THÔNGTINEBOOK

Tênsách:ThămDòTiềmThức-Essaid’explorationdel’inconscientTácgiả:CarlGustavJUNGDịchgiả:VũĐìnhLưuThểloại:PsychologyNXB:Trithức-2007Tạoebook:HanhdbNguồn:Tâmlýtrịliệutamlytrilieu.wordpress.comThưviệnebookTVE4U-ReadFreely,ThinkFreedomDựánebookđịnhdạngepubchuẩnchomọithiếtbịdiđộng

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

GIỚITHIỆU

1.Tácgiả:CarlGustavJungchàođờiởKesswill, trênbờhồConstancephíaThuỵ

Sĩ.ChaônglàmộtmụcsưTinlành,bởivậyđãcóảnhhưởngtinhthầnđếntác phẩm của ông.Họ đến ở gần Schloss-Laufen, bên bờ thác nước sôngRhin,rồiởgầnBâle,thànhphốnơichàngthanhniênCarlGustavhọctậpvànhậnchứcvịthầythuốc.Jungtựđặtrachomình,ngaytừnhữngnămđầu,câuhỏiképvốnchếngựcuộcsốngcủaông:“Thếgiớilàgìvàtalàai?”và,mặcdùsựtòmòmãnhliệtđưaôngvềphíahiệnthựcbênngoài,nhưngôngdựđoánrằngcâutrảlờinằmởbêntrongôngchứkhôngphảibênngoài.Đốivớiông,ThiênChúagiáovàkháiniệmvềmộtThượngđếtoànáikhôngđủđểgiảiđápthoảđángnhữngvấnđềấy.Tâmthầnhọccóvẻnhưđãtặngôngmộtphươngtiệnđểtiếpcậntổngthểconngười.Đểchonhữngnghiêncứucủamìnhđược trọnvẹn,ôngvàoBurghölzli,bệnhviện tâm thầncủa tổngZurich, nơi ông là học trò của EugenBleuler. Sau khi bảo vệ luận án về“bệnhhọc tâm thần củanhữnghiện tượngđượcgọi là bí ẩn” (1902), ôngchuẩnbịchoviệcxuấtbảnđầutiên:nghiêncứuvềliêntưởng(1903)vàsựsasúttrítuệsớm(1907).Jungnỗlựcvượtquatháiđộchỉthuầntuýmôtảcănbệnhtinhthầnvàcốgắnghiểunộitâm.

NhữngcôngtrìnhcủaFreudkhiếnôngchúý,ônggắnbóvớitácgiảcủacuốnGiảimộnglibido)giớihạnchonhucầucủamộthọcthuyếtởxungnăngtình dục. Ông cũng ngờ vực thuyết của Freud về môn cận tâm lý học(parapsychologie) và khoa thần thoại học so sánh (mythologio comparée),thế rồi sự rạnvỡgiữahai conngười trởnênkhông thể tránhkhỏi saukhicuốnNhữngbiếntháivàbiểutượngcủalibido(1912)đượcxuấtbản.Cũngchính trong thờikỳnày, JungđếnởKüsnacht,gầnZurich,bênbờhồ,nơiông hành nghề cho đến lúc mất, rời bỏ chức vị Privatdozent ở đại họcZurich.Chỉtừđótrởđivàtrongviệcnghiêncứutheomộtđịnhhướng,ôngmớicảmthấyrằng,đểkhámpháthếgiớibênngoài,ôngcầnphảiđươngđầuvới thế giới tăm tối trong chính bản thânmình. bằngmột tinh thần nhiệtthànhkéodàibảynăm,đếnnỗiFreudmuốnchọnônglàmngườikếnghiệp.Nhưng hệ tư tưởng của bậc đàn anh càng ngày càng xa cách ông: Jungkhôngthểchấpnhậnmộtquanniệmvềnănglựctâmthần.

2.Tácphẩm:Thămdò tiềm thức làmột trongnhữngvănbảndiễnđạt tư tưởngJung

sángsủanhất,giảndịnhấtvàtổnghợpnhất.Nócònlàmtaxúcđộngkhibiếtrằngđóchínhlàvănbảncuốicùngcủacảmộtcôngtrìnhquymôtolớntrảidàigầnsáuchụcnămvàvượtquáconsốmộttrămnămmươi“đầusách”lớnnhỏvớitầmquantrọngdẫusaothìcũngkhôngsànsànnhưnhau.Cuốnsách

nàyđượcJunghoànthànhmườingàytrướckhingãbệnh,rồitiếpđólàcuộcrađimãimãihồithángSáunăm1961củanhàtưtưởngtiếngtămnày.

ThoátkhỏiảnhhưởngcủaFreudbằngcách thừanhậncác lực tinh thầnphitìnhdụcdẫndắtlibido(dụctính),CarlJungđãkhiếnngườitaphảinhớtớiôngbêncạnhcái tênvĩđạicủaFreud.ThămdòtiềmthứclàmộtbướcnhảyphithườngkhỏisựcâuthúcđộcđoáncủaFreud,khámphánhữngkhíacạnhhoangđườngởnhữngchi tiết tếnhịnhất trongđờisốngnội tâmcủachúngta.Khôngchỉtậptrungvàobệnhhọctâmthầnvàcácdấuhiệucủanó,nhàphântíchtâmlýngườiThuỵSĩnàycònnghiêncứucảnhữnggiấcmơvàthếgiớibiểutượngcủanó,thầnthoạivànhữngcổmẫu(archétype)đểxácđịnhnhững“gen”tinhthầncủaconngười.

Đôikhiôngphảiđánhđổicáchtrìnhbàydễhiểuchocáchthứcsâusắchơn(đươngnhiênlàphứctạpvàkhóhiểuhơn),nhưngđiềuđócũngkhólàmnản lòng người đọc (kể cả những độc giả thông thường). Jung cho rằnglibido(nănglượngcủacáivôthức)vượtcaohơnsex(tìnhdục).KhôngbaogiờphủnhậncáchnhìnnhậnsángsuốtcótínhchấtquyếtđịnhcủaFreudvềlịchsửvànhữngtưởngtượngtìnhdục,Jungđirangoàinhữngvấnđềđóvàkểchochúngtamộtcâuchuyệnthầnthoạicótínhchấtdựbáo:cáilibidotrởthành một người hùng, trốn khỏi sự giam cầm, thực hiện những chuyếnphiêulưukỳthútrongthếgiới,nhưngluôntrởvềvớicộinguồnsứcmạnhcủanó–cáiVôthức–trongnhữnggiấcmơvàtrítưởngtượng.

VớiJung,“sựhiểubiếtngàynayvềcáitiềmthứcchứngminhrằngđólàmộthiệntượngtựnhiênvàcũngnhưthiênnhiên,ítranócótínhchấttrunglập.Nóchứađựngtấtcảcáckhíacạnhcủabảnchấtnhânloại,ánhsángvàbóng tối,vẻđẹpvàvẻxấu, thiện tínhvàác tính,sâusắcvàngumuội.Sựnghiêncứubiểutượngcánhâncũngnhưbiểutượngtậpthểlàmộtcôngviệctotátvàkhókhăn,ngườitachưanắmvữngđượcmanhmối.Nhưngdầusaongườitacũngbắtđầunghiêncứu.Nhữngkếtquảđầutiênthậtđángkhíchlệ,hìnhnhưchúngbáotrướcrằngsẽmanglạinhiềulờigiảiđápvẫnđượcmongđợichonhiềuvấnđềđặtravớinhânloạingàynay”.

CHƯƠNG1:SỰQUANTRỌNGCỦAGIẤCMƠ

Loàingườithườngdùngtiếngnóihaychữviếtđểchuyểnđạtýtưởngcủamìnhchongườikhác.Tiếngnóithườngdùngbiểutượng(symbole),nhưngnhiềukhingườitacũngdùngnhữngkýhiệu(signe)hayhìnhảnhkhônghẳnlà để diễn tả, như những chữ viết tắt, những mẫu tự: ONU, UNICEF,UNESCO,nhữngnhãnhiệu thươngmại,những têncácvị thuốc.Người tacũngcòndùngnhữngphùhiệu,nhữngchữchỉchứctước,địavị.Tuynhữngchữdùngnhư thế tựnókhôngcóýnghĩagì,nhưngvìđãđượcphổ thôngchonênchúngtrởnêncóýnghĩađốivớichúngta,hayvìchúngtađãcóýđịnhgánchochúngnhữngýnghĩaấy.Tuynhiênnhữngchữấykhôngphảilàbiểutượng,đóchỉlànhữngdấuhiệu,chỉlàchotanghĩđếnnhữngđồvật(objets)liênquantớichúngmàthôi.

Chúngtagọi làbiểu tượng,mộtdanh từ,một têngọihaymộthìnhảnhtuyđãquenthuộcvớitahằngngày,nhưngcòngợilênnhữngýnghĩakhácthêmvàoýnghĩaướcđịnhhiểnnhiêncủanó.Biểutượnggợilêncáigìmờmịt,xalạhaytàngẩnđốivớita.ThídụnhưnhiềulâuđàiởđảoCrètecóvẽmộtcáibúahailưỡi.Đồvậtấyaicũngbiết,nhưngýnghĩatiêubiểucủanóta không biết. Lấymột ví dụ khác:một ngườiDa đỏMỹ châu, sau khi ởnướcAnhthờloàivật,vìanhtatrôngthấychimó,sưtử,bòtrongcácgiáođườngcổ.CũngnhưnhiềungườiCônggiáo,họkhôngbiếtrằngnhữngconvật ấy là những biểu tượngmà các vị viết Kinh Phúc âm đã dùng, đó lànhữngbiểu tượngxuấtphát từnhữngảogiácnhưảogiáccủanhà tiên triEzéchiel(1),tươngtựthầnMặttrờiHorusvàbốnngườiconcủathần.Ngoàiracònnhữngđồvậtkhácnhưcáibánhxevàhìnhthậptự,khắpthếgiớiaicũng biết, nhưng có ý nghĩa biểu tượng trongmột vài điều kiện.Ý nghĩachính xác của những biểu tượng ấy vẫn còn phải tranh luận và vẫn đượcngườitakhaithác.

Nhưvậy,mộtchữhaymộthìnhảnhsẽtrởthànhmộtbiểutượngkhinógọiđếncáigìkhácngoàiýnghĩahiểnnhiênvàtrựctiếp.Chữấyhayhìnhảnhấycómộtkhíacạnhkhôngthểýthứcđược,sâurộnghơn,chưabaogiờđượcxácđịnhphânminh,đượcgiảithíchđầyđủ.Vảchăngkhôngaicóthểgiải thích được.Khimuốn tìmhiểumột biểu tượng, trí óc người ta nghĩmiênmanđếnsựkiệnởngoàisựhiểubiếtcủachúngta.Thídụhìnhảnhcáibánhxecóthểgợilênýniệmmặttrời“thầnlinh”,lýtrícủataphảitựthúlàvôthẩmquyền,vìconngườikhôngthểxácđịnhđượcthếnàolà“thầnlinh”.Tronggiớihạntrí thôngminhcủata,khinàotadùngchữthầnlinhđểchỉmộtvậtgì,thìđóchỉlàmộtdanhtừdựavàomộtsựtintưởngchứkhôngbaogiờdựavàomộtdữkiệncóthực.

Cóbiết bao sự kiện vượt khỏi phạmvi hiểu biết của người ta, bởi vậy

chúng ta luôn luôndùngnhữngbiểu tượngđểhìnhdungnhữngkháiniệmmàchúngtakhôngthểđịnhnghĩavàhiểubiếtđầyđủ.Cũngvìlẽấymàtôngiáodùngthứngônngữđầybiểutượngvàdiễnđạtýtưởngmộtcáchcóýthứcnhưthểchỉlàmộtphươngdiệncủamộtsựkiệntâmlýrấtquantrọng:vìrằngngườitacầntạorabiểutượngmộtcáchngẫunhiênvàphiýthức.

Điềunàykhôngphảilàdễhiểu.Nhưngchúngtaphảihiểunónếuchúngtamuốnbiếtnhiềuhơnvềcáchtácđộngcủatríócconngười.Nếuchúngtasuynghĩvềsựtrigiáccủachúngtathìsẽnhậnthấykhôngbaogiờchúngtatri giácđượcđầyđủ.Người ta có thể trông, nghe, sờ, nếm.Nhưngnhữngcảmgiácdomắt, tay, lưỡimang lạicòn tùy thuộcvàophẩmvà lượngcủagiácquan.Sự tri giác thếgiới bênngoàibị hạnđịnhbởigiácquan.Dùngdụng cụ khoa học thì có thể bù lại phầnnào nhữngkhuyết điểmcủa giácquan.Thídụcóthểphóngxatầmmắtbằngviễnkính,cóthểtăngthêmkhảnăng thính giác bằngmáy phóng thanh, nhưngmáy tinh vi đến đâu cũngkhôngthểchotanhìnthấynhữngvậtnhỏlitihayởxaquá,nghethấynhữngtiếngđộngyếuquá.Dùngdụngcụnàothìcũngđếnlúcngườitatớimộtgiớihạnchótmàcảmgiáccủatacònrõràng,takhôngthểvượtquađược.

Vả chăng, người ta tri giác thế giới có thực còn bằng tiềm thức nữa.Trướchết,chúngtaphảnứngtrướcnhữnghiệntượngcóthực,trướcnhữngkhíchđộngthịgiácvàthínhgiácvìnhữngcảmgiácấyđượcchuyểntừbênngoài tâm trí ta, những cảm giác ấy trở thành những thực thể tâm thần(réalitéspsychiques).Takhôngbiếtđượctínhchấtcủathựcthểtâmthần(vìcáipsyché (2) khôngbiết được tính chất của chínhnó).Bởi vậy chonêntrongmỗicuộcthínghiệm,còncómộtsốyếutốkhôngthểbiếtđược,ấylàkhôngkểrằngcáigìtabiếtmộtcáchcụthểcũngvẫncòncómộtkhíacạnhkínmít,vìtakhôngbiếtrõthểchấtcuốicùngcủavậtchất.

Nhữngsựkiệnmàtaýthứcđượccòncónhữngkhíacạnhmàtakhôngýthứcđược,ngoàiracònphảinóiđếnnhữngsựkiệnmàtríóctakhôngghinhậnmộtcáchcóýthức,nhưngtiềmthứctađãghinhận,vànhưthế,chúngởdướilànmứcýthức.Chúngtađãghinhận,nhưngghinhậnmộtcáchvôtâm.Chúng ta có thểnhận ra những sựkiện ấy trongnhững lúc trựcgiáchànhđộnghaytrongnhữnglúcsuytưởngsâuxa,bấygiờchúngtamớichợtnhậnralànhữngsựkiệnđócóthểđãxảyrachotalắm.Tuyrằnglúckhởithủytakhôngchorằngnhữngsựkiệnấycósinhlựcvàcótầmquantrọngđốivớicảmxúccủata,nhưngsaunàychúngsẽâmthầmsốnglạitrongtiềmthứcnhưmộtýtưởngphụthuộc.

Thí dụ, ý tưởng ấy có thể xuất lộ dưới hình thứcmột giấcmơ.Đó làtrườnghợpthườngxảyra:giấcmơsẽtốcáonhữngcảmgiácmàtaghinhậnmột cáchvô tâm, chúngkhôngxuất lộ dưới hình thứchữuý, nhưngdướihìnhthứcmộthìnhảnhtượngtrưng.Trướctiên,cácnhàtâmlýhọckhởisựnghiêncứugiấcmơ,nhờđóhọtìmcáchthămdòkhíacạnhphiýthứccủa

nhữnghoạtđộngtâmthầncóýthức.Nhờnhữngkhảosátấycácnhàtâmlýhọcđặtgiảthuyếtnhưcómộtcái

psychéphiýthức,tuyrằngnhiềutriếtgiavànhàbáchọckhôngthừanhận.Họngâythơmàphảnđốirằnggiảthuyếtnhưvậythìphảichorằngcóhaichủđộng,haynóitheongônngữthôngthườngphảicóhaicátínhtrongmộtngười.Thìchínhgiả thuyếtbaohàmýnghĩađó!Và thật làmột sựkhôngmaychoconngườithờiđại,nhiềungườilấylàmkhổsởvìchínhmìnhcóhaicátính,bởivìtheonguyêntắc,đókhôngphảilàmộttriệuchứngbệnhhoạn.Đólàsựkiệnthôngthường,thờinàovàởđâucũngcó.Ngườivôtâm,tayphảikhôngbiếttaytráimìnhlàmgì,trườnghợpđókhôngphảilàduynhất.Tìnhtrạngấychỉlàsựphátlộcủacáitiềmthức,mộtgiatàichungcủanhânloại.

Quảthật,conngườichỉtrởnêncóýthứcdầndần,nhờđãkiênnhẫntrảiquamộttiếntrìnhdàiđằngđẵnghàngbaonhiêuthếkỷđểtiếntớigiaiđoạnvănminh(màngườitađịnhmộtcáchvõđoánlàvàokhoảng4000nămtrướcCôngnguyên).Sự tiếnhóaấycòn lâumớihoàn tấtvìnhiều lãnhvựccủatâmtríngườivẫncònmùmịttrongbóngtối.Cáimàtagọilàpsychébấtcứtrongtrườnghợpnàocũngkhôngthểđồngnhấthóavớiýthứcvànộidungcủaýthức.

Ngườinàochốicãicáitiềmthứcđãgiảthuyếtrằngtrênthựctếngàynaychúngtabiếtrõtoànthểcáipsyché.Giảthuyếtấysailầmhiểnnhiêncũngnhưviệcgiảithíchrằngchúngtabiếthếtnhữnggìcầnphảibiếtvềthếgiớivậtchất.Cáipsychécủachúngtalàcáithuộcvềthiênnhiênvàsựbímậtcủanócũngkhôngcógiớihạnnào.Bởivậychúngtakhôngthểđịnhnghĩađượcthiênnhiên,cũngnhưkhôngthểđịnhnghĩađượccáipsyché.Chúngtachỉcóthểcảquyếtrằngnóhiệnhữutrongchúngtavàmiêutảđượcnóđếnđâuhayđếnđấy.Như thế,nhữngkếtquả thâu lượmđược trongcáccuộc tìmtòiyhọcvànhữngbằngchứngluậnlýxácđángkhiếnchochúngtaphảiloạibỏnhữnglờikhẳngđịnhnhư:“Không,làmgìcótiềmthức.”Nhữnglờikhẳngđịnhnhưthếchỉbiểulộsựsợhãicáimớilạ,mộttínhxấucótừlâuđời.

Có những lý do lịch sử khiến cho người ta chống đối quan niệm cáipsychécómộtphầntốitămchưabiếtrõ.Ýthứclàmộtsởđắcrấtmớimẻcủaconngười,bâygiờnóđangcònởgiaiđoạn“thínghiệm”.Ýthứcthậtlàmongmanh,rấtdễbịthươngtổnvàbịđedọabởinhiềuhiểmhọa.Đúngnhưcácnhànhânloạihọcđãnóimộtloạithácloạnthầnkinhthườngxảyrachocácdântộccổsơlàbệnh“mấtmộtlinhhồn”nghĩalàthầntríbịphânđoạn,đúnghơn,bịphântán.

Đốivớinhữngdântộcmàthầntríchưađạttớitrìnhđộnhưchúngtahọkhôngquanniệmlinhhồnhaypsychélàmộtcáigìduynhất.Nhiềudântộccổsơchorằngngườitangoàilinhhồnchínhra,còncómộtbushsoul(linhhồnrừngrú), linhhồnrừngrúđónhậpvàomộtcon thúrừnghaymộtcái

cây, con thú hay cái cây đó cùngmột tâm thần vớimột người.Nhà nhânchủnghọc trứdanhngườiPhápLévy-Bruhlgọiđó là sự thamdự thầnbí.Saunàyôngphảirútýkiếnlạivìáplựcchốngđốithuyếtcủaông,nhưngtôithiết nghĩ chính nhữngngười phản đối ông đã nhầm lẫn.Về phươngdiệntâmlýhọcthìmộtngườiđồnghóamìnhvớingườikháchaymộtđồvậtnàođólàmộthiệntượngthôngthường.

Sự đồng hóa ấy có thể có những hình thức rất khác biệt nhau đối vớinhữngngười cổ sơ.Nếu linh hồn rừng rú là linh hồn convật, thì con vậtđượccoilàanhemvớingười.Thídụ,mộtngườianhemvớicásấu,thìcóthểbơilội trongmộtkhúcsôngđầycásấumàvẫnđượcantoàn.Nếulinhhồnrừngrúlàmộtcáicây,thìngườitachorằngcótìnhliênlạcchacon,xúcphạmđếnlinhhồnrừngrúlàxúcphạmđếnngười.

Mộtvàibộtộctinrằngngườitacónhiềulinhhồn.Sựtintưởngấybiểulộquanniệmcủangười cổ sơ theođómỗingười cónhiềuphần riêng rẽ tuyrằngnốiliềnvớinhau.Nhưthếnghĩalàlinhhồnngườitacònởxagiaiđoạnthốngnhấthẳn.Tráilại,nóluônluônnhưmuốnbịgiánđoạnvìnhữngxúcđộngkhôngkiểmsoát.

Nhờsựkhảocứunhânloạihọc,chúngtađãquenvớinhữngsựkiệnấy;chúngtaởmộtgiaiđoạntiếnhóacủanềnvănminhchonênkhôngđếnnỗilạ lùngnhư lúc thoạt kỳ thủy tamới nhìnquađến chúng.Chính chúng tacũngcóthểbịphântánthầntrívàmấtcátínhcủamình.Chúngtacóthểtrởnêngắtgỏngvàbịnhữngsựkiệnấylàmchothayđổitâmtính,chúngtacóthểtrởthànhngườicànrỡ,khôngthểnhớđượcnhữngđiềuquantrọngđốivớichúngtahayđốivớingườikhác,đếnnỗingườitaphảikêulên:“anhlàmsaovậy?”Chúngtatưởngrằngchúngtacóthểtựchủđược,nhưngsựtựchủlàmộtđứctínhquýbáuvìhiếmcó.Chúngtacóảotưởngrằngchúngtabiếttựchủ.Nhưngmộtngườibạncóthểnóichotabiếtnhữngđiềumàtakhônghềnghĩđến.

Khôngcònnghingờgìnữa,trongcáimàtagọilàtrìnhđộvănhóacaothựcra,tâmtríngườitacũngchưađạtđượcmộttrìnhđộliêntụcmỹmãn.Tâmthầnngườitavẫncònbịthươngtổnvàdễbịphânđoạn.Ngoàithựctếthìkhảnăngtáchrờimộtphầntâmtrírakhỏitoànthểlạilàmộtđặcđiểmrấtquan trọng.Nhờkhảnăngấychúng tacó thểchúýđến riêngmột sựvật.Khôngđểchoýtứbịlôikéovềđằngkhác.Nhưngtaphảiphânbiệtgiữakhảnăngquyếtđịnhchútâmvàomộtđiểm,đồngthờiloạibỏmộtphầnlinhhồnrangoài,vớimột trạng tháimàhiện tượngấyngẫunhiênxảy rangoài sựđồngtình,ngoàiýmuốncủata.Trườnghợpthứnhấtlàmộtsựchinhphụccủaconngườivănminh,trườnghợpthứhaiphụthuộcvàocáimàngườicổsơ gọi làmấtmột linh hồn, và gần chúng ta đây trường hợp ấy có thể lànguyênnhânbệnhlýcủabệnhsuynhượcthầnkinh.

Nhưthế,ngàynay,tínhchấtthốngnhấtcủatâmtrícũngcònlàcáigìhạn

hẹp,rấtdễbịphátan.Khảnăngchếngựxúcđộngcóthểhợpvớisởvọngcủatavềmộtphươngdiệnnàođó,nhưnglạilàmộtđứctínhmàgiátrịcònbịngờvựcvìnólàmchosựliênlạcgiữamọingườimấtcảphongphúmàusắc,nồngấmvàlạcthú.

Theo cách nhìn ấy, chúng ta xét định sự quan trọng của giấcmơ, củanhữnghìnhảnhbônglôngkhôngthực,mờmịt, lừadối,bấtđịnhđượcnảysinh từ tiềm thức của chúng ta.Muốn trình bày quan điểm củamình chođượcdễhiểuhơn,tôimuốnkểlạiquanđiểmấyđãhìnhthànhcáchnàoquanhiềunămchiêmnghiệm,vìsaotôiđãđiđếnkếtluậnrằnggiấcmơlàlĩnhvực thămdòdễdàngnhất và thường thườngngười nàomuốnnghiên cứukhảnăngtạobiểutượngcủaconngườicũngdễdàngđếnnhất.

SigmundFreudlàngườiđầutiênđãthămdòbìnhdiệntiềmthứccủatâmtríbằngphươngphápkinhnghiệm.Ôngđãdùnggiảthuyếtgiấcmơkhôngphảidosựngẫunhiênmàcó,nhưngcóliênlạcvớitưtưởngvànhữngvấnđềmà taýthứcđược.Mộtgiảthuyếtnhưthếkhôngphảilàvõđoán.Giảthuyết dựa vào kết luận của các nhà cân não học có uy tín (như PierreJanet), theođó thìnhững triệuchứngsuynhược thầnkinhđều liên lạc tớimộtkinhnghiệmcủaý thức.Hìnhnhưnhững triệuchứngấy là sựbộc lộnhữngkhuvựcbịphânđoạnvàmấtýthứctrongtâmtrícủata;đếnmộtlúckhácvàvớinhữngđiềukiệnkhác,nhữngkhuvựcphânđoạntrởlạiýthức.Vàocuốithếkỷtrước,FreudvàJosefBreuerđãnhậnthấyrằngnhữngtriệuchứngsuynhượcthầnkinh,chứnghystérie(loạnthầnkinh),mộtvàiloạiđauđớn thể chất, những thái độ không bình thường của người ta, thực ra đềubiểulộmộtýnghĩakínđáo.Đólàmộtbiểulộcủatiềmthứccũngnhưtronggiấcmơvậy.Mộtngườibệnhchẳnghạn,mỗikhiphảichịuđựngmột tìnhtrạngmàhọghê sợ, sẽ thấyđauđớnchịukhôngnổi: Y“khôngnuốt trôiđượctrạnghuống”.Trongnhữngđiềukiệntươngtự,mộtngườikhácsẽlêncơnsuyễn:khôngkhígiađìnhđốivớiykhóthở.Mộtngườithứbachântêliệt,khôngđiđược,nóikhácđi,ykhôngtiếptụcsốngnhưvậyđược.Mộtngườithứtưănlạimửara,ykhông“tiêuhóa”đượcchuyệngìkhóchịu.Tôicóthểkểranhiềuthídụnhưthếnữa.Nhữngphảnứngthểchấtấychỉlàmộttrong những hình thức biểu lộ những day dứt mà ta không ý thức được.Nhữngdaydứtđócònbiểulộnhiềuhơntronggiấcmơ.

Nhàtâmlýhọcnàonghengườikhácnóiđếngiấcmơcủahọcũngbiếtrằngnhữngbiểutượngxuấthiệntronggiấcmơcònđatạphơnnhữngtriệuchứngthểchấtcủachứngsuynhượcthầnkinh.Chúngxuấthiệnradướihìnhthứcnhữnggiảcảnhphứctạpvàđặcsắc.Nhưngnếungườiphântíchvũtrụmêsảngấydùngphươngpháp“hộiýtựdo”củaFreudthìsẽnhậnthấytựuchungmộngmịcóthểxếpthànhmấylượcđồchínhyếu.Kỹthuậtấyđóngmột vai trò quan trọng trong sự phát triển phân tâm học, nó đã giúp choFreudcăncứvàogiấcmơđểthămdònhữngvấnđềvẫndàyvòtiềmthức

ngườibệnh.Freudđưa ra ý kiến đơngiản và sâu sắc là nếu người ta khuyếnkhích

ngườinằmmơgiải thíchgiấcmơcủahọvànóiranhữngýtưởngmàgiấcmơgợiđếnchohọđểlộmặtsau,mặtphiýthứccủanhữngxaođộngtrongngườihọ,họđể lộbằngnhữngđiềuhọnói ravànhữngđiềuhọquênnóiđến.Mớiđầuýkiếncủahọcóvẻvôlý,khôngănnhậpgìvớichủđề,nhưngmộtlátsautasẽnhậnramộtcáchtươngđốidễdàngcáihọmuốntránh,ýtưởnghayđiềukhóchịumàhọmuốnloạibỏ.Dùmuốnkhônkhéogiấugiếmcáchnào,mỗitiếnghọnóiđềudẫnthẳngđếntrungtâmvấnđề.Ngườiysĩthườngnhìnthấymặttráicủasựvật,ítkhiysĩởxasựthậtkhihọsuydiễnnhữngcáchgiấugiếmcáchnóibóngnóigiócủangườibệnhnhưdấuhiệukhôngmuốnnóithực.Rồinhữngđiềuysĩkhámpháralạixácđịnhđiềuhọmong đợi. Cho đến đây người ta không thể phản đối được lý thuyết củaFreudvềsựdồnnéntâmtìnhvàsựthỏamãnướcvọngbằngtưởngtượng,nhữngsựkiệnấyđượccoinhưnguồngốccủanhữngbiểutượngtronggiấcmơnếuxétbềngoài.Freudđãchútrọngđặcbiệtđếngiấcmơ,vàcoinhưkhởiđiểmcủaphươngpháp“hộiýtựdo”.Nhưngsaumộtthờigian,tôibắtđầunghĩrằngviệcsửdụngnhữnggiảcảnhdotiềmthứcngườitalàmxuấthiệntronggiấcmơvừathiếuthốnvừalàmchotalầmlẫn.Tôibắtđầunghihoặc từkhimộtđồngsựcủa tôikểchobiếtmộtkinhnghiệmcủaôngkhimộtchuyếntàuởnướcNga.TuyrằngôngtakhôngbiếttiếngNgavàkhôngthểphânbiệtđượcmộtchữnàocủabộmẫutựNganhưngôngtacũngnhậnthấynhữngchữlạlùngviếttrênbiểnvàbíchchươngđãlàmchomìnhmơmộng,cóthểgánchonhữngchữấyýnghĩanàocũngđược.

Ýnghĩnàyđưađếnýnghĩkhác,tronglúcngườiđượcthoảimáinhưthế,ôngnhậnrarằngsự“tựdohộiý”đãlàmthứctỉnhrấtnhiềukỷniệm.Trongsốnhữngkỷniệmấy,ôngtathấyxuấthiệnnhữngchuyệnbựcmìnhđãchônsâu trong trí nhớ từ lâu, những điềumìnhmuốn quên đi và tâm thức củamìnhcũngquênđithật.Ôngkhámpháranhữngcáimàcácnhàtâmlýhọcgọilà“mặccảm”nghĩalànhữngchuyệntâmtìnhđãbịdồnnén,chúngcóthểgâyranhữngxaođộngthườngxuyêntrongđờisốngtâmthần,cóthểgâyranhữngtriệuchứngsuynhượcthầnkinh.

Chuyện này khiến tôi nghĩ rằng không cần phải lấy giấcmơ làm khởiđiểmđể“hộiýtựdo”khimuốntìmranhữngmặccảmcủamộtngườibệnh.Tôihiểurằngngườitacóthểnémtrúngtâmtừbấtkỳđiểmnàotrêncáivòngtròn.NgườitacóthểkhởisựtừbộmẫutựtiếngNga,từsựsuytưtrướcmột trái cầu thủy tinh, môt cái “cối xay cầu nguyện” (3), một bức họa trừutượng,cókhimộtcâuchuyệnngẫunhiênrấtnhàm:theoquanniệmnàythìgiấcmơcũngchỉcóíchlợinhưbấtkỳmộtkhởiđiểmnàokhônghơnkhôngkém.Tuynhiên,giấcmơcótầmquantrọngriêngcủanó,dùrằngngườitanằmmơsaukhibịxúcđộngtâmtình,nhữngmặccảmthườngcócủangười

ta cũng liên hệ đến những xúc động ấy. (Những mặc cảm thường có lànhững nhược điểm của linh hồn (psyché) phản ứng rất nhạy vì một kíchthích,mộtsựrốiloạn).Nhưvậy,ngườitacóthểhộiýtựdođểkhởisựtừbấtcứgiấcmơnàomàđingượctrởlêntớinhữngýnghĩthầmkíndàyvòconngười.

Tuynhiên, tôi sựcnghĩ ra rằngnếunóiđếnđây, tôi có lý, thìngười tacũngcó thểkết luậnrằnggiấcmơcómột tráchvụriêng,ýnghĩahơn thế.Rấtnhiềukhigiấcmơcóchitiếtnhấtđịnh,cómộtýnghĩarõràng,baohàmmột ý tưởng haymột chủ ý ẩn phía sau; tuy rằng theo nguyên tắc chungkhôngthểbiếtngaynhữngýnghĩaấy.Bởivậytôibắtđầunghĩrằngnênchútrọngđếnhìnhthứcvànộidunggiấcmơchứkhôngnênđểchosựhộiýtựdovàsựtìmliênlạcýtưởnglôikéomìnhđếnchỗtìmhiểumặccảm.Ngườitacóthểtìmhiểubằngnhữngphươngtiệnkhácdễdànghơn.

Ýtưởngmớinàyđánhdấumộtkhúcquanhtrongsựtiếntriểnnềntâmlýhọccủa tôi.Từlúcấy tôidầndầnkhôngdùngnhữngcáchhộiýđixanộidunggiấcmơquá.Tôichútrọngđếnnhữnghộiýliênlạctrựctiếpđếnđặcthùtiềmthứcmuốnthôngbáochochúngtabiết.

Vì thay đổi thái độ củamình đối với giấcmơ cho nên tôi thay đổi cảphươngpháplàmviệc.Kỹthuậtmớicủatôiphảikểđếntấtcảnhữngkhíacạnhrộnglớnvàđatạpcủagiấcmơ.Mộtcâuchuyệndotaýthứchẳnhoimàkểlạisẽcónhậpđề,tìnhtiếtvàkếtluận.Giấcmơthìkhôngthể.Kíchthướckhônggianvàthờigiancủagiấcmơhoàntoànkhácbiệt.Muốnhiểutaphảixemxétmọimặtcũngnhưtaxemxétmộtvậtlạ,cầnphảilậtđilậtlạimãichođếnkhitaquenthuộcvớimỗichitiếthìnhdángcủanó.

Cólẽtôiđãnóikhánhiềuđểchomọingườihiểurằngtạisaomỗingàytôi thêmchốngđốiphươngpháp“hộiý tựdo” theo thể thứcmàFreudđãdùngtrướckia.Tôimuốnlàmcáchnàođểnắmđượcgiấcmơcàngchặtcànghay, và loại bỏ tất cả những ý niệm hay hội ýmà giấcmơ có thể gợi ranhưngkhôngănnhậpgìvớinó.Hẳnlànhữngýnghĩấycóthểđưađếnsựkhámphánhữngmặccảmgâyrasựrốiloạnthuộcvềsuynhượcthầnkinhcủamộtngườibệnh,nhưng tôi cóýđịnh theođuổimộtmục tiêu rộng rãihơn.Cónhiềucáchxácđịnhnhữngmặccảmấy:nhàtâmlýhọccóthểnắmđượcchìakhóasửdụngcáchtrắcnghiệmsauđây:hộiýbằngcáchvấnđáp(chongườibệnhbiếtmộtsốchữviếtvàhỏixemhọliên tưởngđếncáigì,đồngthờinghiêncứuphảnứngcủahọ).Nhưngnếungườitamuốnbiếtvàhiểutổchứctâmthầncủacá tínhtoàndiệnmộtngườinàođóthìcầnphảibiếtrằnggiấcmơđóngmộtvaitròquantrọnghơnnhiều.

Thídụnhưngàynayhầuhếtmọingườiđềubiếtrằnghànhđộnggiaocấucó thể tượng trưng bằng rất nhiều hình ảnh khác nhau (hay diễn tả bằngnhiềuhìnhthứcngụý).Bằngcáchhộiý,mỗihìnhảnhđócóthểgợichotaýniệmvềsựgiaocấu,vìnhữngmặccảmđặcthùảnhhưởngđếntháiđộmột

ngườiđứngtrướctìnhdục.NhưngngườitacũngcóthểtìmhiểunhữngmặccảmấynhờsựmơmộngnhânmộtcâutiếngNgakhôngthểđọcđược.Bởivậychonêntôiđiđếnsựgiảthuyếtrằnggiấcmơcóthểhàmchứamộtbứcthôngđiệpkhôngphảilàbiểutượngdụctình(vìnhữnglýdonhấtđịnh).

Xinđưaramộtthídụ:Mộtngườinằmmơthấymìnhcầmchìakhóađútvàoổkhóa,cầmmộtcái

gậy,haydùngmộtcáivồđểphácửa.Mỗiđồvậtấyđềucóthểcholàmộtbiểu tượng dục tình. Nhưng tại sao tiềm thức lại chọn hình ảnh này chứkhôngphảihìnhảnhkhác,điềuđócũngcótầmquantrọnglớnlaovàtacầnphảichúý.Vấnđềthựcsựlàtìmhiểutạisaolạilàcáichìakhóachứkhôngphải cái gậy hay cái vồ.Cũng có khi người ta khámphá ra rằnggiấcmơkhôngámchỉmộthànhđộnggiaocấumàámchỉmộttrạngtháitâmlýkhác.

Cáchsuyluậnnhưthếđưatôiđếnkết luậnchỉcónhữnghìnhảnhvàýtưởngthuộcthànhphầncủagiấcmơlàđượcdùngđểgiảithíchgiấcmơấy.Mộtgiấcmơcũngcónhữnggiớihạncủanó.Nócóhìnhthứccủanóđểchỉchobiếtcáigìliênhệđếnnó,cáigìởxanó.Sựhộiýtựdolàmộttiếntrìnhsuytưởngtheođườnggãybaogiờcũnglôikéochúngtaxanhữngtài liệunguyênthủycủagiấcmơ,phươngphápcủatôidẫndắtngườitadạoquanhvòngtròn,lấyhìnhảnhgiấcmơlàmtrungtâm.Tôilượnchungquanhhìnhảnhgiấcmơvà tôikhôngkểđếnnhữngsựkiệnđixagiấcmơ.Trong lúchànhnghề,nhiều lần tôiphảinhắc lạicâunày:“Hãytrở lạigiấcmơ.Giấcmơnóigì?”

Thídụ,mộtngườibệnhcủatôinằmmơthấymộtngườiđànbàsayrượu,ngườiquêkệch,đầubùtócrối.Tronggiấcmơ,hìnhnhưngườiđànbàấylàvợôngta,nhưngsựthựcvợôngtakháchẳn.Mớiđầu,giấcmơấygiảdốivàchướngmắt,ngườinằmmơxuađuổingayđinhưthấymộtcáigìphilýhiệnratrongtrílúcđangngủ.Tôilàthầythuốc,nếutôiđểôngtabướcvàoconđườnghộiýhẳnlàôngtasẽtránhxacàngnhiềucànghaynhữngýnghĩkhóchịumàgiấcmơgợira.Trongtrườnghợpấy,ôngtasẽsavàomộtmặccảmquen thuộccó lẽkhông liênquangìđếnvợông ta,vàchúng takhông thểhiểubiếtgìvềýnghĩađặcbiệtcủagiấcmơkỳlạấy.

Nhưvậy, tiềmthứccủaôngmuốnthôngbáođiềugìbằngcáchbắtôngnhậnmộtcủagiả?Giấcmơnóirõđếnmộtngườiđànbàhưđốncóliênlạcmậtthiếtđếnđờisốngngườinằmmơ.Nhưnghìnhảnhngườiđànbàấyđemphóngrọivàovợôngtathìvôlý,màsựthậtlạitráingượchẳn,tôiđànhphảitìmởchỗkhácxemhìnhảnhngườiđànbàghêtởmấycóýnghĩagì.

VềthờiTrungcổ,trướckhicácnhàsinhlýhọcchứngminhrằngnhữnghạchcủatatiếtrachomỗingườichúngtavừayếutốnamvừayếutốnữ,dânchúngđãcócâuphươngngônrằng:“mỗingườiđànôngmangtrongmìnhmộtngườiđànbà”.Yếu tốnữ tính trongmỗingườiđànôngđó tôigọi làanima.Khíacạnhnữtínhđólàmchongườitabiếttựcưxửchohợpvớimọi

ngườixungquanh,biếtgiấugiếmngườikhácvàchínhmìnhnữa.Mặcdùtathấycátínhmộtngườicóvẻbìnhthường,thựcrangườiấyrấtcóthểgiấugiếm “người đàn bàmà họmang ở trongmình”, để người khác và chínhmìnhkhỏithấy,tìnhtrạngngườiđànbàấycókhithậtlàảmđảm.

Đólàtrườnghợpconbệnhcủatôi.Khíacạnhnữtínhcủaôngtakhôngcógìlàmỹmiều.Giấcmơcủaôngtađãnóithựcchoôngtarõ:“Vềmộtvàiphươngdiện,ôngxửsựnhưmộtngườiđànbàhưđốn”,vàlàmchoôngtaphải xúc động. (Không nên kết luận rằng tiềm thức bận tâm giảng nhữnggiáođiềuluânlý.Giấcmơkhôngnhắnnhủngườibệnhphảixửsựđúngđắnhơn.Nóchỉcốgắngquânbìnhảnhhưởngcủacái tâm thứccủaông tađãlệchlạc,nónhấtmựcchorằngôngtalàmộtngườiđứngđắn).

Rấtdễhiểutạisaongườinằmmơcókhuynhhướngbỏquahaychốibỏbứcthôngđiệpgửichomìnhnhưthế.Tâmthứccủangườitađươngnhiênchốnglạicáigìlàphiýthức,cáigìnókhôngbiết.Tôiđãnóiđếncácdântộccổsơcótínhsợcáigìmớimẻ,cáisợcóvẻsâuxavàdịđoan,cácnhànhânloạihọcgọilàmisonéisme.Ngườicổsơcũngcóphảnứngnhưloàidãthútrướcnhữngđiềulàmhọkhóchịu.Nhưngngười“vănminh”cũngphảnứngmộtcáchtươngtựtrướcnhữngýtưởngmớimẻ,họđưaranhữngthànhtrìkiêncốđểđềphòng sựxúcđộng,khiphảiđươngđầuvớimột sựmới lạ.Ngườitanhậnthấydễdàngtháiđộkhihọphảnứngtrướcmộtgiấcmơéphọphảinhậnmộtýtưởnglàmchohọsửngsốt.Nhiềunhàtiênphongtronglĩnhvựctriếtlý,khoahọc,vănchươngđãvấpphảithứbảothủtựnhiêncủacácđồngnghiệpđương thờicủahọ.Tâm lýhọc làmộtkhoahọc trongsốnhữngkhoahọc trẻ trungnhất;vìkhoahọcấycốgắng tìmhiểu tiềmthứcconngườichonênvấpphảihìnhthứccựcđoancủatínhcáisợmớilạ.

________(1)Một trong bốn nhà tiên triHébreu. Những lời chú thích trong bản

dịchnàylàcủangườidịch.(2)ChữnàyđượcJungdùngđểchỉtoànbộnhữngtácđộngtrí thứcvà

tiềmthứcvàđượcdùngtheomộtnghĩarộnghơnchữ“tâmthần”.(3)Nhưtalầntrànghạt

CHƯƠNG2:QUÁKHỨVÀTƯƠNGLAITRONGTIỀMTHỨC

Chođếnđây,tôiđãpháchọamộtvàinguyêntắcnềntảngđểđềcậpđếnvấnđềmộngmị;khichúngtamuốntìmhiểukhảnăngtạorabiểutượngcủaconngười,chúngtanhậnthấygiấcmơlàtàiliệuchínhyếuvàdễthămdònhấtđểkhảosát.Ởđâyphảikểđếnhaiđiểmchínhyếu:mộtgiấcmơphảiđược coi làmột sựkiệnmàngười ta không thể sẵnđịnhkiến, tự nó cóýnghĩatheocáchnàyhaycáchkhác,mộttiếngnóiđặcthùcủatiềmthức.

Rấtkhómàtìmchonhữngnguyênnhânấymộtdanhtừmớimẻhơn.Dùrằngngườitacóýchêbaitiềmthứcthếnàothìngườitacũngphảichorằngnóđángđượcthămdò.Ítratiềmthứccũngđángkểnhưconchấy,conrận,vànódùsaocũngđángđượcnhàcôntrùnghọcđểýmộtcáchthànhthực.Nếucóngườiítkinhnghiệmvàíthiểubiếtvềmộngmịchorằngmộngmịchỉlànhữnghiệntượngrốiloạnvônghĩathìhọcứtựdomànghĩnhưvậy.Nhưngnếungườitachorằngmộngmịlànhữngbiểutượngbìnhthường(vànóthếthật)thìngườitaphảigiảthuyếtrằngnócónguyênnhânhợplýhaycómụcđíchnàođó,haycảhaithứtrên.

Tahãyxét cặnkẽhơný thứcvà tiềm thứccủa ta liên lạcvớinhau thếnào.Thửlấymộtthídụquenthuộc.Bấtthìnhlìnhtaquênmấtđiềutasắpsửanói,tuyrằngýnghĩcủatamớitrướcđâysángsủa.Trườnghợpnàynữa,tasửasoạngiớithiệumộtngườibạn,lúcsắpsửanóiđếntênthìbỗngquênbẵngmất.Thựcraýnghĩcủatađãtrởvàotiềmthứchayítnhấttạmthờixacáchvớiýthứccủata.Hiệntượngấycũngxảyrachocácgiácquan.Nếuchúngtanghemộttiếngkêuliênhồiởgiớihạnâmthanhcóthểngheđược,hìnhnhưtiếngkêudừnglạirồilạitiếptụctừnglúcđềuđều.Nhữngsựthăngtrầmấylàdosựchúýcủatalúctănglúcgiảmchứkhôngphảitiếngkêuđổibậccaothấp.

Khicáigìởngoàitầmýthứccủata,cáiđóvẫnhiệnhữuchứkhôngphảibiến mất, cũng như cái xe chạy khuất cuối phố chứ không tan thành hưkhông.

Chỉcóchúngtakhôngtrôngthấynónữamàthôi.Saunàytacóthểthấylạichiếcxeấycũngnhưtacóthểthấynhữngýtưởngmàchúngtaquênmấttrongkhoảnhkhắc.Nhưvậy,mộtphầntiềmthứccủatagồmtưtưởng,cảmxúc,hìnhảnhđã tanrã,dùkhôngcòný thứccủatanhưngvẫnảnhhưởngđếnýthứccủata.Mộtngườiđãngtrí,“tríócvẫnđểđâuđâu”,điquamộtphòngđểkiếmmộtđồvật.Tathấyôngdừnglại, tỏvẻbănkhoăn.Ôngđãquênmấtmìnhđịnh làmgì.Hai taysờsoạngnhữngđồvật trênbàn trongcơnthụydu,ôngtađãquênmấtýđịnhlúcbanđầu,nhưngvẫnhànhđộngtheosựdẫndắtcủaýđịnhấy.Rồiôngnghĩrađiềumìnhmuốn.Ấylànhờ

tiềmthứclàmchoôngnghĩra.Nếunhậnxétđếnhànhđộngcủamộtngười suynhược thầnkinh, ta sẽ

thấyhọkhôngý thứcđượchayhọkhôngnghĩđếnchuyệnkhác.Họngheđấymàkhôngnghethấygì,họtrôngđấymàkhôngtrôngthấygì,họbiếtđấymàkhôngbiếtgì.Nhữngthídụnhưthếrấtnhiềuchonênnhàchuyênmônnhậnthấyngayrằngnộidungvôýthứccủatâmthầncũngtạochongườitacótháiđộnàođó,khôngkhácgìýthức;trongnhữngtrườnghợpấytakhôngthểxácđịnhrõrằngđượcngườiấycóýthứcvềmộtýtưởng,mộtlờinói,mộthànhđộngcủahọhaykhông.

Chínhvìnhữngtháiđộthuộcloạiấymànhiềuysĩkhôngchorằngnhữngngườiloạnthầnkinhkhẳngđịnhđiềugìlàhọnóidối.Hẳnlànhữngngườinhư thế tuyên bố nhiều điều không thực tình hơn phần đông người khác,nhưngdanhtừ“nóidối”khôngđúngvớitrườnghợpnày.Ngoàithựctếthìtrạngtháitâmthầncủahọlàmchohọcótháiđộbấtđịnh,ýthứccủahọlẩntrốnmất,vìcótiềmthứcxenvào,khôngthểbiếttrướcđược.Xúcgiáccủahọcũngbịxaođộngnhưthế.Đâmmũikimvàotay,cólúcngườiloạnthầnkinhbiếtđau,mộtlúcsauhọkhôngthấygìcả.Nếulàmđượcchohọchúýđếnmộtđiểmnàothìtoànthânhọtêliệthẳnchođếnlúckhôngcònáplựclàmchomọicảmgiáctêliệtnhưthế,bấygiờhọmớilạicócảmgiác.Nhưngtrongthờigianấy,ngườibệnhghinhậnmộtcáchýthứcđiềugìxảyrachohọ.

Thầythuốccóthểnhậnđịnhrõràngnhờsựdiễntiếncủatrạngtháiấykhithôimiênmộtngườibệnh.Họcóthểchứngminhdễdàngrằngngườibệnhđãghinhậnthựcsựtừngchitiếtmột.Tronglúchọmấthẳnýthứcnhưthế,mũikimchâmvàongườihayđiềugìhọghiđược(ngoàiýthức)saunàyhọnói lại rất đúng, y như là không có sự tê liệt cảm giác. Tôi còn nhớmộtngườiđànbàđượcngườitachởvàonhàthươngtrongtìnhtrạngngớngẩnumê.Ngàyhômsautỉnhlạibàtabiếtmìnhlàainhưngkhôngbiếtmìnhđangởđâuvàtạisaomìnhlạiđếnđây,đếnvàongàynào.Nhưngkhiđãthôimiênbàtathìbàtakểrõđượcđãlâmbệnhnhưthếnào,aiđãđưabàtavàođây.Cóthểphốikiểmlạinhữngchitiếtấyxemcóđúngkhông.Bàcũngcóthểnóirõgiờvàobệnhviện,vìởlốivàocómộtcáiđồnghồ.Tronglúcbịthôimiên,trínhớcủabàtacũngrõràngnhưbàvẫnđủthầntrí.

Khiđềcậpđếnnhữngvấnđềấy, thường thườngchúng tôiphảicăncứvàonhữngkinhnghiệmởbệnhviện.Bởivậychonênnhiềunhàphêbìnhtưởng tiềm thứcvớinhữngdấuhiệubiểu lộ rất tếnhịcủanóchỉ thuộcvềlĩnhvựctâmlýbệnhhọc.Họchorằngnhữngbiểulộcủatiềmthứclàtriệuchứng suynhược thầnkinh tâmbệnh, không liênhệgì với trạng thái tâmthầnbìnhthường.Nhưngnhữnghiệntượngsuynhượcthầnkinhbấtcứvềphươngdiệnnàocũngkhôngthểlàsảnphẩmđộcnhấtcủangườibệnh.Thựcrađóchỉlànhữnghiệntượngbìnhthườngmàbệnhhoạnđãphóngđạithêm,

nhờsựphóngđạiđómàdễquansáthơn.Nhiềutriệuchứngloạnthầnkinhcó thểnhận thấyởmộtngườibình thường,nhưngnhẹnhànghơnchonênngườitakhôngđểý.Thídụtínhhayquênlàmộtđiềurấtthường,mộtvàiýtưởngmàtacóýthứckhôngcònsinhlựcnữavìýtứcủatađãquayđichỗkhác.Khiýtứcủatachuyểnhướngnhưthế,nhữngđiềumàtakhôngchúýđếnnữasẽchìmvàobóngtối,vínhưbanđêmmộtcáiđènrọisoisángmộtkhoảngcảnhvậtcònnhữngchỗkhácởtrongtối.Điềuđókhôngtránhđược,vì rằng tâm thầnngười tachỉ cógiữđượcmột sốhìnhảnh sáng sủacũngkhôngđồngđều.Tuythế,nhữnggìquênđikhôngphảilàkhôngcónữa.Tuytakhôngthểnhớlạinótheoýmuốn,nhưngnóvẫnmặcnhiêncómặtởdướilằnmức trínhớvàcó thể trở lại lĩnhvựcý thứcbấtcứ lúcnào,nhiềukhihàngnămsau.

Đâylàtôinóinhữngđiềumàtatrôngthấyhaynghethấytrongđiềukiệnýthứchẳnhoi,nhưngsauquênđi.Nhưngcókhichúngtatrôngthấy,nghethấy,sờthấy,nếmthấycáigìmàkhôngđểýđến,hoặcvìtađangchúýđếncáikhác,hoặcvìsựkhíchđộnggiácquanyếuớtquákhôngthểđểlạimộtcảmgiáccóýthức.Tuynhiêntiềmthứccủatađãghinhận,nhữngcảmgiácvô ý thức đó đóng một vai trò quan trọng trong đời sống của chúng ta.Chúngảnhhưởngđếncáchphảnứngcủachúngtatrướcsựvậtvàhànhđộngcủangườikhác.

Thídụsauđâyrất rõnghĩa:mộtvịgiáosưđichơivùngquêvớingườihọctròcủaông,đangmảinóichuyệnvềmộtvấnđềkhúcmắc.Bấtthầnôngnhậnthấydòngtưtưởngcủaôngbịgiánđoạnvìmộtđợtkỷniệmtừngàythơấu…Nhữngđiềuôngvừanóikhôngănnhậpgìvớinhữngkỷniệmấy.Khinhìnlạiđằngsau,ôngchợtnhậnravừađiquamộtcáitrạithìnhữngkỷniệmấyhiệnratrongtrí.Ôngđềnghịvớingườihọctròtrởlạichỗmàôngbắtđầuthấyxuấthiệnnhữngkỷniệmấy.Trởlạitớinơi,ôngngửithấymùingỗngvàhiểurằngmùingỗngđóđãgợilênnhữngđợtkỷniệm.

Lúcthiếuthờiôngsốngtrongmộtcáitrạinuôingỗng,mùiđặcbiệtcủangỗngđểlạimộtcảmgiácbềnvữngnhưngôngđãquênđi.Khiđichơiquatrại,ôngngửilạimùiấymàkhôngđểýđến,cảmgiácphiýthứcđóđãđánhthứcnhữngkinhnghiệmtuổithơđãbịquên.Sựtrigiácnhưthếcótínhcáchphiýthứcvìýtứcủaôngquayvềchỗkhác,sựkhíchđộngkhôngđủmạnhmẽđểđánhvàoýthứccủaôngvàlàmônglưuýtới.Thếmànóđãlàmhiểnhiệnnhữngkỷniệmbịlãngquêntừlâu.

Sựtrigiácphiýthứccóảnhhưởnglàmxuấthiệnnhữnghiệntượngtâmthần,ảnhhưởngấycóthểcắtnghĩađượcsựxuấthiệnnhữngtriệuchứngsuynhượcthầnkinhhaynhữngkỷniệmêmđềmhơnkhimộthìnhảnh,mộtmùivị,mộtâmthanhgợilênnhữnghoànquákhứ.Thídụmộtthiếunữlàmviệctrongvănphòngbềngoàicóvẻvuivẻkhỏekhoắn.Mộtlátsaucôtanhứcđầudữdộivàtỏvẻmệtmỏi.Tuykhôngđểý,nhưngcôđãnghecòitàuxa

xa,tiếngcòiđãvôtìnhnhắcđếnsựbuồnrầucủacảnhvĩnhbiệtngườiyêumàcôvẫncốquên.

Bêncạnhtrườnghợpquênbìnhthường,Freudđãmôtảnhiềutrườnghợpquênnhữngkỷniệmbuồnbực,nhữngkỷniệmmàtasẵnsàngđểquên.CũngnhưNietzscheđãlưuýchúngta,khilòngtựáicủachúngtabịxâmphạmthìtrí nhớ của chúng ta thường thích nhượng bộ. Bởi thế cho nên trong sốnhữngkỷniệmđãquênđi,tathấynhiềusựkiệnđãghinhậnnhưngkhôngýthức được vì chúng có vẻ khó chịu và không thích hợp với thế giới tâmtưởngcủata,(chúngtakhôngthểnhớlạitheoýmuốnđược).Cácnhàtâmlýhọcgọihiệntượngnàyấylàdồnnén.Sauđâylàmộtthídụ:mộtcôthưkýghenvớimộtbàcộngtácvớichủcủacô,côluônluônquênmờibàấyđếndự các phiên họpnhóm tuy rằngbà có tên trên bản danh sáchmà cô vẫndùng.Nhưngnếungườitalưuýcôđếnviệcấy,côtrảlờirằngcôquên,vàngườitalàmphiềncô.Khôngbaogiờcôchấpnhậnlýdochínhxáccủasựquênấy,cảtrongbảntâmcôcũngvậy.

Nhiềungườithườnglầmlẫnđánhgiáquácaovaitròcủaýmuốn,họchorằng họ không hành động nếu không có toan tính và quyết định hẳn hoi.Nhưngtaphảirángmàphânbiệtcẩnthậnnộidungcóchủývớinộidungkhôngchủýcủatâmtrí.NộidungcóchủýgốcởcátínhcủaBảnngã.TráilạinộidungkhôngchủýxuấtpháttừmộtnguồngốctráinghịchvớiBảnngãchứkhôngphải tươngđồng.Chínhbộmặt tráinghịchđóđãxuicôthưkýquênmờibàbạncủaôngchủ.

Cónhiều lýdokhiếnchochúng taquênnhững sựkiệnmìnhcảm thấyhaynhậnthấy.Cũngcónhiềucáchđểnhớlại.Trườnghợpcryptomnésiehaylà“kỷniệmgiấukín”chotamộtthídụýnghĩa.Mộtnhàvăntrìnhbàymộtloạichứngcứhay tình tiếtmộtcâuchuyện theocốt truyệnđịnh trước,bấtthầnôngtarẽsangmộtlốikhác.Cólẽvìmộtýmớivừaxuấthiện,mộthìnhảnhkháchaymộttìnhtiếtphụkhácmớinghĩra.Nếutahỏitạisaoanhtalạilanmansanglốikhácthế,anhtacũngkhôngthểtrảlờitađược.Cólẽanhtacũng không nhận thấy mình đã đổi hướng tư tưởng tuy rằng anh ta viếtnhữngđiềuhoàntoànmớilạmàbềngoàianhtakhôngcómộtýniệmnào.Nhưngcókhitacóthểchứngminhrằngnhữngđiềuanhtavừaviếtrấtgiốngtác phẩm củamột nhà văn nào đấy, tác phẩm ấy, anh ta cũng tưởng rằngmìnhchưađọcqua.

TôitìmthấymộtthídụkỳthútrongtácphẩmAinsiparlaitZarathoustra(Zarathoustrađãnóinhưthế)củaNietzsche.Tácgiảgầnnhưchéplạitừngchữmộtghitrongcuốnsổđibiểncủamộtchiếchảithuyềnvàonăm1686.Cũng là một sự tình cờ, tôi đã đọc bài tường thuật chuyện ấy trongmộtquyểnsáchxuấtbảnnăm1835(nửathếkỷtrướckhiNietzscheviếtsáchcủaông).Khi tôi đọc thấy nhữngđoạn ấy trong tác phẩmZarathoustra đã nóinhưthếcủaNietzsche, tôiphảingạcnhiênvì lờivănkháchẳnlốiviếtcủa

Nietzsche.TôiphảitinrằngNietzscheđãđọccuốnsáchkia,tuyôngkhônghềnhắcđếncuốnsách.Tôiviếtthưhỏiemgáiôngvẫncònsống,vàbànàyxácnhậnnócùngđọcvớianhcuốnsáchấykhibàmới11 tuổi.TheonộidungsáchcủaNietzschetôikhôngthểnàonghĩrằngôngbiếtmìnhđạovăn.Tôichorằng50nămsaucâuchuyệnấybấtngờhiện lên trongý thứccủaông.

Trongnhữngtrườnghợpấy,ngườitađãhồitưởngkỷniệmmàkhôngýthứcđượcsựhồitưởngấy.Trườnghợptươngtựcũngcóthểxảyrachomộtnhạcsỹkianhtađãnghemộtđiệuhátcổhaymộtđiệunhạcbìnhdântừlúccònthơấu,đếnlúcđãđứngtuổiđiệuhátxuấthiệnthànhđềtàicủamộtkhúchòatấu.Mộtýtưởnghaymộthìnhảnhtrởlạitừtiềmthứcchỉlànétphácbềngoàivề thựcchấtvàvề tácđộngcủaphầnphức tạp trongcáipsychécủaloàingười.Nhưngcó lẽnóđãgiúp tahiểuđượcvócdángcủanhữngcảmgiácphiýthứctừđócóthểđộtngộtxuấthiệnnhữngbiểutượnggiấcmơ.Khíchđộngphiýthứccóthểlàđủloạinhucầu,ýhướng,ýđịnh;mọiyếutốtrigiáchaytrựcgiác,mọitưtưởnghữulýhayvôlý,mọicáchkếtluận,quynạp,diễndịchhaynhậpđề;vàtấtcảmọisắctháitâmtình.Bấtcứhiệntượngtâmthầnnàocũngcóthểtrởthànhphiýthứcphầnnào,tạmthờihayvĩnhviễn.

Phầnlớnnhữngtàiliệunóitrêntrởthànhphiýthứcchỉvìchúngkhôngcóchỗđứngtrongýthức.Mộtvàiýtưởngcủatamấtsinhlựcvàtrởthànhphiýthức(nghĩalàkhôngđượcýthứccủatalưuýđếnnữa)chỉvìchúngkhôngcòníchdụngnhưtrướchayvìmộtlýdonàođóchúngtamuốnxuađuổi.

Theoýnghĩađó thìhiện tượngquên làmộthiện tượngbình thườngvàcầnthiếtđểtrongýthứccóchỗchonhữngcảmgiácvàýtưởngmới.Nếukhôngcósựquênấy,nhữngkinhnghiệmcủatasẽởdướingưỡngcửaýthứcvà đầu óc ta sẽ bị tràn đầy đến nỗi không chứa được hết. Tình trạng nàyđượckhánhiềungườibiết,thậmchíngườinàobiếtquatâmlýhọccũngphảicôngnhận.

Trongkhinhữngyếutốcủaýthứccóthểbiếnvàotiềmthứcthìnhữngyếu tốmới có thể xuất hiện trong ý thức. Thí dụ người ta có thể có cảmtưởngrằngcócáigìsắpsửaxâmnhậpvàoýthức,rằng“cócáigìphảngphấttrongkhôngkhí”,rằng“cóconlươntrongkẽđá”.Tiềmthứckhôngphảichỉlàcáikhochứaquákhứcủatamàcònđầyrẫynhữngtrạngtháitâmthầnvàý tưởngsắpxảyđến;sựkhámpháấy làmcho tôicó tháiđộriêngđốivớitâmlýhọc–đólàmộtsựmớilạ.Córấtnhiềucuộctranhluậnvềvấnđềấynhưngthựcrangoàinhữngkỷniệmxaxôithuộcvềýthứccòncónhữngýmớiđộtnhiênbộclộtừtiềmthức,nhữngýđótrướckiachưabaogiờtaýthứcđược.Nhữngýđóxuấthiệntừvựcsâutốithẳmcủatâmhồnnhưmộtbônghoasen.Chúnglàmộtphầnrấtquantrọngcủacáipsychéphiýthức.

Chúngtacònthấyrấtnhiềuthídụtrongđờisốnghằngngày;nhữngvấnđề tiến thoái lưỡngnancókhigiảiquyếtđượcmột cáchbấtngờnhờmộtcáchnhìnmớimẻ.Mộtvàiýkiếnhaynhấtcủanhiềutriếtgia,nghệsỹ,báchọcgialàkếtquảcủanhữngcảmhứngbấtthầndotiềmthứcđemlại.Đặttayvàokhovậtliệuphongphúcủatiềmthứcvàbiếnđổimộtcáchhữuhiệuthànhtriếthọc,vănchương,âmnhạchaysựkhámphákhoahọc,người tathườngbảonhưthếlàthầnhứng.Chúngtatìmthấynhữngbằngchứnghiểnnhiênngaytronglịchsửkhoahọc.Thídụ,nhàtoánhọcPoincarévànhàbáchọcKékuléđãtựthúrằngnhiềukhámpháquantrọngcủahọbắtnguồntừnhữnghìnhảnhkhảithịđộtnhiênxuấtpháttừcáitiềmthức.CáigọilàkinhnghiệmthầnbícủaDescartesđãkhảithịchoôngbiếtthứbậccáckhoahọctrongchớp loáng,cũng thuộcvềmộthiện tượng tương tự.Tiểu thuyếtgiaRobertLouisStevensontìmkiếmtrongnhiềunămtrongmộttruyệndiễntảđượcýniệmsâusắcvềbảnchấtlưỡngdiệncủacátínhconngười,đãđượcmộtgiấcmộngbất thầnbáochocốt truyệnLeDocteur Jekyll etMrHyde(BácsĩJykyllvàôngHyde).

Saunàytôisẽmôtảmộtcáchchitiếthơnnhữngvậtliệuphiýthứcđólộratừtiềmthứcthếnào,vànghiêncứuxemchúngbiểuđạtdướinhữnghìnhthứcnào.Bâygiờtôichỉxinlưuýmọingườirằngkhảnănglàmxuấthiệnnhững tài liệumới của tiềm thức giúp ta giải thích những biểu tượng củagiấcmơ,bởivìkinhnghiệmnghềnghiệpcủa tôiđãnhiều lầncho tôibiếtrằngnhữnghình ảnh và ý tưởng của giấcmơkhông thể bảo là hoàn toànthuộcvềnhữnghiệntượngtrínhớ.Nhữnghìnhảnhvàýtưởngđóbiểuthịnhữngtưtưởngmớichưatừngvượtquangưỡngcửaýthức.

CHƯƠNG3:CƠNĂNGCỦAGIẤCMƠ

Tôiđãnhấnmạnhđếnnguồngốccủagiấcchiêmbaovìđólàmảnhđấtnảynởphầnlớnnhữngbiểutượng.Khốnthay,khómàhiểuđượcgiấcmơ.Nhưtôiđãnói,mộtgiấcmơkhôngcógìgiốngmộtcâuchuyệnkểtrongđiềukiệntâmthứccủatahoạtđộng.Trongđờisốnghằngngàyngườitasuynghĩvề cái người tamuốnnói, người ta chọn cáchnàođánhmạnhvào tâm tríngườinghenhất,ngườitacốgắnglàmchoýkiếncósựmạchlạc.Thídụ,một người có học thức sẽ cố gắng tránh những ẩn dụ không nhất trí(hétérogène)làmchocâuchuyệnrốimù.Nhưnggiấcmơđượcthêudệtmộtcáchkháchẳn.Ngườinằmmơbịbaovâybởinhữnghìnhảnhcóvẻlốlăngvàmâuthuẫnnhau,ýniệmthờigiankhôngcòn,cáigìnhàmchánnhấtcũngthểhiệnravẻquyếnrũhayđángsợ.

Cáitâmphiýthứccủataxếpđặttàiliệumộtcáchkháchẳnnhữngsơđồcóvẻđúngkhuônphépmàchúng taápđặtcho tư tưởngcủachúng takhitỉnhtáo,điềuấycóvẻlạlùng.Tuynhiên,nếuchúngtacóthìgiờnhớlạimộtgiấcmơ, ta sẽ thấy có sự tươngphản rõ rệt, đó làmột trongnhững lý dochínhlàmchongườikhôngởtrongnghềysĩkhólònghiểuđượcgiấcmơ.

Theocáchlýluậnbìnhthường,banngàyngườitatỉnh,thìgiấcmơthậtvônghĩa,bởivậyngườitacókhuynhhướngkhôngđếmxỉađếnnóhaychorằngnólàmtalạchướng.

Cólẽđiểmấysẽhiệnrarõràngnếuchúngtabắtđầuýthứcđượcrằngnhữngýtưởnglúcbanngàybềngoàicóvẻkhuônxếptheokỷluật,nhưngthựcrakhôngchuẩnxácnhưta tưởng.Trái lại,ýnghĩavàtầmquantrọngcủanhữngýtưởngấyđốivớitâmtìnhsẽmấtdầnvẻchuẩnxácnếuchúngtaxét cặnkẽhơn.Ấy là bởi điều ta nghe thấyvà cảm thấy có thể trở thànhnhữngđiềutakhôngýthứcđượcnữa,nghĩalàlắngxuốngtiềmthức.Cảđếnnhữngsựkiệnchúngtacótrongýthứcvàcóthểtùyýdiễntảra,cũngvẫnkèmtheomộtkhíacạnhphiý thức,khíacạnhphiý thứcđó tôđiểmthêmmàusắcchonhữngsựkiệntanhớ.Thựcranhữngcảmgiáccóýthứccủatachẳng bao lâu đã tăng thêmmột yếu tố thuộc loại phi ý thức nhưng có ýnghĩađốivớicơcấutâmthầncủata,tuyrằngchúngtakhônghaybiếtgìvềý nghĩa tàng ẩn đó, và cũng không biết nó đã khuếch đại hay bópméo ýnghĩaướcđịnhcủacảmgiác.

Dĩ nhiên, nhữngyếu tố thuộc loại phi ý thức củamỗi ngườimột khác.Mỗingườichúngtacónhữngkháiniệmđạicươngvàtrừutượngtrongtoànbộcơcấutrínãocủamình,bởithếmỗingườihiểuvàđemápdụngmộtcáchriêng.Trongmột câu chuyện, khi tôi dùngnhững “trạng thái”, “tiềnbạc”,“sứckhỏe”hay “xãhội”, tôi giả thuyết rằngnhững chữ ấydù ít dùnhiềucũngchỉcùngnhữngsựvậtnhưngườiđốithoạicủatôi.Nhưngtacầnchú

trọngđếnchỗíthaynhiềuđó.Mỗichữcómộtýnghĩahơikhácđốivớitừngngườidùlànhữngngườicùngtrìnhđộvănhóa.Sởdĩcóchỗkhácnhauđólà bởi mỗi khái niệm đại cương đã hội nhập vào cơ cấu trí não củamộtngười,ngườiđóhiểuvàđemápdụngtheocáchriêngcủahọ.Ýnghĩacủakháiniệmcàngkhácđikhingườitacàngkhácbiệtvềkinhnghiệmxãhội,tôngiáochínhtrịvàtâmlý.

Mỗikhiýniệmyhệtvớidanhtừ(1)thìsựkhácbiệtnóitrênkhôngbiếtđượcvàcũngkhôngđóngmộtvaitrònàotrênthựctế.Nhưngkhicầnphảicómộtcáchđịnhnghĩađíchxáchaygiải thíchchuẩnxác, tasẽ thấy thỉnhthoảngcónhữngýkiếnkhácnhaumộtcáchkỳdị,khôngnhữngvềphươngdiệnthuầntúylýtrí,mànhấtlàvềphươngdiệntìnhcảmliênquanđếndanhtừấyvàcáchápdụngdanhtừấy.Nóichung,nhữngbiếnđổiýnghĩađóđềuởngoàitầmýthức,ngườitakhôngnhậnthấy.

Dĩnhiênngườitacóthểbỏquanhữngđiểmdịbiệtdưthừavàchođólànhữngkhía cạnh có thểbỏquađượcvì không liênhệgì đếnnhu cầuđờisốnghằngngày.Nhưngsựhiệnhữunhữngđiểmdịbiệtấychứngtỏrằngnộidungý thứcrõràngnhấtvẫnviềnmộtcáidiềmmờmịtmơhồ.Cảnhữngkháiniệmtriếthọchaytoánhọcđãđịnhnghĩathậttườngtậnmàchúngtatintưởngrằngchỉchứađựngthuầnýnghĩađãđịnhrõ,cũngvẫncòncóthêmnhữngýnghĩakhác.Đólàmộthiệntượngthuộcvềtâmthần,chínhvìthếcho nên không hiểu được hết. Những con số mà chúng ta dùng để đếmkhôngphải chỉ cóýnghĩamà tavẫndùng.Nhữngcon sốđó cũngcòn lànhữngyếutốthầnthoại.(MônđồhọcthuyếtPythagorecholàchúngcótínhchất thầnlinh).Nhưngchúngtakhôngnghĩnhưthếkhichúngtachỉdùngchúngvàomụcđíchthựctiễn.

Tómlại,mỗikháiniệmthuộclĩnhvựcýthứcđềulàmtaliêntưởngđếnnhữngýtưởngcóliênhệriêngcủanó.Tùytheotầmquantrọngtươngđốicủakháiniệmđốivới toàndiện cá tính của ta, hay tùy theo tính chất củanhữngýtưởngliênlạcvớikháiniệmđó,cóthểlàcảnhữngmặccảmtrongtiềmthứcdínhdángđếnýtưởngđó,chúngcóthểbiếnđổitínhchấtthườngcócủakháiniệm.Kháiniệmcóthểtrởthànhcáigìkháchẳnkhinólặndầnxuốngdướilànmứcýthức.Cạnhkhíaphiýthứccủaýtưởngvàcảmgiácchỉcómộtvaitrònhỏbétrongđờisốnghằngngàycủata.Nhưngtrongsựphântíchgiấcmơ,nhàtâmlýhọcphảixétđếnnhữngbộclộcủatiềmthức,cạnhkhíaphiýthứcđótrởthànhquantrọng,vìnólàcộirễgầnnhưkhôngthểthấyđượccủanhữngtưtưởngthuộcphầnýthứccủata.Bởivậychonênđồvậthayýtưởngthôngthườngcóthểcóýnghĩatâmlýrấtmãnhliệttronggiấcmơ,thậmchílúctỉnhdậytabịxúcđộngsâuxa,thựcratanằmmơđếncáigìrấtthường:nhưmộtcáibuồngcửakhóa,haynhỡmộtchuyếntàu.

Hìnhảnhtronggiấcmơđẹpđẽvàđánhmạnhvàotâmtrí tahơnnhữngkháiniệmhaynhữngkinhnghiệmcủacuộcsốngbanngày,sởdĩnhưvậylà

vìtathấymặtkháccủanhữnghìnhảnhấy.Mộttrongnhữnglýdolàtronggiấcmơnhữngkháiniệmấycó thểphôdiễnđượcýnghĩaởngoài tầmýthứccủa ta.Trong tư tưởngcóý thức,chúng tachỉkểđếnnhữngsựkiệnhữu lý ítmàu sắc hơn, bởi vì chúng ta đã gạt bỏ những liên tưởng thuộcphạmvitâmthần.

Tôicònnhớmộtgiấcmơrấtkhógiảithíchcủatôi.Tronggiấcmơ,mộtngườitìmcáchđếngầnphíasautôi,địnhnhảylênlưngtôi.Tôikhôngbiếtgìvềngườiấy,chỉbiếtrằngyđãvơlấymộtđiềunhậnxétcủatôi,xuyêntạcýnghĩađếnnỗilàmchohóarathôlậu.Nhưngtôikhôngthểnhậnrasựliênlạcgiữasựkiệnấyvàviệcymuốnnhảylênlưngtôi.Tuynhiên,trongđờisốngnghềnghiệpcủatôi,thườngcóngườixuyêntạclờinóicủatôi,đếnnỗitôichẳngbuồnnghĩxemcónênbựcmìnhhaykhông.Ngoàithựctế,tacólợikhiđểýkiểmsoátphảnứngxúcđộngcủata.Tôichợthiểurằngđólàýnghĩagiấcmơcủatôi.MộtcâuphươngngônnướcÁođãhiệnradướihìnhthứchìnhảnhthịgiác.Thựcvậy,câunóicửamiêngngườiÁosauđây:Dukannastmiraufdenbuckelsteiyen(Anhcóthểnhảylênlưngtôi)nghĩalà:“Anhnóigìtôi,tôicũngkhôngchấp.”

Ngườitacónóirằngmộtgiấcmơnhưthếcótínhcáchtượngtrưngvìnókhôngdiễntảtìnhtrạngmộtcáchtrựctiếpmàgiántiếpdùngmộtẩndụ,mớiđầu tôi chưa hiểu nghĩa.Những giấcmơ như thế thường xảy ra, giấcmơkhôngcódụngýdùngcáchngụytrang.Chỉtạichúngtathườngthườngkhómàhiểuđượcnội dung tình cảmcủa cáchdiễn tả bằnghình ảnhmà thôi.Trongcuộcsốnghằngngày,chúngtahọccáchloạikhỏi tưtưởngvàngônngữnhữngnéttôđiểmbônglông,nhưvậychúngtađãmấtmộtnétđặcbiệtcủa tính tình cổ sơ. Phần nhiều chúng ta đã đẩy lui vào tiềm thức tất cảnhữngliêntưởngkỳquáidínhdángđếnmộtýtưởnghaymộtsựvật.Ngườicổsơcòncóýthứcvềnhữngđặctínhcủatâmthầnnhưthế;họgánchoconvật,cáicây,hònđánhữnguylựcmàchúngtacholàkỳdị,khôngthểchấpnhậnđược.

ThídụmộtngườidânởrừngPhichâu,banngàytrôngthấymộtconvậtthườnggặpvềđêm,họcho làông thầyphápcủahọđã tạmthờinhậpvàoconvật.Họcũngcóthểchođólàlinhhồnrừngrúhaylinhhồntổtiêncủabộlạc.Mộtcáicâycóthểđóngvaitròquyếtđịnhtrongđờisốngmộtngườicổsơ,hìnhnhưlànótíchtụlinhhồnvàtiếngnóicủangườiấy,ngườiấycócảmtưởnglàsốmệnhcủahọgắnliềnvớicáicây.NgườiDađỏởNamMỹquảquyếtrằnghọlànhữngconkétđỏ,nhữngconvẹt,tuyrằnghọnhậnthấyhẳnhoirằnghọkhôngcólông,cánh,mỏ.Sởdĩnhưvậylàbởivìtrongvũtrụcủangườicổsơ,sựvậtkhôngcóbiêngiớiphânminhnhưtrongvũtrụcủanhữngxãhội“hợplý”.

Chúngtasốngtrongmộtthếgiớikháchquan,chúngtađãloạitrừtấtcảnhữngcáimàcácnhàtâmlýhọcgọilà“đồngnhấttâmthần”hay“thamdự

thầnbí”(2).Nhưngchínhnhữngliêntưởngmàngườitakhôngýthứcđượcđãtômàusắcvàlàmchovũtrụcủangườicổsơtrởnênquáiđản.Chúngtamấthẳnýthứcvềnhữngsựkiệnđóđếnnỗichúngtakhôngnhậnthấyđiềuđó trongkhi chúng ta tìm thấynóởnhữngngườikhác.Đốivới chúng ta,những sự kiện ấy dừng lại ở dưới lằn ý thức, nếu ngẫu nhiên chúng xuấthiện,chúngtalạichorằngcócáigìbấtthường.

Đã hơn một lần, có những người học thức thông minh đến hỏi tôi vềnhữnggiấcmơkỳlạ,vềsựtưởngtượngnhữngảogiácđãlàmchohọphảichướngtaigaimắtvôcùng.Họchorằngnhữngchuyệnnhưthếkhôngthểxảyrachomộtngườitâmtrílànhmạnhmànếuquảthựcngườitacóảogiácthìtấtthịhọbệnhhoạn.Cólầnmộtnhàthầnhọcbảotôirằngnhữngảogiáccủanhà tiên triEzéchielchỉ lànhững triệuchứngbệnhhoạnkhiMoisevànhữngnhà tiên trikhácnghe thấynhững“tiếngnói”,họcónhữngảoảnh.Quývịcóthểtưởngtượngđượcnhàthầnhọcấyđãphảikinhhãithếnàokhiôngtađãtựnhiênthấymộthiệntượngnhưvậy.Chúngtađãquenvớitínhchấthữulýbềngoàicủathếgiớitasống.Thậmchítakhólòngtưởngtượngrằngcóthểxảyrađiềugìkhôngthểlấylươngtrimàgiảithíchđược.Ngườicổsơbịxúcđộngnhưthếkhônghềnghĩrằngtâmtrímìnhrốiloạn:họnghĩđếnđồvậthọtônthờ,đếnquỷthần.

Tuynhiên,nhữngxúcđộngdàyvòchúngtacũngkhôngkhácgì.Thựcra,nhữngkhắckhoảibắtnguồntừlâuđàivănminhcủatacóthểhãihùnghơnkhắckhoảicủangườicổsơmàhọcholàquỷquáigâyra.Tháiđộcủangườivănminhngàynaycókhilàmtôinghĩđếnmộtngườitâmbệnhnằmbệnhviệncủatôi–ôngtacũnglàysĩ.Mộtbuổisáng,tôihỏiôngtathấytrongngườithếnào,ôngtatrảlờirằngmìnhđãthíchthúlấythuốcđỏtẩyuếtrêntrờisuốtđêm,nhưngtronglúctẩyuếkỹlưỡngnhưthếôngtakhôngthấyvếttíchmộtôngTrờinàocả.Đólàbệnhsuynhượcthầnkinh,cóthểlàcáigìtrầmtrọnghơn.ĐánglẽlàTrời,haylàsựsợTrờithìđâylạilàmộtloạisuynhược khắc khoải (névrose d’angoisse) haymột loại ám ảnh (phobie). Sựxúcđộngvẫnthếnhưngnguyêndoxúcđộngđãđổitênvàđổitínhchấtvàtrởnênnguyhiểmhơn.Tôicònnhớmộtgiáosưtriếthọcđếnkhámbệnhvìbịámảnhbởibệnhung thư.Ông tayên trí rằngmìnhbịmộtcáiungđộcmặcdùngườitađãchiếuđiệnmườihailầnmàkhôngcógìcả.Ôngtanóirằng:“Ồ,tôicũngbiếtrằngkhôngsaocả,nhưngcũngcóthểcócáigì.”Tạisaoôngtalạicóýnghĩấytrongđầu?Hẳnnhiênlàsựámảnhcủaôngbắtnguồntừmộtthứsợhãiởngoàisựchiphốicủaýmuốncóýthức.Ýtưởngbệnhhoạnbấtthầnđènặnglênôngtavàôngtakhôngkiểmsoátđượcmãnhlựcriêngcủanó.Đốivớinhữngngườicóhọcthứcấy,thúnhậnmộtsựthựcnhưthểvẫnkhókhănchứcònmộtngườicổsơthìcứviệccholàmìnhbịmalàm.Ảnhhưởngmaquỷítracũnglàmộtgiảthuyếtcóthểchấpnhậnđượctrongtrườnghợpmộtngườicổsơ,nhưngngườivănminhsẽxúcđộngghê

gớmkhiphảithừanhậnrằngmộtmãnhlựcnguđộncủatrítưởngtượngđãgâyrabệnhnãochohọ.Hiệntượngámảnhcổsơchưabiếnmấtđâu,nóvẫncònnhưtrước.Nhưngngườitagiảithíchmộtcáchkhác,cóhạichotâmtrí.Tôiđãlàmnhiềucuộcsosánhnhưthếgiữangườivănminhvàngườicổsơ.

Saunày,tôisẽchứngminhrằngnhữngsựsosánhnhưthếrấtcầnđểhiểukhuynhhướngcấutạonhữngbiểutượngtrongmộngmị,trongcáchbiểulộýtưởngcủa loàingười.Bởivìngười ta tìm thấy trongmộngmịnhữnghìnhảnhvànhữngliêntưởngtươngtựýtưởng,huyềntượngvàlễnghithờphụngcủangườicổsơ.NhữnghìnhảnhtronggiấcmêsảngFreudgọilà“vếttíchbàncổ”.Danhtừấykhiếntanghĩđólànhữngyếutốtâmthầncótừnhữngthờikỳxaxôicòntíchlạitrongtríngườita.Điểmnàytiêubiểuchotháiđộcủanhữngngườichorằngtiềmthứcchỉlàmộtnhánhphụcủaýthức(haynóichoývịhơn,mộtcáithùngrácđểđựngnhữngcáiýthứcloạibỏ).

Saukhinghiêncứusâurộng,tôinghĩrằngmộttháiđộnhưthếlàkhôngthểchấpnhậnđượcmàphảiloạibỏ.Tôiđãnhậnthấynhữngliêntưởngvàhìnhảnhthuộcloạiấythuộcthànhphầncủatiềmthức,ngườinằmmơdầuhọc thức haymù chữ, dù thôngminh hay ngu độn cũng thế thôi. Chúngkhônghềlànhữngcặnbãchếtlụihaykhôngcónghĩagì.Chúngcóchứcvụriêngcủachúngvàcómộtgiátrịriêngchínhvìtínhcáchlịchsửcủachúng.Chúng làcáicầunối liềnhình thứcdiễn tả tư tưởngcủa tamộtcáchcóýthứcvớimộtlốidiễntảcổlỗhơn,cómàusắchơn,bóngbẩyhơn.Vảchănglối diễn tả sau này tác động trực tiếp đến tính cách và rung động của ta.Nhữngliêntưởngcótínhcách“lịchsử”(3)đólàgạchnốigiữathếgiớihợplýcủaýthứcvàthếgiớicủabảnnăng.

Tôi đã nói đến sự tương phản đáng chú ý giữa tư tưởng có kiểm soáttronglúctỉnhtáovànhữnghìnhảnhphongphúcủagiấcmơ.Bâygiờđộcgiả có thểnhận thấy sựkhácbiệt ấy cómột lý dokhác: trongxãhội vănminh,chúngtađãloạibỏcạnhkhíatìnhcảmcủabiếtbaoýtưởng,thậmchínhững ý tưởng ấy không còn gây cho ta phản ứng gì cả. Chúng ta dùngnhữngý tưởngấy trongcáchănnóicủachúng ta, chúng taphảnứngmộtcáchướclệkhinghethấyngườikhácdùngchúng,nhưngchúngkhôngđểlạichotaấntượngsâuxanào.Phảicáigìhơnthếnhiềumớicóthểlàmchomộtsựkiệnthấmnhậpvàotađểthayđổitháiđộhaycáchxửsựcủata.Trườnghợptácđộngnhưthếđãxảyranếulàthứngônngữcủagiấcmơ:cónhiềusinhlựctâmthầnđếnnỗitaphảichúýđến.

Thídụmộtngườiđànbàaicũngbiếtlàmêtínnguđầnvàngangbướngkhôngchịunghelờinóiphải.Cóthểbàncãivớibàtasuốtđêmkhôngkếtquảgì.Bàtakhôngđểýđếnchútnào.Giấcmơcủabàtadùngmộtthứngônngữkhác.Mộtđêmbàtanằmmơthấymìnhdựmộtcuộchọpmặtxãgiao.Bàchủnhàtiếpđónbàniềmnởmàrằng:“Bàđếnchơi,chúngtôirấtlấylàmvuimừng.Bạnbèđangđợibàtrongkia.”Bàchủnhàđưabàtađếntậncửa,

chính tay bà mở cửa. Bà ta bước qua ngưỡng cửa vào trong… một cáichuồngbò.

Tiếngnóigiấcmơkhágiảndị,ngườingờnghệchnhấtcũngcóthểhiểuđược.Ngườiđànbàấy,trướchếtkhôngchấpnhậnýnghĩamộtgiấcmơtrựctiếpphạmđếntựáicủabàta.Nhưngdầusaobàtacũnghiểubứcthôngđiệp,saumộtthờigian,bàtaphảichấpnhậnvìbàtakhôngngăncảnmìnhxấuhổvìchínhmìnhlạichếnhạomình.

Nhữngbứcthôngđiệpcủatiềmthứcnhưthếcómộttầmquantrọnglớnhơnngườitatưởng.Trongđờisốngtâmtưcóýthức,chúngtachịuđủloạiảnhhưởng.Ngườikháckhíchlệtahaylàmtaphiềnmuộn,nhữngviệcxảyratrongđờisốngnghềnghiệphayxãhộikhiếntachúývềđằngkhác.Tìnhtrạngấycóthểđưađẩychúngtađếnnhữngconđườngkhôngphùhợpvớicátínhcủata.Mặcdùchúngtacóýthứcđượchaykhông,lươngtâmtavẫnluônluônbịnhữngloạithôithúcấylàmxaođộngmàkhôngđườngchốngcự. Trường hợp này rất đúng với những người có khuynh hướng hướngngoạichỉchútrọngđếnđờisốngbênngoài,haynhữngngườicóýhướngtựtivàngờvựcbảnchấtsâuxacủamình.

Lươngtâmcàngbịảnhhưởngbởithànhkiến,lầmlỗi,ámảnh,ýmuốnvôvị,cáihốngăncáchsẵncólạicàngmởrộngđếntìnhtrạngphântáncótínhcách suy nhược thần kinh, đưa đếnmột đời sống ít nhiều giả tạo, xa hẳnnhữngbảnnăngbìnhthường,xahẳnthiênnhiênvàchânlý.

Chứcvụđạiquátcủamộngmị là tìmcách lập lạicânbằng tâm lýnhờnhữngvậtliệucủagiấcmơ,giấcmơcókhảnănghuyềndiệulậplạiđượcsựcânbằngcủa toàn thểcơcấu tâm thần.Như thế tôigọi là tráchvụbổ túc(hayđềnbù)củagiấcmơtrongtổchứctâmthầncủata.Điềuđócắtnghĩađượctạisaonhữngngườithiếuócthựctếhaycóýkiếnquátốtđẹpvềmình,haylàcónhữnghoàibãototátkhônghợpvớikhảnăngthựcsựcủamình,thườngnằmmơthấymìnhbaybổnghayténgã.Giấcmơđềulànhữngyếunhượccủacátínhhọđồngthờicảnhcáochohọbiếtnhữngnguyhiểmtrênbướcđườngcủahọ.Nếungườitakhôngkểđếnlờicảnhcáoấyắtlàcóthểxảyranhữngtainạnthựcsự.Ngườitacóthểtrượtcầuthangténgãhaylàgặptainạnxehơi.

Tôicònnhớmộtngườiđãnhúngtayvàomộtloạtnhữnghànhđộngmờám.Ôngtacómộtsaymêbệnhhoạn:tròleonúimạohiểm,nhưđểđềnbùcuộcsốngthiếuthốn.Ôngtatìmcáchvượtmình.Mộtđêmôngtamơthấymìnhvượtmộtđỉnhnúicaorồibướcchânvàochỗtrốngkhông.Khiôngtakể lại giấcmơ cho tôi nghe, tôi tìm cách làm cho lời nói có sức nặng đểthuyếtphụcôngtanêngiữchừngmực.Tôinóithẳngchoôngbiếtrằnggiấcmơcủaôngbáo trướcmột tainạn leonúi,nhưngkhông íchgì.Sáu thángsau,ôngbướcchânvàochỗtrốngkhông.Mộtngườidẫnlộđứngcoiôngtavàmộtngườibạnnắmdâyđểtụtxuốngmộtchỗthậtkhókhăn.Ngườibạn

bấtthầnđặtchânvàomiệngvựcthẳm,ôngtalàmtheo.Bấtthìnhlìnhôngbuông tay nắm, theo đúng lời người dẫn lộ, thì y như ông “nhảy vào hưkhông”.Ôngngãđụngvàongườibạnvàkéoôngnàytheo,cảhaicùngchết.

Mộttrườnghợpkháckháđiểnhìnhlàtrườnghợpmộtngườiđànbàsốngcuộcđờinhiềuthamvọngquá.Lúcthứctỉnh,bàtakiêuhãnhvàháchdịch,nhưngbà ta nằmmộngnhững chuyện chướngmắt nhắcnhở chobà ta đủđiềukhóchịu.Khitôinóichobàtabiết,bàtaphẫnnộkhôngchịuthừanhận.Nhữnggiấcmơtrởnênđedọahơn,nhắcđếnnhữngcuộcthathẩnmộtmìnhtrongrừngmơmộngnhữngchuyệncaođại.Tôiđãtrôngthấysựnguyhiểmđangchờbàtanhưngbàkhôngchịunghelờicảnhcáocủatôi.Chẳngbaolâu,bàtabịmộtkẻcuồngdâmởtrongrừngxúcphạm.Mộtvàingườinghetiếngkêuđếncứu,nếukhôngbàđãbịhạirồi.

Trongviệcnàykhôngcógìlàtàthuậtcả.Giấcmơcủabàtachotôibiếtrằngtrongchỗthâmkíntâmhồnbà,bàmuốncómộttaihọanhưthế,cũngnhưngười leonúinói trênđãvô tâm tìmsự thỏamãn trong lối thoátcuốicùngchomọibướckhókhăn.Dĩnhiên,khôngngườinàomuốntrảquáđắtchosựthèmkhátcủamình.Nhưngbànàybịgãyxương,ôngkiathiệtmạng.

Nhưvậy,giấcmơcóthểbáotrướcmộtvàitìnhtrạngmãivềsaumớixảyra.Trongđờisốngcủatarấtnhiềusựkhủnghoảngđãquamộtlịchtrìnhtiếntriểnrấtdàiởngoàitầmýthứccủata.Chúngtatiếndầntớinótừngbướcmộtmàkhôngnhậnthấynhữngmốinguyhiểmchồngchất.Nhưngđiềugìýthứctakhônglýhộiđược,tiềmthứctanhậnthấy,nócóthểthôngbáochotabiếtbằnggiấcmơ.

Thường thườnggiấcmơcảnhcáocho tabằngcáchấy.Nhưngcũngcókhigiấcmơkhôngnhắnnhủtađiềugìcả.Bởivậykhôngthểchorằnggiấcmơ làmộtcánh taychechởcanngănchúng takịp lúc.Nóimộtcách tíchcực, hình như thỉnh thoảng giấc mơ cảm ứngmột ý thiện, nhưng có khikhông.Bàntaybímậtcóthểchỉchotabiếtnhữngcạmbẫyhaycáigìcóvẻlàcạmbẫy.GiấcmơcókhixuấthiệnnhưmộtlờiTiêntriđềnDelphesbáochovuaCrésusbiếtrằng,nếunhàvuađiquaHalys,nhàvuasẽpháhủymộtvương quốc.Chỉ sau khi thảmbại, nhà vuamới biết rằng vương quốc ấychínhlàgiangsancủamình.

Người takhôngthểcótháiđộngâythơtrongviệcnghiêncứugiấcmơ.Giấcmơbắtnguồntừmộtthầntríchưahẳncónhântính,màcóvẻnhưtiếngthì thầmcủa thiênnhiên,hồn thiêngcủamộtnữ thầnđẹpđẽ,khoandung,nhưngcũngđộcác.Nênchúng tamuốnđịnhnghĩa thần linhđó, tacó thểtiếntớigầnhơnbằngcáchnghiêncứuthầnthoạithờixưahaythếgiớihuyềnhoặc của rừng sâu hơn là nghiên cứu tâm trạng con người hiện đại. Tôikhônghềphủnhậnrằngxãhộivănminhtiếnbộđãđemlạichotanhiềusựchinhphục.Nhưngnhữngsựchinhphụcđóđãlàmchochúngtamấtnhiều,chúngtamớibắtđầuhéthấytầmrộnglớncủasựmấtmát.Sựsosánhtính

tìnhngườicổsơvớitínhtìnhngườivănminhphầnnàocómụcđíchchứngminhrằngcáitamấtđivànhữngcáitathâuđược,tađãphảitrảgiánhưthếnào.

Ngườicổsơbịthốngtrịbởibảnnănghơnngười“biếtlẽphải”,ngườibiếtlẽphảilàconcháuhọ,nhữngngườiđãbiếttựkiểmsoát.Trảiquatiếntrìnhvănminh,chúngtađãdựnglênmộtbứctườngcàngngàykínmítthêmgiữaýthứcvànhữnglớpbảnnăngsâuxahơncủacáipsyché,rồisauchúngtacòncắtđứtý thứcrakhỏicội rễ thânxáccủanhữnghiện tượng tâmthần.Maythay,chúngtachưađểmấtnhữnglớpbảnnăngchínhyếuđó.Nhữnglớpbảnnăngđóbâygiờvẫn còn, nhưng chúngphải lui vào tiềm thứcvàkhôngcòncáchphátlộnàokháclàdùngtiếngnóicủanhữnghìnhảnhgiấcmơ.Nhữnghiệntượngbảnnăngđó,khôngphảibaogiờngườitacũngcôngnhậnlàthuộcvềbảnnăng,bởivìchúngxuấthiệndướihìnhthứcnhữngbiểutượng,chúngđóngvaitròchủyếutrongcáimàtôigọilà“chứcvụđềnbùcủagiấcmơ”.

Muốngiữchotríócđượcổncố,muốngiữsứckhỏesinhlýthìphảigiữchoýthứcvàtiềmthứchoàntoànliênlạcvớinhauđểcùngpháttriểnsongsong.Nếuhaiphầnlìanhauhaybịphântánsẽxảyranhữngrốiloạntâmlý.Nhưvậy,nhữngbiểutượngcủagiấcmơlànhữngbứcthôngđiệpvàchúngcầnthiếtđểchuyểntintứctừphầnbảnnăngsangphầnlýtrícủaconngười,tìmhiểunhữngbứcthôngđiệpấysẽlàmcáitâmthứcnghèonàncủatatrởnênphongphú,nhờvậynóhọccáchtìmhiểulạingônngữcủabảnnăngbấynaybịxaolãng.

Tiếcthayngườiđờiđãngờvựcchứcvụđócủagiấcmơ,vìrằngnhữngbiểutượngcủagiấcmơthườngthườngkhóhiểuhaykhôngđượctađểýđến.Trongcuộcsốnghằngngày,ngườitathườngchorằngtìmhiểugiấcmơlàthừa.TôicóthểlấyralàmvídụmộtkinhnghiệmcủatôitạimộtbộlạccổsơởĐôngPhi.Tôirấtngạcnhiênrằngngườitrongbộlạcchorằnghọkhôngnằmmơ bao giờ. Nhưng khi đã kiên nhẫn dò hỏimột cách gián tiếp, tôikhámphárarằnghọcũngnằmchiêmbaonhưbấtkỳai,nhưnghọtinrằnggiấcmơcủahọkhôngcóýnghĩagìcả.Họcảquyếtrằng“giấcmơcủangườithườngkhôngcónghĩagìcả”.Họtưởngrằngchỉcógiấcmơcủacácthủlĩnhvàcácthầyphápmớiquantrọng.Nhữngngườiđónắmgiữvậnmệnhcủabộlạcchonêncóuythếlớn.Thậtlàbấthạnhchohọ,viêntùtrưởngvàngườithầyphápcũngchorằngmìnhchỉcógiấcmơkhôngnghĩalýgìcả.Theohọthìviệcnàycó từkhingườiAnhđếnxứấy.Viênquận trưởng, tức làmộtcôngchứcngườiAnhcaitrịbộlạcđãgiữnhiệmvụthựchiệnnhữnggiấcmơgiátrịmàtrướckiahọvẫntheođấymàxửsự.

Khibộlạcấychịunhậnlàcónằmchiêmbao,nhưnglạitưởngrằngchiêmbaokhôngcóýnghĩagì,họcũnghànhđộngnhưngườivănminh.Ngườivănminh tưởng rằnggiấcmơkhôngcógì làquan trọngchỉvì họkhônghiểu

đượcgiấcmơ.Nhưngmộtngườivănminhcũngcóthểkịpnhậnthấyrằngmộtgiấcmơcólẽhọđãquênđicũngcóthểcóảnhhưởngtaihạihaythuậntiện đến tính tình của họ.Giấcmơ tác động đến phần phi ý thức của conngười,đólàtrườnghợpthườngxảyrahơncả.Chỉtrongnhữngtrườnghợpngoạilệ,khinàogiấcmơnhắcđinhắclạiđềuđều,bấygiờngườiđờimớimuốngiảimộng.

Đếnđâytôicầnlưuýđếnnhữnglốigiảimộngmộtcáchngumuộihaykhôngđủkiếnthứcđểgiảimộng.Cónhữngngườiđãmấtcânbằngtâmtríđếnnỗigiảimộngcủahọthậtlànguyhiểmchohọ.Trongnhữngtrườnghợpấy,cáiphầnýthứcđơnphươngthườngbịngăncáchbởitiềmthứcsailệchhay“thácloạn”theotỷ lệ tươngxứng, takhôngnênđểhaiphầnphầntiếpxúcvớinhaumàkhôngchuẩnbịcẩnthận.

Thườngtakhôngnênngumuộimàchorằngvớinhữngcáchchỉdẫntiềnchếvàhệthốnghóađểgiảimộng,tachỉviệcmuamộtcuốnsáchvềcoilàtìm thấycáchgiảimộtbiểu tượngcủagiấcmơ.Khôngcómộtbiểu tượngcủagiấcmơlạikhônggóighémtâmtrícủangườinằmmơvàkhôngcósựsuydiễntrựctiếpvànhấtđịnhcủagiấcmơ.Từngườinàyđếnngườikhác,tiềm thức có những cách bổ túc hay đền bù ý thức rất khác nhauđếnnỗikhôngthểxácđịnhđượcrằngcóthể làmcáchnàođểxếploạigiấcmơvànhữngbiểutượngcủagiấcmơ.

Hẳnnhiênlàcónhữnggiấcmơvàbiểutượngđứngriêngrẽ(tôimuốnnóilànhữngý tưởng(4)),nhữngloạiấycónhữngsắctháiđặcbiệtvàthườngthấyluôn.Trongsốnhữngbiểutượngđócó:mơthấymìnhbịngãhaybỗngbị thúdữhayngườighétmìnhđuổibắt, thấymìnhănmặchởhanghaylốlăng trướcmặt công chúng, thấymình bị thúc giục làmmình cuốngquýt,mìnhlạclõnggiữađámđôngquaycuồng, thấymìnhđánhnhaumàchỉcónhững khí giới thua kém không chống cự nổi, thấy mình chạy miết màkhôngđitớiđâu.Mộtloạigiấcmơrấthaycócủatrẻconlàthấymìnhbétíhonhaylớnkhổnglồ,ngườitatừtháicựcnọbướcsangtháicựckia,thídụnhư trong truyện Alice au pays des merveilles (Alice ở xứ sở diệu kỳ).Nhưngtôixinnhấnmạnhmộtlầnnữarằngnhữngýtưởngđóphảiđặtvàotoàndiệngiấcmơchứkhôngthểcholànhữngchữtrongmộtbảnmậtngữtựnócóýnghĩa.

Giấcmơ trở đi trở lại nhiều lần làmột hiện tượng rất đáng chú ý. Cónhững trườnghợpngười ta từ lúc nhỏ đến lúc già vẫnmơ thấymột điều.Giấcmơ như vậy thường thường làmột sự cố gắng để bù lạimột nhượcđiểm của người ta trước cuộc đời. Nó cũng có thể bắt nguồn từmột vếtthươngđãđểlạimộtdấuvếtđặcbiệt.Nócũngcóthểbáotrướcmộtsựkiệnquantrọngsắpxảyra.

Chính tôi cũngđã từngnằmmơ thấymột ý tưởngnhư thế trongnhiềunămliền,tôitìmthấytrongnhàtôimộtnơimàtôikhôngbiếtlàvẫncótừ

trước.Cókhilànhữngphòngcủachamẹtôi,trongấychatôicómộtbuồngthínghiệmvềgiảiphẫuhọcsosánhcácloàicá,vàmộtlâuđàicủamẹtiếpkhách.Chamẹtôiđãmấttừlâu,phầnbỏtrốnghôngởcủanhàtôilàmộttòanhàlịchsửđãbịbỏquên,tôiđượcthừahưởngtheodichúcđểlại.Ởđấycónhữngbànghếcổkháđẹp.Trongmộtgiấcmộngxảyrasaumộtloạtmộngnhưthế,tôikhámpháramộtthưviệncổchứanhữngsáchmàtôikhônghềbiết. Sau cùng là một giấc mơ trong đó tôi mở coi một quyển sách biểutượngrấtkỳlạ.Khitỉnhdậy,lòngtôixúcđộngvôcùng.

Một thời gian sau khi nằmmơ, tôi mua được củamột tiệm sách,mộttrongnhữngcuốnsáchcổđiểncủangười luyệnkim thờiTrungcổ.TrongmộtcuốnsáchcólẽliênquanđếnthuậtluyệnkimcủaxứByzance,cótríchramộtđoạnvăncủacuốnsáchcổđiểnnóitrênmàtôimuốnkiểmsoátlại.Nhiềutuầnlễsaukhichiêmbaothấyquyểnsáchlạ,tôinhậnđượcmộtgóicủanhàsáchgửicho.TrongđócócuốnsáchbằnggiấytốtcótừthếkỷthứXVIinnhữnghìnhảnhbiểutượngrấtquyếnrũlàmtôinhớlạingaynhữnghìnhảnhcủagiấcmơ.Nhữngnguyêntắcbí thuật luyệnkimtrởthànhmộtphần quan trọng của công việc ban đầu trong lĩnh vực tâm lý họcmà tôiđangtheođuổi,bởivậynhữngýtưởngcủagiấcmơtáidiễncũngdễhiểu.Cáinhà làbiểu tượngcánhân tôivà lĩnhvựchoạtđộngcủaphầný thức.Nhữngcănphòngbímậtlàmộtcáchdựphòngmộtlĩnhvựchoạtđộngtìmtòimớimà tôi chưa ý thức được. Từ lúc ấy cho đến 30 năm sau này tôikhôngchiêmbaonhưthếnữa.

________(1)Rõrệtkhichỉđồvậthaycửchỉcụthể:bàn,ghế,ăn,uống.(2)Thídụtrongtâmthầnngườicổsơhọnghĩrằngconthúđồngnhấtvới

ôngthầypháp.(3)Kinhnghiệmtrảiqualịchsử(4)“motif”

CHƯƠNG4:PHÂNTÍCHGIẤCMƠ

Khibắtđầuthiênkhảonàytôiđãnhấnmạnhđếnsựkhácbiệtgiữamộtkýhiệuvàmộtbiểutượng.Kýhiệukhôngbaogiờnóihếtnhữngýnghĩacủaýniệmghilạibằngkýhiệuấycònbiểutượngthìgợiđếnmộtnộidungtolớnhơnýnghĩahiểnnhiênvàtrựctiếpcủabiểutượng.Vảchăng,biểutượnglàcáigìđótựnhiênvàngẫunhiên.Khôngmộtngườicóthầnkhí(génie)nàolạicầmmộtcáibútvànóirằng:bâygiờtatạoramộtbiểutượng.Khôngaicóthểlấymộtýtưởnghữulýdokếtquảcủasựsuyluậnhaydụngtâmtạoramộtýtưởngrồichonómộthìnhthức“biểutượng”.Dùýtưởngcóhóatrangcáchnào,cókỳquáiđếnmứcnào,mộtýtưởngnhưthếcũngchỉlàmộtkýhiệu cóýnghĩa,mộtý tưởngcóý thứcvà chỉ dínhdángđếný thức, chứkhôngthểlàmộtbiểutượnggợiđếncáigìchưabiết.Tronggiấcmơ,biểutượngngẫunhiênxuấthiệnbởivìgiấcmơlàbiếncốxảyrachứkhôngphảilàsángkiến.Nhưvậy,giấcmơlànguồngốcchínhđểtatìmhiểubiểutượng.

Nhưng tôi phải nhấn mạnh rằng biểu tượng không phải chỉ xuất hiệntronggiấcmơmàthôi.Nóthamdựvàotấtcảmọiloạibiểulộcủatâmthần.Cónhữngýtưởngvàtâmtìnhcótínhcáchbiểutượng,cónhữnghànhđộngvàhoàncảnhcó tínhcáchbiểu tượng.Thường thườnghìnhnhưnhữngđồvật vô tri hợp tác với tiềm thức trong việc cấu tạo những hình thức biểutượng.Cónhiềuchuyệnđồnghồngưng lạikhichủnóchết, thídụchuyệnxảyravớiFrédériceleGrandởSans-Souci.Nhữngchuyệnkhácrấtphổbiếnlà chuyện cái gương vỡ, bức tranh rơi xuống đất khi có người chết. Haychuyệnđồvậtđổvỡtrongnhàmộtngườibịkhủnghoảngtâmtình,chuyệnkhôngđánhmạnhvào tâm trí cho lắmnhưngcũngkhôngcắtnghĩađược.Nếukhôngphảilàngườidễtinthìkhôngthểchấpnhậnđượcnhữngchuyệnnhưthếnhưngnóvẫnxuấthiện,vànhưthếđủchứngtỏnócómộttầmquantrọngvềphươngdiệntâmlý.

Tuynhiêncó rấtnhiềubiểu tượngcókhi rấtquan trọng,khôngcó tínhcách cá nhânmà có tính cách đoàn thể, kể cả phương diện tính chất lẫnphươngdiệnnguồngốc.Phầnnhiềuđólànhữnghìnhảnhtôngiáo.Ngườitinđạogánchonhữnghìnhảnhấynguồngốcthầnlinhvàchorằngchúngcótínhcáchmộtmặckhải.Ngườibiquancảquyếtrằngđóchỉlàsựbịađặt.Cảhaibênđềunghĩ lầm.Đúngnhưngườibiquanđãnói,biểu tượngvàkháiniệm tôngiáo làđối tượngcủa sự tôi luyện côngphuvà rất tựgiác trongnhiều thếkỷ.Cũngđúngnhư lời nói củangười sùngđạo, nguồngốcbiểutượngvàkháiniệmtôngiáođưatađingượctrởlênchỗuminhquákhứđếnnỗihìnhnhưchúngkhôngcòncónguồngốcnhânloạinữa.Nhưngthựcrađấy là những “ý tưởng tập thể” thoát thai từ những giấcmơ, từ trí tưởngtượngcủangườithượngcổ.Vàvìnhưvậychonênbiểutượngvàkháiniệm

tôngiáolànhữngbiểulộphiýthức,ngẫuphát,khôngcógìlàsángkiếncósuytính.

Sựkiệnấycóảnhhưởngtrựctiếpquantrọngđếnsựlýgiảigiấcmơ,saunàytôisẽnóiđến.Hẳnnhiênnếungườitachorằnggiấcmơtượngtrưngchomộtcáigìđó,ngườitasẽgiảithíchnókháchẳnngườinàochorằnggiấcmơmượnsinhlựcchínhyếucủamộtýtưởnghaymộtxúcđộngquenthuộcbịhóatrangđimàthôi.Trongtrườnghợpsaunàyđemgiấcmơragiảithíchsẽchẳngcómấyýnghĩabởivìngườitachỉthấycáigìngườitađãbiếtrồi.

Bởilẽấytôivẫnbảohọctròcủatôirằng:“Hãyhọcchohiểuvấnđềbiểutượng càng nhiều càng hay, rồi khi phân tích giấcmơ thì quên hết nhữngđiềuđãhọcđược.”Sựkhuyênbảonàycómộttầmquantrọngthựctiễnđếnnỗitôitựbuộcmìnhphảinghĩrằngmìnhkhônghiểurõgiấcmơcủangườikhác để có thể giải thích được đúng. Tôi làm như vậy để tôi không đemnhữngđợtsónghộiývàphảnứngcủatôithaythếvàonhữngđiểmmàngườibệnhcònngậpngừngvàlưỡnglự.Vềphươngdiệntrịbệnh,điềuquantrọngbậcnhất làngườiphân tíchnắmvữngđượcbức thôngđiệp riêngcủagiấcmơ(nghĩalàphầnđónggópcủatiềmthứcvàoýthức),họcầnthămdònộidungbứcthôngđiệprấtcẩnthận.

KhitôicònlàmviệcvớiFreud,tôiđãcómộtgiấcmơlàmsángtỏđiểmấy.Tôinằmmơthấymìnhđangởnhà,trêntầngmột,trongmộtcănphòngkháchđẹpđẽtiệnnghitranghoàngtheokiểuthếkỷXVIII.Tôingạcnhiênrằngtrướcđâychưahềtrôngthấycănphòngấyvàbắtđầutựhỏixemnhàdướigiốngphòngnào.Tôiđixuống,và tôinhận thấydướinhàcóvẻ tối,tườnglátgỗ,đồđạcthìtolớnđồsộkiểuthếkỷXVIhaytrướcnữa.Tôicàngthêmngạcnhiênvàhiếukỳ.Tôimuốnxemtoànthểkiếntrúccănnhà.Tôibướcxuốnghầmvàthấymộtcáicửatrôngramộtcầuthang,cầuthangđưađếnmộtcănphòngrộnghìnhvòm.Sànlátđálớn,tườngcóvẻrấtcổ.Xemđếnhồvữathìbiếtrằnghồvữacógạchvụn.RõrànglàtườngnàycónguồngốcLaMã.Tôicàngthêmhiếukỳ.Trongmộtgócnhàtôithấymộtcáivòngsắtđóngchặtvàomộtphiếnđá.Nhấclênthìthấymộtcầuthangnhỏđưađếnmộtthứhầmgiốngnhưmộtngôimộcổ,trongđócóhaicáisọngười,vàicáixươngvàmộtvàomảnhđồgốm.Tôitỉnhdậy.

Nếu Freud phân tích giấcmơ này và theo phương pháp của tôi dò xétnhữnghộiýliênlạctrựctiếpvớigiấcmơ,nộidunggiấcmơ,chắcrằngôngsẽgạtđivìchorằngđóchỉlàýmuốnthoátkhỏimộtvấnđềmàthựcravấnđềấylạilàcủaôngchứkhôngphảicủatôi.Thựcragiấcmơđãthâutómcảcuộcđờitôi,nhấtlàsựtiếntriểncủatâmtrí tôi.Tôilớnlêntrongmộtcănnhàcổcótừ200nămtrước,đồđạcphầnnhiềuđãcótừ300năm,vềphươngdiệnkiếntrúcthìcuộcphiêulưutinhthầncủatôixảyratừkhitôiđọcKantvà Schopenhauter. Biến cố quan trọng lúc ấy là tác phẩm của CharlesDarwin.MớitrướcđâytôicònsốngtrongcáithếgiớiTrungcổcủachamẹ

tôi;chamẹtôitinrằngthếgianvànhânloạiđềudothiênthầntoànnăngvàthiên hựu cai quản. Từ đây thế gian ấy đã già nua và hết hiệu lực. TínngưỡngKyTôgiáocủatôimấttínhchấttuyệtđốivìsựkhámpháracáctôngiáoĐôngphươngvàtriếtlýHyLạp.Bởivậychonêntầngdướicănnhàtốităm,lạnhlùngthếvàkhôngcóngườiở.

Khi tôi làmysĩ trợ tá tạiViệnGiảiphẫuhọc, tôinghiêncứukhoahóathạchhọcbằngphươngphápgiảiphẫusosánh,tôibắtđầusaymêmônLịchsửNhân loại. Tôi saymê những đốt xương của người hóa thạch, nhất làngười Néanderthal đã gợi lên nhiều cuộc tranh luận, và sọ ngườiPitthécanthropecủaDuboiscũnggợilênnhữngcuộctranhluậnsôinổihơnnữa.Thựcrađólànhữnghộiýthựcsựvềgiấcmơcủatôi.Nhưngtôikhôngdámnóiđếnsọ,bộxươnghaytửthivớiFreudvìkinhnghiệmchotôibiếtrằngôngtaghêtởmnhữngđềtàiấy.Ôngcóýnghĩlạlùngrằngtôimongcho ông chết sớm.Ông đi đến kết luận ấy từ khi tôi tỏ ra chú trọng đếnnhữngxácướpởBleikeller,tạiBrêmemàchúngtôiđãcùngviếngthămvàonăm1909khiđitàuquaMỹchâu.

Bởivậytôingậpngừngkhôngmuốnchoôngbiếtýkiếnriêng,dokinhnghiệmmớiđâytôibiếtrõcáihốsâungăncáchquanđiểmvàcănbảnhọcthuyếtcủaFreudvớitôi,cáihốsâuấygầnnhưkhôngvượtquađược.Tôisợmất tình thânhữunếu tôinóichoôngbiết thếgiới tâmtưởngcủa tôi.Tôichorằngôngsẽlấylàmkỳdịlắm.Tôicũngkhôngtinhọcthuyếtcủatôimộtcáchtuyệtđối,tôigầnnhưtựđộngnóidốivề“hộiýtựdo”củatôiđểkhỏiphải làmmộtviệckhôngthểđượclànóichoônghiểucơcấutâmthầnrấtriêngbiệtcủatôihoàntoànkháchẳncơcấutâmthầncủaông.

XinđộcgiảthứlỗichotôivìđãnóinhiềuđếnrắcrốigiữatôivàFreudkhinóichuyệngiấcmơcủatôi.Nhưngđólàmộtthídụhayđểnêuranhữngkhókhăn trongviệcphân tíchgiấcmơ, vì phải kểnhiềuđến sựkhácbiệtgiữacátínhngườiphântíchvớingườinằmmơ.

Rồi tôihiểu rằngFreud tìmkiếmtrong tôivài“ýmuốnkhôngchịu thúnhận”.Bởivậytôiđưaraýkiếnrằngnhữngcáisọtôinằmmơthấycólẽliênhệđếnmộtvài người tronggia tộcmàvì lẽnàyhay lẽkhác tôimuốnhọchết.Sựgiả thiết ấyđượcông tán thưởngnhưng riêng tôi, tôi không thỏamãnvớicáchgiảithíchdốitráấy.

TrongkhitìmmộtcáchtrảlờithíchhợpvớinhữngcâuhỏithíchhợpcủaFreud,bấtthầntôixúcđộngbởimộttrựcgiác:yếutốchủquancũngđóngmộtvaitròtrongsựhiểubiếttâmlý.Trựcgiácđómạnhmẽđếnnỗitôichỉcómộtýđịnhlàlàmsaothoátkhỏitìnhtrạngrắcrốinày,tôibèndùngđếnphương tiệndễdàng lànóidối.Điềuđókhông thanhnhã lắmvàđứngvềphươngdiệnđạođứcthìkhôngcócáchgìbiệnminh,nhưngnếutôikhônglàmthìsẽtuyệtgiaovớiFreud,vìnhiềulẽtôikhôngthểlàmnhưôngđược.

Trựcgiáccủatôiđãchotôihiểumộtcáchbấtngờvàbấtthầnrằnggiấc

mơcủatôichỉcóýnghĩachotôi,chođờisốngcủatôi,chovũtrụcủatôi,cáithựcthểcủatôinhưvậychốngđốilạimộtcơcấulýthuyếtlậprabởimộtbộócxalạvớitôi,vìnhữnglýlẽvàđểtrảlờichonhữngmụcđíchcủariêngnó.KhôngphảilàgiấcmơcủaFreud.Đólàgiấcmơcủatôi.Chỉtrongmộtchớpnhoáng,tôihiểubứcthôngđiệpấy.

Cuộcxungđộtnày làmsáng tỏmộtđiểmchínhyếu trongsựphân tíchgiấcmơ.Sựphântíchấykhônghẳnlàmộtkỹthuậtcóthểhọcthuộcrồiđemápdụng theonhữngnguyên tắcđãbiết,màcòn làsự traođổicó tínhbiệnchứnggiữahaicátínhconngười.Nếungườitadùngkỹthuậtmáymócđểphântíchthìcátínhtâmthầncủangườinằmmơkhôngthểbộclộđượcvàvấnđềtrịbệnhchỉlàcâuhỏi:ngườiphântíchgiấcmơhayngườinằmmơnắmvaichủđộngvàlấnátngườikia?Vìlẽđótôikhôngdùngđếnphươngphápthôimiênnữa,tôikhôngmuốnbắtbuộcngườikháctheoýmuốncủatôi.Tôimuốnđểtựcátínhngườibệnhtìmlấyđườnglốilàmchomìnhkhỏibệnh,chứkhôngđềramộtđườnglốichỉcócônghiệunhấtthời.Mụcđíchcủatôilàbảovệtựdovàtưcáchcủaconngườichođượctoànvẹnđểhọcóthểxâydựngcuộcđờitheoýmuốncủahọ.Trongcuộctraođổiýkiếnnàyvới Freud, lần thứ nhất tôi biết rằngmuốn lập những thuyết tổng quát vềngườivàlinhhồntrướchếtphảibiếtnhiềuhơnvềconngườimộtcáchthựcsựvàchínhxác.

Cánhân làmột thực thểduynhất.Chúng ta càngđi xa, chúng ta càngthaythếcátínhcủamỗingườibằngnhữngýniệmtrừutượngvềloàihomosapiens, chúng ta càng dễ lầm lộn.Ở thời đại xã hội đảo lộn và thay đổinhanhchóng,nênbiếtnhiềuhơnvềconngười,kểriêngrẽtừngcánhân,bởivìnhiềungườitùythuộcvàonhữngđứctínhtinhthầnvàđạođứccủamỗingườitrongsốhọ.Tuynhiên,nếuchúngtamuốnnhìnsựvậtchođúng,taphảihiểuquákhứcủaloàingườicũngnhưthựctạicủaloàingười.Bởivậychonêntìmhiểuthầntượng(mythe)vàbiểutượnglàđiềuchínhyếu.

CHƯƠNG5:VẤNĐỀCHIALOẠINGƯỜIVỀPHƯƠNGDIỆNTÂMLÝHỌC

Trong những ngành khoa học khác, áp dụng một giả thuyết vào mộttrườnghợpchung,vôcátính,làmộtcáchlàmviệcchínhđáng.Nhưngphântâmhọcđặtchúngtatrướctâmhồnhaicánhânsốngthựcmàkhôngthểgạtbỏđượccạnhkhíachủquancủangườita,cũngkhôngthểlàmchongườitamấtcátínhđi.Ngườiphântíchtâmlývàngườibệnhcóthểđồngývớinhauđểcùnggópsứcgiảiquyếtmộtvấnđềmộtcáchvôtưvàkháchquan.Nhưngdẫusao,khiđãthảoluậnvớinhau,họđãthamdựbằngtoàndiệncátínhcủahọ.Đếnlúcấy,họchỉcóthểtiếnhànhđượcnếuhọđạttớiđượcmộtsựthỏathuậnchung.Nhưvậycóthểcóđượcmộtsựnhậnđịnhkháchquanvềkếtquả chung cuộc chăng?Chỉ có thể được nếu đem so sánh những kết quảchúng ta đạt đượcvới nhữngnguyên tắc thường thường cógiá trị đối vớitầnglớpxãhộicủangườibệnh.Vảchăngcũngcònphảixétxemngườiấycócânbằngtâmtríhaykhông(tâmthầnbìnhthường).Bởivìkhôngthểtiếtgiảmcátínhcủamỗingườiđểlàmchothíchứngvớinhữngtiêuchuẩnxãhội,nhưthếsẽđưađếnmộttìnhtrạnggiảtạo.Trongmộtxãhộilànhmạnhvàbìnhthường,ngườitathườngkhôngđồngývớinhau,bởivìđãbướcrakhỏilĩnhvựcbảnnăngthìítkhicósựđồngý.Tuyrằngtrongmộtxãhội,sựbấtđồngýkiếnlàcỗxechuyênchởđờisốngtinhthần,nhưngtakhôngthểchorằngđólàcứucánh.Sựđồngýcũngquantrọng.Nềntảngcủatâmlýđặttrênsựquânbìnhnhữngcáitráingược,mộtđiềuxétđoánkhôngthểcoilàchungquyếtnếungườitakhôngkểđếnđiềuxétđoánkháctươngnghịchvớinó.Sởdĩcóđặcđiểmấylàvìkhôngthểđứngởtrênhayởngoàitâmlýđểthẩmđịnhchungquyếtvềtínhchấtcủacáipsyché.

Tuyrằngnhậnđịnhvềgiấcmơphảinhậnđịnhriêngtưtừngngườimột,nhưngcũngphảicónhữngnhậnđịnhchungnếunhàtâmlýhọcmuốnxếploại và lọc lựa những tài liệu thu thập được để nghiên cứumột số đôngngười.Khôngthểlậpmộtthuyếttâmlýhọcvàkhôngthểđemgiảngdạychongườikhácnếungười ta chỉmô tả thựcnhiềunhững trườnghợpấy cógìgiốngnhau, cógìkhácnhau.Tiêuchuẩnđại cươngnàocũngcó thểdùngđược.Thídụngườitacóthểphânbiệtnhữngngườicócátínhhướngngoạivớinhữngngườicócá tínhhướngnội(1).Đóchỉ làmột trongnhiềucáchtổngquáthóacó thể làmđược,nhưngnócũng làmxuấthiệnngaynhữngkhókhănnếuôngthầythuốcthuộcvềmộtloạimàconbệnhlạithuộcvềloạikhác.

[Phântíchcặnkẽmộtgiấcmơrốtcuộccầnphảiđemđốichiếucánhâncủaôngthầyvớicánhâncủangườibệnh–VĐLlượcdịch].Khichorằngmọi sự phân tích sâu sắcmột giấcmơđều dẫn đến việc đối chiếu hai cá

nhânthìviệchọthuộcvàocùngmộtkiểucátính,hoặcvàohaikiểucátínhkhácnhaudĩnhiêncómộttầmquantrọnglớn.Nếucảhaingườicùngthuộcmộtkiểucátínhthìhọcóthểcộngtácêmđẹpvớinhaulâudài.Nhưngnếungườinày làmột kẻhướngngoại cònngười kiahướngnội thì quanđiểmkhácbiệtvàtráingượccủahọcóthểvachạmnhaungaylậptức,đặcbiệtnếuhọkhônghiểuchútnàovềkiểucátínhcủanhau,hoặcnếuhọxáctínrằngkiểucátínhấylàduynhấttốtđẹp.Chẳnghạn,ngườicócátínhhướngngoạiluônchấpnhậnquanđiểmcủađasố.Ngườihướngnội,theonguyêntắc,lạibácbỏđiềuđó,bởivìchorằngquanđiểmcủađasốlàthờithượng.Sựđốilậpnàydễdànggiảithíchsựkiện:điềuđượcngườinàyxemlàcógiátrịthìlạivôgiátrịvớingườikia.VídụnhưFreudcoingườihướngnộinhưmộtcánhânquantâmđếnbảnthânmìnhmộtcáchbệnhhoạn.Nhưngsựnộiquanvàsựhiểubiếtvềchínhmìnhlạivẫncóthểlànhữnggiátrịcaonhất.

[Bởivậychonênrấtcầnphảibiếtcátínhcủaôngthầyvàconbệnhhợpnhau,xungkhắcnhauhaylưỡngtươngbổtúc–VĐLdịch].Cómộtđiềucầnthiếtcốttửđểtínhđếnnhữngkhácbiệtnhưthểcátínhtrongviệcgiảithíchnhữnggiấcmơ.Ngườitakhôngthểxuấtpháttừgiảthiếtrằngnhàphântíchlàmộtsiêunhân,ởbêntrênnhữngkhácbiệtđó,đơngiảnbởivìôngtalàthầy thuốc,đượcphúchomột lý thuyết tâm lýhọcvàkỹ thuật tươngứng.Ôngtachỉcóthểtựchomìnhcáiảotưởngvềưuthếcủamìnhtrongchừngmựcôngtaxemlýthuyếtvàkỹthuậtcủamìnhnhưnhữngchânlýtuyệtđối,cókhảnăngbaoquáthết toànbộcáipsychécủaconngười.Khichorằngmộtniềmtinnhưthếlàkhôngthểphảnbácthìchỉcóthểxáctínvàonómàthôi.Hậuquảlàôngtabịnhữnghoàinghiâmthầmxâmchiếmkhiôngtađốichiếutoànthểconngườilàbệnhnhâncủaôngtavớimộtlýthuyếtvàmộtkỹthuật(chỉlàmộtgiảthuyếtvàmộtdựtínhđiềutrị)thayvìđốichiếunóvới tổng thểsinhđộngcủachínhmình.Cá tính trọnvẹncủanhàphântíchlàcáitươngđươngduynhấtthíchhợpvớicátínhcủabệnhnhân.Kinhnghiệmthựchànhvàtrithứcvềtâmlýhọcchẳngquachỉlàlợithếđểhànhnghềcủanhàphântích.Chúngkhôngđặtôngtađứnglêntrênsựrốirắm,màông tacũngnhưbệnhnhâncủamìnhđềubị thử thách.Quan trọng làlàm thế nào để biết được liệu cá tính của họ là hòa hợp, xung khắc haylưỡngtươngbổtúcchonhau.

Hướngnộivàhướngngoạichỉlàhaitỉdụvềnhữngcáchsửkỷtiếpvật(particularitésducomportement)củaconngười.Điềuđóhiểnnhiênvàrấtdễnhậnthấy.Nếutanghiêncứunhữngngườicócátínhhướngngoại,ngườitathấyngayhọkhácnhauởnhiềuđiểm.Hướngngoạilàmộttiêuchuẩnkháiquátvàhờihợtquá,nókhôngthểlàđặctínhchânxáccủamộtcánhân.Bởivậychonênđãtừlâutôithửtìmnhữngđặcđiểmnòngcốtcóthểdùngđểxếpđặtthứtựnhữngcátínhbềngoàitưởngnhưkhácbiệtnhauvôcùng.

Tôivẫnđểýthấymộtsốlớnngườihếtsứctránhviệcsửdụngtrínăng,

trái lại cũngcómột số lớnngườidùng trínăngđể suy luậnmộtcáchngumuội.Tôicũngngạcnhiên rằngnhiềungười rất thôngminhminhmẫn lạikhôngbiếtsửdụngđếntaimắtcủamình.Họkhôngtrôngthấysựvậtởngaytrướcmắt,khôngnghethấynhữngtiếngvangđộngbêntai,khôngnhậnthấycáigìhọsờvàohaychovàomiệng.Cóngườikhôngýthứcđượcchínhthânthểcủamình.

Mộtsốngườikháchìnhnhưsốngvớimộttâmtrạngkỳdịhọchođịavịhiệntạicủahọmãimãinhưthế,cuộcđờivàlinhhồnhọbấtđộng,khôngthểthayđổiđượcvàcứphảinhưvậymãimãi.Nhữngngườinhưthếhìnhnhưkhôngcómộtchúttưởngtượngnào,họhoàntoànphụthuộcvàocảmgiáccủangũquan.Sựngẫunhiênvàkhảdĩkhôngcótrongvũtrụcủahọ,trongcái“ngàyhômnay”củahọkhônglàmgìcócái“ngàymai”thựcsự.Tươnglaichỉlàdiễnlạiquákhứ.

Ởđâytôimuốnhéchongườiđọcthấynhữngcảmtưởngđầutiêncủatôikhi tôibắtđầunhậnxétnhữngngười tôigặp.Chẳngbao lâu tôi thấyhiểnnhiênrằngnhữngngườidùngđếntrínănglànhữngngườisuytư,nghĩalàhọcầnđến cơ năng trí tuệ để thíchứngvới người và hoàn cảnh.Cònnhữngngườicũngthôngminhnhưthếnhưnglạikhôngsuynghĩ,họtinchắcvàocảmnăngcủamìnhđểtìmthấyđườnglốixửsự.(2)

Khitôiđemđốichiếunhữngngườidùngcảmnăngvànhữngngườidùngsuyluận,tôithiênvềsựphánđoángiátrị:cáikhoáitrávàcáikhóchịu,cáitốtvàcáixấu…Cảmnăng,hiểutheocáchđịnhnghĩatrênđây,khôngphảilàmộtxúcđộng(xúcđộngkhôngtùythuộcýmuốn).Nhưvậykhitôinói“cảmthấy”,cũngnhưnói“nghĩrằng”,xinhiểulàmộtcơnănglýtrí(nghĩalàcóbài trí), cònnhư trựcgiác thì làmột cơnăngphi lý trí (nghĩa là thuộc trigiác).Trựcgiáclàcáigìdo“tâmđắc”(3)nókhôngphảilàmộttácđộngýtrí.Taphảicoilàmộtsựkiệnphilýtrí,tùythuộcnhữngđiềukiệnnộiquanvàngoạiquan,chứkhôngphảilàmộtxétđoán(nghĩalàmộttácđộng).Trựcgiácgầnvớisựtrigiáccủangũquan.Sựtrigiácnàycũnglàmộthiệntượngphi lý trí,khinóchỉ tùy thuộcnhữngkhíchđộngkhách thể,khicónhữngnguyênnhânthểchấtgâyrachứkhôngphảinhữngnguyênnhântâmthần.

Bốnloạicơnăngtrênđâytươngứngvớibốnphươngtiệnmàlươngtâmcủatadùngđểđịnhhướngkhitiếpxúcvớikinhnghiệm.Cảmgiác(nghĩalàsựtrigiáccủacảmquan)chobiếtrằngcáigìcóthực.Tưtưởngchotabiếtcáiđólàthếnào.Tìnhcảm(cảmnăng)chotabiếtcáiđólàmchotakhoáitráhaykhóchịu.Trựcgiáckhải thịcho tabiếtcáiđó từđâuđếnvàhướngvềđâu.

Xinđộcgiảhiểurằngbốntiêuchuẩntrênđâydùngđểxácđịnhbốnloạitháiđộ,bốncáchcưxửkỷtiếpvật,đócũngchỉlàmộtquanđiểmtrongsốnhữngquanđiểmkhác, thídụnhưýchí, tínhtình, trí tưởngtượng, trínhớv.v…Khôngcógì làmộtchủ thuyết.Nhưngnhững tínhchấtchủyếucủa

chúngdùnglàmnhữngtiêuchuẩnthíchhợpđểxếploại.Tôithấynhữngtiêuchuẩnấyrấtđắclựcđểgiải thíchnhữngphảnứngcủachamẹđốivớiconcái,vợchồngđốivớinhau.Chúngcũnggiúptahiểunhữngthànhkiếncủata.Chínhvìtấtcảnhữnglýdoấymànếutamuốnhiểugiấcmơcủakẻkhác

thìcầnphảihisinhnhữngưathíchcủariêngmình,vàgạtbỏnhữngthànhkiếncủachúngta.Điềuđókhôngdễdàngvàcũngchẳngdễchịugì,bởivìnóđòihỏimộtnỗ lực tinh thầnmàkhôngphảiai cũngmuốn làm.Nhưngnếu nhà phân tích không cố gắng giữmột thái độ phê phán đối với quanđiểmriêngcủamìnhvàthừanhậntínhtươngđốicủanó,thìnhàphântíchsẽkhôngnhậnđược thông tinđúngđắn,càngkhôngcóđượcmột sựcảmthôngđầyđủđểhiểuđượcđiềugì đangdiễn ra trong tâm trí bệnhnhân.Nhàphântíchtrôngđợinơibệnhnhânmộtthiệnýnàođóđểlắngnghevàxemtrọngýkiếncủamình.Dànhchobệnhnhâncùngmộtquyềnđốivớinhàphântíchlàđiềubìnhthường.Mặcdùsựcóđicólạiấylàcầnthiếtchomọisựthấuhiểu,vàlàlẽtấtnhiên,nhưngcầnphảiluônnhắclạirằngtừquanđiểmđiềutrị,làmchobệnhnhânhiểulàquantrọnghơnviệcnhàphântíchnhậnđượcsựxácnhậnvềnhữnggiảthiếtmangtínhlýthuyếtcủamình.Sựkhángcựcủangườibệnhchốnglạisựlýgiảicủanhàphântíchkhôngphảibaogiờcũnglàmộtphảnứngsailầm;tráilại,nóchỉramộtcáchchắcchắnrằngcóđiềugìđókhôngổn.Hoặclàngườibệnhchưađạttớiđiểmđểcóthểlĩnhhội,hoặclàsựlýgiảikhôngthỏađáng.

Trong sự cố gắnggiải thích biểu tượng trong giấcmơ của người khác,chúng ta thườnghay bị cản trở vì có khuynhhướngdùng cách phóngđại(projection)đểbổtúcnhữngchỗhiểubiếtcònthiếusót,giảtỉnhưnhàphântâmhọctrigiáchaysuynghĩcáigìthìngườinằmmộngcũngphảinhưthế.Vìmuốnngănngừanhữngnguyêndolầmlỗiđómàtôivẫnnhấnmạnhđếnđiểmquantrọnglàchỉcăncứvàonộidungcủamỗigiấcmơriêngbiệt,cònthì loại hết những giả thuyết căn cứ vào lý thuyết đại cương về giấcmơ,ngoạitrừnhữnggiảthuyếtcóýnghĩanàođóđốivớigiấcmơấy.

Quanhữngđiềutôinóitrênđây,đãrõrằngkhôngthểđưaranhữngquyluậtchungcóhiệulựcđốivớitấtcảcáctrườnghợpgiảithíchgiấcmơ.Khitôi giả thiết rằng đại loại giấcmơ có nhiệm vụ đền bù những bất lực vànhữngthiênlệchcủatâmthức, tôimuốnnóirằnggiả thiếtnhưthếlàcáchhiệuquảnhấtđểbướcvàocuộcnghiên cứu từnggiấcmơ riêng rẽ.Trongmộtvàitrườnghợp,nhiệmvụấyđượcthựctếchứngminhrõràng.

Mộttrongnhữngngườibệnhcủatôicótínhtựcaotựđạimàkhôngbiếtrằnghầuhếtmọingườiđềughétôngtalàmphách.Ôngtađếnthămtôivìnằmmơthấymộtanhduthủduthựcngãlănxuốnghố.Trôngthấythếôngtachỉthươnghạimàphêbình:“Thậtlàđángsợkhinomthấymộtngườisangãxuống thấpđếnnhưvậy!”Dĩnhiêngiấcmơkhóchịuấy ít racũng là

mộtcáchquânbìnhýnghĩquáđángvềtàitrícủaôngta.Nhưngcòncócáigìhơnthế.Tôikhámpháraôngtacóngườiemnghiệnrượunặng.Giấcmơcònchobiếtrằngtháiđộtựcaotựđạicủaôngtanhằmmụcđíchbùlạicảtronglẫnngoàichỗyếucủaônglàcóngườiemkhôngđẹpđẽgì.

Mộttrườnghợpkhác:mộtngườiđànbàtựđắclàmìnhhiểutâmlýhọc,nhiềulầnmơthấymộtngườiđànbàkhácmàbàtacóquenbiết.Ngoàiđờibàtakhôngưangườiđànbàấyvìbàtacoiđólàmộtmụxúcxiểm,dốitrávàvẩnvơ.Nhưngtronggiấcmơmụlạihiệnralàmộtngườithânnhưchịemruột, tử tếvàdễ thương.Bàkháchhàngcủa tôikhônghiểu tại sao lạimơthấyngườimìnhkhôngưahiệnravớivẻmỹmiềunhưvậy.Nhưnggiấcmơđãmuốntỏchobàtabiếtrằngtínhnếtcủabàtacómộtkhíacạnhphiýthứcrấtgiốngmụkia,đãrọi“bóngmờ”vàocátínhcủabàtavậy.Bàkháchhàngcủatôicóđịnhkiếnvềcátínhcủamình,bàtakhómàbiếtđượcgiấcmơliênhệđếnmặccảmtựcường,đếnnhữnglýlẽthầmkínđãlàmchobàhơnmộtlầncãicọvớichúngbạn.Bàtavẫnbắtbẻngườikhácnhưngkhônghềnóiđộngđếnmình.

Khôngphảichúngtachỉkhôngbiếtdồnnéncái“bóngmờ”củanhânvịta.Tacũngcóthểkhôngbiếtrõnhữngđứctínhtíchcựccủatanữa.Tôibiếtmộtngườicódángvẻtầmthường,khiêmnhường,xửsựhòanhã,trongmộtcuộchọpmặtôngtangồiởhàngchótvàchỉkínđáotỏramìnhcómặt.Khiđượchỏiýkiến,ôngtatrìnhbàyýkiếnrấtxácđángnhưngkhôngbaogiờlàmchongườikhácphảinghetheomình.Tuynhiênônggợiýrằngvấnđềcóthểgiảiquyếtthỏađánghơnởmộttrìnhđộcaohơn(ôngtakhôngnóitạisao).

Tronggiấcmơông luôn luôngặpnhữngvĩnhân lịch sửnhưNapoléonhayAlecxandreĐạiđế.Tathấykhárõràng,giấcmơbùlạimộtmặccảmtựti.Nhưnggiấcmơcòncóýnghĩakhác.Nómuốnnóirằng:taphảilànhânvậtnhưthếnàođểtiếpkiếnnhữngnhânvậtlừngdanhthếgiớinhưvậy?Vềphươngdiệnnàythìgiấcmơchobiếtmộtýnghĩatựcaotựđạikínđáođểđềnbùmặccảmtựticủangườinằmmơ.Ýniệmvôthứcmuốncaosangnhưthếđãlàmôngtáchmìnhrờikhỏihoàncảnhthựctại.Ngườikháctấtphảilàmgìđể thỏamãnkhátvọngcaosang,cònông,ôngkhôngđếmxỉađến.Ôngkhôngcầnphảitỏchongườikháchaychochínhmìnhbiếtrằngôngcókiếnthứclỗilạcchonênsựthẩmxétcủaônglàcaominh.

Thựcra,ôngvô tâmmà theođuổimột tròchơinguyhiểm,giấcmơcốgắnglàmchoôngýthứcđượcđiềuấymộtcáchkhóhiểu.NóichuyệnxưngmàytaovớiNapoléon,thâncậnvớiAlecxandreĐạiđế,đólànhữngámảnhđặcbiệtcủamặccảmtựti.Nhưngtạisaogiấcmơkhôngcóýnghĩatrựctiếprõràng?Saonókhôngnóirađiềunómuốnnóimàlạinóimộtcáchmơhồ?

Người ta thườnghỏi tôi câuấy,và tôi cũngđã tựhỏi.Tôivẫn lấy làmngạcnhiênrằnggiấcmơđinhữnglốiquanhco,khôngchobiếtcáigìđích

xác,cókhiquênđiểmchính.Freudgiảthuyếtrằngcáipsychécómộtchứcvụđặcbiệtgọilàsự“kiểmduyệt”(censure).Ôngchorằngsựkiểmduyệtđãlàmméomónhữnghìnhảnhcủagiấcmơđếnnỗikhôngnhậnrađượcnữahaybịnhầmlạc,nólàmnhưvậyđểchongườinằmmơkhôngbiếtrõýnghĩatếnhịcủagiấcmơlàđểbảovệchogiấcmơkhỏibịxúcđộngvìhồitưởngnhữngđiềukhóchịu.Nhưngtôicótháiđộbiquanvìthuyếtấychorằnggiấcmơbảovệgiấcngủ.Bởivìrấtnhiềukhigiấcmơquấyrốigiấcngủ.

Tôinghĩrằnghìnhnhưnộidungvịđáo(subliminal–chưađạttớiýthức)củacáipsychékhi tớigầný thức thì lánhđi.Hìnhảnhvàý tưởngchỉgiữnguyêncáinộidungvịđáođókhinócònởmộtmứcđộthấpsovớimứcđộmànóđạtđượckhiđãđếnýthức.Ởtìnhtrạngvịđáonókhôngcónhữngnétsángsủa.Sựliênlạcgiữanhữnghìnhảnhvàýtưởngđóhơikémphầnhợplývàchỉdựavàonhữngnéthơinanánhaumàthôi,kémphầnhữulýnghĩalà không thể hiểu được.Người ta có thể thấy hiện tượng ấy trong nhữngtrạng thái gầnvớigiấcmơnhưkhinhọcmệt, nóng sốthaynhiễmđộc tố.Nhưngnếucócáigìlàmchonhữnghìnhảnhấythêmáplực,hìnhảnhsẽbớtmàusắcvịđáo,sẽthêmrõràngkhicànggầnngưỡngcủatríthức.

Bởithếchonênchúngtacóthểhiểuđượctạisaogiấcmơthườngbiểulộbằngnhữnghìnhthứctươngđồng,tạisaonhữnghìnhảnhgiấcmơlạitrộnlộnvàonhauvàtạisaogiấcmơkhôngtôntrọngsựhữulývàthờigiannhưlúcngườitathức.Đốivớitiềmthứcthìhìnhthứcgiấcmơnhưvậylàbìnhthườngvìhình thứcấy làcủariêngnhữngvật liệuxâydựngnêngiấcmơ,nhữngvật liệuđó cònở trạng thái vị đáo (chưađạt đếný thức).GiấcmơkhôngbảovệgiấcngủchốnglạicáimàFreudgọilà“thèmmuốnkhôngthểthỏa hiệp được” (désir incompatible – sự thỏa hiệp của thèmmuốn với ýthức đạo đức).Cái ông gọi là “ngụy trang” (travestissement) của giấcmơthựcrachỉlàhìnhthứctựnhiêncủanhữngkíchthíchtrongtiềmthức.Bởivậychonêngiấcmơkhôngthểtạoramộtýtưởngrõràngminhbạch.Nếunótạorađượcthìkhôngcònlàgiấcmơnữa,vìđãvượtquangưỡngcửaýthức.Bởivậychonêngiấcmơhìnhnhưbaogiờcũngnhảyquanhữngsựkiệnđượcýthứccholàcótầmquantrọnghơncả,nóbộclộmột“mépviền”củaý thức,như tia lấp lánhyếuớtcủacácngôisaokhicónhật thực toànphần.

Chúngtaphảihiểurằngnhữngbiểutượnggiấcmơphầnnhiềulàbộclộmộtphầncáipsychémàphầnđóýthứccủatakhôngkiểmsoátđược.Khôngphảichỉcótríócconngườimớicótiềmnăngvềchiềuhướng,vềýhướng.Tấtcảgiớisinhvậtđềucótiềmnăngđó.Nguyêntắcpháttriểncủachấthữucơkhôngkhácgìnguyêntắcpháttriểntâmthầnngườita.Cũngnhưmộtcáicâysinhrahoa,cáipsychétạoranhữngbiểutượng.Mộngmịnàocũngbiểulộtiếntrìnhấy.

Bằngcáchấy,nhữngsinhlựccủabảnnăngảnhhưởngđếnsinhhoạtcủa

ýthứcbằngphươngtiệngiấcmơ(phảikểthêmnhữngcáigọilàlinhcảm,sựthôithúcngẫunhiên,bấtthần,takhôngthểnàobiếttrướcđược).Ảnhhưởngấytốthayxấulàtùytheonộidungđíchthựccủatiềmthức.Nếutiềmthứcchứađựngquánhiềunhữngyếutốmàbìnhthườngphảiởlĩnhvựctrithứcthì sự tác động của tiềm thức ắt là phải rối loạn và sai lệch.Có những ýtưởngxuấthiện trong tiềm thứcnhưngkhôngphải làpháthiệncủanhữngbản năng thực sự, chúng chỉ hiện diện và có tầm quan trọng tâm thần vìchúngbịxuađẩyvàotiềmthứcdomộttrườnghợpdồnnénhayvìngườitalườibiếngkhôngnghĩtớinónữa.Nhữngảnhtượngấybaovâycáipsychéphiýthứcbìnhthườngvàlàmxoắnvẹonhữngbiểutượngvànhữngýtượngchủyếu.Bởivậychonênnhàphântíchphântâmhọcmuốntìmrõnguyêndorốiloạntâmthầnphảibắtđầuđểngườibệnhtựthúnhậnvàhiểurõđiềumìnhyêuhaysợ.(4)Điều này cũng giống như việc hành lễ thú tội xa xưa hơn nhiều trong

Giáohội,mà,trênnhiềuđiểm,làmộtsựđóntrướcnhữngkỹthuậtcủatâmlýhọchiệnđại.Thựctiễnhànhlễấyítnhấtcũngcógiátrị trongquytắc.Nhưngđôikhinócũngcó thểgâyhại.Thực tế,bệnhnhâncó thểbịchìmđắmtrongnhữngcảmxúctựtihayyếuđuốinghiêmtrọng,khiếnchoanhtakhó,nếukhôngmuốnnóilàkhôngthể,nhìntrựcdiệnvàomộtbằngchứngbổsungchosựkémcỏicủacánhânmình.Chínhvìthếtôithườngthấyhiệuquảhơnkhibắtđầubằngcáchđưarachobệnhnhânmộtđiểmnhìn tíchcực.Điềuđómanglạichoanhtacảmgiácantoàn,rấtcólợikhiphảiđềcậptớinhữngđiềutiếtlộhếtsứckhóchịu.Tahãylấymộtgiấcmơvềdanhvọnglàmvídụ,trongđó,tathấymình

đang dùng trà vớiNữ hoàngAnh, hoặc được tọa đàm thânmật vớiGiáohoàng.Nếungườinằmmơkhôngphảilàngườibịtâmthầnphânliệtthìviệccắtnghĩanhữngbiểutrưng(symboles)phụthuộcnhiềuvàotrạngtháitinhthầntạithờiđiểmấy,nghĩalàvàotrạngtháicáiTôicủaanhta.Nếungườinằmmơđánhgiáquácaogiátrịcủamìnhthìtadễdàngchỉra(xuấtpháttừnhữngsựliêntưởng)nhữngýđịnhcủaanhtalàấutrĩvàítphùhợpvớithựctếởđiểmnàovào trongchừngmựcnào thìnhữngýđịnhấybắtnguồn từkhátkhaođượcngangbằnghoặcvượt lênbốmẹmìnhcủaanh ta.Nhưngnếuđólàmộttrườnghợpcủasựtựti,trongđócánhâncócảmgiácmìnhhoàntoàntitiệnđếnmứccảmgiácấybópnghẹthếtmọiphươngdiệntíchcựctrongcátínhcủamình,thìthậtlàhoàntoànsailầmnếukhiếnanhtasasúttinhthầnhơnnữakhilàmchoanhtacảmthấyrằngmìnhtrẻcon,lốbịchhayhưhỏng.Điềuđólàmtrầmtrọnghếtmứccảmgiáctựticủaanhta,vàanhcónguycơkíchthíchmộtsựkhángcựkhôngchínhđángvàkhôngcầnthiếtchoviệcđiềutrị.Chẳngcókỹthuậtnàocũngchẳngcóluậnthuyếtđiềutrịnàomàngười

tacóthểápdụngtheomộtcáchchung,vìmỗingườibệnhxuấthiệntrước

nhàphântíchlàmộtcánhântrongmộttìnhtrạngđặcthùcủariêngmình.Tôinhớlạimộtbệnhnhânmàtôiđãphảichămsóctrongkhoảngthờigianchínnăm.Tôichỉgặpanhtavàituầnmỗinăm,vìanhtasốngởngoạiquốc.Ngaytừđầu, tôiđãbiếtanhtađãthựcsựbịbệnhnhưthếnào,nhưngtôicũngnhậnthấyrằngnếucốlàmchoanhtanhậnrasựthậtsẽđụngchạmngaytớinhữngphảnứngphòngvệquyếtliệtđếnmứcchúngcónguycơphávỡmọimốiliênhệgiữachúngtôi.Dùmuốnhaykhông,tôicầnphảilàmhếtsứcmình để giữ chomối quan hệ của chúng tôi được liên tục bằng cáchchiều theo xu hướng tựa vào những giấcmơ của anh ta, và việc ấy ngàycàng kéo chúng tôi ra xa khỏi những nguồn gốc của chứng rối loạn thầnkinhcủaanh ta.Nhữngcuộc trò chuyệncủachúng tôi thường lạcđềđếnmứctôithườngtráchmìnhđãlàmchobệnhnhâncủamìnhlạclối.Chỉcóđiều:chínhtìnhtrạngdầndầntốtlênrõrệtđãngăntôichoanhtađốimặtmộtcáchtànnhẫnvớisựthật.Tuynhiên,đếnnămthứmười,bệnhnhâncủatôichorằngmìnhđãbình

phục,vàđượcgiảithoátkhỏimọitriệuchứngbệnhhoạn.Điềuđókhiếntôingạc nhiên, bởi vì trên lý thuyết, tình trạng củaanh ta là vô phương cứuchữa.Nhận thấy sựngạcnhiêncủa tôi, anh ta cười, vànóiđại ýnhư thếnày:“Tôimuốncảmơnôngvìôngđãtỏratếnhịvànhẫnnạikhichophéptôitránhnénguyênnhânkhóchịucủacănbệnhrốiloạnthầnkinhcủamình.Bâygiờ,tôisẵnsàngkểhếtvớiông.Nếugiánhưtôicóđủsứcđểnóithoảimái về điều đó thì tôi sẽ làm ngay ở lần khám bệnh đầu tiên của mình.Nhưngđiềuđósẽpháhủytoànbộmốiquanhệgiữachúngta.Vàthếthìtôisẽrasao?Tôisẽcàngsuysụptinhthần.Suốtmườinămnay,tôiđãhọccáchtintưởngông.Vàdầndầnniềmtincủatôitănglên,bệnhtìnhcủatôithuyêngiảm.Bệnhtìnhthuyêngiảmvìquátrìnhchậmrãiấychophéptôibắtđầulạitintưởngvàochínhmình.Bâygiờ,tôicảmthấykhámạnhdạnđểnóivớiôngvềđiềuđãhủyhoạibảnthântôi.”Vàanhtathúnhậnvớitôivấnđềcủaanhtavớimộtsựthẳngthẳnkinh

khủnglàmchotôihiểuđượcnhữnglídocủatiếntrìnhđặcbiệtđãcầndùngđếncuộcchữatrịcủachúngtôi.Cúsốcbanđầuquámạnhmẽkhiếnanhtathấybấtlựckhiphảiđơnđộcđốidiệnvớinó.Anhtacầnđếnsựgiúpđỡcủamộtngườikhác,vànhiệmvụđiều trịđặtracho tôi là từngbước thiết lậpnhững quan hệ dựa trên niềm tin chứ không phải chứngminh chomột lýthuyếtlâmsàng.Những ca bệnh dạng ấy dạy cho tôi hiểu rằng phải áp dụng những

phương pháp củamình thích ứng với những nhu cầu của bệnh nhân theotừngtrườnghợpcábiệthơnlàdấnthânvàonhữngnghiêncứumangtínhlýthuyếtphổquátchẳngthểápdụngđượccabệnhđặcthùnào.Sựhiểubiếtvềbản tínhconngườimà tôiđã tích lũyđược trongsuốtsáumươinămkinhnghiệmthựchànhcủamìnhlàmtôihiểuđượcrằngphảixemmỗicabệnhlà

mộtcabệnhmới,màđốivớinó,trướchếttôiphảitìmramộtphươngpháptiếpcậnđặcthù.Đôikhi,tôikhôngngầnngạilaovàoviệcnghiêncứutỉmỉnhữngảoảnh

vànhữngsựcố thờiấu thơ[củabệnhnhân].Nhưng,ởnhững trườnghợpkhác,tôilạibắtđầutừtrênđỉnh,dẫurằngđiềuđóbuộctôiphảinângmìnhlêntậnnhữngtưbiệnsiêuhìnhtrừutượngnhất.Điềucốtyếulàhiểuđượcngônngữriêngcủacánhân,vàtheođuổinhữngmòmẫmcủatiềmthứccủaanhtahướngđếnánhsáng.Mỗicabệnhđềucóphươngphápcủariêngnó.Điềunày làrất thậtkhi tamuốnlýgiảinhữngbiểu trưng.Haicánhân

khácnhaucóthểmơgầnnhưchínhxáccùngmộtgiấcmơ.(Điềunàyđượckinh nghiệm lâm sàng phát hiện nhanh chóng và không hiếm hoi như kẻngoạiđạođãtưởng.)Nhưngnếu,chẳnghạn,mộtngườinằmmơcòntrẻcònngườikiađãgiàthìvấnđềlàmchomỗingườitrongbọnhọrốiloạnlạikhácnhau, và sẽ là phi lý khi giải thích những giấcmơ của họ theo cùngmộtcách.Một ví dụ chợt đến trong tâm trí tôi: đó làmột giấcmơ, trongđómột

nhóm thanhniêncưỡingựađiquamộtmảnhđất rộng.Ngườinằmmơ làngười dẫn đầu, nhảy băng quamột conmương đầy nước, vượt qua đượcngay chướng ngại vật. Những người khác thì bị rơi xuống nước. Chàngthanhniênđầutiênđãkểchotôinghegiấcmơấycótínhthậntrọngvàlàmộtngườihướngngã.Nhưngcũnggiấcmơnhưthếdomộtônggiàthuậtlạicho tôi,ông ta lại làngườicó tính táobạo,dámnghĩdám làm,ngườiđãsốngmộtcuộcđờikinhdoanhnăngđộng.Vào lúcmơgiấcmơấy,ông takhiếnchonhiệmvụcủacácbácsĩvàytácủamìnhtrởnênkhókhăn.Đãxảyramộtchuyện thực sự tồi tệdoông ta thườngxuyênquấyquảvà từchốituânthủnhữnghướngdẫnđiềutrịcủathầythuốc.Với tôi, rõ ràng làgiấcmơnóivớianh thanhniênđiềumàanh tacần

làm.Cònvớiônggià,nóbiểulộđiềumàôngtavẫncònđanglàm.Trongkhinókhích lệchàng thanhniênvượtquanhữngsựrụt rè thìônggià lạikhôngcầnkiểukhíchlệnhưthế:đầuóchamkinhdoanhvẫncòntácđộngmớilàkẻthùlớnnhấtcủaôngta.Vídụnàychothấyviệcgiảithíchnhữnggiấcmơvànhữngbiểutrưngphụthuộcphầnlớnvàonhữnghoàncảnhđặcthùcủangườinằmmơvàvàotrạngtháitinhthầncủangườiấyđếnthếnào.

________(1)Personnalitéextravertie,personnalitéintrovertie.(2)Tácgiảgọicảmnănglà“Gefuhl”vàchúthíchlà“sentiment”(Pháp)

“Feeling”(Anh).(3)“Inspiération”.Nếugọilà“cảmhứng”thìnghĩalàhờihợt.ÁĐông

có từ“tâmđắc”,chỉquanniệmcủaNhohọcchủ trương lýhộibằng trựcgiác.Vậychữ“tâmđắc”thíchhợphơn.(4)Chúngtôiloạibỏnhữngđoạnchỉcóíchchoysĩphântâmhọcnênrất

khóđọc,vàcóthểlàmchođộcgiảmấtliênlạctưtưởngđểhiểutoàndiện.Đềtàikhôngvìsựxóabỏđómàkémsángsủa.Ghichú:nhữngđoạninnghiênglàdonxbTriThứcdịchthêm,khôngcó

trongbảndịchcủaVũĐìnhLưu

CHƯƠNG6:NÓIVỀSIÊUTƯỢNG(ARCHÉTYPE)TRONGBIỂUTƯỢNGGIẤCMƠ

Tôiđãquanniệmrằnggiấcmơcónhiệmvụđềnbù.Lậpthuyếtnhưthếtấtnhiênphảichorằnggiấcmơlàmộthiệntượngtâmthầnbìnhthườngmànhờ đó, những phản ứng vô tâm hay những kích động ngẫu nhiên đượctruyềnđếnýthức.Nhiềugiấcmơcóthểgiảithíchvớisựgiúpđỡcủangườinằmmơ,ngườinằmmơvừacungcấpnhữnghộiývừacungcấpnộidungcủa hình ảnh giấcmơ để người ta căn cứ vào đấymà thăm dò từng khíacạnh.

Phươngphápnàythíchhợpvớinhữngtrườnghợpthôngthường,nhưmộtngườithânthích,mộtngườibạnkểchohọnghemộtgiấcmơnhânlúcnóichuyện.Nhưngkhi làgiấcmơámảnhhaynặngnềvề cảmxúc, thì hội ýriêngcủangườinằmmơđưarathườngthườngkhôngđủđểgiảithíchthỏađáng.Trong những trường hợp ấy phải kể đến những yếu tố phi cá nhân,khôngthểđượcrútratừkinhnghiệmriêngcủangườinằmmơ.Nhữngyếutốđótôiđãnóiđến,vàFreudgọilà“vếttíchtốicổ”(résidusarchaiques),tứclànhữngyếutốtâmthầnkhôngthểcắtnghĩađượcbằngmộtsựviệcxảyratrongđờisốngcánhân,nóhìnhnhưbẩmsinhđãcó,cótừnguyênthủy,nólàmộtthànhphầntronggiatàitinhthầncủanhânloại.

Cũngnhưthânthểngườitalàmộttậphợpđầyđủnhữngbộphận,mỗibộphậnlàkếtquảcủamộtcuộctiếnhóaquacácthờikỳtiềnsử,taphảinghĩrằngtinhthầncủatacũngcómộttổchứctươngtựnhưthế.Tinhthầncũngnhưthểchấtcủata,khôngthểlàmộtcáigìkhôngcóquákhứ,mộtlịchsửcủanó.Vànóiđến“lịchsử”,tôikhôngmuốnnóiđếncáiđượctinhthầnxâyđắpbằngcách thamchiếuquákhứmột cáchcóý thức, bằngphương tiệnngônngữvànhững truyền thốngvănhóa.Tôimuốnnóiđếnsựphát triểnsinhvật(học),phiýthứctừthờitiềnsử,củatríkhônkhiconngườicònởthờibàncổ,cáipsychécòngầnvớicáipsychécủaloàivật.

Cáipsychétrongquákhứxathẳmấylànềnmóngcủatinhthầnngườita,cũngnhưcơcấuthểchấtcủatacăncứvàonhữngđiểmphổquát trongcơcấuloàicóvú.Conmắtnhànghềcủanhàsinhvậthọcvàgiảiphẫuhọcgianhận thấy vết tích nguyên thủy của thân thể ta. Nhà khảo cứu có kinhnghiệmvềviệcthámhiểmcơcấutinhthầncủaloàingườicũngvậy,họcóthểnhậnranhữngđiểmtươngđồnggiữanhữnghìnhảnhcủatâmtrạngconngườicổsơvànhữngýniệm,thóitục,biểutượngcóýnghĩatậpthểcủahọ,nhữngchuyệnthầnthoạicủahọ.

Cũngnhưnhàsinhvậthọccầnđếnkhoagiảiphẫusosánh,nhà tâmlýhọckhôngthểbỏquamộtkhoagiảiphẫusosánhcáipsyché.Nóimộtcáchkhác,vềthựctế,khôngnhữngnhàtâmlýhọccầncóđủkinhnghiệmvềgiấc

mơvànhữngsựkiệnkháccủahoạtđộngvôthức,họcầnphảiamhiểuthầnthoại, hiểu theo nghĩa rộng nhất.Nếu họ không có kiến thức như thế, họkhôngthểnhậnranhữngđiểmtươngđồngcầnphảibiết.Thídụ,họkhôngthểnhậnrađiểmtươngđồnggiữamộttrườnghợpsuynhượcthầnkinhgọilà névrose compulsionnelle và trường hợp cổ điển bị ma làm (possessiondémoniaque),nếuhọkhôngcókiếnthứcvữngchắcvềhailoạibệnhđó.

Quanđiểmcủatôivề“vếttíchbảncổ”,cáimàtôigọilà“siêutượng”hay“hìnhảnhnguyênthủy”,vẫnthườngbịbàibácbởinhữngngườikhôngcóđủkiếnthứcvềkhoahọctâmlýgiấcmơ,cũngnhưvềthầnthoạihọc.Ngườitathường tưởng rằngdanh từ “siêu tượng” chỉ nhữnghình ảnhhaynhữngýtượngnhấtđịnhvềthầnthoại.Nhưngnhữnghìnhảnhvàýtượngthầnthoạikhông khác gì những hình tượng do ý thức tạo ra: như vậy nếu cho rằngnhữngcáchhìnhdungsựvậtkhácnhưthếlạicóthểditruyềnđượcthìthậtlàphilý.

Siêutượngnằmtrongcáikhuynhhướngtạoranhữngýtượng(motif)nhưthếchứkhôngphảichínhnhữngýtượngấy;ýtượngấycóthểkhácnhaurấtnhiều về chi tiết, nhưng vẫn giữ nguyên vẹnmột ý chính yếu. Thí dụ cónhiềucáchhìnhdungrahaiemthùđịchnhau,nhưngbảnthânýtượngthìvẫnthế.Nhữngngườichỉtríchtôiđãlầmlẫnkhichorằngtôimuốnnóiđếncáchhìnhdungsựvậtmangtínhkếthừa(représentatiitonshérités),họloạibỏkháiniệmsiêutượngcứnhưchúnghoàntoànsaitrái.Họkhôngtínhđếnviệc:nếunhữngsiêutượnglànhữnghìnhdungsựvậtbắtnguồntừýthứcta(hayýthứcđãthâunhậnđược), thìchúngtaphảihiểuđượcchúngthayvìkinh ngạc, đến nỗi không hiểu gì cả. Thực ra siêu tượng là một khuynhhướngbảnnăng,cũngnhưkhíchđộngbảnnănglàmchochimbiếtlàmtổ,kiếnbiếttổchứcthànhđoànthể.

Bâygiờxinxácđịnhsựliênlạcgiữasiêutượngvàbảnnăng.Cáichúngtagọi là“bảnnăng”chỉ làmộtkhíchđộngsinh lýmàgiácquanchúng tacảmgiácđược.Nhưngnhữngbảnnăngấycũngbộclộbằngnhữnghìnhảnhcủagiấcmơmàchúngthườngbiểulộbằngnhữnghìnhảnhcótínhcáchbiểutượng. Tôi gọi những cách biểu lộ ấy là siêu tượng. Ta không biết gì vềnguồngốccủachúngcả.Chúngxuấthiệnvàobấtcứthờinào,bấtcứởđâutrênkhắpthếgiới,cảởnhữngnơikhôngthểcăncứvàosựditruyềntừđờinàysangđờikháchayvàosựphagiốngnhânnhữngvụdidântronglịchsửđểcắtnghĩasựcómặtấy.

Tôicònnhớnhiềungườiđếnhỏitôivìhọkhôngthểhiểuđượcchútnàovề giấc mơ của họ hay của con cái họ. Trong giấc mơ của họ xuất hiệnnhữnghìnhảnhmàhọkhôngthểtìmranguồngốctrongkýức,hayhọchắcchắn rằnghọkhông truyền lại choconcái.Mộtvàingười trong sốnhữngngườiấycóhọcthứccao.Cócảnhữngthầythuốctrịbệnhthầnkinh.

Tôi nhớ rõmột trường hợp,một giáo sư nọ bất thần thấy hiện ramột

huyễnảnh làmông ta tưởng rằngmìnhđiên.Tôi lấy ra trêngiámột cuốnsáchcổđãcó từbốn trămnămvàđưachoông taxemmộtbứchọacũvẽđúngvậtmàôngtathấy,tôinói:“Chẳngcólýgìđểbảorằngôngđiêncả,huyễn ảnh củaôngđã cóngười thấy cáchđâybốn trămnăm rồi.”Ông tachoángvángngồiphịchxuốngghế,nhưngrồilạitrởlạibìnhthường.

Mộtngườicũnglàysĩtrịbệnhthầnkinhchotôibiếtmộttrườnghợprấtquantrọng,mộthômôngtamanglạichotôimộtcuốnsổtay.CongáiôngmớimườituổiđãtặngôngnhândịplễNoel.Trongcuốnsổđứabéghichépnhữnggiấcmơcủanóhồilêntámtuổi.Đólànhữnggiấcmơkỳquáinhấtmàtôiđượcbiết,vàtôihiểutạisaokiđọc,ngườichacảmthấykinhhoàngnhưthế.Mặcdùlờilẽcontrẻ,giấcảnhgiấcmơkểlạicũngcóvẻsiêunhiên,hìnhảnhgiấcmơ thìngườichachịukhôngsaohiểuđượcnguồngốc.Sauđâylànhữngýtượngchính:

1.“Convậtđộcác”,mộtconquáivậthìnhrắncónhiềusừng,nógiếtvàănthịttấtcảcácloàivật.NhưngThượngđếxuấthiệnởbốnphương,thựcralàbốnôngThầnlàmchonhữngconvậtchếtkiasốnglại.

2.Một cuộc thăng thiên, người ta làm lễ, cómúamọi.Vàmột cuộcđixuốngđịangục,ởđâycócácthiênthầnlàmviệcthiện.

3.Mộtđámthúvậtnhỏlàmđứabésợhãi,đámthúvậtlớnrấtmau,saucùngmộtconănthịtđứabé.

4.Mộtconchuộtconbịsâu,rắn,cávàngườixâmnhậpvàonó,rồiconchuột trở thành người. Giấc mơ này tượng trưng cho bốn giai đoạn củanguồngốcnhânloại.

5.Mộtgiọtnướchiệnranhưtrôngquakínhhiểnvi.Đứabétrôngthấytrongấycónhữngcànhcây.Điềuđótượngtrưngchonguồngốctrầngian.

6.Mộtđứatrẻđộcáccầmnhữnghònđấttrongtay,nónémnhữngmẩuđấtvàomọingườiqualại.Thếrồinhữngngườiqualạitrởnênđộcác.

7.Mộtngườiđànbàsayrượungãxuốngnước,khi trở lên thìbà tahếtsayvàtrởnênlươngthiện.

8.TruyệnxảyraởbênMỹ,nhiềungườinằmvàoổkiếnbịkiếnđốt.Đứatrẻkinhsợ,ngãxuốngsông.

9.Một bãi samạc trên cung trăng, đứa bé thụt xuống sâu quá, nó rớtxuốngđịangục.

10.Đứatrẻtrôngthấymộtvầntrònsáng:nósờtayvào.Hơibốcra.Mộtngườichạyđếngiếtnó.

11.Đứatrẻmơthấynóđauốmnặng.Bấtthầnchimchóctừtrongdathịtnóchuirachelấphẳnnó.

12.NhữngđámruồichelấpMặttrời,Mặttrăngvàtinhtú,trừmộtngôisao.Ngôisaoấyrớtxuốngđứatrẻ.

TrongbảnnguyêntáctiếngĐức,giấcmơnàocũngbắtđầubằngmấychữquendùngtrongtruyệncổtích:“Ngàyxưacómột…”Viếtnhưthếđứatrẻ

có ý coimỗi giấcmơnhư làmột truyện thần tiênmuốn kể cho cha nghenhândịplễNoel.Ngườichathửgiảithíchnhữnggiấcmơbằngnộidungcủachúng.Nhưngôngkhônggiảithíchnổivìnộidungđóhìnhnhưkhôngcógìlàhộiýcủariêngngườinằmmơ.

Muốnchorằngnhữnggiấcmơấykhôngphảilàcủamộtsựxếpđặtcóýthức,thìngườitaphảibiếtrõđứatrẻđểtinchắcrằngnóthànhthực.(Dùlàtưởngtượngrathìcũngrấtkhóhiểu.)Trongtrườnghợpnày,ngườichatinrằngđứabénóiđúngđiềunónằmmơvàtôikhôngcầnphảinghingờ.Tôicũngbiếtđứabé,nhưngtrướcthờikỳnóchéplạigiấcmơđểtặngcha,bởivậy tôikhôngcódịphỏivềgiấcmơấy.NósốngởngoạiquốcvàchếtvìbệnhvàosaungàylễNoelấy.

Nhữnggiấcmơcủađứabécótínhchấtrấtriêngbiệt.Nhữngýchínhcómàusắctriếtlýrõrệt.GiấcmơthứnhấtnóiđếnmộtconquáivậtgiếtchếtnhữngconvậtkhácnhưngThượngđếlàmphépthầnchochúngsốnglạihếtbằngApokatastasis thần diệu hay là sự tái tạo chung cuộc (rétablessementfinal).TạiTâyphương,KyTôgiáocónóiđếnđiềuấy.Người ta tìm thấytrongsáchtruyềngiáocủacácmônđệKyTô(ApotusIII,21):ĐấngKyTômà“trờiphảigiữlạichođếnlúccuối thìĐấngCứuthếsẽ tái lậpthếgianchođúngvớitìnhtrạngtoànthiệnnguyênthủy.NhưngtheoThánhMatthieu(XVIII,11)thìđãcómộtphongthái(tradition)DoTháitốicổtheođóEliesẽ đến trước để tái lập thế gian.Ý niệm đó cũng có trong thiên thứ nhấtEpitreauxCorinthiens(ThôngthưgửingườiCorinth)(XV,22).“BởivìmọingườiđềuchếtnhưAdam,chonênmọingườiđềusốnglại trongđấngKyTô.”

Ngườitacóthểgiảthuyếtrằngđứabéđãlượmlặtýtưởngấytrongnềngiáodục tôngiáo.Nhưnggiáodục tôngiáo củanó rất sơ sài.ChamẹnóchínhthứctheođạoTinLànhnhưngthựcrahọchỉbiếtKinhThánhqualờinóicủangườikhácmàthôi.Khólòngchorằngngườitađãgiảnggiảichođứatrẻnhữnghìnhảnhvềsựphụcsinhkhóhiểunhưthế.Chắcchắnlàchanóchưabaogiờnghenóiđếnhuyềntượngấy.

Trong số12giấcmơ, cóđếnchíngiấcmơnóivềđề tài tậndiệtvà táisinh.Khôngcóđềtàinàotỏracóvết tíchgiáodụchayảnhhưởngKyTôgiáođặc thù.Trái lạinhữngđề tài ấycó liên lạc rấtgầnvớinhữnghuyềntượngtốicổ.Sựliênlạcấyđượcxácđịnhtrongcáigọilà“huyềntượngvũtrụ”(sựsángtạothếgianvàloàingười)ởtronggiấcmơthứtưvàthứnăm.

Mối quan hệ giữa cái chết và sự tái sinh,AdamvàKyTô (chết và táisinh),cónóiđếntrongthiênEpitreauxCorinthiens(I,XV,22)màtôivừadẫnchứng.TaphảiđểýrằngýniệmĐấngKyTôCứuthếlàmộtcáchdiễnlạimộtsựtíchtiềnKyTôgiáo,kháphổbiếntrênkhắpthếgiới.Đólàsựtíchngườianhhùngcứunhânđộ thế,bịmộtconquỷăn thịt rồi tái sinhchiếnthắngconquỷ.Sựtíchấybắtnguồnởđâuthìkhôngaibiết.Chúngtacũng

khôngbiếtlàmcáchnàođểkhảosát.Điềutacóvẻnhưbiếtchắclàthếhệnàocũngquen thuộcvớinóvàhìnhnhưđược thếhệ trước truyền lạicho.Thậmchítacóthểkhônglầmlẫnmàgiảthuyếtrằngsựtíchđóbắtnguồntừmộtthờikỳmàngườitachưabiếtrằngmìnhcómộthuyềntượngvềngườianhhùng,bởivìhọchưabiếtsuyxétvềđiềuhọnói.Ngườianhhùngđólàmộtsiêutượngđãcótừthượngcổ.

Nhữngsiêutượngxuấtpháttừđầuócđứatrẻcótầmquantrọngđặcbiệtkhichúngtabiếtchắcchắnrằngđứatrẻkhôngbiếtgìvềnhữngtụclệliênquanđếnsiêu tượngđó.Trong trườnghợp tôinóiđây,giađìnhbégáichỉbiếthờihợtvềđạoKyTô.KháiniệmvềKyTôgiáocóthểtượngtrưngbằngnhữngýniệmnhưThượngđế, thiên thần, thiênđường,địangục, thiệnác.NhưngđứabédiễntảnhữngýấytheonhữngphongtháihoàntoànxalạvớiKyTôgiáo.

Tahãyxétgiấcmơthứnhất.Thượngđếđượcquanniệmlàbốnvịthầntừ“bốnphương”đến.Bốnphươngnào?Giấcmơkhônghềđảđộngđếnmộtcáiphòng,vảchăngcănphòngkhônghợpvớicáiđượcgọilàmộtquanniệmvềcànkhônvũtrụ,cósựthểhiệncủaĐấngChúatể.Kháiniệm“tứđại”sựquantrọngcủaconsốbốnlàmộtkháiniệmlạlùng,tuynhiênnóđóngvaitròquantrọngtrongnhiềutôngiáovàtriếtthuyết.KyTôgiáođãđemkháiniệmTrinité(1)rathaythếchokháiniệmtứđại.ChúngtôicóthểchorằngđứabéphảibiếtkháiniệmTrinité,nhưngtrongmộtgiađìnhgiaicấptrunglưungàynayaicóthểnghenóiđếnkháiniệmtứđạivớitínhchấtthầnkỳ?Khái niệm ấy khá phổ biến đối với những người nghiên cứu triết lý thờiTrungcổ,nhưngđãbịbỏquêntừđầuthếkỷthứXVIII,vàítnhấttừhaitrămnămnayngườitađãquênhẳn.Đứabéđãtìmởđâura?TrongnhữngảoảnhEzéchiel?KyTôgiáokhônghềhìnhdungThượngđếvànhữngthiênthầntốicao.

Người ta cũngcó thểđặt ra câuhỏinhư thếvềcon rắncónhiều sừng.ĐànhrằngtrongThánhKinhngườitathấycónhiềuvậtcósừng,thídụtrongthiên sấm truyềnApocalypse (Mặc khải).Nhưng hình như những con vậtđềulàgiốngbốnchântuyrằngchúacủachúnglàconrồng(tiếngHyLạp,rồng làdrakon,nghĩa là rắn).Con rắncósừngxuấthiện trongkhoa luyệnkimLatinvàothếkỷthứXVI,ngườitanóiđếnconrắnquadricornutus,biểutượngcủathầnMercuređốichiếuvớiTrinitéKyTôgiáo.Nhưngkhólòngmàbiếtđượcnguồngốcấy.Theosựhiểubiếtcủatôi,chỉcómộtnhàtrứtácmớibiếttớimàthôi.Đứatrẻnàykhôngcócáchnàođểbiếtđượccả.

TronggiấcmơthứhaicómộtýtượngchắcchắnlàkhôngthuộcvềKyTôgiáovàlàmđảolộnnhữnggiátrịđãhìnhthành,đólàđiệumúangoạiđạocủanhữngngườiởThiênđàng,thiênthầnlàmviệcthiệndướiđịangục.VậyđứabéđãtìmđượcởđâunhữngkháiniệmcóýnghĩacáchmạngxứngđángvớithầnkhícủaNietzschenhưvậy?

Nhữngcâuhỏiấydẫnđếnmộtcâuhỏikhác:Nhữnggiấcmơđócóảnhhưởngđềnbùđếnthếnàomàmộtđứabéđãcholàquantrọngđếnnỗiđemtặngcha làmquàNoel?Nếunhữnggiấcmơđó là củamộtông thầypháptrongmộtbộlạccổsơthìngườitacóthểgiảthiếtrằngnótượngtrưngchonhữnghình thức triết lývềcáichết,vềsựhồisinhhaysựphụchồichungcuộc,vềnguồngốcthếgian,sựsángtạoraloàingườivàtínhcáchtươngđốicủacácgiátrị.Nhưngnếuchỉđứngtrênbìnhdiệncánhânthìsựgiảithíchnhữnggiấcmơđó thật làkhókhănđến làmchánnản.Không thểchốicãirằnggiấcmơcónhữnghìnhảnhtậpthể,phầnnàotươngtựnhữngđiềuđemdạybảothanhniêncácbộlạccổsơlúchọbướcvàođời.LúcấyngườitadạychúngbiếtThượngđếhaycácthầnlinh,haynhữngloàivậtđãsánglậprathế gian và loài người thế nào, sau sẽ về đâu, ý nghĩa cái chết thế nào?ChúngtasốngtrongnềnvănminhKyTôgiáo,cókhinàochúngtadạydỗcon em như vậy không ? Có, vào lúc tuổi thiếu niên. Nhưng phần nhiềungườitachỉnghĩđếnnhữngđiềuấykhiđãgià,khiđãgầnchết.

Đốivớibégáithìcócảhaitìnhtrạngấy.Nóđếngầntuổidậythì,đồngthờicũnggầnđếnngàychết(đứabéchếtsauđấymộtnăm).Trongnhữngbiểutượnggiấcmơgầnnhưkhôngcógìbảochonóbiếtlànóbắtđầuvàocuộcsốngngườilớn,nhưng,trái lại,cónhiềuđiểmngụýdiệt thếvàphụchồi chung cuộc. Thực ra, lần đầu tiên đọc những giấc mơ ấy tôi rất xaoxuyếnmàcócảmtưởngrằngsắpxảyramộttainạnkhôngtránhđược.Lýdolàtôiluậnrarằngýnghĩatượngtrưngcủagiấcmơcótínhcáchđềnbùđặcbiệt.Thậttráivớihếtthảynhữnggìmàngườitacóthểchờđợiởtâmhồnmộtđứabétrạctuổiấy.

Nhữnggiấcmơđóchotamộtcạnhkhíamớivàrấthãihùngcủacáichết.Nhữnghìnhảnhthuộcloạiấyphảicủangườigiàchỉnhìnvềđằngsauchứkhôngthểlàcủađứatrẻbìnhthườngnhìnvềphíatrước.BầukhôngkhíấygợiđếncâuphươngngôncổLaMã:đờingườilàgiấcmộngngắnngủichứkhôngphảisựvuisướng,bồngbộtcủatuổiniênthiếu.Đờingườicủađứabénày giống như một sự cúng dường tuổi thanh xuân (voeu d’un sacrificeprintanier) nhưđã có thi sĩ từng ca ngợi.Kinhnghiệmcho chúng tôi biếtrằngcáichếtgầnkềmàđứabékhôngngờđếnđãphủmộtbóngđenlênđờisốngvàmộngmịcủanó.CảđếnbànthờcủagiáođườngCônggiáocũngcóýnghĩamộtbênlànấmmồ,mộtbênlàsựhồisinh,nghĩalàsựbiếnđổicáichếthànhsựsốngbấtdiệt.

Đólànhữngýtưởngmàgiấcmơgợilênchođứabé.Nhưnggiấcmơấylàsựsửasoạnchocáichếtcủađứabéđượcdiễntảbằngcâuchuyệnngắnngủi,tươngtựtruyệnkểchothiếuniêntrongbộlạccổsơlúcbướcvàođời,haycácsaditheođạoThiền.BứcthôngđiệpkhôngcósắctháiKyTôgiáonhưngcósắctháitưtưởngcổsơ.Hìnhnhưnócónguồngốcởngoàiphongtháivănhóalịchsử,ởcộinguồnđãbịquênlãngtừlâucủatâmthần,từthời

tiềnsử,đãnuôidưỡngsựtưbiệntôngiáovàtriếtlývềđờisốngvàcáichết.Tacócảmtưởngnhưnhữngbiếncốchưaxảyrađãphủbóngđenlênđứa

bé,gợilênnhữngtưtưởngtuybìnhthườngêmảnhưngvẫndiễntảmộtbiếncốtankhốcsắpxảyđếnhaygắnbómậtthiếtvớinhữngbiếncốấy.Tuyrằngnhữngýtưởngấyđượcbiểulộdướihìnhthứcriêngbiệtíthaynhiềumangtính chất cá nhân, nhưngnhữngmô thức đại thể (schèmegénéral) có tínhcáchtậpthể.Ngườitathấychúngởmọinơi,mọilúc;tùytheobảnnăngcủamỗigiốngvật,chúngthayđổirấtnhiềutuyrằngvẫntheođuổimộtmụcđíchchung.Chúng tôi không cho rằngmỗi sinh vật sinh ra đời đều tự tạo lấynhữngbảnnăng riêngbiệt củamìnhnhưmộtđiểmsởđắccủacánhânvàchúngtôicũngkhôngthểgiả thiếtrằngloàingườisinhrarồisángchếlấycáchxửkỷ tiếpvật củamìnhnhưmộtdấuhiệu riêngbiệt của loài người.Cũngnhưbảnnăng,nhữngmôthứctậpthể(schèmecollectif)củatưtưởngloàingườicótínhcáchditruyền,mớisinhrađãcórồi.Nhữngmôthứctậpthểđóđượclúcthuậntiệnthìtácđộngtươngtựnhauchẳngítthìnhiều,đốivớitấtcảmọingười.Nhữnghiệntượngtâmtìnhtừđóxuấtphátcácloạitưtưởng,đềutươngtựnhautrênkhắpthếgiới.Chúngtacòncóthểnhậnthấychúngở loài vật, và vềphươngdiện tình cảm thì súcvật cũnghiểunhau.Nếutínhchấtbẩmsinhcủasiêutượng(archétypes)làmchúngtangạcnhiênthìchúngtanóisaovềsâubọ,vềtínhchấtphứctạptrongcơnăngcộngsinhcủachúng?Bởivìphầnnhiềusâubọkhôngbiếtchamẹnólàai,nókhôngnhận được sự dạy dỗ của chamẹ. Như vậy tại sao lại giả thiết rằng loàingườilàloàivậtduynhấtkhôngcóbảnnăngđặcthù,haygiảthiếtrằngcáipsychécủaloàingườikhôngcòndấuvếtbảncổ.

Dĩ nhiên, nếu người ta đồng nhất hóa cái psyché với lương tâm(conscience),ngườitasẽthấyngaysựlầmlẫnvìnhưvậyloàingườisinhravớicáipsychétrốngrỗng,rồisaunàynókhôngchứađựngcáigìkhácngoàinhữngkinhnghiệmbảnthân.Nhưngcáipsychélàcáigìhơncáilươngtâm.Loàivậtchỉcómộtcáilươngtâmgiớihạn,nhưngnhiềuphảnứngvàkhíchđộngcủanótỏranócómộtcáipsyché.Vànhữngdântộccổsơlàmnhiềuviệcmàhọkhôngbiếtýnghĩa.

ChúngtasẽnhậnthấyhiệntượngđóvẫnxảyrachochúngtanếuchúngtahỏimộtngườivănminhxemhọcóbiếtgìvềýnghĩathựcsựcủacâyNoelhay cái trứng Paques (lễ Phục Sinh). Thực ra người văn minh cũng làmnhiềuviệcmàkhônghiểuýnghĩa.Thầy thuốc trịbệnh thườnggặpnhữngngườivốndĩthôngminhnhưngxửsựmộtcáchkỳdị,họkhôngbiếthọnóigìhaylàmgì.Họbấtthầncónhữngkhuynhhướngcựcngumuộimàchínhhọkhôngthểcắtnghĩađược.

Thoạtkỳ thủy,nhữngphảnứngvàkhíchđộngcóvẻnhư thuộcvềbảnchấtthâmsâuriêngbiệtcủacánhân,chúngtakhôngmuốnđểýđếnnữavàcholàmộttháiđộcánhân.Nhưngthựcranhữngphảnứngvàkhíchđộngđó

căn cứvàomộthệ thốngbảnnăngđã có sẵn, hệ thốngđó luôn luônhoạtđộngvàxácđịnhđặctínhcủaloàingười.Nhiềuhìnhthứctưtưởng,nhiềucửchỉaicũnghiểuđượcvàrấtnhiềutháiđộđềuphỏngtheomộtmôthứclậpratrướckhiconngườiđạttớitrìnhđộbiếtsuytưởng.Ngườitacòncóthểchorằngnguồngốcxaxôicủakhảnăngsuytưởngriêngbiệtcủaconngườixuấtpháttừnhữngxúcđộngtâmtìnhmãnhliệt.Đểlàmsángtỏthuyếtnàytahãylấymộtthídụ:mộtngườibàncổtronglúcgiậndữvàthấtvọngvìđãkhôngbắtđượcconcánàođãbópcổđừaconyêucủamìnhđếnchết,rồianhtahốihậnnhìncái tử thiđứanhỏtrongtaymàănnănvôcùng.Ngườiấycó thểnhớsuốtđờiphútđaukhổcủamình.

Chúng takhông thểbiếtđượcrằngmộtkinhnghiệmnhư thế lànguyênnhânnguyênthủythựcsựcủasựkhaitriểnlươngtâm(développementdelaconscience)loàingườihaykhông.Nhưngchúngtabiếtchắcchắnrằngmộtxúcđộngtâmtìnhtươngtựthườngrấtcầnđểthứctỉnhngườita,làmchohọbiếtđểýđếncôngviệchọlàm.ĐólàtrườnghợpmộtnhàquýpháiTâyBanNhaởthếkỷthứXIII,tênlàRaimondLulle.Ôngtamấtbaonhiêucôngphumớiđượcmộtnàngnhậnlờiđếnnơihẹn.Cônànglẳnglặngcởiáorachoôngtathấyrõcáiungthưtrênvú.Cuộcđờinhàquýpháithayđổihẳnvìsựxúcđộngấy.Ông ta trở thànhmộtnhà thầnhọcdanh tiếngkiêmmộtnhàtruyềngiáorấttàibacủagiáohội.Trongtrườnghợpthayđổibấtthầnnhưthế,thườngthườngngườitacóthểchorằngmộtsiêutượngđãtácđộngtừlâu trong tiềm thứcvàđãkhéo léođặtnhữngcơhộiđểgây racơnkhủnghoảng.

Nhữngkinhnghiệmtrênđâyhìnhnhưmuốnchứngminhrằngsiêutượngkhôngcónhữngtướngtĩnh(formesstatiques).Đólànhữngyếutốlinhđộngbiểulộbằngnhữngkhíchđộngcũngngẫuphátnhưbảnnăng.Cónhữnggiấcmơ,cónhữnghuyễnảnhhayýtưởngbấtthầnhiệnra,mặcdầutìmtòicặnkẽđếnđâucũngkhôngranguyênnhân.Điềuđókhôngcónghĩalànguyênnhânấykhôngtồntại.Nhưngnóxaxôiquá,tốitămquá,chúngtakhôngthểthấyđược.Trong trườnghợpấyphảiđợi lúcnàohiểuđượcgiấcmơvàýnghĩacủanóhoặcđợimộtbiếncốởngoàixảyđếnvàcắtnghĩagiấcmơ.Mộtchuyệnxảyratronglúcnằmmơ,cóthểcònthuộcvềtươnglai.Tiềmthứccủatavàgiấcmơcũngbậntâmđếntươnglaivànhữngcáicóthểxảyratrongtươnglai,cũngnhưýthứccủatavậy.Trênkhắpthếgiới,bấylâungườitatinrằnggiấcmơcónhiệmvụchínhyếulàbáotrướcchobiếttươnglai.ThờiCổvàthờiTrungcổ,giấcmơđóngmộtvaitròtrongviệcxétđoáncănbệnh lươngy.Tôi có thể lấymộtgiấcmơkim thời (moderne)đểxácnhận tính cách tiên liệu (hay tiền tri thức) trongmột giấcmơ cũ domộtngười sốngvào thế kỷ II tên làArtémidore xứDaldis sưu tầmđược.Mộtngườinằmmơ thấychamìnhchết trongđống lửamộtcáinhàđangcháy.Mộtthờigiansau,ychếtvìbệnhphlegmon(2)(sốtnóng), tôicholàbệnh

sưngphổi.Cũnglàsựtìnhcờ,mộtngườibạnysĩcủatôimắcbệnhsốtnóngnặng–mộtbệnhphlegmon–đếnphải thiệtmạng.Mộtngườitrướckiađãđếnnhờysĩấychữabệnh,vàkhôngbiếtgìvềcănbệnhcủaviênysĩ,ynằmmơthấyysĩchết trongmộtđốnglửalớn.Việcđóxảyravàolúcysĩvừavàobệnhviện,bệnhmớikhởiphát.Ngườinằmmơkhôngbiếtgìcả,chỉbiếtrằngysĩmắcbệnh,phảivàobệnhviện.Batuầnlễsauthìysĩchết.

Thídụtrênđâychobiếtrằnggiấcmơcóthểcótínhcáchtiênliệu, tiênđoán;ngườinàomuốngiảithíchgiấcmơphảikểđếnkhíacạnhấy,nhấtlàkhigiấcmơcómộtýnghĩarõràngnhưngnộidungkhôngđủđểcắtnghĩa.Mộtgiấcmơnhưthếhìnhnhưxuấthiệntừhưvô,ngườitatựhỏikhôngbiếtnguyênnhâncủanóởđâu?Dĩnhiên,nếungườitabiếtsựviệcxảyrasauđóthìnguyênnhânấyrõràng.Giấcmơlàbứcthôngđiệpbáochobiếtsựviệcđó.Bởivì,chỉcóýthứccủatacònchưabiếtmàthôi.Tiềmthứchìnhnhưđãbiếttrướcvàđãtìmlấymộtkếtluậnđembiểulộtronggiấcmơ.Hìnhnhưtiềmthứccókhảnăngquansátsựviệcvàrútranhữngkếtluậncũngnhưýthứcvậy.Nó có thể sử dụngmột vài sự kiện, dựđoánkết quả có thể có,chínhvìchúngtakhôngýthứcđượcnhữngsựkiệnấy.

Nhưngnhững tác động của tiềm thức trong trườnghợp ấyđềuởngoàivùngýthứccủata.Sựnhậnđịnhnàyrấtquantrọng.Sựphântíchtheocáchlýluậnlàquyềnnăngcủaýthức.Chúngtatiếnhànhviệclýluậnbằngcáchtuyểnlựanhữngyếutốphùhợpvớilýtrívàkiếnthứccủata.Tráilạitiềmthứchìnhnhưdựatheonhữngkhuynhhướngbảnnăngphátlộbằngnhữnghìnhthứcýtưởngriêngbiệtcủanó–nghĩalàbằngnhữngsiêutượng.Nếungườitabảomộtysĩmôtảmộtchứngbệnh,ôngtasẽdùngnhữnglýniệm(conceptsrationnels)như“nhiễmđộc”hay“sốtnóng”.Giấcmơdiễntảmộtcáchthơmộnghơn.Giấcmơhìnhdungthểxácđauốmcủangườitalàcáinhà,nóngsốtlàlửađốtcháycáinhàấy.

Nhưgiấcmơnóitrênđâyđãchứngminh,tiềmthứcgiảiquyếttìnhtrạngvẫnbằngphươngthứcđãdùngtừthờiArtémidore.Tiềmthứccótrựcgiáclýhộimộtcáigìtakhôngbiếtđượcvàđặtvàovùngtácđộngcủasiêutượng.Nhưvậytaphảinghĩrằngtinhthầnsiêutượngđãthaythếtưtưởngýthứccáchlýluậncủaýthứcđểtìmlấyluậngiải.Siêutượngcósángkiếnriêngcủanóvà có sinh lựcđặc thù củanó.Có siêu tượngdùnghình thứcbiểutượngcủanóđểcóthểsuydiễnraýnghĩavàcanthiệpvàomộttìnhhuốngnàođóbằngnhữngkíchđộngvànhữngloạitưtưởngriêngbiệtcủanó.Vìphươngdiệnấy,nótácđộngđếnnhữngmặccảm.Tựnómuốnđếnđâuthìđến,khônglườngđược,cókhinóchốngđốilạichủýcủatahaylàmsailệchđi,làmtaphảibốirối.Ngườitacóthểtrigiácđượcsinhlựcđặcthùcủasiêutượngkhingườitacócơhộixétđịnhsứcquyếnrũmànótạorachota.Hìnhnhưnónguyềnrủa,trùyểmtacũngnhưnhữngmặccảmcủatavậy.Cũngnhưmặccảmcánhân,mặccảmtậpthểthuộcvềsiêutượngcũngcómộtquá

khứ.Nhưngmặc cảmcánhân chỉ gâynhữngngang trái cho cánhân, cònsiêutượngtạoranhữnghuyềntượng,nhữngtôngiáo,nhữngtriếtlýcóảnhhưởngđếnmộtdântộc,đếnthờiđạivàlàmchochúnghiệnradướimộtsắcthái riêng.Chúngtôicoimặccảmcánhân làmộtcáchđềnbù tháiđộcủaconngười,tháiđộấyxuấtpháttừtâmthứcđơnphươngvàsailệch(khôngngụýđạođức).Nhữnghuyềntượngcótínhcáchtôngiáocũngvậy,cóthểcoilàmộtliềuthuốctinhthầnchốnglạinhữngkhổđauvàdaydứtcủakiếpsốngnhư:đóikhát,chiếntranh,bệnhtật,tửvong.

Thídụ,huyềntượng(mythe)anhhùngbaogiờcũnglàmộtngườicóuyquyền rộng lớn,mộtngười trờichiến thắngđượcđiềuác, tượng trưngbởirồng, rắn, quỷ quái, để cứu thoát dân chúng khỏi sự hủy diệt và tử vong.Tụngniệmkinhpháp, tế lễ, thờphụnganhhùngvớinhữngnghithứcmúahát, đọc kinh, cũng dường như làm cho người dự lễ có những xúc độngthiêng liêng (như bịmê hoặc bởi tà thuật), con người khích động đến độđồngnhấthóamìnhvớianhhùng.

Nếuchúngtanhìnthấytìnhtrạngấyvớiconmắtngườisùngđạo,tacóthểhiểuđượctạisaongườithườngcóthểquênđượcsựbấtlựckhốncùngcủamìnhmàcóđượckhípháchsiêunhânloạiítratrongchốclát.Nhiềukhisựtintưởngnhưthếnângđỡhọrấtlâuvàlàmchođờisốngcủahọcómộtphongđộnàođó.Nócóthểđemlạiphongđộchocảmộtdântộc.MộtthídụrấtýnghĩalàsựhuyềnbíEleusis(đãbịbãibỏvàođầuthếkỷVII),sựhuyềnbíấycùngvớilờiTiêntriởđềnDelphes,diễntả“tinhlý”vàtinhthầnCổHyLạp.ỞmộtquymôlớnhơnkỷnguyênCơđốcđãnhờđếnsựhuyềnbíngười-trờicủathờicổ(bắtnguồntừhuyềntượngOsiris-HoruscủanướcCổAiCập)chouythếvàtầmquantrọngcủanó.

Thườngthườngngườitanghĩrằngvàomộtdịpnàođótrongthờitiềnsử,nhữngý tưởng thần thoạinền tảngđược sángchế rabởimột triếtgiahaymộtnhà tiên tri, sauđómộtdân tộcdễ tinvà thiếuócphêbìnhcứ thế tintheomãi.Người ta cũng nói rằngmột chuyện bày đặt củaGiáo hội thamquyền cố vị không có gì xác thực, đó chỉ là những chuyện huyền hoặc.Nhưngtừ“sángchế”(inventer)cógốctừchữLatininvenire,nghĩalà“tìmthấybằngcáchtìmkiếm”.Theođịnhnghĩathứhai,chứấygợilênmộtthứtrựcgiácvềđiềungườitasẽtìmthấy.

Xinphépcho tôi trở lạinhữngý tưởngkỳdị tronggiấcmơcủacôbé.Hìnhnhưkhôngphảinótìmkiếmmàthấynhữngýtưởngkỳdịấy,vìnóđãphảingạcnhiênvì tựdưngthấychúng.Nhữngýtưởngđóđếnvớinónhưnhữngtruyệnkỳlạvàbấtngờ,cóvẻhaylắmnênnómớiđemtặngchalàmquàNoel.Đứabéđãđitrởlênkháxa,đếnthờikỳthainghénhuyềnbíKyTôgiáo,thờikỳmàsựphátsinhChúaTrờicònlẫnlộnvớibímậtcâyxanhmuônthuởmangánhsángxuốngtrầngian(tronggiấcmơthứnăm).

TuyrằngcónhiềuchứngtíchlịchsửvềliênlạcgiữađấngKyTôvàcái

cây,nhưngchamẹđứabéchắcphảibốirốinếuđứabéhỏitạisaolạilấycâythôngcắmnếnđểtranghoànglễGiángSinh.Chắchọsẽtrảlời:“ThìđólàmộttụclễKyTôgiáo!”Muốntrảlờiđíchxáchơntấtnhiênphảiphântíchsâurộngbiểutượngthờicổvềsựchếtcủathầnlinh,sựliênlạcvớitụcthờphụngĐạiMẫu(GrandeMère),biểutượngcủaĐạiMẫuchínhlàcáicây,ấylàchỉnóiđếnmộtcạnhkhíacủamộtvấnđềrấtphứctạp.

Chúngtacàngđisâuvàonguồngốcmộthìnhảnhtậpthể(nóitheongônngữcủa tusĩ, làmột tín lý–dogme),chúng tacàng thấychằngchịtkhôncùngnhữngmôthứcsiêutượng,trướcđâykhôngaiđểtâmsuynghĩđếncả.Bởi vậy ngày nay chúng ta biết nhiều về ý nghĩa tượng trưng của huyềntượnghơnhếtcả thếhệ trước.Thực rangườixưakhôngsuynghĩvềbiểutượng.Họchỉđượcnângđỡvàkhuyếnkhíchbởiýnghĩacủabiểutượng.

Để làmthídụ, tôixinđưaramộtkinhnghiệmkhi tôiởmộtbộ lạcnúiElgon,Phichâu.Mỗibuổisáng,từlúcbìnhminh,họởtrongnhàra,họnhổvàthổivàotayvàgiơlênánhnắngmặttrờibansớmlàmnhưdânghơithởhaynướcmiếngchoôngthầnđanghiệnlênởchântrời,gọilàthầnmungu.(Danhtừnàythuộcngônngữswahili,họdùngđểcắtnghĩamộttụclệ,nócónguồngốctậncácđảoNamÁ,đồngnghĩavớimana,haymulungu.Nhữngchữấytươngđươngvớinhauámchỉmộtquyềnlựcrấtnhiệmmầuởkhắpvạnvật,chúngtagọilàthầnlinh.Đốivớihọ,chữmungutươngđươngvớiThượngđếhayAllah.)Khitôihỏihọýnghĩacửchỉấy,tạisaohọlàmthế,họđềuhếtsứckinhngạc.Họchỉbiếttrảlời:“Chúngtôivẫnlàmthế.XưanayvẫnlàmthếkhiMặt trờimọc.”Tôimuốnkết luậnrằngmungulàMặttrờithìhọcảcười.ThựcraMặttrờikhôngcònlàmungunữakhiđãởtrênchântrời.MunguchỉlàMặttrờimọcmàthôi.

Chỉcótôihiểurõýnghĩaviệclàmcủahọmàthôi,cònhọkhôngbiếttới,họchỉlàmnhưvậymàkhôngsuynghĩgìcả.Bởivậyhọkhôngthểgiảithíchđược.Tôikếtluậnrằnghọcúngdânglinhhồnchothầnmungu,hơithở(làđờisống)vànướcmiếngcónghĩa là tinhchấtcủa linhhồn.Việc thổihaynhổvàocáiđócóảnhhưởngthiêngliêng,đấngKyTôđãdùngnướcmiếngđểchữamộtngườikhỏimù.Mộtthídụnữa:mộtngườiconhítlấyhơithởcủachalúcchachếtđểthulấylinhhồncha.CólẽnhữngngườiPhichâuấytrongquákhứxaxôicủahọvịtấtđãbiếtrõýnghĩatụclệcủahọ.Tổtiêncủahọchắccònbiếtíthơnvìhọcònkémýthứchơnvềýtượngcủacáctụclệvàcònsuynghĩíthơnvềviệclàmcủahọ.

NhânvậtFaustcủaGoethenóirấtđúng:“Amanfangwardietat”(Khởithủylàhànhđộng).“Hànhđộng”khôngbaogiờđược“sángchế”ra,ngườitathựchiệnhànhđộng.Nhưngtưtưởnglàmộtkhámphátươngđốimuộnmàngcủaloàingười.Conngườihànhđộngvìtrướctiênhọbịthúcđẩybởinhữngnguyênnhânmàhọkhôngýthứcđược.Mãivềsaunàyhọmớibắtđầusuynghĩvềnhữngnguyênnhânthúcđẩyhọhànhđộng.Hẳnlàphảimất

nhiềuthờigianhọmớihiểuđượcsựphilýnày:chínhhọthúcđẩyhọ,vìtríkhôncủahọchưađượcmộtđộnglựcnàongoàiđộnglựccủachínhmình.

Nghĩrằngcáicây,convậttựsángchếranósẽlàmchotatứccười.Thếmàcónhiềungườichorằngcáipsyché,haytinhthầntựnólàtácgiảcủanó.Thực ra trí khônđạt được trìnhđộý thứcngàynay cũngkhôngkhácnàogiốngsauriens(3)đãbiếnthànhloàicóvú.Cũngnhưđãtiếntriểntừquákhứxaxôi, tríkhôncòntiếptụctiếntriểnnữa,chúngtađượcthúcđẩytiếntớibởinhữngkhíchđộngngoạitại.

Nhữngđộnglựcnộitạicónguồngốcsâuxachứkhôngphảitựtâmthức,tâm thức cũngkhông thể kiểm soát được.Trong thần thoại cổ tích nhữngđộnglựcấyđượcgọilàmana,maquỷhaythầnlinhhayôngtrời.Ngàynay,nhữngđộnglựcấyvẫncòntácđộng.Nếunhữngđộnglựcấyphùhợpvớisởthíchcủata,tanóiđếnthầnhứng,đếnnhữngnguồnkhíchđộngtốtđẹpvàchúng ta tự hào rằng chúng ta là những người “thôngminh”. Nếu nhữngđộnglựcấykhôngthuậnlợi,chúngtatuyênbốrằngkhôngmay,rằngngườitaáccảmvớimìnhhaysựđaukhổcủatacónhữngnguyêndobệnhhoạn.Điều duy nhất chúng ta không chấp nhận được là chúng ta tùy thuộc vàonhững“quyền lực”ởngoàiýmuốncủa ta.Tuynhiên,gầnđâyngườivănminhquảthựcđãcónhiềuýchívàcóthểtùytiệnsửdụngýchíđó.Họđãbiếtlàmviệccóhiệuquảkhôngcầnđếncaháthaytiếngtrốngđểtạoramộttrạngtháithôimiên.Ngườitacũngcóthểmiễncầukinhhằngngàymongcósựgiúpđỡcủathầnlinh.Ngườitacóthểlàmđiềuhọđãlựachọn.Ngườitacó thểbiếnđổi ý nghĩ thànhhànhđộngmàkhônggặp trởngại, trongkhingườicổsơtrênmỗibướcđườngcònbịngăncảnbởisựsợhãi,bởimêtínvànhữngtrởngạivôhìnhkhác.Mêtíncủangườingàynaycóthểtómtắttrongcâunóinày:“Muốnlàcóthểlàmđược.”

Nhưng con người ngày nay đã thiếu nhiều soát xét nội tâm khi họ cónhữngtintưởngđó.Họkhôngnhậnthấyrằngmặcdùcósuyxétvàsuyxétcóhiệuquả,họvẫnbị chiphốibởinhữnguy lựcmàhọkhôngkiểmsoátđược.Quỷthầncủahọvẫncònđóchưađiđâumất.Quỷthầnchỉđổiratênkhácmàthôi.Quỷthầnvẫnápbứchọbằngnhữngmốibănkhoăn,nhữngsựlongạimờmịt,nhữngbiếnchứngtâmlý,khiếnhọcầndùngbiếtbaothuốcmen, rượu, thuốc lá, đồ ăn và nhất là bằng sự tăng giamột số lượng lớnngườisuynhượcthầnkinh.

________(1)ChúaTrờiBaNgôi(2)TiếngHyLạp:phlegein,bùngcháy(3)Độngvậtthuộcbộthằnlằn.

CHƯƠNG7:LINHHỒNLOÀINGƯỜI

Cái mà tôi gọi là “cái tâm con người văn minh” (la conscience del’homme civilisé) không ngừng lìa xa những bản năng chính yếu. Nhưngnhữngbảnnăngấykhôngphảivìthếmàbiếnmất.Bảnnăngchỉmấtliênlạcvớiý thứcchonênnóphải tựxácđịnhsựhiệnhữucủanómộtcáchgiántiếp.Nócóthểbộclộquanhữngtriệuchứngsinhlý,trongtrườnghợpsuynhượcthầnkinh,haycóthểbộclộquanhữngđiệubộgắtgỏngkhôngthểcắtnghĩa được, những lúc bất thần quên mất điều muốn nói, vật muốn tìm,nhữngcâunóilỡlời.Ngườitavẫnthíchchorằngmìnhlàmchủđượclinhhồncủamình.Nhưngnếucònkhông tựchủđượcsựnónggiậnvàsựxúcđộnghaykhôngbiếtrằngyếutốphiýthứcvẫncónhiềucáchđểxenvàodựđịnhcủahọ,thìhẳnlàhọchưalàmchủđượcmình.Chínhnhữngsiêutượngvẫnsốngđộclậptrongtađãsinhranhữngyếutốphiýthứcấy.Conngườingàynaymuốngiấugiếmsựchiasẻbảnnăngvớitâmthứcbằngcáchngăncáchhaithànhphầnđó.Nhữngkhíacạnhcủacuộcsốngbênngoàixếpriêngramộtngăn,nhữngkhíacạnhcủatínhtìnhhọxếpriêngngănkhác,khôngbaogiờđểchohaiphầnđóđượcđốichứngvớinhau.

Đểnêuramộtthídụvềcái“tâmlýngăncách”ấytôixinkểchuyệnsauđây:mộtngườinghiệnrượudựvàomộtphongtràotôngiáo.Yđượccáctínđồ lôi cuốn nên quên được thói uống rượu.Người ta cho rằng y đã đượcChúalàmphépchữakhỏithóinghiệnngậpvàgiớithiệuyvớicôngchúngnhưmộtbằngchứngcủaânxưngThượngđế,củasựhiệu lựccủa tổchứctôngiáo.Nhưngsauvài tuần lễcôngkhai thúnhậnnhư thế, sựmới lạấykhôngcòngìhấpdẫnnữa,y lạinghĩ rằnguống lạimộtvài ly rượumạnhcũngkhôngcóhạigì.Thếlàytrởlạiuốngrượu.Nhưnglầnnàythìtổchức“làm việc thiện” kết luận người này là một trường hợp “bệnh” và khôngthuận tiện để trời can thiệp.Rồi họ đưa anh chàngvào bệnhviện để thầythuốclàmđượcviệchơnthầylangtrênThiênđình.

Đólàmộtcạnhkhíacủatâmhồnconngười“tríthức”ngàynayđángđểtasuyngẫmvìnóbiểulộsựgiánđoạnvàsựxáotrộntâmlýđếnđộđánglongại.

Nếuchúngtatạmcoinhânloạilàmộtngười,chúngtasẽthấyloàingườinhưmộtngườibịlôicuốnbởinhữngmãnhlựcởngoàitầmýthứccủahọ.Loàingườicũngvậy,loàingườithíchxếpmộtsốvấnđềcủahọvàonhữngngăn kéo riêng biệt.Đó chính là lý do làm ta phải hết sức thận trọng vớinhữngviệctađanglàm,bởivìngàynaynhânloạiđangbịđedọabởinhữngsựnguyhiểmchínhhọtạoramàcàngngàyhọcàngkhôngkiểmsoátđược.

Có thể nói rằng thế giới của chúng ta bị ngăn cách như tâm thầnmộtngườisuynhượcthầnkinh,bứcmànsắttượngtrưngchođườngranh.Người

Tâyphươngbiếtrõcái“ýchícươngcường”ghêgớmcủacácnướctheoxãhộichủnghĩanênbuộclòngphảidùngnhữngphươngpháptựvệrấtkỳdị.Nhưngđồngthờihọcũngtựkhoecáiđứccủamình,cái thiệnýcủamình.Cáihọkhôngnhìn thấy lànhững tậtxấucủahọ trên trườngbangquốc tế,đượchọđemgiấudướicáimặtnạnềnnếpthanhnhã;phecộngsảnkhôngnềhàgìnémtrảvàomặthọnhữngcáixấuxaấy.Tâyphươngvẫnthathứmộtcáchkínđáovàhơiethẹnchosựdốitránêntrườngngoạigiao,sựlừađảocốý,sựđedọacócheđậy,ngàynayphecộngsảncôngnhiênđemnhữngmónấyđốixửvớihọthậthậuhĩ, tạorachotanhữngcái“nút”suynhượcthầnkinh.Đólàbộmặtnhănnhócủa“cáibóng”xấuxacủamìnhmàngườiTâyphươngtrôngthấyđangcaucóởbênkiabứcmànsắt.

Tình trạngấygiải thíchđượccảm tưởngbất lựcđanghànhhạbiếtbaongườitrongxãhộiTâyphương.Họbắtđầuhiểurằngnhữngkhókhăncủahọnguyêndobởinhữngvấnđềnội tâmmà ra;đốiphó lạibằngcách sảnxuấtnhiềuvũkhínguyêntửhaythiđuakinhtếkhôngcómấyhiệulực,bởivì đó là những phương tiện giống như con dao hai lưỡi.Ngày nay, trongchúngtacónhiềungườihiểurằngliềuthuốctinhthầnsẽcóhiệuquảhơnvìnócóthểtạoratìnhtrạngbấtkhảxâmphạmvềtâmthầnđểtránhkhỏisựnhiễmđộcmỗingàymộttrầmtrọngthêm.

Tấtcảnhữnggìngườitađãlàmđếnngàynaycórấtítkếtquả,tìnhtrạngsẽnhưthếmãimãinếutakhônglàmhơnđểcốgắnghiểurằngkẻkhácđãphảnchiếucạnhkhía tối tămsađọacủabảnchất ta.Nếuchúng ta có thểthấy rõcạnhkhía sađọa tối tămấychúng ta sẽkhỏinhiễmđộc tinh thần.Trongtìnhtrạngngàynay,chúngtamởcửachosựnhiễmđộcbởivìthựcrachúng ta cũng làm y như họ. Nhưng chúng ta còn thêm bất lợi vì khôngmuốnthấy,khôngmuốnhiểuýnghĩabấtchínhcủaviệclàmdướibềngoàilươngthiện.

Thếgiớicộngsảncómộtthầntượngvĩđại(chúngtagọilàảotưởng,vớihy vọng tiêu hủy được nó bằng khả năng suy xét caominh của ta).Thầntượngđó làgiấcmộngvềmột thờiđạiHoàngkim(hayThiênđàng), thầnthánhhóabởiniềmhyvọngmuônthuở;ainấyđềudưdật,mộtlãnhtụcaominhvàcôngbằngngựtrịtrênmộtbầyconnít.Siêutượngmãnhliệtấyámảnhthếgiớicộngsảndướihìnhthứcngâyngônhất,nhưngnókhôngthểtiêutanđượcnếuchúngtacònđemlậptrườngcaominhcủachúngtarachốngđốihọ.Chúngtacũngvậy,cáingâyngôcủachúngtathuậnlợichohọ,bởivìvănminhTâyphươngcũngbịchiphốibởihìnhthứckháccủathầnthoạiấy.Chúngtacũngcónhữngthànhkiến,nhữnghyvọng,nhữngđợichờnhưthếmàtakhôngngờ.ChúngtacũngtintưởngQuốcgiaThiênhựu,hòabìnhthếgiới, sựbìnhđẳngchomọingười,nhữngquyền lợivĩnhcửu, sựcôngbằng,chânlývàThiênđàngởTrầngian.

Sựthậtđángbuồnlàđờisốngthựctếcủangườiđờilàmộttậphợpnhững

mâuthuẫn:ngàyvàđêm,sinhvàtử,sướngvàkhổ,thiệnvàác.Chúngtacũngkhôngbiếtchắccókhinàomộtyếutốthắngđượcyếutố

tươngnghịchvớinó,thiệnthắngác,vuisướngthắngbuồnkhổ:Cuộcđờilàmộtbãichiếntrường.Ngàyxưađãthế,ngàynaycũngvẫnthế.Nếukhôngnhưthếthìcuộcđờingưnglại.

ChínhvìsựxungđộttrongnộitâmconngườimànhữngngườiCônggiáotrướchếtướcmongchóngdiệtthế,ngườiPhậtgiáomuốndiệtdục,diệthếtmọitưởngvọngthếphàm.Nhữngcâutrảlờichínhyếunhưvậychỉlàmộtcáchtựvẫnnếukhôngkèmtheonhữngtưtưởngvàhànhđộngđạođức,nếukhôngkèmtheo tinh thầnriêngbiệt tượng trưngcho thựcchấtcủahai tôngiáoấyđểcảibiếnphầnnàotháiđộhoàntoàntừkhướccuộcsống.

Tôi xin nhấnmạnh điểm này vì ở thời đại chúng ta, hàng triệu ngườikhôngtintưởngmộttôngiáonàocả.Họcũngkhônghiểutôngiáocủahọ.Nếumọiviệcđềutrôichảykhôngcầntôngiáo,họkhôngthấyảnhhưởnggìnhưnggặpsựđaukhổbấygiờmớisinhtaibiến.Ngườitabắtđầutìmmộtlốithoát,suyngẫmvềýnghĩacuộcđời,vềnhữngkinhnghiệmđauthươngđãtừngtrảiqua.

Theokinhnghiệmcủatôi,tôithấykháchhàngcủamộtysĩphântâmhọcthườngthườnglàngườiDoTháivàngườiTângiáonhiềuhơnngườiCônggiáo.Sựkiệnđórấtýnghĩa.DĩnhiênphảinhưvậyvìGiáohộiCônggiáovẫncònchútrọngđếncuraanimarum, (chămsóc linhhồn).Nhưngở thờiđại khoahọcnày cókhi người ta cònhỏi ông thầynhững câungày trướcthuộcthẩmquyềncủacácnhàthầnhọc.Ngườitacócảmtưởngrằngcuộcđờisẽkháchẳnnếuhọcóthểtintưởngthựcsựlàcuộcđờicómộtýnghĩatin tưởngThượng đế và đời sống vĩnh viễn cho kiếp sau.Quái tượng hãihùngvềcáichếtgầnkềthườnggợiranhữngtưtưởngnhưthế.Từthuởbansơngười tađãbiết luậnvềmộtĐấngTốicao (mộthaynhiều)vàmột thếgiớibênkia.Chỉcóngàynayngườitamớitưởngrằngmìnhcóthểtựmiễnnhữngýtưởngấy.

NgườitachorằngnhữngýtưởngấykhôngđúngchỉvìchúngtakhôngthểtìmthấyngaivàngThượngđếbằngmộtcáivôtuyếnviễnkínhhaybiếtchắcrằngchamẹthânyêucủamìnhcònsốngởthếgiớibênkia.Tôithìtôichorằngnhữngýtưởngđókhôngđủxácthực,bởivìnóthuộcvềnhữngtintưởngcủaloàingườitừthờitiềnsửvàtáihiệntrongtâmtưởngtachỉnhânmộtkíchđộngnhỏ.

Conngườingàynaycóthểxácđịnhlàmìnhkhôngcầnnhữngsựkiệnđóvàviệnlẽrằngkhôngcóbằngchứngkhoahọc.Vàolúckháchọlạiphànnànrằng mình mất tin tưởng: Thượng đế ở trên khả năng hiểu biết của conngười,khôngcógìminhchứngsựsốngbấtdiệtởthếgiớibênkia;đãlàsựkiệnbấtkhảtrigiác,bấtkhảtriluậnthìviệcgìmàbậntâmtìmbằngchứng?Dùrằngvớilýtrítakhôngnhậnthấyđồăncủatacầnmuốilàmđồăn.Mặc

dùngườitacãirằngdùngmuốichỉlàthóiquenănthấyngonmiệnghaychỉlàmộtsựtintưởnghãohuyền,nhưngmuốivẫngiúpchochúngtađượckhỏemạnh.Tạisaochúngtalạicấmđoánnhữngtintưởngnângđỡchúngtatrongnhữnglúctâmthầnkhủnghoảngvàđemlạiýnghĩachođờisống?Vàtacăncứ vào đâumà bảo rằng những tin tưởng ấy không đúng?Chắc có nhiềungườitánthưởngtôinếutôikhôngnghĩđếnlời tuyênbốkhôngchútngầnngạirằngnhữngýtưởngấychỉlànhữngảotưởng.Điềumàhọkhôngnghĩđếnlàlờituyênbốnhưthếcũngkhôngthểchứngminhđượcnhưlờituyênbố trái ngược hẳn. Chúng ta hoàn toàn tự do để lựa chọn quan điểm củamình:dùsaothìsựquyếtđịnhcủatacũngvõđoán.

Tuynhiên,cómộtlýdochỉcăncứvàokinhnghiệmnhưngrấtquantrọngkhiếnchochúngtachấpnhậnnhữngýtưởngkhôngthểchứngminhđược.Đólàphươngdiệnhữuíchcủanhữngýtưởngấy,conngườicầncónhữngýniệmđạiquátvànhữngtintưởngđểthấycuộcđờicóýnghĩavàđểtìmchỗđứngtrongvũtrụ.Họcóthểchịuđựngcuộcthửtháchkinhkhủngnếuhọnghĩrằngviệclàmcủahọcóýnghĩa.Nhưnghọngãlòngnếuđãđaukhổlạicònnghetheolờinóicủamộtthằngxuẩnngốc.

Vaitròcủabiểutượngtôngiáolàđemlạiýnghĩachokiếpsống.NgườiDađỏPueblostưởngmìnhlàconMặttrời,sựtintưởngấyđemlạichođờisốnghọmộtchiềuhướng(vàmộtmụcđích)vượtlêntrêncuộcsốnghữuhạnrấtxa.Cánhânhọ tìmđượcchỗnảynởvàhọcó thểđạt tớimứcđộsungmãnđời sốngcủaconngườivănminhchúng ta,nhữngconngườimàđờisốngkhôngcóýnghĩa tâmlinh,biết rằngmìnhkhôngbằngconsốkhông(vàsẽcònnhưthế).

Chínhvìconngườicảmthấyđờisốngcủamìnhcóýnghĩarộnghơnsựsinh hoạt hằngngày chonênhọ có thể vượt lên trên cuộc sinh hoạt, biếnmìnhthànhcáimáykiếmtiềnvàtiêutiền.Nếucảmgiácấykhiếnhọkhiếmkhuyết,họsẽthấymìnhkhổsở,đọalạc.NếuThánhPaultinchắcmìnhchỉlàanhthợdệtrongkhôngcógìhơn,hẳnlàôngkhôngthểcóđịavịnhưthế.Đời sống chân thực của ông, đời sống có ý nghĩa của ông đặt trên sự tintưởngmìnhlàthôngsứcủaĐấngTốiCao.Ngườitacóthểchoônglàtựcaotựđại,nhưngđiềuấycógiátrịgìtrướcLịchsửvàsựphêpháncủathếhệsau.Thầntượngngựtrịtrênđờiôngđãlàmchoôngcócáigìhơnmộtngườithợdệtnhiều.

Tuynhiênmộtthầntượngxâydựngtrênnhữngbiểutượngnhưthếkhôngphảidotâmthứcngười ta tạora.Nóxảyracũngnhưmộtbiếncố.KhôngphảiconngườiJesustạorahuyềntượngngười-trời.Huyềntượngấycótừtrướckhingài sinh rahàngmấy thếkỷ.Chínhngàiđãbị huyền tượngấychiếmcứ,nhưThánhMarctừngnóivớichúngta,nóđưangàilêntrêncuộcsốngcohẹpcủamộtngườithợdệtởNazareth.

Huyềntượngcónguồngốcxaxôi,từthuởcónhữngngườitháicổbiếtkể

chuyện,họkểlạigiấcmơcủahọvàtrítưởngtượngcủahọcómãnhlựcgâyxúcđộngsâuxachongườinghe.Nhữngngườikểchuyệnấykhôngkhácnàonhữngngười saunàyngười tagọi là thi sĩ hay triết gia.Ngườikể chuyệnthờitháicổkhôngtìmhiểunguồngốctruyệntưởngtượngcủamình.Mãivềsaunàyngườitamớibắtđầutựhỏitruyệnkểđãbắtnguồntừđâu.NhưngtrongcáixứmàbâygiờchúngtagọilàCổHyLạp,đãcónhữngkhốióckháthôngminhđểchorằngnhữngtruyệnthiênthầnchỉlàmộtcáchphóngđạiđờisốngthựcsựcủavuachúavàlãnhtụđãchếtchôndướiđấtvàtruyềnlạitheomộttụclệcòncổsơ.Ởthờiấyngườitađãhiểurằnghuyềntượngxasựthựcquá,khôngthểhiểutheoýnghĩabềngoài.Họbèncóýdiễnlạithànhhìnhthứckhảdĩhơnđểchomọingườiđềuhiểuđược.Đếnmộtthờikỳgầnđâychúng ta lại thấyngười ta làmnhưvậyđốivớinhữngbiểu tượngcủagiấcmơ.Bấygiờkhoatâmlýhọcđangcònởthờikỳphôithai,nhưngngườitađãnhậnthấygiấcmơcótầmquantrọng.NhưngcũngnhưngườiHyLạpđãtinrằnghuyềntượngcủahọchỉ làsựbópméolịchsử(quantrọngmộtcách“bìnhthường”,hợplý),mộtvàingườiđitiênphongvềtâmlýhọcđãkếtluậnrằngýnghĩacủagiấcmơkhôngphảiýnghĩabềnngoàinóchotathấy.Hìnhảnhvàbiểutượngtronggiấcmơchỉđượccoilànhữnghìnhthứckỳdịcủatâmtìnhdồnnénhiệnratrongtâmthức.Vậylàngườitanhấtđịnhchorằnggiấcmơcóýnghĩakháchẳnnộidungbềngoàicủanó.

Tôiđãnóiởtrênrằngtôiphảigạtbỏýkiếnấyvàtôitrởlạinghiêncứucảhìnhthứclẫnnộidungcủagiấcmơ.Tạisaogiấcmơlạiphảicóýnghĩagìkhác các nội dung của nó? Trong thiên nhiên có cái gì lại không phải làchínhnóchăng?Giấcmơlàmộthiệntượngbìnhthườngvàtựnhiên.SáchTalmud(1)cònnóirằng:“Giấcmơchínhlàsựgiảithíchcủanó.”Sởdĩcósựlẫnlộnvìnộidungcủagiấcmơchỉlànhữngbiểutượng,nhưvậycórấtnhiềunghĩa.Nhưngbiểu tượngchỉdẫn cho tanhữngngõngáchkháchẳnnhữngngõngáchcủa tâmthứcvẫn thườngdùng,nóbảo taphảichú trọngvàonhữnggìthuộcvềtiềmthứccủatahaytakhôngýthứcđượchẳn.

Đốivớingườicóóckhoahọc,nhữnghiệntượngnhưýnghĩabiểutượnglàmvướngvíuvìhọkhôngthểtrìnhbàychúngsaochothỏamãmlýtrívàlýluậncủatađược.Nhưngchúngkhôngphảilàvấnđềduynhấtcủanhàtâmlýhọc.Sựkhókhănđãbắtđầucótừnhữnghiệntượngxúcđộngmànhàtâmlýhọckhông thểcốgắngcáchnàođểđịnhnghĩadứtkhoát.Trongcảhaitrườnghợptrênđâythìnguồngốcsựkhókhănđềulàsựthamgiacủatiềmthức.

Tôibiếtrõquanđiểmcủangườicóóckhoahọcnêntôihiểurằngthậtlàkhổtâmkhiphảikhảosátnhữngđiềumìnhkhôngnắmchắcđượchaykhôngýniệmđượchẳnhoi.Trongtrườnghợpnày,người tabựcmìnhvìsựviệcrànhrànhrađómàkhôngthểtrìnhbàychoravẻ“tríthức”.Muốntrìnhbày,phải hiểu rõ đời sống con người, vì đời sống tạo ra những xúc động và

nhữngbiểutượng.Nhàtâmlýhọccổđiểnđượctựdođểtừchốikhôngkểđếnhiệntượng

xúcđộnghayýniệmvề tiềm thức.Tuy thếnhưngvẫncónhữngđiềumàthầythuốctrịbệnhbắtbuộcmìnhphảichúýđến.Bởivìnhữngxungđộttâmtínhvàsựcanthiệpcủatiềmthứclànhữngsựkiệnhọluônluônphảikểđếntrongsựtìmtòikhoahọc.Khichữachomộtngườibệnh,họgặpnhữnghiệntượngphilýnhưthế,nókhôngchịuđểchongườitaphântích,nókhôngđểýđếnkhảnăngcủangườitacóthểtrìnhbàychocónghĩalýhaykhông.Nhưvậytakhônglạgìrằngnhữngngườikhôngcóchútkinhnghiệmtrịbệnhnàokhó lòngmàhiểuđượcchútgìkhi tâm lýhọc liênhệ trực tiếpđếnnhữngviệcphiềntoáicủacuộcsốngthựcsự.Tậpbắnbiakhôngcógìđángvívớicuộcpháokíchnơichiếntrường;thầythuốcphảiđốiphóvớinhữngtaihọacủacuộcchiếntranhthựcsự.Ôngphảiđốiphóvớinhữngsựthựctâmthầndù rằngôngkhông thểnhậpchúngvàomộtđịnhnghĩakhoahọc.Bởivậychonênkhôngcógiáotrìnhnàocóthểdạychotatâmlýhọc.Ngườitachỉcóthểdạynóchotabằngkinhnghiệmcụthể.Chúngtacóthểhiểurõđiềuđókhisuyxétmộtvàibiểutượngrấtquenthuộc.

ThídụbiểutượngthậptựcủaKyTôgiáocórấtnhiềuýnghĩa,nhiềukhíacạnhgợilênnhiềucảmxúc;nhưngmộtthậptựởsaumộttênngườichỉcónghĩalàngườiấyđãchết.CáidươngvậtlàmộtbiểutượngphổbiếntrongtôngiáoẤnĐộ,nhưngmộtđứatrẻvẽnólêntường,thìđóchỉlànóchúýđếnbộphậnsinhdụccủanó.Nhữngámảnhlúc tuổi thơvà lúc thiếuthờithường vẫn còn ám ảnhmãi người ta khi lớn tuổi, vì vậy nhiều giấcmơđương nhiên ám chỉ tình dục. Nếu không hiểu như thế thì thật là phi lý.Nhưngkhimộtngườithợđiệnnóiđếncắmphíchđiện(tượngtrưngchobộphậnsinhdụcđực)vàolỗcungcấpđiện(tượngtrưngchobộsinhdụccái)takhôngthểđiênrồmàbảorằngngườiấyhànhđộngdướisựámảnhlúcthiếuthời.Anhtachỉdùngnhữngdanhtừnghềnghiệpmộtcáchlýthú,ývịmàthôi. Khi một người ẤnĐộ có tri thức nói đếnLingam(dương vật tượngtrưngchothầnSivatrongthầnthoạiẤnĐộ)chúngtahiểurằnghọgợiđếnnhữngđiềumàchúngtakhôngbaogiờthấyănnhậpgìvớicáidươngvật.CáiLingamhẳn làkhôngphảimộtngụýbỉổi, cũngnhưchữ thậpkhôngphảichỉlàdấuhiệuchỉmộtngườiđãchết.Tùytheotrìnhđộhiểubiếtcủangườinằmmơmàhìnhảnhnhưthếcóýnghĩakhácnhau.Sựgiải thíchcácgiấcmơvàcácbiểu trưngđòihỏiphảicó trí tuệ.Ta

khôngthểbiếnđổisựgiảithíchấythànhhệthốngmáymócđểsauđócóthểnhồinhétvàođầunhữngcánhânthiếutrítưởngtượng.Sựgiảithíchấyvừađòihỏimộtsựhiểubiếttăngdầnvềcátínhcủangườinằmmơ,và,đểgiảithíchcátínhấy,vừacầntăngcườngmộtýthứcvềcátínhriêngcủachínhngườigiảithích.Khôngmộtthầythuốctừngtrảinàolạinghingờrằngcónhữngquytắcdựavàokinhnghiệmcóthểtỏrađắcdụng,vàđồngthờiphải

ápdụngchúngvớisự thậntrọngvà trí tuệ.Tacó thể tuântheo tấtcảcácquytắcđúngtheolýthuyết,tuynhiêntacóthểbịsalầyvàonhữngsựphilýkinhhoàngnhất,đơngiảnvìđãbỏquamộtchitiếttưởnglàvônghĩatrongkhi một trí tuệ nhay bén hơn sẽ nắm bắt được tầm quan trọng của nó.Thườngthìngayđếnmộtconngườirấtthôngminhcũngcóthểbịlầmlạctrầmtrọngbởisựthiếutrựcgiáchoặctínhnhạycảm.Mỗikhitìmcáchhiểunhữngbiểutrưngthìlúcnàotacũngphảilàmviệc

khôngchỉvớibản thânbiểu trưng,màcònvới toàn thểconngườiđã sảnsinhranhữngbiểu trưngấy.Điềuđóbaohàmrằng takhámphá thếgiớivănhóacủangườiấy, và khi làmnhư thế, ta lấp thậtđầynhững lỗhổngtrongsựgiáodụccủachínhta.Tôiđãtạoramộtquytắclà:xemmỗitrườnghợpnhưmộtvấnđềkhôngcótiềnlệmàtôihoàntoànkhôngbiếtgìvềnócả.Thóiquencóthểtiệnlợivàhữudụngchừngnàotacòndừnglạiởbềmặtcủasựvật,nhưngngaykhi tađụngtớinhữngvấnđềquantrọngthìchínhcuộcsốnglạidẫntrò,cònnhữngtiềngiảđịnhbóngbẩymangtínhlýthuyếtthìchỉlànhữngngôntừvôhiệu.Trítưởngtượngvàtrựccảmlàcầnthiếtchokhảnănglĩnhhộicủachúng

ta.Mặcdùtheoýkiếnthôngthường,chúngchủyếuquýgiáđốivớithisĩvànghệsĩ (còn trongnhữngcôngviệcdựa trên lý tính thìkhôngnênquá tinvàochúng),nhưngnhữngphẩmchấtấy,trongthựctế,cũngrấtcầnthiếtchonhững cấp độ cao siêu của khoa học.Ở đó, chúng giữ vai trò ngày càngquantrọngbổsungchovaitròcủatrítuệ“thuộclýtính”vàcủaviệcứngdụngtrítuệvàomộtvấnđềđặcthù.Ngaycảmônvậtlý,khoahọcchínhxácnhấttrongnhữngkhoahọcứngdụng,cũngphụthuộcvàomộtđiểmbấtngờcủa trựcgiácvốnđượccáivô thứckhởiđộng(mặcdùsauđó,có thểviệckhôi phục tiến trình logic cũngdẫnđến cùngmột kết quảgiốngnhư trựcgiác).Trựcgiácgầnnhưlàcốtyếutrongviệccắtnghĩanhữngbiểutrưngvà,

nhờnó ta thường có thể đạt tới chỗ hiểu ngay lập tức về người nằmmơ.Nhưng nếu thần cảm tốt lành ấy có thể có sức thuyết phụcmột cách chủquan, thìnócũngcó thể lànguyhiểm.Nódễcónguycơdẫntớimộtcảmgiácyêntâmđầyảotưởng.Chẳnghạn,nócóthểxuikhiếnnhàphântíchvàngườinằmmơkéodàitiếntrìnhdễchịuvàdễdàngcủanhữngmốiliênhệgiữahọchođếnkhinhấnchìmcảngườinàylẫnngườikiavàomộtcơnmơtậpthể.Cơsởchắcchắncủamộthiểubiếttrítuệthựcsựvàmộtsựlĩnhhộiđích thựcvề tinh thầnsẽmấtđinếu tabằng lòngvới sự thỏamãnmơhồrằngtađãhiểu“thầncảm”.Tachỉcóthểgiảithíchvànhậnbiếtmộtkhitađãquynhữngtrựcgiácthànhmộtsựhiểubiếtchínhxácvềnhữngsựkiệnvàvềnhữngmốiliênhệlogiccủachúng.Mộtnhànghiêncứulươngthiệncôngnhậnrằngmộtsựquygiảnnhưvậy

không phải lúc nào cũng làm được, nhưng sẽ là không lương thiện nếu

khôngluônluônbảovệsựcầnthiếtlýtrí.Ngaycảmộtnhàbáchọcthìcũnglàmộtconngười.Vậynên tấtnhiên là,nhưbaonhiêungườikhác,ông takhôngưacáimàôngtakhôngthểgiảithíchđược.Sẽlàmộtảotưởngchungkhitinrằngđiềuchúngtanhậnbiếtđượchômnaynóilêntấtcảnhữnggìtaắtcóthểnhậnbiếtđượcvàomộtlúcnàođó.Chẳngcógìdễbịtổnthươnghơnmộtlýthuyếtkhoahọc,bởivìnóchỉlàmộtnỗlựcnhấtthờinhằmgiảithíchnhữngsựkiện,chứkhôngphảilàmộtchânlývĩnhcửutựthân.

________(1)ChépkinhđiểncủangườiDoThái

CHƯƠNG8:VAITRÒCỦABIỂUTƯỢNG

Khinhàphân tâmhọc chú trọngđếnbiểu tượng, trướchết họkhảo sátnhữngbiểutượng“tựnhiên”,đốichiếuvớibiểutượng“vănhóa”.Loạithứnhấtthoátthaitừnộidungphiýthứccủacáipsyché,nhưthếnóbiếnđổirabiếtbaonhiêuhìnhảnhcótínhcáchbiểutượngchínhyếukhác.Tuynhiên,trongnhiềutrườnghợp,ngườitacóthểtìmthấynguồncộitốisơcủachúng,nghĩalànhữngýnghĩvàhìnhảnhtìmthấyởcácxãhộicổsơ.Cònnhưbiểutượng văn hóa là những biểu tượng dùng để diễn tả những “chân lý vĩnhcửu”.Nhữngbiểutượngnàyđãnhiềulầnthayđổi,cóthểdomộttiếntrìnhcấutạocóýthức,vàtrởthànhnhữnghìnhảnhtậpthểđượccácxãhộivănminhchấpnhận.

Tuynhiênnhữngbiểu tượngvănhóavẫngiữphần lớn tínhchấthuyềnnhiệmquyếnrũnguyênthủylàmngườitasaymê.Ngườitabiếtrằngchúngcóthểgâyrachomộtsốngườinhữngphảnứngtâmtìnhsâuxa,nhờsinhlựctâmthầncủachúng,chúngcótácđộnggầnnhưnhữngthànhkiến.Chúnglàmột yếu tốmà nhà tâm lý học phải kể đến. Thật là ngumuộimà bỏ quachúngchỉvìlýdoxétvềphươngdiệnduylýnócóvẻphilývàkhôngdínhdánggìđếnvấnđề.Chúnglàmộtthànhphầnquantrọngcủacơcấutâmthầnvàđóngmộtvaitròchínhyếutrongsựxâydựngxãhộiloàingười.Takhôngthểtướcbỏđimàkhônglàmmấtmộtphầnhệtrọng.Mộtkhibỏquênhaydồnnén,sinhlựcđặcthùcủanhữngyếutốấybiếnvàotrongtiềmthứcvàgâyranhữnghậuquảkhôngthểlườngđược.Bởivìsinhlựctâmthầnkhôngdùngđếnsẽ làm thức tỉnhhay tăngcườngnhữngkhuynhhướngbảnnăngtrongtiềmthức,nhữngkhuynhhướngấykhôngđượcphépbộclộhayítrachưa bao giờ được phép hiện hữu trong ý thức mà không bị bóp nghẹt.Nhữngkhuynhhướngấyhợplạithànhmộtcái“bóngmờ”củatâmtríra,nóluônluôncómặtvàcócơpháhại.Cảđếnnhữngkhuynhhướngcóthểgâyảnhhưởngtốttrongmộtvàitrườnghợp,cũngtrởthànhácquỷnếuchúngbịdồnnén.Vìthếchonêntahiểurằngnhữngngườisuytưởngcóquânbìnhrấtsợcáitiềmthức,lạisợthêmcảtâmlýhọc.

Thếkỷnàyđãchophépướclượngnhữngtaihọasắpđếnkhichúngtađãmởcửacáithếgiớibímậtâmu.

Nhữngbiếncốkhủngkhiếpđã làmđảo lộn thếgiớingàynàymà trongnhữngnămsốngvôtưvôlựkhoảngđầuthếkỷnàykhôngaicóthểtưởngtượngrađược.Vàtừđấythếgiớitrởthànhđiêndại.KhôngnhữngnướcĐứcvănminh bộc lộ tính hung hãn dãman trong họ,mà tínhman rợ đó cònthốngtrịcảngườiNga,rồichâuPhicũngbốclửa.KhônglạgìkhithếgiớiphươngTâyphảilongại.

Conngườingàynaykhônghiểurằngquanniệmduylýđãđểhọphómặc

chothếgiớibíhiểmâmutrongthâmtâmhọkhuxử(vìnólàmchohọmấthẳnkhảnăngphảnứng trướcnhữngbiểu tượngvàý tưởnghuyềnbí).Họthoátđượchayítratưởngrằngmìnhthoátđượcmêtíndịđoan,nhưngđồngthờihọcũngmấtnhữnggiá trị tâm linhđếnmứcđộđáng longại.Truyềnthốngđạođứcvàtâmlinhđềutanrã,họphảitrảgiáchosựsuysụpấybằngsựhỗnloạnvàsựphântánlantrànkhắpthếgiới.

Cácnhànhânloạihọcthườngmôtảtìnhtrạngxáotrộnxảyrachonhữngxãhộibánkhaikhinhữnggiátrịtâmlinhtanrãvìsựxâmlấncủanềnvănminhhiệnkim.Conngườitrongnhữngxãhộiấymấtýhướngcuộcsốngcủamình,nhữngtổchứcxãhộitanrãvàđờisốngtinhthầncủacánhâncũngtanrã.Ngàynaychúngtacũngđangởtìnhtrạngấy.Nhưngchưabaogiờchúngtahiểuthậtsựtìnhtrạngsuyvongcủamình,bởivìnhữngngườihướngdẫntâmlinhchúngtachỉchămlobảovệđạopháptôngiáomàkhôngchịutìmhiểutínhchấtbíhiểmhiểmcủabiểutượngtôngiáo.Theoýtôi,tínngưỡngkhông hề làm cho người ta mất suy xét (khí giới hữu hiệu nhất của loàingười); nhưng khốn thay, nhiều người tin đạo hình như sợ hãi khoa học(trongtrườnghợpnàykhoahọctâmlýhọc),đếnnỗihọmùtịtkhôngbiếtgìvề những động lực tâm thần huyền nhiệm đã bấy lâu chi phối vậnmệnhngười đời. Chúng ta đã làm cho sự vậtmất hết bí hiểm và huyền nhiệm:chúngtakhôngcònthấycáigìthiêngliêngnữa.

Từmộtthờikỳđãxahơn,khinhữngýniệmphiýthứccòncóđườngtiếpxúcvớitâmthứcthìtâmthứccònhộinhậpcảhaiphầnđóthànhmộttậphợptâmthầnnhấttrí.Nhưngconngườivănminhngàynaykhôngthểlàmnhưthếđượcnữa.Tríkhôn“sángsuốt”củahọtựcấmđoánhọphươngtiệnthâunạpphầnđónggópcủabảnnăngvàtiềmthức.Nhữngphươngtiệnấychínhlà những biểu tượng huyền nhiệmmàmọi người đều cho là có tính chấtthiêngliêng.

Thídụngàynaychúngtanóiđến“vậtchất”,chúngtamôtảđặctínhcủavậtchất.Chúng ta thựcnghiệmtrongphòng thínghiệmmộtvàikhíacạnhcủa vật chất.Nhưngdanh từ “vật chất” vẫn làmột ý niệmhoàn toàn khôkhanphinhântínhvàthuộcvềlĩnhvựctríthức,khôngcóâmhưởngvangdộigìtrongtâmthầntacả.KháchẳnhìnhảnhcổxưacủavậtchấtlàGrandaMère(1)cóthểdiễntảsâuxaýnghĩatâmtìnhcủaĐấtMẹ.Cũngnhưthế,cáigìngàyxưagọilà“l’esprit”(tinhthần)bâygiờđồngnghĩavới“intellect”(trínăng)khôngcònnghĩarộngrãilàChúatểcủavạnvật(PèredeTout).Nó còn thoái bộ đếnmức chỉ còn là thứ tư tưởng của người chomình làtrungtâmvũtrụ;nguồnsinhlựcdồidàocủatâmtìnhgợilênbởidanhtừấyđãmaimộttrongcáitríthứchoangvắngnhưsamạc.

Hainguyêntắcsiêutượngcủavậtchấtvàtinhthầncònlànềntảngcủahaihệ thốngtư tưởngTâyphươngvàCộngsản.TuynhiênquầnchúngvàlãnhtụcủahọkhônghiểurằngkhôngcógìkhácbiệtnhiềunếuTâyphương

dùngmộtdanh từ thuộcgiốngđực (dương)nhưchữCha tượng trưngchotinhthầnđểchỉnguyênlývũtrụ,cònthếgiớiCộngsảndùngmộtdanhtừvềgiốngcái (âm)nhưchữMẹtượng trưngchovậtchấtđểchỉnguyên lýđó,chúngtakhôngbiếtgìvềtinhlýcủatinhthầncũngnhưvậtchất.Ngàyxưa,ngườitadùngnhữnglễnghitụclệphiềnphứcđểtônthờnhữngnguyênlýđó,ítranhưthếcũngchứngtỏrằngnhữngnguyênlýđócótầmquantrọngđốivớitâmthầnngườita.Cònnhưngàynaychúngtachỉcónhữngýniệmtrừutượngvềnhữngnguyênlýấymàthôi.

Kiến thứckhoahọc tiếnbộ thì thếgiớicũngmấtdần tínhchấtcủaconngười.Conngườicảmthấymìnhcáchbiệtvớivũtrụbởivìconngườikhôngthamdựvàothiênnhiên,cạnhkhíatâmtìnhphiýthứccủahọkhôngthamdựvàonhữnghiệntượngthiênnhiên.VànhữnghiệntượngthiênnhiêndầndầnkhôngcònlàtrậnlôiđìnhcủaNgọchoàngThượngđế,sétkhôngcònlàkhígiớitrảthùcủathiênthần.Sôngkhôngcòncóhàbá,câykhôngcòncóma,hangđákhôngcòncóquỷ.Hònđá,cáicây,convậtkhôngcònđốithoạivớingườivàngườitakhôngtraođổitâmtìnhvớinólàmnhưnóngheđược.Sựliênlạccủaconngườivớithiênnhiênđãbịgiánđoạn,vìnhưthếmàbiếnmấtnhữngsinhlựctâmtìnhsâuxađượctạorabởinhữngliênlạcvớinhữngbiểutượngcủaconngười.

Biểutượngcủagiấcmơcốgắngđềnbùlạisựmấtmátquantrọng,tiếtlộbảnchấtnguyênthủycủatabảnnăngấy.Khốnthaybiểutượngdiễntảbằngngônngữthiênnhiênquáidịđếnnỗitakhôngthểhiểuđược.Bởivậychúngtacầnphảnphiêndịchthứngônngữấyranhữngdanhtừvàýniệmhợplýcủatiếngnóingàynay.Tiếngnóingàynaygạtbỏhếtnhữngcáirắcrốithuởtrước,nhấtlàkhíalinhdiệucủasựvậtnódiễntả.Ngàynay,khichúngtanóiđếnconmahaynhữngconvậthuyềnbínàokhác,khôngphảichúngtanóiđểgọimalên.Nhữngdanhtừấyngàyxưamãnhliệtlàthếmànaymấtcảmãnhlực,mấtcảvinhquang.Chúngtakhôngcòntinbùachúnữa.Bâygiờrấtítnhữngtụcbímậthaynhữngcáchcấmkỵ,tươngtự;thếgiớicủachúngtangoàimặtđãxóabỏnhữngmêtíndịđoannhưbùapháp, tà thuật,ấylàkhôngnóiđếnnhữngngườichósói,macàrồng,linhhồnrừngrúvànhữngvậtquáidịkháccủarừngthiêngnướcđộcthuởbansơ.

Đúnghơn,ngoàimặt thếgiớicủachúngtađãgộtsạchnhữngyếutốdịđoanvàphilý.Nhưngtanghingờkhôngbiếtthếgiớinộitâmcủachúngtađãgộtbỏđượcnhữngyếutốcổ lỗchưa(nói thếgiớinội tâmthựcsựchứkhôngphảihìnhảnhmàtacóvềthếgiớinộitâmđó).Cóphảiconsố13vẫncònkiêngkỵ,đốivớinhiềungườikhông?Biếtbaonhiêungườicònbịgiamhãmbởinhữngthànhkiếnphilý,nhữngảotưởngphùphiếm?Nếutalấyconmắtthiếtthựcmànhậnxétngườiđời,tasẽthấycònsótlạirấtnhiềutàntíchcổlỗvẫncòngiữvaitròcủamìnhcứnhưchẳngcógìthayđổitừ500nămnay.Hiểu rõđiều ấy thật là cần thiết: conngười tangàynay tậphợpmột

cáchkỳdịnhữngtínhchấtthuthậplầnhồiquasựpháttriểncủatríóchàngmấyngànnăm.Vàchínhcáithựcthểphatrộnấy,conngườivànhữngbiểutượngcủahọ,chúngtaphảichămlochonó,vàphảikhảosátđờisốngtinhthầnvớisựchămchúnhất.Sựhoàinghivàsựtintưởngkhoahọccùngcóchỗđứngbêncạnhnhữngthànhkiếnlỗithời,nhữngcáchsuytưởngvàcảmđộngđãqua rồi, những cáchươngngang cố chấpvônghĩa, những sựmùquángngumuội.

Vậy lànhữngconngườingàynay, họ tạo ranhữngbiểu tượngmàcáctâm lý học gia chúng tôi đem ra nghiên cứu.Muốn giải thích những biểutượngấyvàýnghĩacủanó,sựcầnthiếtlàphảixétxembiểutượngliênhệđếnmột kinhnghiệmhoàn toàn cánhânhayngười ta tạo ra nónhânmộtgiấcmơ,nhânmộttrườnghợpđặcbiệtcóvậndụngcáihiểubiếtcủamộtýthứctậpthể.

Tahãylấylàmthídụmộtgiấcmơcóconsố13.Vấnđềlàphảibiếtngườinằmmơcótinrằngấyxuixẻohaykhông,haylàconsố13tronggiấcmơấychỉámchỉnhữngngườicònmêtínconsố13.Trongtrườnghợpthứnhất,phảikểđếnsựkiệnngườitacònbịámảnhbởiconsố13xuixẻo.Nhưvậy,ngườitasẽlongạilắmnếuphảiởmộtphòngkháchsạnsố13haymộtbữacơmcó13thựckhách.Cònnhưtrongtrườnghợpthứhai,consố13cólẽchỉđượccoinhưmộtcáchngạomạnhaykhinhmiệtngười tamà thôi.Ngườinằmmơtindịđoancònbị“mêhoặc”bởiconsố13.Ngườinằmmơ“thôngđạt nhã lý” hơn đã gạt bỏ âm hưởng tâm tình nguyên thủy (sa tonalitéaffectiveoriginelle)củanórồi.

Thídụtrênđâychứngtỏsựbộclộsiêutượngtrongnhữngkinhnghiệmthựctiễn.Siêutượngvừalàhìnhảnhlạivừalàxúcđộng.Ngườitachỉcóthểnóiđếnsiêutượngkhinàohaikhíacạnhđócùngxuấthiệnmộtlúc.Khinàochỉcóhìnhảnhthìsiêutượngchỉtươngđươngvớimộtsựtảcảnhkhôngcóâmvanggì.Nhưngkhisiêutượngchứachấtxúcđộngtâmtìnhthìhìnhảnhtrở nên huyền nhiệm (hay có sinh lực tâm thần). Siêu tượng trở nên linhđộngdĩnhiênphảigâyrahậuquả.

Tôinhậnthấyrấtkhómàhiểuđượcýniệmấybởivìtôichỉdùngchữđểtảcáigìkhôngthể lấymộtđịnhnghĩachuẩnxácđểdiễntảđúngbảnchấtcủanó.Nhưngvìcónhiềungườimuốnchosiêutượnglàthuộcbộphậnmộthệ thốngmáymóc có thể học thuộc lòng, chonên tôi thấy cần phải nhấnmạnhrằngbiểutượngkhôngphảichỉlànhữngchữ,haynhữngýniệmtriếtlý.Đólànhữngphầnnhữngđoạncủađờisống,nhữnghìnhảnhthuộcthànhphầncủađờisốngmộtngườibộclộbằngcảmxúc.Bởivậykhôngthểchosiêutượngmộtđịnhnghĩavõđoánhayphổquát.Phảicắtnghĩanótùytheotìnhtrạngtâmlýtoàndiệncủamộtcánhânsửdụngnó.

Thídụ,trongtrườnghợpmộtngườiKyTôgiáomộđạo,biểutượngthậptựchỉcóthểsuydiễntrongnộidungKyTôgiáo,trừkhingườinằmmơcó

lýlẽquantrọngđểtìmhiểuýnghĩaởnơikhác.CảtrongtrườnghợpấycũngphảinghĩđếnýnghĩaKyTôgiáocủanó.Nhưngkhôngthểnóirằngbấtcứởđâuhaylúcnàobiểutượngthậptựcũngcócùngmộtýnghĩa.Nếunhưthếthìbiểutượngmấttínhchấthuyềnnhiệm,mấtsinhlựccủanóvàtrởthànhmộtdanhtừrấtthường.

Nhữngngườikhônghiểurõphươngdiệntìnhcảmđặcbiệtcủasiêutượngchỉthấynólàmộttậphợpnhữngýniệmthầnthoạimàngườitacóthểsắpxếplàmchotấtcảđềucóýnghĩacả.Nhữngcáitửthikiagiốnghệtnhauvềphương diện hóa học, nhưng những người sống không giống nhau. Siêutượngchỉbắtđầusốngkhinàongườitakiêntâmkhámpháratạisaosiêutượngcómộtýnghĩachomộtngườisốngvàýnghĩaấythếnào.

Ngôn từ trở thành vô dụng khi người ta không hiểu từ đó chứa đựngnhữngýnghĩagì.Điềunày rất đúngvềphươngdiện tâm lýhọcmàhằngngày người ta nói đến siêu tượng cũng như chúng tôi nói đến anima,animus(2)vàGrandeMère,v.v…Người tacó thểbiếthếtvề thánh thần,hiền triết, tiên tri, nữ thần của các dân tộc trên thế giới: nếu người ta coichúngnhưnhữnghìnhảnhthường,chưabaogiờminhxácđượcmãnhlựchuyềnnhiệm,thìngườitanóiđếnnhưthểnóimê,khôngbiếtmìnhnóicáigì.Nhữngchữmàngườitadùngđềutrốngrỗng,khôngcógiátrịgìcả.Đờisốngcủanhữngchữấychỉbừnglênnếungườitacốgắngkểđếncạnhkhíahuyềnnhiệmcủachúng,nghĩalàsựliênlạccủachúngvớingườisống.Chỉđúngvàolúcấy,ngườitamớihiểurằngtêngọisiêutượngchẳngcógìquantrọng,vàrằngtấtcảphụthuộcvàocáchthứcmàchúngliênhệvớichúngta.

Nhiệmvụsángtạocủanhữngbiểutượnggiấcmơlàsựcốgắnglàmchocáitâmthứcđãtiếnbộ,đãsángsuốt,nhớlạitinhthầnnguyênthủycủaconngười.Thuởtrướctâmthứcchưabaogiờđượcsángsuốtnhưthế,ngườitachưa bao giờ biết suy xét phê phán.Trongmột quá khứ xa xôi, tinh thầnnguyênthủyđólàtoànthểcátínhcủaconngười.Dầndầntâmthứcngườitapháttriểnthìcũngmấtliênlạcvớisinhlựctâmthầnnguyênthủyrồicàngngàycàngmấtthêm.Thậmchíhoạtđộngtinhthầncóýthứcchưabaogiờbiếtđếnhoạtđộngtinhthầnnguyênthủy,bởivìhoạtđộngtinhthầnnguyênthủyđãbiếnvàotrongtiếntrìnhtạolậpcáitâmthức,vàchỉcótâmthứcbiếtsuynghĩmàthôi.Nhưnghìnhnhưcáimàtagọilàtiềmthứcvẫngiữnhữngđặcđiểmcủatríócconngườinguyênthủy.Nhữngbiểutượnggiấcmơhầunhưluônluônthamchiếunhữngđặcđiểmấy;hìnhnhưtiềmthứctìmcáchlàmsốnglạinhữngcáimàtríócđãloạibỏđitrongquátrìnhtiếnhóanhư:ảoảnh,hìnhảnh tronggiấcmơ,hình thức tư tưởngcổ lỗ,bảnnăngchínhyếu….

Điềuđócắtnghĩađượctạisaongườitakhôngtinhaycókhilosợnếunóiđếncáigìthuộcvềtiềmthức.Vìđókhôngphảilànhữngtàntíchvôhạihaykhông ảnh hưởng gì đến ta. Trái lại tiềm thức rất nhiều sinh lực cho nên

thườnglàmchotabứtrứt.Nócóthểlàmchotasợsệtthựcsự.Nócàngbịdồnnén,nócàngthêmảnhhưởngđếntoànthểconngườichúngtadướihìnhthứcsuynhượcthầnkinh.Ấychínhsinhlựctâmthầntạochonóuythếlớnlaođó.Mọiviệcđềuxảyranhưconngườisaukhiquamộtthờikỳvôthức,bấtthầnnhậnthấymộtlỗhổngtrongtrínhớ,nhiềuviệcquantrọngxảyramàhọkhôngthểnhớlạiđược.Nếuhọtinrằngcáipsychéchỉ thuộcvềcánhân(đólàsựtintưởngthôngthường)họsẽcốgắngnhớlạikýứcthiếuthờicóvẻnhưđãmất.Nhưngnhững lỗ hổng trongkýức tuổi thơ chỉ là triệuchứngtrongsựmấtmátquantrọnghơnnhiều,mấtcáipsychétốicổ.

Mộtmầmgiốngdiễntảlạinhữnggiaiđoạntiềnsửkhinópháttriển,tríócngườitacũngvậy,nócũngtrảiquanhiềugiaiđoạntiềnsử.Nhiệmvụchínhyếucủagiấcmơlànhắclạichotrínhớcủatacáitiềnsửấyvàcáithếgiớicủatuổithơấucònởmứcđộnhữngbảnnăngsơthủynhất.Sựnhắclạiđócó thểcóhậuquả tốtđẹpcho tâm thần,nhưFreudđãđểýđến từ lâu.Sựnhậnxétnàyxácđịnhquanđiểmchorằngnhữnglỗhổngtrongkýứctuổithơlàmộtmấtmátthựcsự,nhớlạiđượcsẽlàmtăngsứcsốngvàsựthưtháitâmhồn.

Vìđứatrẻcònnhỏ,tưtưởngcóýthứccủanócònđơngiảnvàhiếmhoi,chonênchúngtakhônghiểurằngnhữngẩnkhúcsâurộngcủatâmtrạngtrẻemnguyêndotạitâmtrạngấykhởithủyđồngnhấtvớicáipsychétiềnsử.Tinhthầnnguyênthủyấycũngcómặthoạtđộngtrongđứatrẻnhưnhữnggiaiđoạntiếnhóasinhlýcủanhânloạihoạtđộngtrongmầmgiốngcủabàothai.Nếuđộcgiảnhớlạinhữngđiềutôinóiởtrênvềnhữnggiấcmơkỳlạcủađứacongáinhỏghilạiđểtặngcha,độcgiảsẽhiểutôimuốnnóigì.

Ngườitathấyhiểnhiệntrongbệnhmấttrínhớcủatrẻconnhiềuyếutốthầnthoạithườngthườngsaunàytáipháttrongnhữngloạitâmbệnh.Nhữnghìnhảnhthuộcloạiấycótínhchấthuyềnnhiệmcaokỳ,vàvìthếchonênrấtquantrọng.Nếunhữngkýứcấytáihiệntrongđờisốngtrưởngthành,cókhigâyranhữngrốiloạntâmlýsâuxa,nhưngđốivớimộtsốngườikhácthìtráilại,chúnglàmchohọkhỏibệnhnhưcómộtphéplạ,haylàmchohọđổitínngưỡng,tinmộttôngiáokhác.Rấtnhiềukhichúnglàmxuấthiệntrongtrínhớmộtgiaiđoạnđờisốngđãbiếnmấttừlâu,sựnhớlạiđólạicóýnghĩachođờisốngcủahọvàlàmchođờisốngcủahọtrởnênphongphú.Sựnhớlạinhữngkỷniệmtuổithơ,vàsựtáitạonhữngtâmtrạngliênhệđếnnhữngsiêutượngcóthểmởchongườitanhữngchântrờirộngrãivàmởrộngtầmhoạt động của tâm thức, nhưng với điều kiện là tâm thức tiêu hóa và hộinhậpnhữngyếutốbịbỏmấthaymớitìmthấy.Nhữngyếutốđókhôngphảilàvôthưởngvôphạt,mộtkhingườitathâunhậnnó,nósẽthayđổicátínhcủangườitavàngượclại,ngườitacũngthayđổinó.Giaiđoạnthâunhậnấyngười tagọi là“tiến trìnhnhâncáchhóa”, tronggiaiđoạnấysựgiải thíchnhữngbiểutượngđóngmộtvaitròquantrọngvềphươngdiệnthựctiễn.Bởi

vìbiểutượnglànhữngcốgắngtựnhiênđểhòagiảivàkếthợpnhữngyếutốtráingượcnhautrongcáipsyché.

Dĩnhiênlànếungườitachỉnhìnnhữngbiểutượngrồigạtnórangoàithìchẳng thấy hiệu quả gì, tình trạng suy nhược thần kinh lại tái diễn, sự cốgắng tổnghợpkhôngđiđếnkếtquảnào.Khốn thaymột số ít người thừanhận là có siêu tượng lại chỉ coi đó là nhữngdanh từnhưnhữngdanh từkhácmàbỏquênđờisốngthựcsựcủasiêutượng.Khingườitađãloạibỏmộtcáchkhôngchínhđángtínhcáchhuyềnnhiệmcủanó,tựdưngsẽxảyramộttìnhhuốngxáotrộn,thậmchíkhôngcòncóthểnhậnrađược.Đànhlànhiềukhimộtsiêutượngcóthểcónhiềuhìnhthứchaysiêutượngnàycóthểmượnhìnhthứccủasiêutượngkia,nhưngmỗisiêutượngcómộtvẻhuyềnnhiệm riêng, khi nó đã hiện ra trong trí óc người nào thì vẻ huyền nhiệmriêngđólàgiátrịcủanó.

Taphảiluônluônnhớđếngiátrịtâmtìnhcủanóvàkểđếngiátrịđókhidùnglýtríđểluậngiảigiấcmơ.Ngườitadễmấtliênlạcvớinóvìcảmxúcvà suy tưởng là hai tác động hoàn toàn đối nghịch nhau, suy tưởng là tựnhiêngạtbỏcảmxúcvàcảmxúclàgạtbỏsuytưởng.Tâmlýhọclàkhoahọcduynhấtdùngđếnyếutốgiátrị(tìnhcảm)bởivìyếutốđólàmốidâyliên lạcgiữa sựkiện tâm thầnvàđời sống.Chínhvì thếchonênngười tathườngchorằngtâmlýhọckhôngcótínhcáchkhoahọc.Điềumànhàphêbìnhkhôngbiếtđến làchínhnhucầukhoahọcvà thực tiễnbắtbuộcphảidànhchotâmtìnhmộtđịavịxứngđángtrongcôngviệcnghiêncứu.

________(1)NhưtagọilàĐấtTổ(2)Xincoigiảithíchởnhữngphầntrên.

CHƯƠNG9:LẬPLẠIMỐILIÊNHỆGIỮATIỀMTHỨCVÀÝTHỨC

Trínăngcủachúng tađã tạo ramộtđời sốngmớiđặtnền tảng trên sựthốngtrị thiênnhiênvàsángchếranhữngmáymócquáigở.Máymóccócôngdụnghiểnnhiênkhiếnchochúngtakhôngthểloạibỏđiđượcvàcũngkhôngthoátkhỏisựchiphốicủamáymóc.Ngườitakhôngthểkhôngnghetiếnggọiphiêu lưucủa tinh thầnkhoahọcvàphátminhvàkhôngkhỏi tựphụ về những thành quả chinh phục thiên nhiên. Tuy nhiên thần khí củangườitabiểulộmộtkhuynhhướngđángngại,họsángchếranhữngcáithậtnguyhiểm,nhữngkhícụmỗingàymộtcônghiệuhơnđểđiđếnsựtựvẫntậpthể.

Đứngtrướcsựgiatăngdânsốkinhkhủng,ngườitatìmcáchngăncảnlại.Nhưng biết đâu thiên nhiên không đề phòng ýmuốn của họmà làm chonhữngsángchếcủahọquaylạiámhạihọ.Bomkhinhkhícóthểchặnđứngsựgiatăngdânsốrấtcônghiệu.Mặcdầucóngưỡngvọnghợmhĩnhthốngtrịthiênnhiên,chúngtavẫncònlànạnnhâncủathiênnhiênbởivìchúngtachưathốngtrịđượcchínhmình.Chúngtatiếndầnnhưngchắcchắnđếnsựthảmbại.

Bây giờ ta không còn cần đến ông trời nào để giúp đỡ chúng ta nữa.Nhữngtôngiáolớntrêntoàncầucàngngàycàngtànlụi,bởivìnhữngôngthầnhộvệconngườiđãbỏrừngnúisôngngòirađivànhữngngườitrờiđãrútluiyênvịvàotiềmthứccủachúngta.Chúngtayênổnvớiảotưởnglànhữngôngthầnấycamchịusốngsỉnhụcmaidanhẩntíchnhưnhữngmónđồcổcủaquákhứchúngta.ĐờisốnghiệntạicủachúngtabịthốngtrịbởinữthầnLýtrí,đólàảotưởngtotátnhấtvàcũngbithảmnhấtcủachúngta.

Nhờcólýtrímàchúngtađã“chiếnthắngthiênnhiên”.Nhưng thực ra đây chỉ làmột thứ biểu ngữ, bởi vì cái ta cho là chiến

thắngthiênnhiênđãlàmtachếtngộtdướihiệntượngnhânmãnthiênnhiên(lephénomènenatureldelasurpopulation),thêmvàosựkhốnđốnấychúngtacònbấtlựcvềphươngdiệntâmlýkhikhôngthểthihànhđượcnhữngbiệnphápchính trịcần thiết.Chúngtacònchorằngloàingườigâygỗvàđánhnhauđểkhuấtphụckẻkhác làmộtviệcbình thường.Nhưvậythìsaocònnóiđến“chiếnthắngthiênnhiên”được?

Dầusao thì cũngphảibắtđầucó thayđổi.Mộtcánhânnàođó sẽ linhcảmđượcvàkhởisựphongtràoấy.Sựthayđổichỉcóthểthainghéntrongtâmhồncánhân,cólẽtrongbấtcứngườinào.Khôngaicóquyềnđượcchầnchừ mà nhìn quanh mình đợi một người khác thay mình làm điều mìnhkhôngmuốnlàm.Khốnthay,hìnhnhưkhôngmộtaitrongchúngtabiếtphảilàmgì;nhưvậytốthơnhếtlàainấyđềutựvấntâm,xemtiềmthứccủamình

cócáigìhữuíchchocảmọingười.Tâmthứccủangườitahầunhưbấtlựckhônggiúptađượcgìcả.Ngàynay,ngườitakhôngnhậnthấyrằngnhữngnềntôngiáolớn,nhữngtriếtlýcaosiêuhầunhưkhôngđemlạichongườitanhữngtin tưởngmạnhmẽvà linhđộngđểngười taquyết tâmđốiphóvớitìnhtrạngthếgiớingàynay.

TôibiếtngườitheoPhậtgiáosẽnói:nếuchúngsinhđềutheoBátChínhĐạocủaPhậtphápđểbiếtđượcchântướngcủamìnhthìmọiviệcđềuyênlành.NgườiKyTôgiáosẽnóirằngnếuconngườitinChúacuộcđờisẽhoànhảohơn.Pheduylýtuyênbốrằngnếungườitathôngminhvàhiểubiết,vấnđề nào cũng giải quyết được. Điều đáng ngán là không một người theothuyếtduylýnàotựmìnhtìmcáchgiảiquyếtnhữngvấnđềđó.NgườiKyTôgiáothườnghỏirằngtạisaoChúakhôngnóivớihọnữa,nhưthờitrướcngườitatinrằngngàiđãlàmnhưthế.Khingườitahỏitôicâuấy,tôiluônluôn nghĩ đến một vị tu sĩ Do Thái nọ, nếu có ai hỏi tại sao thời trướcThượngđếthườngxuấthiện,cònngàynaykhôngaithấycả,thìôngtrảlời:“NgàynaykhôngaicóthểhạmìnhxuốngthấpđểcầuđếnThượngđế.”

Câutrảlờithậtlàhợpcảnhhợptình.Chúngtabịthôimiên,bịthuhútbởitâm thức chủ quan đến nỗi ta quên rằng xưa nay Thượng đế chỉ nói vớichúng ta tronggiấcmơvà trongnhững lúc tacóảogiác.Người theoPhậtgiáoloạibỏnhữngảoảnhcủatiềmthứcvàchođólànhữngảotưởngvôích.NgườiKyTôgiáođặtGiáohộivàThánhKinhởgiữamìnhvàtiềmthứccủamình.Ngườichủtrươngduylýchưabiếtrằnglươngtâmngườitachưaphảilàcáipsyché.Sựthiếusótđóvẫncòntuyrằngtừ70nămnaytiềmthứcđãtrởthànhmộtýniệmkhoahọccầnthiếtchomọicôngviệckhảosáttâmlýhọcđúngđắn.

ChúngtacũngkhôngthểchophépmìnhđóngvaiThượngđếToànnăngcóquyềntốithượngđểphánxéthiệntượngthiênnhiênlợihayhại.Chúngtakhôngđặtnềntảngkhoathựcvậthọctrênsựsắpxếpthànhgiốngcâycóíchvàcâycóhạiđãlỗithời,nềntảngkhoađộngvậthọctrênsựphânbiệtngâythơraloàiácthúvàloàihiềnlành.Nhưngchúngtavẫncònnghĩrằngtâmthứcchúngtalàphải,còntiềmthứclàquấy.Trongnhữngngànhkhoahọckhác,mộttiêuchuẩnnhưthếsẽlàmchongườitaphìcườivàđuổikhỏisânkhấu.Thídụnhữngconvitrùngkialàphảihayquấy?Dùbảntínhtiềmthứccóđếnthếnàođinữathìnócũnglàmộthiệntượngthiênnhiên,tạoranhữngbiểutượngmàkinhnghiệmchobiếtlànócómộtýnghĩa.Chúngtakhôngmongđượcmộtngườichưabaogiờnhìnvàocáikínhhiểnvicóquyềnnóiđếnvitrùng.Mộtngườichưabaogiờnghiêncứucẩnthậnnhữngbiểutượngtự nhiên không thể coi là người phán xét có thẩm quyền vềmôn học ấy.Nhưng thường thườngngười tađánhgiáquá thấp tâmhồnconngười;cáctôngiáolớn,cácnềntriếthọcvàduylýluậnkhoahọckhôngđểtâmnghiêncứusâurộng.NgoạitrừKyTôgiáochấpnhậnnhữnggiấcmơcủaTrời,còn

phầnnhiềunhữngnhàtưtưởngkhônghềtìmhiểugiấcmơmộtcáchđúngđắn.TôingờrằngkhôngcómộtthiênkhảocứuhaymộtchủthuyếtnàonóirằngmộtngườitheotôngiáolạihạmìnhchấpnhậntiếngnóicủaThượngđếtronggiấcmơ.NhưngnếumộtnhàthầnhọctinThượngđếthậtsự,thìcăncứvàođâumàôngdámquảquyếtrằngThượngđếkhôngdùnggiấcmơđểtraosứmệnhchota.

Tôiđãmấtmộtnữathếkỷđểnghiêncứunhữngbiểutượngtựnhiênvàtôiđiđếnkếtluậnlàgiấcmơvàbiểutượnggiấcmơkhôngphảilànhảmnhí.Màcũngkhôngphải làkhôngcóýnghĩa.Trái lại,giấcmơđemlạichotanhữngsựhiểubiếtquýgiá,nếungườitachịukhótìmhiểunhữngbiểutượngcủanó.Quả thật,kếtquảcủanhữngcuộcnghiêncứuấykhôngcó liênhệmấytívớinhữngvấnđềcủađờisốngnàynhưtiêuthụvàsảnxuất.Nhưnghoạtđộngkinhtếkhôngthểgóighémhếtýnghĩacủađờisống,hoàibãosâuxacủangườiđờikhôngthểthugọnvàosựsởhữumộtsốtiềnkýtháctạinhàbăng.

Trongmộtgiaiđoạnlịchsửcủanhânloạimàtoànthểsinhlựcđemdùngvàoviệcnghiêncứuthiênnhiên,ngườitađểýđếntinhanhcủaconngườilàcáipsyché.Hẳnlàngườitanghiêncứunhiềuvềnhữngcơnăngtríthứccủatinhthần,nhưngcònlànhữnglĩnhvựcphứctạpvàchưabiếtrõcáipsychéthìtrênthựctếvẫnchưaaithămdò.Thếmàđêmđêmnóvẫngửiđếnchotabiếtbaodấuhiệu,giảithíchnhữnggiấcmơđóphiềntoáikhókhănđếnnỗikhông aimuốn bận tâm cả.Công cụ trọng yếu nhất của loài người là cáipsyché không được người ta để ý lắm, thường thường người ta còn côngnhiên nghi ngờ và xem khinh. Người ta nói: “Đó chỉ là chuyện tâm lý”,thườnghaycónghĩalà“khôngcógìđángkể”.

Tạiđâumàcóthànhkiếnlớnlaovậy?Chúngtachỉbậntâmvớinhữngđiềutasuytưởng,thậmchítaquênhẳnkhôngtựhỏirằngcáipsychéphiýthứccủa tanghĩgìvề ta.NhữngýkiếncủaSigmundFreud làmchophầnnhiều người tin chắc rằngmình khinhmiệt cái psyché phi ý thức là phải.Trướcông,ngườitakhôngbiêttớinóhaychẳngthiếtgìtớinó.Bởithếnótrở thànhmột sọt rác chứa đựng rác rưởi của đời sống đạo đức.Hẳnmộtquanđiểmcủa conngườikim thờinhư thế rất bất côngvàhẹphòi.Quanđiểmấycũngkhônghợpvớinhữngsựkiệnmàchúngtabiếtlàcó.Sựhiểubiết ngày nay về cái tiềm thức chứngminh rằng đó làmột hiện tượng tựnhiênvàcũngnhưthiênnhiên,ítranócótínhchấttrunglập.Nóchứađựngtấtcảcáckhíacạnhcủabảnchấtnhânloại,ánhsángvàbóngtối,vẻđẹpvàvẻxấu,thiệntínhvàáctính,sâusắcvàngumuội.Sựnghiêncứubiểutượngcánhâncũngnhưbiểu tượng tập thể làmộtcôngviệc to tátvàkhókhăn,ngườitachưanắmvữngđượcmanhmối.Nhưngdầusaongườitacũngbắtđầunghiêncứu.Nhữngkếtquảđầutiênthậtđángkhíchlệ,hìnhnhưchúngbáotrướcrằngsẽmanglạinhiềulờigiảiđápvẫnđượcmongđợichonhiều

vấnđềđặtravớinhânloạingàynay./.-HẾT-