UNIVERZITET U SARAJEVU FAKULTET ZA SAOBRAAJ I KOMUNIKACIJE ODSJEK : Komunikacije SMJER: Komunikacijske tehnologije PREDMET : Logistika u transportu i komunikacijama

SPECIFINOST IZMJERITELJA STRUKTURE KVALITETA LOGISTIKE USLUGE -seminarski rad-

Kandidat: Tahirovi Elvedin Broj indeksa: 6209

Mentor: doc.dr Abidin Deljanin

Sarajevo,oktobar 2011.godine

2

SADRAJ

Uvod 1 Razvoj kvaliteta............................................................................................................................1 2 Specifinosti izmjeritelja strukture kvaliteta logistike usluge....................................................4 2.1 Vrijeme trajanja ciklusa prijevoza kao znaajan pokazatelj kvaliteta usluga........................... 8 2.2 Jedinstveni pokazatelj kvaliteta usluge sa aspekta kvaliteta procesa transporta......................11 Zakljuak

UVOD

Pojam kvaliteta moe se upotrebiti u kontekstu pouzdanosti pri upotrebi, ponekad oznaava ono to je izraeno od posebnih materijala, obraeno na poseban nain, uz visok stepen panje i uloen napor. esto se pojam kvaliteta dovodi u vezu sa sofisticiranou, elegancijom, ponekad luksuzom. Kvalitet nije bilo lako definisati, ali jedno je sigurno: kvalitet nije apsolutna veliina, naprotiv, relativna je. Obino se kvalitet definie na razliite naine, zavisno od orijentacije ili fokusa definicije. Tako, John Stewart, konsultant kompanije McKinsey, pie: Ne postoji jedinstvena definicija kvalitetaKvalitet je oseanje da je neto bolje od neeg drugog. On se mjenja tokom ljudskog ivota, mjenja se i od jedne generacije do druge, a uveliko zavisi i od mnogobrojnih aspekata ljudske aktivnosti. Postoje mnoge definicije kvaliteta evo samo nekih od njih: Nema kvaliteta bez kvalitetne okoline Kvalitet je kad se vrati kupac a ne proizvod. Kvalitet dolazi u pitanje kad je u pitanju konkurencija. Kvalitet vise nije u prozivodu nego u preduzeu Iz predhodnih definicaja se da zakljuiti da je kvalitet proizvoda odreen zadovoljstvom kupca i da treba da ima tendenciju stalnog poboljanja.Sve aktivnosti moraju stalno biti usmjerene na aktivno poboljsanje tj. djelovanje ex ante, a ne cekati da se problem pojavi. Djelovanjem preventivnih aktivnosti smanjije se ili odstranjuje vjerovatnost uzroka greke, a time i mogucnost da se pojavi problem. Sve ee se u svakodnevnom razgovoru i u sredstvima javnog informisanja mogu uti izrazi kao to su "logistika...", "pruamo logistiku podrku", "da li vam je potrebna logistika podrka?" i slino. U naim okolnostima termin "logistika" predstavlja skup interdicpliniranih i mulitidiscipliniranih znanja koja izuavaju primjenjujui zakonitosti mnogobrojnih sloenih aktivnosti koja djelimicno i funkcionalno povezuju sve djelimine procese.Zadatak logistike je integracija materijalnih, informacionih i energetskih tokova u poslovnim, uslunim i vojnim organizacijama.

1. RAZVOJ KVALITETA

Razvoju ideje kvaliteta, u njenoj praktinoj primjeni u skoro svakoj ljudskoj djetanosti, u velikoj mjeri je doprinjela meunarodna organizacija za standardizaciju ISO, koja je ve 1979.godine ustanovila tehniki odbor ISO/TC 179 za rukovoenje i obezbijeenje kvaliteta, a 1987.godine izdala prvu seriju standarda iz podruja sistema osiguranja kvaliteta ISO 9000. Za veoma kratko vrijeme to jest kratak vremenski period koncept ISO naao je primejnu u raznim preduzeima i kompanijama irom svijeta.Taj koncept osiguranja kvaliteta kroz razne mehanizme poslovanja i unaprijeenja procesa rada nije zaobiao i logistike organizacije koje pruaju logistiku podrku u raznim oblastima ljudskog djelovanja. Da bi se logistika usluga mogla kvantifikovati na cjelokupnom logistikom lancu, neophodno je izvriti razgranienja i razlaganje na osnovnu strukturu logistikog lanca uz postizanje cilja, to jest kvaliteta u svim fazama logistikog lanca. Cilj kvaliteta predstavlja sve ono to se trai, ili sve ono emu se tei, a u vezi je sa kvalitetom.Razni korisnici imaju razliite zahtjeve i ciljeve u transportnom i logistikom lancu, te se kvalitet u tim procesima ocjenjuje ispunjenjem tih zahtjeva. Najei elementi kvaliteta transportne i logistike usluge mogu se razvrstati u tri osnovne grupe, i to1: 1. Elementi kvaliteta koji se primjenjuju prije neposrednih aktivnosti kao to su: izbor vida i oblika transporta, izbor i formiranje transportnih jedinica, preciziranje svih tehniko ekonomskih postupaka, primjena informacionog sistema i sline aktivnosti bitne za ovu pripremnu fazu procesa logistike podrke korisnicima logistikih usluga.

2. Elementi kvaliteta koji se primjenjuju u toku transporta, odnosno distribuciji robe, kao: - pouzdanost u realizaciji i vremenu trajanja ciklusa transporta i distribucije - ispunjenje posebnih zahtjeva korisnika usluga 3. Elementi kvaliteta koji se primjenjuju nakon izvrenog transporta i distribucije, u koje spadaju: - ispunjenje zahtjeva i garancija o kvalitetu - odnos prema reklamacijama, - povrat ambalae i slini postupci.1

Slinu kategorizaciju elementa kvaliteta u transportnom procesu koristi i dr.Risto Perii:Sistem kvaliteta usluga, logistika, informatika, Institut tehnikih nauka SANU, Beograd. 2002.godine

5

Da bi se kvalitet transportne usluge mogao ocjeniti, potrebno je pokazatelje ili izmjeritelje kvaliteta posmatrati strukturno u okviru logistikog lanca.Tako je prikazano i na sljedeoj slici.

Slika 1.Osnovni pokazatelji kvaliteta transportne usluge u logistikom lancu2

Sa slike je vidljivo da osnovne parametre kvaliteta transportne usluge ine : 1. Zatita upotrebne vrijednosti robe u obimu i kvalitet koji je predat u logistii proces, posebno se to odnosi na robu koja ima vremenski ogranienu upotrebu, lahko kvarljiva roba itd.; 2. Vrijeme realizacije cjelovitog ciklusa zahtjeva korisnika, podrazumijeva vrijeme od trenutka naruivanja proizvoda do trenutka isporuke naruene robe korisniku;

3. Pouzdanost i tanost naruene robe to jest rokova i intervala snadbijevanja; 4. Mogunost prilagoavanja zahtjevanjih koliina primjenom odgovarajueg pakovanja, obiljeavanja,tovarnih jedinica, osiguranja i drugo; 5. Sposobnost brzog prilagoavanja zahtjevima korisnika, uslovljenih dinamikim promjenama na tristu;

6.Tanost i pouzdanost informacija za korisnika u svim dijelovima logistikog lanca.2

Slika preuzeta: Dr.sc.Alija Behmen i dr.sc.Sabira Salihovi, Materijali i robe u transportu, Knjiga II,: Kvalitet:osnove, principi, kontrola, Sarajevo 2008. str.132

6

Analiza kvaliteta strukture logistikog procesa ukazuje na manjkavost realiziranog kvaliteta, identifikuje uzroke i daje elemente za programsko poboljanje procesa i veu prilagodljivost zahtjevima kvaliteta koji zahtijeva korisnik. Ovakav pristup je mogue demonstrirati na primjeru kompanija, to jest na organizacionim modelima iji je cilj postizanje konzistentnog kvaliteta, pouzdanosti, niskih trokova, i visoke profitabilnosti. Ovi procesi su usmjereni ka demonopolizaciji transportnih preduzea i razvojem jedinstvenog transportnog trita, to u velikoj mjeri utie na poveanje efikasnosti proizvodnje, pored ostalog i kroz uvoenje organizacionih struktura i poslovnih metoda. To podrazumijeva uravnoteenje tehnoloke koristi sa korisnikom logistike ili transportne usluge. Dakle, vano je napomenuti vanost organizacione strukture za definisanje kvaliteta u transportu.Pored optimizacije transportnog procesa u vremenu i prostoru, sigurnosti i tanosti transportne usluge, ouvanja upotrrebne vrijednosti transportujue robe unutar logistikog lanca, sastavni dio kvaliteta predstavlja, takoer, i visina transportnih trokova kao i trokova logistike usluge koja se prua u svim tim fazama, koji se javljau kao dodatni trokovi koji utiu na cijenu robe. To moe izazvati pozitivan ili nagativan uticaj na veu ili manju konkurentnost robe na tritu.Da bi se regulisali ti odnosi moraju postojati neki izmjeritelji kvaliteta logistike usluge koji su unaprijed standardizirani i poznato nam je nakon izvretka logistike usluge, da li je dolo do odstupanja od istih. Tako su neki od najznaajnijih izmjeritelja ili pokazatelja kvaliteta logistike usluge predstavljaju:vrijeme realizacije ciklusa narudzbe, spremnost za isporuku, pouzadnost, detaljnije u podjeli koja slijedi3.

2. SPECIFINOSTI IZMJERITELJA STRUKTURE3

Detaljnije:Dr.sc.Alija Behmen i dr.sc.Sabira Salihovi, Materijali i robe u transportu Knjiga II, Kvalitet:osnove, principi, kontrola, Sarajevo 2008.str. 70 Kvalitet je stepen do kojeg skup inhrerentnih karakteristika(osobina razlikovanja), ispunjava zahtjeve (potreba ili oekivanje koji su iskazani, koji se uobiajno podrazumijevaju ili su obavezni).

7

KVALITETA LOGISTIKE USLUGE Da bi se logistika usluga mogla kvantifikovati na cjelokupnom logistikom lancu neophodno je izvriti razgranienja i razlaganje na osnovnu strukturu logistikog lanca. Najznaajniji izmjeritelji kvaliteta logistike usluge su: 1. Vrijeme realizacije ciklusa narudbe podrazumjeva vrijeme koje protekne od trenutka naruivanja proizvoda od strane korisnika do trenutka isporuke (prijema) naruene robe; 2. Spremnost za isporuku kao odnos proizvoda koji se po svojoj strukturi i koliini mogu isporuiti i ukupnog broja zahtjeva za isporukom u posmatranom vremenskom periodu; 3. Pouzdanost i tanost isporuke sposobnost odravanja ugovorenih rokova isporuke, odnosno intervala odnosno snadbjevanja (prosjeno vrijeme izmeu dvije uzastopne isporuke); 4. Modaliteti porudbine mogunost prilagoavnja u pogledu isporuke zahtjevanih minimalnih veliina porudbine, zahtevanim vremenskim terminima, vrstama i nainima realizacije porudbine; 5. Modaliteti strukture isporuke ugovorena isporuka, primjena tovarnih jedinica i pakovanja, obiljeavanje robe, osiguranje i dr; 6. Fleksibilnost isporuke sposobnost brzog i racionalnog rilagoavanja zahtjevima i promjenama na tritu, u pogledu zadovoljenja zahtjeva kupca; 7. Oekivani stepen informisanosti potrebne i raspoloive informacije u realnom vremenu, u svim karikama lanca, jednostavnost, tanost, unificiranost i pouzdanost informacija; 8. Korektnost isporuke kvantitativno i kvalitativno zadovoljavanje zahteva isporuke (cjena, stanje proizvoda, posebno kod kvarljive robe i robe vremenski ograniene upotrebe, i dr.) Izmjeritelji kvaliteta Vrijeme realizacije logistike usluge na ciklusa porudbe4 Pri utvrivanju izmjeritelja kvaliteta usluga, (Pojam kvaliteta ne moemo svoditi samo na nivou preduzea kontrolu proizvoda i usluga te na ulazu materijala i roba u firmu. Kvalitet je prije svega nova filozofija usmjerena na potpuno nov nain integralnog razmiljanja i djelovanja, to znai novi (transportni ciklus) poslovni stil, kulturu i sklad potreba: organizacije, kupca, vlasnika, zaposlenih i ire. Kvalitet predstavlja presudan faktor u prodaji proizvoda i njegovom trinom statusu. Kvalitet je mjerilo upotrebne vrijednosti jednog proizvoda, odnosno mjerilo njegove sposobnosti da udovolji zahtjevima potroaa i trita, mora se postupati obazrivo jer se ova veliina moe odreivati Izmjeritelji kvaliteta kako na nivou logistikih podsistema (porudbe, pakovanja, skladinognatransportnog) tako i na usluga i nivou Priprema zahtjeva i nivou sistema kao cjeline (slika 1). Analizom strukture logistikih pod sistema elemenata kvaliteta transportne i ispostavljanje narudbe logistike usluge bavili su se razliiti autori koji su prezentovali rezultate anketa sprovedenih u pojedinim kompanijama. Prijem (tabela 1.) prikazani U tabeliporudbe i izdavanje su neki od parametara kvaliteta usluga, pri emu su izdvojeni naloga za realizaciju samo omi izmjeritelji koji su povezani sa logistikim aktivnostima. Pored osnovne strukture izmjeritelja koja je prezentirana u pomenutoj tabeli, veoma detaljan pregled izmjeritelja kvaliteta, Vrijeme realizacije porudbe razdvojenih u petobradu porudbe podsistemima na koje se odnose: logistika nabavke, transport Priprema za kategorija prema i tokovi materijala, skladitenje i komisioniranje, planiranje i upravljanje proizvodnjom i Vrijeme realizacije distributivna logistika, navode se uokviru sistema izmjeritelja Logistic-controling.5 Komisioniranje, pakovanje i skladinih operacija Struktura izmjeritelja kvaliteta logistikih procesa prezentirana u tabeli 1. predstavlja utovar vozila kvalitativnih tako i trokovnih, ali i izmjeritelja efikasnosti i produktivnosti. kombinaciju kako Ona je ilustracija nedoreenosti i nesavrenosti postojeih sistema, to je prevoza Vrijeme realizacije est sluaj pri razmatranju porudbe do korisnika logistikim performansama. Prevoz relacija meu pojedinim Prevoz porudbe do korisnika i istovar4

Vrijeme realizacije rukovanja uskladitenja robe

Vrijeme prijema robe Pojam kvalitet predstavlja rezultantu vrijednosti svih elemenata kvaliteta ocjenjivanog materijala i usluga. Prijem robeza upotrebu= svrsishodnost za namjenu Materijali i robe u kod primaoca Kvalitet=sposobnost transportu - SKRIPTA 5 Materialwirschaftsleiter ''Kennzahlen System fr das Logistik-Controling'', WEKA Fachverlag fr technische Frungskrafte, Mrz 1995 Proces realizacije ciklusa porudbe (transportni ciklus)

8

Slika 1. Hijerahijski odnosi izmjeritelja logistikih performansi na razliitim nivoima logistikog sistema u transportnom procesu Danas kvalitet igra veoma znaajnu ulogu u opstanku na tritu i borbi sa konkurencijom. To dovoljno potvruje rezultati razliitih istraivanja iji su neki djelovi prezentirani u okviru tabela. Vidjivo je da su pri izboru logistikih i transportnih usluga za korisnika dominantni pouzdanost isporuke, vrijeme isporuke i ukupni trokovi. Definisanje i mjerenje kvaliteta usluga povezano je i sa estim razlikama izmeu onoga to korisnik usluga oekuje i onoga to opaa u pogledu kvaliteta usluga i razlikama izmeu stvarnog i oekivanog kvaliteta usluga prema miljenju korisnika. (slika 2.)6 IZVOR AUTORI Novack Gattorna

NAZIV IZMJERITELJA6

Pfohl

Busch

Weber

Anderson

Zeithaml V.A., Berry L.L., Parasuraman A. Communication and control processes in the delivery of service quality, Journal of marketing, Vol 52, April 1988, str. 35.

9

Vrijeme realizacije ciklusa narudbe Puzdanost isporukeraspoloivost transportnih sredstava Puzdanost isporukeraspoloivost robe na zalihama Vremenska tanost isporuke Kvalitet isporuene robe (oteenja, asortiman) Fleksibilnost mogunost promjene koliine i asortimana isporuke Fleksibilnost informisanje korisnika Uestalost (frekventnost) isporuka Kvalitet spoljnjeg pakovanja itljivi podaci na spoljnjem pakovanju Stabilnost i konsolidacija paletnog sloga Mogunost formiranja mjeovitog paketa Vraene isporuke

+ + + + + + +

+

+

+

+

+

+ + +

+

+ + +

+ + +

+ + +

+ + + + + +

Tabela 1. Prikaz parametara kvaliteta logistike usluge prema razliitim autorima

NAZIV KRITERIJUMA Kvalitet proizvoda Kvalitet logistikih usluga Cjena usluga Kvalitet menadmenta isporuioca Udaljenost isporuioca Popusti u zavisnosti od veliine narudbe Struktura isporuioca (mali, srednji) Uzajamnost poslovanja

ZNAAJ KRITERIJUMA 0,176 0,171 0,161 0,152 0,114 0,108 0,078 0,046

Tabela 2. Rezultati empirijskih istraivanja znaaja kvaliteta usluge i drugih kriterijuma pri donoenju odluke o kupovini (podaci analize 216 amerikih preduzea 1973.g.)7 a) logistike usluge KRITERIJUMI7

Pfohl/Kleer(1986) (74 njemaka preduzea) (%)

Stock (1976) (87 amerikih preduzea) (%)

Brand/Grabner (1985) (%)

Prema: Pfohl H.-Ch. Logistik systeme Vierte, erweiterte und korrigierte Auflagen, Springer Verlag (1990), str. 46

10

Pouzdanost isporuke Logistiki trokovi Vrijeme isporuke Gustina saobraajne mree Uestalost transporta Uestalost teta Brza obrada reklamacije b) transportne usluge KRITERIJUMI Velika pouzdanost otpreme Kratko vrijeme isporuke Niski trokovi transporta Velika fleksibilnost Uestalost teta Brzo reagovanje na reklamacije Niski trokovi pakovanja Niski trokovi osiguranja

94,6 71,6 67,6 51,4 50,0 43,2 25,7

92,4 79,8 79,1 73,9 72,1 69,2 60,8

87,7 84,3 78,1 70,5 63,8 -

Njemako ministarstvo saobraaja (1981) (560-preduzea) Veoma znaajan (%) Znaajan (%) Malo znaajan (%) 83,2 15,8 1,0 76,8 18,9 4,3 74,7 20,5 4,8 53,7 34,7 11,6 52,1 33,7 14,2 32,1 38,9 29,0 31,0 24,2 44,8 18,5 26,8 54,7

Tabela 3. rezultati istraivanja znaaja pojedinih kriterijuma pri donoenju odluke o izboru davaoca logistikih usluga (a) i transportnih usluga(b)8 KRITERIJUM Transportni trokovi Ukupno vrijeme isporuke Oteenje robe Pouzdanost vremena isporuke Povjerenje u prevozioca Osiguranje robe Procenat od okupnog borja odgovara koji se odnose na pojedini rang kriterijuma 1 2 3 4 5 6 7 9,26 3,15 1,75 1,11 1,11 1,09 2,74 5,64 2,44 2,82 1,46 1,51 1,74 3,33 2,91 4,55 2,06 1,44 1,18 2,04 4,03 3,60 2,55 2,04 0,89 1,45 2,84 2,49 4,44 2,83 0,60 0,71 1,84 1,25 3,43 5,65 0,08 0,81 0,27 0,19 0,53 0,48 Utvreni rang (integral povjerenja 95%) 1 2 3 RB 1 2 3 4 5 6

Tabela 4. Rezultati istraivanja znaaja elemenata kvaliteta logistikih sistema (dobijeni podaci na bazi istraivanja grkih korisnika)9

8

Prema: Pfohl H.-Ch. Logistik systeme Vierte, erweiterte und korrigierte Auflagen, Springer Verlag (1990), str. 48 9 Naniopoulus A. Evaluation of Greek freight transport systems and problems as perceived by shippers, Zbornik radova sa savjetovanja Logistika, transport, distribucija SF Beograd, (1989), str. 94, 95

11

Slika 2. Potencijalna mjesta koja generiu odstupanja stvarnog oekivanog stava korisnika prema kvalitetu usluge 2.1. VRIJEME TRAJANJA CIKLUSA PREVOZA KAO ZNAAJAN POKAZATELJ KVALITETA USLUGE Vrijeme trajanja ciklusa prevozne usluge je najznaajniji prikaz kvaliteta usluge. Istraivanja koja su imala za cilj da analiziraju duine prevoznog ciklusa, odnosno veliinu vremena potrebnog za realizaciju transportnog prevoznog procesa, (uzimajui u obzir od utovara, prevoza pa do istovara kod korisnika) pokazale su da je znaaj ovog prikaza kvaliteta usluge veoma veliki. Osnovni problem u postojeoj pravnoj regulativi javnog prevoza robe u unutranjem i meunarodnom transportu, ogleda se u egzistiranju vie nivoa regulisanja te oblasti. Naime, u Bosni i Hercegovini postoje zakoni o prevozu npr. koji ureuju drumski transport na nivou drave (meunarodni i meuentitetski transport), na nivou entiteta i Distrikta Brko. Tome treba dodati da su i kantoni u Federaciji BiH nadleni da donose zakone o prevozu koji vae na podruju kantona, pa je na osnovu toga veina kantona donijela te zakone. U tom pogledu, i u Kantonu Sarajevo vode se potrebne aktivnosti za donoenje pomenutog Zakona o prevozu u cestovnom prometu. Brojni zakoni i podzakonski akti koji su esto neusklaeni, postali su kontraproduktivni, odnosno ne pruaju adekvatni pravni okvir koji omoguuje razvoj djelatnosti pruanja transportnih usluga, u koje spada i javni prevoz robe. Navedeni brojni zakoni i ostali propisi ne ine harmonizirani pravni okvir koji garantuje samoodrivi transportni sistem u Bosni i Hercegovini, u koji spada i javni prevoz robe u eljeznikom, drumskom i zranom transportu. Pored toga, to omoguava i stvaranje jedinstevnog i slobodnog trita u Bosni i Hercegovini svim subjektima koji se bave pruanjem transportnih usluga. Pojednostavljena i jedinstvena pravna regulativa na nivou Bosne i Hercegovine omoguit e i liberalizaciju odnosa na tom tritu. Ustupanje kantonima da mogu, npr. da za svoje podruje, da pravno reguliu, pored ostalog, i javni prevoz robe u drumskom transportu, ne doprinosi postizanju

12

jednog od znaajnih ciljeva nae drave stvaranje jedinstvenog i slobodnog trita u pruanju transportnih usluga.10 Kao primjer za ova istraivanja moe posluiti analiza brzine dostave robe u drumskom i eljeznikom transportu, iji su rezultati dati u okviru tabele 5. Imajui u vidu ovako male brzine dostave robe i injenicu da se transportni procesi realizuju konstantno u vremenu sa izuzetno velikim vrijednostima nekih roba, postaje jasno da se ovom pokazatelju u okviru razmatranja logistikih trokova mora posvetiti duna panja. Neposredna kvantifikacija ovih trokova se realizuje na relativno jednostavan nain utvrivanjem relativnog vremena koje roba provodi u okviru transportnog procesa i njene koliine. Da bi se uklonio veliki troak, nastao pri prevozu robe do poruioca, mora se razraditi plan prijevoza robe. Dananji prevoz robe odvija se modernom transportnom tehnologijom. Nova tehnologija se zapravo odnosi na mehanizovani i automatizovani proces proizvodnje transportnih usluga koje se realizuju savremenim metodama organizacije transportnog procesa. Savremena inovacija sadrana u tehnikim i tehnolokim promjenama trea revolucija u transportu, ispoljava se pogotovo i u izgradnji novog koncepta integralnog transporta zasnovanog na novoj tehnici i tehnologiji u sistemu transportnog lanca. U naoj zemlji racionalizacija transporta putem transportnih lanaca rijetko se primjenjuje. S obzirom na drutveno-ekonomski znaaj transporta drava treba posvetiti posebnu panju njegovom sigurnom razvoju11. Uvoenjem transportnog lanca ostvaruje se niz bitnih i kvalitetno novih promjena u transportu robe, kao to su: unificiranje tehnikih rjeenja eljeznikih, drumskih i drugih vozila (svako vozilo postaje univerzalno za prevoz tovarnih jedinica nezavisno od robe koja se prevozi); znatno smanjenje rada pri svim pretovarima (eliminiu se operacije komad po komad u korist velike tovarne jedinice); odstranjuju se klasina skladita i magacini u dodirnim takama razliitih vrsta transporta (kontejneri se skladite na otvorenim skladinim prostorima); ostvarenje standardizovanih i tipinih tehnologija pretovara na itavom prevoznom putu robe (prelazak kontejnera, izmjenjivih transportnih sudova, kao i gornjeg postolja sa donjeg postolja jedne vrste transporta na donje postolje drugog transportnog sredstva, to omoguuje da se iroko primjenjuju standardizovani pretovarni ureaji); eliminisanje transportnih pakovanja i njihov povratni transport; skraivanje vremena pretovarnih operacija za cca 40 puta (time se skrauje i vrijeme zadravanja transportnih sredstava. To ima neposredni uticaj na produktivnost rada sredstava, odnosno na skraenje obrta kamiona, eljeznikih vagona i drugih sredstava); ubrzavanje isporuke robe skrauje se vrijeme dostave (to oslobaa dio obrtnih sredstava privrede proporcionalno vrijednosti robe koja se jednovremeno nalazi u transportu i veliini skraenja vremena dostave); i smanjenje oteenja robe u procesu transporta (smanjenje oteenja robe nastaje zbog eliminisanja posrednih prostora po komadima i eliminisanja raniranja primjenom kontejnerskih vozova)12. Primjenom nove tehnologije transporta robe, razvijaju se integracioni procesi koji odstranjuju granice izmeu pojedinih grana transporta. Naime, imperativno se trae odgovarajue organizaciono-tehnoloke forme integracije i kooperacije drumskog, eljeznikog i ostalih grana transporta. Nova tehnologija transporta robe nema za cilj samo smanjenje trokova transporta, ve i snienje cjelokupnih trokova distribucije robe u koje spadaju, npr. trokovi skladitenja, pakovanja,10

Studija saobraaja na podruju Kantona Sarajevo - Separat: Robni tokovi na podruju Kantona Sarajevo, Sarajevo, Maj 2005. godine, str. 25 - 29 11 Perii R.: Savremene tehnologije transporta i integralni sistemi transporta, Univerzitet u Beogradu, Saobraajni fakultet, Beograd, 1994., str. 25 12 Perii R.: Savremene tehnologije transporta i integralni sistemi transporta, Univerzitet u Beogradu, Saobraajni fakultet, Beograd, 1994., str. 26.

13

osiguranja, akvizicije i vezanog kapitala. Nastanak i razvoj novih transportnih sistema od vrata do vrata koji omoguuju direktan transport robe od poiljaoca do primaoca, posljedica su integracije sredstava drumskog, eljeznikog, zranog, rjenog i pomorskog transporta. Bitno obiljeje ovih transportnih sistema je neprekidan tok cijelog transportnog procesa, tj. stvaranje zatvorenog transportnog lanca.13 RELACIJA (km) od do 10 11 20 21 30 31 40 41 50 51 75 76 100 101 150 151 200 201 250 251 300 301 350 351 400 401 450 451 500 501 600 601 700 701 800 801 900 901 1000 1000 sporovoz 2,5 3,0 3,5 4,0 4,4 4,9 5,3 5,7 6,2 6,8 7,3 7,7 8,0 8,3 ELJEZNIKI PRIJEVOZ brzovoz marrutni 5,4 5,7 6,24 6,0 6,3 7,38 6,6 7,0 8,12 7,3 7,7 8,67 8,2 9,05 9,1 9,35 9,9 9,58 10,9 9,76 11,9 9,93 12,9 tranzit 6,9 8,4 9,0 10,5 12,6 12,9 13,8 14,2 DRUMSKI PRIJEVOZ 4,6 5,9 7,3 8,4 9,5 10,1 12,5 14,2 15,3 16,8 18,0 19,8 21,3 22,1 23,2 25,1 26,5 30,7 -

Tabela 5. Brzina dostave robe u eljeznikom i drumskom saobraaju (km/h)

2.2. JEDINSTVENI POKAZATELJ KVALITETA USLUGE SA ASPEKTA KVALITETA PROCESA TRANSPORTA Prognoze transporta baziraju se na:13

Studija saobraaja na podruju Kantona Sarajevo - Separat: Robni tokovi na podruju Kantona Sarajevo, Sarajevo, Maj 2005. godine, str. 5 - 7

14

dosadanjem razvoju transporta razvoju stanovnitva i ekonomije razvoju transporta u Evropi.

Do sada raene studije za BiH u pogledu ekonomskog razvoja ukazuju da bi se drutveni proizvod do 2015. godine mogao kretati na nivou od oko 3500-4500 dolara po stanovniku. Ove studije takoe predviaju slina kretanja u pogledu zaposlenosti koja bi se poveala 2-3 puta u periodu do 2015. godine. to se tie transporta, smatra se da e rekonstrukcija ekonomije dovesti do novih tipova roba za transport (u poreenju sa predratnom situacijom). Transport robe za usluge, trgovinu i graevinski sektor e postajati sve znaajniji i oduzimat e primat predratnom transportu sirovina, serijskih proizvoda i sl. eljezniki transport se nee tako brzo razvijati kao cestovni (to se slae sa trendovima u EU i CEE zemljama). Mala i srednja preduzea e u budunosti biti dominantna i ona e birati najbre i najekonominije naine transporta, to ide u prilog cestovnom transportu. Zbog promjena u ekonomiji i stanja vidova transporta, udio tekih (teretnih) vozila e porasti u budunosti. Mobilnost Procjena rasta mobilnosti bazirana je na poveanju mobilnosti sa 5000 km u 2003. godini na oko 10.000 km u 2010. ili po stopi od oko 7% prosjeno godinje. U periodu od 2010.-2020. godine mobilnost moe porasti sa 10.000 km na 12.000 km po vozilu godinje ili 1,6% prosjeno godinje. Stopa rasta transporta putnikih vozila se procjenjuje (na osnovu rasta motorizacije i mobilnosti) na 3,5-4,5% godinje u periodu do 2010. i 3,5-4,0% u periodu 2010.-2020. godine. Stopa rasta teretnog transporta procjenjuje se na bazi rasta GDP i faktora transportnog elasticiteta i kretat e se od 6-7% godinje u periodu do 2010. i 4,5-6% u periodu 2010.-2020. godine. Stepen rasta meunarodnog saobraaja u periodu 2000.-2020. procjenjuje se na 3-4% godinje. U visoko razvijenim zemljama stope rasta transporta se kreu na nivou 3-4% godinje (u proteklom periodu), a prognoze su bazirane na stopama od oko 4%. Motorizacija Motorizacija u Sarajevskom kantonu razvijala se mnogo bre nego ekonomija. Motorizacija u 2000. godini u Sarajevskom kantonu ve je znatno premaila nivo motorizacije iz 1991. godine, to je u velikom kontrastu u odnosu sa opim ekonomskim razvojem. Motorizacija svojim velikim porastom znatno podrava ekonomski razvoj Kantona (poboljava mobilnost, modernizira i stvara ekonominiji vozni park, poveava potrebe za uslugama i sl.). Broj preenih kilometara se procjenjuje kao dosta nii u odnosu na predratni nivo (sada se procjenjuje na 3000-5000, a prije rata je bio 8000-10000 npr. po putnikom automobilu). Moe se oekivati da e motorizacija slijediti oekivani evropski dugoroni razvoj motorizacije, to se vidi iz tabele br. 3 i slici br. 19 koji je izradio DORCH CONSULT. Na slici 3. date su vrijednosti motorizacije Kantona u 2000. i 2020. godini. Za 2020. godinu data su dva mogua rasta, niski sa 230 vozila/1000 stanovnika na 340 vozila/1000 stanovnika i visoki sa 230 vozila/1000 stanovnika na 380 vozila/1000 stanovnika.

15

Na ovaj nain se dolo do godinje stope rasta motorizacije koja iznosi 3,8% niska i 4,4% visoka stopa rasta14. Tabela br. 6 Broj automobila na 1000 stanovnika 1995. godine 419 451 433 496 363 357 269 359 261 211 226 196 188 1443 Broj osoba po jednom automobilu1 Dohodak po stanovniku u US$ 1995. god. izraen prosjenom kupovnom moi2 21.660 21.250 21.030 20.070 19.950 19.260 15.680 14.520 12.670 11.710 6.410 5.400 4.480 3.2554

Zemlja

Belgija 2,39 Austrija 2,22 Francuska 2,31 Njemaka 2,02 Holandija 2,75 Velika Britanija 2,80 Irska 3,72 panija 2,79 Portugal 3,83 Grka 4,74 Maarska 4,42 Poljska 5,10 Bugarska 5,32 Makedonija 6,993 Izvori: 1 Statistiki godinjak Federalne Republike Njemake, 1997. 2 Izvjetaj o svjetskim trendovima razvoja, 1997. 3 Statistiki godinjak Republike Makedonije 4 Studija Bekog instituta za meunarodnu ekonomiju

Slika 3.

14

Studija saobraaja kantona Sarajevo - Mrea saobraajnica, Sarajevo, jula 2005. str. 156 - 158

16

Jedinstveni pokazatelji kvaliteta usluge posmatrani sa aspekta efikasnosti funkcionisanja prevoznog procesa su brzina prevoza koliina izvrenog rada u jedinici vremena15. Ova injenica se kod nas u teoriji i praksi zanemaruje. Prvu grupu elemenata kvaliteta usluga sainjavaju oni koji se manifestuju u trenutku kada krajnji korisnik ispostavlja svoje zahtjeve za robom sa svim elementima narudbine. Na prispjeli zahtjev davalac usluge, isporuivalac robe treba da odgovori tako to e korisniku dati sve potrebne informacije o robi, pruiti mu maksimalnu podrku pri moguem korigovanju narudbe i omoguiti mu to je mogue da se njegove potrebe ostvare. Korisnik treba obratiti panju na vrijeme koje je potrebno da se dostava realizuje i tome obavjestiti naruioca. Elementi kvaliteta dostave robe podrazumjevaju razliit izbor naina dostave, tj da e dostavlja uvjek biti spreman na zahtjeve korisnika koji nekad mogu biti specifini u pogledu vremena, naina pakovanja, vida prevoza, veliine tovarne jedinice, vrste prevoznog sredstva koje se koristi za vrijeme transportovanja. Vrijeme koje protekne od trenutka ispostavljanja zahtjeva (porudbe) do prijema robe, je najupeatljiviji parametar kvaliteta procesa dostave robe i na krajnjeg korisnika ostavlja najvei utisak. Ono uvijek zavisi od nivoa funkcionisanja prevoznog srdstva, samog organizovanja prevoza robe, odnosno od duine trajanja prevoznog ciklusa. Elementi kvaliteta koji se manifestuju nakon dostave robe povezani su sa nainima plaanja za obavljene usluge i isporuenu robu i ispunjenje naknadnih zahtjeva korisnika. Sve aktivnosti usmjerene ka definisanju kvaliteta u okviru logistikih aktivnosti moraju biti usaglaene sa tritem. U ovim analizama o kvalitetu usluge u okviru logistikih sistema treba razmotriti i vezu izmeu nivoa kvaliteta i finansijskih sredstava koje treba uloiti da se taj nivo kvaliteta ostvari. Podizanje kvaliteta podrazumjeva potovanje nacionalnih i meunarodnih standarda16, angaovanje VK radne snage i opremanje distributivnih sistema irim spektrom kvalitetnije opreme kao i izborom savremenih sistema distribucije baziranog na logistikim naelima. Podizanje kvaliteta podrazumjeva: Osavremenjavanje informacionih sistema, jedinstvenih, standardizovanih i unificiranih u svim karikama prevoznog, odnosno logistikog lanca. Osavremenjavanje tehnologije skladitenja, sa znatnim stepenom mehanizacije Osavremenjavanje tehnologije pretovara, mehanizacijom i automatizacijom procesa Osavremenjavanje tehnologije transporta, prvenstveno intermodalnih sistema i savremene informatike Osavremenjavanje tehnologije pakovanja, polazei od mikro modula, osnovnog modula do formiranja idealne logistike jedinice i dr.

ZAKLJUAK15

R.Perii, Nova metoda sistematske analize prevoznog procesa i vrednovanje kvaliteta usluge, asopis Saobraaj - br.11, Beograd, 1978. i knjiga kontejnerizacija transporta, Saobraajni fakultet i dr., Beograd, 1977. 16 standardi mjerilo sa kojim se porede predmeti, usluge ili postupci sredstva za usmjeravanje i regulisanje kvaliteta proizvoda. standardizacija process razvijanja, donoenja i primjena standarda uz primjenu akomulisanog znanja i iskustva, te njihovu transparentnost korisnicima proizvoda i usluga. Materijali i robe u transportu - SKRIPTA

17

Kako smo vidjeli u prethodnom tekstu rije je bila vezana za izmjeritelje strukture kvaliteta logistikih usluga, gdje se esto spominje sama rije kvalitet. Kako nam je poznato samo znaenje te rijei kvaliteta toliko i bitno utie na same logistike usluge. Gdje se odnosi takodje i na standardizaciju koja potpomae i olakava sam rad pruanja logistikih usluga. Svaka zadruga stie veliko zvanje uz pomo primjene kvaliteta i pruanju raznih usluga. to vei broj usluga jedna zadruga nudi to vei broj korisnika, naruioca ima. Tako je bitno da nabrojimo par vanih logistikih usluga koje moe da prua jedna zadruga i to: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Vrijeme realizacije ciklusa narudbe Spremnost za isporuku Pouzdanost i tanost isporuke Modaliteti porudbine Modaliteti strukture isporuke Fleksibilnost isporuke Oekivani stepen informisanosti Korektnost isporuke

Na samom poetku seminarskog rada objasnili smo definiciju kvaliteta, zatim samu temu definirali uz pomo raznih naunika koji su kontrolisali, razni broj zadruga u svojim dravama, pruanje kvaliteta logistikih usluga gdje je takoe prikazano kroz razne tabele. Samo pitanje koje se odnosi na logistike usluge, jest to da se prua pomo naruiocu od narudbe do same isporuke. Logistika robu i materijale prati kroz cijeli ciklus odvijanja usluga, te da ima pristup svim podacima o proizvodu bilo to na moru, na drumu i eljeznici. Kolko je bitno unaprijeenje samih logistikih usluga jeste i unaprijeenje odnosno porast same ekonomije. Prilikom poveanja stanovnitva i ekonomije te transporta, automatski se poveava potranja za, ureenjem transporta, odnosno logistikim uslugama.

LITERATURA

18

RB 1

VRSTA Knjiga

NAZIV Savremene tehnologije transporta i integralni sistemi transporta, Univerzitet u Beogradu, Saobraajni fakultet, Beograd, 1994. god. Studija saobraaja na podruju Kantona Sarajevo - Separat: Robni tokovi na podruju Kantona Sarajevo Sarajevo, Maj 2005. godine

AUTOR Perii R prof.dr. efkija eki, prof.dr. Hilmija emi, doc.dr. Osman Lindov, doc.dr. Samir auevi, dr. Mustafa Mehanovi, mr. Muhamed airagi, Ahmed Ahmi dipl. ing. Saob prof. dr Mehmed Bublin, prof. dr Branko Mazi, Vedran Ibrulj dipl.ing., prof. dr Muhamed Zlatar prof.dr. Alija Behmen doc.dr. Sabira Salihovi mr. Rado Popadi

2

Studij

3 4 5

Studij Knjiga Internet

Studija saobraaja kantona sarajevo Separat: Mrea saobraajnica Sarajevo, jula 2005. Materijali i robe u transportu http://www.emagazin.co.yu

19