UNIVERZITET U SARAJEVUFAKULTET ZA SAOBRAĆAJ I KOMUNIKACIJE

ŽELJEZNIČKI SAOBRAĆAJLOGISTIKA U SAOBRAĆAJU I KOMUNIKACIJAMA

TEMA 5: TENDENCIJE I SUŠTINSKE PROMJENE ZAHTJEVA ZA NOVIM KVALITETOM USLUGA; SUŠTINA

LOGISTIKE;-SEMINARSKI RAD-

Kandidat Mentor Admir Trumić Doc. Dr. Abidin Deljanin (6405)

Sarajevo, oktobar 2011 g.

SADRŽAJ

UVOD...........................................................................................................................3

TENDENCIJE I SUŠTINSKE PROMJENE ZAHTJEVA ZA NOVIM KVALITETOM USLUGA.......................................................................................................................4

SUŠTINA LOGISTIKE................................................................................................7

Funkcionalni aspekt logistike.................................................................................8

Ekonomska dimenzija logistike..............................................................................9

Tržišna uslovljenost logistike.................................................................................9

ZAKLJUČAK...............................................................................................................11

LITERATURA.............................................................................................................12

2

UVOD

Tema mog seminarskog rada jeste dio „Logistike i nove filozofije kvaliteta usluga“ koji se odnosi na Tendencije i suštinske promjene zahtjeva za novim kvalitetom usluga i Suštinu logistike.

Da bi mogli detaljnije da objasnimo prvi dio ovog seminarskog rada, odnosno Tendencije i suštinske promjene zahtjeva za novim kvalitetom usluga, potrebno je definisati termin kvalitet i usluga. Riječ «kvalitet» potiče od latinske riječi «qualitas» koja znači kakvoću, svojstva, osobine. Američko društvo za kontrolu kvaliteta definisalo je kvalitet kao ukupnost osobina proizvoda i usluga koje karakterišu njegovu sposobnost da zadovolji određenu potrebu potrošača. Kvaliteta je ukupnost svojstava i značajki nekog proizvoda ili djelatnosti, koje se odnose na njihovu mogućnost za ispunjenje datih zahtjeva.Usluge su radnje, koje se većinom nude uz naknadu. Usluge su nematerijalne prirode, izvršavaju se u uskoj sprezi uslogodavca i uslugoprimca, prolaze u svojoj izvedbi kroz velika kolebanja i ne mogu se skladištiti.

U drugom dijelu svog seminarskog rada, odnosno dijelu koji govori o suštini logistike, definisao sam i objasnio pojam „logistike“ kao i funkcionalni aspekt logistike, ekonomsku dimenziju i tržišnu uslovljenost logistike.

3

TENDENCIJE I SUŠTINSKE PROMJENE ZAHTJEVA ZA NOVIM KVALITETOM USLUGA

Kvalitet je ukupnost svojstava i značajki nekog proizvoda ili djelatnosti, koje se odnose na njihovu mogućnost za ispunjenje datih zahtjeva. Kvalitet proizvoda ili usluga određuje se kroz faze u okviru naizmjeničnih radnji, kao što su dizajniranje, proizvodne operacije, uslužne operacije i održavanje1.Kvalitet je postao dominirajući problem upravljanja i jedan od ključnih elemenata strategije svakog preduzeća. Tehničke, tržišne i industrijske promjene u svijetu izravno se odražavaju na kvalitet proizvoda i usluga.Nova iskustva i zahtjevi usmjereni su prema sistemu kvaliteta koji se mora razvijati tako da se kvalitet proizvoda i usluga uključe u sve funkcije i sve djelatnosti preduzeća. Osiguranje kvaliteta mora se postići preventivno putem povezivanja dobavljača i proizvođača prizvoda i usluga. Pojam kvaliteta danas je, s jedne strane dobro poznat i proizvođačima i potrošačima, dok s druge strane može biti neodređen, nejasan i podložan različitim tumačenjima. U novije vrijeme kvalitet proizvoda i usluga definira se kao podobnost u upotrebi.To je bitna primjena u definiranju kvaliteta, koja je usredotočena na tržište i kupca a uključuje:

- istraživanje zahtjeva tržišta,- razvoj proizvoda i usluga u odnosu na zahtjeve tržišta,- optimizaciju kvaliteta do mjere koja još zadovoljava zahtjeve,- stalno praćenje kvalitete nabave, proizvodnje i upotrebe te neprekidno poboljšanje

na osnovi kontinuiranih povratnih informacija.Parametri kvaliteta po novoj definiciji su:

- kvaliteta konstrukcije- kvalitetna proizvodnja- kvalitet proizvoda- kvalitet usluga.

Na taj način se kvaliteta shvaća kao ispunjavanje traženih ili normiranih specifikacija u upotrebi. Te potrebe ne odnose se samo na proizvod ili uslugu, već i na zahtjeve i očekivanja prema tehnološkim procesima, organizacijskoj strukturi, postupcima radnim uvjetima, uslugama i inforamcijskom sistemu u čitavom preduzeću i njegovim odnosima s poslovnom okolinom.

Sadašnje stanje kvaliteta obilježava se kroz tri faze:1. kontorla kvalitete - QC - Quality Control2. osiguranje kvaliteta - QA - Quality assurance3. potpuno upravljanje kvalitetom - TQM - Total Quality Management.

Značaj kvaliteta u sadašnjim i budućim fazama tehnološkog razvoja i proizvodnje može se

1 Izvor: Slovensko združenje za kakvost, 9. Ietna konferencija „USTRAJALOST ZA PRIHODNOST“, zbirka referata, Novembar 2000.g.

4

relativno tačno predstaviti na osnovu nekoliko pretpostavki na bazi analize trenutnog stanja i budućeg odnosa prema kvalitetu, a to su:

tokom 60-tih i 8O-tih godina bio je izražen trend tzv. jeftine prizvodnje u kratkom vremenu. U ovom periodu kvalitet je imao drugostepenu ulogu, a često je bio i zanemarivan. U posljednoj deceniji se ovakav odnos prema kvalitetu bitno mijenja i zauzima prvo mjesto u programskim ciljevima vodećih svjetskih kompanija. Prema tome kvalitet sve više postaje mjera produktivnosti i u uslovima oštre konkurencije prodaju se samo oni proizvodi koji su kvalitetniji.

temelj ekonomskog i tržišnog jačanja kompanije predstavlja visoki kvalitet njihovih proizvoda i usluga kao i stvaranje novih proizvoda visokog kvaliteta. Kvalitet je dakle strateški cilj i temeljni pravac upravljanja kompanijom, kao i glavna mjera ekonomskog jačanja kompanije, pa i države.

predviđa se da će uskoro doći do intenzivne konkurencije u kvalitetu na međunarodnom i domaćem tržištu, a to će bitno utjecati na promjenu načina mišljenja o kvalitetu.

Osnovne specifičnosti transportno logističke usluge u odnosu na materijalni proizvod su:1. redovno pravi kvalitet usluge nije poznat korisniku prije nego što dođe do njegove

realizacije,2. kvalitet usluge postaje stvarnost tek što je usluga realizovana korisniku,3. često je korisnik spreman da prihvati i veću cijenu usluge ukoliko je siguran visok

nivo kvaliteta usluge,4. kada je riječ o kvalitetu podrazumjeva se kvalitet procesa i kvalitet proizvoda.

Kod usluge ove dvije kategorije je teško razlikovati,5. kod usluge proces proizvodnje i proces plasmana se vremenski i prostorno

potpuno poklapaju. Kod materijalnog proizvoda između ova dva procesa postoji kraća ili duža, vremenska i prostorna distanca,

6. vrijeme je važniji činilac u proizvodnji (plasmanu) usluga nego kod materijalne proizvodnje. Kod usluge je teško razlikovati kvalitet procesa od kvaliteta

proizvoda,7. metode unapređenja kvaliteta usluga, posebno i izmjenjenim savremenim

zahtjevima korisnika se bitno razlikuje od onih koji se koriste u proizvodnji.

Definicija prema nacrtu E DIN ISO 9000: usluga je rezultat postignut na tački spajanja između dobavljača i kupca, te internom djelatnošću dobavljača s ciljem ispunjenja zahtjeva kupca»2.Usluge su radnje, koje se većinom nude uz naknadu. Usluge su nematerijalne prirode, izvršavaju se u uskoj sprezi uslogodavca i uslugoprimca, prolaze u svojoj izvedbi kroz velika kolebanja i ne mogu se skladištiti.3 Zahtjevaju više provjere kvaliteta, dostojnost provjerenja, sposobnost prilagodbe od strane ponuđača usluge. U stručnoj literaturi s područja marketinga prevladava mišljenje, kako je u uslužnom sektoru 2 Prvi Stupanj «QM - FACHKRAKT DIN!ISO 9000», F.G. Krieg, dipl.ing, Zenica 2000. god. Str 45

3 Kotler, P.: Upravljanje marketingom, MATE d.o.o., Zagreb, 2001., str 17

5

djelovanja, bez obzira radi li se o državnim institucijama, profitnim organizacijama, ili institucijama koje funkcioniraju u neprofitnom sektoru, bitno zaposliti visoko moralne ljude. Jedino tako, prevladava stav da organizacije koje pružaju usluge, moraju imati postavljene više moralne standarde od industrijskih poduzeća. Razlog tome je u prirodi usluga, gdje je izgradnja povjerenja kod korisnika usluga spram pružatelja, bitna pretpostavka uspješnog djelovanja organizacija i institucija.Transport robe, pored prijevoza, podrazumjeva i realizaciju niza procesa: pripremu, formiranje jedinice otpreme (transporta), utovar, istovar, pretovar, skladištenje robe i dr. Svi ovi procesi, uključujući sve materijalne i informacione interakcije tokove i veze među njima danas su objdinjeni terminom „logistika“. U odnosu na ukupno produktivno vrijeme u industriji, na realizaciju logističkih procesa otpada u prosjeku 50%.Nivo tehnologije logističkih procesa najčešće je znatno ispod nivoa razvijenosti tehnologije proizvodnje. O tome najbolje govori podatak da je produktivnost u proizvodnim procesima, decenijama poslije II Svjetskog rata, rasla deset puta brže nego u procesima logistike. Pod okriljem vlada pojedinih zemalja u EU, racionalizacija i optimizacija logističkih procesa dobila je strateški značaj, posljednje dvije decenije, u mnogim zemljama Evrope, nakon istraživačkog rada velikog broja multidiscipliniranih timova. Angažovanje u ovoj oblasti usmjereno je prevashodno u pravcu smanjenje troškova svih učesnika, a posebno podizanja kvaliteta usluga i zadovoljenja sve večih zahtjeva kupaca (korisnika usluga). Od sada ostvareni rezultati su izuzetni, s obzirom da se radi o procesima koji, objektivno, kriju i najveće tehnološko-ekonomske rezerve.U okviru EU, 12 zemalja, završavaju se ili su završena četiri projekta čiji je moto suštinski novi kvalitet usluga, a to su: Studija gradske logistike, Studija razvoja transporta i zaštite životne sredine, Studija informatike u transportu i špediciji, Studija kombinovanog i intermodalnog transporta4. Rezultati istraživanja su testirani, a utvrđeni modeli i postupci postaće obaveza svih zemalja EU, koji će se precizirati raznim deklaracijama, standardima, fišama ili preporukama. Nova filozofija realizacije kvalitetnih i logističkih procesa obuhvata i ekološki aspekt, gdje se u prvi plan ističe zahtjev za zdravom životnom sredinom. U sferi logističkih lanaca prisutna je promjena strukture i pojavnih oblika robe koja se manipuliše i transportuje:

Smanjenje količina resursa robe u transportu (prerada se realizuje u blizini „izvorišta“ roba),

Povećanje količine standardizovanih jedinica komadnih roba u transportu, uz smanjenje količine u jednoj pošiljci i povečanje asortimana i frekvencije,

Sve veće učešće kontejnera, izmjenljivih transportnih sudova i hucke-pack transporta i drugih standardizovanih jedinica tereta, posebno logističkih jedinica kao standardizovanog integruma standardnog lanca,

Povećanje količina prijevoza visokovrijednih roba i zahtjeva za skupim standardizovanim modulima, pakovanje i skraćivanjem ciklusa prijevoza,

Primjena savremenih standardizovanih i unificiranih informatičkih tehnologija u svim karikama transportno-logističkih lanaca5.

4 Studija je finansirala EU sa 242 miliona maraka u periodu 1996-2000. god.

6

Nova transportna tehnologija mijenja se u pravcu postizanja sve većeg nivoa kvaliteta usluga i zadovoljenja korisnika. Neprekidno raste značaj i potreba povećanja brzine dostave, skraćenje vremena isporuke robe i ostalih zahtjeva povećanja kvaliteta usluga, (tačnost, vremenska usaglašenost realizacije tokova, sigurnost dostave robe), uz odgovarajuću cijenu kvalitetne usluge. Sve ovo zajedno zaoštrava konkurenciju na transportnom tržištu u cilju zadovoljenja kupca.Potreba respektovanja ekoliških zahtjeva otežava problem lociranja i izbora tehnologija logističkih centara i način realizacije distribucije robe posebno u gradskim centrima. Iz tih razloga realizovana su, posljednjih par godina, brojna istraživanja i data rješenja iz domena gradske logistike (city logistika). Ova rješenja predlažu modalitete gradnje gradskih logističkih centara i druge mjere kvaliteta usluga, distribucije i snabdijevanja.Kao rezultirajuće dejstvo naznačenih tendencija dovelo je do krupnih strukturnih promjena i sve većim za nivoom kvaliteta usluga, a time i u konceptu realizacije transportnih i logističkih procesa, prije svega su:

Načinu organizacije, kategorizaciji i funkcijama logističkih centara i njihovih podsistema, unutar i na obodu gradova i transportnoj mreži poštujući nova načela city logistike,

Tehnologijama realizacije logističkih procesa (distributivnih, transportnih, pretovarnih i skladišnih),

Informacionim tehnologijama koje obezbjeđuju funkcionisanje transportnih i logističkih sistema (informaciono-upravljačka logistika),

Metodama i koncepciji praćenja i mjerenja finansijskih i tehnološko-tehnoloških perfomansi logističkih sistema u makro i mikro distribuciji dobara,

Primjeni visokog stepena standardizacije sredstava i jedinica: rukovanja, pakovanja, skladištenja, transporta i informacija.

SUŠTINA LOGISTIKE

Prije više od tri decenije, od momenta kada je nastala oštra konkurencija u realizaciji (prodaji) proizvoda, zainteresovanost za sve tržišno-uslovljene aktivnosti poslovnih sistema postala je znatno veća. Kada su ovi problemi postali predmet naučnih i stručnih sagledavanja nastao je njihov zajednički naziv „logistika“.Logistika (vojnička tehnologija, grčkog porijekla) podrazumjeva način upravljanja svim aktivnostima koje se odnose na premještanje sirovina, poluproizvoda, materijala i gotovih proizvoda između proizvodnih organizacija, od nabavke sirovina do prerade, odnosno od proizvođača do potrošača. To je sistem aktivnosti koji omogućava oblikovanje, projektovanje, usmjeravanje, vođenje i regulisanje protoka robe, energije i informacija unutar sistema i između sistema6.5 Detaljnije: R. Perišić, Savremene tehnologije transporta 1, SF i dr., Beograd, 1985., str. 12-41. (IV izdanje 1995.)6 Definicija: R. Perišić, (1980) Kod nas se logistička načela primjenjuju od osamdesetih godina u praksi i nastavi na Saobrćajnom fakultetu, Beograd. Detaljnije vidi R.Perišić, „Nove metode u oblasti tehnološkog proektovanja u transportu“. Savjetovanje o realizaciji integralnih sistema transporta, SF Beograd, 1981., Zbornik radova atr. 3-10 i „Tehnika“ separat „Saobraćaj“, str. 1-8 br. 11/1981. Prezentirana primjena metode u projektima: robnom

7

Makrologistički sistem obuhvata logistička preduzeća čija je osnovna djelatnost proizvodnja logističkih usluga. Ovakva logistička preduzeća su transportne organizacije, špediterske, skladišne, pretovarne organizacije, distributivni centri i dr.Mikrologistički sistem u oblasti industrije, trgovine i uslužnih djelatnosti obuhvata logistiku nabavke, proizvodnje i industrije koja obezbjeđuje trensport, pretovar, skladištenje i pakovanje materijala, poluproizvoda, finalnih proizvoda, kao i procese komunikacije nadovezane ovim operacijama.Logistika je, u stvari, jedan uređeni sistem, sastavljen od čitavog niza logičkih i međusobno povezanih podsistema. Elemente sistema logistike treba pratiti i proučavati sa više aspekata-funkcionalnog, ekonomskog, tržišnog i sl.

Funkcionalni aspekt logistike

Posmatrano sa funkcionalnog aspekta, u prvi plan spadaju tehničke, tehnološke i organizacione karakteristike svih poslovnih operacija koje se odvijaju prije, za vrijeme i poslije proizvodnog procesa, a koje imaju za cilj stvaranje uslova za proizvodnju novih proizvoda i njihovu realizaciju na tržište. Logističke aktivnosti su različito organizovane od jednog do drugog preduzeća (ili su to posebne organizacione cjeline-jedinice, ili su neki sastavni dio neke druge funkcije u preduzeću kojoj nije primarna aktivnost logistika).Neke logističke aktivnosti (kao što su transport, špedicija i dr.) su, po pravilu, organizovane kao posebni privredni subjekti, izvan konkretnih radnih organizacija. Zbog toga mogu da nastanu mnoge razlike po pitanju ciljeva, mjesta i uloge podsistema i ukupan sistem ligistike. Ono što je optimalno za cio sistem to, često, i nije za njegove sastavne dijelove tj. podsisteme (nabavku, špediciju, transport, skladište i sl.).S obzirom na navedeno, neophodno je pratiti i proučavati sve elemente sistema logistike i nastojati da se obezbijedi prije svega, optimum funkcionisanja sistema u cjelini. Moraju se analizirati svi problemi koji se pojavljuju u tehničko-tehnološkoj povezanosti između svih podsistema logistike. Na to, naravno, poseban utjecaj ima način organizovanja unutrašnjeg i spoljašnjeg transporta, pri čemu se, koriste tehničko-organizaciona rješenja koja su prihvaćena od privrede (paletizacije, kontenerizacije, kombinovani i multimodalni transport), ali čija potreba nije dovoljna ili to, još uvijek, ne može biti, zbog nedostatka (ili neadekvatnosti) pravnih, tarifskih, organizacionih uslova. Najbolji primjer za to su skoro potpune neregulisani uslovi (tehnički, tehnološki, pravni, tarifski i dr.) za multimodalni transport koji predstavlja jedan od kvalitetnijih načina transporta.

Ekonomska dimenzija logistike

Ekonomski aspekt logistike je za svaku radnu organizaciju veoma bitan. U posljednje vrijeme tome se predaje veći značaj. Istraživanja koja se bave tim pitanjima, a naročito utvrđivanjem ukupnih troškova logistike koji opterećuju cijenu koštanja radnih organizacija prilično su različita. Prema nekim ranijim istraživanjima proizilazi da su ovi troškovi vrlo visoki i čine od

čvoru u Beogradu, kontenjerskim terminalima: Beograd i Luka Santa.

8

20-80% ukupnih troškova, što zavisi od mnoštva razloga prvenstveno (vrste proizvoda, lokacije proizvodnih kapaciteta, obima proizvodnje, veličine preduzeća, udaljenosti nabavnih i prodajnih tržišta, organizacione strukture preduzeća, vrste proizvodnih kapaciteta). Ne postoje ni aktivniji podaci o učešću transportnih troškova u cijenama proizvoda. Iz rezultata posljednjih istraživanja (od prije desetak i više godina) vidljivo je da su ovi troškovi enormni (znatno veči nego u drugim evropskim zemljama) i koji se u prosjeku kreću i do 20%. Posmatrano po saobračajni granama, po vrstama roba, učešće transportnih troškova u cijenama nekih proizvoda iznosi i preko 30% (lignit, ruda, kamen, šljunak, pijesak, kreč, cigla, cement, sumporna kiselina i dr.)7.Iz navedenog se može izvući zaključak da se moraju preduzimati mjere za ostvarenje boljih ekonomskih rezltata i, između ostalog, sniženje troškova. Potencijalne mogučnosti za to se nalaze u sistemu logistike preko njegove racionalizacije, bolje organizacije i tržišne usmjerenosti svih podsistema8.

Tržišna uslovljenost logistike

Zahtjevi unutrašnjeg, a naročito međunarodnog tržišta ograničavajuće djeluju na realizaciju proizvoda sa visokim (tržišno neprimjerenim) prodajnim cijenama (zbog visokih troškova poslovanja) i neadekvatnim kvalitetom. Za sve one proizvode koji nisu projektovani i realizovani na bazi unaprijed sagledanih potreba potrošača i kupaca realizacija je neizvjesna. Ako privredni subjekti, nisu organizovali sve svoje funkcije i aktivnosti (među kojima, kako smo već naveli, logistika zauzima značajno mjesto) na principima marketinga, ne mogu imati odgovarajuće proizvodne i prodajne rezultate. To praktično znači (ne uzimajući u obzir sada druge funkcije) da je u tržišnim uslovima nezamisliva uspješna privredna organizacija koja nema sistem logističkih usluga (tog veoma važnog elementa za odvijanje svakog procesa reprodukcije), kao i ako on nije zasnovan na tržišnim potrebama, odnosno na principima marketinga.Logističke usluge predstavljaju „početak“ i „nastavak“ procesa proizvodnje i njegov integralni dio. Gotovi proizvodi sa svojim karakteristikama su, dakle, zajednički rezultat svih funkcija koje se odvijaju prije, u toku i poslije procesa proizvodnje. Cijena (kao novčani izraz vrijednosti) gotovih proizvoda i kvaliteta proizvoda (kao izraz funkcionalnih i drugih karakteristika i sposobnosti za zadovoljenje potreba korisnika), najvažniji su elementi preko kojih se proizvodi potvrđuju na tržištu. Da bi ovi elementi (cijena i kvalitet), kao i drugi (distribucija, prije svega) bili definisani i realizovani prema tržišnim potrebama i zahtjevima neophodna je kreativna i koordinirajuća uloga marketing funkcije u svakoj privrednoj organizaciji.Posebno je značajna uloga marketinga u definisanju, organizovanju i kontrolisanju (upravljanju) logističkog sistema. Marketing logistika mora, između ostalog, da doprinese da se realizuje optimalan i tržišno zahtjevan logistički sistem, kako po cijenama tako i po kvalitetu pojedinačnih i ukupnih logističkih usluga. Marketing treba da daje odgovor na

7 R. Perišić, V. Krasojević, Model utvrđivanja kvaliteta troškova logističke usluge: „Studija transportnog sistema Svetozarovo“, Beograd, SF, 1989. 8 Vasiljević, S., ibidem

9

pitanje šta tržište traži u pogledu kvaliteta, cijena i drugih elemenata pojedinačnih usluga i ukupnog sistema logistike;

- da daje uputstva i naloge kako da se planira i realizuje sistem logistike;- da prati, analizira, kao i kontroliše realizaciju planiranih aktivnosti logističkog

sistema;- da utvrđuje rezultate i predlaže eventualne potrebe konkretivne mjere.

Samo na taj način bit će ispunjeni osnovni tržišni (marketinški zahtjevi) za pojedine usluge iz oblasti logistike (transportne, na primjer) i to tako da se vrši transport proizvoda na način koji će očuvati svojstva proizvoda, bez oštečenja, u pravo vrijeme, na pravom njestu i na podnošljivim transportno-manipulativnim troškovima. Prema tome, sa tržišnog aspekta logistički sistem (koji omogućava oblikovanje, proektovanje, usmjeravanje, vođenje, regulisanje prometa robe i energije i informacija unutar sistema i između sistema) mora da predstavlja izraz međusobne uslovljenosti i zavisnosti svih usluga iz sistema i njih (pojedinačno i svih zajedno) sa ukupnim procesom proizvodnje, kao i da sve to bude planirano i realizovano prema tržišnim potrebama i zahtjevima. Time će biti ostvarena osnovna usluga ukupnog marketinga u preduzeću, a to je uspješno povezivanje i potrošnje svih proizvoda9.

ZAKLJUČAK

Nova transportna tehnologija mijenja se u pravcu postizanja sve većeg nivoa kvaliteta usluga i zadovoljenja korisnika. Neprekidno raste značaj i potreba povečanja brzine dostave, skračenje vremena isporuke robe i ostalih zahtjeva povečanja kvaliteta usluga, (tačnost, vremenska usaglašenost realizacije tokova, sigurnost dostave robe), uz odgovarajuću cijenu kvalitetne usluge. Sve ovo zajedno zaoštrava konkurenciju na transportnom tržištu u cilju zadovoljenja

9 Vasiljević, S., ibidem

10

kupca. Prema tome, sa tržišnog aspekta logistički sistem (koji omogućava oblikovanje, projektovanje, usmjeravanje, vođenje, regulisanje prometa robe i energije i informacija unutar sistema i između sistema) mora da predstavlja izraz međusobne uslovljenosti i zavisnosti svih usluga iz sistema i njih (pojedinačno i svih zajedno) sa ukupnim procesom proizvodnje, kao i da sve to bude planirano i realizovano prema tržišnim potrebama i zahtjevima. Time će biti ostvarena osnovna usluga ukupnog marketinga u preduzeću, a to je uspješno povezivanje i potrošnje svih proizvoda.

Iz navedenog se može izvući zaključak da se moraju preduzimati mjere za ostvarenje boljih ekonomskih rezltata i, između ostalog, sniženje troškova. Potencijalne mogućnosti za to se nalaze u sistemu logistike preko njegove racionalizacije, bolje organizacije i tržišne usmjerenosti svih podsistema.

LITERATURA

1. Dr. Risto A. Perišić, „Sistem kvaliteta usluga logistika i informatika“, Beograd, 2002.;

11

2. Dr. Slobodan Ačimović, Dr. Vladan Božić, „Marketing Logistika“, Univerzitet u Beogradu, Ekonomski fakultet, Beograd;

3. Internet: http://www.mettler-toledo. hr

12