Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
TÜRKİYE BULUNAN KENE
TÜRLERİ VE ÖNEMİ
Prof.Dr Levent AYDIN
Uludağ Üniversitesi Veteriner Fak.
• Arachnida (Akar ve
Örümcekler) – Cephalothorax
Insecta (Böcekler) Caput, Thorax,
Abdomen
KENE İNSECTALARDAN OLUKÇA FARKLIDIR
• 1. Hipostom 11. Lateral oluk
• 2. Palp 12. Conscutum
• 3. Basis capituli 13. Nokta çukurları
• 4. Capitulum 14. Posterio-median oluk
• 5. Scapula 15. Posterio-lateral oluk
• 6. Cervical pit 16. Festonlar
• 7. Cervical oluk 17. Bacak I
• 8. Lateral oluk 18. Bacak II
• 9. Cervical alan 19. Bacak III
• 10. Göz 20. Bacak IV
KENELERİN BİYOLOJİSİ
• Ixodidae – 1, 2 veya 3 konaklı özellik gösterirler
– Her gelişme dönemi doyana kadar kan emer, gömlek değiştirip bir sonraki aşamaya geçer
– Bir nimf dönemi var
– Dişiler yumurtladıktan sonra ölür
(2000-15000)
• Argasidae – Çok konaklı kenelerdir
– Kısa sürelerle defalarca kan emerler
– Dişiler defalarca az sayıda yumurtlar
uzun süre yaşarlar – 2-7 nimf dönemi var
KENE TÜRLERİ
• Dünyada 3 ailede 20 cinse bağlı yaklaşık
920 kene türü mevcuttur.
• Ülkemiz bulunduğu coğrafik kuşak
nedeniyle kene enfestasyonlarının tehdidi
altındadır. Bugün ülkemizde medikal
öneme sahip 2 ailede 9 cinse bağlı
yaklaşık 32 kene türü bulunmaktadır.
IXODIDA
Argas +
Antricola
Nothoaspis
Ornithodoros+
Otobius +
Nuttalliella
Haemaphysalis+
Hyalomma+
Ixodes+
Margoropus
Nosomma
Rhipicephalus +
IXODIDAE
Amblyomma+
Anocentor
Aponomma
Anamobhimalay
a
Boophilus+
Cosmiomma
Dermacentor+
ARGASİDAE
NUTTALLİELLİDAE
KENELERİN DİREK
ETKİLERİYLE:
• Kene Felci Ixodes ricinus,
Otobius megnini, Ornithodoros
lahorensis, Hyalomma spp.
• Terleme Hastalığı Hyalomma
truncatum
• Anemi
NAKLETTİKLERİ ETKENLER
• Helmint, Protozoon, Bakteri, Riketsia,
Viruslar
• Transtadial – Transovarial Nakil
• Miasis etkenlerine ortam
hazırlamaları nedeniyle ciddi
kayıplara neden olmaktadır.
Dünyada keneler tarafından aktif
olarak bulaştırılan 300’ün
üzerinde ciddi enfeksiyon etkeni
bulunmaktadır. Bunların yaklaşık
50 adetinin varlığı ülkemizde
tahmin edilmektedir.
• Türkiye Akdeniz iklim kuşağındadır.
• Ülkemizin coğrafik yapısının değişik olması kene
populasyonu ve mevsimsel dinamiğinde farklılıklar
görülmesine neden olur.
GÖÇMEN KUŞLARIN ROTASI
• Türkiye kene faunası kuş reptil ve memelilerde 2
ailede 9 cinse bağlı yaklaşık 32 türden oluşur.
HEKİMLİK AÇISINDAN ÖNEMLİLERİ:
• Ixodes – Ixodes ricinus, Ixodes hexagonus;
• Amblyomma – Amblyomma variegatum;
• Haemaphysalis – Haemaphysalis parva,
Haemaphysalis punctata, Haemaphysalis
sulcata, Haemaphysalis inermis, Haemaphysalis
concinna,Haemaphysalis numidiana;
• Hyalomma – Hyalomma aegyptium, Hyalomma
anatolicum, Hyalomma excavatum, Hyalomma
marginatum, Hyalomma detritum, Hyalomma
dromedarii, Hyalomma rufipes
• Rhipicephalinae (subfamilies) – Boophilus,
Dermacentor, Rhipicephalus,
• Boophilus (Rhipicephalus) annulatus, Boophilus
kohlsi,
• Dermacentor marginatus, Dermacentor niveus,
• Rhipicephalus bursa, Rhipicephalus sanguineus,
Rhipicephalus turanicus.
Argas – Argas persicus, Argas reflexus,
Argas(Ornithodoros )lahorensis
Otobius – Otobius megnini.
BÖLGELERE GÖRE
KENE TÜRLERİ
Marmara Bölgesi
( Kış ort. 4 C ve Yaz ort. 27 C ) 1. Ixodes ricinus
2. Ixodes vestertilionis
3. Ixodes gibosus
4. Ixodes hexagonus(Kocaeli Province)
5. Rhipicephalus bursa
6. Rhipicephalus sanguineus
7. Rhipicephalus turanicus
8. Rhipicephalus (Boophilus ) annulatus
9. Dermacentor marginatus
10. Dermacentor niveus
11. Hyalomma anatolicum
12. Hyalomma excavatum
13. Hyalomma detritum
14. Hyalomma rufipes
15. Hyalomma marginatum
16. Hyalomma aegyptium
17. Haemaphysalis parva
18. Haemaphysalis sulcata
19. Haemaphysalis punctata
20. Haemaphysalis inermis
21. Haemaphysalis numidiana
22. Argas persicus
23. Argas (Ornithodoros) lahorensis
Bulgaria
Greece
Black Sea
Aegean Sea
Aydın, Gülanber, Efil, Göksu,Çalışır
Merdivenci, Khan,Kurtpınar,Tüzer
1. Ixodes ricinus(Manisa,Kütahya )
2. Rhipicephalus bursa
3. Rhipicephalus sanguineus
4. Rhipicephalus turanicus
5. Rhipicephalus (Boophilus) annulatus
6. Dermacentor marginatus
7. Hyalomma anatolicum
8. Hyalomma excavatum
9. Hyalomma detritum
10. Hyalomma rufipes
11. Hyalomma marginatum
12. Hyalomma dromedarii
13. Hyalomma aegyptium
14. Haemaphysalis parva
15. Haemaphysalis sulcata
16. Haemaphysalis punctata
17. Argas persicus
18. Argas(Ornithodoros)lahorensis(Afyon,Uşak)
Ege Bölgesi
Kış ort.9 C ve Yaz ort.29 C
Aegean
Sea
Kurtpınar, Merdivenci, Bakırcı, Aydın
Hoogstrall
ÜLKEMİZDE KENELERİN
TAŞIDIĞI ETKENLER
TBEv, Borelia burgdorferi , Louping ill ,Babesia divergens,
Rickettsia helvetica , Ehrlichia phagocytophyla (HGE)
Ixodes ricinus 3 konaklı
evcil ve yabani hayvanlar
Kuşlar
Türkiye’de nemli ormanlık bölgelerde yaygın (Karadeniz, Marmara, Akdeniz)
Rickettsia conorii, Rickettsia massiliae, Babesia ovis, B.bigemina
Anaplasma marginale, A.ovis, Ehrlichia canis, Babesia vogeli
Hepatozoon canis
Rhipicephalus bursa, Rh. sanguineus, Rh. turanicus 2 ve 3 konaklı
evcil ve yabani hayvanlar
Yaygın
Theileria annulata,T. lestoquardi, T.equi
KKKA, Rickettsia aeschlimanni
Hyalomma anatolicum, H. excavatum, H. marginatum,
H. detritum 2 ve 3 konaklı
evcil ve yabani hayvanlar
kuşlar
Kurak ve yarı kurak (Bozkır) alanlarda yaygın
Theileria equi, Babesia caballi,B. ovis, B. canis
Rickettsia slovaca (TIBOLA),R. sibirica
Dermacentor marginatus 3 konaklı
evcil ve yabani hayvanlar
Yaygın
Babesia ovis, B. major, B. motasi, Theileria buffeli, T. ovis
Rickettsia sibirica
Heamaphysalis parva, Hae. Sulcata, Hae. Punctata, Hae. inermis, Hae. concinna 3 konaklı
evcil ve yabani hayvanlar
kuşlar
Yaygın
Borrelia spp. (Relapsing fever)
Argas(Ornithodoros) lahorensis
Argas persicus
Argas reflexus
Çok konaklı
Hayvan barınaklar ve yuvalara bağımlı
Step soğuk bölgelerde
Türkiye’de 2002-2010 yılları arasında görülen
KKKA vakaları ve ölüm oranları
Yıllar Ölüm Vaka sayısı 2002-2003 6 150 (%4)
2004 13 249 (%5)
2005 13 266 (%4)
2006 27 438 (%6)
2007 33 713 (%4)
2008 63 1315 (%4)
2009 63 1318 (%4)
2010 49 865 (%5)
BURSA İLİ SON 3 YIL KENE
TUTUNMASI DURUMU
• Kene Tutunma Bursa İl geneli : 19 861 %85
şehir
• Kene değil : % 10 (bit,pire , arı iğnesi vb.)
• Ixodes ricinus : % 14 ( özellikle ormanlık alanlar kırsal)
• Rhipicephalus sanguineus Köpek kenesi : % 46 ( Özellikle şehir merkezleri-parklar)
• Hyalomma marginatum :%2.6 ( Orhaneli ,Keles, Harmancık , Büyükorhan, Bilecik il sınırı-
• Yenişehir, Gölcük sınırı-İznik)
• Hyalomma aegyptium-Kaplumbağa Kenesi : % 4.3 (şehre yakın mesire yerleri,parklar)
• Rhipicephalus turanicus : % 13 (şehre yakın mesire, yerleri,parklar)
• Ara Dönemler (Larva,Nimf) : %10,1 (Kozmopolit)
• Boophilus(Rhipicephalus) annulatus : 1 vaka KIRSAL
• Dermacentor marginatus : 5 vaka KIRSAL
• Haemaphysalis parva : 1 vaka KIRSAL
KKKA 1.DERECE RİSK
BÖLGESİ
Bursa İli Hyalomma marginatum
Mevsimsel Aktivite Farkı(1994-
2008)
0
5
10
15
20
25
30
Aylar
Şubat
Nisan
Haziran
Ağustos
EkimAralık
aylar
ken
e sa
yısı
Seri 1
Seri 2
Kene için uygun yaşam alanları, hastalık çıkan bölgelerle uyumlu
KKKA:
TÜRKİYE’DE
SON DURUM
* 25.6.2008’e kadar
2002-2008 yılları
3300 olgu
155 ölüm
% 5
DÜNYADA %30-80
Bursa ili
H.marginatum %1,65 (1994)
% 48 (2008)
Büyük evcil hayvanlar (sığır) Kene populasyonunun en büyük
destekçisi Transovarial nakilde rolleri olabilir
KORUMA VE KONTROL
- Bireysel korunma ve kontrol
- Biyolojik kontrol
- Kimyasal kontrol
- Aşılama
- Genetik kontrol
- Fiziksel ve Alan kontrolü
-Entegre yöntemler
-Feromonlar
• Rekombinant kene antijenlerine dayalı aşılar
– BM86 (Gavac ve TickGARD)
• Ticari aşılardır
• Boophilus annulatus’a karşı etkili
• Hyalomma türlerine etkisi çok sınırlı
– Subolesin ve diğer antijenler
• Çalışmalar devam ediyor
Feromonlar
• Kuru buz(CO2)
• 2-6 Dichlorophenol
• Metyl salisilat
• Ortho-nitrophenol
• Nanonoik asit
• 2-metyl propianik asit
• NH3 (Amonyak )
• Laktik asit
• Aseton
• Hexan
BİREYSEL KORUNMA
• Kıyafetlerin uygunluğu
• Kene kovucular ???
• Kene uyarıları
• Eğitim ve Bilinçlendirme
• Koordinasyon
• Kenenin uzaklaştırılması
• Uygun giyim
İnsektisidler
• Repellentler (böcek kovucular)
– Dietiltoluamid (DEET)
• Doğrudan cilde uygulanır
• %30-40’lık preparatlar
• 2-5 saatlık caydırıcı etki
• Sık aralıklarla kene kontrolü
• Her akşam veya riskli alanlarda 5-6 saatte bir
• Hayvanlar üzerindeki keneler el ile alınmamalı
Uluslararası Kanser Araştırma Örgütü (IACR)’nün
hazırladığı sakıncalı ilaçlar listesi (1999)
Dantron Malation
Diklorvos Nitiazid
Permetrin Triklorfon
Karbaril DDT
Klorlu hidrokarbonlar Paradiklorbenzen
Parafin
KULLANILMASI TEHLİKELİ
İLAÇLAR
KENE ÇIKARILMASI
Kontrol ve Korunma
Kimyasal Kontrol
Merada (AÇIK ALAN)??????
Ahır ve barınaklarda (KAPALI ALAN)
Hayvanlarda
ÖNEMLİ!!!!!
Mevsimsel aktivitenin bilinmesi
İlaç seçimi
İlaç kullanımı
AKARiSİT İLAÇLAR
•Organik Fosforlu Bileşikler
•Karbamat insektisitler
•Pyrethroidler
•Formamidinler
•Hormon Benzerleri
•Bitkisel yağlar (Rotenon,Origanum)
•Pyrethrin’ler
•Makrosiklik Lakton’lar (avermectin ,milbemisin)
•Diğerleri (Fibronil,imidakloprit)
2004-2008 ARAŞTIRMA VERİSİ
ETKEN MADDE ETKİ
• DELTAMETHRİN ?? %100????
• CYPERMETHRİN %81
• LAMBDA-CYALOTHRİN %77
• CYFLUTHRİN %82
• FLUMETHRİN %1 YAĞLI %100
%5-10 Su Çözeltisi %100
• Periyodik ilaçlamalar
– Yapılabilecek en etkili uygulamalardır
– Kene populasyonunu azalttır
– İlaçlama stratejileri
• Yoğun kene mücadelesi
• Stratejik kene kontrolü
(Entegre kene kontrolü)
• Minimal kene kontrolü
– Uygulama şekli
• Sığırlarda
– İşgücü gerektirmeyen, uzun etkili pour-on ilaçlar
– Et ve sütte kalıntı bırakmamalı
***Zorunlu toplu şeklinde yapılmazsa başarı şansı azdır
• Sentetik pyrethroidler de yağlı preparatlar 8
HAFTA DEĞİL!!!!!!!!!!maksimum 21-23 gün
hayvanlarda etkilidir.
• Banyo preparatlar 1-2 hafta etkilidir.
Biyolojik olarak kenenin kaç konakçılı olduğu ve
kenenin o coğrafyadaki mevsimsel dinamiği ilaç
etkinliği açısından önemlidir.
Origanum minutiflorum H., Cetin , J. E. Cilek , L. Aydin , A.Yanikoglu (2009 )
Acaricidal effects of the essential oil of Origanum minutiflorum (Lamiaceae) against Rhipicephalus turanicus (Acari: Ixodidae Veterinary Parasitology 160 359–361
Origanum onites
Coskun, S., Girisgin, O., Kurkcuoglu, M., Malyer, H.,
Girisgin, A.O., Kırımer,A., Baser, K.H., 2008. turanicus (Ixodidae). Parasitol. Res. 103, 259–261.Acaricidal efficacy of Origanum onites L. Essential oil against Rhipicephalus turanicus
• IXODIPHAGUS
• HUNTERELLUS
(HYMENOPTERALAR)
HALK VE HAYVAN SAĞLIĞI İLE
ÇEVREYİ TEHDİT EDEN UYGULAMA
HATALARI
Doz aşımı-ilaç yüklemesi ya da eksik doz kullanımı
Gereksiz ilaç kullanımı
Değişik etkenlere karşı ilaç kokteyllerinin hazırlanması
Onanmamış-ruhsatsız ya da başka amaçlarda (Veteriner, Beşeri,Zirai) üretilen ilaçların kullanılması
İlaçlarda etiket- talimat dışı kullanım
Hatalı ilaç, uygulama yolu
Zamansız ilaç kullanımı
KENE MÜCADELESİNDE
ŞEHİR MERKEZLERİNDE
YAPILAN ÇEVRE İLAÇLAMASI
DÜŞÜNDÜRÜCÜDÜR.!!!!!!!!???????
SONUÇ:
Kenelerle birlikte yaşamayı öğrenmeliyiz Kişisel korunma yöntemleri Yaşam tarzı haline gelmeli
Kenelerle mücadele Çiftlik hayvanları ve pet hayvanlar
ilaçlanmalı
Çevre ilaçlaması YAPILMAMALI!!
TEŞEKKÜRLER Bursa Valiliği Sağlık İl Müdürlüğü Tarım İl Müdürlüğü Bursa Büyükşehir Belediyesi
Veteriner Fakültesi