabylece ilk kez sanata girdi.

Tiyatro, kapal alana girince gereklik duygusununasl yaratabileceklerini dnmeye baladlar ve dekordevreye girdi. Gereklii yaratmak iin derinliklegereklik yaratma kurallar uyguland.

Derinlik duygusu yaratmak iin sahneye uygunekilde yerletirilmi ift kanatl paravanlarkullanlyordu.

ekil 11 - ift Kanatl Paravanlar (Rnesans)

Rnesansn anahtar kelimeleri Serlio Perspektif

ift kanatl paravanlar

Serlio Tiyatrosu

Seyir yeri Romadaki gibi yarm daire eklinde bir tiyatrodur.

17


23/33

Orkestraya benzeyen yer de yarm dairedir fakat buras artk orkestradeil, oturma yeridir. Buralardaki koltuklarda protokol oturur. Sahnenin tamkarsnda ise kral vardr.

Soldaki resimde grlen mekanlar aslna ift kanatl paravanlardanoluturulmutur.

ekil 12 - Serlio Tiyatrosu (Rnesans)

18


24/33

ekil 13 - Serlio Sahnesi (Plan)

ekil 14 - Serlio Sahnesi (Kesit)

Oyun 3 blml sahnenin sadece 2. blmnde oynanrd. nkoyuncular paravanlarn arasna girerse perspektif hilesi ortadan kaybolurdu.

Tragedyalarn arasna konulan elenceli kk oyunlar, sahneninintermedium denilen 1. blmnde oynanrd. Bu mzikli oyunlara intermezzidenirdi ve bunlar daha sonra operalara dntler.

Teatro Olimpico (1580-1584)Vicenzada bulunan 30002 kiilik bir akademi tiyatrosudur. Mimar

Andrea Palladiodur (1508-1580). O ldkten sonra rencisi VincenzoScamozzi (1552-1616) tarafndan tamamlanmtr. Teb ehrinin 7 kapsnakan 7 yolu temsil edecek ekilde 7 perspektif yolu vardr. Tiyatro 1584ylnda Kral Oudipus oyunu ile almtr.

Roma dnemi tiyatrolar rnek alnarak, klasik oyunlarn sergilenmesiiin yaplmtr. Ancak orkestra yarm daire deil elipstir3. Yanda 2, karda 5kap bulunur. Kaplar 2er metre geniliindedir. Ancak kardaki orta kap 4

2 Derste 1000 kiilik olarak geti. Bu saylarn ders asndan nemi yok.3 Elips ya da oval, deniyor. Ama izim yaparken bir tam daireyi 1/3 gibi bir yerden kesiyoruz.

534

18 m 8.5m

17m

3 2.5 3

Gznoktas

1m 1m

1 2 3

Sahne blmleri

1/10 eiminde birykselti zerindeparavanlar var.

19


25/33

m.dir. Kaplarn ardnda derinlii grlen sokaklar vardr. Yan kaplarnstnde balkon gibi yerler hem loca olarak hem de oyun alan olarakkullanlmtr.

Periaktoy, yerini telariye brakmtr. ift kanatl paravan bu tiyatrodabulunmaz.

Bu tiyatro iin ereve sahnenin atas diyebiliriz. Ortadaki 4 m.lik kapgeniletilir ve btn oyun oraya alnrsa tam bir ereve sahne olur.

Teatro FarneseCosimo II de' Medicinin 1618de yapaca ziyaret iin Parmada,

Giovanni Battista Aleotti (1546-1636) tarafndan yaplmtr. Ziyaret geciktiiiin 1628de almtr. Daha ok resmi devlet ileri (evlenmeler vs.) iinkullanlmtr.

zellii, ilk ereve sahne olmasdr. ereve sahnenin ilk amac tablo

benzeri bir grnt oluturmak olabilir. Ama asl sebep, sahne alt ya dayanlarnda bulunan mekanizmalar gizlemektir.Bu ayn zamanda illzyonun da ilk admdr. Fakat henz seyir yeri

aydnlktr. leride, seyir yeri de karartld zaman tam illzyongerekleecektir.

Seyircinin oturduu yere auditorioum denir. Buras at nal biimindedir.Yarm daire orkestra uzatlarak U ya da at nal biimine getirilmitir ve buraya

parter denir. Oyun ve elenceler iin kullanlr (bu terim bugn seyir yerianlamnda kullanlyor).

Sahne blmdr. 3. Blm depo ilevi gryor. 1. ve 2. blmde fon

perdeleri ve bunlarn arasnda pano dekorlar bulunur. Perdeler ve dekorlarnmekanizmalar vastasyla itilip ekilmesiyle sahne deiir. Pano dekorlarparavan deildir ve bunlara kulis dekordenilir.

Rnesans ngiltere

ekspir4 (Elizabet) DnemiBu dnem tr tiyatro vardr:1. Halk tiyatrolar

2. zel Tiyatrolar3. Saray Tiyatrosu

Halk Tiyatrolarlk halk tiyatrosu ekspirin de ortaklyla 1576 ylnda, James Burbage

tarafndan kurulan The Globe dur.Bu dnem sekizgen, kar, elips vb. tiyatrolar vardr ama bunlarn temel

zellikleri ayndr.

4 (1564-1616)

20


26/33

Uzant (nlk/apron) sahne.ki yanda kaplar. Kaplar zaman ve mekan deiikliini gsterir.

rnein oyuncu bir kapdan kp brnden girince mekan-zaman deitiianlalyor. Bunlar hep seyirciyle yaplan gizli bir anlamaya (konvansiyona)dayanyor.

Kaplarn stnde pencereler. Biri sahne. Sahneden kan iki stunstteki aty destekliyor.

at uzant sahnenin bir ksmn rtyor; oyun bu atnn altnda ise imekan, altnda deilse d mekan.

atda eitli mekanizmalar, vinler var. Oyuncular buradansallandrlp ykseltilebiliyor.

Sahnede bir-iki kapak var. Kapaklar kaldrlp eitli ekillerdekullanlabiliyor. Bu kapak rnein Hamletteki mezarclar sahnesi vb. iinkullanlyor.

sahnenin perdesi kaldrlp i mekan kullanlabiliyor. rneinHamletin Poloniusu perde ardnda ldrd yer bu perdenin arkasdr.

Yanlarda balkon gibi galerilervar.

21


27/33


28/33

1) Delik2) at [gri ksm]3) aty tutan stunlar4) sahne

5) Oyuncu girii6) st sahneye kanmerdivenler7) Koridor8) Avlu

9) Sekizgeninkelerinde, bataklk birblgeye oturan yapydestekleyen kazklar10) Teknik blme geikaplar

Oyun Yerleri

1. nlk sahne (at alt)2. nlk sahne (atnn rtmedii yer)3. Delik/Kapaklar4. Kaplar5. Pencereler

6. Birinci Balkon7. kinci balkon (mzisyenler

balkonu)8. sahne9. at (vin araclyla)

Seyir Yerleri

1. Avlu: Halk2. Sahne sa ve solundaki centilmenler odas (loca gibi)3. Galeriler4. Sahne (ok para verenler burada da izleyebiliyor)

Kkenler

1. Pageantlar (Baknz sayfa 14): at olmas, delik olmas, bir platformolmas (pageantlarn da altna girilebiliyordu) ynleriyle benziyor.

2. Han tiyatrolar: Bir avluda ykselti olmas, 3 taraftan ve han odalarndan(galeriler gibi) oyun izlenebilmesi ynleriyle benziyor.3. Arenalar: Yukardan baklp derin bir yerin izlendii yerler5. Ortada bir alan

ve evrede seyirciler olmas ynleriyle benziyor.

Dnem Tiyatrolar

Bu tiyatrolar nce ehir dlarna yaplm. Daha sonra kralienin izniyleThames kysna ina edilmi.

Bu ahap halk tiyatrolarndan bugne kalan yoktur. Kimisi yanm,yeniden yaplm, yeniden yanm vb.

Bunlar hakkndaki bilgimiz, ehir krokileri, ressam manzaralar, rejidefteri benzer defterler, yap mukaveleleri vb.den kaynaklanyor.

Bunlardan bazlar:1576 The Theater 1600 The Future1577 The Curtain 1600 The Red Bull1589 The Rose 1614 The Hope1595 The Swan 1617 The (New) Globe1598-99 The Globe 1623 The Fortune

5 Fuarlarda motosiklet gsterilerinin yapld yerlere benziyor.

23


29/33

zel TiyatrolarHalk tiyatrolar st ak ve ucuz mekanlarken, zel tiyatrolar kapal ve

daha pahal mekanlardr. Braklm, kullanlmayan manastrlarn bo ve byksalonlar ya da st kapatlan arenalardan yaplyordu. Bu tiyatrolarn, halktiyatrolaryla ayn zellikleri barndrd dnlyor.

Bu tiyatrolarda: Oyun yerleri: nlk sahne, i sahne, balkon, kaplar,(belki) pencereler. Seyir Yerleri: galeriler, banklar.ekil 16 ngiltere'de zel Tiyatrolar

Saray

tiyatrolarBu dnemde mask denilen bir tr ortaya kt. Bu oyunlar talyan sahne

benzeri ereve sahnelerde oynanyordu.Masklar intermezzilere benziyorlard. Bunlar mzikli, dansl elencelerdi.

Bir konular vard ama ar oyunlar deildi. zellikle baka saraylardan,lkelerden gelen misafirlere masklar dzenleniyor ve o misafirle oyun arasndabalant kuruluyordu. Bu oyunlarda alegoriler kullanlyordu. rnein prenses:

zarafet, prens: adalet vb. Bu oyunlarda prens, prenses vb. grev alyodu.Ancak szl oyunlar saray mzisyenleri ya da profesyonel oyuncularoynuyorlard.

Balkon

Perde / isahne

ka

p

Banklar

galeriler

24


30/33

Barok (1600-1750ler)Farnese tipik bir barok tiyatrosudur.ekspir, Calderon, Moliere bu dnemde yaam tiyatro adamlardr.6

Fakat hepsine barok diyemeyiz.Dnem sanatlar Rnesanstaki atafata kar kara hayat olduu gibianlatmay seiyorlard. Eserlerde tanrnn gzellii ve bykl, te dnyanngzellii gibi konular ileniyor ve bu zellikler mimariye yanstlmayaallyordu. Bu trden kiliseler ina ediyorlardr. Amalar sanat yoluylainsanlar dine ynlendirmekti.

S ve U eklinde mimariler basknd. zellikle U tipi binalarounluktayd.

Perspektif anlay da bu dnemde iyice geliti.

Rokoko (18. yy)Barokun kendi kendini yiyerek bitirmesi olarak tanmlanmaktadr.Barokun son dnemi olmasna ramen Rnesansa yaknm gibi ar

ssl bir sanat niteliine sahiptir. Barok sarayda kabul salonuysa, Rokoko,kralienin yatak odasdr, denilmektedir.

Rokoko eserler, barok eserlerin as sslenmi haline benzer.

Rokoko Tiyatrosu

ekil 17 Residenz Theater

6 Barok, Rnesansla ayn yllara da rastlyor. Dolaysyla birok isim ortak. Ancak rnein ekspir,tipik bir Rnesans sanatsdr, barok deil.

25


31/33

Artk Farnese tr tiyatrolar saray dnda da yaplmaktadr. rneinResidenz Theater.

U biimli seyir yeri, yerini lale biiminde 4-5 katl localara ve parternobleye brakmtr.

Parter blmne koltuklar konulmutur. Orkestra denilen yerde artkmzik orkestras vardr. Bu, seyircinin gz nndeki bir orkestradr.

Localarn en tepesinde paradi denilen alan vardr. Buras daha ucuz biryerdir.

Bibiena AilesiBu dnemde perspektif anlay deimitir. Bibiena ailesi, Almanyada 4

kuak boyunca dekor yam bir ailedir. lk kuak tek gz noktal perspektifkullanmtr. Daha sonraki kuaklar asal perspektif kullanmlardr. Birdenok yere konulan gz noktalarna gre yerletirilmi dekorlar vardr.

ekil 18 Asal Perspektif

18. Yy Anahtar Bilgiler Farnese tr byk tiyatrolar saray dna ina edilmitir

Farkl gz noktalar

26


32/33

Seyir yeri kat kat localara dnmtr Parter artk seyir yeri haline gelmitir.

Wagner Tiyatrosu

ekil 19 Wagner Tiyatrosu

Tasla Wagner tarafndan izilen tiyatronun mimar: Otto Brckvalttr.Wagnerin sanat anlay birleik sanat eseri ngryordu. Buna gre

en mkemmel edebiyat olan ekspir metinleri ile en mkemmel mzik olanBeehtoven mziini birletirecek bir sanat olmalyd. Tiyatro da buna uygunolarak tasarlanmt.

Seyir yeri: Localar yoktur. Parter yelpaze biiminde geniletilmitir.7

Snflara gre ayrlma yoktur. Bu ynyle demokratik bir seyir yeri olduusylenir. Kolay giri k olmas iin yelpazenin yanlarnda giri-k yerleri

vardr.Orkestra: lk kez seyircinin gz nnden alnp ukura yerletirilmitir.

(Buraya mistik krfez, mistik girintide denmektedir).Sahne: Sahnede tam bir d dnyas ve illzyon yaratlmaya

allmtr. 4. duvar kavram gelmitir. Sahnenin tam nnde 4. bir duvar davarm fakat seyirci grsn diye kaldrlm gibi davranlmtr.

Dekor: Arka arkaya dizilmi boyal paravanlar (kulis dekor) ve fonperdelerinden olumutur. Bu, operann zelliidir. Paravanlarn ve perdelerinaltnda raylar vardr. Sahnedeki hareketli sahneler indirilip kaldrlarakplatformlar yaratlmtr.

7 Byk tiyatro, tipik bir Wagner tiyatrosudur.

27


33/33

llzyon tiyatrosu Wagnerle birlikte kesin biimini almtr. Seyir yerininkarartlmas Antuann zgr tiyatrosu ile birlikte olmutur. Wagner de ayndnemdir. Seyir yerinin karartlmas, orkestrann gizlenmesi ve 4. duvarkavram ile birlikte artk tam bir illzyon vardr.

Bylece ereve sahne u yollardan geerek son biimini almtr:Teatro Olimpico8 Teatro Farnese Rokoko (18. yy)WagnerGnmzde ereve sahne devam etmektedir. Fakat ayn zamanda ok

amal ve ok biimli sahnelere doru gidi vardr. Bunlar birok ama iinkullanlan ve eitli biimler (ereve sahne, ortada oyun vs.) alabilenkapsaml yaplardr.

Documents

Sahne Tekniği