Tepki ve Değişim Dergisi 15 Temmuz 2011 sayısı - Sayı 40

8/6/2019 Tepki ve Deiim Dergisi 15 Temmuz 2011 says - Say 40

1/32

1 6 T em m u z 2 01 18 aY I:4 0 K u ru lu , T a r ih i: 1 .8 .2 00 7 ik i a yd

www.tepkivedegisim.org

U J I a r . 1 8 I II tI IZ I II 1.... VI ...... 1 t B D ZBiz im or ij ina li temizde deTarihsel Devrimciler,degi~imle r in vurucu gucuotrnustur, Fakat kendilerim odem anlam da birSosyalSlmf olrnadiktani~in, Sosya lDevrimle r~agmda kend ibastannarol oynayabH-e ce k b ir Mod em S osy alSlmf pusulasma sahipo lmay an b u g~le r,

e gemen suu tl anntuzaklanna kapi la rako nla nn d eg irmenin e s utasimak zorundakalrmstardu;

E .E r d . .. . .. . .. . .

ru;uvazIVIAllNurgenekon yapilanmasr,d ar be le rin f ail i o lanABO-israilh eg emonya smm , 11 EylU lsaldmlan sonrastbi~imlendirdigi yenih ar eketin in ta kendis iolarak karstrmza cikar,

Lakin, der inyapi tan rna lann tarnarm:emniyet ve orduice r is inde kok sa la rken ,bugun Nurgenekonbahset tigimiz odaklardakik ad ro ev rim in i b asa n H etamemtarmsnr;
http://www.tepkivedegisim.org/http://www.tepkivedegisim.org/


2/32

a U N O E H

Bugiin 2 Temmuz 2011 ...

18 Yll once, TOrkiye tar ihinin yOz karasi bir olayla k ar st k ar siy a k ald rk ,Bu

igrene;:oLay sirasmda, "boyah basin" fikirLerini ozgiirce aciktayan aydmlansavunmak yerine, onlan karalayan, a~agllayan bashklarla cikrmst: 3Temmuz'da. lste bir kac ornek: .

HOrriyet: Sivas'ta (Sivas'da oLacak) "Aziz Nesin" isyam.Sabah: Alevi-SOnni cansmasi yokMiLLiyet: OLay konusrnaZaman: Birligimize tahrik darbesi

BugOn su bashklara bakarak, 0 sirada aydmlara ne kadar cok nefret Hebaktldtguu ve oLaylann ne kadar rnesru gosteriLdigini gorebilirsiniz. 18 YILsonra, aym gazetelerin bashklan degi~ik olsa da, zihniyetin hie;:degi;;medigini, Sivas'da yapttan anmada gorduk,

OLaylar, 2 gun once valinin "oLayyerinde etkinLik yaptlrnasma izin ver-memesi" He basladr. Her sene otelin onunoe olayi lanetleyen binlerceinsarn, bu sene rnuzeyetl) donusturuten otel onune alrnayacegrru aciktayanvaliye ragmen, etkinlik iptal edilmedi. Alevi Bekta~i Federasyonu ile PirSuLtanAbdaL Kiiltilr Dernegi'nin onculugunde, sehir dismdan geLen onlarcakatihmci, 2 Ternmuz'da Madlmak Oteli onUnde anmayigerceklesttreceklertni biLdirdi ler.

Bu kararh tutuma karsrhk oLarak, AKP'nin "polisi", sanki 18 YILonce yazitanbashklardaki gibi, bOyOkbir nefret ile katrhmcilara saldtrdrlar,Hem deotenlerin isimlerirrin okundugu, vas tutuldugu bir sirada ...

Bu nefreti aciklarnak cok zor degH. 12 Haziran'dan sonra, AKP'nin rnernurugibi gorev yapanlann, daha cok saldirgan oLacagl acikn. Karstlanndaki her

muhaLefet odagml ylkmak arnacmda oLanAKP'nin, oy topLamak amaciytaMadlmak'l mOze(!) haLine getirmesinden sonra, daha az saldtrganolacajnn, daha tatminkar davranacajnu bekLeyenLer, vine yarnldrlar;

Bu zihniyet, hala olenlere "Allahsrz, nifak sokan, deccaL" gozu Hebakmakta. OnLann degerini anLayamayacak kadar Slg, katiLLeri araLanndatutacak kadar yuzsuzler,

Boyle bir yUzsuzluge karst savasm tek yoLu, Pir Sultan gibi direnmektir.Madlmak Otelinde hayatirnkavbedenlert tekrardan savgivla amyor, buolaym sorurnlulanm Lanetliyoruz.

Yun an istan 'd a k ryam et m i ko pu yo r?

Evet! Van; "insanhgm kendi eLLeriHe kendini yok edisi ardmdangerceklesen dtrtltse dogru gidiyor "kornsu",

i~sizligin %15,9 oldugu, hizmet i~e;:isi sayistrun (yani tOketimi artnrmak tcincahsantann), sanayi iscilerinin (yani tuketirni yettirmek icln cahsanlarm)uc kati oldugu, i~e;:iOcretLerinin oldukca dO~Okoldugu bir OLkede, kiyametkopuyor. HaLk, kendisine bu sartlarda binbir bahaneyle kandirrnayacahsanlara karsi baskaldmyor,

Klyametin ilk adirm, IMF ve AB'nin aktaracajn "steak para" ve pahalhhkcehennemi oLanYunanistan'da "yuksek goziiken" ucretleri dusiirecek"tasarruf onlemlerl" Ozerine yapitan 48 saatlik grey He geldi. DOnya basmi,her ne kadar kavga-gurultu kareLerini kuLlansa da, 0 kareLerin ardmdapatronlann ac gozlOlOglinden bjkrmsbir halkm tepkisi durmakta.

Bu kryarnetin ne He sonuclanacajn henOz gorOnOr degH. MOcadele sonu-cunda, rneclisten gecen "onlern paketinde" budamalar yapilarak, tepkilerdindirilebilir. Su andaki durumda, bhiktirmekten bikrnayanlarm keyfininbozulrnarnast icin, diledikleri tek senaryo bu olsa gerek. Ancakrunantstan'da yeni bir dirili~ gorOrsek sastrmayahm.

Tep ki v eDe9i~im O ergisi 2

(~

2 -J ra ~ ne t c om - q iin Je m4 -~i i r -6 ,~u r tU{1 l -i l len{ j ) ev r imc iy im!

5 - )U J ) ,) lrn g n -:M.a r t s i zmveso sya fc f emo f J ' a s i7 - 0 ,% fi tep e -Oy umCH i P y e ,5 t y l~ r anmf l 'K iPye8 -i i ,1 .1 5 r d em - 9 f ir iiy e nf {g~ t a{ i s tt op{um9 -0 .i l lu{ug i{- 1 ( a~ t aC i zmj u t6o{u1 2 - O .q ii& o y -II(jJUd tv rim n iy e o {muyo r li1 6 - r .E / E r d em~1 f u rg e n e ~ n , W u rf liM J2 1 - V.W a r - 'K a ~ ta {jzm in g e C 4 im

2 4-~ ita p y 01 ilm ~m a st - r .E .a yfa" Om a n1 \j1 fU 1 { -q r evJ!

2 6 -O . illa {w gF u - r o ~ u{ un:M iCE iye t r i fw i2 8 -(j) .Orn r -S tu e r J ra { fJmS /Wi (mey i2 9 -P "r e CRg n a t -( j ) evk t'K a~ t a { izm i ( j)i in emh r iS m ~32 - 1 ( a p a~~onu s u


3/32

"Ozel iiniversiteler" ger~ekten ozet mil

Ki~i basma dusen yilhk gelirin 15000 Tl'yi gee;:medigi Ulkemizde, devlet universitelerinikazanmayan onbinlereeunivers! te ogrencisi, tercih leri ni vaki f universitelert nden yana kullamyorlar. Genell ikle yuksek geli rl i vatendaslan ncocuklannm tercih ettigi bu okuUarda, Y11daortalama 20000 Tl.lik bir ucret verilmekte. Burslu ogrenciler ise gereksmavlardaki zorluklar nedeniyle, gerekse yonetimin baskilanyla burslan kesilerek, ucret odemeye zorlamyorlar.Aynea okullarda verilen hizmetlerin fiyatlannm yiiksek olusu, dusiik gelirli aileye mensup bir ogrenci icin bu okull-arda okumayi irnkanstz hale getirmekte.

Giiniimuzde, adlanm bilmedigirniz onlarea vakif universitesi acilrnakta. Devlet universiteleriyse kontejanlanmartnrarak, hem ogrencikalitesini dusurmekte, hem de kadrolanm bu yeni acilan universitelere dagltmakta. Dahanitelikli bir egitim gormek isteyen ogreneiler, kaliteli egitim almak icin vakif universitelerini tercih etmek zorundakalmakta. Boyleee du~uk gelirli aileye mensup bir ogrenci icin kaliteli egitim almak neredeyse trnkansiz hale get-irilmekte.

lste boyle bir durumda vakif universitelerinde, zor durumda olan sadeee ogrenciler degil. Cahsrna sartlan gungectikce aglrla~an ve okullan ticarethaneye ceviren para babalanna karsi sendikah mucadele verme cabasma giri~enonlarea cahsan vakif universitesi cahsanlan, seslerini duyurmak icin, 2 Temmuz gunu Galatasaray Usesi onunde

tcplandilar;

Basta Bilgi ve Maltepe olmak uzere, vakif universitelerinde cahsan ogretim uyeleri ve arastirma gorevlilertogrencilerin katlld1g1 eyleme; DiSK'e bagll cesttli i~ kollannda bulunan sendikalar ve Alman Sendikalan Birligi (DGB)destek verdi.

Basm aciklamasmda universitedeki cahsrna kosullann her gun aglrla~tlgma, okullann tiearethane gibi du~unUldugune,saha cahsrnalanna ve panellerekauhmm yasaklandigma, cahsanlann uzun saatler cahsrnaya zorlandigmaveakademik arasnrmala kosullanmn daralnldijnna, akademisyenlerin i~ guvencelerinin otmadigma, sendikal orgutlenmeyoluna gidenlerin isten atrlrnak ve bezi yaptmmlara (ucret dusurme, ucretlerin gee ulestmlrnasi) maruz kaldlglna,kamu cahsanlanm gorevlilerin ile vakif universitesi cahsanlan gorevlilerinin esitsiz cahsma kosullan icinde otdugunadeginildi.

Eylem "Sirket degil untversite", "Soztesmeti kole otmayacagu", 'Tiieearlara karst akademik onur" sloganlana tr la ra k sur du ru ld f ve olaysiz bir bicimde sona erdi.Kumbaramz batsml

Kumbaramz batsm!

Emperyalizm e;:agmda,patronlan rahatlatip, tsctlert stkmtilarla bas basa birakacak her turlu miidahaleye ahstikartik. lsctterin disinden tirnagtndan kalam "kenz edip", ststtkce stsen emperyalizm, Tiirkiye'de yeni bir uygulama Hecapuluna devam etme hazirhgina giri~iyor. Bu capulun s.aglaYlelsl ise, 9 Ylldlr bas haydutluk yapan AKP hiikiimeti ...

bzellikle uzman tsctterin en temel hakki olan kidern tazmtnati iizerinde, kamuda ve diger alanlarda yaprlan hakhtrsizhklanndan sonra, yeni d6nemde "kurnbara" denen "naylon" bir sistemle isctter giderek rnagdurtasttnlacak. Bah-aneyse hazir: lsletrnelerin ustunde 6deme baskrsi yaprnasr. ..

Yeni hukurnetin tek yaptlgl bu degil, i~e;:ileri bir k6le durumuna sokan "part-time cahsrna, evden cahsma, e;:agnUzerine cahsrna" uygulamalan, yani esnek cahsrnada da gUndemde olaeak. Bu konudaki bahane ise "kadm ve gen-clerin yarartanrnasi" olarak gosterilrntsti. Astl arnac ise, uzman cahsanlan ve sendikahlan baskr altma almak ...

i~e;:ikonfederasyonlan ise bu uygulamalara karst genel grey stlahiru kullanabileeklerini acrkladtlar, Turk-is veo l s ,kidern tazminatlannm sinsiee bir sekitde hie;:editecegtni, kurulmak istenen fon sisteminin yetersiz oldugunubelirtirken, san sendika HAK-i~ ise teklife direnme ihtiyaemda bile bulunmamakta.

KUreselle~me ile 6rneklerini her yerde g6rdUgUmUz bu uygulamalar, aslmda yiltardir fiUi olarak uygulanmakta,kidern tazminatlan 6denmemektedir. Maa~lann bile dogru dirriist odenrnedigt, nitelikli bir istihdam otusturrnamn

zorla~tlgl d6nemlerde, fatura yine i~e;:ilerin haklanna cikantrnak istenmekte.Dergimizde yaymlanan baberler, Halknet Haber Portalmdan almtuitr.

BAGIMSIZ VE DZGUR HABER i{:iNwww.halknet.com

Tepki ve De9i~imDergisi 3
http://www.halknet.com/http://www.halknet.com/


4/32

O l o aDl u r b l l u ,o k u r t lt lS@ t 8 p k lv a d a _m .o r g

Bask tla rd ay i mDaralrnakteytrnSikilmaktaytm

Ama an ta ta rnamaktay irnAglamaktaYlmC;:lldlrrnaktay i mBakmrnaktayirn

Ama farkedilmemektey imDusimrnekteyirn

Kararsiz kalmaktayirnR aha ts iz la nrn ak ta yt mAma ytlrnamaktayim

GitmekteyimDonrnekteyirn

Kararh davranrnaktayirnAma cektn rnekt ey lrn

m sanlan kirm arnak icin ugra?m aktaYlmOli..imi..ine sabretmekteyimD elirir d uruma g elm ek tey im

Ama yin ed e bild ig im densasmamaktayirn

Ko?maktaYlmYi..iriimekteyimYazrnaktayirn

Ama yoru lrnemak tay irnSevmekteyim

ACISlnl cekrnekteylmOz lem in i duymaktaYlrnAma sasrnamak tay irn

Insanlan gozterirnle oksarnaktaytmDn lan iz lemek te yimllrkutmemekteyirn

Ama uzek ta smamaktay rrnPaylasmaktayirn

Dostlu kla n y as arn ak ta yimDostlugun acisi ortaktir; hissedebilmekteyim

Dna tiirk iile r s oy le rn ek te yirn)'a ta s l ge lmek tey im

K eim i btra ka si d ururn dayirnAma yinede ~le ragmenyorgunlugurna atdrrrnamaktaymf

GormekteyirnDuymaktayirnB i lm ekteyi m

Am a aynca da bilm em ekteyim (!)

D irenm ekteyi mVazgec;:memekteyim

N e olursa olsun karanmda n do nm em ekteyirnb en DEVRiMCIYiM!

Tepki ve De9i~im Oergisi 4
mailto:okurtltlS@t8pklvada_m.orgmailto:okurtltlS@t8pklvada_m.org


5/32

A .lo U u o a n A ralnan@tapkivadagis imrg

Marx ve Engels ilk yazilannda sosyal demokrasiyi "Demokrat veya Cumhuriyetct Parti'nin sosyalizmle az cokilgitenmis bir kesimi" olarak ele atrms (Kornilnist Manifesto'nun 1888 Tarihli basktsma Engelsin notu IV kesim) veaym anlamda "dernokratik sosyalistlerden soz etrnislerdi. Marx 18 Brumaire'de (III. kesim) 1848 devrimindensonra, Fransa'da burjuvazinin koalisyonuna kar~1 kiicilk burjuvalar ve isciter arasmda "Sosyal-demokrat Parti"denen koalisyonun olusurnunu tasvir etmisti, 1890'lara gelindiginde ise -ozelttkte Almanya ve Avusturya'da -kend-ilerine "sosyal demokrat "diyen i~


6/32

bu yakmlarda ozelltkle sosyalist olmayan bir merkez partisi olarak yeni bir Sosyal Demokrat Parti kuruldu.Ote taraftan Ban Avrupa Komiinist partileri Ban Avrupa'da var olageldigi sekilde demokrasi ve temsilkurumlannm onernini vurgulayarak(Carillo 1977) proleterya diktatorlugO terimini kullanmaktanvazgecerek ve iktidan ele gecirip i~C;i srmfrrnn yegane temsilcisi olarak vonetecek Leninist merkezi onciiparti anlayisrrn degi?ik olciilerde elestirerek eski anlarmyla sosyal demokrasi He yeniden bir yakmlasrnayavonetdiler,

19. Yirzythn sonlanndaki anlarmyla sosyal demokrasinin iki yonii ozellikle dikkate degerdir. Birisibirtun kapitalist ulkeler komimist partileri ve hala daha da cok uzlasrnaz bir sekilde devrimci hedeflerin-den vazgec;:memeiddiasmdaki diger gruplar i?c;::i srmfrrnn kucuk bir azmllgl drsmda siyasal destejtnikazanamaz ve zaman zaman sendikalarda etkili olmalarma ragmen t;:ogukez bu azmhk partilerin siyasalsekter diizeyini asrnalanna yetmezken, sosyal demokrat partiler i~C;isunfuun siyasal orgutlenmesininbashca ve onemli-ve onemli reformLarm elde edilmesi anlammda en basanh-bici rnleri olrnuslardir.

20 YUZYllsonlannda kapitalist toplumlardaki gelisrne egilimi sosyal demokrat politikanm buiistiinliigiinii daha da pekistirme yoniindedir ve bugiin Marx ve Engels'in zamanmda otdugundan daha azkesin gorunen sosyalizme yoneltrn en azmdan kapitalizm, katastrofik krizleri ve savaslan engelleyebildigisurece secim basanlan ve adim adim reformlar yoluyla gerceklesebilir gorunrnektedir; Sosyal dernokras-inin ikinci onernli ozelligi de, bir siyasal sistem olarak demokrasinin degerini doktrinde israrlavurgularnasrdtr, Bizzat Engels son yillannda sosyal demokrat liderlere yazdlgl mektuplannda bu yaklasrrrndesteklernis ve 29 Haziran 1891 tarihinde Kautsky' ye mektubunda, SPD'nin Erfurt prograrm uzerineyaptlgl yorumlarda soyle dernistir: " Kesin olan bir ~ey varsa, ada Partimizin ve i~t;:isnufrrnn iktidarayalmzca demokratik cumhuriyet bicimi icinde gelebilecegidir. Hatta proleter ya diktatorLUgunLin ozgOlformiilii budur" Gene de sosyal demokrasi ismi iizerine yaptlgl yukanda zikredilen yorumda (VolkstaatOnsoz 1894), komiinizmin nihai hedefinin devleti ortadan kaldirrnak oldugunu ve demokrasinin de nihayetbir devlet bicimi oldugunu soylemistir, Engel'sin cesitli ifadelerinde bir olcude mugLakllk oldujuna kuskuyoktur, aneak lkinci Enternasyonal'in Marksistleri soz konusu oldugu sLireee yalmzca i?t;:ismrnmn iktidaragelecegi surec olarak degil, sosyalist toplumun esasi olarak da demokrasiye acik ve sik srkbelirtilen birbagllllk gorulrnekteydi. Bu degi~ik~ekillerde, Luxemburg, Kautsky ve Avusturya Marksistleri gibi farkh

Marksistlerin genel yaklasunlan ve tek tek vaz ilannda acikcagorulrnektevdi. Bu sonuncular secirn yolunubelki de birtim gruplardan daha kesin bicirnde secmis ve sec;menlerin c;ogunlugunun acik destegiolrnaksizm iktidan dusiinmeyi bile reddetrnislerdi. Almanya'da fasizrn tehlikesi kar~lsmda Thalmann vekornunist partisinin diger liderleri burjuva demokrasisi ve fasistdiktatortuk arasmda ozde fark otmadrgirn ilan ederken, Weimardemokrasinin savunulrnasuu esas hedef olarak alrmsti.

1917'den bu yana i?C;iSlrnfl hareketi ve Marksist duslmce sos-val demokrasi ve komimizmt yani Leninizm, Bolsevizm) olarak bo-lilnrnustilr, Sosyal demokratlar bu ayinrm demokratik sosyalizm ileotoriter veya totaliter sosyalizm arasmdaki aymm olarak gorrnek-

teler. Gerci son ylllarda Avrupa kornunist hareketinin gettsmesi ilebu gorii? farkl1l1g1bir olcude yumusannsttr; ama bunun nereye ka-dar gidecegi zamanla belli olacakttr, Gimurnuzde sosyal demokrasiiki ana sorunla karst karsiyadrr; Bir sorun, hukurnet kurma anlarmn-da iktidara gelmenin rnurnkun olup olmadlgl degit-ztra Avrupa'dakisosyal dernokrat partiler krsa veya uzun sure iktidarda kalrmsnr-fakat iktidara geldikten soma toplumun gercek anLamda sosyalistdoniisurnunu gerceklestirip gerceklesttremevecegi ve hatta sec-menlerinin aslmda bunu isteyip istemeyecegidir, Diger sorun ise,demokratik sosyalist toplumun fiili kurumlanna iliskindir;- Ekonomi, siyasal sistem, egitim, kiiltur hayati vb. nasil orgirtlen-melidir veya nasil gelisebilir? ~ ve bu, mevcut sosyalist iilkeleri i-ceriden degi?tirmeye cahsanlar da dahil, Marksistler arasmda haLayogun tartrsrnalara konu olrnaktadrr,

Tlirkiye de sosyal demokrat partilerin koklen ne yazJk ki saglam atilmarmsnr. Geleneksel antarmyla,ulusalci bir potaya sikistintan sosyal demokrat partiler uzun bir zaman diliminde basansiz oldular.CHP'nin yeni kadrosuyLa birlikte sosyal demokrat niteLiklerini guclendtrrnesi c;okonemlidir.

Tepki ve De9i~im Oergisi 6


7/32

OY l i H C H P'Y EE ' Y ' K L A ~ J HA K P'Y E

O z a nYa8 i l t a p eoy a 8 l I t a p o@ t opk lVaoo . 8 1m . o rg

En iyi bildigimiz $ey iktidar kamufilajrdrr ...MHP iktidarrnda, bryrklarm ufiarr yerr;ekimine yenik diier ...CHPiktidarrnda, en kosesinin bile b,yrklarr pos akar ...AKPiktidannda ise sadece beyler de degil hammlarda dakamufilaj ba; gosterir ...Erkeklerin blyrklarr iist dudagr afjlkta brrakacak. ekildeuciarmdan krrpJIJr...Halk arasrnda buna 'badem brYlk' denir ...Bir nevi iist dudak dekoltesi...Hanrmlarda ise r;e~itli ba~ brtme ekilleri ile goriiliir ...Ayrrca altm gunlerinin yerini okuma gunler; abr ...Yani, hem kadrnr hem de adamr degi~tiren tek ikiidar, AKPiktida rtdtr ...Ben kocasrnm tayini eiksm diye tiirban takan kadrnlar gordiim ...Yazlk baglamayJ da bilmiyor, bogazr [azla srkmr~bogulacaktl kadrncagrz...Bereket kocasr tez zamanda tayin oldu da nefes old: ...Bu duruma kadrn ve erkek e$itligini saglayan iktidar da denilebilir ...Bu bir toplum makyajrdrr ...Yagmura gore tariam r;evirirsin, basati toplarsrn ...Mevsim ne olursa olsun, hasatm hem bol oiur, hem de her daim miiteri bulur ...80 darbesinden once memleketin yuzde 90', r;atr$ma halindeydi, hepsinin ortak ozeUigi darbelere

kar~r olmalanydr ...Bi darbe oldu, ilk referandumda darbeciler yuzde 92'i oy aid, ...Herkes Kenan Evren'ci oldu...Herkes darbeci ...Ressampa$anrn iktidarrnda, zadyaklarla Kenan Evren'in evine misa/irlige gidenler, AKP iktidarrndaBa~bakan'rn yanagrnr ok$ayrp, darbelere ve darbecilere kar$1cephe actuar ...80 sonrast Kenan Evren'in avukatlrgmr yapanlar, AKP iktidarrnda Anayasa kamisyanu bakanr olup,darbecileri yargrlamaya kalktriar ...Devrimci Sezenablamrz bile, ki, 80 darbesinde aSllan Erdal Eren iein ~arkr okumu~tu, sarkmm ad:'son bak'$', darbeden hemen sonra Tempo dergisine darbeyi destekler demecter vermis, AKPiktidarrnda ise darbecileri yargrlayacagr iddia edilen anayasa referandumuna evet demisti.:

Tiukiye'de gelecegin meslekleri arasrnda birinci srradadrr yalakalIk ...Akarr yok kokar: yak...Sermaye istemez verg; beklemez ...Ulkiiciiler mi geldi iktidara, sal brYlklarr a~$agrya...Solcular tm geldi, koy ver b,Yrklarr Ezel'in daYlsl gibi...Dinciler mi geldi, krrp uctarmdon iist dudagrn goziiksiin ...Bukadar basit...Sonra tayin de kolay, atanma da...Milli makyajrmrzdrr bu...Badem bryrgrna ragmen, solcu soylemlerinden iiphelendigim bir agabeyim son olarak Karl Marks 'tanulvi bir soz soyleyince makyajr aku.:Dedim ki, agabey blyrklann dokiiWr soyleme boyle sozter ...Dedi ki, sen bakma benim badem bryrgrma, esasrnda ben oyumu CHP'ye verdim, ama malum devletdairesinde falr~ryoruz, eocukiarm okuttan burada, esimiz dostumuz hep buralarda, tayin mayinederier ziyan oluruz, mecbur bry,klarr iistiinden krrptlk ...Meger ada beni pas brYlglmdan tannmsta a yiizden rahat konu~uyormu...Yani demem 0 ki, giJvenmeyiizde 50'ne, yarrs, tazelerse makyajmr, iktidan sen de goriJrsun...

TepkiveDe9i~im Dergisi. 7
mailto:[email protected]:[email protected]


8/32

Om i tYa s a rE r d amuya r d l lD@tBpk lVado . 81m .o r u

~ aR : . QYE .Nf< A P f rA L i> r TO P L lIHBu makalede kapitalist toplumu ve onun yarattlglinsan modelinin geldigi durumu

sorgulamaya ve tespitlerde bulunmaya ~ah~acaglm.

Oncelikle toplumun en kii~iik yapl tan olan modern a i!enin , oze! miilkiyetin vedevletin temelinin bit oldugunu kabul etmek gerekir. Soyut hak ohtak, ahlaksa devletedonii~mii~ ve kurumsaltasmist, Devlet, insanlarm kendi gii~lerini yabancr varltklarayansrtmasr sonucunda, bze! miilkiyetin bir sonucu olarak ortaya akar. Bu bakJ apsrylailkel donemde devletin olmamasmrn nedeni de oze! miilkiyetin ortaya pkmaml$

olmasmdandtr. i~te kapitalizm manifaktiirii kaldtrmts, tatum makinelestirmis ve yinetnakinelesme sonucunda pazar i~in iiretimi ortaya pkarml~trr. Bu ise feodalitenin veasiretierin ~oziilmesini beraberinde getirmi~ ve modern toplum ortaya pkml~tJf.Bugiinse iize! miilkiyetin tek bir elde toptanmas: o/~iisiinde ailenin temeline dinamitkoyuldugu ge,,;egi kapitalist medeniyetin sorgulanmasl gereken bit yoniidiir.

Bjr diger sorun; burjuvazinin oze! miilkiyeti ve sermayesi, insanlan birbirindenaYlnr ve mahalle baskis: ortaya akanr. TUm bu baskitar kapitalizmde yogun olarakyasarur. Kapitalist sistem krizini, bunahmlarmt [asizmle atlatmaya


9/32

o s m a n g ilobu l ug i l@1epk i v ed eg i s im . o rg

"Sadece futboldan anlayan, [utboldan da anlamaz."(L. C. Menotti)

Bu yazrda futbolun endustrtlesrnesive bu siirecin giiniirnuzdekigoriiniirm] ele ahnacaktrr. EndUstriyel futbolayaklastrmrmz aym zamanda kapitalizmin zaman ve mekan Uzerindeki tahakkiirnunun futboldaki yanstrnalannt da elealarak, koylUlerin ozgUrce oynadlgl oyunun i~e;i sirnfrna pazarlanabitir bir meta olarak sunulmasma, pazarda ozgUremekciler olarak futbolculara ve taraftarlara deginecegiz.

Futbol kuliiplerini, ornegin sadece gelir kalemine gore zengin ve yoksul kulupler diye aynma sokmak,aralanndaki iliskileri gorrnernizi engelleyecektir. Boyle bir aynma gidildiginde zengin kulupler yuksek bonservisbedelleri vererek transfer yapan kulUpler olarak; yoksul kulupler de oyuncu yetistirip onlara satan kuli ..ipler olarak

alguanacaktu. Boyle bir aynm, yiiksek bonservis bedelleriyle transfer yapan kuli.iplerle, onlara oyuncu satan kulu-plerin birbirinden farkh olduklanm, yani aralannda dissal bir iliski oldujiu anlamma gelecektir.

Burada durumu anlayabilmek icin oncelikle, transferde (veya futbolla iliskili her olguda) oyuncu alan veyasatan kulUplerin icsel bir ihski icinde oldugunu ortaya koyrnarmzgerekmektedir. KulUpler arasmdaki icsel iliskininvarllgl birbirlerini yeniden urett@ni bize g6stermektedir. Ornegin Porto veya Sevilla gibi kulUplerini oyuncuyetistiren ve zengin kuliiplere satan birer model olarak ahrsak, icsel ili~kiyi ve tam da bu iliskilerin birbiriniurett@ni kacirrmsoluruz. Sevilla ve Porto gibi kulUplerin varllgl, satnklan oyunculan alan kuliipleri uretirken;butcesi daha yiiksek kutuplerin varllgl da Sevilla ve Porto gibi kulupleri yaratmaktadtr, Sevitla'nm Dani Alves'iBarcelona'ya satrnasr, bu iliskiyi yeniden uretirken, aym zamanda Sevilla, sattlgl oyuncunun yerine yeni bir oyuncu(geneltikle gene;yrldiz adayi) ahyor otmasi, Sevilla ile Barcelona arasmdaki il iskintn Sevilla He baska kuluplerarasinda yeniden urettlmesi anlarrnna gelmektedir.

Endiistriyel Futbola Giden Yo!

"Kapitalist uretirn btcirntrnn, insan hayatrru, zarnarn ve rnekanlan yeniden orguttemesiyte birlikte bir 'oyun'olarak futbol da degtsmek zorunda kalrrnstrr,Gerc;ekten, daha oncelert, yani k6ylUlerin 6zgUr topraklannda ve boszamanlarmda oynanagelen futbol, topraklann ozel rnulkiyet konusu haline gelmesi (cit cevirrne) He bir acidan'mekansrz' kalrmsnr, KoylUlerin, yeni olusan kentlere i~gUcu olarak surulrnesi ise oyunu 'oyuncusuz' btrakrrnstrr.Giinde ortalama18 saat catrsan iscilerin, arnk bu enerji isteyen oyunu oynayacak halleri kalmaz. Kapitalizminzaman ve rnekan iizerinde bu sekilde tahakkurn kurrnasiyla futbol da artik populer; gevsek kuralh, kimi zaman 300kisinin bir arada oynayabildigi bir oyun olmaktan ctkar,"[1]

Kapitalizmin zaman ve rnekan uzerindeki tahakkurnu, koyluler ic;in rnekans iz brrakt igrfutbolun yenimekanlanm uretmeye baslarmsttr, Bu d6nU~um kentlerde isci strnfrrnn, artik bu yeni mekanlarda oynanan futbolun

izleyicisi baska bir yonuyle de tiiketicisi konumuna getirrnisttr. Artik futbolun eski oyunculanmn, koylulerin, oyunuoynayacak ne gUnleri ne de zamanlan vardir; tatil gUnlerinde sadece, yeniden Uretebilmek icin dinlenme/eglenmegorlinumu altindaki tiiketme etkinligidir artik futbol.

Kapitalizmin i~t;i srmftyla futbolun iliskisini donustiirmeye baslamasim salt bir tiiketim olarak ele alarnayiz.Stattara gidip mae;izlemek sadece bilet veya kulubiin ltsansn urunlertrn satin almakla aoktanmaz. Stadyumtar ayrnzamanda iktidar iliskilerinin somut olarak insa edildigi mekanlardrr; iktidar iliskisinjn kapitaiist sistemde mesrulukkazandmlma mekanlanndan biri olan stadyumlarda, saha icindeki "agabey" oyunculara, seref tribununden localara,kale arkasmdan maclan oturarak izlemeye, bircok statta kadin tuvaleti olmamasma kadar somut olarak g6rUlmekte-dir. Futbol kapitalizmin kendini yeniden Urettigi bir alandtr,Tam da bu yonilyle futbot, Uzerinden cinsiyete;Hik,irkcthk gibi sistemi iireten ideolojilerin rnesruluk kazandijj: bir alandn.

Aym zamanda kapitalizmin zaman ve mekan iizerindeki tahakkumu dolaynmyla artik bos zamandan azamiyarar saglamaya d6ni.ik yaklasimm i~e;i stmfimn yasarmnm parcasi haline gelmesi futbolu bir oyun olarak oynamak biryana, futbolla iliskiyi dcnusturmektedir; Futbolun planlanan bir zaman dilimde tuketilen ve aym zamanda yenidenuretilen iliskilerin butunu olrnasr, bu iliskilertn toplamdan bag ims iz o lmad tg igerC;egini ortaya koymaktadrr,Buyoniiyle kapitatizmin zaman ve mekan uzertndeki tahakkumu, i~e;i stmfrru sadece futbolu oynamaktan ahkoymarms

epki ve De9i~im Oergisi 9


10/32

aym zamanda isci suufrmn futbolla iltskisini ucucu bir hale donustilrrnustur, Bu noktada Talimciler'denyapacagumz ahnti anlarnh olsa gerek:

"Kapitalizm tiiketirn ve bos zaman arasmdaki iliskide televizyon araCll1g1He kitlelere 'carpe diem'(giinii yakalaym) mesajim aktanr. Sirndiki zamanm yasanmasi on plana gecirildiginde yani gecrnis vegelecek yerini bugiln yasanrnakta olan simdiki zaman aldigmda spor ve televizyon arasmdaki birlikteliktegiic;:lenmektedir. Spor olaymm sirndiki zamanda vasanmasmda "spor ve oyun sahasunn snnrlanmnbelirlenmesi, saha h;:i stmrlarnalar; spor yapma siiresinin snnrlanrnasr, bir tecrit etme, zaman ve rnekansimrlan belirli yeni bir 'dunva' yaratma anlarmdrr ... Oyleyse spor ve oyun ozleri geregi hep 'simdi'deolan bir seydirler, "[2]

Kapitalizmin zaman ve rnekan uzerindeki tahakkurnii ve isci simftyla futbol arasmdaki iliskiyidoniisturrnesinin yanmda kulupler ve futbolcular iizerindeki doruisiirnden bahsetmek gerekiyor. BuyonUyle pazarda dolasim araci olarak futbolcular one ctkiyor, KoyLUlerin bir yoniiyle de SlmrS1Zve sayrsizoynadiklan futbol, kapitalist uretirn kosullannda doniismeye baslarmstu: Siirecin i?leYi?i vurgularnarnarmzadma Karl Marx'tan yapacagirm z ahnticok anlarnh olsa gerek:

"Uretirn ve gecirn araclan kendiliklerinden nasrl sermaye degilse, para ve metalar da kendiliklerin-den sermaye degildir. Bunlann sermayeye donusmeleri gerekir. Ama bu donusiirniin kendisi ancak bellikosullar altmda olabilir, yani birbirinden cok farkh tLirden iki meta sahibinin yuz yuze ve temas halinegelmesi gerekir; bir yanda, baskalanna ait emek-giiciinii satin alarak, ellerindeki degerler toplarmmartnrrnak istegmde bulunan, para, uretim araci ve gecim arao sahipleri; ate yanda, Kendi emek-giic;:lerini ve dolayisiyla emeklerini satan azgLir ernekciler .... Meta pazarmdaki bu kutuplasrna ile kapitalistLiretimin temel kosullan saglanml~ olur. "[3]

Futbolculann pazarda emeklerini satan ozgLir ernekciler olarak pozisyonlan, Bosman Kurallan[4] iledaha da netlesti, Bosman Kurallanoncesinde futbolcularm pazarda meta olarak dolasrrm sadece kuliiplerarasmdaki iliskiyle gerceklesiyordu,

Bosman KuraUan'yla birlikte emeklerini satan ozgLir emekc;:iler olarak futbolculann emeklerini sata-bilecekleri kuliiplere gidebilmeleri daha da esneklesirken, bu durum aym zamanda kapitalizmin futbolLizerindeki tahakkurnunu yeniden i.iretiyor. Bosman Kurallan 'rn sadece futbolcu rnaaslanna yaptlgl etkiyleaciklayamayiz, Burada emeklerini satan ozgLir ernekciler olarak futbolculann, rnaastan once emeklerinisatabilecekleri en uygun kulLibe gitmeye yoneldikleri gorulecektir, Bu acrdan, sozlesrnesi biten futbolcuicin 6ncelikli hedef konumunda ileri kapttalistlesrnis ulkelerin kulUpleri gelmektedir. Ornegin,Galatasaray'da Arda Turan'm sozlesrnesi bittijiini ve serbest kaldigun dusunelirn. Arda Turan'm gidecegiii Ike Romanya olmay acakn r, ileri kapi tal ist lesrnis ulke kulupleri nden biri olan Manchester United' agitt@nde artik emegini en gents kosullanyla pazarlayabilecek ve bu durum aym zamanda ileri kapitalistiilkelerin kuliiplerinin futbolda tekellesrne surecini iiretecektir.

Bosman Kurallannm yanmda, bugiin kapitalist sistemde futbolun en buyuk pastasi olarak one cikanorganizasyonlarda (UEFAve FifA'mn dLizenledigi turnuvalar) yapilan degi?iklere vurgu yaprnarmz gereki-yor. Burada da ozellikle Sarnpiyonlar Ugi onecikiyor; Sampiyonlar Ugi'nin her YII yapihyor olmasi ve ilerikapitalist Lilkelerin basa oynayan takirnlanmn rniicadele (!) alam otrnasi nedeniyle en dikkat c;:ekendLizenlemeler bu organizasyonda yapihyor,

Bu yaptsryla endListriyel futbolun gozbebeg: konumundaki Sampiyonlar Ugi'ni irdeledijfrnizde,-Devler Ligi olarak adlandirdiklan turnuvada- ileri kapitalistlesrnis Lilkelerin basa oynayan takimlanmntumuvasi oldugu gaze carprnaktadu; bncelikle gruplara torba sitemine gore yerlestirilen takimlar zatenbastan gUC; dengesine gore stmflanrms oluyor. Ornegin Manchester United, Juventus, PSVve S. Bukres'tenolusan bir grup oldugunu dusimelim. Birinci torbadan gelen Manchester United'm gruptan c ik rna sansi

cok yuksek. Onu Juventus takip ediyor. PSVbelki ikinciligi zorlayabilir ama S.Bukre~'in sans: cok az.Platini donerninde Sarnpiyonlar Ugi statusunde yapilan degisiklik ilk bakista daha kucuk butceli kulu-plerin isine yanyor gibi gorLinUyor. Fakat degi?iklik ashnda ileri kapitaltstlesrnis Ulkelerin basa oynayantakirnlanna yanyor. Platini'nin aglzlanna bir parmak bal


11/32

bile de onlan birinci ve ikinci torbadan gelen takimlar bekliyor. heri kapttattstlesmts Ulkelerin ilk iki veya ucteklkulUpleri direk sampiyonlar Ligi'ne katthyor, Bu durumda da Uc;:UncUveya dordimcu sirayi alan takirnlar da tekon elemeyi gecmekte pek de zorlanrmyor; Ornegin ingiltere'de c;:ogunlukla ligi dordUncU bitiren Arsenal veyaLiverpool her Yll rahatca Samplyonlar Ligi'ne kanhyor, Gruplara takirntarm daglllmmm yanmda baska bir boyu-tuyla da, Sarnpiyonlar Ligi'nde ceyrek ve yan finalde hangi illkelertn takrmlanmn yer aldlgldlr. Burada da ilerikapttalistlesrnts Ulkelerin ilk dorde oynayan taktrnlan belirgin olarak one e;:lktlgl gorUlmektedir.[5]

Futbol kulUpleri, turnuvalar ve oyunculann kapitalizmdeki donilsumleri ve birbirini Uretiyor otrnasimtaraftar boyutunu ele almadan irdeleyemeyiz. Bu yonUyle de ozellikle taraftarm yabancrlastmlrnastolgusundanbahsetmemiz gerekiyor. Taraftann vabancnastmtmasr, kapitalizmin futboldaki tahakkurnuyle beraber basta ilerikapitalist Ulkelerde daha belirgin olarak gaze carpiyor;

Bu noktada kapitalizmin taraftan yabancilasttrmada en cok kullandrgt holigan kavrarm one cikiyor, Mod-ernlik olarak sundugu seyirci profili de tam da yiktnttlann ortii lmestyle tnsa ediliyor. BugUn ozeltikleingiltere'de, statlara VIP (very important person) koltuklarda i~ sczlesmelerlntn yaplldlgl, sadece mac gUnUdegil, haftanm her gUnU tUketime yonelik olan ve sahadaki "oyun" dan cok store'lerdeki UrUnleriyle kapitaliz-min barbarhk belgesini goriiyoruz. Bu noktada Walter Benjamin'den yapacagmuz ahnti cok anlarnh olsa gerek:( ... ) Bu kUltUrel zenginlikler, hie istlsnasiz, dehset duygusuna kapilmadan duslmutemeyecek bir kokenesahiptir.( ... ) Hicbtr kultur UrUnUyoktur ki, aym zamanda bir barbartrk belgesi olmasm. Ve kUltUr urlmumnkendisi gibi, elden ele aktanlma sUreci de nasibini ahr bu barbarnktan. "[6]

Bu acidan kapitalizmin yikmtrlardan kurdugu "futbol kulttlrilne" karst direnen taraftar gruplarmdan bahsetme-miz gerekiyor. Bunlann en basinda da italya futbolunda farkh bir yere sahip olan liman kenti Livorno'dan sozetmek gerekiyor. Aym zamanda bir i~e;:ikenti olan Livorno, italya KomUnist Partisi'nin de kuruldugu sehtr,Livorno'nun italyan futbolundan bagtmsiz olrnadtgun da ortaya koyarak, kapitalizmin futbol Uzerindeki tahakkil-miinim yarattlgl donusirrne vurgu yaparak, Toni Negri'nin sozlerine dikkat cekrnek gerekiyor:

"italyanlar girttaklanna kadar futbola batrms durumdalar; Afallamam ve ~a~kml1glm i~te bu batakuktangeliyor: hUzUnlU de olsa her seyln degi~tigini kabul etmek zorundayim. Sorun Calcio'nun artik en Ustun degeresahip olrnamast degil, kesinliklerin epeydir yikima ugraml~ olrnast. Bu uygarllgm gere;:ekbir bunahmi. Bu

degerler bunahrmnm, kesinliklerin bu altust olusunun ilc ornegini verecegim: Eskiden, hangi kuliibiln taraftanolacagtru secerken (y a da aileden devrahrken) insanlar neye gore karar alacaklanm bilirlerdi. Milan AC, Torinove Roma kent proletaryasmm "ktzil" taktrnlanydrlar; Ote taraftan Inter Milan, Juventus ve Lazio patronlarmtaktrmydi: Milan'm bUyUk finans burjuvazisinin, Agnelli ailesinin ve Torino'daki Fiat grubunun, Roma'nm mUlksahibi aristokrasisinin ... Mac;a gitmek hangismna ait oldugunun bilincine varmakti,"tifo"yla ozgUl bir kent kUlti.irUnU ifadeetmekti, bir kimlik kavgast vermekti. Buiman kusaktan ku~aga gec;iyordu. KIZlIsiyahgiysiler ictnde e;:ocukken babamla birlikteMilan AC' nin rnaclanna giderdik ve yetrntsllyrllarda (ama bunu yargtclanrna scylerneyinsakm!) Milan kopunun, "K1Z1I-KaraTugaylann"kuruculan arasmdaydim .. "[7]

Devrimci tribUnlerin basmda gelenLivorno tribUnlerinin futbolun genelfotograftndan pek cok farkhhk ie;:erdigini debelirtmemiz gerekiyor. Bunun yamndaLivorno'ya karst sempatiyle yaklasan insan-larm turn dUnyaya yaYl1dlgml da vurgulama-rmz gerekiyor.

KAYNAKc;A1 B. Aydm - D_ H arip og tu -c; : -Ceyhan, 2008_ "EndListriyel futbol c; :agmda"taraftarllk" , ltetlstm kuram ve arasnrma dergisi Say' 26 K'~-Bahar 2008,s_289-3162 Benjamin, Walter, 2008, Son Bakista ~k_ C;:ev:Nurdan Giirbilek, besinci basim, Metis kitap, lstanbul,3 Marx, KarL 1986_ Kapital L CHt, C;:ev:Alaattin Bilgi , Sol Yaymlan_ Ankara4 Toni, Negri. 1998_ "Milan, Kesinlikle!" ,C;:ev:Ulus Baker,5 http://korotonomedya_net/kor/index_php?id=7,59,0,0, 1,0 (eri~im tariht: 22_01,2010, 23_58)6 Talimciler Ahmet_ 2008_ "Futbol degil i~: endUstriyel futbol", ltetlsim kuram ve arasnrma dergisi, Say' 267 K'~-Bahar_ Sf:89-114

Tepki ve Degi~im Dergisi 11


12/32

B z o iir G iio g u l s o y@ tB l lk iv a d 8 g is im . o r g

"1)ft;~JHNf1)fNOLH l I YOR "1 ) ' ;Y fNL f~ fCevrentzde kendine "solcu" sifatim veren bazi dostlar vardrr, BilgiseL oLarak okudugu kitap sayts: bir ya da ikiyi gecrneyen,eyLemseLoLarak yuruyu~Lerde elLerinde bayrakLarla sigaratanm icen, belli ki canlan s ik il an dost ta rd ir bunLar. Secirn zarnam enyakm duzen partisine oyunu verir, dort yilda bir gorevini yapar. Sonra daiktidarda tefeci bezirgan gelenekten geLme parti birincicikmca, "bu miLLete guven oLmaz" dec. llstune "devrim faLan oLmaz" vaazim ekLedi mi, en keskin devrimciye tas cikartir birbtctmde bir fikir attlgml samr;

lste bu arkadastar ve anlara inananlar i~jndir bu stizLerim.

Cuvaldm kendimize banrahrn. Acaba devrimin ete kemige burunrnus sekli aLan "Ekim devrimi" ve tincesindeki surecler t neKadar inceLeyebiLdik? DiyaLektik materyaLizmi ne Kadar kavrayabiLdik? Bunun dogrultusunda, tarihseL materyalizmi ne Kadarkavrarnaktayiz?

Bunlarm hie birini yapmadiysak, aglr bir bugday gibi bastrmzi egelim, once kitaplara gornulelim, bununLa birLikte hayatakansahrn.

Gelelim devrimin ne olduguna, nasil olacagma ve devrimin neden olmadigma ...

~OK ACININ TEK iLACI

5 vakit namaz kllan soft a gibi, "devrirnciyiz" sr tatmi du~urmuyoruz dilirnizden, Ama agzlmlza aldlglmlz bu keLimeyi neKadar tar tiyoruz, orasi rnechul, Bu kelimeyi tartmak, bir zorunLuluk haLine geliyor bu yuzden,

Peki, nedir devrim?

"En basit sekliyle devrtrn: sosyaLbir degi~iklik yapmak ictn belir li sar tlar ve yontemlere gore yapilan bir savastir." [1]

"Devrim blr savastu Devrim, tarihin bildigi butun savaslardan gercekten daha buyiik, biricik kanunlu, hakkaniyetli birs avasn r. " [Z]

Butun halkm Ylgm sekilde katlLdlgl ve haLkm haklanru savunmak ve sistemi degi~tirmek icin atlldlgl bir savastrr ; Kisacabuna "simftann savasi" da diyebiLiriz. Ama aym zamanda savastan aynhr,


13/32

Kitle, ezilen ve soyutan, sistemden bikrms, cahskan ama bosa t;all~tlgml farkeden Ylglnlardlr.


14/32

isyamn son konagmda, iki ana yapl isyam yOrOWr. Bunlar verine gore "devrim ordulan", verine gore "devrim cetelert"olarak kendini gosterir; Bu, savasta da gorulen bir meseledir. Devrim ordu ve cetelerinin farki, devrimin dogal zamanlarnasisirasmda, daha bOyOk kitlelerle derlenmesidir.

isyanda hareket, sOrekli saldm ve karsr-devrtmiyok etme Ozerine kuruludur. En kO


15/32

- I?


16/32

E ra n E rde e r d em@t e p k i v o d e g l s im . o rg

N L J ~ G E N E f ( O N ,NUR J L J VA 2 ;ilt A gOAncak onlann imamGlrtfakfanndan bteye gecmez.(Hz.Muhammed)

Efenditn, deiaiarca UsWnde durdugum, Israrla anlatmak fstedfgim bir getcet: He yUzle$mi$ bulunuy-oruz. Bu gerc;ek kar$lsmda direnmek fc;in; zihninizi bosotn, bersev! unutun ve yeni bit algmm bicitntenissUrecine katkl sunun...

Kapitalfzm, Batt dUnyasmdaki evritnini tamamlamak suretf He kiiresellesme polftikalanna angaje olan

bdlgesef paktfannlbirliklerin kurutmas! siirecini tamatntannstu: Lakin, dUnya topfumlan; eskisindendaha liberal, daha fundamental bit algi ve paradigmaya hapsedilmi$, akabinde; KUresel Sermayegruplanmn ekonomi-politik saptanttlarmdan dogan ocmaztara kurban edttmistu.

Daha dogrusu; kapitalizm rasyonefle$mi$, yani ak,({, bir us kazanml$; insanllgm zihin dilnyasmlbicitnlendirmis, istedisf boigesel aktOr ve ideoioglan yaratml$, halklan kendi yarattlSI c;eli$kilerehopsetroi ve insan(,gI afyonfaml$tlr. Bu tespit! yaparken iizerinde durmamtz gereken siirec; 11EyWlsatdmlandu:

11 yLUI saidmlan ile birlikte; emperyai gUc;lerin kar$1Smdaki yegane engel olan "dogu" mutlakhedef tahtast halini altmstu. Ki esasindo bu daha eskilere dayanan bir siirectir.

Sovyetfer kar$1Smdaki kapitalist dUnyamn ittifak araY'$'; Tilrkiye'nfn ABO ile olan yakmia$masl veakabinde bu cografyaya piant: bicitnde veriestiriien kontrgerilla!ozel harp dairesi eliyle kullamian TSKiC;iban fraksiyonfar, c;e$itfj darbe aksfyonfannda bulunmus ve TUrkiye'nin donem tcinde ciddi taviziervermek sureti ile; ABO yay'lmaohgmm bolgesel prosedUrlerine uydurulmasJ noktasmda bau eylemlerhayata gec;mi$tir.

POSTALDAN TAKUNYAYA

12 EyWl darbesi sonrastndo Yunanistan'a NATOanayl veriimesio gUn itibari He TUrkiye'nin bolgesel bir aktOr olma yolunda biradu olarak niteienebilir. Lakin "our boyslbizim cocuklar" 0-larak tammlanan 12 ylUl kadrolan HeABOarasmdaki somut ili$-kiyi, bu j(i$kinin kbprUsii niteligindeki "kontrgerifla I Oze!HarpOairesi"ni gormezden gelmek, bugUn ya$adlglmlz sUreci iiretecekcehaletin kaynagJdlf.

Donetn ic;inde botgese! pianfara uygun olan kurumlar; TSKveiiberaicevreier oiarak gorUliirken; adttn adun tamamianan boigesel evrimin akabfnde olusan ihtfyac;ba$kaia$ml$ ve yaYlfmaCi sistem de kendisini evrilterek; stratejilerini degi$tirmi$tir.Bunun en belirgin amesi; 11 yWi saidmtandu:11 EyWI saidmian ile birfikte, postaldor: takunyaya gec;i(erek; emperyalyaYllmaClhk ic;in idealparadigmamn "dini samUrUye" dayall bit paradigma oldugu gerc;egi ite yUzle$ilmi$tir.

$iRK iMAMI VE ABD

BHdiginiz gibi, Erzurum komUnizm ile mUcadele dernegi kuruculanndan olan Fethu{{ah gUlen ABO'deikamet etmektedir. ...



17/32

Kon tg eriUa'nm bubolgede yaptlanmasi, d ah a d og ru su fa aliy et y urU tmes in de k i teme larnac; Sovyetlerkarsism-d a ki gU cu d en gelem ek a la ra k go ze carpm aktad ir, K ald l ki; AB'n in ku ru tu s a rn aci d a bu du r ve mUkteseba tm da ayn enbu s ek ttd e g ec er.

Yan i b an s ermayes i; k en di ie ; din am ik le rin i k oru ya bilm ek a dma , b olg es el p ak tla r v e y era ltl o rgUtle ri k ura ra k,sozde gUvence t eminetrnlstir.

Lakin S avy et sUre cin in d e emp ery alist dUnya ya e klemlen d@n i go z o nlin e a ld lg lm lz da ; tip ik b ir s omurge cizihn in bugUn u ygula dlgl p ra tigi a gun d e yuttu rd ugu arta yacikar..

Sovyet teh tidiad t altm da bir ko rkuasilanarak: bolgeset planlar tnztandmtrmstrr. Bu p la nla rm y eg an eamaci:kur es elle srn e v e s ermayenin kon tr olUnU e le g ec irme a la ra k kars irmza c ik ar,

Ve kap ita lis t s omUrgec ilig in enonernli talebi a la n i~ gU cu ve h ammadd e ta lebin in , do gu to praklan nd aki va rh gl;sUre cin b ir d ige r a na n ed en i o la ra k k ars irm za c ik ar,

ls te bu s ure cte , k urum sa l k im lik k az an an Sov ye t k arsm o rg iitte nrn ete rin b irc;o gu ; k on trg erilla ta ra fmd an ftn anse edilrnis, dojrudan des tek go rmU~tUr. LakinKornuntzm ile mUca de le d ern ek le rin in k uru cu la n v e ba sk an la n; b ugu nABD ile s lk l i1 i~kile rtcindedirter.Bu, bahset tig im bu gere;egin en belirgintsarettdir.

S lir ec ;te , d eg i~ ec ek kon jonk tU r ic ln h an rta nan b irc ok tip y etis ttrttrn is , b un la ra s an s v ertlr nts ttr.L ak in , e ge rbotgeset bir p akt o la ca ks a, ki k ures eu esmetctn o ng orG len y eg an e o lg u b ud ur; "d og u'n un a ntt-emp erva -lis t, a ntt-s omu rg ect" ru hu nu ih rn hla strra n, bu ru hu b alta la ya n, d og u'n un ta rih sel kim l@ ile c ells en , h alk b ilin cin inyerine "birey" bilincini sm nga eden biralgtmn .zihinleredayatnmasi gereklidir.C ;ijnkU ku reselle~m eye hizm et ed ecek bir birlik, bu to prakla rd a a nca k "islam " elbisesi giym ek su reti ile ba san hotacaknr.

ABDESTL i KAP iTAL izMiN DOGU$U

lste bu m in va ld e 11 Eyli.il s aldm ta n ile , b tilg ed e b ir d emokra si so ru nu o ld ug u, d emok ra si ih tiy ac l o rta ya C ;lk tld u~Un ce si d a ya ntrm s, a ka bin de ; b u ta le bi g id ermek u ze re ik i y on tem h ay ata ge ciritm ls tir.

1 . A sker i o la ra k, d emokr as i k ars rtla nmntmhasi (Dogrudankusatrna/Devrirn)2 . is lam ve Demokra sin in e klem le nmes i a dl a ltmda , k ata si lib era l,attt muha fa zaka r b ir tip in

y ara tllma sl/NURGENEKON (J akoben Evrim , Dev rim in s indirilme si, Dev rimmuhaftzlan)

Bu p ro je d ah ilin de , a samah o la ra k; d og u to plumla nmn"Fransiz Aydmla nm asm a" a ngaje o la ra k, ta rih sel ger-c;ekl@nden uzaklastmlrnast,dotayrst ile bu h alkla nn en o nern f din am igi a la n, din -kuttu r ve m ed en iyet gibi din arnik-lerin ba smm bo s ka tm ast ve emperyaU erin tayin ett@ un su rlan n, bu o lgu lan bicirn len direrek yen i bir p ara digm anmyaratrlrnast olarak ozetleyebil ir iz .

KAC;::INERiATGELiYORI

Bir taraftan "S eriat geliyor" diyerek kasm anaydmlanmaci dama r, ta rih se llig inden tamamen yUz cev trm is ,

dtn-kultur ve medeniy et g ib i k av ram lantU kaka ila n ederek; san un uhaztrtarmstir.

Bu du rum; litera tlird e "kon tro llU muh alefet" ola ra k tamm lan an , ka pita lizm ile r;eli~meyen (ki egem en rn ukted ir k ap ita lis t ike n) b ir muha lefe t a lg rsmm , s is teme b tttn cs tz ce h izme t e ttig in in g os te rg es id ir.

S eria t geliyo r ko rkusu , ki ku reset sistem i okuma ksmn uretilen bu en dise: d in sel birsimf yaratarak; d in ile h alka ra smd ak i k op us un temelin i o tu stu rrn us tu r. D ia le ktik (z ltllk ili~ kis i) o la ra k b ak tigumzd a d a, to plum sa l d eg erlere k ayUkse le n te pk i, b ir a ntt-te pk lyaratir. Bu kacimtmaz ta btt b ir sonuctur,Ve m ily arla rca d ola r b ag la nm l~ b ir U lk en in ic e k ap ah bir s eria t U1k es in e do nli~mes i, h ele k i ABD u~a kllg l y ap arke nbunun otmasi, k om ik b ir k ark ud ur.

Lakintnsanuk ta rih in i iy i o kumus o la n to plum mUhend is le rin ce b ie ;im len dirilen bu p ro je ; n ite likli b ir v urg un un temelin i t eskil e tmi st ir.

B u n ok ta da su re ce te pk i g os te re n a ntl-s omu rg ec i g ru pla nnIcine dU~ tUgUbu yam tg r, v e u lk ede bas la yansertatendlsesi ; ABD'nintstahim k ab arta n bir k on jo nk tU r o rta yacikartrmstrr.

1 6.05.1 998 Y llm da Amerika n S en ato su nda 41 o y'a ka r~ l 375 o y ile kabu l edilen bir ta sa n ile, kU resel m ansetter. .epki ve Degi~im Dergisi 17


18/32

degi~mi~ti.(Bkz. Cumhuriyet / 16. 05.1998) i lgili tasanya gore, ABD senatosu "Dine baski yapan Ulkelere yaptmmuygulanmasl" yonUnde bir taslak soz konusu hale geldi.

ilgili taslaga gore "dine baskiytizleme burosu" kurularak, belirli erahkta e;e~itli toplantrlar yapildt. ilk toplan-tida "George Bush" oncUlugunde, kurulun baskam; Rabbi David Saperstein adh Yahudi getiri ldi. Kendisinin Yahudiotmast elbette sorun degildi. Ancak, biraz arasnrdijnnzda bu ki~inin sadece Yahudi olrnadigmt, aym zamanda birSiyonist oldugunu da gorecekslntz.

YEN j T jp jN YARA T IL I~ I

19ine;olan ise, tam bu donemde: Turklya'de rnusterek bir problem uretHmi~ti. Bu problemin adt : "Turbanproblemi"idi. Mu~terek otmasimn nedeni; ABD'nin "our boys/bizim cocuktar' ded@ odaklar ile ABD'ye methiyelerduzen din(i)darlarm ortakllgl cercevesinde ortaya cikmasi hasebi iledir.

Aym donern (2000 yihnda) Amerikan vatandasi Merve Kavake;l, hilal tctnde Amerika bayragl olan ve uzerinde;"Amerika, islam ve Yeni Milenyum" yazan bir afi~in onunde "Georgetown Oniversitesi" yetkililerine bir konusrnayapti, ilgine; olan ise, konusrnacilardanbirinin de "Graham Fuller" adh, CIA TUrkiye masasi sefintn olrnasiydt.

Graham Fuller adh emperyalist i~galci ile aym karede poz veren bu guruh, kiiresel cetenin tstalnm kabartrms

olacak ki, blrkac ay sonra; New York'ta "Twin Towers" saldmlan gerceklestt. Ki bu saldmlar, bilim insanlarmca., plan II ve program II bir ABD operasyonu olarak tarihe gecti."

Ve yeni dunya duzeninin pratik "tamamlama" sureci devreye girdi. c;.:unku,yeni mudahateter "dinsel cerceve-de cereyan edecek, bu algI Uzerinden hareket edHecekti." Ve ana slogan; Ozgurliik ve Demokrasi oldu ... Bolgededernokratlasmastgereken "radikal bir tip" yaratip, akabinde alternatifini de Uretmek kaidesi ile yeni bir paradigmainsa edildi. Bu paradigmanm ekonomi polit@ "Abdestli Kapitalizm", yarattlgl simf ise "Nurjuvazi"dir.

KONTRGER jLLA VE NURGENEKON

Sovyetler Birl@'nin dagllmasl ile bi rlikte, Sovyetler karsrsmda orgUtlend@ balonuna Slrt dayayan .' kontrgeril-la"; faaliyet yUrUtmek ie;in yeni bahaneler Uretmek dururnundaydi. Hali hazuda yaklasan konjonktiirun getirdigi"demokrasi talebine" slgmarak, demokrasi havaril@ yapmaya

bastarrnsti.Bunun en belirgin ornegi; Soros finansmamnm, Sovyetler karstsmda orgUtlenen (I) unsurlara kayrnasi, yani

degi~en hedef karsismda, kullamlan unsurtann yeni misyona eklemlenmesi yonUnde bir degi~im goze carprmstir.Nurgenekon yaptlanrnast, darbelerin faili olan ABDisrail hegemonyasmm, 11 Eyliil satdmlan sonrasi bic;imlendird@yeni kadro hareketinin ta kendisi olarak karsirmza cikar.

Lakin, derin yapr tan rne lann ta rna rm:emniyet ve ordu icerislnde kok salarken, bugun Nurgenekon bahsett@mizodaklardaki kadro evrimini basan ile tarnarnlarmstrr. Akabinde, ABDisraH He celisrneyen, sermaye He dost, Liberalbir lslarncidU~Unceki dogu tarihinde hlcblr surette yer edlnernemis olan bu dU~Unce, egemen dusimce haline donu~tiirUlmU~tUr. AKP, bu siirectn urliniidiir. Siyasi piyonu ve rnasasidir.

FiRAVUN,KARUNveBELAM

Vatansever bir Kuran insam olarak; Kuran'm lslarm He Nurjuvazi'nin Abdestli Kapitalizmi arasmdaki koklU farkibirc;ok yazl ve makalemde vurgutadun. Hatta "Abdestli Kapitalizm ve Nurjuvazi" adh kitaplanrn, bu meseleyi enineboyuna analiz eden, Nurgenekon cetestntn ve imam'm ~irk ordularmm suratma tokat gibi carpan cehsrnatardrr . ..Kuran'a gore; Firavun siyasi gUc;ti ir. Karun iktisadi guc;ti.ir. Belam ise bu gUe;leri rnesru knan "ruhban gucUdUr."

BugUn, ilgil i proje dahilinde "Karun, bati sermayesidir, Firavun; Akp'dir ve Belam; Nurgenekon'dur."Kendi ust smmm yaratrms, simfsat evrimini tarnamlarrns, islami Nurjuvazi bictrntenrnts ve kurumsallasrms olan biryapmm, siyasi basan elde etmesi cok dogaldlr.

Lakin dayatitan "din" algtsimn ic;erdigi liberal ast, hizh donusturen; somut sonuclar yaratan bir asrdrr. Sonyutarda yUkselen ozgurlUk ve demokrasi e;@lgmm ardma dusen halk Y1gmlanmn, bu kavramlar He arasmdakimesafe; yine bu durumun en belirgin ornegi konurnundadrr.

SomUrgeci sermaye He cetlsrneyen bir ozgUrliik algtsmm, modern kolelik oldujunu gorernez hale gelen korter:nurgenekon yapitanmasmm "fikri kanadtnca otusturulan yeni paradigmamn basansim' gozler onune sermektedir.

Tepki ve Degi~im Dergisi. 18


19/32

Medya, gorsel basin gibi dojrudan etken olan araclan ele ger;:irerek, muhalif sesleri kisarak, susturarak yarati-Ian hegemonya; bugim yasanan sonucu tettklernisttr.

Akabinde muhalefet ise; bu geli~imin nedeni olan "AydmlanmacllIgm" etkisinden kurtularnarms, gelisirnt vebuyUmeyi disandan seyretmek ile yetinmi~tir.

Dotayrsiile gelinen noktada, mezarmdan kalkrms bir Muaviye'nin, yanma Nemrut ve Firavun'u almak suresi Hedayattlg1 yeni dunya duzeninin bolgesel ayaga tamamlanma noktasma getmtstfr.

DEVRiMLER VE YEN i DUNYA...

Kuran bizlere yakla~lk 15 yerde bagmyor. "Miskinlere el uzatm .;" Peki bu el nasit uzatttacak dersiniz?

insanllgm aydmlamsnu zamamn eUerine brrakmak zutumdur. Curt Goetz'in su muhtesern tespitine katrtrnamakmumkun degil; Zaman buyuk bir ogretmendir ve butun ogrencilerini oldurUr ...

Miskinler, zincirlerinden baska kaybedecek bir ~eyi olmayanlardir. Ve Kuran'a gore bir miskine yardirn etmeninyolu, onu zincirlerinden kurtarrnaktu-Bkz, Beled Suresi). .. BugunUn miskinleri, Kapitalizmin reel politikalanna enteg-

re olrnus, sakintestiritmts, hakkim arayamaz hale gettrttmis, yeryUzu nimetlerinin tamammm ancak belli zumrelereait olduguna inandmtrms, bankalara, tefecilere borctandmtrms ve tepki gostermernesi ictn mistik yalanlar He uyu-tutrnus olanlardir ...

Ve bugunUn firavunlan, mtskmtesnren:Usttekilerdir.

Banka soygunculanm tv de seyrederken, "Allah belalanm versin bu haydutlarm" diyen dedelerimizin, 0 ban-kaYl kuran "elit amcalan gordugunde sayg1yla ayaga katkmasr"; mutlak anlamda rnlsktnlesmentn alameti farikasi-dtr, Ve Hirsu'm elini bilektenkesme rnannjimn pratisyenleri, hirsu ararken bosa enerji sarf etmekteler ...

Derken ~eytan Adem'in kafanm kan!jtlnp Adem'e dedi ki; EyAdem, sana ebedilik agaClnl yani yok olrna-smdan endi$elenmeyecegin bir mlilktl giistereyim mil (Taha Suresi 120. ayet)

Goklerde elma agac1 arayanlar bakislanrn yere indirsin. 0 agar;: tam olarak burada ... Adem'in bula~tlg1 "sece-ratil huldi" yani ebedilik agac1yeryuzUnde ...

Kuran r;:evirmenleri ayetin ir;:inde yer alan bir detayi attarnaktadirtar, Arapr;ada "yani" diye bir ibare yoktur.Bunun tctn "ve, ev" baglar;lan kullamhr. Van; bu ayetin dogru cevtrtst: "ebedilik agacm1 ve Ylk1lmaz rnulku" btci-minde degil, "ebedilik agaclm yani yikilrnaz mUlku" seklinde cevrttrnetidir ...

Kald1 ki, Adem goklerdekl bir cennetten dusrnemistir. "Hubut" He ifade edHen, gozden du~meyi vasarmsnr.Vani yeryuzunde ki dogal sureci baltatarrns, paylasmak yerine; mUlk edinmek, ozellestirmek yoluna gltrnlstir . ..

Ve bu sahnelerin tarnarm "belirsiz zarnandir." Vani Kuran bircok hadiseyi; zaman ve mekan gerr;ekligine bagllkalarak anlatirken, bu hadise mutlak anlamda geni~ zarnan yayilarak anlanhr.

Bunun anlarm, bu surecin devam ettigidir. Vani "ssytan" her insana tek tek bunu soylernektedir. Ve tnsan buagar;tan tatrnaktadir ...

lste dinin derdi; miskinin, yani yasak aga~ magdurlanmn uyanrnast, sHkelenmesi, doga ile uyumlanrnasi, ozedonrnesi ve tabiattaki fonksiyonlarmm farkmdahgtna erismis, paytasunci bireyler haline gelmesidtr ...(ALAK suresi 6. ayet) l s , samld1g1gibi degill insan gercekten azar:

Henuz daha ilk vahyedHen sure olan Alak suresinde bu gerceklik goz onune serilir. Vine basit denemeyecek bircevtn hatasma kurban giden bu ayette gecen "leyatga" ifadesinin koku "tagi"dir. Anlam1 ise; mal ve mulk edine-rek azmak manasmdad ir . ..

Vani insan, tabiattaki fonksiyonlanm, ancak "yeryUzUndeki bahcentn etrafma ctt r;ektiginde yitirir." Bu cit,hem bahr;enin etrafma, hem vicdanm etrafma cektlmistir. Arnk, silah satmak tctn savas cikartmak, ilar;:satmak ictnkus gribi gibi hastahklan halka musallat etmek mUbah hale gelir. Tek dert "mall arttjrrnak, coklastirmak, coklukyansr" haline donu~ur ...



20/32

(TKASORsuresi 1. ayet) Aldatlp oyaladl 0 t;okluk yan~.1 sineri.

Batmm bugiine kadar spontan bir isyan Urettigini soyleyemeyiz. FransizOevriminin tamamen alttakiler eliyle yapIldlgmlsoyleyemedigimiz gibi.

Bu noktada, Dogu; askm, sevginin, folkloriin, devrimin ve direnisfn merkezidir. Bu medeniyetin merkezi olusu hasebi ileolabilir. Ki Batl'nm bu merkez ile baglanm erken kopartma si n ed ernile pasivize oldugunu da s6ylemek mUmkiindUr .... Bu baiHamda,

bugiin ayaga kalkan halklar, Tunus ve Mlslr'da bu gelenegi siirdiirmektedirler. Bu gelenek, bizim; yani dogunun gelenegidir ...

Dogudan kasnrmz bir kara parcasi ya da cografya degildir. Ban'rnn bombalanmn dU~tiigU her yer Dogu'dur. (Nihat Genc;:)

Dogu; yeryiiziinUn miskinleri, afyontanrruslan, ezilenleri ve alttakileridir. Amerika'da zencidir, Afrika'da koledir ... Ve ~ytan;

(BAKARA surest 268. ayet) ~eytan sizi {akirlikle korkutur, sizl goriiniir goriinmez c;:irkinliklere siir iikler. Allah ise size kendisinden bir bag'~lanma ve Wtuf vaat eder. Allah, Vlisi'dir, Alim'dir.

Fakirlikle korkutmak, manipiilasyon, miilk yan~mm yani kapitalizmin temel stratejisidir. l ss iz lik , achk,sefalet ve oteki tarat-ta gobegi ~i~tikc;:e~i~en doyumsuzluk ...

I~sizlik yaratarak insanlan korkutanlar (ruhbanlar), ve bu oyuna alet olarak "aman bana bir ~ey olmasm" psikozuna kapnan-lar ve sonuc olarak ortaya cikan bireycilik, benciUik, o tekt te st trmec iuk . .vs .

lste bunlann tarnarm birer fUzedir, bombadrr ; s tlahnr,Ve bu toplum, onlarm eliyle bombalanmakta, Meyyit'i MUteharrikler(Ya~ayan Oliiler) haline getir ilmektedir ... Meyyit'i Miiteharrik, miskinligin en ileri asarnasidrr ... Emperyalistler yani Firavunlar, isyanetmtsttr, Ancak; tabiata, devinime, donii~iime ve insanhja kar~1 bir isyan ...

( NA z I ATsuresi 21. ayet) Ama 0 yalanladl, isyan etti .

Ayette gecen isyan kelimesine karsihk gelen Arapc;:a ifade 'asa"dlr. Arapc;:ada asa, isyan demektir ...

Musa'nm asasi, Musa'nm Firavun'a isyam iken, yukandaki ayette yer alan asa yani isyan; gerc ek le re k ars tgiri~ilmi~ bir bas-kaldmdir ... Yani asamn her ucu farkh bir yone isaret eder.

Ya Firavun, ya Musal

Eger bir isyan, gerceklerte beraber ise, paylasirn, esitlik, adaLet, sevgi diyorsa; 0 asa Musa'mn elinde yiikseLmi~tir. Ancak birisyan eger; senin takkeni begenmedim, otekmt isterim diyorsa, 0 asa da Firavun'un kezzap sicrayan parmaklan arasma hapsotrnus-tur ... Isyamn ideolojisi olmaz. Kuran'm tabiri ile yeryUzUnde nefes alan iki ziirnre vardir : aLttakiLer ve Usttekiler ... isyan, iisttedir.C;iinkU hedefi iisttekiterdir. ldeolojiler ise alttadir; c;:Unkiihedefi alttakiterdir . ..

Ancak Musa, isyam evvelinde uzun YlUar boyunca bitgi toplarms, kendisini egitmi~; Bilge eUerde pi~mi~ ve olgunlasrmsttr; Yaniisyanm sonucunda olusacak ortamm gidecegi yen belirler bir karaktere sahip olmustur ...

BugUniin isyanlan ise bosluk Uretir haldedir. Ve bu bosluklar: Le~kargaLanmn karmndaki ac;:hga hitap eder durumdadir ...

Ve Insanl

Mutlak anlamda hUsranda olan varhk. Ki bu hiisranm bedelini odeyedurrnus, savrutan bir yaprak . ..

lste 0 mahluk; agac;:tan tadarak daLdlgl c;:okluk yansmda; htrsiz eli arayadursun.Bizim en bUyiik korkumuz; din elbisesini ters-ten giyenlerin zulmUdiir ... C;iinkU Kuran'm feyzi ile ayaga kalkankOleler "Fekku Ragabe" diye haykmp, kodamanlann koltugunusaUarken, bugiin bu din "Abdestli Kapitalizmin" oyun sahasi haline getiriLdi . ..

Kien biiyUk tehlike budur. Ve bana kahrsa oLacaklar vahimdir ... Bir ongorUmii payLa~aYlm. Tunus ve Mlslr'da zanmmca"AKp"cikler kurulacak. Daha Liberal, daha "Demokrat(!)" ve daha co k sadaka veren iktidarlar ...

$unu soylemek gerekir ki; Abdestli kapitalizm ile kUresel kapitalizm arasmdaki bag, baba ile ogularasrndaki bag gibidir ... Ogul, babayi ornek ahr, baba ise biLdiklerini ogLuna aktanr. Ve Abdestli KapitaLizm,yasak agaca secde eden nursuzlann dinidir ki; Kapitalizmin AlIah'hsl olmaz ...insanhk umuyorum ki buisyan ile cosarken, biraz durup tefekkUr eder ve bu kadim geLenegin, bu ibadetin nasil bu kadar vahimnoktalaragidebilecegini dii~Uniir ...

EREN .ERDEM.

~EY t ! 11 E

Ve unutmamah ki;

Allah, akl1m kullanmayanlarm iizeri-ne pisllk yagdmr (Yunus Suresi 100. ayet)



21/32

D tk u N a r-rtBI*M .... .,

KAP r rAL ( Z I 1 (NGE L ( ~ ( I 1 (\IE 0 21 (N A L frE H (Z19.Y.Y.'m ortaLanndan itibaren iiretim ve serrnaye de goriilen yogunLa~manm maksimum diizeye varmasi, Banka serrna-

yesinin Sinai sermaye He kavnasarak Mali Oliga~iyi olusturrnasi vb. kosullar dahilinde vapisal degi~iklige ugrayarak "SerbestRekabettri" konumundan "Iekelci" (Monopolcii) bir yaplya evrilerek Emperyalizm asarnasma gecen "Kapitalizm", yoriingesidahilinde oLan iilkelerde de biiyiik degi~ikliklere vol actr.

Bugiin ki anlarmyla "Merkez Ulkeler" olarak adlandmlan, sanayi kapitalizminin geli~kin oldugu Emperyalist metropoller,yalrnz kendi anayurtlanndaki halki sornurrnekle yetinmezLer. Kendi halkrrn scmuriirken, onLarda olusan hosnutsuzlugu veisyam amorti edecek kertede yuksek hayat standardim saglamak ic;:inyeryUzunde di~ gec;:irebildigi utke ve bolgeleri "sornur-ge" ve "yarr-sorniirge" yahut "niifuz alarn" haLine sokarLar. Bu durum Kapitalist devletler arasmda bolgesel yahut evrenseLsavastara ve ekonomik-politik krizlere yol acar,

Yiizlerce Ylldlr penc;:elerini getyirdikleri somurgetertnden, Turktye gibi yan-somurge btctrntnde yorungesine soktuklandaha geri iilkelerin vah~i kapitalizm kosultannda alt sirnf ve topLumsal katmanlann insafsizca somiirtiLmesinden elde eUigiarn degerle vb. btrcok politik ve ekonomik etkenlerle EVRENSELPAZARolusturup t;:lggibi "Sermaye birikimi" saglarlar.

Boylece simrsiz mal ile sermaye ihracma davstr zenginlik birikim modeliyle Diinya uzertndekt hakimiyetini olusturan bu"Merkez Olkelerde" (Emperyalist metropoUerde) yasanan niteliksel ve niceliksel getismeler, rnevcut sisternin yaprsal normlaniizerinde de biiyuk degi~im ve donu~iimlere vol a c r r u s n r ,

Daha eskiye gidip tarihi geli~melere bir goz atarsak mesele daha iyi aydmlamr. Sanayi devrimi ve FranSlZ devrimi ile biroIikte, Diinya'mn yoriingesinde meydana gelen kokten degi~imin biiyi.ik etkileri, ilkin ozellikle Bati Avrupa'da yogun bir sekildehissedildi.

Kapitalizmin be~igi ingiltere'dir ve bu yuzden Kapitalizmin yeriingesine giren ilk Ulkeler de, ona en yakm olan AvrupaiilkeLeri olrnustur,

Kapitalizm, toplum bicirni ve ekonomik-poLitik diizen olarak ilk defa ingiltere gibi DerebeyLigin heniiz iyice ta~La~madlgl,sapa bir adada, ilkel Komuna gelenekleri en diri kalml~ bir toplumda bictrntenrneve basladi, Oradan Avrupa'nm kita Ulkeleri-ne slc;:raYlPdiinyaya yaYlldl. ("KapitaLizmin" kilcal damarLanna dek "cigerini okuyan" arnt eserterden, Engels ustamn"ingiltere'de i~i srmnmn Durumu" adh eserini ve Marks ustamn da biiyuk eseri "Kapital"i orada yazml~ olmalan "tesadiif"degiLdir. )

Kapitalizmin bir DOZENve TOPLUM bitrimi olarak dogup sekillenmesinin EKONOMIKtemeLi ve geli~imi ~u olaya dayamr:

Ekonomik, sosyal, Tarihcil olarak Ilkel Komuna geLenekLerinin en diri oldugu; en elveri~Li unsurLann ve sartlann bulundu-gu ingiUz Adalannda, ilk defa "GENi~ YENiDEN-ORETiM" (Marks) btcirm ortaya t;:lktl ve gitgide geli1erek, t;: .aglarboyunca surupgelen "BASIT YENIDEN-ORETiM" (Marks) bic;:iminin yerini atdi.

o giine dek bi.itiin Kapitaltrrn-oncesi topLumlar diinyasmda: yalmz "giinli.ik ihtiyac;:" olciisimde, sirf "Tiiketmek arnaoyla"yapllan "Basit Yeniden Oretim Bit;:.imi" egemendi. Eski Derebeyi Bezirgan ekonomisinde de, Kapitalizme gelinceye dek boylesirf gi.inliik ihtiyaci karsnayacak kadar, yaLmz "Tiiketim" arnacryla yapilan "Basit Yeniden Oretim bicirni" egemendi. Kapita-Iizmle birlikte: "kutri.ik, dar, basit" karakterli Antika Uretim yordarmvta taban tabana ZIt, tUketicilerin "giinlUk ihtiyat;: Olc;:usu-nun" gozetiLmedigi; gerektiginden Ve tuketilenden cok fazla; ti.iketmek degil kazanc;:elde etrnek ve rekabete direnmek ama-clyla; sirf satihp almacak Metalar (Mallar) uretimi yapmak anlamma gelen "Geni~ Yeniden Oretim Bit;:imi" egemen oldu.

Kapitalizmin DOZENve TOPLUM bicirni olarak POLiTiK temeU ve geli~imi de, "Yeniden Uretim Bit;:imi"nde gerceklesen bukarakter degi~iminden kaynakLamr.

Toplumun ekonomik temelinde Antika Basit Yeniden Oretim b t c i rm rnnyerini alan Modern Geni~ Yeniden Uretim yordarmgelistlkce, toplumdaki eski simflar ve tabakaLar icindeki insanlardan kimilerini geni~ yeniden iiretim yapan ve SERMAYEbirik-tiren i~yeri sahibiBURJUVALAR; kimilerini de 0 iwerlerinde i~GOCUNOsatarak get;:inen j~c;:iLERhaline donu~turuyor. Geni~Yeniden Oretim biciml giderek bir yandan yaygmLa~lrken, bir yandan da kendi karakterine uygun oLarak gerceklesen organiki~boLUmuve emek birligi sayesinde sosvatleslyor, lsteKapitalizm, eski toplumun bajnnda giderek yaYlllp gehsen Geni~ Yeni-den Oretim bictmirrin yarattlgl bu yeni SOSYALSINIFLARVE yeni (Ekonomik-Sosyal-Politlk-Kultiirel) alt ve iist yapl ili~kiLeriUzerinde geli~iyor.

Tepki ve Degi~im Dergisi. 21


22/32

ingiliz Kapitalist Simft, zincirlerne birbirine bagll olarak butim bu getismelerte ortaya cikan vuzlerce yilhk birikirn uzerinde,ancak 1600'lerde kendi Burjuva karakterli Sosyal Devrimini bilince cikaracak ve yapacak giice ulasiyor, 0 zamana kadar iktidardaolan Dunya ve Din Derebeylerinin ayakta tuttugu Kralllk saltanatma son verip kendi Simf egernentigirri kuruyor. Fransiz lsverenSimf bile onu epeyi geriden izlemtsttr; Banda Kapitalizmin geli~imi He ilgili olarak a~aglda a nd ig nmz b iitiingeltsrneler bu "anatemel" uzerinde gerceklesmistir;

Ingiltere'de bas layan s anay tle sme hamlelerinin kok salmas i, Kapitalist Simfm yaptlgl kendi Burjuva Devrimi sayesinde ulusalekonornisini ve ulusal pazanm olusturarak gu~lu bir ticaret ve sanayi ulkesi haline gelmesi "Kapitalizm'in" otusurnunun vapitasla-nndandir; Once Avrupa k ita sma s ic ra ya nbu surecin, daha s on ra b iitu n d iin ya da y ay gm la sa ra kgentslemesivle birlikte KapitalizmyerkLiredeki yeni ve egemen uretirn tam otrnustur,

En basta lnsiltere (Klasik Ekonomi-politik), Fransa (Klasik lhtttat doktrini) ve ALmanya (Klasik ALman Felsefesi) gelmek uzere biUm,felsefe, politika, sanat vb. alanlarda burjuvazinin zihin yapismda gelisen akimlar dahilinde ortaya cikan 'Modernizm' (Kapitalistitlsktterinmaddi ve manevi vansrmatan), ustvapi kurumlannda onernti degi~ikUklere vol acarak , topturnsa tve sivasalalan bastaolmak uzere evrensel capta yeni bir hukuki ve slyasi organizasyon yaprsimn ortaya cikrnasma neden olmustur, Toplum temelindegettsen Kapitalist Geni~ Yeniden Oretim vordarm ve mLilkiyet itiskilert, us t yapt kurumLanm da varanvor . ..

Trpki Osmanl1 topLumunda oLdugu gibi Dogu utketertnde Kapitalizme get;:i~imkan ve sartlanm bogan Antika tarihin egemen gudLici.isimflan Tefeci-Bezirgan Sermaye, kokleri heniiz Dogu'daki kadar derinlere inernernts bulundugu icln Kapitalizmin normalgettsimtne elvertsli bulunan Bati Avrupa'da, bu yeni surecte gLicunLikaybederek, yeni uretlm iliskilert olt;:eginde, egemenkonumlanm Sanayi Sermayesi ve Mali Sermayeye devretmek zorunda kalrmsla rd rr , Ba tr 'd aRant ile gecinen Buyuk Toprak ve MulkSahipleri simf ise carcabuk yeni Kapitalist uretirn iliskilerinin kahbma g ir er ekingiliz Lortlan gibi burjuvatasrmstardtr;

19. yLizYllm lkinci vansina kadar Sanayi ve ticaret Burjuvazisinin golgesinde kalan Mali serrnave, Finansal sermayenin gelismesl vegentsternestyle birlikte egernen bir konuma yukselmi~tir.

"Kapitalizmin ozelligi, genet olarak, sermaye sahipligini, bu sermayenin sanayide uygularnsmdan (dolayi): para-sermayeyi, smaiya da uretken sermayeden; yalmzca para-sermayeden elde ettigi gelirle vasayan rantiyeyi, sanayiciden ve sermayenin yonetimille dogrudan itgili herkesten aymr. Bu aynlma, gents olculere ula~tlgl zaman, mali-sermayenin egemenligi ya da emperyalizm,kapltallzrnln en yuksek asarna cizgisine gelir. Mali-sermayenin butun obur sermaye cesittertnden i.istLinlLigi.irantiyenin verrtali-ollgarstnin egemenligi anlarm rn datesir: mali vanden "guc;:tU"birkac;: devletin butun obur devletler karsrsmdaki ustundurumunu da aciklar;" (1) Lenin-Emperyalizm

Bu surecte birlikte slsterntn ana ekseni "Mal lhracr''nden, "Sermaye lhractvna dogru kayrmstir: "SERBESTrekabetin tam olarakhiikum surdugu eski kapitalizmin ayrrdedicl niteligi META ihraciydi. Tekellerin hilkiirn siirdugu bugimku kapitalizmin ayirdediclnitel@ ise, SERMAYEthracidir;" (1)Krvilcimh konuyu daha da ac;:arakEmperyalizm c;:agmdaMeta ihracmm yerini Sermaye ihracmm almasirn 2temel nsdenebagllyordu;

- lc pazann daralmasi,

- Memle.ketler a ra smda yapi tangumruk savasirntan. (2)

Teknolojinin gettsrnestvte urettrn surecinde kullamlan teknigin getisrnesi ve urettrnde rasyonalizasyonun artrnast, i~gucLiveriminiarttlrdlgl olciide aym zamanda i~t;:inin bu ver lr nden aldlgl payi azal tiyordu , Azalan u cre tle rin a hrngucunu diisiirmesi, piyasayasunuLan metalann talebini olumsuz bir sekilde etkilemekteydi. Tekel fiyatlanmn artrnasi ve Paramn zuyuftastmlrnasi da(enflasyon) tc pazan onernli olciide daraltan etkenlerdendi.

"lc pazann daralrnasi bahsinde garduklerimizle birlikte, bizzat tekelcl kapitalin, gerek uretirn, gerekse tiiketlrnde yaptlglolurnsuz etkiLerdir. KapitaL tekettestlkce, sehirde ve koyde causkan Ylgmlann yoksullugu artar. Tuketiciterin voksullugu, metalanns ii rumiini i azal ti r, Kapital te kslle slp b iiy iid uk ce , en diistri ileziraat iiretlrnlert arasmdaki gellslm e~itsizligi t;:ogal1r. Endiistrinin hergun biraz daha artan ilk madde ihtiyaci, dengesiz kapttattst ekonornistntnztraati taranndan gtttikce kapatuamaz olur. 0 zamankapital, yeni suriirn ve ilk rnadde kaynaklanna dogru adeta itilmege ba~lar."(2)Bu kapitalist ulkelertn anayurtLan dismda birsermaye birikimi edinmesine( Finansal ve Ticari pazanm genistetrneslne) ve zirai ve sinai sanayileri icin gerekli olan hammaddekaynaklarma daha ucuz bir yoldan ertsrnesine neden olrnustur.ayru zamanda "emek-yogun"uretimin maliyetinin, geri kaLml~i.ilkelerde daha az maliyetli oLu~uda uretim-dagltlm tesislerini bu i.ilkelere dogru kaydlrml~tlr.

Geri kaLml~ Ulkelerin hakim SlmfLan ic;:inse,Kapitalist metropolLerden geLen bu sermaye arzl, bulunmaz bir hint kuma~lolmu~tur. Ekonomik ve sosyal kaLkmmaslm gert;:ekLe~tiremeyen yani Modern KapitaUst Oretim Tarzma bir turLu get;:emeyen vePazar ekonomisine dahil olamayan ulkeLerin, Batl'dan geLen "KapitaL" ite kaLkmma huLyaLanve asaLakyapll1 BurjuvaziLerininacenteUge soyunarak kap1lanm at;:masl, TekeLci Kapitalizm it;:in bir ya~am alam oLu?turmu~tur. "Geri memleketLerin gittikt;:e

uyanarak kapitalistle~meye ozenmeLeri ve her gun geni~leyen buyuk demir yoLlan gibi in~aat, anavatandan itHip c;:ekiten kapitalin,dl~anlara dogru akm etmesini icabettirir: "Paranm kokusu yoktur." ButLin metalardan daha kolayl1kla gumrukleri a~an biricikmeta, para (kapital) dlr. "(2)

Tepk i veDegi~im Derg is i U


23/32

Kapitalist sistemde yasanan bu gelismelerin Osrnanh Devletine izdii~iimi..i pek parlak olmarmstir, Uzun birtarihsel sUrecin ardmdan Avrupa'nm kendine ozgU dinamiklerinin ve birc;:oknesnel-Sznel etkenin sonucunda:sanayilesmeye paralel olarak Kapitalizm'in, modernlesrneye paralel olarak Milli-Devlet ve/veya Modern (~agcll)Devlet yaprsmm ortaya cikmasi, geri bir iiretim tarzma ve yonetim sekltnde sahip olan Osmanh Devleti'ni yogun birsekilde etktlemistir,

savastarda kaybedilen topraklar, ticari ve mali vanden disa baglmhl1k ve yan-somurge konumuna gelinmesi vediger birc;:oknedenin yarattlgl olumsuz tablodan siynlmak isteyen Osmanh Devlet erkini yonetenler, Ban He aradakimesafeyi kapatmak ie;:indusimduktert ekonomik, siyasi, hukuki bir takim reformlan iceren Tanzimat Fermamm 1839yllmda GUlhane Parkmda okuyarak ilk adrrm atrmsttr .. Bu adirm daha sonra Islahat Fermam gibi cahsrnalar izlemtstir,Genel hatn itibariyle kabaca Bati Taklitc;:il@'nin ilk adirm olarak nitelendtrebtlecejfmiz bu reform cahsrnalan sonucolarak Osmanh'Y1 daha da icinden cikilmaz bir duruma sokmustur,

Avrupall Devletlerle imzalanan "KapitUlasyon" sartlan tceren antlasrnalar geregi siyasi ve ekonomik birc;:okimtiyaz elde eden ve Batt Finans Kapitali'nin yerli birer subest olarak faaliyet gosteren gayri-mUslim (Rum, Ermeni,levanten) kesimin, Galata Bankerlerinin (Yerli Sermaye) olusturdugu Asalak bir yaplya sahip olan Komprador Burju-vazi ve Antika e;:aglardankalma olan Tefeci-Bezirgan sermaye, Osrnanh'mn son doneminde haktrn olan unsurlardir . ..

"i.: Ban finans kapitalinin amaci TUrkiye'de modern sanayi kurdurtmaksmn, kendisine acentelik edecek birmUttefik kapitalist simfirn u~akla~tlrmaktlr."(3)Modern Uretim tarzma gee;:emeyenyani modernsanayisini kurup, modern sosyal sirnflann olustugu ve ona mukabiliistyaptsal degi~ikliklerin gerc;:ekle~t;g; Burjuva Devrimi'ni bir tUrlii gerceklestiremeyen Osmanh'rnn e;:okU~sUrecininhrzlanmast ve yan-somUrge durumuna dusmestnm birc;:ok reset ve dissat nedeni vardir,

Tarihimizin en bUyUk sosyal gere;:eklerinden birisi olan "lnsan- Tarihi Uretici Giie;:lerinin" konumu bu nokta daonemlidir. Anadolu'ya ilk gelen Gazi, llb, Horasan Erenlerinin tasidjklan "goe;:ebedemokrasisine" ait gelenek-gorenekler ve kandas argUt yaplsmm dirlikci-esitltkct muhtevasi, giinUmUze kadar gelen tarihsel momentlerde belir-leyici bir etken olrnustur,

Osmanl1 Devleti'nin kamu mUlkiyetine dayal1 dirlikci dUzeninin zamanla derebeyilesmesi ve Tefeci-Bezirgansermayenin ekonomik ve sosyal tliskilerin soysuzlasmasikarsrsmda ilk isyan bayragml, ilkel komuna gelenek-

gorenekli Kolektif Aksiyon GUc;:leri(insan-Tarihi Oretici GUc;:leri)cekrnistir,

Osmanll'nm orijinalitesinde var olan "Devlet Smiflan" gelenegimizin ilmiye-Seyfiye kesimi, ozellikle Osmanhlmparatortuju'nun son donemlerindekt yemlesrne hareketlerinde onemu rol oynarmstir, Gene;:Osman, 3.Selim,2.Mahmut zamamnda, Tanzimat ve Islahat fermanlannda, 1908 Devriminde gerceklesen reform ve yenilesmec;:abalan, yukanda bahsettijfrn kolektif aksiyon gUc;:lerinin "aydm eylemcil;g;nin" bir iirUniidiir. 1923 Devriminiyaratan dinamizmin kokentnde de bu gucler yatmaktadir;

Kapitalizm ile birlikte modern simflann ortaya C;:lkl~l,iiretim tltskilerinde koklil degi~ikl.iklerin gerceklesmesi vetiirn bunlara mukabil yepyeni bir toplumsal formasyonun evrensel c;:aptagecerhltkkazanrnastvla birlikte "SosyalDevrimler" e;:aglbaslarmstir,

Bizim orijinalitemizde de Tarihsel Devrimciler, degi~imlerin vurucu gUcU olrnustur, Fakat kendileri modern

anlamda bir Sosyal Simf otmadiktan ie;:in,Sosyal Devrimlere;:agmda kendi baslanna rol oynayabilecek bir ModernSosyal Snuf pusulasma sahtp olmayan bu gUc;:ler,egemen simflann tuzaklanna kapllarak onlann degirmenine sutasimak zorunda kalrmslardn;

KAYNAKLAR:

1908 2.Me~ruiyet devrimi, "JontLirk" gele-nek-gbrenekli 1.Kuvai MilIiyeciligimizin onderlt-ginde gercektestlriten Cumhuriyet Devrimimizin,kisa zamanda c;:ozi.ilerekBan gericil@ (Fmans-Kapital) ve Dogu gericil;g;nin (Tefeci-Bezirgan Sermaye) esiri otmasi bu yUzdendir.

(1) Lenin: Emperyalizm(2) Dr. Hikmet KlVllclmh: Emperyalizm-Geberen Kapitalizm(3) Dr. Hikmet KlVllclmh : Tli rkiye'de Kapi tal izmin Geli !imi

Tepk i Ve Degi~im Derg is i 23


24/32

Em r BYa y l aayay la@tapkIVad8gIs I I t

Kitap y orumiamasl

O ~ J " A NK E HA L - G RE VGrev, 25 hikayeden olusmaktadir, Bunlar ;

Grev, Nurettin Sadan Bey, Dert Dinleme Gunu, Telefon, Can Srkmttsr, Arka Sokak, Supilrgect, Harika Cocuk,Hamam Anast, Nermin ,Burhan Bey, Beye KaplYl Goster, Balon, Abla, El Kaprsi,Numara, Sitrna ,Dogum,KlrmlzlMantolu Kadm,Korku, Yandan Carkh, Pml Pml,istidacl, Motorde ve Kenar mahalle.

OLAYORGOSO

Orhan Kemal'in hikayeleri genellikle olaylara dayamr. Yazar, aynnnh cevre tasvirleri yapmaz. Kahramanlanntc dunyasunn tahliline yer vermez. Hikayeler farkh beklenmedik bir sonIa biter. (Bey'e KaplYl Gi:isterhikayesinden ... Nejat isimli bir gencin para kazanmak umuduyla istanbul'a gelmesi ancak istanbul' da bes parasrzkatmasmi ele ahyor, Nejat'm arkadastmn tamdlgl bir doktor sarhosken Nejat'a cok iyi bir is vaadi veriyor ve birgun sonra muayenehanesine gelmesini istiyor. BuyUk umutlarla gittigi hastaneden Nejat elleri bos doniiyor, C;unkudoktor bey dunun verdigi sarhoslukla ne dedigini bilmiyordu ve yardtrncrsma Bey'e kapiyi gi:isterin, dedi)

Yazar, betimlemelere pek yer vermez. Orhan Kemal'in Hikiiyeleri toplumcu gercekci kisiligini gozler onunesermektedir. Hikayelerin hepsi birbirinden baglmslzdlr. Olaylar, genet olarak iki sektlde baslar. Bunlann ilki ktsile-rin fiziki i:izelliklerini belirterek baslarnastdrr, (Dert Dinleme GunO hikayestnden ... Klsa boylu, Koca Gobekli, Yusyu-varlak biri olan fabrika basrnaktntsti.c) (Grev hikayesinden ... Fabrika sahibinin oglu, saclan dokutmus iribasr.yuvarlak gobegiyle tombalak bir patatesi hatirtanr.)

ikincisi ise olaylara bir gi:izlemci bakis aciksiyta bekrnastdtr; (Dogum hikayesinden ... Goz alabild@ne uzananpamuk tarlasmda capa irgatlan onar, on beser ki?ilik saflar halinde pamuk fidelerinin zararh otlanm dovuyor ... J

Olaylar genet olarak nthklar, celtskiler uzertne kurulu oldujundan dolayi hikayelerin gelisme boturnunde busikmtrlara ve catisrnalara yer veriyor.

Orhan Kemal'in hikayelerindeki olav kurgusu genellikle beklenmedik bir sonla biter; Hikayelerin sonunda tsct-ler, tsstzler hayal kmkhgma ugrar. (SUpUrgeci hikayesinden ...Temizlik i~~isi geceleyin sokakta temizlik yaparkenkendisine araba carpar ve adarm hastaneye ketdrnrtar, SupUrgeci kendisine carpan adarmn feryadun duyar. - Evdecoluk cocuk ekmek bekliyor mapusa dusersern ne yapanm ben,anam avradim olsun ~iftahlm yok daha.SUpUrgeci dusundu ... Peki ama ~ofi:iru mapise attilarsa, coluk ~ocugu ne yapacaktri)

i$LENEN TEMALAR

OykUlerde yogunlukla isct-patron cansmasi, koylUsehirli cansrnasr, heksuhklar; zenginfakir aynrm gibi te-malar tstenrnektedir, (Grev hikayesinden ... Fabrika sahibinin oglunun kibirlil igi ve iscitert ezmesi hlkayede eleahmr, lscitertn de fabrika sahibinin bu hor davramslarma karst grey yapmasmi ele ahr. Fabrika sahibi ise i~ yerin-de lokavt ilan eder) (Korku hikayesinden ... Muammer bir hastanenin ambar rnernurlugunu yapan durust birisiydi.Bir gOnyanma birisi gelir ve Muammer 'den ptrmc, seker; un, tUI vs ... ister. DurUst birisi olan Muammer bunukabul etmez ve adam Muammer'e iftira atarak onun isten atrlrnasma sebep olur. Muammer eski gOnlerdeki gibicoluguna cocuguna nerden yiyecek getlrecegintn hesabuu yapmaya baslar.)

Ki$iLER

OykUlerdeki ki~i kadrosu genellikle i~-;:i, memur, i~s;z, ki:iyIU,esnaf,elit ktstler.halktan ve alt tabakadan kistler-den ve zengi n ktsllerden olusrnaktadi r.Hikayelerdeki ki~ilerin ortak ozelligi alt tabakadan insan lann sUrekli ezit-mesi, hor gori.ilmesi, haksrzhklara ugramasldlr. Zenginlerin yani iist tabaka olarak nitelendirilen sahislann ortaki:izelligi ise alt tabaka insemm sUreklf olarak ezmesi, hor gi:irmesi ve a?agllamasldlr.

Tepki veDegi~im Dergisi 24


25/32

(Grev hikayesinden ... Fabrika sahibinin oglunun fabrika mudurune cammm ne tstedigtnt bil sana on lira vereceglrn demesive bunu bilemeyen miidiirii hadi Ian bilsene seklinde azartamasi ve hor gormesi ele ahrnr)

ZAMAN

OIay, belirli bir zaman Icerisinde meydana gelir ve sonuclarnr, Hikayelerin tarihi kesin olarak belirti lmemekle birliktegenet olarak bir gOnliik sure ile bir hafta tcertsmde hikayeler sonuctamr. Bazl hikayelerde zaman kesin olarak bettrtitrne-mekle birlikte verttrmstit (EI Kapist hikayesinden ...Aksern yemegi yenrnts salona gectlrnistt ...) (Pml pml hikayesinden ...Kl~ ortasmda pmt pmt giine~ karnrm rm costurdu ne, coktandir yitird@m harika tc alemi basladi ...) (Motordehikayesinden ....Gecenin ileri bir saati. Deniz carsaf gibi ...)

Orhan Kemal'in hikayelerinde zaman genel olarak kisa bir sure tcertsinde gecer, Hikayelerinde kisilerln konusrna me-tinlerine stkca yer vermesi olaylann kisa bir siirede bastayip bittigini gostermektedtr;

YER- MEKAN

Orhan Kemal'in hikayelerinde yer ve rnekan acikca beltrtilrntstfr, Orhan Kemal'in yer ve rnekan bulma konusundakayglSl yoktur. Bir fabrika, ev, sokak, vapur, mahalle aralan, hastane, cezaevi, meyhane,caminin onii onun hikayelerindesikca rastlanabilir yerlerdir. (Grev hikayesinde ve Dert Dinleme Giiniinde olaylar genel olarak bir dokuma fabrikasmda

gecer.) (Nurettin ~adan Bey hikayesinde olay genet itibanyla Cezaevinde gecer.) (Telefon isimli hikayesinde olay bir ar-zuhalcide gecer.) (Can stkmnsi isimli hikayesinde olay vapurda baslar ve evde biter.)

Orhan Kemal, hikayelerini sadece belirli bir yerle smirh tutmermstir .. Bir olay fabrikada ba~laYlp halkevinde bitebilir.(Dert Dinleme Giinii)

Orhan Kemal,hem kapal1 hem de acik mekatera yer verrnistir, Ancak bu mekanlarrn tasvirini uzun uzun yapmarmstir;Sadece ge~tigi yeri beltrtrnis ve ozelliginden kisaca bahsetrntst ir,Mesela olay fabrika da geciyorsa oramn bir dokumafabrikasi oldugunu soylermsttr;

YAPI

Oykiiler, siirekli olarak bir catisma zemini Uzerine oturtutrnustur, Hikayelerde kolektif bittnc (toplumsal fayda)vardir; insanlan .zaaflanyla anlanr, insanlan kotii olmaya iten nedenler vardir ve bu nedenlere hikayelerde yer verir.

Yazar, Marksist bir bakis ac ts iy tahikayelerini otusturmustur; Kisacasttoplumun temelindeki esttstzttktere, adaletsiz-liklere, ezrne-ezilme ili~kilerine(zenginlerin fakirleri ezmesine), ekonomik sorunlara ve bunlann yol a~tlgl bunahrnlaradeginmi~tir. Bu kutuptulugun sistemin kendisinden kaynaklandlgml savunrnus ve tsciterln, isstzterin, yoksullann sornurul-mesini elestirmtstir,

Orhan Kemal'in hikayelerinde kisimn toplumsal deger vargtlanyla, ailesiyle, ya da dusuncelerlnden dolayi toplumlave ytinetimle cansmasi ele almrmsttr;

DiL VE OSLUP

O RR A N K EM A LG r e v

Yazar, zengin bir dil kullanrmsttr. Stizciikler, sitat tamlamalan, isim tam lama-Ian ve eksiltili cumlelerle zengmtesttritrntsttr; Dili sade ve anlasihrdrr, Yer yeryerel aglz tizellikleri gaze carpmaktadir;( Siipiirgeci hikayesinden ... Abla iztctk gel hele, ne mapisi, dun beni depelediydiya, nirye gediyon tiyle yeUi yelli ...)

5.RmYazar, argo kelimelere de yer verm ts ttr, (Supurgect hikayesinden ... Anam avra-

dim olsun stttatnrn yok daha...)

Birincil antattci ve daha cok yazar antatrci hakimdir. Orhan Kemal, gozlernleredayanarak olabilir sevteri yazrrustir.OrhanKemal, hangi yas stmf ve tabakamn in-samm anlattrsa anlatsm, onlara, onlarm bulundugu yerden bakip oyleantatrmstir.Ioptumda var olan ve ya~adlgl seylen yazrrusnr,

Tepki veDegi~im Dergisi 25


26/32

O z k a n D a kD l la k I l g . .@tapklVada_.org

YOK SL lL lIN f1 iL L iYE J c iL ia iMilliyet~ilik kavrarm oldukca dikkat cekici bir kavrarndtr,kinde bulundugurnuzyUzYllla birlikte yak-

lasrk son uc-dort vuzyildtr dunva siyasal havan milliyetcilik irzerine sekiltenmektedir; (:unku rnilliyetci-Uk He devletin ortaya ~lkl~l ve burjuva demokratik devriminin gercektesmesi aym donernde olrnustur vebu tarihsel gelismeler birbirine gobekten baglldlr. DunyaYI sarsan olaylardan biri alan Fransiz Devrimin-de one cikan ideolojinin adt milltyetctliktir; Yaptsmabaktlglmlz zamanda FransizOevriminin burjuvademokratik devrimi oldugunu gorUruz. Dolayistylarnilliyetcilik bir burjuva ideoloji olarak dogmu~tur.Fakat hangi burjuvazinin ideolojisi?

Fransiz Devrimini gerceklesttren devrimei burjuvazi mil Yoksa ingiliz Sanayi Oevrimiyle emperyalist-lesen gerici burjuvazi mil l s inaslma baktigrrmz zaman, burjuva devrimi ile dogan milliyet


27/32

Fakat bugun geLinen noktada, burjuvazinin milliyet~iLigi terk ettigini gi:irmekteyiz. Kiiresellesen veciddi bir sermaye Ylglml gerceklestiren emperyalist burjuvazi, artik emperyalist emellerine ulasrnakicin kullandlgl seven milliyet~iligi birakarak 'kiiresellesmecilik" adi aLtmda liberal afyonlara sanlmak-tadir. imparatorluklan parc;:alayan, tctne kolayhkla niifus edebtlecegi ulus devletleri kuran emperya-lizm; sirndide kurdugu uLusdevletlerin yaprlanrn bozarak kendisine karst kuwet olmamalan icin yik-maktadrr. Bu ytkrrmn ana sebebi ise bir iran rnodeltnin daha gorUlmek istenmemesidir.

Emperyallzm, kendisine karst ulusal birl@ kazanrms her devlete karst mUcadele yUrUtmek zorunda-dir,


28/32

Yakm don em tm iz in e n c id di i~ t;:i eylemle rin in h emen h emen h ep siozellestirrne karsm eylemle rd ir. Arnks ad eee y erli bu rju va zi ta ra fmd an somuru te n bir i~ t;:istmfi yoktur; ku resel serm aye ta ra fm da n somurulen biry urd un i~ ~isimn vardir; Bu gert; :egigorernernek kistmndevrimctlfjjnln sorgulanrnastm dahi gerek tir ir. < :OnkOi~~ ismmmn yu rd un da n b ask a v eri y ok tu r. B u yUzd en g erc ek y urts ev erler i~ t;:ismin ictnde, bu yurda m uhtac olan

kim selerd ir. S iz em ek verd iginiz bir seyln yok o lm asm a izin verebilir m isiniz? Yurt somu ru su , yurt u zen nde vasvan ernekct k it le le rinsomurusudur, Bu s orn uru nu n y erli o da kla n is e k omp ra do r b urju va zid ir. B u b iltn cle mu ca de -le ye a nta n i~ t;:i sm rn nm b ilin ci s ad ee e s rm fs at d eg il, a ym z amand a u tu sa ld ir.a ym z amand a b u b llfn c a ntt-e rn per-val is t o ldugut cm ,an ti - emperya l izmi n gereg i ent ernasyonald ir. < :i. inkU, so rnurO kar~ltllg 1 s ad ee e kendi yurdun unsomurutmesinekarst o lmak deg il, y er yUzUnde sornur unun varllg akarst olmaktir.Ottaya cikan devr imc i suur.he rnsomur imun va rllgakarsit o lu su ile ente rn asyona l a nlamdastmtsal.hern de ezen-ez tlen u lusla r celtskls in t kav ravt s:ile ulusaldtr.Sen b u s uu ra "Stmtsel Ulu s B ilin ei" d iyorum .

Simfsat ulus bilincineertsemernis i~ ~i mUea de le si h ic blr s on uc O re tmey ee ek tir. D evrimeile rin bu n ok ta da mu -eade leye yon vermele ri gerek ir.Emperya lizmin b llinc siz le st ir rnepolitikasmt; simfsal u lu s b ilin cin i tn sa ede rekYlkmallve kureseltesrnect yozlasrnayakarst dev rimc i mUeade le v ermeltd ir.k ure se tle smect a fyon la rla v e Ure ttik -leri algilarta mUeade le is e U re tile n v eputlastmtan yoz deger ve kavramla ra karst Zihn iyet Devr imini base rrnaklamOmkUndUr.Buge rcek lik gUn g ib i o rtadadu ;

Burjuva zin in ik tid ar a g elmekteve s ornur rn ek te kulla nd lg J m illiy ett;ilik ,m illi k ara kte rd en yara rla na rak o lu stu -ru la n ilk ba sla rd a ile rici so nra ys a g erie i b ir u ns urk en ;Yok su lu n m illiy ett;ilig i, v ata n s ev erlik te n v e m illi ka ra ktta le ple rin e s an lmakta n b ask a b ir~ey degildir.


29/32

E v ra n Ya lk a n aaya Ikm@tapk lVada_ .o rg

Boiiim -1

GUnumuzde; neo-tiberal somurunun altmda ezilen "Turkiye i~~i smlfl"mn, sadece "Devletcilik-Devlet Kapitalizmi" (1932- 1938) donermnde somUrOaltmda bulunmadijt gibisinden tezler ileri sUrUldUgUnUgormekteyim. TUrkiye'de i~~i simfmm sc-murulmedigi bir donern oLmamakLa birLikte, eLbette somurunun yogun ya~andlgl ve diger donernlere gore sornurimun az oldugusurecler yasanrmstir;

Devlet kapitalizmi doneminde de "tsct smrtr'run somUrUsU,diger donernlerte klYaslandlgmda; goreceli olarak daha az 01 manna ragmen, sornuru ortadan kelkrnarmstrr, DevLet kapitalizmi dcnemindeki i~c;:isnufrmn durumunu ortaya koymadan once,toplumsal simf ve i~t;i sirnn kavramlanm hangt anlamda kullandlg1ml belirtmeliytm.

V. l. Lenin toplumsal simf kavrarmrn ~oyle tarurntar:

"Toplumsal simf deytnce, Uretimde, birbirine benzer bir rol oynayan, oteki insanlara karsi birbirLeriyle aym olan ili~kilertcinde bulunan kistler toplulugu anlasihr". Demek ki topLumsaL snnf deyimi, ancak iiretirn ittskilen duzeyinde bir anlam tasir,

i~c;:isimft ise, uretirn arac;:lannasahip olmadiklan halde onlan kuLLanarak iireten, uretirni ve bolU~um mekantzrnasim de-netLeyemeyen, i~gUcUnUsatarak gectnrneye cahsan, ernekct Ylgmlardlr.

Ek olarak belirtmeliytm ki koylUlUk, bir snufsal koken degil, toplumsal bir kategoridir. Tanm i~


30/32

Donernm Liman sirketi miidlir il "Ahmet Hamdi Basar", Halk Frrkasi Genel Sekreterlijt'ne resmi mUracaatta bulunarak, i~-ctlenn somUrtllmesinin onlenmestni tsterntsttr; A.Hamdi Ba~ar aynca tsctkutlanma i~jnin mUteahhide verilmesi yenteminin kal-dmtrnasim istedigini ve bunun devlet politikasmm bir prensibi otmasi gerektigini soylemistir,

Ahmet Hamdi Basar, bu konudaki goruslerini AtatUrk ve ismet [nonli ile gecen uzun gorusrnede su sekilde aktarrmstir:

"lstanbul'da liman amelesi bile Serbest Firka'ya rev veriyor. c;UnkUbu amele Halk Ftrkasi namma istismar ediliyor.(somUrUlUyor) Amelenin bir eemiyeti (sandlgl) vardir; Bu cemiyet (sandik) onlan korumak, hastalanna bakmak, muhtaclannayardirn etmek icin kurulmustur, Amele yevmiyelerinden kesilen yUzde besler buraya verilir. Cemiyetin basma Halk Frrkasi tara-fmdan rets, idare heyeti azasi ve katip dive birtakim adamlar konmustur,Reis filan vekilin tamdlgl bir eski ~eyhtir. Katib-iumumi mazul (azleditrnis) bir mUlkiyet memuru, azalardan biri falanm akrabasi, digeri de falanm kayirmasidtr, Reis dort yUzlira, azalar tktser yUz lira ayllk ahrtar; Amelenin blraktlgl yUzde besler bu rnaastara bile yeti~med;g;nden, yardim tsim mecbu-ren Liman ~irketi ustune alrms; cemiyet sadeee bir yeyinti yeri olrnustur, Cemiyete kaYlth oLmayan ameleye i~ verilmez. Gnunie;:inevinde cocugu ttac beklerken arnele, Cemiyet ismi verilen tufeyli (asalak) istismar yuvasuu Halk F1rkasl 'nm kendisi olarakgorUyor ve ilk frrsatta bundan kurtulmak icin Serbest Firka'rnn kucagma dU~Uyor.

Bu vaziyet yalmz liman ameLesi degil, biitiin amele icin aymdir, GUndelikLeri ve kazenclan, onlara ve aiLelerine en sefilsar ttan bile korumaktan uzak olan bu zavalhtarm bugUn Halk FlrkaSl narmna istismarlan acmacak bir hal atrmstir,"

BolUm -2

Bir oncekl yazirmn (Devlet Kapitalizmi Donemi ve i~e;:i Slmfl -1) sonunda da belirttijtm gibi " i~e;:ismmmn" somUrUldUgUnUnet bir bicirnde ortaya koyan Ahmet Hamdi Basar, sozlerine su sekilde devam etmistir:

Arzettigim, isctnin dogrudan dogruya sorniirutmesidir, ~imdi de mUsaadenizle arzedecegim nokta da, vine iscilertn sosyalsartlar Icinde istismar edilmeleridir. Devlet Denizyollan kendi vapurtanmn yUkleme ve bosattrna i~ini eksiltmeye crkarrnakta-dir, Bu usul yalmz DenizyoLlan'na rnimhasir olrnayip butun devLet daireLeri de bu gibi isleri eksiltmeye tabi tutarlar. ilk goriistebundan tabii bir ~ey olamaz. Fakat biraz dU~UnUrsek, eksiltmeye konan i~in, tscmtn yevmiyesi oldugunu anlanz. Devlet Deniz-yollarr, meseLa bizim Liman ~irketi'nin 40 kurusa iscisine yaptlrdlg1 is icin, 20 kurusa mlinakasa He talep bulur. Bu suretLemesela bizim gUnde iki lira verd;g;miz i~c;:i,orada cahsirsa ancak bir lira atrms olur.

i~e;:i~iyle htc rnesgul olmuyoruz. insamn insan taranndan istismar edilmesine

Documents

Tepki ve Değişim Dergisi 15 Temmuz 2011 sayısı - Sayı 40