Son Dönem Türkiye Son Dönem Türkiye EkonomisiEkonomisi

2003-20132003-2013

Ekonominin Genel SeyriEkonominin Genel Seyri

1980’li ve 1990’lı yıllarda, büyüme 1980’li ve 1990’lı yıllarda, büyüme rakamlarını yüksek tutmak isteyen rakamlarını yüksek tutmak isteyen hükümetler, genişletici maliye politikaları hükümetler, genişletici maliye politikaları (açık bütçe politikaları) uygulamış ve bu da (açık bütçe politikaları) uygulamış ve bu da “İç Borç Stoklarının” artmasına yol açmıştır.“İç Borç Stoklarının” artmasına yol açmıştır.

Artan iç borç stokları, faiz oranlarının Artan iç borç stokları, faiz oranlarının yükselmesine yol açmış (crowding-out) ve yükselmesine yol açmış (crowding-out) ve bu da iç borçların çevrilebilirliğini olumsuz bu da iç borçların çevrilebilirliğini olumsuz yönde etkilemiştir. Borçların maliyeti yönde etkilemiştir. Borçların maliyeti yükselmiştir.yükselmiştir.

2001 krizi ile birlikte, ülkeden önemli 2001 krizi ile birlikte, ülkeden önemli miktarda uluslararası sermaye çıkışı miktarda uluslararası sermaye çıkışı olmuş (sıcak para kaçışı) ve olmuş (sıcak para kaçışı) ve Türkiye’nin dış borçlarında da önemli Türkiye’nin dış borçlarında da önemli artışlar yaşanmıştır.artışlar yaşanmıştır.

Üretim düşmüş, istihdam daralmış Üretim düşmüş, istihdam daralmış (işsizlik artmış), enflasyon yükselmiş, (işsizlik artmış), enflasyon yükselmiş, rezervler azalmıştır.rezervler azalmıştır.

Ülkeyi bu durumdan kurtarmak için Ülkeyi bu durumdan kurtarmak için GEGP (Güçlü Ekonomiye Geçiş GEGP (Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı) oluşturulmuştur.Programı) oluşturulmuştur.

Bu programa göre;Bu programa göre;1 – Bütçe açıkları kapatılmalı, mali disiplin 1 – Bütçe açıkları kapatılmalı, mali disiplin sağlanmalıdır,sağlanmalıdır,

2 – Yani, “Faiz Dışı Fazla” verilmelidir.2 – Yani, “Faiz Dışı Fazla” verilmelidir. Verilecek faiz dışı fazlalar, iç borç stokunun Verilecek faiz dışı fazlalar, iç borç stokunun

ödenmesinde kullanılacak ve böylece iç ödenmesinde kullanılacak ve böylece iç borç stoku azalacaktır.borç stoku azalacaktır.

3 – Nominal (piyasa) faiz oranları 3 – Nominal (piyasa) faiz oranları düşürülmelidirdüşürülmelidir

İç borç stokunun faiz dışı fazlalar ile İç borç stokunun faiz dışı fazlalar ile ödenmesi zaten piyasa faiz oranlarını ödenmesi zaten piyasa faiz oranlarını düşürecektir (ters crowding-out)düşürecektir (ters crowding-out)

4 – Enflasyon oranları düşürülmelidir,4 – Enflasyon oranları düşürülmelidir, Kamu mali disiplini sağlanınca (yani Kamu mali disiplini sağlanınca (yani

bütçe açıkları önlenince) ve faiz oranları bütçe açıkları önlenince) ve faiz oranları düşünce (ters crowding-out) enflasyon düşünce (ters crowding-out) enflasyon oranları da kendiliğinden düşecektir.oranları da kendiliğinden düşecektir.

5 – Kaçan uluslararası sermayeyi tekrar 5 – Kaçan uluslararası sermayeyi tekrar ülkeye çekmek için “Reel Faiz Oranları” ülkeye çekmek için “Reel Faiz Oranları” yüksek tutulmalıdır.yüksek tutulmalıdır.

Bunun için “Enflasyon oranındaki Bunun için “Enflasyon oranındaki düşüş”ün, “Nominal faiz oranları”ndaki düşüş”ün, “Nominal faiz oranları”ndaki düşüşten daha fazla olması düşüşten daha fazla olması gerekmektedir.gerekmektedir.

Çünkü,Çünkü,

Reel Faiz = Nominal Faiz – Enflasyon Reel Faiz = Nominal Faiz – Enflasyon

6 – Yükselen reel faiz, ülkeye yeniden sıcak 6 – Yükselen reel faiz, ülkeye yeniden sıcak para akışı sağlayacak, böylece rezervler para akışı sağlayacak, böylece rezervler yeniden artacak ve dış borçların ödenmesi yeniden artacak ve dış borçların ödenmesi kolaylaşacaktır.kolaylaşacaktır.

7 – Özelleştirmeye hız verilmeli, satışlardan 7 – Özelleştirmeye hız verilmeli, satışlardan kamuya taze kaynaklar sağlanmalıdır.kamuya taze kaynaklar sağlanmalıdır.

GEGP budur ve son dönem Türkiye ekonomi GEGP budur ve son dönem Türkiye ekonomi politikalarına bu program yön vermiştir.politikalarına bu program yön vermiştir.

Peki, böyle mi oldu?Peki, böyle mi oldu?

Dönemin ilk yılları için evet. GEGP Dönemin ilk yılları için evet. GEGP aynen uygulandı ve programın aynen uygulandı ve programın beklentileri gerçekleşti.beklentileri gerçekleşti.

““Faiz Dışı Fazla” verilerek, kamunun iç Faiz Dışı Fazla” verilerek, kamunun iç borç stoku azaltıldı bu da “Nominal borç stoku azaltıldı bu da “Nominal Faiz Oranları”nın azalmasına yardımcı Faiz Oranları”nın azalmasına yardımcı oldu.oldu.

Bütçe denkliğine önem verilmesi ve Bütçe denkliğine önem verilmesi ve hatta faiz dışı fazla verilmesi, parasal hatta faiz dışı fazla verilmesi, parasal genişlemeyi durdurdu.genişlemeyi durdurdu.

Özelleştirme gelirleri de bütçeye ek Özelleştirme gelirleri de bütçeye ek kaynak yarattığı için “Kamu Açıkları” kaynak yarattığı için “Kamu Açıkları” son buldu ve böylece “Enflasyonda” son buldu ve böylece “Enflasyonda” ciddi düşüşler yaşandı.ciddi düşüşler yaşandı.

Hatta enflasyondaki düşüş piyasa Hatta enflasyondaki düşüş piyasa faiz oranlarındaki düşüşten daha faiz oranlarındaki düşüşten daha fazla olduğu için “Reel Faiz Oranları” fazla olduğu için “Reel Faiz Oranları” yükseldi.yükseldi.

Yükselen reel faizler ülkeye yeniden Yükselen reel faizler ülkeye yeniden uluslararası sermayenin (sıcak uluslararası sermayenin (sıcak paranın) akmasına yol açtı (GEGP’nın paranın) akmasına yol açtı (GEGP’nın öngördüğü gibi).öngördüğü gibi).

Ülkeye bolca akmakta olan sıcak para, Ülkeye bolca akmakta olan sıcak para, piyasada ABD Dolarının bollaşmasına, piyasada ABD Dolarının bollaşmasına, döviz kurlarının düşmesine ve TCMB döviz döviz kurlarının düşmesine ve TCMB döviz rezervlerinin artmasına yol açtı.rezervlerinin artmasına yol açtı.

Aynı tarihlerde FED’in (Amerikan Federal Aynı tarihlerde FED’in (Amerikan Federal Merkez Bankası’nın) uyguladığı Merkez Bankası’nın) uyguladığı “Genişlemeci Politikalar” da dünya “Genişlemeci Politikalar” da dünya piyasalarında ABD Dolarının bollaşmasına piyasalarında ABD Dolarının bollaşmasına yol açtığı için, döviz akışında (sıcak para yol açtığı için, döviz akışında (sıcak para girişinde) herhangi bir sıkıntı yaşanmadı.girişinde) herhangi bir sıkıntı yaşanmadı.

Yüksek getirilerden yararlanmak isteyen Yüksek getirilerden yararlanmak isteyen uluslararası sermaye, tahvil, bono ve uluslararası sermaye, tahvil, bono ve senede yatırım yaptı. Tahvil ve bonoya senede yatırım yaptı. Tahvil ve bonoya yapılan yatırım rezervleri artırırken, yapılan yatırım rezervleri artırırken, senede yapılan yatırım IMKB (BIST) senede yapılan yatırım IMKB (BIST) endeksinin artmasını sağladı.endeksinin artmasını sağladı.

Kamu açıklarının ortadan kalkması ve Kamu açıklarının ortadan kalkması ve özelleştirme gelirleri ile ek kaynak bulan özelleştirme gelirleri ile ek kaynak bulan dönemin yöneticileri, yüksek büyüme dönemin yöneticileri, yüksek büyüme rakamları için “Alt Yapı Yatırımları”na rakamları için “Alt Yapı Yatırımları”na yöneldi. Karayolu yapımı ve konut inşaatı yöneldi. Karayolu yapımı ve konut inşaatı en çok kamu yatırımı çeken alanlar oldu.en çok kamu yatırımı çeken alanlar oldu.

Alt yapı yatırımlarının önemli bir özelliği Alt yapı yatırımlarının önemli bir özelliği “Çarpan Mekanizması”nı harekete “Çarpan Mekanizması”nı harekete geçirmesi ve büyüme rakamlarını yüksek geçirmesi ve büyüme rakamlarını yüksek göstermesidir.göstermesidir.

Bu açılardan bakıldığında GEGP gerçekten Bu açılardan bakıldığında GEGP gerçekten de öngörülere uygun bir şekilde “Başarılı de öngörülere uygun bir şekilde “Başarılı Olmuştur!”…Olmuştur!”…

Öngörülemeyenler !Öngörülemeyenler !1.1. Özelleştirmenin günün birinde mutlaka bitmesi gerektiği Özelleştirmenin günün birinde mutlaka bitmesi gerektiği

(satacak KİT kalmayınca mutlaka bitecektir)(satacak KİT kalmayınca mutlaka bitecektir)2.2. Altyapı yatırımlarının üretimi artırmadığı, sadece çarpan Altyapı yatırımlarının üretimi artırmadığı, sadece çarpan

vasıtasıyla büyümeyi yüksek gösterdiği (istihdam vasıtasıyla büyümeyi yüksek gösterdiği (istihdam yaratmadığı)yaratmadığı)

3.3. FED’in genişlemeci politikalarının bir gün sona ereceğiFED’in genişlemeci politikalarının bir gün sona ereceği4.4. Ekonominin sıcak para nedeniyle giderek “Ticarete Ekonominin sıcak para nedeniyle giderek “Ticarete

(Hizmetler Sektörüne)” bel bağlamak zorunda kalacağı (Hizmetler Sektörüne)” bel bağlamak zorunda kalacağı (AVM ve Rezidans inşası)(AVM ve Rezidans inşası)

5.5. Enflasyon düşüşlerinin bir noktada tıkanacağı (en fazla Enflasyon düşüşlerinin bir noktada tıkanacağı (en fazla tek haneye indirebilirsiniz, daha fazla indiremezsiniz) tek haneye indirebilirsiniz, daha fazla indiremezsiniz) dolayısıyla bir noktada “Reel Faizlerin” de düşmek dolayısıyla bir noktada “Reel Faizlerin” de düşmek zorunda kalacağızorunda kalacağı

6.6. Reel Faizler düşünce “Sıcak Para”nın yeniden kaçacağı!Reel Faizler düşünce “Sıcak Para”nın yeniden kaçacağı!

Reel Faiz = Nominal Faiz - EnflasyonReel Faiz = Nominal Faiz - Enflasyon

Sektörlerin DurumuSektörlerin Durumu

Sektör 1998 2012Sektör 1998 2012------------------------------------------------------------------------------------------------------(İmalat) Sanayi %23.9 %15.6(İmalat) Sanayi %23.9 %15.6Tarım %12.1 %7.7Tarım %12.1 %7.7Hizmetler %64 %76.7Hizmetler %64 %76.7

Yukarıdaki tablo, sıcak para girişlerinin Yukarıdaki tablo, sıcak para girişlerinin ekonomiyi nasıl ticarete kaydırdığını, ekonomiyi nasıl ticarete kaydırdığını, bollaşan uluslar arası sermayenin hizmetler bollaşan uluslar arası sermayenin hizmetler sektörünü nasıl şişirdiğini açıkça sektörünü nasıl şişirdiğini açıkça göstermektedir.göstermektedir.

Son açıklanan tablo, sanayi ve tarım Son açıklanan tablo, sanayi ve tarım sektörlerinde üretimin azaldığı sektörlerinde üretimin azaldığı şeklinde yorumlanmamalıdır.şeklinde yorumlanmamalıdır.

Sanayi üretimi ve tarımsal üretim Sanayi üretimi ve tarımsal üretim artmaktadır. Ancak “Hizmetler” artmaktadır. Ancak “Hizmetler” sektöründen elde edilen hasıla o sektöründen elde edilen hasıla o kadar çok artmıştır ki, toplam GSYİH kadar çok artmıştır ki, toplam GSYİH içerisinde “Sanayi” ve “Tarım” içerisinde “Sanayi” ve “Tarım” sektörlerinin payı azalmıştır.sektörlerinin payı azalmıştır.

BüyümeBüyüme

20032003 %5.2%5.220042004 %9.3 (GEGP işliyor)%9.3 (GEGP işliyor)20052005 %8.4%8.420062006 %6.8%6.820072007 %4.6%4.620082008 %0.6 (Küresel kriz)%0.6 (Küresel kriz)20092009 -%4.7 (Teğet geçmemiş)-%4.7 (Teğet geçmemiş)20102010 %9.1 (KDV ve ÖTV indirimleri)%9.1 (KDV ve ÖTV indirimleri)20112011 %8.7%8.720122012 %2.1 (Normale dönüş)%2.1 (Normale dönüş)

Dönem ortalaması = %5.01Dönem ortalaması = %5.01

Maliye PolitikasıMaliye Politikası GEGP çerçevesinde mali disipline önem GEGP çerçevesinde mali disipline önem

verilmiş olsa da ilerleyen yıllarda bu politika verilmiş olsa da ilerleyen yıllarda bu politika terk edilmiş, “Faiz Dışı Fazla” verilememiştir.terk edilmiş, “Faiz Dışı Fazla” verilememiştir.

Örneğin 2006 yılı faiz dışı bütçe açığı Örneğin 2006 yılı faiz dışı bütçe açığı (“Bütçe Gelirleri” eksi “Faiz Dışı Bütçe (“Bütçe Gelirleri” eksi “Faiz Dışı Bütçe Harcamaları”) 18 milyar TL iken, 2009 yılı Harcamaları”) 18 milyar TL iken, 2009 yılı için 64 milyar TL, 2012 için 149 milyar TL için 64 milyar TL, 2012 için 149 milyar TL olmuştur.olmuştur.

Bu durumda ortaya çıkan ilk beklenti “İç Bu durumda ortaya çıkan ilk beklenti “İç Borçlar”ın yeniden artmaya başlaması Borçlar”ın yeniden artmaya başlaması olmalıdır. Bakalım iç borçlar artmış mı?olmalıdır. Bakalım iç borçlar artmış mı?

İç Borç Stokuİç Borç Stoku

2003 yılı toplam iç borç stoku 194 2003 yılı toplam iç borç stoku 194 milyar TL ikenmilyar TL iken

2013 yılı toplam iç borç stoku 405 2013 yılı toplam iç borç stoku 405 milyar TL’dir.milyar TL’dir.

““Faiz Dışı Fazla” politikası terk Faiz Dışı Fazla” politikası terk edildiği için elbette iç borçlar edildiği için elbette iç borçlar azalmamış, tam tersine artmıştır.azalmamış, tam tersine artmıştır.

Dış Borç StokuDış Borç Stoku Toplam dış borç stokunda artış var. 2003 yılı Toplam dış borç stokunda artış var. 2003 yılı

toplam dış borç stoku 144 milyar $ iken 2013 yılı toplam dış borç stoku 144 milyar $ iken 2013 yılı toplam dış borç stoku 367 milyar $. Artış oranı toplam dış borç stoku 367 milyar $. Artış oranı %154%154

Toplam borçlar içinde “Kısa Vadeli” borçlardaki Toplam borçlar içinde “Kısa Vadeli” borçlardaki artış %446. “Kamu”nun payındaki artış %1047, artış %446. “Kamu”nun payındaki artış %1047, “Özel” kesimin payındaki artış %481“Özel” kesimin payındaki artış %481

Toplam borçlar içinde “Uzun Vadeli” borçlardaki Toplam borçlar içinde “Uzun Vadeli” borçlardaki artış %99,5. “Kamu”nun payındaki artış %34, artış %99,5. “Kamu”nun payındaki artış %34, “Özel” kesimin payındaki artış %375.“Özel” kesimin payındaki artış %375.

Yani özetle toplam dış borçlar artarken, özel kesim Yani özetle toplam dış borçlar artarken, özel kesim çoğunlukla “Uzun Vadeli”, kamu kesimi ise çoğunlukla “Uzun Vadeli”, kamu kesimi ise çoğunlukla “Kısa Vadeli” borçlanmaktadır. Ama çoğunlukla “Kısa Vadeli” borçlanmaktadır. Ama sonuçta ülkenin toplam dış borcu tartışmasız bir sonuçta ülkenin toplam dış borcu tartışmasız bir şekilde artmaktadır.şekilde artmaktadır.

EnflasyonEnflasyon GEGP hatırlanacak olursa, reel faiz oranlarının yükselmesi GEGP hatırlanacak olursa, reel faiz oranlarının yükselmesi

için enflasyonun süratle düşmesi gerektiğini de hatırlarsınız.için enflasyonun süratle düşmesi gerektiğini de hatırlarsınız. Şimdi enflasyon rakamlarına bakalımŞimdi enflasyon rakamlarına bakalım2004 %142004 %142005 %62005 %62006 %92006 %92007 %6.82007 %6.82008 %122008 %122009 %1.2 (Küresel kriz yani durgunluk sebebiyle)2009 %1.2 (Küresel kriz yani durgunluk sebebiyle)2010 %8.72010 %8.72011 %10.92011 %10.92012 %6.22012 %6.2 Enflasyon konusunda istikrarın yakalanamadığını, dalgalı bir Enflasyon konusunda istikrarın yakalanamadığını, dalgalı bir

seyir takip ettiğini ve dönem ortalamasının %8.3 olduğunu seyir takip ettiğini ve dönem ortalamasının %8.3 olduğunu görmekteyiz.görmekteyiz.

Dış TicaretDış Ticaret İhracat rakamları “Cumhuriyet Tarihi”nin İhracat rakamları “Cumhuriyet Tarihi”nin

rekorunu kırmış ve ulaştığı en yüksek rekorunu kırmış ve ulaştığı en yüksek seviyeye gelmiştir !seviyeye gelmiştir !

Ancak ithalat da aynı şekilde “Cumhuriyet Ancak ithalat da aynı şekilde “Cumhuriyet Tarihi”nin rekorunu kırmış ve ulaştığı en Tarihi”nin rekorunu kırmış ve ulaştığı en yüksek seviyeye gelmiştir !yüksek seviyeye gelmiştir !

(Bu konuda “Blog”umdaki yazıyı (Bu konuda “Blog”umdaki yazıyı okuyabilirsiniz!)okuyabilirsiniz!)

Ancak, ithalattaki artış, ihracattaki artıştan Ancak, ithalattaki artış, ihracattaki artıştan daha fazla olduğu için, “Dış Ticaret Bilanço daha fazla olduğu için, “Dış Ticaret Bilanço Açıkları” ve dolayısıyla “Cari Açıklar” da Açıkları” ve dolayısıyla “Cari Açıklar” da rekor üstüne rekor kırmıştır.rekor üstüne rekor kırmıştır.

Hülasa (Sonuç)Hülasa (Sonuç)

GEGP programı, ilk yıllarda fena bir şekilde GEGP programı, ilk yıllarda fena bir şekilde uygulanmamış, 2001 krizinden sonra uygulanmamış, 2001 krizinden sonra ekonomi birazcık kendini toparlamıştır.ekonomi birazcık kendini toparlamıştır.

Ancak ilerleyen yıllarda, programın ana Ancak ilerleyen yıllarda, programın ana ilkelerinden verilen tavizler nedeniyle, ilkelerinden verilen tavizler nedeniyle, ekonomi giderek daha da ağırlaşan zor bir ekonomi giderek daha da ağırlaşan zor bir dönemece girmektedir.dönemece girmektedir.

Ayrıca,Ayrıca, Programın kendi içerisinde de bir takım Programın kendi içerisinde de bir takım

eksiklikler (gözden kaçmalar) söz eksiklikler (gözden kaçmalar) söz konusudur!konusudur!

Özelleştirmenin bir yerde biteceği,Özelleştirmenin bir yerde biteceği, Enflasyonun daha fazla Enflasyonun daha fazla

düşürülemeyeceği bir noktaya düşürülemeyeceği bir noktaya ineceği veineceği ve

FED’in bir gün genişlemeci FED’in bir gün genişlemeci politikalara son vereceği…politikalara son vereceği…

GÖZ ARDI EDİLMİŞTİR!GÖZ ARDI EDİLMİŞTİR!