Chương 6:

Tác động của ô nhiễm môi trường do chất thải rắn

99

Chương 6:

TÁC ĐỘNG CỦA Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG DO CHẤT THẢI RẮN

Việc quản lý CTR không hợp lý, xử lý CTR không hợp kỹ thuật vệ sinh là những nguyên nhân hàng đầu dẫn đến ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng tới sức khỏe cộng đồng. Trong chương này sẽ đề cập đến các tác động của chất thải rắn đến môi trường đất, nước, không khí, sức khỏe con người và sự phát triển kinh tế, xã hội.

6.1. TÁC ĐỘNG CỦA CHẤT THẢI RẮN ĐỐI VỚI MÔI TRƯỜNG

Tại Việt Nam, hoạt động phân loại CTR tại nguồn chưa được phát triển rộng rãi, điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật còn hạn chế, phần lớn phương tiện thu gom CTR không đạt quy chuẩn kỹ thuật và không đảm bảo vệ sinh môi trường. Các điểm tập kết CTR (điểm hẹn, trạm trung chuyển) chưa được đầu tư xây dựng đúng mức, gây mất vệ sinh. Tại nhiều khu vực, hệ thống vận chuyển chưa đáp ứng nhu cầu vận chuyển CTR hàng ngày, gây tình trạng tồn đọng CTR trong khu dân cư. Nhìn chung, tất cả các giai đoạn quản lý CTR từ khâu thu gom, vận chuyển đến khâu xử lý (chôn lấp, đốt) đều gây ô nhiễm môi trường.

6.1.1. Ô nhiễm môi trường không khí do chất thải rắn

CTR, đặc biệt là CTR sinh hoạt, có thành phần hữu cơ chiếm chủ yếu. Dưới tác động của nhiệt độ, độ ẩm và các vi sinh vật, CTR hữu cơ bị phân hủy và sản sinh ra các chất khí (CH4 - 63.8%, CO2 - 33.6%, và một số khí khác). Trong đó, CH4 và CO2 chủ yếu phát sinh từ các bãi rác tập trung (chiếm 3 - 19%), đặc biệt tại các bãi rác lộ thiên và các khu chôn lấp.

Khối lượng khí phát sinh từ các bãi rác chịu ảnh hưởng đáng kể của nhiệt độ không khí và thay đổi theo mùa. Lượng khí phát thải

Khung 6.1. Tác động tiềm tàng của các chất khí phát sinh từ bãi rác

- Gây cháy nổ do sự tích tụ của các chất khí trong khu vực kín.

- Gây thiệt hại mùa màng và ảnh hưởng đến hệ thực vật do tác động đến lượng oxy trong đất. Một số loại khí (như NH3, CO, và các axit hữu cơ bay hơi) tuy phát sinh ít nhưng rất độc hại đối với thực vật và có khả năng hạn chế sự phát triển của thực vật.

- Gây khó chịu do mùi hôi thối từ các bãi rác sản sinh ra các khí NH3, H2S, CH3.

- Gây tiếng ồn do vận hành các máy ép của hệ thống thu khí, các xe vận chuyển và nhà máy xử lý rác.

- Gây hiệu ứng nhà kính do sự phát sinh của CH4 và CO2.

Báo cáo môi trường quốc gia 2011:

Chất thải rắn

100

tăng khi nhiệt độ tăng, lượng khí phát thải trong mùa hè cao hơn mùa đông. Đối với các bãi chôn lấp, ước tính 30% các chất khí phát sinh trong quá trình phân hủy rác có thể thoát lên trên mặt đất mà không cần một sự tác động nào.

Khi vận chuyển và lưu giữ CTR sẽ phát sinh mùi do quá trình phân hủy các chất hữu cơ gây ô nhiễm môi trường không khí. Các khí phát sinh từ quá trình phân hủy chất hữu cơ trong CTR: Amoni có mùi khai, phân có mùi hôi, Hydrosunfur mùi trứng thối, Sunfur hữu cơ mùi bắp cải thối rữa, Mecaptan hôi nồng, Amin mùi cá ươn, Diamin mùi thịt thối, Cl2 hôi nồng, Phenol mùi ốc đặc trưng.

Bên cạnh hoạt động chôn lấp CTR, việc xử lý CTR bằng biện pháp tiêu hủy cũng góp phần đáng kể gây ô nhiễm môi trường không khí. Việc đốt rác sẽ làm phát sinh khói, tro bụi và các mùi khó chịu. CTR có thể bao gồm các hợp chất chứa Clo, Flo, lưu huỳnh và nitơ, khi đốt lên làm phát thải một lượng không nhỏ các chất khí độc hại hoặc có tác dụng ăn mòn. Mặt khác, nếu nhiệt độ tại lò đốt rác không đủ cao và hệ thống thu hồi quản lý khí thải phát sinh không đảm bảo, khiến cho CTR không được tiêu hủy hoàn toàn làm phát sinh các khí CO, oxit nitơ, dioxin và furan bay hơi là các chất rất độc hại đối với sức khỏe con người. Một số kim loại nặng và hợp chất chứa kim loại (như thủy ngân, chì) cũng có thể bay hơi, theo tro bụi phát tán vào môi trường. Mặc dù, ô nhiễm tro bụi thường là lý do khiếu nại của cộng đồng vì dễ nhận biết bằng mắt thường, nhưng tác nhân gây ô nhiễm nguy hiểm hơn nhiều chính là các hợp chất (như kim loại nặng, dioxin và furan) bám trên bề mặt hạt bụi phát tán vào không khí.

Khung 6.2. Ô nhiễm không khí do mùi hôi tại KCN thuỷ sản Thọ Quang

Tại KCN thuỷ sản Thọ Quang, hiện mới chỉ có 10 doanh nghiệp đầu tư, hoạt động, nhưng đã có đến 7 doanh nghiệp gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Ngoài cả ngàn mét khối nước thải ô nhiễm đổ trực tiếp từ các nhà máy chế biến ra sông Hàn, gây mùi hôi thối nồng nặc cả vùng trời, việc phơi phóng thuỷ - hải sản, xác tôm cá... khi xay chế biến thức ăn gia súc cũng góp phần gây ô nhiễm nghiêm trọng bầu không khí. Hàng trăm hộ dân gần KCN thuỷ sản Thọ Quang cũng đã phản ứng dữ dội khi nhà máy chế biến thức ăn A Zet thải khói trắng cùng mùi hôi thối quá mức ra môi trường, ảnh hưởng đến 400 hộ dân khu vực xung quanh.

Nguồn: Cổng thông tin Bộ NN&PTNT, 2011

Chương 6:

Tác động của ô nhiễm môi trường do chất thải rắn

101

6.1.2. Ô nhiễm môi trường nước do chất thải rắn

CTR không được thu gom, thải vào kênh rạch, sông, hồ, ao gây ô nhiễm môi trường nước, làm tắc nghẽn đường nước lưu thông, giảm diện tích tiếp xúc của nước với không khí dẫn tới giảm DO trong nước. Chất thải rắn hữu cơ phân hủy trong nước gây mùi hôi thối, gây phú dưỡng nguồn nước làm cho thủy sinh vật trong nguồn nước mặt bị suy thoái. CTR phân huỷ và các chất ô nhiễm khác biến đổi màu của nước thành màu đen, có mùi khó chịu.

Thông thường các bãi chôn lấp chất thải đúng kỹ thuật có hệ thống đường ống, kênh rạch thu gom nước thải và các bể chứa nước rác để xử lý trước khi thải ra môi trường. Tuy nhiên, phần lớn các bãi chôn lấp hiện nay đều không được xây dựng đúng kỹ thuật vệ sinh và đang trong tình trạng quá tải, nước rò rỉ từ bãi rác được thải trực tiếp ra ao, hồ gây ô nhiễm môi trường nước nghiêm trọng. Sự xuất hiện của các bãi rác lộ thiên tự phát cũng là một nguồn gây ô nhiễm nguồn nước đáng kể.

Tại các bãi chôn lấp chất thải rắn, nước rỉ rác có chứa hàm lượng chất ô nhiễm cao (chất hữu cơ: do trong rác có phân súc vật, các thức ăn thừa...; chất thải độc hại: từ bao bì đựng phân bón, thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ, mỹ phẩm). Nếu không được thu gom xử lý sẽ thâm nhập vào nguồn nước dưới đất gây ô nhiễm môi trường nước nghiêm trọng. Dưới đây là một số dẫn chứng minh hoạ của các địa phương:

- Tỉnh Hà Nam: Ô nhiêm môi trương do chât thai chăn nuôi đang là một trong nhưng vân đê bưc xuc cua ngươi dân, ở thôn Bach Xa (xa Hoàng Đông), thôn Nhi (xa Bach Thương) cua huyên Duy Tiên. Thôn Bach Xa:

Khung 6.3. CTR gây ô nhiễm thuỷ vực tại Bình Định

CTR không được thu gom đã góp phần gây ô nhiễm ở khu vực hạ lưu các con sông và đầm phá trên địa bàn tỉnh Bình Định là nguy cơ ảnh hưởng đến nguồn cấp nước sinh hoạt đô thị. Trong đó, đối với các thuỷ vực sông, nồng độ chỉ tiêu hữu cơ BOD vượt tiêu chuẩn từ 1,4 - 3,4 lần; đối với các đầm, hồ ngoài chỉ tiêu hữu cơ vượt từ 2- 4 lần còn có các chỉ tiêu kim loại cũng vượt chuẩn cho phép.

Nguồn: Sở TN&MT Binh Định, 2011

Báo cáo môi trường quốc gia 2011:

Chất thải rắn

102

Hiên nay chât thai rắn sinh hoat, chăn nuôi và chât thai nguy hai (gia suc, gia cầm chết do dịch,...) chưa có giai phap xử lý hơp vê sinh. Nươc thai chăn nuôi mang theo chât thai rắn chay ra cac ao hồ cua thôn; Tổng diên tích đât ở cua thôn là 115.859 m2, tổng diên tích ao hồ là 29.977 m2, 100% diên tích ao hồ bị ô nhiêm không sử dụng đươc cho mục đích sinh hoat cua ngươi dân như trươc đây (gồm tắm, giặt,...); tổng diên tích ao hồ đang bị phu dưỡng là 8.250 m2.

- Tỉnh Nghê An: Dòng nươc bẩn thai ra từ bai rac và nhà may xử lý rac chay đến hồ Bay Mẫu (xóm Đông Vinh, xa Hưng Đông, thành phố Vinh). Trươc đây, hồ là nơi giặt giũ, lây nươc tươi cho hoa màu nhưng khi bai rac và nhà may xử lý rac xuât hiên thi nguồn nươc bị ô nhiêm; Chuyển sang nuôi ca, ca chết trắng bụng. 120 hộ dân trong xóm dùng giếng khoan, giếng nóng để lây nươc sinh hoat, nay cũng bị nươc bẩn ngâm vào.

- Tỉnh Quang Trị: Bai rac ngày càng cao lên, tràn ra ca đương đi, bốc lên mùi hôi rât khó chịu đối vơi cac gia đinh sống trên địa bàn khu phố 1 và 2A, phương 1, thị xa Quang Trị. Nhưng ngày mưa, nươc từ bai rac không thâm đươc xuống đât đa tràn vê cac khu dân cư, chay xuống hồ Tích Tương, nơi có nguồn nươc cung câp phục vụ đơi sống, sinh hoat cua ngươi dân thị xa.

- T.p Hồ Chí Minh: Bai rac Đa Phươc, mặc dù sử dụng công nghê chống thâm hiên đai nhưng vẫn là nguồn gây ô nhiêm rach Rang, rach Bun Seo và rach Nga Cậy; Nươc trong rach chuyển sang màu xanh, đục và hôi; Mùi hôi và ruồi muỗi anh hưởng trên một pham vi rộng, nhât là vào nhưng ngày mưa; Tôm ca cũng không còn.

Vấn đề ô nhiễm amoni ở tầng nông (nước dưới đất) cũng là hậu quả của nước rỉ rác và

Khung 6.4. Nước ngầm tại Hà Nội bị ô nhiễm amoni

Hàm lượng amoni trong nước của Nhà máy nước Tương Mai là 7-10mg/l. Nhà máy nước Hạ Đình 10-15mg/l, có lúc lên đến 40mg/l. Nhà máy nước Pháp Vân là 25-30mg/l, có lúc lên đến 60mg/l. Trong khi đó, tiêu chuẩn vệ sinh nước ăn uống do Bộ Y tế ban hành yêu cầu hàm lượng amoni không quá 1,5mg/l, nitrit không quá 3mg/l.

Hầu hết giếng khoan (có phép hoặc không phép) ở Hà Nội đều có amoni, đặc biệt các giếng khoan do người dân tự thuê làm tại địa bàn quận Hoàng Mai, Gia Lâm, Hai Bà Trưng. Hiện đã khẳng định được nước ở 500 giếng khoan tại các trạm cấp nước cục bộ của một số cơ quan đoàn thể... có nồng độ amoni vượt tiêu chuẩn cho phép.

Nguồn: Viên Khoa học và Công nghê môi trương, Đai học Bach khoa Hà Nội, 2010

Chương 6:

Tác động của ô nhiễm môi trường do chất thải rắn

103

của việc xả bừa bãi rác thải lộ thiên không có biện pháp xử lý nghiêm ngặt.

6.1.3. Ô nhiễm môi trường đất do chất thải rắn

Các chất thải rắn có thể được tích lũy dưới đất trong thời gian dài gây ra nguy cơ tiềm tàng đối với môi trường. Chất thải xây dựng như gạch, ngói, thủy tinh, ống nhựa, dây cáp, bê-tông... trong đất rất khó bị phân hủy. Chất thải kim loại, đặc biệt là các kim loại nặng như chì, kẽm, đồng, Niken, Cadimi... thường có nhiều ở các khu khai thác mỏ, các khu công nghiệp. Các kim loại này tích lũy trong đất và thâm nhập vào cơ thể theo chuỗi thức ăn và nước uống, ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe. Các chất thải có thể gây ô nhiễm đất ở mức độ lớn là các chất tẩy rửa, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, thuốc nhuộm, màu vẽ, công nghiệp sản xuất pin, thuộc da, công nghiệp sản xuất hóa chất...

Tại các bãi rác, bãi chôn lấp CTR không hợp vệ sinh, không có hệ thống xử lý nước rác đạt tiêu chuẩn, hóa chất và vi sinh vật từ CTR dễ dàng thâm nhập gây ô nhiễm đất. Nghiên cứu của Viện Y học Lao động và Vệ sinh Môi trường cho thấy các mẫu đất xét

Địa điểm

Số trứng giun trong mẫu đất (trứng/100g)

Số Coliform trong mẫu đất (khuẩn lạc/10 g)

Giá trị thấp nhất Giá trị cao nhất Giá trị thấp nhất Giá trị cao nhất

Bãi rác Lạng Sơn 5 15 40 2.000.000

Bãi rác Nam Sơn 8 120 300 20.000.000

Bảng 6.1. Kết quả đo chỉ số vi sinh vật trong 5 mẫu đất tại 2 bãi rác

Nguồn: Viên Y học Lao động và Vê sinh Môi trương, 2006

Báo cáo môi trường quốc gia 2011:

Chất thải rắn

104

nghiệm tại bãi rác Lạng Sơn và Nam Sơn đều bị ô nhiễm trứng giun và Coliform.

CTR đặc biệt là chất thải nguy hại, chứa nhiều độc tố như hóa chất, kim loại nặng, phóng xạ... nếu không được xử lý đúng cách, chỉ chôn lấp như rác thải thông thường thì nguy cơ gây ô nhiễm môi trường đất rất cao.

Trong khai thác khoáng sản, quá trình chế biến/làm giàu quặng làm phát sinh chất thải dưới dạng quặng đuôi, chứa các kim loại và các hợp chất khác ảnh hưởng đến môi trường. Một vài mỏ hiện vẫn thải quặng đuôi trực tiếp xuống đất, làm đất bị ảnh hưởng xấu.

Khung 6.5. Tác hại của túi nilon

Túi nilon là loại chất khó phân hủy, khi thải ra môi trường phải mất từ hàng chục năm cho tới một vài thế kỷ mới được phân hủy hoàn toàn trong tự nhiên. Sự phân huỷ không hoàn toàn của túi nilon sẽ để lại trong đất những mảnh vụn, không có điều kiện cho vi sinh vật phát triển sẽ làm cho đất chóng bạc màu, không tơi xốp. Sự tồn tại của nó trong môi trường sẽ gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới đất bởi túi nilon lẫn vào đất sẽ ngăn cản ôxy đi qua đất, gây xói mòn đất, làm cho đất không giữ được nước, chất dinh dưỡng.

Nguồn: TCMT tổng hơp, 2011

Khu vực khai thác khoáng sản

Hiện trạng khai thác tới 2002 Triển vọng khai thác tới 2020

Khoáng sản đã và đang được khai thác

Ước tính đất bị ảnh hưởng

xấu (ha)

Khoáng sản sẽ được khai thác bổ sung

Ước tính đất bị ảnh hưởng xấu

(ha)Cao Bằng, Hà Giang, Tuyên Quang

Thiếc, sắt, chì, kẽm, antimon, mangan, đá vôi

4500-5600 Mở rộng quy mô khai thác các khoáng sản này

4200-4500

Lào Cai, Yên Bái Đồng, sắt, apatit, graphit, caolin, felspat, đá vôi

6300-8500 Đồng và sắt sẽ được khai thác với quy mô hàng triệu tấn/năm

8600-12000

Thái Nguyên, Bắc Kạn

Thiếc, chì, kẽm, sắt, mangan, than, vàng, đá vôi

5400-6500 Tiếp tục mở rộng quy mô khai thác các khoáng sản này

5800-6400

Quảng Ninh Than 12500-15500

Mở rộng quy mô khai thác than

5200-6200

Thanh Hoá, Nghệ An, Hà Tĩnh

Cromit, thiếc, sa khoáng titan, mangan, vàng, đá vôi

6600-8200 Quặng sắt sẽ được k/t quy mô hàng chục triệu tấn/năm

8500-12500

Lâm Đồng, Đắk Lắk Thiếc, bôxit, caolin, đá vôi, sắt

5200-6800 Bôxit sẽ được khai thác quy mô hàng chục triệu tấn/năm

6600-8200

Nguồn: Viên Nghiên cưu Chiến lươc và Chính sach Công nghiêp - Bộ Công thương, 2010

Bảng 6.2. Ước tính diện tích đất bị ảnh hưởng bởi khai thác khoáng sản ở Việt Nam

Chương 6:

Tác động của ô nhiễm môi trường do chất thải rắn

105

Khung 6.6. Sự cố tràn bùn đỏ tại Cao Bằng

Sự cố vỡ đập chắn nước thải tuyển rửa quặng của xí nghiệp khai thác quặng sắt Nà Lũng, xã Duyệt Trung, thị xã Cao Bằng (thuộc Công ty khoáng sản luyện kim Cao Bằng). Việc vỡ đập là do trong quá trình xây dựng đập, công ty này đã không lu lèn, chỉ đổ đất lấp xuống khe đồi chắn nước lại thành đập. Sự cố tràn bùn đỏ (bùn thải chứa ôxit sắt nên có màu đỏ) trên đã gây ngập bùn khoảng 4 ha diện tích lúa gây thiệt hại đáng kể cho người dân Cao Bằng.

Nguồn: Sở TN&MT Cao Bằng, 2011

6.2. TÁC ĐỘNG CỦA CHẤT THẢI RẮN ĐỐI VỚI SỨC KHỎE NGƯỜI DÂN

Việc quản lý và xử lý CTR không hợp lý không những gây ô nhiễm môi trường mà còn ảnh hưởng rất lớn tới sức khoẻ con người, đặc biệt đối với người dân sống gần khu vực làng nghề, khu công nghiệp, bãi chôn lấp chất thải...

Người dân sống gần bãi rác không hợp vệ sinh có tỷ lệ mắc các bệnh da liễu, viêm phế quản, đau xương khớp cao hơn hẳn những nơi khác. Một nghiên cứu tại Lạng Sơn cho thấy tỷ lệ người ốm và mắc các bệnh như tiêu chảy, da liễu, hô hấp... tại khu vực chịu ảnh hưởng của bãi rác cao hơn hẳn so với khu vực không chịu ảnh hưởng (Biểu đồ 6.1).

Hiện tại chưa có số liệu đánh giá đầy đủ về sự ảnh hưởng của các bãi chôn lấp tới sức khỏe của những người làm nghề nhặt rác thải. Những người này thường xuyên phải chịu ảnh hưởng ở mức cao do bụi, mầm bệnh, các chất độc hại, côn trùng đốt/chích và các loại hơi khí độc hại trong suốt quá trình làm việc. Vì vậy, các chứng bệnh thường gặp ở đối tượng này là các bệnh về cúm, lỵ, giun, lao, dạ dày, tiêu chảy, và các vấn đề về đường ruột khác. Các bãi chôn lấp rác cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ khác đối với cộng đồng làm nghề này. Các vật sắc nhọn, thuỷ tinh vỡ, bơm kim tiêm cũ,... có thể là mối đe dọa nguy hiểm với sức khoẻ con người (lây nhiễm một số bệnh truyền nhiễm như AIDS,...) khi họ dẫm phải hoặc bị cào xước vào tay chân,... Một vấn đề cần được quan tâm là, do chiếm tỷ lệ lớn trong những người làm nghề nhặt rác, phụ nữ và trẻ em đã trở thành nhóm đối tượng dễ bị tổn thương.

Hai thành phần chất thải rắn được liệt vào loại cực kỳ nguy hiểm là kim loại nặng và

Biểu đồ 6.1. Tỷ lệ triệu chứng bệnh tật của nhóm nghiên cứu và nhóm đối chứng

Chú thích:

- Nhóm nghiên cứu: xã Quảng Lạc và xã Hoàng Đồng (Lạng Sơn) - chịu ảnh hưởng của bãi rác thải

- Nhóm đối chứng: xã Hợp Thịnh và xã Mai Pha (Lạng Sơn) + không chịu ảnh hưởng của bãi rác thải

Nguồn: Bao cao “Đanh gia anh hưởng cua bai rac tập trung đến sưc khỏe khu dân cư xung quanh, xây dựng hương

dẫn tiêu chuẩn vê sinh bai rac”, Viên Y học Lao động và Vê sinh môi trương, 2009

Báo cáo môi trường quốc gia 2011:

Chất thải rắn

106

chất hữu cơ khó phân hủy. Các chất này có khả năng tích lũy sinh học trong nông sản, thực phẩm cũng như trong mô tế bào động vật, nguồn nước và tồn tại bền vững trong môi trường gây ra hàng loạt bệnh nguy hiểm đối với con người như vô sinh, quái thai, dị tật ở trẻ sơ sinh; tác động lên hệ miễn dịch gây ra các bệnh tim mạch, tê liệt hệ thần kinh, giảm khả năng trao đổi chất trong máu, ung thư và có thể di chứng di tật sang thế hệ thứ 3...

Chất thải nông nghiệp, đặc biệt chất thải chăn nuôi đang là một trong những vấn đề bức xúc của người nông dân. Có những vùng, chất thải chăn nuôi đã gây ô nhiễm cả không khí, nguồn nước, đất và tác động xấu đến sức khoẻ người dân ở nông thôn. Trong một điều tra tại tỉnh Thái Nguyên đối với 113 hộ gia đình chăn nuôi từ 20 con lợn trở lên đã cho thấy gần 50% các hộ có nhà ở gần chuồng lợn từ 5-10m và giếng nước gần chuồng lợn - 5m thì tỷ lệ nhiễm giun đũa, giun tóc, giun móc và số trứng giun trung bình của người chăn nuôi cao gần gấp hai lần tỷ lệ nhiễm ký sinh trùng đường ruột của người không chăn nuôi; và có sự tương quan thuận chiều giữa tỷ lệ nhiễm ký sinh trùng đường ruột với ký sinh trùng trong đất ở các hộ chăn nuôi (Đai học Y khoa Thai Nguyên, 2008).

6.3. TÁC ĐỘNG CỦA CHẤT THẢI RẮN ĐỐI VỚI KINH TẾ - XÃ HỘI

6.3.1. Chi phí xử lý chất thải rắn ngày càng lớn

Trong 5 năm qua, lượng CTR của cả nước ngày càng gia tăng. Chi phí thu gom, vận chuyển và xử lý CTR vì thế cũng tăng lên, chưa kể đến chi phí xử lý ô nhiễm môi trường liên quan đến CTR. Các chuyên gia về kinh tế cho rằng, với điều kiện kinh tế hiện nay

Khung 6.7. Các điểm nóng ô nhiễm Dioxin và tác động đến sức khỏe

Tại các khu vực có lượng tồn dư của Chất độc hóa học/Dioxin còn rất cao như các sân bay: Biên Hòa (Đồng Nai), Phù Cát (Bình Định) và Đà Nẵng, nghiên cứu của Học viện Quân y năm 1998 cho thấy các loại bệnh tim mạch, thần kinh, xương khớp, răng, hô hấp, tai mũi họng và mắt ở nhóm người sống gần điểm nóng đều cao hơn nhiều so với nhóm sống xa khu vực ô nhiễm. Bên cạnh đó, thử nghiệm về rối loạn miễn dịch và các chỉ số ung thư đều cho thấy nguy cơ bị ảnh hưởng ở nhóm sống gần điểm nóng là cao hơn đáng kể so với nhóm đối chứng.

Theo nghiên cứu điều tra trên 445 phụ nữ sống gần vùng ô nhiễm và 261 phụ nữ ở vùng đối chứng, cho thấy tỷ lệ các tai biến sinh sản ở nhóm sống gần điểm nóng là 36,16 % (so với vùng đối chứng là 14,44%). Các tai biến sinh sản ở nhóm phơi nhiễm thường là sảy thai, đẻ nhẹ cân, chửa trứng.

Tần suất sinh con dị tật bẩm sinh ở nhóm nghiên cứu cao gấp 10,3 lần so với nhóm đối chứng ở Hà Nội. Thậm chí, ở nhóm phơi nhiễm, 15,4% số gia đình có cả hai con bị dị tật bẩm sinh.

Tại khu vực sân bay Đà Nẵng, nghiên cứu của Học viện Quân y đối với cộng đồng sống gần điểm nóng ô nhiễm cho thấy một số ảnh hưởng như tăng rối loạn tạo máu, tăng tỷ lệ người mắc ung thư (AFP+ và CEA+). Chỉ số thông minh (IQ) ở lứa tuổi 7 - 12 ở trường tiểu học gần sân bay Đà Nẵng cũng cho thấy thấp hơn rõ rệt so với nhóm đối chứng.

Nguồn: Bao cao “Ô nhiêm chât độc hóa học/dioxin ở Viêt Nam”, Văn phòng Ban chỉ đao 33 - Bộ TN&MT,

2010

Chương 6:

Tác động của ô nhiễm môi trường do chất thải rắn

107

(năm 2011) thì mức phí xử lý rác là 17 - 18 USD/tấn CTR dựa trên các tính toán cơ bản về tổng vốn đầu tư, chi phí vận hành, chi phí quản lý, khấu hao, lạm phát, v.v...

Hàng năm ngân sách của các địa phương phải chi trả một khoản khá lớn cho công tác thu gom, vận chuyển và xử lý CTR. Chi phí xử lý CTR tuỳ thuộc vào công nghệ xử lý: Mức chi phí xử lý cho công nghệ hợp vệ sinh là 115.000đ/tấn - 142.000đ/tấn và chi phí chôn lấp hợp vệ sinh có tính đến thu hồi vốn đầu tư 219.000 - 286.000đ/tấn (Thành phố Hồ Chí Minh tổng chi phí hàng năm cho thu gom, vận chuyển, xử lý CTR sinh hoạt khoảng 1.200 - 1.500 tỷ VNĐ). Chi phí xử lý đối với công nghệ xử lý rác thành phân vi sinh khoảng 150.000đ/tấn - 290.000đ/tấn (Thành phố Hồ Chí Minh 240.000đ/tấn; thành phố Huế đang đề nghị 230.000đ/tấn; thành phố Thái Bình 190.000đ/tấn, Bình Dương 179.000đ/tấn). Chi phí đối với công nghệ chế biến rác thành viên đốt được ước tính khoảng 230.000đ/tấn - 270.000đ/tấn. (Cục Ha tầng kỹ thuật - Bộ Xây dựng, 2010).

Chỉ tính riêng chi phí vận hành lò đốt CTR y tế đối với các bệnh viện có lò đốt, mỗi tháng bệnh viện tuyến trung ương chi phí trung bình khoảng 26 triệu đồng, bệnh viện tuyến tỉnh 20 triệu đồng, bệnh viện huyện 5 triệu đồng. Đối với các bệnh viện thuê Trung tâm thiêu đốt chất thải y tế vận chuyển và đốt rác, chi phí khoảng 7.500 đồng/kg.

Chi phí vận hành lò đốt cho xử lý chất thải cho cụm bệnh viện là khoảng 10.000 - 15.000 đồng/kg CTR y tế nguy hại. Đối với một số bệnh viện đa khoa lớn, chi phí cho xử lý CTR y tế lên tới 100 triệu đồng/tháng.

Khung 6.8. Thành phố Hồ Chí Minh nặng gánh chi phí... xử lý rác

Theo tính toán chi phí xây dựng, vận hành ở bãi rác Phước Hiệp thì giá thành xử lý mỗi tấn rác khoảng 20 USD. Trong đó, chi phí xây dựng khoảng 160.000 đồng -180.000 đồng/tấn, chi phí xử lý nước rỉ rác khoảng 90.000 đồng/m³, chi phí phủ đỉnh khoảng 140.000 đồng/tấn, chi phí giám sát chất lượng môi trường khoảng 10.000 đồng/tấn, chi phí bảo trì khoảng 30.000 đồng/tấn (ước tổng kinh phí là 430.000 đồng/tấn, tương đương 20 USD/tấn).

Như vậy, chỉ tính riêng ở Phước Hiệp, mỗi ngày thành phố đã phải tốn đến 60.000 USD tiền xử lý rác. Tại Đa Phước, khoảng 48.000 USD. Đây thực sự là một gánh nặng cho thành phố trong bối cảnh khủng hoảng kinh tế.

Nguồn: Sở TN&MT TP. HCM, 2011

Khung 6.9. Chi phí xử lý chất thải rắn y tế tại một số thành phố lớn

Chi phí xử lý chất thải rắn y tế thông thường tại Hà Nội dao động từ 160.000 đồng/tấn đến 421.000 đồng/tấn. Chi phí xử lý chất thải rắn y tế thông thường tại Hải Phòng và Tp. Hồ Chí Minh tương ứng là 420.000 đồng/tấn và 100.000 đồng/tấn.

Chi phí xử lý chất thải rắn y tế nguy hại ở Hải Phòng tương đối thấp là 7.900.000 đồng/tấn. Chi phí trung bình xử lý chất thải rắn y tế nguy hại ở thành phố Hồ Chí Minh và Thừa Thiên Huế là 12.000.000 đồng/tấn trong khi đó chi phí tại Hà Nội và Đà Nẵng tương ứng là 9.400.000 đồng/tấn và 8.100.000 đồng/tấn.

Nguồn: Nghiên cưu Quan lý môi trương đô thị tai Viêt Nam - Tập 6. Nghiên cưu vê quan lý CTR ở Viêt Nam,

JICA, thang 5 - 2011

Báo cáo môi trường quốc gia 2011:

Chất thải rắn

108

6.3.2. Ảnh hưởng đến du lịch và nuôi trồng thuỷ sản do chất thải rắn

Việc xả rác bừa bãi, quản lý CTR không hợp lý còn gây ô nhiễm môi trường tại các địa điểm danh lam thắng cảnh, các khu di tích lịch sử văn hoá và các địa điểm du lịch, ảnh hưởng đến tiềm năng phát triển du lịch. Các địa danh thu hút khách du lịch như chùa Hương, vịnh Hạ Long, các bãi biển,... cũng đang gặp phải vấn đề ô nhiễm môi trường do tình trạng xả rác thải bừa bãi.

Phát triển du lịch tại các làng nghề truyền thống đang là một hướng phát triển kinh tế được nhiều địa phương lựa chọn. Tuy nhiên, vấn đề ô nhiễm môi trường tại chính các làng nghề đã gây cản trở lớn tới các hoạt động phát triển du lịch làng nghề, làm giảm lượng khách du lịch,... dẫn đến giảm nguồn thu từ hoạt động này tại các địa phương có làng nghề.

Các bãi trung chuyển rác lộ thiên và bãi chôn lấp rác không đảm bảo vệ sinh thường xuyên gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp nuôi trồng thủy sản.

Khung 6.10. Rác thải tại các điểm du lịch

Trong mùa lễ hội tại Chùa Hương, số lượng rác thải ra lên tới 5,4 tấn/ngày, còn các ngày khác trong năm số lượng rác xả từ các hộ dân, các quán ăn uống dọc hai bên đường vào bến Thiên Trù cũng không phải nhỏ. Ước tính trong 5,4 tấn rác của một ngày có 2,79 tấn đã được chính quyền xã và bà con thu gom theo phương pháp thủ công, còn lại 2,69 tấn rác chưa được thu gom.

Dọc các bãi biển được đánh giá là đẹp và hấp dẫn như Cà Ná, Bình Sơn - Ninh Chữ, Bình Tiên (Ninh Thuận),... bên cạnh những hàng dương xanh rì, bãi cát trắng mịn, là rác thải sinh hoạt từ người dân sống gần biển, từ du khách đến tham quan, du lịch, các nhà hàng: vỏ sò, vỏ ốc. Không những trên bờ mà dưới biển cũng có bịch nilon trôi nổi. Do đó nhiều khách du lịch không dám tắm.

Nguồn: Bao Ninh Thuận, 21/06/2011

Chương 6:

Tác động của ô nhiễm môi trường do chất thải rắn

109

6.3.3. Xung đột môi trường do chất thải rắn

Xung đột môi trường xảy ra trong xã hội khi vấn đề bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế chưa dung hòa được với nhau. Trong những năm gần đây, khi xã hội càng phát triển, nhận thức của cộng đồng càng cao, trong khi đó, lợi ích kinh tế vẫn được đặt lên trên vấn đề BVMT và sức khỏe cộng đồng thì số các vụ xung đột môi trường càng nhiều.

Trong quản lý CTR, xung đột môi trường chủ yếu phát sinh do việc lưu giữ, vận chuyển, xả thải chôn lấp CTR không hợp vệ sinh. Những xung đột giữa các doanh nghiệp gây ô nhiễm môi trường với cộng đồng bị ô nhiễm ảnh hưởng đến sinh hoạt và sức khoẻ, hoặc ảnh hưởng đến các hoạt động văn hoá, du lịch và cảnh quan khác cũng là loại xung đột môi trường có tính phổ biến.

Trong quá trình hoạt động, sản xuất, các làng nghề sản sinh nhiều chất thải rắn gây ảnh hưởng tới môi trường không những tại nơi diễn ra các hoạt động sản xuất mà còn ảnh hưởng tới các vùng lân cận. Chính vì vậy, tại đây đã nảy sinh nhiều vấn đề xung đột môi trường. Xung đột môi trường giữa các nhóm xã hội trong làng nghề, giữa cộng đồng làm nghề và không làm nghề, giữa các hoạt động tiểu thủ công nghiệp và hoạt động nông nghiệp, giữa hoạt động sản xuất và mỹ quan, văn hoá,...

Khung 6.11. Mất kế sinh nhai vì nước rỉ rác

Nước rỉ rác từ bãi rác Đa Phước - xã Đa Phước huyện Bình Chánh, thành phố Hồ Chí Minh thải tràn ra đường vào lúc mưa lớn và triều cường lên cao gây ô nhiễm nghiêm trọng. Tình trạng mùi hôi thối phát sinh từ bãi rác trong phạm vi rộng lớn

Ngoài những ảnh hưởng xấu về môi trường như mùi hôi, nạn ruồi, người dân địa phương còn bị thiệt hại về kinh tế vì các con kênh, rạch ở khu vực bị ô nhiễm, không thể nuôi thủy sản. Chính vì tình trạng ô nhiễm này, nhiều người dân địa phương trước đây nuôi thủy sản như tôm, cá, cua thì nay phải bỏ nghề.

Nguồn: VietNamNet, 11/06/2009

Báo cáo môi trường quốc gia 2011:

Chất thải rắn

110

Xung đột giưa cac nhóm xa hội trong làng nghê do CTR. Đây là loại xung đột phổ biến nhất. Sự hình thành các cơ sở sản xuất nghề nằm trong các khu dân cư, đặc thù hơn là tổ chức sản xuất ngay tại trong nhà mình. Các loại chất thải rắn phát sinh đã ảnh hưởng trực tiếp đến các hộ xung quanh, gây ra những xung đột, dẫn đến những khiếu kiện.

Xung đột giưa cac hoat động san xuât tiểu thu công nghiêp và hoat động nông nghiêp. Trong khi các cộng đồng làm nghề công nghiệp, thủ công nghiệp thu được lợi nhuận từ hoạt động sản xuất của mình thì các cộng đồng sản xuất nông nghiệp bị tác động của ô nhiễm môi trường làm cho năng suất cây trồng giảm, vật nuôi chết và mất đất sản xuất nông nghiệp. Dạng xung đột này xảy ra ở hầu hết các làng sản xuất gạch, ngói, gốm sứ,... Song song với sự phát triển của làng nghề, diện tích dành cho hoạt động sản xuất của làng nghề ngày càng được mở rộng thì diện tích nông nghiệp lại càng ngày bị thu hẹp. Xung đột xảy ra khi người sản xuất khai thác đất sét từ các ruộng lúa, rồi các loại phế phẩm từ gạch ngói, xỉ than lại bị thải bỏ xuống các ruộng đồng khiến cho ruộng sản xuất nông nghiệp trở thành bãi rác.

Khung 6.12. Khiếu kiện, xung đột môi trường tại một số địa phương

- Tai quận Liên Chiểu, thành phố Đà Nẵng

Ngày 9/12/2007, người dân sống xung quanh khu vực bãi rác mới ở Khánh Sơn, thuộc phường Hòa Khánh Nam, quận Liên Chiểu (Đà Nẵng) đã đồng loạt đổ ra đường để ngăn không cho xe chở rác của Công ty Môi trường Đô thị Đà Nẵng đến đổ rác. Tình trạng này đã khiến rác thải ùn lại trong nội thành suốt từ sáng đến chiều. Không chỉ trong các kiệt hẻm mà ngay cả trên các tuyến đường lớn như đường Ông Ích Khiêm, Lê Duẩn,... rác thải ùn lại thành những đống lớn nhưng mãi vẫn không thấy xe rác đến dọn, khiến người dân hết sức bức xúc.

- Tai thành phố Vinh, tỉnh Nghê An

Toàn bộ rác thải của thành phố Vinh đổ vào các ô chứa rác tạm. Lo sợ tình trạng ô nhiễm môi trường lại tiếp diễn nên người dân đã ra chặn xe rác. Không phải người dân không cho đổ rác ở Khu xử lý rác thải rắn Nghi Yên mà với điều kiện chính họ sẽ áp tải xe rác vào hố chứa rác chính 1A.

- Tai thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai

Hàng chục người dân phường Trảng Dài, TP. Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai đã đến trước trụ sở Công ty Cổ phần Môi trường Đồng Xanh đề nghị ban giám đốc công ty giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường. Bản thân là nhà máy xử lý rác nhưng công ty này lại là nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.

Theo phản ánh của người dân, sau những cơn mưa lớn, nước cống cộng với nước rỉ rác từ 2 nhà máy xử lý rác tại đây tràn vào nhà và giếng nước của các hộ, gây ô nhiễm nghiêm trọng môi trường và nguồn nước. Ngoài ra, mùi hôi từ rác phát tán theo gió vào các khu dân cư xa hàng trăm mét, khiến môi trường sống cũng bị ảnh hưởng nặng nề.

Sau nhiều lần phản ánh không có kết quả, người dân đã kéo ra đường ngăn chặn tất cả xe rác tươi, không cho vào nhà máy. Trước đó, vào năm 2010 người dân cũng nhiều lần phản đối nhưng sự việc chưa được giải quyết dứt điểm.

Đây chỉ là một ví dụ trong rất nhiều vụ xung đột giữa người dân địa phương với tổ chức, đơn vị quản lý hoặc thực hiện công tác xử lý môi trường, cho thấy phản ảnh của người dân là bức thiết và năng lực quản lý yếu kém của nhiều địa phương.

Nguồn: TCMT tổng hơp, 2010

Chương 6:

Tác động của ô nhiễm môi trường do chất thải rắn

111

Xung đột giưa hoat động san xuât và mỹ quan, văn hoa. Việc thải bỏ chất thải rắn của làng nghề không đúng cách và tùy tiện dẫn đến mất mỹ quan, văn hóa. Làng trống da Lâm Yên (Đại Lộc, Quảng Nam) với chất thải rắn như rẻo da thừa, lông, mỡ... gây mùi hôi thối khó chịu cho dân trong làng.

Khung 6.13. Mâu thuẫn giữa hoạt động sản xuất và mỹ quan văn hóa ở làng nghề sản xuất

chỉ xơ dừa tại Mỏ Cày, Bến Tre

Bến Tre có nhiều làng nghề truyền thống sản xuất chỉ xơ dừa, tập trung nhiều nhất ở hai bên bờ sông Thom của huyện Mỏ Cày. Các làng nghề chỉ xơ dừa ở xã An Thạnh, Khánh Thạnh Tân có 150 cơ sở, hàng ngày lượng mụn dừa thải ra khoảng 500 tấn. Trước đây, chất thải rắn tại các cơ sở này không có bãi chứa, không được thu gom nên thải đổ trực tiếp xuống sông Thom ảnh hưởng đến chất lượng nước sinh hoạt của người dân và hủy diệt nguồn lợi thủy sinh vật. Hiện nay, vấn đề này đã phần nào được khắc phục bằng cách mụn dừa được thu gom và tái sử dụng ép viên xuất khẩu.

Nguồn: Sở TN&MT Bến Tre, 2010

Chương 6:

Tác động của ô nhiễm môi trường do chất thải rắn

113