ULOGA CENTRALNE BANKE U UPRAVLJANJU MONETARNOM POLITIKOM Monetarna politika se prvenstveno bavi prouavanjem i regulisanjem novanog opticaja odnosno cjelokupnog toka novca kroz novani krvotok ekonomije. Monetarna politika u centar svoje panje stavlja sve oblike novca, kako primarni (efektivni novac) tako i depozitni novac. Institucija koja je odgovorna za sprovoenje monetarne politike i za ouvanje stabilnosti domaeg novvca, ima kapacitet monetarne vlasti jedne zemlje, a to je centralna banka. Centralna banka je od drave jedina ovlatena ustanova koja emitira novanice koje su oficijelni novac dotine zemlje. Centralna banka se vrhom finansijskog sistema smatra iz vie razloga: Jedina koja ima pravo emisije papirnih novanica i kovanica, i jedina je institucija koja ima pravo na upravljanje monetarnom politikom Na njoj lei odgovornost i briga za stabilnost novca jedne zemlje. Oslonac svim drugim finansijskim institucijama, a naroito komercijalnim bankama CB ima ulogu regulatora procesa multiplikacije depozita i kreditne ekspanzije Pored osnovnih funkcija CB ima i neke druge funkcije: 1. funkcija povezana sa regulisanjem novane cirkulacije 2. funkcija povezana sa regulisanjem poslovanja kreditnog sistema, tj.drugih banaka. 3. funkcija poveana sa meunarodnim platnim prometom, kao to je briga za meunarodnu vrijednost domaeg novca i likvidnost platnog bilansa, tj.osiguranje dovoljnih rezervi svjetskih platenih sredstava. Za ouvanje funkcije finansijske stabilnosti u savremenim ekonomskim uslovima, kod centralne banke jeste injenica da su monetarna politika i finansijska stabilnost u susjedstvu jedna s drugom. Ako se monetarnom politikom ne upravlja efikasno, inflacija moe brzo porasti i postati neujednaena, te za rezultat moemo imati kontinuirani rast cijena. Isto tako, to je nia stopa inflacije, vea je stimulacija za dranje gotovine naspram depozita kod banaka. Slijedea implikacija monetarne politike na finansijsku stabilnost proizilazi iz odreivanje kamatne stope. Monetarna politika, koja ima za cilj stabilizira inflaciju otrim promjenama kretkoronih nominalnih kamatnih stopa, moe dovesti do nesigurnosti na finansijskom tritu. Umjerene promjene kamatnih stopa od strane CB , kao mogui odgovor na stabiliziranje inflacije, mogu snano doprinijeti dugoronoj finansijskoj stabilnosti.. Instrumenti djelovanja monetarne politike: diskontna politika, politika rezervi likvidnost, politika otvorenog trita. Diskontna stopa je ustvari kamatna stopa po kojoj CB prima na eskont od poslovnih banaka robne mjenice, ili druge vrijednosne papire. Naravno, promjenama visine diskontne stope, CB moe uticati na ponudu u potranju za novcem. Komercijalne banke ili druge finansijske institucije posuuju rezerve od CB po definiranoj cijeni-diskontnoj stopi. CB pokuava da utie na volju banaka da posuuju rezervna sredstva promjenom kamatne stope, koju zaraunava na takve zajmove. To je upravljanje diskontnom politikom. Nia diskontna stopa e posuivanje uiniti vie atraktivnim, i obrnuto. Diskontna politika ima dvije dimenzije: cijena, to jeste diskontna stopa i druga dimenzija se tie kvantiteta procesa pozajmljivanja CB. Svaka banka da bi mogla udovoljiti svojim obavezama za isplatu u gotovini, mora drati ejdan dio sredstava u likvidnoj formi, gdje ta sredstva predstavljaju rezerve likvidnosti. Kao rezerve 1

likvidnosti slue razliiti dijelovi aktive, te ih po stepenu likvidnosti dijelimo na primarne i sekundarne rezerve. Primarne rezerve su: gotovina u blagajnama, sredstva poloena kod CB, potraivanja od ostalih banaka, ekovi. Sekundarne rezerve su:: mjenice i druge vrijednosne papire s rokom dospijea do jedne godine. Obavezne rezerve se odreuju kao stopa u odnosu na pojedine depozite u bankama s tim da ih se mora poloiti na raun kod CB, ime se ograniava kreditna ekspanzija, pa kada se ocijeni da je ona prevelika, podie se stopa obavezne rezerve i obrnuto. Tako se u periodima recesije prakticira smanjenje stopa obaveznih rezervi, da se pobolja likvidnost banaka i omogui ire kreditiranje. Obrnuto, u periodima inflacije , stopa se poveava. Poveanjem stope rezervi, dolazi do smanjenja u iznosu depozita, te do smanjenja novane mase. Politika otvorenog trita. Ako CB misli da treba usporiti ekonomski polet u jednoj dravi, tada ona prodaje na tritu dravne papire i tako utie na smanjenje novane mase, i obrnuto. Open market operacije imaju odreene prednosti u odnosu na ostale instrumente monetarne poitike: javljau se na incijativu CB,koja ima potpunu kontrolu njihovog volumena. Open market operacije su fleksibilne i precizne Open market operacije se mogu brzo implementirati Upravljanje monetarnom politikom u principima currency boarda-a Jedan broj zemalja u tranziciji, uvele su currency board u nastojanju da obezbijede stabilno novano okruenje, kao osnovnu pretpostavku za uspjeno provoenje programa stabilizacije i ekonomskih reformi u procesu tranzicije. Currency board predtavlja operativno pravilo za izdavanje domae valute, prema kojem se domaa valuta izdaje samo uz kupovinu konvertibilne devizne valute sa punim pokriem u neto stranoj aktivi. To znai da CB nr moe davati kredit. Pravila currency boarda slue da se uspostavi kredibilitet i izbjegnu gubici koji mogu proistei iz slobodnih odluka, koje ponekda mogu biti nekonzistentne sa aktivnostima u ekonomiji zemlje. Za currency board postoji pravilo- emitirani novac, gotovi ili depozitni, mora u cjelosti (100%) biti pokriven konvertibilnim novcem. Kao posebna vrsta monetarnih vlasti, currency board podrazumijeva i znaajna ogranienja za monetarnu i fisklanu politiku. Kljuni kvalilet Currency boarda je u tome to garantuje konvertibilnost domae valute , cjenovnu i monetarnu stabilnost, a istovremeno pospjeuje spolnju trgovinu sa konvertibilnim deviznim podrujima i stimulie direktne i strane investicije u domau ekonomiju. Znaajne karakteristike Currency boarda: a) depoziti komercijalnih banaka su konvertibilni u novanice valutnog odbora po fiksnom kursu b) Currency board je jedini izdava novanica c) Postoji puno pokrie u konvertibilnoj starnoj valuti d) Niska stopa inflacije e) Ogranipena monetarna politikagraani ne dre rezervnu valutu, niti koriste rezervnu valutu u domaim transakcijama. Currency board u odreenim okolnostima moe kreditirati komercijalne banke radi obezbjeenja podrke njihovoj likvidnosti, ali ne u obimu veem od odravanja propisane minimalne stope rezervne valute u odnosu na rezervni novac.

2

Osnovna pravila Fiksni devizni kurs. Odluka o vezivanju domae valute za neku od stranih valuta, treba da polazi od nekoliko osnovnih principa: stabilnosti i snage valute za koju se vee valuta Currency board-a razvijenosti trgovinskih odnosa zemlje currency board-a sa zemljom rezervne valute korelacija ekonomskih ciklusa izmeu ovih zemalja valute u kojoj je denominiran pretean dio vanjskog duga zemlje i prihvatanja rezervne valute od domae javnosti. Mogue je vezivanje i za korpu valuta. Tako, npr.zemlja koja ima trgovinske odnose sa puno zemalja bez dominantnog partnera, moe svoju valutu vezati za korpu valuta glavnih partnera. Fiksiranje deviznog kursa. Najprihvatljiviji nivo kursa bi bio onaj kurs koji polazi od trinog kursa i pri tome obezbjeuje potpunu pokrivenost specifinih domaih monetarnih obaveza raspoloivim deviznim rezervama. Pokrie monetarne pasive. U kom obliku drazi rezervnu valutu. Treba voditi rauna o iznosu i strukturi raspoloivih deviznih rezervi rezerve u Currency board-u se mogu drati osim u novanicama i kovanicamarezervne valute, drati i u depozitima i drugim novanim oblicima. Obezbjeenje inicijalnih sredstava rezervne valute. Snadbijevanje odgovarajuom koliinom novanica rezervne valute, prije poetka funkcionisanja currency board-a bi se mogao ugovoriti s CB zemlje rezervne valute ili nekim drugim prihvatljivim izvorom. Prednosti currency board-a 1.Inflacija.Prva prednost currency boarda-a se odnosi na tvrdnju da se pomou currency board-a obezbjeuje stabilna i niska inflacija,zbog fiksnog deviznog kursa prema rezervnoj valuti,pri emu se podrazumjeva da je inflacija u zemlji rezervne valute niska i stabilna.statistiki podaci i ekonometrijske analize potvruju tvrdnju da se pri currency boardu postiu bolji rezultati u zaustavljanju inflacije,nego kod drugih aranmana fiksnog kursa.Utvreno je da je prosjena godinja inflacija pri curreny board-u 3,5 procenata nia,nego kod drugih aranmana fiksnog kursa. 2.Konvertibilnost.0bezbjeenje konvertibilnosti domae valute proistie iz njenog punog pokria kovertibilnim stranim valutama ili zlatom.Kako se currency board uvijek vee za neku rezervnu valutu,koja obino pokriva sve njegove obaveze u domaoj valuti,to mu omoguava da zadovolji bilo koji obim konverzije domae u stranu valutu.Currency board nije u mogunosti da pomogne komercijalnim bankama,jer po definiciji ne moe emitovati,ili povlaiti rezervni novac u zamjenu za domae aktive.Navedeni razlozi idu u prilog argumentaciji da je kod currency boarda poeljno prisustvo komercijalnih banaka iz inostranstva,i to posebno komercijalnih banka iz zemlje rezervne valute,a koje lake mogu obezbjediti potrebna sredstva u rezervnoj valuti,nego to to mogu domae banke. 3.Makroekonomska disciplina.Slijdea prednost currency boarda se odnosi na obezbjeenje makroekonomske discipline.Na prvom mjestu,poto je currency board-u zabranjeno da kupuje domau finansijsku aktivu,on ne moe finansirati fiskalni deficit.Prema tome,vlada mora voditi politiku uravnoteenog budeta,ako ne moe posuivati u zemlji i inostranstvu,da bi finansirala eventualni deficit.

3

Danas ekonomisti,ak i oni koji smatraju da finansiranje deficita moe pomoi u stimulisanju ukupne tranje,teko mogu porei injenicu da se finansiranje deficita mnogo ee zluupotrebljava nego to se konstruktivno koristi. 4.Mehanizam prilagoavanja platnog bilansa.etvrtnom znaajnom prednou koju omoguava currency board,smatra se mehanizam automatskog prilagoavanja platnog bilansa.Ovaj mehanizam u sutini nije nita drugo nego mehanizam koji podrazumjeva prilagoavanja u zlatnom standardu.Ako zemlja biljei deficit platnog bilansa ,novana masa se smanjuje,a kamatne stope rastu,nastojei da obezbjede priliv kapitala.Rast kamanih stopa pokree deflacioni pritisak,koji utoe na smanjenje ukupne potronje,a samim tim i uvoza,to vodi poboljanju stanja tekueg rauna platnog bilansa.Pod pretpostavkom da su domae cijene fleksibilne,manja tranja e uticati na njihovo smanjenje i prema tome uiniti izvoz konkurentnim , a to euticati da realna proizvodnja bre raste,vodei ekonomiju u stanje vee zaposlenosti i manjeg deficita platnog bilnsa. 5.Povjerenje u currency board.Konano,prendost currency board-a se ogleda u povjerenju koje generalno uiva kod javnosti i finansijskih trita posebno,a koje mu pribavlja konvertibilnost,makroekonomska disciplina,povoljna kretanja cijena i izvjesnost mehanizma platno-bilansnog prilagoavanja. Nedostaci currency board-a 1.Problem uvoenja currency board-a.Problem uvoenja currency boarda se odnosi na problem prikupljanja dovoljnih rezervi vrste valute da se pokrije monetarna baza,a to je potrebno za njegovo uspjeno postavljanje. 2.Prelazak na fiksni kurs.Problem prelaska na fiksni kurs odnosi se na opasnost da fiksni kurs,koji tradicionalno slui kao baza za currency board,dovede do precijenjenosti domae valute,ukoliko se currency board uvede u zemlju sa visokom stopom inflacije.Glavni razlog usvajanja currency board-a jeste da se inflacija dri pod kontrolom.Kljuna pitanja su koliko e velika biti precijenjenost domae valute i koliko dugo e trajati prelazni period.injenice ne pokazuju da fiksiranje kursa dovodi do trenutnog zaustavljanja inflacije.U nekim situacijama poetni rast cijena bi vremenom bio rijeen automatski i to putem uticaja produktivnosti,tako da zemlja koja se brzo razvija moe biti u mogunosti da pobolja svoju konkurentnost.Meutim,ovo je mogue samo onda kada poetni nivo cijena nije pretjerano visok.Mogua su dva rjeenja da bi se rijeili navedeni problemi. Prvi pristup predlae da se izvri poetna maksimalna devalvacija prije vezivanja i fiksiranja kursa, na nivou koji podrazumjeva potcijenjenost domae valute,sa namjerom da se ostavi prostor za odreenu inflaciju tokom tranzicije,a da pri tome kurs ne postane nekonkurentan.Drugi pristup predlae modifikaciju standardnog currency boarda,dozvoljavanjem ogranienog stepena fleksibilnosti kursa. 3.Problemi vezani za prilagoavanje platnog bilansa.Problem prilagoavanja se odnosi na poveanje trokova kada kurs ne moe biti mijenjan,da bi se olakalo prilagoavanje platnog bilansa,jer curency board iskljuuje upotrebu kursa da se ispravi precijenjenost domae valute.Mogunost javljanja realnog oka koji zahtjeva poboljanje platnog bilansa,kao npr. uslijed rasta cijena nafte,znai da se ovaj problem moe javiti u bilo koje vrijeme,ne samo u poetnom periodu pelaska na fiksni kurs.Ukoliko je ekonomija otvorena tj. ukoliko roba kojom se trguje ini veliki dio ekonomije,tada nestabilnost kursa namee vee trokove,dok fiksiranje kursa ide prema fiksiranju nivoa cijena.Otvorenim ekonomijama se savjetuje da veu svoje kurseve prema valutama njihovih glavnih trgovinskih partnera,dok manje otvorene ekonomije mogu vie dobiti ako dozvole odreeni oblik fleksibilnosti kursa. 4.Problemi vezani za krizne periode.Currency board se ne moe ponaati kao davalac zadnjeg utoita kada se dogaaju unutranje finansijske krize,zbog toga to bi emitovanje domae valute uzdrmalo njegov osnivni princip,mijenjajuci je za rezervnu valutu.Uobiajeno

4

je stanovite da je poeljno imati funkciju davaoca zadnjeg utoita da bi se pomoglo solventnim ali trenutno nelikvidnim finansijskim institucijama.Ovo jasno govori da funkcija davaoca zadnjeg utoita moe pomoi rijeavanju trenutnih problema vezanih za likvidnost,ali ne moe rijeiti sistemsku krizu kada se pojavi.Currency board moe pomoi finansijksim ustanovama,ali je obim pomoi ogranien deviznim rezervama i zakonskim okvirom.Problem moe dodatno bit otean ako je finansijski sistem slab i ako u njemu nisu prisutne strane finansijske institucije,koje mogu povui kredite izvan zemlje.Pri currency board-u postoji mogunost d se pojavi finansijska kriza koja se ne moe lako zaustaviti,ak kada je i vlada spremna da prui odgovarajuu pomo. Da zakljuimo,problem se odnosi na nemogunost currency board-a da slijedi aktivnu monetarnu politiku.Postavlja se pitanje da li to predstavlja prednost ili nedostatak,poto se esto monetarna politika zloupotrebljava,tako da prednost upravljanja aktivnom monetarnom politikom moe biti manja od prednosti upravljanja monetarnom politikom koja poiva na striktnim pravilima. Kada primijeniti currency board Zemlje koje su uvele currency board mogu se svrstati u dvije grupe.U prvu grupu mogu se svrstati zemlje koje su uvele currency board kao odgovor na monetarnu i valutnu nestabilnost,dok se u drugu grupu zemalja mogu svrstati male i otvorene ekonomije koje nemaju dovoljno iskustva u upravljanju monetarnom politikom,odnosno u upravljanju ponudom novca.Obje grupe ovih zemalja po pravilu se nalaze u procesu tranzicije-prelaska na trinu ekonomiju i nedovoljno su razvijene.Prema ekonomsko-politikim karakteristikama,zemlje kojima odogovara uvoenje currency board-a,mogle bi se svrstati u slijedee grupe: zemlje koje izlaze iz perioda veoma visoke inflacije i monetarne nestabilnosti(Bugarska,estonija, i djelimino Litvanija), zemlje koje izlaze iz haotinih ekonomsko-monetarnih uslova,kao to su ratovi(Bosna i Hercegovina), zemlje koje ele brzu integraciju u spoljnotrgovinske i investicione tokove sa valutnim podrujem rezervne valute(Estonija,Litvanija,Bugarska,BiH), zemlje koje ele da brzo ostvare konvertibilnost svoje valute i pospijee strane investicije-priliv kapitala,posebno u vidu direktnih investicija u domau ekonomiju(sve zemlje), zemlje koje ele da napuste jednu i pristupe drugoj monetarno-finansijskoj integraciji putem vezivanja za vrstu rezervnu valutu(Estonija i Litvanija,koje su napustile monetarno podruje rublje i vezale se za DEM i USD,BiH,koja je napustila podruje YU dinara i vezala se za DEM), zemlje koje ele uvoenjem currency board-a trajno elminisati voluntarizam monetarne i fiskalne politike i obezbijediti trajnu stabilnsot cijena i deviznog kursa zemlje sa visokim stepenom eurizacije,u kojima je domaa valuta izgubila osnovne atribute dominantne valute na teritoriji zemlje. Iskustva zemalja u tranziciji koje su uvele currency board Zajednika karakteristika svih modernih currency board aranmana je da pokuavaju kombinovati rigidna pravila ortodoksnog currency board-a sa izvjesnim stepenom diskrecije.Currency board se u mnogim zemljama javio u elji da to kraem roku preu na trine principe i uhvate korak sa evropskim integracionim procesima.Danas,nema sumnje da je uvoenje currency board aranmana u Estoniji,Litvaniji i Bugarskoj opravdao svoj cilj. 5

Upravljanje monetarnom politikom nakon uspostavljanja Evropske monetarne unijeVe na poetku,estorica osnivaa proglasili su Evropsku ekonomsku zajednicu otvorenom za sve evropske zemlje.Padom Berlinskog zida,rastao je pritisak za punopravno lanstvo i sa evropskog Istoka.Zato je otvorenost sadanje Evropske unije koja je formalno nastala Mastrihtskim ugovorom,bila uslovljena sa onim evropskim dravama iji se sistem vlasti zasniva na principima demokracije.Evropska unija je najvee jedinstveno trite na svijetu,sa vie od 300 miliona potroaa, sa slobodnim kretanjem roba,radne snage,kapitala,usluga,znanja.Ekonomska snaga i mo Evropske unije ne moe se svesti samo na aspekt trgovine,jer Evropska unija je i enormno finansijsko trite,gdje korporacije iz evropske unije sve vie investiraju izvan zemalja lanica,a tokovi kapitala idu i ka tritima srednje i istone Evropei Meditarana. Na osnovu Delorovog izvjetaja,Evropsko vijee je odluilo,juna 1989.g.,da prvi korak stvaranja Evropske monetarne unije treba poeti 1.jula 1990-datum kada su ukinute sve restrikcije na kretanje kapitala izmeu zemalja lanica Evropske unije i kada je zapoeo proces koordinacije nacionalnih monetarnih politika.U ovo vrijeme, Komitetu guvernera centralnih banaka zemalja lanica Evropske ekonomske zajednice su date dodatne odgovornosti. Osnivanje evropskog monetarnog instituta sa sjeditemu Frankfurtu,1.junuara 1994.g.,je oznailo poetak drugog koraka.Evropski monetarni institut nije imao odgovornost za sprovoenje monetarne politike u Evropskoj uniji.Ovo je jo uvijek bio zadatak nacionalnih centralnih banaka.Isto tako,on nije imao autoritet da sprovodi intervenciju deviznih kurseva.Na taj nain,dva glavna zadatka Evrospkog monetarnog instituta su bila: prvo,da jaa koordinaciju centralnih banka i monetarnih politika i,drugo, da kreira pripremne zahtjeve za osnivanje Evropskog sistema centralnih banaka,koji e sprovoditi jedinstvenu monetarnu politiku za uvoenje jedinstvene valute u treem koraku. U decembru 1995.g.,na sastanku samita efova vlada u Madridu, je postignut sporazum o novoj zajednikoj valuti kojoj je dato ime euro i koja e biti uvedena na poetku treeg koraka.Time je potvreno da e trei korak ka stvaranju ekonosmke i monetarne unije poeti 1-januara 1999.g. U decembru 1996., Evropski monetarni institut je prezentirao svoj izvjetaj Vijeu Evrope koji je formirao bazu rezolucije Vijea Evrope o principima i fundamentalnim elementima novog mehanizma deviznog kursa-ERM II koji je prihvaen u junu 1997.g. U decembru 1996.g. EMI je prezentovao Vijeu Evrope i javnosti izabrane dizajne za euro banknote,koje su emitovane 1-januara 2002.g. Drugog maja 1998.g,Vijee EU sastavljeno od vlada 11 zemalja lanica EU je jednoglasno usvojilo odluku da ovih 11 zemalja lanica ispunjavaju uslove za uvoenje jedinstvene valute 1 januara 1999.g. Na taj nain,ovih 11 zemalja e uestvovati na treem koraku ka uspostavljanju Evropske monetarne unije. Prvog januara 1999.g. je otpoeo trei.i posljednji korak,stvaranja Evropske monetarne unije.Stvorena je Evropska monetarna unij zemalja euro-zone sa sprovoenjem jedinstvene monetarne politike,pod odgovornou Evropske centralne banke.Evropska monetarna unija je dobila jedinstvenu monetarnu politiku unutar jedinstvenog ekonosmkog trita.Monetarna politika,npr. u segmentu politike kamatnih stopa,se vodi pod okriljem Evropske centralne banke,nezavisno od nacionalnih vlada i sotalih institucija EU. S druge strane,ekonomska politika npr u segmentu politike oporezivanja ili politike javnih rashoda ,ostaje u nadlenosti nacionalnih vlada koje e raditi unutar zajednikih dogovrenih pravila Pakta za sigurnost i rast.Evropska monetarna unija nije podrazumijevala i politiku unijju jer zajednike odluke na podruju odgovarajuih cijelina nivoa oporezivanja se i nee zahtjevati. U finalnoj treoj fazi devizni kursevi su fiksno vezani,a Evropski sistem centralnih banaka i Evropska centralna banka su zapoele formulisanje i sprovoenje jedinstvene monetarne 6

politike prema postavkama Sporazuma,koji ukljucuju tri fundamentalna nacela i to:stabilnost cijena,nezavisnost od nacionalnih vlada i EU u cjelini i demokratsku odgovornost ,dok,s druge strane tri glavna zadatka su navedena kao: formulacija i sporvedba jedinstvene monetarne politike i emisije zajednike valute,upravljanje deviznim kursom i rezervama i bankarska supervizija. Jedan od osnovnih ciljeva formiranja Evropske monetarne unije,te evropske centralne banke i zajednike valute za Evropu,jeste uspostavljanje jedinstvene monetarne politike i ouvanje stabilnosti cijena na prostoru cijele EU. Jedinstvena centralna banka obezbjeuje najveu sigurnost za cjenovnu stabilnost.Pored toga,Evropska centralna banka uva i stabilnost deviznog kursa kao i kamatnih stopa. Osnovni konvergencije ''convergence criteria'' su slijedei: 1) stopa inflacije u zemlji, u toku posmatrane godine, ne smije biti vea od 1,5% od prosjene stope inflacije u tri zemlje Evropske monetarne unije sa najniom stopom inflacije, 2) dugorona kamatna stopa ne smije biti via od 2% u apsolutnom izrazu, od prosjeka kamata u tri zemlje Evropske monetarne unije sa najniom stopom inflacije, 3) deficit dravnog budeta, kao i budeta regiona, te lokalni budetski deficiti ne smiju prei 3% vrijednosti bruto domaeg proizvoda, osim privremeno i izuzetno, 4) odnos javnog duga i bruto domaeg proizvoda ne smije biti vei od 60%, 5) zemlja, lanica mehanizma deviznog teaja (ERM 11), mora biti bez ozbiljnih devalvacija u prethodne dvije godine prije razmatranja ulaska u monetarnu uniju (dozvoljene fluktacije su +/- 15% oko centralnog deviznog kursa), 6) nacionalne centralne banke moraju imati punu politiku nezavisnost. To je jedan od razloga zbog kojih Danska i Velika Britanija nisu lanice ekonomske i monetarne unije i imaju ''opting-out'' klauzulu. Naime, Velika Britanija bi morala osigurati punu nezavisnost Bank of England, a Danska pored toga mora imati i referendum. vedska je odluila da se ne pridrui monetarnoj uniji zbog toga to je odbila da se pridrui mehanizmu deviznog kursa ERM 11, Evropskog monetarnog sistema prije poetka tree faze, pa na taj nain nije ispunila jedan od uslova prikljuenja monetarnoj uniji. Kod kriterija inflacije, naprosto se eljelo pokazati da zemlje lanice budue monetarne unije vode brigu oko upravljanja politikom niske inflacije. Mnoge lanice su, npr. morale spustiti stopu inflacije na nivo Njemake, te na taj nain sprovoditi dezinflatorni proces. U toku ovog dezinflatornog procesa, povremena poveanja u stopi nezaposlenosti su bila neizbjena. Ovaj kriterij je bio dodatni dokaz da su pojedine zemlje, npr. Italija, veoma istrajne oko voenja borbe sa inflacijom. to se tie kriterija vezanog za budetski deficit i dravni dug, odnosno postavljanja normi od 3% ukupnog obima rashoda prema bruto domaem proizvodu i 60% ukupnog javnog duga prema bruto domaem proizvodu. Ilustrirat emo neke racionalne pokazatelje kako se dolo do normi 3% i 60%. Ovakve budetske norme od 3% i 60% su izvedene iz formule koja odreuje koji je to budetski deficit potreban da stabilizira dravni dug, uz pretpostavku da se budetski deficit finansira emisijom dravnih obveznica: d=gxb (d) budetski deficit u procentima od GDP-a (bruto domaeg proizvoda), (g) stopa rasta nominalnog GDP-a i (b) nivo na kojem se dravni dug stabilizira (u % od GDP-a) Formula nam pokazuje da budetski deficit mora biti sveden na nivo od 3% GDP-a da bi se stabilizovao dravni dug na 60% od GDP-a, ako i samo ako, je nominalna stopa rasta GDP-a 5% (0,03=0,05x0,6). Ovo pravilo je podlono kriteriji zbog barem dvije stvari.

7

Prvo, nejasno je zato bi se dug trebao stabilizirati na 60%. Jedini razlog zato je prag 60% prihvaen u Maastrichtu je bio, zato to u to vrijeme prosjek stope dug/GDP-a u EU bio je 60%. Drugo, pravilo je oslonjeno na buduu nominalnu stopu rasta GDP-a. Ako je nominalna stopa rasta GDP-a vea od (nia od) 5%, dudetski deficit koji stabilizira dravni dug na 60% se povea iznad (smanjuje) 3%. Poto 9 od 11 zemalja lanica EU-a nisu bile u stanju ispuniti ovaj kriterij (kriterij 4), odlueno je da navedeni fiskalni kriterij ne bude primijenjen. Kriterij 5 je sprijeio zemlje da manipuliraju deviznim kursom tako da bi mogle imati bolju poziciju deviznog kursa prilikom ulaska u monetarnu uniju. Konano, kriterij konvergencije za visinu kamatnih stopa se opravdava injenicom da bi velike razlike u visini kamatnih stopa, prije prikljuenja monetarnoj uniji, mogle dovesti do velikih dobiti ili gubitaka kapitala pri momentu operacionalizacije monetarne unije. Od 1 januara 1999 g. zemlje lanice euro-zone su koristile euro u beztrgovinskom platnom prometu, a upravljanje jedinstvenom monetarnom politikom postaje odgovornost Evropske centralne banke. Na taj nain je bio formiran devizni kurs euro-zone. Uvoenje jedinstvenog evropskog novca moe donijeti odreene koristi zemljama euro-zone, kao i EU. Najoiglednija korist je potpuna eliminacija trokova konverzije izmeu razliitih valuta eurozone. Slijedea korist je uteda kroz nie oficijelne meunarodne rezerve. Evropska centralna banka, nadgledajui zajedniku valutu, ne treba drati velike rezerve, ve samo do nivoa da devizni kurseura upravlja prema drugim valutama, naroito prema US dolaru. Ako su cijene roba i usluga izraene u jednoj valuti, konkurencijski efekat jedinstvenog trita e biti znatno ojaan, to e dati i koristi Uniji u cjelini i stvoriti povoljniju poziciju u meunarodnim razmjenama=> jedinstvena valuta e pospijeiti ekonomski rast i zaposljenje. Mikroekonomske koristi od upotrebe eura su: pojednostavljuju se meusobne finansijske transakcije, jednostavnije putovanje za potroae, nema gubljenja vremena kod zamjene efektive, nema vie provizija za konverziju deviza. Makroekonomske koristi se odnose na: eliminaciju deviznog rizika unutar euro-zone, jaanje jedinstvenog trita, stimulaciju investicija u euro-zonu i u smislu unutarnjeg kretanja i priliva izvana. Upotreba eura bi trebala donijeti i odreene globalne efekte za EU, kao to su: jae evropsko prisustvo u meunarodnom monetarnom sistemu i jae prisustvo na globalnim finansijskim tritima. Jedinstvena valuta je znatno vana za trgovinu bez barijera i investicione aktivnosti unutar Evropskog kontinenta. Ali razlike u ekonomskoj strukturi, dohotku per capita, stopi nezaposlenosti meu zemljama lanicama su velike, to implicira da koristi od upotrebe eura nee biti ditribuirane ravnomjerno meu zemljama lanicama. Period 1999-2002. je bio tzv. tranzicijski period za monetarnu uniju, koji je uveden, prije svega zbog tehnikih razloga. Ovaj trogodinji tranzicijski period do potpunog uspostavljanja zajednike valute, je na neki nain ''osiguran'' sa tri vane take za uspostavu kredibiliteta, i to: Postoji jedna centralna banka od 1999.g., Evropska centralna banka, odgovorna za monetarnu politiku EU kao cjeline, odreuje EU monetarne varijable. Evropska centralna banka koristi euro za implementaciju monetarne politike, radi ega ona kupuje i prodaje euro da bi uticala na koliinu novca u Evropskoj uniji i/ili kamatnu stopu. Evropska centralna banka je bila spremna da zamijeni jedan novac lanice za drugi, na zahtjev. Prema tome, pekulatori ne mogu oekivati od ovog mehanizma da mu ponestane novca da bi organizirao konverziju, jer je upravo oekivanje da e centralnoj banci ''ponestati novca'', ono to pokree pekulativne napade. Konverzija jedne valute zemlje lanice za euro se obavlja prema fiksnom kursu bez fluktacija. Ovo je mogue jer nema trita deviznih kurseva, gdje se trguju ovim valutama po promijenljivom kursu. Komercijalne banke mijenjaju ove valute prema fiksnom deviznom teaju. Nepostojanje raspona fluktacija je vano, jer postojanje takvih fluktacija i kretanja deviznih kurseva unutar tih raspona esto pokree pekulativne pritiske. Postavlja se pitanje

8

da li je uopte postojao rizik za kolaps aranmana fiksnog deviznog kursa u toku 19992002.g.? Iz dananje perspektive moemo rei da ga nije ni bilo, tradicionalni pekulativni napad se vjerovatno nije mogao desiti. Jedini rizik koji je mogao biti je politiki. Funkcionisanje Evropske centralne banke Od osnivanja Evropske centralne banke (Ecb), strategija monetarne politike obezbjeuje snanu osnovu za efikasan interni proces odluivanja i konzistentni okvir za komukikaciju sa javnou, to ima za rezultat jaanje povjerenja prema Ecb. Oekivana inflacija u dugo roku je konzistentna sa definicijom Ecb o stabilnosti cijena. Manja nesigurnost o inflatornom kretanju pomae smanjenju premije rizika u strukturi kamatne stope i prema tome nie finansijske trokove. Osnovne karakteristike monetarne unije sastoje se u formiranju jedinstvenog novca, jedinstvene centralne banke, i takve koordinacije nacionalnih ekonomskih politika koja bi omoguila da zemlje lanice imaju jedinstvenu monetarnu, a u perspektivi i jedinstvenu fiskalnu politiku. U upravljakoj strukturi Ecb imamo tri organa koji su zaduena za pripremu i sprovoenje jedinstvene monetarne politike, te za donoenje odluka Ecb: - The governing council/Upravno vijee: Upravno vijee e initi lanovi Izvrnog odbora Ecb i guverneri nacionalnih centralnih banaka. Glavne odgovornosti Upravnog vijea su: odreivanje osnovnih smjernica i donoenje odluka potrebnih za osiguranje zadataka datih Evropskoj monetarnoj uniji; formulisanje monetarne politike eurozone, kao i donoenje odluka koje se odnose na meu-ciljeve monetarne politike, klune kamatne stope i obezbjeenje rezervi u Evropskoj monetarnoj uniji; utvrivanje potrebnih odluka za njihovu implementaciju. (ima ovlatenje i mo da preduzme najvanije, strateki znaajne odluke) - The executive board/Izvrni odbor: Izvrni odbor ine predsjednik, zamjenik predsjednika i druga etiri lana, predloena od strane zemalja lanica. Glavne odgovornosti su: implementacija monetarne politike u skladu sa smjernicama i odlukama Upravnog vijea Ecb i davanje neophodnih instrukcija nacionalnim centralnim bankama; odgovornost za tekue aktivnosti Ecb. (status primarnog operativnog tijela Ecb) - The general council of the ECB/Generalno vijee Ecb: Generalno vijee sainjava predsjednik i zamjenik predsjednika Ecb i guverneri nacionalnih centralnih banaka svih zemalja lanica EU. Ima slijedee zadatke: prikupljanje statistikih informacija; pripremanje godinjih izvjetaja Ecb; pripremanje potrebnih pravila za ujednaavanje/kreiranje raunovodstvenih standarda i standarda izvjetavanja; def. standarda za politiku zaposlenja u Ecb; potrebne pripreme za uspostavljanje fiksnog deviznog kursa valuta zemalja lanica prema euru. Ukupni kapital Ecb iznosi 5 milijardi eura. Nacionalne centrale banke su upisnici kapitala Ecb. Upis kapitala je zasnovan na kljuu koji je uspostavljen na bazi respektivnog uea zemalja lanica EU u GDP-u i populaciji EU. Centralne banke koje jo nisu u Evropskoj monetarnoj uniji nemaju pravo da dobiju bilo kakav udio u podjeli dobiti Ecb, niti su obavezni da finansiraju gubitke Ecb. Uee svake centralne banke lanice Ecb u obezbjeenju deviznih rezervi Ecb je fiksirano, u proporciji sa udjelom upisanog kapitala u Ecb, dok je svaka nacionalna centralna banka istovremeno kreditirana od strane Ecb u ekvivalentnom iznosu eura.

9

Strategija monetarne politike Evropske centralne banke Primarni cilj Ecb je odravanje stabilnost cijena. U smislu realizovanja svojih ciljeva, Ecb e djelovati prema principima otvorene trine ekonomije uz slobodnu konkurenciju. Tri glavna cilja Ecb: - primarni cilj: ''stabilnost cijena'' - sekundarni cilj: ''visok stepen zaposlenosti'' - sekundarni cilj: ''politika nezavisnost'' Ugovor kojim je osnovana EU, kako bi ispunila svoj jasnodefiniran mandat odravanja stabilnosti cijena, daje Ecb zavidan stepen institucionalne nezavisnosti. Ugovorom je posebno istaknuti transparentnost i odgovornost u radu Ecb. Ebc je formulisala strategiju koju slijedi da bi realizovala monetarnu politiku u euro-zoni. Ova strategija poinje sa definisanjem krajnjih ciljeva (inflacija, output), a preko srednjoronih ciljeva. Prvi korak u formulisanju strategije monetarne politike sastoji se u davanju precizne definicije stabilnosti cijena. Ako inflaciju posmatramo kao monetarni fenomen, onda je novcu data dominantna uloga u ovoj strategiji. Da bismo to vidjeli treba zapoeti sa poznatom formulacijom kvantitativne teorije novca i cijena, koju moemo napisati na slijedei nain: m v = p y m- koliina novca, v- brzina opticaja novca, p- nivo cijena, y- realni GDP Derivacijom ove formulacije dobivamo m = p + y - v. Ovdje predstavlja promjenu iz jedne godine u drugu ili aproksimativne stope rasta. Prethodna formulacija se moe interpretirati kao stopa rasta koliine novca. Koja je konsistentna sa odreenom stopom infuacije, kada je data stopa rasta realnog GDP-a i stopa brzine opticaja novca. Ecb vri predvianja budue stope rasta realnog GDP-a (y). Analiza kretanja cijena -Osnovni razlog za pad stope inflacije u 2003.g. u odnosu na 2002.g. je nia,iz godine u godinu,stopa rasta cijena industrijskih proizvoda i usluga izvan nergetskog sektora. Industrijske razike u euro-zoni:potencijalni uzorci i implikacije u domenu monetarne politike: -Potencijalni uzroci:Imajuci u vidu inflacijske razlike u euro-zoni promatrane od 1999.g. potrebno je naglasiti da upravljanje jedinstvenom monetranom politikom implicira"regime shift",tj.implikacije na formiranje cijena. -Zemlja sa stopama inflacije ispod prosjeka euro-zone bi trebale imati koris zbog vee kompetitivnosti i u kratkom roku od relativno manjih negativnih efekata inflacije na raspoloivi dohodak i stvarno bogatstvo. -U konteksu privredih faktora,mjere nacionalnih ekonomskih politika iz domena kontrole cijena i indirektnog oporezivanja,su razliite meu zemljama lanicama Evropske monetarne unije i,prema tome,doprinose razliito na stvaranje inflacijskih razlika. -S druge strane,kada govorimo o stalnim faktorima,tada je rije o razlikama u brzini sprovoenja strukturalnih reformi u zemljama lanicama euro-zone. -Razliiti nivoi prilagoavanja na eksterne okove privremeno doprinose inflacijskim razlikama. -Isto tako,postoji veza izmeu stanja konjukturnog ciklusa i kamatnih stopa:zemlje Evropske monetarne unije sa stopama inflacije iznad prosijeka euro-zone,imajui vee prosjene stope rasta domae tranje.a obratno je za zemlje sa stopama inflacije ispod prosijeka euro-zone. -Razlike u upravljanju fiskalnom politikom meu zemlojama lanicama Evropske monetarne unije,mogu takoe igrati znaajnu uloga u objanjenju inflacijskih razlika.

10

-Implikacije iz domena monetarne politike: Jedinstvena monetarna politika Evropske centralne banke je sada medij ka realizaciji stratekodg cilja odravanja stabilnosti cijena na cijelom podruju euro-zone. -Kao i u svakoj monetarnoj uniji,inflacijske razlike unutar euro-zone prikazuju razliitu regionalnu cjenovnu dinamiku i prolagodavanje i,kao takva,ne mogu biti adresirana samo prema jedinstvenoj monetarnoj politici,tj.Evropskoj centralnoj banci. -U isto vrijeme,strategija monetarne politike Evropske centralne banke naglaava dvostruku ulogu u cilju izbjegavanja inflacijskih razlika,postvaljajuci inflacijski kriterij konvergencije prije integracije u Evropsku uniju.,iz prostog razloga to bi postojanje inflacijskih razlika moglo imati implikacije za regije sa niskom stopom inflacije. -Ekonomske politike svake zemlje lanice Evropske unije ,kao to su fiskalna i strukturalna politika,se trebaju prilagoditi da reagiraju na eventualnu stalnu inflacijsku razliku,u cilju ublaavanja negativnih implikacija na kompetetivnost. -Djelotvorno upravljanje navedenim politikama,moe smanjiti mogunost pojave stalne inflacijske razlike u euro-zoni. Monetarni agregati Evropske centralne banke: -Definicije Evropske centralne banke,za monetarne agregate euro-zone,su zasnovane na harmonizovanoj definiciji,ne samo sektora koji vri emisiju novca nego i na osnovu kategorija pasive monetranih finansijskih institucija. -Evropska centralna banka definie novanu masu u uem smislu(M1),monetarni agregati(M2),te novanu masu u irem smislu kao monetarni agregat (M3). -Ova tri monetarna agrgata se razlikuju u odnosu na stepen likvidnosti aktive koju sadre. -M1 ukljuuje novac u opticaju(bankonte i kovanice),kao i aktivu koja moe odmah biti pretvorena u novac. -M2 se sastoji od M1 i depozita s rokom dospijea do dvije godine. -M3 se sastoji od M2 i trinih vrijednosnih papira ,izdatih od strane monetarnih finansijskih institucija euro-zone.Ovdje ubrajamo repo ugoovore,dionice fondova trita novca ,obveznice duga i vrijednosne papoire trita novca sa rokom dospijea do dvije godine.-Visok stepen likvidnosti i cjenovne sigurnosti ,ini ove instrumente supstitutima depozita. -Poboljanje uslova na finansijskom tritu i ekonomskih indikatora je postepeno induciralo ekonomske subjekte da se okrenu dugoronim finansijskim operacijama i da smanje nivo tednje. Instrumenti monetarne politike u praksi Evropske centralne banke: -Evropska centralna banka ima na raspolaganju skup instrumenata monetarne politike,kao to su:operacije na otvorenom tritu,ustajene pogodnosti kreditiranja banaka i politika rezervi likvidnosti . -Upravno vijee Evropske centralne banke moe,svojo odlukom u bilo koje vrijeme ,izmijeniti skup instrumenata ,uslova,kriterija i procedura koritenja instru.monetarne politike Evropske monetarne unije. -Jedan od najvanijih instrum.monetarne politike jeste politika otvorenog trita jer se njome upravlja kamatnim stopama ,likvidnou bankarskog sistema i ekonomije. Operacije na otvorenom tritu -Za cilj imaju upravljanje kamatni stopama i likvidnou trita novca putem kupovine i prodaje vrijednosnih papira. -Moemo ih svrstati u etiri kategorije:a)glavne operacije refinansiranja,b)operacije refinansiranja u dugom roku,c)operacije finog prolagoavanja,d)strukturalne operacije. -S tim u vezi postoje tzv.vrste transakcija i to:

11

-reverzne transakcije (za sve etiri kategorije instrum.,pred.i osnovni element operacija na otvorenom tritu) -emisija obveznica (samo za instrum.strukturalnih operacija) -tradicionalna prodaja i kupovina vrijednosnih papira na tritu (samo za operacije finog prilagoavanja) -valutne zamjene (samo za operacije finog prilagoavanja) -prikupljanje depozita sa fiksnim terminima (samo za operacije finog prilagoavanja). -Operacije na otvorenom tritu se mogu vriti na osnovu standardnih tendera ,brzih tendera i bilateralnih procedura. a)Glavne operacije refinansiranja-su regularne transakcije za obezbjeenje likvidnosti sa sedminim frekvencijama i rokom dospijea od dvije godine.One se sprovode od strane nacionalnih centralnih banaka na osnovu standardnih tendera i prema unaprijed utvrenom kalendaru. b)Dugorone operacije re-finansiranja-su reversne transakcije za obezbjeenje likvidnosti sa mjesenim frekvencijama i rokom dospijea od tri mjeseca.Ove operacije imaju za cilj obezbjediti dodatno finansiranje prema identificiranim potrebama. c)Operacije finog prilagoavanja-se izvravaju na ad hoc osnovi s ciljem upravljanja likvidnou i kamatnim stopama.Ove operacije se uglavnom vre kao reversne transakcije od strane nacionalnih centralnih banaka putem brzih tendera i bilateralnih procedura. d)Strukturne operacije-se izvravaju putem emisija blagajnikih zapisa,reversnih transakcija i"outright transakcija".Ove operacije se obavljaju kada Evropska centralna banka eli da "popravi" svoju strukturnu pozivciju u odnosu na finansijski sektor. Ustaljene pogodnosti kreditiranja banaka-"standing facilities" -Imaju za cilj da obezbjede likvidnost u toku noi,signaliziraju optu poziciju monetarne politike,te da pravljaju trinim kamatnim stopama u toku noi. -Dvije ustaljene pogodnosti su: 1)Kreditne pogodnosti za nepredvidive okolnosti-se koriste od strane subjekata da bi dobili likvidnost u toku noi od strane nacionalnih centralnih banaka na osnovu prihvatljive aktive.Kamatna stopa na "marginal lending facility"obezbjeuje najviu tzv."celing"trinu kamatnu stopu u toku noi. 2)Depoznitne pogodnosti-Subjekti mogu vriti polaganje depozita u toku noi kod nacionalnih centralnih banaka.Kamatna stopa na depozite je u obliku najnie tzv."floor" trine kamatne stope u toku noi. Analiza upravljanja obaveznom rezervom u sistemu Evropske monetarne unije -Politika minimalnih rezervi Evropske centralne banke ima nekoliko ciljeva.Prvo,stabilizacija kamatne stope na tritu novca.Ovim se eli omoguiti bankarskom sistemu da apsorbuje eventualne nastale okove povezane sa likvidnou te da se smanje fluktuacije kamatnih stopa na tritu novca.Drugo,cilj politike min.rezervi Evropske centralne banke je da vri kontrolu nad procesokm monetarne ekspanzije. -Minimalne rezerve likvidnosti,zapravo su obavezne rezerve koje se obraunavaju na prosjean iznos depozita na raunima depozitnih institucija u proteklih 30 dana a koje se moraju odravati takoe u sljed.30 dana. -Na izdvojene obavezne rezerve ,nacionalna centralna banka plaa kamatu,u visini kamate koju Evropska centralna banka primjenjuje u glavnim operacijama refinansiranja.

12

Proces integracije BiH u Evropsku monetarnu unijuUpravljanje monetarnom politikom putem Currency Board aranmana na primjeru monetarnog sistema BiH 2005. godine dolazi do premjetanja funkcije supervizije komercijalnih banka sa entitetskih agencija za bankarstvo pod okrilje Centralne banek BiH i odluka o isplati dividendi od strane Centralne banke BiH. Ovim se zaokruuje sedam godina funcionisanja currency boarda. Centralna banka BiH se moe oznaiti kao stabilan finansijski stub bosanskohercegovake ekonomije, devizne rezerve su se uveale, a broj banaka je prepolovljen, i imaju jau finasijsku aktivu. BiH danas ima stabilnu valutu, najniu stopu inflacije i jedan od najefikasnijih bankarskih sistema u okruenju. Nakon uvoenja jednstvene valute, konvertibilne marke, i njenog vezivanja za euro, najvei korak koji je uinjen pod okriljen Centralne banke BiH jeste prenos sistema platnog prometa sa Zavoda za platni promet na komercijalne banke. Uredan bankarski sistem je svijetla taka i uz stabilnu domau valutu i slabilne cijene, najvei je adut za privlaenje stranih investicija u BiH. BiH ima jedinstven bankarski sistem (postoji Agencija za osiguranje depozita na nivou drave, uvoden je Odbor za superviziju komercijalnih banaka pri Centralnoj banci BiH, i formiranje jedinstvenog bankarskog udruenja). Centralna banka BiH je zasluna i za dobivanje prvog rejtinga za BiH. Naa drava je dobila ocjenu B3 sa pozitivnim izgledima, koja nije dobra jer oznaava dravu u koju nije poeljno ulagati. Pravni status i odgovornost Centralne banke BiH. Centralna banka BiH je banka na nivou drave BiH, osnovana u skladu sa Zakonom koji je usvoji Parlament BiH 1997. s radom je poela 1997. Uveden je koncept monetarne politike na principima currency boarda. Osnovni ciljevi i zadaci Centralne banke BiH: 1. da postigne i ouva stabilnost domae valute( konvertibilna marka je vezana za euro prema kursu 1 EUR=1,955830 KM). 2. da definie i kontrolie upravljanje monetarnom politikom BiH 3. da dri slubene rezerve i upravlja njima na bezbijedan i profitabilan nain 4. da odrava odgovarajue platne i obraunske sisteme 5. da prima depozite od institucija na nivou BiH 6. da izdaje propise i smjernice za ostvarivanje djelatnost Centralne banke BiH, u okviru ovlatenja utroenih zakonom 7. da uestvuje u radu meunarodnih organizacija koje rade na utvrivanju finansijske i ekonomske stabilnosti, te zastupa BiH u meuvlastitim organizacijama o pitanju monetarne politike. Postovanje principa currency board, kao i propisivanje odbaveze rezerve bankama podrazumjeva: 1. nova valuta ( konvertibilna marka je vezana za euro po fiksnom deviznom kursu utvren Zakonom o Centralnoj banci BiH) 2. Centralna banka BiH moe pustiti u opticaj konvertibilnu marku, samo ukoliko postoji 100% pokria u konverzibilnim deviznim rezervama 3. Centralna banka BiH ne moe nikome dati kredit. Ne moe ni na koji nain finansirati vladu, ne moe djelovati kao kreditor u krajnjoj potrebi bankarskog sistema.

13

Najvii organ Centralne banke BiH je Upravno vijee, koje je nadleno za utvrivanje monetarne politike. Sastoji se od guvernera koji je ujedno i predsjedavajui i 4 lana. Poslovanje se ostvaruje preko Centralnog ureda. Sveukupni ciljevi ekonomske politike jedne zemlje redovito ukljuuju: punu zaposlenost, stabilnost cijena, ekonomksi rast, uravnoteenost platnog bilansa i pravinu raspodjelu prihoda. Instrumenti makroekonomske politike jedne zemlje montarna i finansijska politika. Monetarna politika u BiH se sprovodi u sistemu currency board-a tj. Bez prava Centralne banke BiH da vri dodatnu emisiju novca, kao jednu od mjera uspostavljanja i odravanja stabilnost domae valute. U okviru navedenog glavne karakteristike currency boarda su sljedee: 1. dugoroni cilj je stabilnost cijena i stabilnost valute. Zbog same injenice da Vlada i Centralna bankda BiH nisu imale uspostavljene pregled poslovanja rezultata i to ga nisu imale poslovnu kredibilnost, monetarna politika u BiH je vezana za politiku centralne banke koja ima kredibilnost. Danas je ona vezana za Evropsku centralnu banku. 2. Meucilj fiksan kurs izmeu konvertibilne marke i eura. 3. monetarni instrumenti mogunost da se odredi i mijenja obavezna rezerva za komercijalne banke u BiH. Centralna banka BiH ne moe pozajmljivati novac. Glavni instrument Centralne banke BiH je odravanje punog deviznog pokria i pune konvertibilnosti za svu pasivu u konvertibilnim markama. Da bi odrala povjerenje javnosti u konvertibilnu marku Centralna banka BiH radi sljedee: 1. odrava vie nego 100% pokria za scu pasivu u KM i to u likvidnim deviznim sredstvima 2. osigurava mogunost konverzije domae valute svima koji to trae 3. Veoma je transparentna u vezi s a finansijskim izvjetajima- obajvljuje bilasns stanja svakih 15 dana Analiza monetarnih kretanja Centralne banke BiH i mogue implikacije pri pristupanju Evropskoj centralnoj banci Devizne rezerve i monetarna baza Negativan saldo kupovine i prodaje konvertibilne marke znai povlanje primarnog novca iz opticaja. Da bi ostvarila pozitivan saldo prodaje i kupovine konvertibilne marke komercijalne banke su vrile prodaju dijela svoje strane aktive Centralnoj banci. Zbog potreba ouvanja stabilnost bankarskog i cjelokupnog finansijskog sistema, propisano je da banke mogu imati visok procenat rone usklaenosti stavki aktive i pasive, sa rokom diospijea od jedne godine. Banke u BiH znaajan dio svojih sredstava dre na rezervnim raunima kod Centralne banke, preko iznosa koji je potreban za odravanje obaveznih rezervi, da bi se zadovoljili propisi o politici rezervi likvidnosti. U kretanju rezervi Centralne banke BiH mogu se uoiti dva razliita perioda: pad i dinamian rast. Rast deviznih rezervi posebno je doprinjelo i poveanje depozita poslovnih banka na raunu obaveznih rezervi Centralne banke BiH. Monetarna baza njeno kretanje je odreeno dinamikom prodaje i kupovine konvertibilnih maraka od strane Centralne banke BiH.

14

Upravljenje deviznim rezervama. Nivo deviznih rezervi najveim je dijelom odreen saldom kupovine i prodaje kovertibilne marke. Putanje u opticaj domaeg novca, kao i povlaenje iz opticaja, vri se na osnovu prodaje i kupovine konvertibilne marke za euro. Devizna rezerva Centralne banke BiH se investira u novene deopzite kod inostranih banaka odgovarajueg rejtinga. Postoji odreene smjernice kojima se eli uspostaviti ogranienje rizika u okviru kojih e Centralna banka BiH upravljati svojim portfoliom deviznih rezervi. Smjernice se odnose na 4 vrste rizika: 1. devizni rizik je definisan kao rizik od promjene kursa, te samim time i promjene vrijednosti devizne aktive i pasive 2. kreditni rizik je definisan kao rizik neizvravanja obaveza, ili ugovorenih obaveza druge strane 3. rizik kamatne stope je rizik koji e promijeniti neto vrijednost portfolija u uslovima varijabilnih kamatnih stopa. Prilagoavanje se vri u skladu sa oekivanim promjenama kamatnih stopa, a na osnovu raspoloivosti informacija na tritu novca. 4. rizik likvidnosti je definisan kao nemogunost blagovremenog izvrenja preuzetih obaveza. Adekvatna zatita od navedenog rizika se ostvaruje stalnih praenje obaveza i dnevnim obezbjeenjem raspolozivog novanog minimalnog iznosa.

8.1.2 Monetarni agregatiMonetarne agregate definisemo kao skup finansijskih instrumenata ( oblika ) istog stepena likividnosti. Sirina skale likvidnosti od najviseg do najnieg stepena likvidnosti zavisi od stepena privredne razvijenosti, kao i konkretnih institucionalnih prilika. Danas je uobicajena podjela monetarnih agregata na: Primarni novac M0 Novcana masa u uzem smislu M1 Novac kao dio ( novacne ) imovine M2, M3, M4.... Monetarni agregat M0 se u literaturi susrece pod nazivima: monetrana baza ( B ), novac velike snage ( H ), rezervni novac ( R ). Primarni novac M0 definise se kao suma gotov novca ( G ) u opticaju i ukupnih rezervi banaka kod centralne banke ( R ). Ova definicija se matematicki izraziti kao: M0 = G + R Za definisanje primarnog novca razvile su se dvije metode: Metod upotrebe monetarne baze. Primarni novac se definise kao suma gotovog novca u opticaju i ukupnih depozita poslovnih banaka kod centralen banke ( rezerve likvidnosti, obavezne i druge rezerve...) Metod kreiranja monetarne baze. Primarni novac se definise kao iznos ukupne aktive centralen banke umanjen za iznos deviznih transakcija sa inostranstvom iz pasive bilanse, za iznos depozita nefinansijskih komitenata centralne banke i za iznos ostalih obavzea centralne banke iz pasive njezine bilanse. Iznos primarnog novca je manji od iznosa aktive centralne banke. Centralna banka emituje efektivni ( gotov ) novac, putem primarne emisije. Komercijalne banke emituju takodjer novac, ali tzv.sekundarnom emisijom, tj.odobravanjem kredita u obliku depozitnog novca. Efektivni novac je baza depozitnog novca i bez efektivnog novca, depozitni se ne moze ni zamisliti. Primarni novac ima veoma vaznu funkciju u ekonomskom sistemu jedne zemlje. Za primarni novac, kojeg kreira samo centralna banka, mogli bismo reci da je on izrazen u ukupnoj pasivi centralne banke, odnosno ukupne obaveze koje su protuteza njezinim

15

plasmanima. Primarni novac predstavlja bazu daljnih aktivnosti. Od njega zavsii kreditna i monetarna multiplikacija, pa odatle i kreditni i monetarni multiplikator. Monetarni multiplikator (m) pokazuje odnos novcane mase u uzem smislu (M1) i primarnog novca monetarne baze (M0). m = M1/M0 Novcana masa u uzem smislu jednaka je proizvodu primarnog novca i monetarnog multiplikator. M1 = M0 * m Definicija novcane u uzem smislu ili monetarnog agregata M1: Novcana masa, u uzem smislu, obuhvata sve instrumente koji sluze kao zakonsko i definitivno sredstvo placanja u zemlji, a kreirale su ga, ili centralne banke, ili druge monetarne institucije. Novcana masa u uzem smislu jednaka je sumi gotovog novca u opticaju i depozitnog novca, tj. M1 = G + D D depoziti po vidjenju na transakcijskim racunima G gotov novac u opticaju Definicija novacne mase se moze postaviti u uzem ili sirem smislu. Na osnovu toga razlikujemo 4 teorijske koncepcije novacne mase: Tradicionalna koncepcija ili Sredstva razmjene. Prema ovoj koncepciji novcana masa obuhvata ukupnu kolicinu novca u opticaju koja se sastoji samo od finansijskih oblika koji su u nekoj zemlji prihvaceni kao sredstvo prometa i placanja, a to je suma gotovog i depozitnog novca. U zlatnog standardu, novcana masa bi obuhvatala zlatni novac u prometnim kanalima ili sire osim zlatnog novca u prometnim kanalima i novcanice, odnosno banknote, dok bi najsira definicija u tu masu ukljucila i depozite na racunima banaka. Koncepcija Milton Friedman a. Duzi naziv za ovu koncepciju bio bi privremeno prebivaliste kupovne moci. M. Friedman, najortodoksniji predstavnik monetaristicek kontrarevolucije i ekonomske teorije uopte, razvio je drugu koncepciju novcane mase koja u odnosu na tradicionalnu ukljucuje i neke druge oblike novca. Prema Friedmanu tradicionalna koncepcija ima odreene nedostatke jer posmatra novac prvenstveno kao sredstvo razmjene. Novac jeste sredstvo razmjene, meutim novac je nesto sto se koristi da bi se olaksao proces razmjene, ali istovremeno on ljudima da razdvoje akt kupovine od akta prodaje. Novac ima cilj da sluzi kao privremeno prebivaliste kupovne moci ili kao stednja. Prema M.F. definicija novcane mase obuhvata pored gotovog novca u opticaju i sve depozite kod poslovnih banaka: depozite po vidjenju i orocene depozite. Koncepcija J.Gurley i E.Shaw. Prema ovoj koncepciji novcana masa obuhvata sredstva u pasivi odredjenih nebankarskih finansijskih institucija, posebno stednih i kreditnih udruzenja i osiguravajucih drustava, koji predstavljaju tako bliske supstitute za odgovarajuca sredstav u pasivi poslovnih banaka, da se oni mogu ukljuciti u novcanu masu. Koncepcija sadranu u Radcliffeovu izvjetaju o likvidnosti privrede. Ova koncepcija je najsira koncepcija, jer se u novcanu masu ukljuuju svi finansijski oblici u pasivi i banaka i drugih nebankarskih finansijskih institucija. Pri tome treba razdvojiti instrumente placanja od drugih tzv. mjerljivih likvidnih finansijskih instrumenata koji mogu predstaviti supstitute novcu u nekim njegovim funkcijama, ali ne smiju se zanemariti ni nemjerljivi likvidni finansijski oblici ( npr. kreditne linije)

16

Novacna masa predstavlja temeljnu mjeru monetarne ponude. Koristi se kao monetrani indikator kojim se ocjenjuje veza izmeu monetarnih i realnih ekonomskih kretanja. Novac kao dio imovine. Pored monetarnih agregata M0 i M1, u ovu grupu spadaju i razne vrste finansijskih instrumenata kod razlictih finansijskih institucija. Dodavanjem drugih, manje likvidnih finansijskih instrumenata ( do jedne godine dospjeca ), ili nelikvidnih ( duze od jedne godine dospjeca ) monetarni agregati se proiruju. Novacancie i kovani novac u opticaju (M0) smo dodali depozitnom novcu i dobili M1. Tom istom agregatu dodajemo manje likvidna sredstva ili nelikvidna sredstva i dobivamo monetarne agregate M2, M3, M4... monetarni agregati se razlikuju, ne samo po strukturi nego i po nazivu. Tako postoje nazivi: potencijalna likvidnost, eksterna likvidnost, monetarni volumen, monetarni potencijal. M2 = G + D + S M3 = M2 + Do ili ili M2 = M1 + S M3 = M2 + Do

Do oroceni depoziti ; S stedni depoziti; G gotov novac u opticaju Prema akademiku Ivi Perinu, novana masa obuhvata gotov novac ( novcanice i kovani novac ) u opticaju izvan banaka i depozitni novac, to predtsvalja monetarni agregat M1, dok je kvazinovac ( tedni i ostali depoziti bez roka a vista ), koji oznaava sredstva koja ne obavljaju funkciju prometnog sredstva, ali se svakog casa mogu pretvoriti u prometno sredstvo, monetarni agregat M2. Monetarni agregat M3 gdje spadaju ostala likvidna sredstva ( ograniceni i oroceni depoziti do jedne godine i obveznice sa rokom dospjeca do jedne godine. Monetarni agregati M1, M2, M3 u cjelini predstavljaju monetarni volumen. Ako se monetarnom volumenu dodaju i nelikvidna sredstva tj.blokirana sredstva koja cine oroena sredstva i depoziti meunarodnih finansijskih institucija kod centralne banke dobije se monetarni potencijal kao najiri agregat u monetarnoj statistici. Ukupna novana sredstva su definisana unutar etiri kategorijeM1, M2, M3 i M4 to predstavja monetarni potencijal. Ukupna novana sredstva sadre novana sredstva izvan opticaja i novac u opticaju. Prema metodolokom objanjenju Centralne banke BiH, monetarni agregati su: monetarni agregat M1 tj. novac u uem smislu i monetarni agregat M2, tj.novana masa. Novanu masu M2 ine monetarni agregati, novac u uem smislu M1 i kvazinovac QM. Monetarni agregat M1 obuhvata gotov novac izvan banaka, depozite po vienju kantona, opina i fondova, depozite preduzea i privatnog sektora koji ine nebankarske finansijske institucije, nefinansijska privatna preduzea, neprofitne oragnizacije, domainstva... Monetarni agregat kvazinova QM obuhvata tednju i oroene depozite u domaoj valuti, depozite po vienju u stranoj valuti i oroene i tedne depozite u stranoj valuti, koji ine depozite kantona, optina i fondova, depozite preduzea i orivatnog sektora koji ine nebankarske finansijske institucije, nefinansijska privatna preduzea, neprofitne organizacije, domainstva... Tabela 8.1.2 (1) str. 261. Grafikon 8.1.2 (1) : najtipiniji predstavnik kvazinovca su tedni depoziti bez roka. Grafikon 8.1.2 (2) : Monetarni multiplikator, openito, pokazuje broj jedinica novane mase kreiran na temelju jedinice primarnog novca. Grafikon 8.1.2 (3) : metod monetarnog mulitplikatora spada u grupu metoda koje se temelje na jednainama, koje definiraju i povezuju odnose u okviru procesa kreiranja novca. Tu spada i metoda temeljena na konsolidarnoj bilansi monetarnih institucija. Prema ovoj metodi

17

novana masa M1 jednaka je kreditima banaka domaim nebankarskim komitentima, manje iznos nemonetarne pasive uveano za saldo deviznih transakcija, matematiki: M1 = K NP + Es Monetarni agregati predstavljaju osnovu bez koje se ne moe izuavati monetarna politika. Npr. Monetarni multiplikator iznosi 1,13. to znai da, ukoliko bi se poveala koliina primarnog novca u opticaju za jednu jedinicu, koliina novane mase u uem smislu bi se poveala za 1,13 novanih jedinica. Na taj nain monetarne vlasti mogu da poveavaju ili smanjuju koliinu primarnog novca u uem smislu i ubrzavaju brzinu njegovog opticaja. BiH: Poetna pozicija za analizu implikaciju je definicija monetarnih agregata euro-zone, koja se temelji na osnovu konsolidovanog bilansa stanja MFI sektora tj. Sektora monetarnih finansijskih institucija euro-zone. Centralna banka biH e integracijom u Evropsku centralnu banku, analizu kretanja monetarnih agregata prepustiti jedinstvenoj centralnoj banci Evropske monetarne unije. Meu najznaajnije stavke konsolidovanog bilansa monetarnih finansijskih institucija euro zone ubrajamo depozite i plasmane. Evropska centralna banka je definisala i prati kretanja tri monetarna agregata: M1 kao novac u uem smislu, M2 kao novac u srednjem roku i M3 kao novac u irem smislu. Prema metodolokom objanjenju CB BiH monetarni agregati su: monetarni agregat M1, tj novac u uem smislu i monetarni agregat M2, tj. Novana masa. Monetarni sistem BiH trenutno nema izgraen ninstitucionalni okvir niti u praksi koristi takve instrumente kao sto su: repo ugovori, dravne obveznice i vrijednosni papiri trista novca s rokom dospjea do i ukljuno dvije godine.

8.1.3. OBAVEZNE REZERVEInstrument obavezne rezerve je jedini instrument monetarne politike koja je na raspolaganju CB1 BiH. Obavezne rezerve CBBiH obraunavaju se kao prosjene dnevne rezerve u desetodnevnom periodu. Banke dre depozite u konvertibilnim markama kod CB BIH (preko centrale ili jedinice CB) u minimalnom propisanom nivou. Depozitnu osnovu, na bazi koje se rauna obavezna rezerva, ine: - Obaveze prema nerezidentima, - Depoziti rezidenata po vienju, - Oroeni i tedni depoziti rezidenata. Osnovica za obraun je stanje navedenih depozita prethodne dekade, i to prosjena stanja rauna depozita u konvertibilnim markama, u periodu koji prethodi periodu odravanja rezervi. Minimalno obavezno dranje rezervi na raunu kod CB BiH predstavlja razliku izmeu prosjenih obaveznih rezervi i prosjeka gotovine u trezoru. Sa ciljem da se osigura jednak tretman domaeg novca i stranih valuta, i uspori rapidna ekspanzija kredita (zabiljeena u 2002.), u toku 2003., pravila obrauna su promjenjena: - Osnovica za obraun je proirena na nain da sada ukljuuje i pasivu denominiranu u stranim valutama, a ne samo u domaem novcu kako je bilo ranije. - Stopa obavezne rezerve smanjena sa 10% na 5%. Te promjene dovode do vee efikasnosti monetarnog upravljanja i harmonizovanja regulative sa regulativom Evropske CB. Promjena regulative, uz konstantni rast depozitne osnovice, uzrokuje rast OR bre rastu salda rauna rezervi i viak rezervi raste.1

CB Centralna banka

18

Implicitna stopa OR je dobar pokazatelj ukupne likvidnosti sistema i izraunava se tako to se ukupna stanja rauna rezervi komercijalnih banaka podijele sa ukupnom depozitnom osnovicom. Ona je smanjena nakon ovih promjena. Poreenje stvarne i implicitne stope OR govorio tri puta veoj likvidnosti od obavezne, te time stopa OR (5%) i dalje nije ograniavajua za poslovne odluke komercijalnih banaka u BiH. Zbog toga to su komercijalne banke drale tri puta vie depozita na raunima kod CB nego to je propisana OR usvojena je odluka o poveanju stope OR sa 5 na 10%. Od tada, devizne rezerve CB biljee konstantan rast. Nova metodologija za izraunavanje neto otvorene devizne pozicije banaka prisiljava sada banke da dre rezerve denominirane u stranoj valuti, kod komercijalnih banaka u inostranstvu. Politika plaanja naknade komercijalnim bankama od strane CBBIH je imala negativne implikacije, jer je rezultirala nepotrebnom akumulacijom vika rezervi. Ovaj rast vika rezervi je imao implikaciju usporavanja procesa multiplikacije i usporavanja rasta monetarnih agregata, uprkos rastu monetarne baze. U praksi, CB ne naplauju naknade na viak rezervi. Meutim, CBBIH je politikom plaanja naknada na viak rezervi, u stvari dozvoljavala bankama profitabilnije i, u osnovi, bezrizine plasmane, te je i usporavala razvoj meubankarskog trita novca. Trenutno je veina banaka u BIH veoma likvidna. To znai i da banke u BiH radije dre sredstva na razervnim raunima kod CBBIH, ili kod inostranih banaka, nego to ih plasiraju u odreene sektore bosanskohercegovake ekonomije. Objanjenje toga se svodi na nivo rizika koji je uzrokovan nemogunou odravanja potrebnog nivoa naplate plasnama sredstava. Da li i oni uspjeni, kojima su sredstva potrebna za obavljanje poslovnih aktivnosti i daljnji razvoj cjelokupne bosanskohercegovake ekonomije, treba da ispataju, zbog loe uraenih zakonskih rjeenja i posebno utemeljene prakse tolerisanja loih platia???? Zbog navedenih implikacija uvodi se nova politika naknade kojom bi distorzione implikacije trebale biti eliminisane, a regulativa CBBIH harmonizovana sa regulativom Evropske CB. Naime, novouvedena naknada za viak rezervi se plaa po tzv. depozitnoj stopi Evropske CB. Depozitna stopa Evropske CB je stopa po kojoj komercijane banke iz podruja euro-zone mogu da deponuju viak novanih sredstava kod Evropske CB. Ta stopa je varijabilna jer je uvjek za 1% nia od glavne diskontne stope Evropske CB.

Aktuelne izmjene i dopune Zakona o Centralnoj banci BiH u 2004.:Usvojeni amandmani koji se odnose na dva bitna pitanja prvo, uspostavljanje funkcije supervizije komercijalnih banaka kod CBBIH i drugo, omoguiti da CBBIH dio svoje dobiti usmjeri na dravni nivo kao dividendu. Razlozi uspostavljanja supervizije: 1. bankarski sistem BIH je danas jedinstven, veina komercijalnih banaka posluje na teritoriji cijele zemlje, preko mree filijala. 2. Stepen stranog vlasnitva banaka je vrlo visok 3. Usvajanje meunarosnih standarda u oblasti supervizije 4. Supervizija banaka mora biti implementirana na sve banke jednako Prednosti uspostavljnja supervizije banaka kod CB su: - supervizor koji e vriti kontrolu rada komercijalnih banaka e moi kontrolisati sve komercijalne banke u BIH,

19

-

Odbor za superviziju banaka pri CB e, sa jednog mjesta, moi izdavati ili oduzimati dozvole za rad komercijalnih banaka, te uvoditi privremene uprave.

CBBIH pokazuje prema iznosima deviznih i neto slobodnih deviznih rezervi, i ostvarene dobiti, da se iako u stogom sistemu currency board-a spremna ukljuiti i finansiranje i jaanje dravnih institucija.

8.2. Zato currency board u BiH, a ne centalna banka?Razlozi: 1.veoma nam je vano ostvarivanje makroekonomske stabilnosti, a unutar toga i stabilnu valutu, jer smo krenuli putem tranzicije ka trinom modelu. 2.kao zemlja koja izlazi iz rata sa dubokim traumama, podjelama i meusobnim nepovjerenjem, imali bismo velike potekoe u definiranju smjerova i efekata djelovanja CB BiH, ako bi ona trebala da vodi diskrecionu monetarno-kreditnu politiku. 3.kao zemlja koja je ekonomski poharana, razorena i spaljena, veoma teko bismo mogli odrati okvire diskrecionog djelovanja CB, a da oni ne budu probijeni usljed enormnih potreba za sredstvima nunim u procesu obnove i visokim zahtjevima za budetskim rashodima. Monetarna politika CB BIH, zasnovana na principima currency board-a se provodi ve 7 god, a postignuti rezultati su: -CBA2 je vrlo uspjean nain voenja monetane politike za BIH -konzistentno odravanje stabilnosti valute od putanja u opticaj -ograniavanje niske stope inflacije na oko 1% godinje -dosljedna primjena pravila CBA izdavanjem domae valute, uz puno pokrie u slobodnim konvertibilnim deviznim sredstvima -koordinirana saradnja CBBIH u obnavljanju djelatnosti agencija za bankarstvo i uspostavljanje standarda u poslovanju banaka u skladu sa praksom u zemljama razvijenog trita -upravljanje slubenim deviznim rezervama koje dri CBBIH tako da se njihovo investiranje vri na siguran nain i uz optimalno ukamaivanje -uspostavljena saradnja sa institucijama BiH Jaka i stabilna konvertibina marka predstavlja znaajnu injenicu u privlaenju stranog kapitala, odnosno direktnih stranih investicija, koje su prijeko potrebne BiH za dinamian razvoj. Aranman CBA e i dalje djelovati u pravcu ouvanja stabilne bosanskohercegovane valute. CBA JE U BIH OPRAVDAO SVOJ CILJ, to potvruje stabilnost kovnertibilne marke, povjerenje u domau valutu u zemlji i ire, i odravanje minimalne stope inflacije. CBA aranman u budue treba da osigura stabilnost deviznog kursa i stabilnost cijena, a ono to treba modificirati jeste proirenje funkcija CBBIH, radi jaanja finansiskog sektora i podsticaja razvoja finansijskog trita u BiH. Bilo bi neophodno izvriti izmjene Zakona o CBBIH u smjeru koji bi omoguio da CBBIH igra ogranienu ulogu lender of last resort, te pone izdavati kratkorone vrijednosne papire, to bi uticalo na smanjenje novanih sredstava koje domae komercijalne banke plasiraju u inostranstvo to bi doprinijelo osnivanju, razvoju i jaanju trite novca (finansijskog trita) u BIH.

2

Currency board

20

Sljedea karika u procesu integracije monetarnog sistema BiH u Evropsku monetarnu uniju jeste odravanje stabilnog nivoa nacionalnih rezervi. U narednom periodu, da bi se osigurala stabilnost funkcionisanja CBA, neophodno je preduzeti napore na smanjivanju deficita tekueg rauna (kroz vee stope izvoza i vei priliv stranih investicija), koji zajedno sa iznosom javnog duga predstavljaju najveu prijetnju makroekonomskoj stabilnosti u BiH. 9.1. Bosna I Herzegovina-proces ispunjavanja uslova iz Studije izvodljivosti

Evropska komisija je 18.novembra 2003.god. objavila Studiju izvodljivosti185,koja razmatra spremnost Bosne I Herzegovine da zapocne pregovore o Sporazumu o stabilizaciji i pridruzivanju Evropskoj uniji.Da bi Evropska komisija dala pozitivnu preporuku Vijecu Evropske unije da Bosna I Herzegovina zapocne pregovore,neophodno je da Bosna I Herzegovina ispuni svih sestnaest reformskih podrucja,koja su navedena I definisana Studijom izvodljivosti.Studija izvodljivosti pruza analizu tekuce situacije u Bosni I Herzegovini,te obuhvata najveci dio pitanja.Od sestnaest tacaka,u onim koje se odnose na politicku situaciju,napredak je umjeren.Vlada na nivou drzave ostaje nedovoljno razvijena,dok tenzije izmedju drzave I entiteta I dalje uticu na sprovodjenje reformskih aktivnosti.Studija izvodljivosti preporucuje da jedna nova,reformska dinamika,koja je neophodna da bi se osigurao napredak na planu izgradnje moderne,demokratske I funkcionalne drzave,sa modernim I djelotvornim institucijama koje ce postivati vladavinu prava,treba da se javlja u Bosni I Herzegovini se suocava sa krupnim ekonomskim izazovima,isljed smanjenja medjunarodne pomoci.Vlada Bosne I Herzegovine u ovom segmentu mora uciniti svoj dio zadatka I uspostaviti okvir koji ce biti povoljan za investicije I poduzetnistvo.Isto tako,Vlada mora unaprijediti proces upravljanja javnim fondovima I novcanim sredstvima koja se prikupe od poreskih obveznika.To je jedan od razloga zasto se u Studiji izvodljivosti trazi usvajanje I sprovodjenje Zakona o budzetu na nivou drzave.Kada Bosna I Herzegovina ispuni sestnaest zahtjeva definisanih Studijom izvodljivosti,Evropska komisija ce dati preporuku Vijecu Evrope da donese odluku da otvori pregovore sa Bosnom I Herzegovinom o stabilizaciji I pridruzivanju Evropskoj uniji.Ukoliko Bosna I Herzegovina ne ispuni zahtjeve iz Studije izvodljivosti,Evropska komisija sigurno I nece biti u poziciji da svoju preporuku da za pocetak pregovora. Politicka situacija188. Provodjenje Zakona o Vijecu ministara I Zakona o ministarstvima ce znaciti djelotvorniju javnu upravu.Zakon o Vijecu ministara iz 2002.g. je poboljsao funkcionisanje drzave kroz novoformirana ministarstva i agencije na nivou drzave.Konsolidacija novih ministarstava i agencija na nivou drzave,mora biti brza i ucinkovitija.Koordinacioni sastabci izmedju ministarstava su se poceli odrzavati,ali koordinacija izmedju drzave i entiteta,teDistrikta Brcko je jos uvijek slaba,sto nam jos uvijek ne pokazuje da je ucinak Vlade i Parlamenta znacajno poboljsan.Na sastanku Vijeca za implementaciju mira,odrzanom u martu 2003.g.,Bosna I Herzegovina je preuzela na sebe obavezu da sacini sveobuhvatnu strategiju reforme javne uprave za cijelu zemlju.Studija izvodljivosti je i za 2004.g. utvrdila znacajnu reformsku agendu.Dobro je prihvacena cinjenica da je Vijece ministara,uz podrsku Direkcije za evropske intregacije,usvojilo

21

strukturiran i metodican pristup reformama.Krajem decembra 2003.g. usvojen je i akcioni plan189 za rjesavanje prioriteta iz Studije izvodljivosti,a u januaru 2004.g. je prosao i parlamentarnu proceduru.Napredak,koji je ostvaren od usvajanja Studije izvodljivosti je u podrucju uvodjenja novog Krivicnog zakona i Zakona o krivicnom postupku,pocetak funkcionisanja Ustavnog suda Bosne I Herzegovine,uspostava jedinstvene Drzavne obavjestajne agencije,usvajanje Zakona o indirektnom oporezivanju,uspostava Uprave za indirektno oporezivanje,usvajanje Zakona o odbrani i uspostava Ministarstva odbrane na drzavnom nivou.Ovdje moramo naglasiti da je kod sprovodjenja svih navedenih reformskih aktivnosti i dalje bio prisutan "medjunarodni pritisak",bez kojeg zasigurno ni navedene reforme ne bi bile ostvarene. Ekonomska situacija190.Proces integracije uEvropsku uniju,izmedju ostalog,podrazumijeva i ucinkovitu pripremu i prilagodjavanje bosanskohercegovacke ekonomije u odnosu na ekonomsku kriterije iz Maastrichta i Kopenhagena za clanstvo uEvropskoj uniji.Naime,ekonomski kriteriji iz Kopenhagena,u cilju integraciju u Evropsku uniju,se naglasavaju sa dva aspekta i to:prvo,funkcionisanje djelotvorne trzisne ekonomije i drugo,sposobnost suocavanja sa pritiskom konkurencije i trzisnim snagama unutar Evropske unije.Jedan od najvaznijih zadataka za Bosnu I Herzegovinu je odrzavanje stabilnog makroekonomskog i institucionog okruzenja.U sustini,ovo zavisi od uticaja razlicitih faktora kao sto su liberizacija trgovine,zavrsetak procesa privatizacije,povecanje produktivnosti,podizanje standarda i kvaliteta roba,reformi drzavne uprave,rasta udjela kvalifikovane i visokoobrazovane radne snage,kreiranje povoljnog okruzenja za domaca i strana ulaganja i drugo.Pozitivin napredak,s aspekta makroekonomske stabilnosti,je svakako cinjenica da Bosna I Herzegovina danas ima veoma stabilnu valutu,konvetibilnu marku koja je potpuno vezana za euro.Inflacija je pod kontrolom zahvaljujuci Centralnoj banci Bosne I Herzegovine.Reforma bankarskog sektora je otisla dalje nego reforma bilo kojeg drugog sektoru.Ono sto zabrinjava,jeste prisutna razlicitost u ekonomskom razvoju zemlje.Od januara 2004.g.,Centralna banka Bosne I Herzegovine je pocela objavljivati nove mjesecne podatke o vanjskoj trgovini robama na nivou Bosne I Herzegovine.Ovo je,uistinu,jos jedan u nizu pozitivnih koraka ove drzavne institucije,omogucen uvodjenjem novog sistema obrade podataka.Iz domena Zakona o budzetu,Bosna I Herzegovina mora usvojiti i poceti primjenjivati takav zakon,koji ce obuhvatiti visegodisnje budzetsko planiranje i projekcije,te uvesti jedinstven vladin racun.Bosna I Herzegovina jos nema drzavni zakon o budzetu koji regulise pripremu,donosenje i izvrsenje budzeta,finansijsko upravljanje,a nema ni jedinstven vladin racun.Prvi nacrt Zakona o finansijama sada je utvrdjen.Novi Zakon o finansijama treva osigurati pravni okvir za visegodisnje planiranje,izvrsenje i kontrolu budzeta.Medjunarodni monetarni fond ja cak i ukazao na nedostatak u institucionalnoj izgradnji ministrastva,odnosno na nedostatak institucije koja bi utvrdjivala godisnji,objedinjeni fiskalni bilans,te na osnovu toga utvrdjivala i ciljeve kako,za drzavu,tako i za nize nivoe vlasti.Medjunarodni monetarni fond,dalje,ukazuje na to da bi Upravni odbor Uprave za indirektno oporezivanje mogao prerasti u Fiskalno vijece,koje bi preuzelo tu ulogu.Kada govorimo o jedinstvenoj budzetskoj politici na nivou drzave,vrlo vazno bi bilo izvrsiti intergraciju vanbudzetskih sredstava.Da bi se omogucila ekonomska reforma,Medjunarodni monetarni fond i Evropska Komisija pruzaju podrsku drzave Bosne I Herzegovine i njenih entiteta.Kada govorimo o fiskalnoj konsolidaciji,posljednji podaci ukazuju na objedinjeni budzetski deficit od 3,4% bruto domaceg proizvoda,sto je priblizno ekonomskom kriteriju konvergencije Evropske monetarne unije od 3% bruto domaceg proizvoda.Currency board aranzman Centralne banke Bosne I Herzegovine je nastavio djelovati od avgusta 2003.g.,sa novim upravnim odborom i novim guvernerom od 1. januara 2005.g.Supervizija banaka je ojacana uvodjenjem strogih propisa,kao sto je novi uslov u pogledu kapitala,koji se

22

primjenjuje od januara 2003.g. i kojeg su ispunile sve banke.Isto tako,dopunjeni su i propisi vezani za stanje devizne aktive i pasive banaka,koji sada ukjlucuju i aktivu i pasivu,indeksirane prema stranim valutama.Uprkos odredjenom uspjehu na planu makroekonomske stabilizacije,Bosna I Herzegovina jos nije cvrsto na putu ka samoodrzivom rastu. Implementacija procesa stabilizacije i pridruzivanja.Direkcija za evropske integracije,u okviru rada Vijeca ministara Bosne i Hercegovine,igra veoma vaznu institucionalnu ulogu i ukazuje tijelima drzave na znacaj blagovremenog resavanja svih esnaest reformskih podruja iz Studije izvodljivosti.Bosna i H. je zapocela sa razvojem strategije evropskih integracija,ciji cilj bi tredbao biti jasno iskazana spremnost Bosne I H.za pridruzivanje Evropskoj uniji 2009.g. U djelu implementacije procesa stabilizacije i pridruzivanje Evropskoj uniji,vrlo vazno mijesto ima uvodjenje jedinstvenog ekonomskog prostora u BiH.Na drzavnom nivou neophodno je uvesti certificiranje i druge procedure za izvoz proizvoda zivotinjskog porijekla,te formirati Fitosanitarni ured u skladu sa standardima Evropske unije,a sve u cilju promovisanja izvoza i jacanja standarda.Kda govorimo o reformi carinskog i poreskog sistema uspjelo se postici parlametarno usvajanja Zakona o indirektnom oporezivanju i uspostava Uprave za indirektno oporezivanje BiH. Finansijska pomoc Evropske komisije.Strateski dokument Evroipske komisije,u pogledu CARDS programa,utvrdjuje glavne prioritete za period od 2006.g. kroz jacanje administrativnih kapaciteta,Evropska komisija i CAFAO su pojacali kapacitete carinskih i poreskih uprava.Rezultati BiH u svim podrucjima ispunjavanja uslova iz Studija izvodljivosti koji su preduslov za pocetak pregovora o stabilizaciji i pridruzivanju Evropskoj uniji su mjesoviti.U svih sestnaest tacaka postignut je napredak,ali nijedna od preporuka iz Studije izvodljivosti nije u potpunosti ispunjena.Prilagodjavane pravnog sistema BiH acquisu,tj.pravnoj legislativi Evropske unije ce zahtjevati da se preduzmu znacajni napori svih relevantnih institucija o drzavi a posebno vaznu ulogu ce imati P arlamen BiH i bosanskohercegovacko pravosudje.Ocekivana uspostava ugovornih odnosa sa Evropskom unijom sto ce kao rezultat imati potvrdjivanje statusa kandidata kroz Sporazum o stabilizaciji i pridrizivanju.BiH u ovij fazi vrsi tzv. dobrovoljnu harmonizaciju.Stoga je vazno ovaj proces sprovoditi i prije uspostavljenog odnosa sa Evropskom unijom,sto je prvenstveno vazno za razvoj trzisne ekonomije.Ranim ulaskom u proces dobrovoljne harmonizacije BiH ce sebi olaksati put integracije u Evropsku uniju i dikazati svoju sposobnost potpunog prihvatanja acquis-a.Faza na putu priblizavanja BiH Evropskoj uniji do potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruzivanju su sljedece:prvo BiH mora ispuniti ili ostvariti znacajan napredak na ispunjavanju sestnaest prioroteta definisanih u Studiji izvodljivosti.Pozitivna ocjena u Studiji izvodljivosti znaci da E vropska komisija salje preporuku Vijecu Evrope za pocetak pregovora o Sporazumu o stabilizaciji i pridruzivanju sa Evropskom unijom.Nakon toga Vijece Evrope razmatra preporuku Evropska komisije i ako ;prihvati preporuku,donijece odluku o pocetku pregovora.Pozitivna odluka o pocetku pregovora znaci da BiH moze otpoceti sa pripremam za pregovore.Zadnja faza je potpisivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruzivanju Evropskoj uniji. Bosna I Herzegovina-proces stabilizacije i pridruzivanje Evropskoj uniji.Uslovno pozitivna ocijena je dovela BiH u fazu ispunjavanja uslova za pocetak pregovora sa Evropskom unijom o Sporazumu o stabilizaciji i pridruzivanju.Konacnu odluku o pocetku pregovora donosi Vijece ministara Evropske unije u cijem radu ucestvuje dvadesetpet ministara vanjskih poslova,zemalja clanica Evropske unije.Kada postignemo takav stepen napretka i dobijemo o pocetku pregovora BiH ulazi u novu fazu.Prje svega BiH i Evropska

23

unija trebaju odrediti svoje pregovaracke timove,dok ce tim koji bude odredjen sa bosanskohercegovacke strane na sebe preuzeti odgovornost uspjesne pravedbe pregovora od cega ce zavisiti i dalji napredak na putu ka Briselu.Iako sve zemlje zapadnog Balkana prolaze kroz iste faze svaki sporazum ima svoje specificnosti.Vaz na uloga u definisanju sporazuma je na organima Evropske unije,koji nose skracenice COREPER 1,i COREPER 11. Pregovori.Pregovori su veoma komplekstan proces,zbog cega je strucnost drzavnog pregovarackog tima vise nego vazno.Nakon zavrsetka pregovora,Sporazum se parafira a zatim potpisije.Da bi konacno stupio na snagu potrebno je uciniti jois nekoliko dodatnih koraka.Prvo na snagu stupa Privremeni sporazum,koji se uglavnom odnosi na trgovinske mjere izmedju zemlje potpisnice i Evropske unije,dok je na snazi Privremeni sporazum u toku je ratifikacija Sporazumu o stabilizaciji i pridruzivanju u Evropskom parlamentu.Nakon sto obaveze kjoe Sporazum sadrzi budu sprovedene zemlje podnose prijavu za punopravno clanstvo u Evropskoj uniji. Sta donosi Sporazum o stabilizaciji i pridruzivanju? Nakon procesa ispunjavanja svih uslova iz Studije izvodljivosti BiH moze pristupiti potpisivanju Sporazuma o stabilizaciji i pridruzivanja.Po zavrsetku procesa ratifikacije koji moze trajati do dvije god. Sporazum stupa na snagu i pravno je obavezujuci kako za BiH tako i za Evropsku uniju.Pored Sporazuma neophodno je potpisati i Privremeni sporazum. Status potencijalnog kandidata. Potpisivanje Sporazuma o stabilizaciji i pridruzivanju drzava potpisnica potvrdjuje status "potencijalnog kandidata".Sporazum je veoma bitan jer omugacava stalni politicki dijalog sa Evropskom uniom.Vijece za stabilizaciju i pridruzivane ima funkciju da nadgleda proces sprovedja Sporazuma o stabiliziciji i pridruzivanju ciji su clanovi iz reda clanova Vijeca Evropske unije Evropske komisije.Kljucni principi Sporazuma se podudaraju sa princima na kojim pociva i sama Evropska unija.Sporazum prije svega uradjuje i dravu iznutra u svim segmentima,i takodje omogucava uspostavljanje odnosa sa zemljama clanicama Evropske unije.Prema tome,pridruzivanje Evropskoj uniji je rezultat ispunjenja pravnih,politickih i ekonomskih uslova.Hronologija dogadjaja nakon stabilizacije i pridruzivanja Evropskoj uniji: implementacija obaveza iz ugovora o stabilizaciji i pridruzivanju Evropskoj uniji podnosenje zahtjeva za prijem i punopravno clanstvo Evropske unije analiticki pregled uskladjenosti zakonodastva BiH sa zakonodastvom Evropske unije,tzv."screening proces" pregovori o ispunjenju acquis-a prijem i punopravno clanstvo Evropske unije otpocinjanje procesa integracije monetarnog sistema u Evropsku monetarnu uniju i uvodjenje eura.

BiH-proces integracije u Evropsku monetarnu uniju

24

Teorija optimalnog valutnog podruja naglaava slijedee: 1.poeljnu,znaajnu centralizaciju nacionalnih budeta,kako bi se zemlje mogle prilagoditi asimetrinim okovima u razliitim regijama 2.integracija monetarnog sistema BiH u Evropsku monetarnu uniju treba se zajedno odvijati sa procesom odreene centralizacije budeta u BiH. 3.BiH treba zadrati odreeni stepen fleksibilnosti i autonomije i upravljati fiskalnom politikom unutar Evropske monetarne unije na vrlo disciplinovan nain. 4.mala zemlja,kakva je Bih IMA VIE KORISTI NEGO NEDOSTATAKA INTEGRACIJOM uEvropsku monetarnu uniju. Koristi:-vei stepen otvorenosti ekonomije vodi ka veim koristima od uea u Evropskoj monetarnoj uniji i to kroz nie transakcione trokove. -Vei stepen otvorenosti vodi ka niem troku gubljenja nominalnog deviznog kursa.

Divergencija

integracija Priakzani grafika nam govori o krivulji negativnog nagiba.Kako raste steoen ekonomskih integracija izmeu zemalja asimetrini okovi e se rjee pojavljivatitako da e odnos nacionalnog dohotka i zaposlenosti imati tendenciju manje divergencije izmeu zemalja lanica Evropske monetarne unije.

25

Diverge -ncija

INTEGRACIJA

Na ovom grafiku vidimo da je krivulja pozitnog nagiba.Poveanjem stepena integracije zemlje postaju specijalizovanije tako da e biti podlone veoj vjerovatnoi pojave asimetrinih okova.Ukoliko BiH BUDE IMALA MANJE DIVERZIFICIRANU STRUKTURU OUTPUTA BIT CE IZLOENA pojavi asimetrinih okova to implicira da nije spremna da se pridrui Evropskoj monetarnoj uniji. IMPLIKACIJE ZA MONETARNI SISTEM BiH NA OSONOVU KOMPARATIVNE PREDNOSTI I NEDOSTATAKA UVOENJA EURA KAO JEINSTVENE VALUTE EVROPSKE MONETARNE UNIJE Napustanje domace valute,konvertibilne marke,i uvoenja eura e uvoditi ka unapreenju ekonomske efikasnosti.Jaanje ekonomske efikasnosti nalazimo u dva izvora: 1.eliminacija trokova u kontekstu zamjene valute jedne za drugom 2.eliminacija deviznog rizika koji dolazi do nesigurnih buducih kretanja deviznih kurseva. PREDNOSTI OD VALUTE: 1.KADA SE VALUTA KORISTI na meunarodnom tritu emisiona institucija e ostvariti dodatne prihode 2.jaanje aktivbosti na domaem finansijskom tritu kada domaca valuta prakticno postaje svjetska valuta

26

nedostaci KORISTI I NEDOST ACI

koristi

Trgovina Lijevo od tacke sjecista zemlja je u boljoj poziciji ako zadrzi vlastitu valutu dok desno od tacke sjecista je bolje uvesti zajednicku valutu zemalja trgovinskih partnera. Prema monetaristickom pogledu BiH CE IMATI VISE Koristi nego nedostataka od integracije u Evropsku monetarnu uniju.Keynesijanski pogled kaze da je svijet pun rigidnosti tako da je deviznu kurs snazan instrument u otklanjanju eventualnih neravnoteza. ZAKLJUCAK: BiH moze da ubrza proces integracije na dva nacina: 1.da smanji stepen realne konvergencije 2.povecati stepen fleksibilnosti. 9.3.3. Mogue opcije za Centralnu banku Bosne i Hercegovine, na osnovu analize instrumenata Evropske centralne banke Tri su teze koje se u posljednje vrijeme javljaju na naoj javnoj sceni i koje se nude kao spasonosno rjeenje za sve probleme. To su fluktuirajui devizni kurs, odnosno ukidanje currency board aranmana, stavljanje deviznih rezervi u funkciju razvoja i, iskljuivo u tom kontekstu, operacije centralne banke na otvorenom tritu, tj. davanje mogunosti naoj centralnoj banci da pone emitovati vrijednosne papire. Operacije na otvorenom tritu su najvaniji instrument monetarne politike Evropske centralne banke. Vano je istaknuti da bi koritenje operacija na otvorenom tritu omoguilo: sticanje pune nezavisnoti monetarne politike od vanjskih faktora i njeno voenje iskljuivo u skladu sa razvojnim preferencijam domae ekonomije; punu raspoloivost sredstava za domae finansiranje budetskog deficita uz nie trokove i due rokove otplate kredita; efikasnije upravljanje javnim dugom kojeg bi trebalo postaviti pod ingerenciju Centralne banke BiH. To e omoguiti i konano naputanje pogubne politike fiksnog i nerealnog kursa.

27

Fluktuirajui devizni kurs samo je drugi naziv za politiku asimetrinih intervencija centralne banke na deviznom tritu, odnosno intervencija koje sa jedne strane sprjeavaju aprecijaciju, a s druge doputaju ili izravno potiu deprecijaciju domae valute. Kod sprjeavanja aprecijacije, Centralna banka BiH bi uglavnom bila prisiljena da radi sljedee aktivnosti. Rast potranje za KM finansiran neto zaduivanjem Centralne banke BiH u inostranstvu bi neutralizirala kupovinama na deviznom tritu, odnosno u naelu nesteriliziranom emisijom primarnog novca. Ako ponuda deviza premauje okvire potencijalnog rasta likvidnosti KM unutar kojih se moe odravati niska inflacija, Centralna banka BiH bi onda koristila instrumente sterilizacije. Kod poticanja deprecijacije situacija bi bila drugaija. Zato je potrebno da potranja za devizama kontinuirano premauje njihovu ponudu. U uslovima liberaliziranih tekuih i djelomino liberaliziranih kapitalnih transakcija sa inostranstvom potrebno je zadrati, ili ak i osnaiti mehanizam ograniavanja zaduivanja banaka u inostranstvu i na taj nain ograniiti ponudu deviza iz tog izvora. Tada ostaje pitanje poveanja potranje, gdje postoji nekoliko opcija: 1. solo igra centralne banke, koja podrazumijeva akumuliranje deviznih rezervi premanentnim kupovinama na deviznom tritu, usmjerenih iskljuivo ka postizanju eljenog nivoa deviznog kursa, uz sterilizaciju tako produciranog vika likvidnosti domae valute blagajnikim zapisima. Ova opcija je besmislena jer trai visoke kamatne stope za uvoz kapitala, a koristi bi mogle imati samo strane banke. 2. Kreiranje dodatne likvidnosti domae valute, kako bi se poveala potranja za devizima u okviru tekuih transakcija platnog bilansa, odnosno kroz poveani uvoz. Ni ova opcija ne dolazi u obzir,jer konani cilj bi trebao biti smanjenje deficita tekuih transakcija, a ne kreiranje novca u funkciji finansiranja uvoza. 3. Ostaje opcija da se deprecijacija realizira kroz kapitalne transakcije u smislu supstitucije dijela vanjskog duga domaim dugom. To znai da se povea likvidnost sistema domae valute kojom e dunici, kupovinom deviza od komercijalnih banaka i, indirektno, od centralne banke, otplaivati vanjske dugove. Preostaje sektor drave i tu u igru ulaze najavljene operacije na otvorenom tritu. Usklaeno, po visini i dinamici, sa potrebama deviznog finansiranja dravnog budeta u sferi otplate anuiteta vanjskog javnog duga i tekueg uvoza, Centralna banka BiH kupuje vrijednosne papire drave na sekundarnom tritu uz preutni sporazum s bankama da e one sredstva iz primarne emisije koristiti za kupovinu nove emisje dravnih vrijednosnih papira. Tako e se dio javnog duga monetizirati, a drava e dobivenim KM kupovati potrebne devize. To bi dovelo do eljenog nivoa depreciranog deviznog kursa, kojeg bi Centralna banka BiH mogla dodatno kontorlirati tako da dio potrebnih deviza direktno proda dravi iz deviznih rezervi. Za taj e se dio ponititi prethodno emitirani novac, pa Centralna banka BiH moe u svom djelovanju balansirati izmeu monetarnih ciljeva i ciljeva upravljanja deviznim kursom. Znai, postiemo kontrolisanu deprecijaciju deviznog kursa, smanjujemo potrebu vanjskog zaduivanja drave i supstituiramo ga indirektnim zaduivanjem kod centralne banke, devizne rezerve stavljamo u funkciju razvoja, a aktivno upravljanje vrijednosnim papirima drave koje centralna banka moe drati do dospijea, ukljuuje i Centralnu banku BiH i upravljanje javnim dugom. Deprecijacija deviznog kursa bi tada pozitivno uticala na saldo tekuih transakcija platnog bilansa i poveala bi stopu ekonomskog rasta, to poveava i poresku osnovicu, omoguujui postupno smanjivanje fiskalnog deficita. Pozitivne implikacije deprecijacije deviznog kursa na tekue transakcije platnog bilansa i na ekonomski rast pretpostavljaju visoku elastinost i izvoza i uvoza u odnosu na devizni kurs, te odsustvo eksternih okova. Da bi deprecijacija mogla potaknuti izvoz, ona mora biti realna tj. stopa deprecijacije mora biti via od stope rasta domaih cijena. S obzirom da je dio trokova relativno fiksan u kratkom roku i valutno indeksiran, realna deprecijacija znai da bi rast valutno neindeksiranih trokova morao biti znatno nii od opte stope inflacije.

28

Devizni kurs ne odreuje direktno samo vanjskotrgovinske,ve ukupne ekonomske tokove i time o njegovoj stabilnosti bitno zavisi i ukupna stabilnost bosanskohercegovake ekonomije. Prvenstvena funkcija uvoenja opercija na otvorenom tritu, treba da bude da ublae osnovnu negativnu pojavu koja prati odravanje stabilnog deviznog kursa u aranmanu currency board-a, a to su visoke fluktuacije kamatnih stopa na tritu novca. Radi stabilizacije takvih stopa Centralna banka BiH bi trebala zapoeti sa inverznim repo poslovima, uz sedmine aukcije u kojima e kao kolateral u poetku sluiti iskljuivo trezorki zapisi Ministarstva finansija i trezora BiH u KM bez valutne klauzule. Kasnije se poslovi mogu proiriti i na KM papire duih rokova dospijea. Centralna banka BiH treb