Tradicionalna definicija toksikologije je ‘znanost o otrovima’ (lat. toxicon –otrov, logos –znanost). Podrobnije, toksikologija bi se mogla opisati kao proučavanje štetnih učinaka kemijskih (npr. cijanid) i fizikalnih agenasa (npr. radioaktivno zračenje) na žive organizme. Toksični učinci (tj. uočljive promjene anatomije i/ili tjelesnih funkcija ili nevidljiva oštedenja tj. tzv. biokemijske lezije) se mogu svesti na promjene na specifičnim molekulama organizma.

Tvari koje mogu izazvati štetni učinak se opdenito nazivaju toksikantima. Osim kontaminanata i drugih inherentno toksičnih tvari, toksikanti mogu biti i nutrijenti, lijekovi, aditivi i sl., jer potencijal štete ovisi i o dozi, osjetljivosti organizma i drugim okolnostima. Izraz ksenobiotik se ponekad koristi kao sinonim za pojam toksikant iako podrazumijeva sve tvari stranog podrijetla u organizmu (grč. xeno – stranac) tj. one čije je prisustvo u organizmu neuobičajeno, čime su isključene hranjive tvari. Toksikanti prirodnog podrijetla (proizvode ih biljke, životinje, gljive, alge, bakterije, plijesni) se nazivaju toksinima i inherentno su štetnih svojstava. Kemikalije koje su jako štetne u malim dozama te dovode do brzog odgovora organizma, nazivaju se otrovima.

Često samo doza čini da neka tvar ima toksično djelovanje tj. ona pri malim dozama nije štetna ili čak djeluje blagotvorno (npr. kuhinjska sol). Veza između doze i odgovora je temeljna zamisao toksikologije, prema tvrdnji Paracelsusa (1525 g.): Sve tvari su otrovi. Nema nijedne da nije otrov. Samo doza pravi razliku između lijeka i otrova1.

1 http://bib.irb.hr/datoteka/514696.Klapec_Tox_hrane_Lip2011.pdf

Načini delovanja i posledice

Brojne hemijske zagađujuće materije, koje dospevaju u okolnu životnu sredinu, izazivaju niz raznovrsnih poremećaja u organizmu od kojih se izdvaja:

trovanje - toksično dejstvo oštećenja naslednog materijala - mutageno dejstvo oštećenja ploda (embriona, fetusa) - teratogeno dejstvo pojava raka na različitim organima - kancerogeno dejstvo2

Toksično dejstvo predstavlja niz poremećaja koji nastaju u organizmu pod dejstvom neke toksične materije. U kojoj će meri određena materija biti toksična zavisi od inteziteta procesa koji se u organizmu odvijaju istovremeno:

resorpcije,

detoksikacije,

deponovanja i

eliminacije.

Toksične materije dospevaju u organizam čoveka najčešće preko kože, kroz usta i organe za varenje ili kroz pluća.

Posle resorpcije one dospevaju u krv, a zatim do jetre i organa koji su manje osetljivi na toksične materije. Jetra je najznačajniji organ u kome se razgrađuju toksične materije procesom koji se naziva detoksikacija. Ovim procesom proizvodi metabolizma, toksične materije, su manje otrovni i izlučuju se iz organizma.

Jedan deo resorbovanih toksina dospeva u organe koji su na njih manje osetljivi i tu ostaju duže vreme (deponovanje). Tako se u masnom tkivu zadržavaju mnogi insekticidi, a u koštanom tkivu – stroncijum i olovo.

Jedan deo toksina izlučuje se iz organizma (eliminacija) preko:

bubrega (najveći deo),

izmeta (nerastvorljiva jedinjenja kao što su metali) i

pluća (gasoviti toksini).

Dejstvo toksičnih materija na organizam može biti:

1. lokalno – delovanje toksina na neposrednom mestu dodira sa organizmom – koža, sluzokoža, oči;

2. sistemski – delovanje toksina posle njihove resorpcije u organizam, ispoljava se na organima i sistemima organa (organi za varenje, pluća, krv isl.).

2 http://www.bionet-skola.com/w/Ekotoksikologija#Na.C4.8Dini_delovanja_i_posledice