U BOSNI I HERCEGOVINI - World Bank...banaka i izdavanja dozvola za rad bankama, u cilju osiguranja postojanja stabilnog i dobro razvijenog bankarskog sektora. U cilju zaštite depozitara

ZA USPOSTAVLJANJE FFFAAAKKKTTTOOORRRIIINNNGGG KKKOOOMMMPPPAAANNNIIIJJJEEE

U BOSNI I HERCEGOVINI

Studija izvodljivosti

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Studija izvodljivosti - Faktoring

2

SEEDSoutheast Europe Enterprise DevelopmentALBANIA BOSNIA AND HERZEGOVINA FYR MACEDONIA SERBIA AND MONTENEGRO•• •

Hamdije Kreševljakovica 19/IV 71000 Sarajevo, Bosnia and Herzegovina

Tel.:(+387 33) 251-555; Fax: (+387-33) 217-762www.ifc.org/seed

HEADQUARTERS

Priznanje i zahvalnost: Tokom izrade ove studije zajedno sa svojim konsultantskim timom, SEED je razgovarao sa jednim brojem organizacija i institucija koje su pružile važne ulazne podatke neophodne za uoblicavanje faktoring djelatnosti i za analizu razlicitih opcija pravnog statusa faktornig kompanije. Takoder smo intervjuirali i imali smo veoma korisne razgovore sa brojnim predstavnicima komercijalnih banaka, predstavnicima Centralne banke BiH, Federalne agencije za bankarstvo, Agencije za garanciju investicija (IGA) , Udruženja banak F BiH, Ministarstva financija u Federaciji BiH i u Republici Srpskoj. SEED izražava svoju zahvalnost za vrijeme, podatke i saradnju koje su ove organizacije i institucije i njihovi predstavnici pružali tokom faze istraživanja u izradi ove studije. Posebnu zahvalnost upucujemo našem timu konsultanata; prof. Milošu Trifkovicu cija ekspertiza i bogato iskustvo u oblasti poslovnog prava su pružili opsežnu analizu BiH pravnog okvira kao i preporuke u pogledu faktoring djelatnosti, i za dodavanje vrijednosti cjelokupnoj studiji tako što je preuzeo ulogu recenzenta; gospodi Mejri Juzbašic i njenom znacajnom doprinosu za naše bolje razumijevanje bankarstva i potencijalnih pitanja na tržištu sa kojima se suocava faktoring djelatnost u zemlji, g-dinu Mahiru Džaficu, ciji je doprinos o oporezivanju i racunovodstvenim standardima koji uticu na uspostavljanje i poslovanje potencijalnih faktoring kompanija u Bosni i Hercegovini bio od neprocjenjivog znacaja; i g-dinu Helmutu Parisu, konsultantu sa medunarodnom ekpertizom u faktoring poslovanju.


3

SADRŽAJ

1 UVODNI PODACI................................................................................................ 7 1.1 Opšti podaci o državi...........................................................................................7 1.2 Ukratko o bankarskom sektoru i tržišnim potencijalima za faktoring u BiH ..............7 1.3 Ukratko o pravnom ambijentu..............................................................................8 1.4 Ukratko o racunovodstvenom i poreskom ambijentu ..............................................9

2 OPŠTI PODACI O DRŽAVI.............................................................................. 11 2.1 Politicki profil....................................................................................................11 2.2 Ekonomski profil ................................ ................................ ...............................12

3 BANKARSKI SEKTOR I TRŽIŠNI POTENCIJALI ZA FAKTORING U BIH 15

3.1 Bankarski sektor ................................ ................................ ...............................15 3.2 Supervizija banaka – Regulatorna tijela ................................ ...............................16 3.3 Drugi važni zakoni kojima se regulira bankarski sektor.........................................17 3.4 Centralna banka Bosne i Hercegovine (CBBiH) .................................................18 3.5 Faktoring ..........................................................................................................19 3.6 Ekonomski trendovi................................ ................................ ...........................20 3.7 Izvoz i MSP......................................................................................................21 3.8 Razvoj MSP .....................................................................................................23 3.9 Pokrice rizika....................................................................................................24 3.10 Potencijalno tržište za domaci faktoring ..............................................................25 3.11 Tržište u drugim zemljama centralne i istocne Evrope ..........................................26 3.12 Preporuke ........................................................................................................31

4 PRAVNA PITANJA............................................................................................ 32 4.1 Pravni izvori .....................................................................................................32 4.2 Subjekti............................................................................................................33 4.3 Akcionari .........................................................................................................35 4.4 Regulacija nesolventnosti................................ ................................ ...................35 4.5 Gradjansko i privredno-pravni okvir ....................................................................37 4.6 Kreditiranje i kreditni aranžmani.........................................................................39 4.7 Pravni okvir u oblasti spoljnjotrgovinskog prava ................................ ...................41 4.8 Preporuke ........................................................................................................43

5 RACUNOVODSTVENA I PORESKA PITANJA ............................................ 44 5.1 Poreski sistem u BiH i faktoring.........................................................................44 5.2 Porez na prihod preduzeca.................................................................................45 5.3 Porez na promet ................................ ................................ ...............................49 5.4 Racunovodstveni tretman faktoringa ................................ ................................ ...51 5.5 Preporuke ........................................................................................................54

6 STRATEGIJA, POSLOVNA POLITIKA I OPŠTE PREPORUKE................. 56 6.1 Strategija ..........................................................................................................56 6.2 Poslovna politika ................................ ................................ ...............................56 6.3 Finalna analiza i opšte preporuke........................................................................59


4

SEEDSoutheast Europe Enterprise DevelopmentALBANIA BOSNIA AND HERZEGOVINA FYR MACEDONIA SERBIA AND MONTENEGRO•• •

Hamdije Kreševljakovica 19/IV 71000 Sarajevo, Bosnia and Herzegovina

Tel.:(+387 33) 251-555; Fax: (+387-33) 217-762www.ifc.org/seed

HEADQUARTERS

Projektni zadatak

Studija izvodljivosti: Uspostavljanje faktoring kompanije u Bosni i Hercegovini A. Obim Projekat obuhvata sveobuhvatan pregled okruženja za uspostavljanje faktoring kompanija u Bosni i Hercegovini. Pored rada na studiji u vezi sa mogucnostima za uspostavljanje faktoring kompanija u Bosni i Hercegovini, konsultant ce razmatrati i mogucnosti za uspostavljanje jedne kompanije koja bi podmirivala potrebe Bosne i Hercegovine i Srbije. Konsultanti na projektu ce istraživati, analizirati, izvesti zakljucke i dati preporuke koje se, izmedu ostalog, odnose na pravno okruženje. Konkretno, istraživat ce se sektor MSP -a, buduci da se vecina mogucnosti za faktoring nalazi baš tu a ne u umirucem sektoru preduzeca u državnom/društvenom vlasništvu. SEED ce pružiti podršku konsultantima sa pravnim savjetnicima na terenu i putem predstavljanja vodecim MSP-a u ekonomiju. Obim ce obuhvatiti, ali se nece ogranicavati na sljedece: 1) Opce informacije o Bosni i Hercegovini, posebno ako bi se odnosile na faktoring (koje

nece obuhvatiti više od 1/3 izvještaja) a) Sažetak pravnog okruženja b) Sažetak poreznog okruženja c) Sažetak bankarskog okruženja d) Pregled bankarskih sistema u BiH

i) Da li su banke posebno jake u financiranju izvoza? ii) Zakoni o bankama u BiH (ukljucujuci zahtjeve za kapitalom, proces licenciranja,

propise o deviznim sredstvima, druge važne propise i zahtjeve) e) Ostale relevantne opservacije o BiH kao poslovnom okruženju* * IFC je uložio znacajna sredstva u bankarski sektor u BiH. IBRD je okoncao pregovore sa BiH vladom o novom kreditu za poboljšanje poslovnog okruženja. Druge zasebne informacije mogu biti nedovoljne da bi bile ukljucene u ovaj izvještaj.

2) Okruženje za faktoring u BiH

a) Opcenito i) Osnovna razmatranja koja se odnose na faktoring u okviru BiH financijskog

sistema (ukljucujuci da li se faktoring smatra bankarskim proizvodom, i implikacije)

b) Tržište i) Da li postoji potencijalno tržište za izvozni faktoring u BiH ?

(1) Izvoz potrošackih roba, sa posebnim fokusom na izvozna MSP-a (destinacijske zemlje, obim izvoza, sadašnji status refinanciranja izvoza, promocija izvoza putem garancija, profil izvoznih kompanija, itd.)


5

(2) Kako se sada financiraju izvoznici (banke, krediti/zajmovi, subvencionirano kreditiranje za izvoz, itd.)?

(3) Kakve su sada garancije za izvoz (osiguravajuce kompanije, "IMPEX” organizacija, itd.)?

ii) Da li postoji potencijalno tržište za domaci faktoring u BiH?

(1) Kako MSP-a sada financiraju svoja potraživanja (avansna placanja od kupaca, bankovni krediti, ostalo)?

(2) Da li faktoring može da potisne i zamjeni skupe i teško dostupne revolving kredite, koji trenutno financiraju ogromnu kolicinu obrtnog kapitala MSP-a?

(3) Da li postoje mehanizmi za osiguranje placanja (osiguranje, bankovne garancije, mjenice)?

iii) Tržište kupaca:

(1) Koja je struktura kupaca za potencijalne proizvode (potrošacka roba): medunarodni lanci v. "mama + tata" prodavnice?

(2) Koji su uvjeti placanja za potrošacke robe kod razlicitih grupa kupaca? (a) Kako se naplacuju fakture?

(iv) Marketing (1) Kakva je vjerovatnoca da tržište u Bosni i Hercegovini prihvati proizvod

“faktoringa”? (2) Kako promovirati proizvod faktoring?

(v) Opisati razvoj faktoring tržišta u komparativnim zemljama u prve tri godine, i uporediti sa izgledom za BiH.

c) Pravna pitanja

i) Koji su neophodni pravni zahtjevi da bi faktoring bio u funkciji? Uporediti sa situacijom u BiH

ii) Pravni status faktoring kompanija (banke naspram trgovinskih kompanija) iii) Uticaj pravnog statusa (razliciti zahtjevi za kapitalom, licence, zahtjevi za

menadžment, propisi o deviznim sredstvima u okviru sektora financijskih usluga, itd.)

iv) Da li postoji pravni okvir koji omogucava “faktoring” proizvod? v) Da li postoji pravni okvir koji utice na proizvod “faktoring” (npr.

propisi o deviznim sredstvima) vi) Opisati propise o deviznim sredstvima koji uticu na djelatnost faktoringa (vodenje

racuna u stranoj valuti, refinanciranje u stranoj valuti, itd.) vii) Kako se mogu dodijeliti (prenositi) potraživanja? viii) Da li postoje ikakve zabrane za dodjeljivanje (prenošenje) potraživanje? ix) Kako se mogu naplatiti potraživanja (opca pravila, pravne procedure, itd.)? x) Druga relevantna pravna pitanja

d) Porezna pitanja

i) Da li postoji porezni okvir koji utice na faktoring? ii) Kakav je porezni tretman za faktoring u BiH? Kakav je u poredenju sa najboljim

praksama? iii) Opisati i analizirati naknade na bazi transakcija i/ili druge naknade iv) Druga relevantna porezna pitanja


6

e) Racunovodstvena pitanja i) Koji su racunovodstveni propisi primjenljivi za faktoring? Uporediti ih sa medunarodnim racunovodstvenim standardima (IAS) ii) Kakav je racunovodstveni tretman faktora? Uporediti sa IAS iii) Kakav je racunovodstveni tretman klijenta? Uporediti sa IAS iv) Druga relevantna racunovodstvena pitanja .

f) Ostala pitanja

Ostala relevantna pitanja koja se odnose na okruženje za faktoring u BiH 3) Sažetak, uporedivanje, analize i preporuke

a) Sažetak sadašnje situacije (pravna, porezna, racunovodstvena, tržišna) u BiH naspram situacije u zemljama sa razvijenim faktoring tržištem. Date preporuke bit ce strukturirane na sljedeci nacin:

(1) Od neposrednog znacaja (2) Od srednjorocnog znacaja (3) Od dugorocnog znacaja

b) Šta je neophodno da se uradi da bi se stvorio faktoring kao financijska mogucnost u BiH?

B. Produkti:

1) Periodicni pisani i verbalni ažurirani podaci tokom cijelog procesa (putem e-mail, faksa, ili putem telefona); 2) Sažetak preporuka za neophodne pravne promjene; 3) Analiza financijskog sektora, pravnog i regulatornog okruženja, i potencijalnog tržišta za proizvod faktoring u BiH, koja identificira kljucne prepreke za uspostavljanje faktoring kompanije; 4) Financijska prognoza za faktoring kompaniju u BiH; 5) Biznis plan za faktoring kompaniju u BiH; 6) Pisani izvještaj koji sadrži informacije prikazane u ovom prijedlogu (na engleskom jeziku); nacrt izvještaja treba dostaviti u SEED i IFC radi komentara; 7) Sažetak izvještaja za vladu BiH, prihvatljiv za SEED i IFC, koji daje prikaz nalaza studije, navodi potrebne promjene za regulatorno okruženje (indicirajuci temelj predloženih promjena) 8) Jednodnevna radionica u Sarajevu za interesne grupe, ukljucujuci i pripremu materijala.

D. Izvještavanje:

Medunarodni konsultant kao i domaci konsultanti u timu dostavljali su svoje izveštaje g-dinu Davorinu Pavelicu, višem analiticaru, i gdi. Azri Delalic, clanu tima za razvoj privatnog sektora (PSD). Takoder su radili i sa svim clanovima tima po potrebi u cilju ispunjenja gore navedenih zadataka.


7

1 UVODNI PODACI

1.1 Opšti podaci o državi Bosna i Hercegovina (BiH) nalazi se na jugu centralne Evrope, na Balkanskom poluostrvu, sa teritorijom od 51.233 kvadratnih kilometara i 4,2 miliona stanovnika (prema podacima CBBiH). Glavni grad je Sarajevo, sa nekih 387.868 stanovnika. Drugi veci gradovi su: Banja Luka 220.407; Mostar 208.904; Tuzla 118.500; te Bihac, sa 49.544 stanovnika. U Bosni i Hercegovini žive sljedece tri najvece etnicke grupe: Bošnjaci 48,1%, Hrvati sa 14,3%, te Srbi sa 37,1%.

Vlada: Bosna i Hercegovina se sastoji od dva entiteta: od Federacije Bosne i Hercegovine (FBiH) i Republike Srpske (RS), te od Distrikta Brcko. Državna struktura u RS i FBiH nije izbalansirana. U RS ne postoje kantoni. BiH je zemlja u fazi poslijeratne tranzicije. Stoga je u Bosni i Hercegovini politicka situacija bitnija za ekonomski progres zemlje nego što je obicno slucaj u razvijenim tržišnim ekonomijama. Poslijeratnu realnost je predstavljala teritorijalna podjela na tri odvojene oblasti, uz namjeru vodecih lokalnih faktora da ogranice saradnju izmedju tih oblasti na apsolutni minimum. Otvorena podrška za kampanje kojima se propagira podjela se znacajno smanjila. Strukture koje su trenutno na vlasti u Beogradu i Zagrebu imaju drugih prioriteta. Vlade entiteta takodjer imaju drugacije prioritete nego prije par godina. Pridruživanje Evropskoj uniji je jedan od najvažnijih. Ocite karakteristike ekonomske politike i regulacije su brojne. Najvažnije su: stabilna valuta, MSP kao dominantna vrsta preduzeca, stalan rast direktnog stranog ulaganja, te bankarski sektor kao nosilac razvoja, te liberalizacija trgovine s inostranstvom.

1.2 Ukratko o bankarskom sektoru i tržišnim potencijalima za faktoring u BiH

Tokom par prethodnih godina, bankarski sektor u BiH je pokazao znacajan napredak. Njega uglavnom karakteriziraju napori ka restrukturiranju u cilju uvecanja kapitala i njegove adekvatnosti, upravljanja likvidnošcu i neskladom u dospijecu, te u cilju uvodjenja moderne bankarske prakse. To je jedna od rijetkih grana u BiH koja je doživjela veliki priliv direktnog stranog ulaganja. Proces privatizacije banaka je skoro okoncan, i postoji još samo par državnih banaka koje treba privatizirati. Jedno od najbitnijih unapredjenja je bilo i uvodjenje agencija za superviziju banaka. Te Agencije su osnovane krajem 1996. godine kao neovisne institucije sa zadatkom vršenja supervizije banaka i izdavanja dozvola za rad bankama, u cilju osiguranja postojanja stabilnog i dobro razvijenog bankarskog sektora. U cilju zaštite depozitara u bankama, Agencije su ustanovile brojne standarde za bankarsko poslovanje i vrše pažljivu superviziju banaka, u skladu sa


8

standardima BIS-a (Banke za medjunarodna poravnanja). Medjutim, ovo ce se i dalje unapredjivati, jer ce uskoro obje Agencije doci pod nadležnost Centralne banke BiH (CBBiH). CBBiH je apoliticna institucija i nadležna je za monetarnu politiku. Ona ne kreditira vladu, niti daje kredite komercijalnim bankama. Ona posluje kao valutni odbor, te po Daytonskom mirovnom sporazumu, ima dodatni mandat da održava vrijednost službene domace valute, KM ili konvertibilne marke. Konsolidacija banaka do koje je došlo donošenjem novog Zakona o bankama kao i drugih bankarskih propisa, takodjer preuzima bitnu ulogu u cjelokupnom razvoju bankarskog sektora. Trenutno u BiH ima 40 banaka, od toga 28 u Federaciji BiH a 12 u Republici Srpskoj (RS). Taj broj je još uvijek velik, ali u poredjenju sa 54 banke samo u Federaciji u periodu 1998-1999, neizbježno je da su privatizacija i konsolidacija banaka pokazale znacajno pozitivne rezultate. Otuda je zabilježen i znacajan porast depozita, obima kreditiranja i profita, ali uprkos tome, obim kapitala u BH bankama je generalno nizak, zbog još uvijek velikog broja problematicnih kredita, neefikasnog pravosudnog sistema, osobito u smislu naplate potraživanja, te niskog nivoa prihoda. Iako je kvalitet aktive poboljšan i likvidnost BH banaka ne predstavlja problem, do problema dolazi kad se ti viškovi trebaju uložiti. Pošto su upravljanje aktivom naspram pasive te upravljanje rizikom još uvijek nerazvijeni, ti viškovi se cesto drže kod stranih banaka. Nadalje, nepostojanje dugorocnog finansiranja stvara daljnje probleme u smislu upravljanja aktivom naspram pasive. Iako je bankarski sektor u BiH doživio znacajnu konsolidaciju i progres, BiH je još uvijek “prebukirana bankama”. Konsolidacija banaka ce se morati nastaviti bržim korakom, osobito zbog vrlo oštre konkurencije i propisa u bankarskom i finansijskom sektoru.

1.3 Ukratko o pravnom ambijentu U BiH ne postoje konkretni zakoni i propisi o faktoringu, ali neophodni pravni okvir postoji. Zakoni i propisi navedeni u donjem tekstu definiraju pravnu osnovu za faktoring kao vid poslovanja: ?? Zakon o imovini pravnih lica – autonomija strana i norme o koliziji ?? Zakon o obligacionim odnosima:

o Cesija (cl. 436 – 445) o Prodaja prava (cl. 454 – 551) o Kredit (cl. 556 – 557) o Komisioni posao i delkredere funkcija (cl. 771 – 789)

?? Zakon o preduzecima ?? Zakon o registraciji firmi ?? Zakon o stecaju ?? Zakon o likvidaciji ?? Zakon o izvršnom postupku ?? Zakon o spoljnotrgovinskoj politici ?? Zakon o politici direktnih stranih ulaganja ?? Zakon o poslovanju stranim valutama.

Zakonom o obligacionim odnosima se sveobuhvatno regulišu opšte ugovorno pravo i njegove komercijalne varijacije. Clanovima 436 – 445 ovog Zakona daje se okvir za prenos potraživanja


9

i za odnos izmedju asignanta, asignata i dužnika. Postoji novi nacrt Zakona o obligacijama kojim se ne regulira faktoring, ali koji sadrži za njega povoljne odredbe. Za registraciju faktoring kompanije se mora uložiti zahtjev kod nadležnog suda, i ona ce biti registrirana kao i bilo koja druga firma u BiH. Ako kompanija planira ici u medjunarodno poslovanje, treba ispuniti odredjene dodatne uslove za registraciju. Faktoring mogu pružati sljedeca lica: ?? banke ?? društva s ogranicenom odgovornošcu ?? dionicka društva

Ako banka želi biti akcionar u nekoj faktoring kompaniji, potrebno je prvo da pribavi odobrenje od Agencije za bankarstvo, u slucaju da njena investicija prelazi 5% ukupnog kapitala banke, i/ili ako ukupna neto vrijednost kapitala banke u drugim firmama prelazi 20% vlastitog kapitala banke. U slucaju medjunarodnog faktoringa, na poslovanje ce utjecati vrlo liberalni propisi u razmjeni. Uplate i isplate s inostranstvom moraju obavljati banke. Novi Zakon o stecaju je na snazi od 2003. godine. On se povoljno odnosi prema faktoringu. Naplata potraživanja od problematicnih klijenata može biti teška i oduzimati mnogo vremena. Zakoni o registraciji imovine i hipoteka još uvijek su nerazvijeni, te neregistrirani kolateral na pokretnim stvarima još uvijek nije operativan. Medjutim, zakoni koji su bitni za poslovanje postoje i sudovi uce da se snalaze sa ovim opštim promjenama. Pravne radnje zapocinju se pri opštinskom sudu. Prinudno izvršenje nad novcanim sredstvima na bankovnim racunima je posebno regulirano. Prema informacijama iz sudova u Sarajevu, izvršni postupak traje najviše 10 dana nakon ulaganja zahtjeva za izvršenjem. Pravnici smatraju izvršenje na racunima u roku od trideset dana prilicno dobrim rezultatom. Novi Zakon o izvršnim procedurama ce ubrzati ovaj postupak.

1.4 Ukratko o racunovodstvenom i poreskom ambijentu Dva Entiteta i Distrikt Brcko su neovisni u fiskalnom pogledu. Stoga postoje tri poreska sistema, ali mora se spomenuti da u odnosu na porez na promet proizvoda i usluga medju njima postoji samo par razlika. Zasada se primjenjuje jednofazan porez. Uvodjenje PDV-a se ocekuje 2005. godine. Na faktoring u BiH mogu utjecati sljedeci zakoni i propisi: ?? Zakoni o porezu na promet proizvoda i usluga ?? Pravilnik o primjeni Zakona o porezu na promet proizvoda i usluga ?? Zakoni o porezu na prihod firmi ?? Pravilnik o primjeni Zakona o porezu na prihod firmi


10

U slucaju neplacanja od strane dužnika, povjerilac u Federaciji BiH mora uložiti tužbu na sudu. Potraživanja za koja nije uložena sudska tužba, koja su otpisana, uvecavaju profit koji je podložan oporezivanju. Ovo nije slucaj u Republici Srpskoj. Porez na prihod je na nivou od 30% u Federaciji BiH, ali se koristi široki spektar kumulativnog smanjenja oporezivanja. U Republici Srpskoj, taj nivo je samo 10%, ali su i poreske olakšice daleko malobrojnije. Izvozne usluge i kreditne usluge samo za banke su oslobodjene od oporezivanja na promet usluga. Poseban problem leži u nepostojanju uskladjenosti u oporezivanju usluga medju entitetima. Racunovodstveni standardi su u skladu sa Medjunarodnim racunovodstvenim standardima – MRS. Postoje neki dijelovi gdje se od njih vrše odstupanja ili nisu još uvijek prihvaceni. Najvažnije za faktoring – finansijski instrumenti iz Standarda 39: priznavanje i mjerenje, nisu usvojeni, stoga priznavanje i vrednovanje finansijske aktive i pasive u BiH ostaju van domašaja MRS.


11

2 OPŠTI PODACI O DRŽAV I

2.1 Politicki profil Deklaracije nezavisnosti ove i drugih bivših republika Socijalisticke Federativne Republike Jugoslavija (Hrvatske i Slovenije) dovele su do rata 1992-95. za teritoriju BiH. 21. novembra 1995. potpisan je Daytonski mirovni sporazum i njega su podržale zapadne nacije. Tako je ustanovljena stvarna nezavisnost BiH. Civilnom implementacijom Daytonskog sporazuma se rukovodi iz Ureda Visokog predstavnika. Predstavnici medjunarodne zajednice trude se da prenesu više odgovornosti na centralnu vladu, kao i za uskladjivanje zakona i propisa. Bosna i Hercegovina je suverena demokratska država, ustanovljena javnim referendumom i priznata od strane UN-a. Nakon rata 1992-95, Daytonskim sporazumom je ponovo uspostavljena demokratska vlada, a njena teritorija je podijeljena na dva multietnicka entiteta: Federaciju BiH, koja zauzima 51% teritorije zemlje, te Republiku Srpsku sa 49%. Daytonskim sporazumom, BiH je zadržala svoje medjunarodne granice, ponovno uspostavila zajednicku multietnicku i demokratsku vladu, a njena teritorija se podijelila na dva multietnicka entiteta: Federaciju BiH, sa zajednickom poslijeratnom vecinom bosanskih Hrvata (katolika) i Bošnjaka (muslimana), koja zauzima 51% zemlje, te Republiku Srpsku, sa poslijeratnom vecinom bosanskih Srba (pravoslavaca), koja zauzima 49%. Teritorija Distrikta Brcko je pod upravom države BiH kao odvojen Distrikt, prema arbitražnoj odluci Komisije. Federacija je podijeljena na 10 kantona, i svaki ima svoju skupštinu i vladu, što ima karakteristike federalne države u smislu uprave: 1. Unsko-sanski kanton 2. Posavski kanton 3. Tuzlanski kanton 4. Zenicko-dobojski kanton 5. Bosansko-podrinjski kanton 6. Srednjobosanski kanton 7. Hercegovacko-neretvanski kanton 8. Zapadno-hercegovacki kanton 9. Kanton Sarajevo 10. Hercegbosanski kanton Republika Srpska je administrativno podijeljena u pet okruga: 1. Banjalucki okrug 2. Dobojski okrug 3. Bijeljinski okrug 4. Sarajevsko-romanijski okrug 5. Trebinjski okrug Kantoni i okruzi se dalje dijele na opštine.


12

Po Daytonskom mandatu, Ustav BiH1 zasniva se na centralnoj vladi sa dvodomnim zakonodavnim sistemom, zajednickim predsjedništvom koje se sastoji od po jednog Bošnjaka, Hrvata i Srbina, Vijecem ministara (koje ukljucuje Ministarstvo inostranih poslova, Ministarstvo za ekonomski razvoj i trgovinu s inostranstvom, te Ministarstvo komunikacija i civilnih poslova), Ustavnog suda i Centralne banke. U aprilu 2000. godine, Vijece ministara ustanovilo je tri nova ministarstva: Ministarstvo za evropske integracije, Ministarstvo za ljudska prava i izbjeglice, te Ministarstvo trezora. Ova državna vlada nadležna je za rukovodjenje inostranom i ekonomskom politikom. Trenutno, pod rukovodjenjem Visokog predstavnika i medjunarodne zajednice, politicke partije pripremaju amandmane na Zakon o Vijecu ministara, tj. na državnom nivou ce biti ustanovljena nova ministarstva. Nadalje, Daytonskim sporazumom se svakom entitetu daju ovlasti da drži vojsku, pod krajnjom kontrolom zajednickog predsjedništva, i ona garantuje slobodu kretanja izmedju entiteta, te prava izbjeglica i raseljenih lica na povratak svojim domovima. Civilnu implementaciju Daytonskog sporazuma nadzire Ured Visokog predstavnika (OHR), na celu sa medjunarodnim zvanicnicima, sa širokim ovlastima u cilju daljnje integracije zemlje. Opšti mir garantuju trupe koje predvodi NATO. Centralna vlada Federacije i Centralna vlada Republike Srpske su iskljucivo odgovorne za razvoj ekonomske politike i za sve poslove koji nisu izricito dodijeljeni u nadležnost države Bosne i Hercegovine. Stvaranje Centralne banke za zemlju u cjelini bio je prvi važan korak. U drugim ekonomskim oblastima, zemlja je de facto i dalje podijeljena u tri etnicki definisane oblasti. Diskusija o reformi se pojavila u situaciji smanjenih fondova za aktivnosti vezano za BiH. Odnosi izmedju domacih politicara i predstavnika medjunarodne zajednice predstavljaju osjetljivo pitanje. Medjunarodni donatori su znacajno doprinijeli politickim i ekonomskim postignucima prošle godine, takodjer i finansijski. Medjunarodna zajednica stvara propise, institucije i planove podrške svakodnevno. Lokalno društvo mora ih integrirati u svoju svakodnevicu, inace su oni od ogranicene koristi. Centralna vlada Federacije i centralna vlada Republike Srpske su odgovorne za razvoj ekonomskih politika i svih poslova koji nisu izricito dodijelje ni u nadležnost države Bosne i Hercegovine.

2.2 Ekonomski profil Zbog prekida ekonomskog razvoja uzrokovanog ratom, kvalitet statistickih podataka je loš. Valuta: 1 Euro = KM 1,95583. BDP per capita 2001: FBiH 2.570 KM; RS 2.176 KM

1 1. Predsjedništvo Bosne i Hercegovine 2. Parlamentarna skupština Bosne i Hercegovine - Predstavnicki dom - Dom naroda 3. Vijece ministara 4. Ustavni sud


13

Crna i siva ekonomija u prilicno velikom obimu ukljucuju neregistriran uvoz i izvor. BDP 2001: KM 10,2 milijardi (FBiH KM 7,2 milijardi; RS KM 3,0 milijardi) Stope rasta BDP-a su približne procjene, koje nemaju dovoljnu statisticku osnovu. Procjena MMF-a za 2001. je 7% za FBiH te 1,9% za RS. Moguce je da su te procjene preoptimisticne, a da isto važi i za procjene do 2006. godine. U reformskim planovima, stope rasta su 5,1% u 2002 te 6% od 2003. do 2006, dok sa scenarijem status quo one su 4% za 2002 te 3,5% za 2003. do 2006. Osnovni problem ekonomije predstavljaju preduzeca u privrednom sektoru sa velikim opterecenjem dugova i gubitaka u poslovanju. Preliminarne projekcije rasta u proizvodnom sektoru ukazuju na oštre razlike u uspješnosti u dva entiteta. Privredni proizvod u Federaciji raste, dok je u RS zabilježio opadanje. Generalno govoreci, industrijska proizvodnja je mnogo ispod prijeratnog obima. Još jedan indikator još uvijek izuzetne situacije je vrlo visok stepen nezaposlenosti. U službenim podacima, taj stepen je nekih 40%. Zahvaljujuci valutnom odboru koji primjenjuje fiksan odnos prema euru, inflacija nije veliki problem. S obzirom na ogroman deficit u tekucem racunu (nekih 1 milijardu eura), finansijski problem zemlje je ocigledan. Do sada je bilo dovoljno priliva kapitala, ali to nije bio priliv koji je stvorilo tržište. U poljoprivredi, šumarstvu, rudarstvu, proizvodnim djelatnostima i gradjevinskom sektoru, proizvodnja se samo djelimicno oporavila nakon rata. Dodatna vrijednost koja se stvara u tercijarnom sektoru predstavlja veliki udio u ukupnom BDP-u. Ovaj debalans koci cjelokupni ekonomski progres. U proizvodnom sektoru, preduzeca cesto trpe od nedostatka obrtnog kapitala. Posebno su velika preduzeca iz prethodnog perioda nakupila dugove koje ne mogu servisirati. Mala i srednja preduzeca, te preduzeca koja tek pocinju s radom su suocena s nepovoljnom poslovnom klimom. Slabosti u BH proizvodnom sektoru postaju ocigledne u podacima o razmjeni s inostranstvom. Trgovinski deficit je još uvijek viši od deficita na tekucem racunu. Na domacem tržištu se cesto ne može takmiciti s uvozom, posebno ako je uvoz ušao u zemlju ilegalnim putem i stoga nije na njega placan porez i carina. Što se tice stranih tržišta, kompanije još uvijek nemaju dovoljno sredstava da osvajaju udio tržišta u inostranstvu. Bankarska djelatnost je doživjela veliki priliv direktnog stranog investiranja. Sada se veliki dio komercijalnog bankarstva može smatrati da je na zdravim osnovama. Još postoje poteškoce kod dugorocnog kreditiranja pod povoljnim uslovima. Tržište za dugorocno kreditiranje se ne može razviti zbog nepostojanja adekvatne infrastrukture. Zbog instuticionalnih nedostataka, kreditori iamju ogromne poteškoce u povratu potraživanja u slucaju problematicne otplate. Neefikasan pravosudni sistem je dio tog problema. Direktnim stranim ulaganjem bi se mogla unaprijediti proizvodnja, ali direktna strana ulaganja ne dolaze tek tako onda kada ih zemlja treba. Moraju postojati uslovi za profitabilno poslovanje. U BiH je na državnom nivou usvojen zakon o stranim investicijama. Uprkos ogromnim naporima ka reformi i uskladjivanju pravnih struktura, prepreke su još uvijek višestruke. Zakoni i propisi na državnom, entitetskom, kantonalnom i opštinskom nivou su cesto u suprotnosti ili se dupliraju. U Studiji Savjetodavne službe za strana ulaganja (FMRS) zakljucuje se da je postojeci komercijalni, pravni i regulatorni okvir zasnovan na lavirintu formalnih i neformalnih propisa. Nedosljednost i netransparentnost propisa i upravnih procedura otvara mogucnost korupcije i zloupotrebe ovlasti. Efektivnih i neovisnih mehanizama za žalbe nema. Medjunarodna zajednica ulaže mnogo napora na rekonstrukciji energetske mreže i infrastrukture za transport i telekomunikacije, kao preduslov za ekonomski oporavak i progres.


14

Bez obzira na to, u mnogim segmentima ovih sektora, stepen iskorištenosti i efikasnosti je nizak. Razlog koji stoji iza toga je još uvijek dominantna podjela zemlje u tri oblasti. Tokom posljednje tri godine ucinjeni su znacajni napori ka liberalizaciji trgovine sa regionom jugoistocne Evrope. Vec postojeci bilateralni sporazumi o slobodnoj trgovini ce se proširivati. Kad se oni u potpunosti primijene, region jugoistocne Evrope ce postati privlacniji domacim i stranim investitorima. To bi u osnovi trebalo promijeniti ekonomski ambijent. Nije vjerovatno da se dugorocno smanjivanje industrijskog i proizvodnog dijela ekonomije, uz visok stepen nezaposlenosti, mogu protumaciti kao nepostojanje poduzetnickog duha kod ljudi. Otpoceti svoj vlastiti posao, nasamo ili u saradnji s drugima, teška je stvar za nezaposlene ljude svuda u svijetu, a posebno u zemljama tranzicije. Ne postoji samo nedostatak finansijskih sredstava, u pitanju je i nespremnost banaka i drugih finansijskih institucija da finansiraju nova preduzeca. Ovakva situacija ce se znacajno izmijeniti primjenom sljedecih para-bankarskih instrumenata – poput faktoringa – u korist cjelokupne BH ekonomije.


15

3 BANKARSKI SEKTOR I TRŽIŠNI POTENCIJALI ZA FAKTORING U BIH

Mejra Juzbašic

3.1 Bankarski sektor U posljednjem periodu, bankarski sektor u BiH se znacajno unaprijedio i karakteriziran je naporima ka povecanju kapitala i njegove adekvatnosti, upravljanju likvidnošcu i neuskladjenosti u dospijecu, na nacin da se obezbijede adekvatni resursi za kreditiranje i povlacenje depozitara, te u cilju vece konkurentnosti. U Federaciji BiH je zabilježen napredak, dok banke u RS znacajno zaostaju. Iako su ovi ciljevi djelimicno dostignuti, ukupni kapital bankarskog sektora u BiH je još uvijek nizak, te je sa 31. decembrom 2002. iznosio do KM 1,2 milijarde, gdje je ukupna aktiva iznosila KM 6,3 milijarde. Ovaj trend porasta kapitala nastavice se zbog uslova cenzusa od KM 15 miliona, koji se mora ispuniti do 31. decembra 2002. One banke koje ne budu u stanju ispuniti ovaj uslov za cenzus, morati ce se ili pripojiti drugim bankama ili likvidirati. Medjutim, s obzirom na depresivan ali unapredjujuci ekonomski status, BiH je još uvijek “prebukirana bankama”. Za buduci period ostaju ocekivanja da ce uslov za cenzus rasti, što ce dalje doprinijeti jacanju bankarskog sektora. Konsolidacija banaka mora nastaviti bržim korakom zbog vrlo oštre konkurencije i propisa u bankarskom i finansijskom sektoru u BiH u cilju ispunjavanja uslova za clanstvo u fondu za osiguranje depozita, te u cilju ispunjavanja uslova za cenzus. Nasuprot bojaznima, samo 3 banke nisu ispunile uslov od 15 miliona: Privredna banka Sarajevo, Central profit banka Sarajevo te Poštanska banka BH. PBS i CPB su dobile produženje roka do 31.12.2003 da ispune ovaj uslov. Što se tice Poštanske banke (100% u državnom vlasništvu), nikakve mjere nisu preduzete, jer banka treba da se privatizira. Trenutno u BiH postoji 40 banaka, od toga 28 u Federaciji BiH a 12 u Republici Srpskoj (RS). Ovaj broj je još uvijek velik, ali u poredjenju sa 54 banke u Federaciji tokom perioda 1998-1999, konsolidacija i privatizacija banaka pokazale su veoma pozitivne rezultate. Takodjer je zabilježen i znacajan porast depozita, obima kredita i profita. U decembru 2000. iznos izdatih kredita kod banaka je bio KM 3.787 miliona, od cega je iznos kredita datih preduzecima bio KM 2.670 miliona, a ostatku privatnog sektora KM 1.117 miliona. Kamatna stopa je izmedju 10 – 14%, a prosjecna kamatna stopa na kratkorocne kredite je 12,6% dok je na dugorocne kredite ona 10,8%. Prosjecna kamatna stopa na depozite po vidjenju je 1,4%, a na štednju 4,5 %. Privatizacija banaka u Federaciji je skoro okoncana, i postoji još samo par državnih banaka u procesu koje tek treba da se privatiziraju (Union Banka d.d. Sarajevo, Postbank BH – Poštanska Banka d.d Sarajevo), koje su restruktuirane u razvojnu agenciju (Federalna investiciona banka), ili su pod privremenom upravom (Gospodarska banka d.d. Mostar, Mostarska gospodarska banka d.d. Mostar, Hercegovacka banka d.d. Mostar, Una banka d.d. Bihac).


16

Sedam banaka je 100% u privatnom vlasništvu, a još 10 njih su vecinski vlasnici strani investitori. U Federaciji BiH, broj banaka ce i dalje opadati, jer postoje daljnji planovi za pridruživanje postojecih banaka, a takodjer i nemogucnost nekih banaka da ispune uslov za cenzus. To ce imati pozitivne posljedice po cjelokupnu ekonomiju, i vodice ka jacanju osnove kapitala kod BH banaka. Strane banke prisutne u Federaciji Bosne i Hercegovine su Raiffeisen, Volksbank, Hypo Alpe Adria Bank, HVB Bank, Unicredito/Zagrebacka Banka (Italy/Croatia), Bosna Bank International, Turkish Ziraat. U Republici Srpskoj, postoje tri banke u vecinskom vlasništvu stranaca: Balkanska investiciona banka /Ukiobankis (Litvania), Nova banjalucka banka/ Komercijalna banka Beograd, Zepter Commerc banka / Zepter Holding. Iako su banke u Republici Srpskoj vrlo male, sporije se konsoliduju. Vrlo malo novih investicija je ušlo na tržište RS. Ukupna aktiva u RS u 2002. je iznosila KM 1,3 milijarde, a još postoje manjinske dionice u vlasništvu vlade. Ovaj broj banaka ce takodjer morati da se smanjuje, jer on nece moci da funkcionira na tržištu ove velicine u narednom periodu.

3.2 Supervizija banaka – Regulatorna tijela Tokom par prethodnih godina došlo je do znacajnog unapredjenja zabilježenog u ovoj oblasti. To je bio rezultat osnivanja Federalne agencije za bankarstvo (FBA) i Agencije za bankarstvo Republike Srpske (BA-RS). Ove Agencije osnovane su krajem 1996. godine kao neovisne institucije sa zadatkom vršenja supervizije nad bankama i izdavanja dozvola za rad bankama, u cilju osiguranja postojanja stabilnog i dobro razvijenog bankarskog sektora. U cilju zaštite depozitara banaka, Agencije su ustanovile brojne standarde za bankarsko poslovanje i vrše pažljivu superviziju banaka, u skladu sa standardima BIS-a. Glavne odgovornosti u nadležnosti ovih Agencija su: ?? Supervizija banaka direktno i indirektno ?? Izdavanje dozvola za rad ?? Likvidacija

Novi Zakon o bankama (Službene novine F BiH 39/98, 32/00, 48/01 i 41/02) sadržava precizne smjernice za aktivnosti FBA. Ne postoje nikakve vece razlike u Zakonu o bankama Republike Srpske. Po ovom zakonu, banke moraju dobiti dozvolu za rad od Agencije za bankarstvo, i nijedna institucija ne smije primati novcane depozite niti izdavati kredite bez ove dozvole. Medjutim, krediti koje daju mikrokreditne neprofitne organizacije ne podliježu ovim propisima. Zahtjev za bankarsku dozvolu mora se predati agenciji za bankarstvo u pismenoj formi i mora sadržavati sljedece podatke: ?? Ugovor o osnivanju banke, potpisan od strane svih osnivaca, nacrt statuta i druge akte

o udruživanju ?? Podatke o kvalifikacijama clanova Nadzornog odbora i uprave banke ?? Iznos akcionarskog kapitala, ukupno kao i osnovni kapital


17

?? Plan i projekciju poslovanja, te organizacionu šemu banke ?? Spisak vlasnika.

Agencija mora donijeti rješenje o izdavanju dozvole u roku od 60 dana nakon primljenog zahtjeva, a onda banka mora da se registrira na sudu u roku od 30 dana od dana izdavanja dozvole za rad. Ako se sudska registracija ne obavi u roku od 90 dana, Agencija može povuci dozvolu za rad. Nadalje, Agencija izdaje dozvolu za ustanovljavanje bancinih filijala, koje imaju sjedište van Federacije/Republike Srpske, samo ako banka ima dozvolu za rad izdatu od ovlaštene institucije za superviziju te strane banke. Filijale stranih banaka takodjer moraju dobiti odobrenje od Agencije. Agencija može povuci dozvolu za rad ako banka ne ispunjava uslov za cenzus, ako ne prima depozite/ne izdaje kredite duže od 6 mjeseci, ako ne ispunjava uslove za clanstvo u fondu za osiguranje depozita, ili iz drugih razloga navedenih u Zakonu o bankama. Otud su sve banke obavezne kontrolirati i analizirati kvalitet kredita i vjerovatnocu naplate. Agencija poduzima korektivne radnje koje uprava banke nije u stanju da riješi.

3.3 Drugi važni zakoni kojima se regulira bankarski sektor

3.3.1 Zakon o platnim transakcijama s inostranstvom (F/X) Ovim zakonom se reguliraju platne transakcije izmedju lica u Federaciji i fizickih i pravnih lica u inostranstvu, tržište platnih transakcija s inostranstvom u Federaciji, poslovi platnih transakcija, kao i odobrenja banaka u ovom procesu. Platne transakcije s inostranstvom se vrše preko banaka, te jedino Minista rstvo finansija Federacije BiH može odobriti direktno poravnanje domacih firmi s inostranstvom. Svako domace pravno lice obavezno je izvršiti naplatu novca za izvezenu robu u roku od 90 dana, ako se ugovara placanje u gotovom novcu, ili u roku propisanom u ugovoru o kreditu, ako je u pitanju kreditni aranžman. Medjutim, Ministarstvo finansija F BiH može odobriti naplatu u roku dužem od 90 dana, ako je u ugovoru o kreditu definirano placanje u gotovom novcu ili odgodjeno placanje. Nadalje, firma koja izvozi i uvozi robu na osnovu dugorocnog ugovora o saradnji može ugovoriti placanje i naplatu sa licem iz inostranstva putem tekuceg racuna poravnanjem potraživanja i dugovanja. Bilans potraživanja na tekucem racunu ne smije prelaziti 40% od ukupnog iznosa izvoza za tekucu godinu. Ako do toga dodje, Ministarstvo mora odrediti poravnanje ili naplatu u roku od 90 dana. U slucaju nepoštivanja Zakona, predvidjene su odredjene kazne.

3.3.2 Zakon o osiguranju depozita Zakonom o osiguranju depozita regulira se osiguranje depozita fizickih i pravnih lica u domacoj i stranim valutama u bankama koje ispunjavaju uslove za to. Takodjer, Zakonom se regulira ustanovljavanje, status, poslovanje i upravljanje Agencijom za osiguranje depozita u Federaciji Bosne i Hercegovine. Najviši iznos depozita koji Agencija osigurava je KM 5.000.

3.3.3 Zakoni i propisi o tržištima kapitala Jedan od ciljeva procesa tranzicije ka tržišnoj ekonomiji je ustanovljenje tržišta kapitala. Sljedeci pravni okvir regulira tržišta kapitala u F BiH:


18

?? Zakon o vrijednosnim papirima ?? Zakon o Komisiji za vrijednosne papire FBiH ?? Zakon o notaru vrijednosnih papira ?? Zakon o privrednim društvima.

Institucije nadležne za tržišta kapitala u FBiH su Komisija za vrijednosne papire i Notar vrijednosnih papira. Komisija za vrijednosne papire Komisija za vrijednosne papire Federacije Bosne i Hercegovine je neovisna institucija ustanovljena 1999. godine u cilju reguliranja, odobravanja i vršenja supervizije nad izdavanjem i razmjenom vrijednosnih papira u FBiH. Komisija je vrhovno regulatorno tijelo u oblasti tržišta kapitala i ima zadatak da ustanovi i razvija infrastrukturu tržišta kapitala. Komisija ima pet povjerenika koji vrše dužnost na rok od pet godina. Notar vrijednosnih papira Notar vrijednosnih papira vrši aktivnosti registracije, cuvanja i održavanja informacija o vrijednosnim papirima, kao i aktivnosti prijenosa vrijednosnih papira, u skladu sa zakonom kojim se regulira izdavanje i razmjena vrijednosnih papira.

3.3.4 Ostali zakoni Profesionalni procjenitelji i i brokeri nekretninama u BiH još uvijek ne zadovoljavaju zapadne standarde, a procesne službe ne postoje. Naplata potraživanja od problematicnih klijenata zna biti teška i dugotrajna. Zakoni o registraciji pokretnina i hipoteka su još uvijek slabo razvijeni. Zakon o registriranim zalozima je donesen, ali njegova primjena još nije pocela jer informacioni sistem još nije gotov. Medjutim, drugi zakoni važni za bankarski sektor su tu, a sudovi uce da se snalaze sa opštim promjenama. Relevantni zakoni su slje deci: ?? Zakon o pranju novca ?? Zakon o obligacionim odnosima, kojim se utvrdjuju svi uslovi za slobodnu razmjenu

roba i usluga. ?? Zakon o notaru vrijednosnih papira, kojim se regulira tržište akcija. ?? Zakon o sudskoj registraciji, kojim se regulira registracija firmi. ?? Proceduralni zakoni, kojima se reguliraju razlicite zakonske procedure.

3.4 Centralna banka Bosne i Hercegovine (CBBiH) Centralna Banka Bosne i Hercegovine pocela je s radom kao jedinstveni organ koji regulira valutu i monetarnu politiku u zemlji 11. augusta 1997. Ona radi kao valutni odbor i ima dodatni mandat po Daytonskom mirovnom sporazumu da cuva vrijednost službene domace valute (KM, konvertibilna marka). Po smjernicama sacinjenim uz pomoc MMF-a, CBBiH održava rezervu likvidnosti u njemackim markama, koja je u odnosu 1 na prema 1 sa KM. S uvodjenjem eura, CBBiH


19

održava rezervu u eurima. CBBiH je obavezna održavati rezerve strane valute u omjeru najmanje 1 prema 1 u odnosu na domacu valutu u opticaju. Druge važne cinjenice u svezi s CBBiH: ?? Konvertibilna marka (KM) je prva službena valuta na cijeloj teritoriji Bosne i

Hercegovine od izbijanja rata 1992. godine. ?? CBBiH kontrolira monetarnu politiku u zemlji i apoliticna je institucija. Ona ne daje

kredite vladi, ne izdaje kredite niti garancije, i nije kreditor krajnje instance za bankarski sistem.

?? Od ukljucenja DEM u jedinstvenu evropsku valutu, sredstva koja drži CBBiH su vezana za EURO.

?? KM se slobodno može mijenjati u bilo kojoj komercijalnoj banci u Bosni i Hercegovini (Euro 1 : KM 1.95583).

?? Po likvidaciji ZPP-a2, CBBiH podržava i održava platni i sistem poravnanja. Ona takodjer koordinira aktivnosti agencija za bankarstvo BH entiteta koje su nadležne za izdavanje dozvola i superviziju banaka, kao i Agenciju za osiguranje depozita na državnom nivou.

3.5 Faktoring Službeno ne postoji faktoring firma u BiH. Za ovaj vid poslovne aktivnosti potrebni su bolji finansijski informacioni sistemi, kao i jaca zaštita povjerilaca. Takodjer, pravnom podrškom i relevantnim zakonima morati ce se obezbijediti okvir za primjenu ovog proizvoda. Medjutim, zbog velikog prisustva stranih banaka na BH tržištu moguce je da se uvede ovakav vid aktivnosti.

3.5.1 Potencijalno tržište za razvoj faktoringa Velika bazna industrija i sposobne firme koje su proizvodile avijaciju i mašinske alate, te drugu kompleksnu robu, bili su karakteristika predratnog perioda ranih devedesetih godina. Velika industrija je stvarala otprilike polovinu proizvodnje i radnih mjesta, od energetike i sektora sirovina (drvo i koks, ugalj i boksit), do proizvodnje elektricne i mašinske opreme, tekstila, kože i obuce. Gradjevinarstvo i prehrambena industrija su takodjer bili jednako razvijeni. Za razliku od drugih centraliziranih ekonomija, ekonomski sistem bivše Jugoslavije bio je zasnovan na tržišnom socijalizmu, ali se generalno ogranicavala konkurentnost i mobilnost na radnom i finansijskom tržištu. Državne banke su bile jedini izvor kapitala, a bankovnim kreditiranjem su se mogla obezbijediti sredstva samo za finansijske investicije. Te banke su bile vlasništvo velikih državnih preduzeca koja su ih i kontrolirala i koristila ih za dobijanje povoljnih uslova finansiranja.

2 ZPP (bivši Zavod za platni promet) za tvoren je 05.01.2001, kada su banke preuzele domaci platni sistem. Po podacima Federalne agencije za bankarstvo, od tog datuma pa do septembra 2001, banke su obrnule KM 13,5 miliona u platnim transakcijama u ukupnoj vrijednosti od KM 25,7 milijardi.


20

Rat je uništio veliki dio infrastrukture u zemlji a i ozbiljno je ugrozio njen ekonomski život. 1990. godine, BiH je imala BDP od US$ 11 milijardi i dohodak po glavi stanovnika od US$ 2.400. Do 1995, BDP je bio US$ 2 milijarde, dohodak po glavi stanovnika se procjenjivao na US$ 500, a spoljnji dug je iznosio US$ 3 milijarde. Industrijska proizvodnja je opala na 10% svog predratnog nivoa, a nezaposlenost se podigla na 80%. Uz pomoc Svjetske banke, Evropske komisije i drugih donatora, 1995. godine sacinjen je cetvorogodišnji do petogodišnji program obnove u cilju finansiranja rekonstrukcije infrastrukture, socijalnog sektora, poljoprivrede i drugih sektora. Do kraja 2002. godine se ocekivalo da ce putevi, telekomunikacije, voda, struka i obrazovanje biti na ili blizu svog predratnog nivoa. U maju 1998. godine, organi vlasti su otpoceli jedan ambiciozan program ekonomske reforme, koji je podržan kreditima od Medjunarodne razvojne asocijacije i stand-by sporazumom sa MMF-om. Ciljevi ovog programa su bili da se stvori jedinstvena ekonomska oblast i efikasan bankarski sistem, da se privatiziraju i restrukturiraju preduzeca, da se obavi reforma tržišta rada, da se preoblikuje penzioni i zdravstveni sistem, primijeni pojednostavljeni režim carina i liberalizira trgovinski režim. Kao pozadina ovih reformi bio je tekuci program makroekonomske stabilizacije zasnovan na aranžmanu valutnog odbora uz striktnu fiskalnu disciplinu. Najvece postignuce tokom prethodnih par godina bilo je potpuno uspostavljanje Centralne banke BiH i pokretanje njene valute – konvertibilne marke koja je fiksirana za euro. Ostala postignuca ukljucuju usvojenje liberalnog carinskog tarifnog režima širom zemlje i znacajan porast u medjuentitetskoj razmjeni. Nezaposlenost je i dalje velik izazov ekonomskom razvoju. Rekonstrukcijom i oporavkom se dovelo do generalnog unapredjenja u socijalnoj oblasti – uz prihod po glavi stanovnika koji se više nego udvostrucio od kraja rata – medjutim, nezaposleni i još nekoliko ugroženih grupa ukljucujuci i interno raseljena lica (izbjeglice) nemaju nikakve koristi od ovog jakog poslijeratnog rasta. Ekonomija Bosne i Hercegovine nastavila je da raste relativno brzo, odražavajuci tekuci oporavak od razarajuceg rata 1992-95. Stvarni BDP, medjutim, još uvijek je samo polovina onoga predratnoga. Visok stepen rasta iz prethodnih godina održan je vanjskom pomocu a ne privatnim ulaganjima, a za nastavak rasta potreban je znacajno ubrzaniji korak strukturalnih reformi. Takodjer je prisutan znacajan debalans izmedju dva teritorijalna entiteta, gdje se BDP u RS ocjenjuje u iznosu od samo 75% od prosjeka u državi.

3.6 Ekonomski trendovi3 Zbog prekida socijalnih i ekonomskih trendova koji je uzrokovao rat, kvalitet statistickih podataka je još uvijek neadekvatan. Još jedan faktor koji nije statisticki dokumentiran je to da je crna i siva ekonomija prilicno obimna, i ukljucuje i veliki obim neregistriranog uvoza i izvoza te uplate gotovine od emigracije i naših radnika u inostranstvu. Bruto domaci proizvod (BDP) BiH u 2000. godini iznosio je KM 9,4 milijardi (U Federaciji BiH iznosio je KM 6,7 milijardi, RS KM 2,7 milijardi). BDP po glavi stanovnika u BiH iznosio je

3 Podaci CBBiH


21

KM 2.209 u 2000. godini (F BiH KM 2.392, RS KM 1.861). Ovaj pokazatelj je još uvijek jako nizak u odnosu na druge evropske zemlje, i pokazuje da je BiH još uvijek jedna od najsiromašnijih zemalja u regionu. Nominalni BDP BiH u 2001. godini iznosio je KM 10,2 milijardi (F BiH KM 7,2 milijardi, RS KM 3,0 milijardi). BDP po glavi stanovnika F BiH bio je 2.570 KM a u RS 2.055 KM. Inflacija u decembru 2000. godine u Federaciji BiH bila je 4% i opadala je u 2001, a u prvom kvartalu 2002. bila je negativna, dok je u RS bila 0,6%, kao posljedica uspostave valutnog odbora i implementacije stroge monetarne politike. Stoga, ekonomski rast i izvoz su se mogli finansirati samo velikim iznosima inostrane pomoci i kredita. Medjutim, ova vrsta priliva kapitala ce najvjerovatnije opasti u buducem periodu. U prvom kvartalu 2002, industrijska proizvodnja u Federaciji BiH opala je za 2,3% u poredjenju sa prosjecnom proizvodnjom zabilježenom u godini 2001, a u odnosu na isti period 2001. ona je viša za 4,8%. Industrijska proizvodnja u Republici Srpskoj zabilježila je opadajuci trend u 2002, uz pad od 11.5%, u odnosu na prosjecnu proizvodnju iz 2001. godine. U cijeloj godini 2002, industrijska proizvodnja u F BiH uvecana je za 9,2% u odnosu na isti period 2001. U istom periodu, industrijska proizvodnja u RS opala je za 2,5%. U 2002, ukupan indeks maloprodajnih cijena i troškova života u Federaciji bio je niži od cifre zabilježene u Republici Srpskoj. Maloprodajne cijene u Federaciji u 2002. su opale za 0,2% u odnosu na prosjecne maloprodajne cijene u 2001, a u Republici Srpskoj u 2002, ukupne maloprodajne cijene opale su za 1,7% u odnosu na prosjecne maloprodajne cijene za 2001. godinu. U prvom kvartalu 2002, ukupni troškovi života u Federaciji BiH popeli su se za 1,1% u odnosu na prosjecne troškove života u 2001, dok su se u Republici Srpskoj ukupni troškovi života uvecali za 1,9%. U decembru 2002, u BiH je prosjecna bruto plata bila KM 686, a prosjecna neto plata KM 463. U Federaciji, prosjecna bruto plata je bila KM 754, a prosjecna neto plata KM 513. To je predstavljalo uvecanje od 15,6% u odnosu na prosjecne neto plate isplacene u 2001, te uvecanje od 12% u poredjenju s prosjecnim neto platama isplacenim u decembru 2001. U RS u decembru 2001, prosjecna bruto plata je bila KM 542, a prosjecna neto plata KM 356. To predstavlja uvecanje od 15,2% i od 7,2% u odnosu na prosjecne neto plate isplacene u 2001 i u decembru 2001. Stepen nezaposlenosti i u F BiH i u RS je i dalje na zastrašujucih 40%. U skladu sa gore navedenim, matrica rasta ukazuje na to da obnovom vode mala i srednja preduzeca u oblasti usluga i sektorima lake industrije, koji ce vjerovatno biti oni koji ce voditi rast na srednjorocnoj osnovi.

3.7 Izvoz i MSP Jedna od glavnih prepreka održivom razvoju je debalans izvoza i uvoza koji prevladava i u Federaciji BiH i u Republici Srpskoj. Vrijednost uvoza u Federaciju BiH je bila skoro cetiri puta veca od vrijednosti izvoza. Vrijednost uvezene robe je iznosila KM 5.730 miliona, a vrijednost izvezene roble iznosila je ukupno KM 1.524 miliona. Postotak pokrivenosti uvoza izvozom u 2002. godini bio je 26,1%. U Republici Srpskoj, negativni trgovinski bilans u godini 2002. je iznosio KM 1.599 miliona, a postotak pokrivenosti uvoza izvozom je bio 25,9%.


22

BiH uglavnom izvozi robu u Jugoslaviju, Italiju, Njemacku, Hrvatsku i Švicarsku. Švicarska je jedini trgovinski partner BiH s kojim je ona imala trgovinski višak. Tabela 1. Izvozni trgovinski partneri4 (KM 000) ZEMLJA

IZVOZ

BIH FBIH RS JUGOSLAVIJA 417.271 139.403 277.868 ITALIJA 246.524 183.575 62.949 HRVATSKA 311.553 261.073 50.480 NJEMACKA 262.360 232.613 29.747 ŠVICARSKA 229.965 222.808 7.157 SLOVENIJA 174.070 140.307 33.763 AUSTRIJA 83.543 71.815 11.728 FRANCUSKA 41.707 37.468 4.239 SAD 26.590 25.603 987 MAKEDONIJA 19.500 11.679 7.821 TURSKA 12.920 10.477 2.443 MADJARSKA 12.931 8.111 4.820 OSTALI 250.718 179.073 71.645 UKUPNO 2.089.652 1.524.005 565.647 U donjoj tabeli je dat pregled obima izvoza i uvoza finansiranog putem komercijalnih banaka u BiH: (u 000 KM) Stavka

Carinski podaci

Komercijalne banke

% finansiranja putem komercijalnih banaka

(1) (2) (3=2/1*100) Izvoz 1.489.620 1.335.090 89,6% Uvoz 5.668.812 4.749.115 83,8% Prema podacima Privredne komore BiH, glavni izvozni5 proizvodi BiH su: šumarstvo i pratece usluge, drvo i drvni proizvodi, namještaj, bazni metali, tekstil, koža i obuca, te isporuka struje, plina i vode. BiH ima znacajne kapacitete u drvnoj industriji, uglavnom odredjene za izvoznu proizvodnju. Šume i pošumljeno zemljište pokrivaju nekih 53% teritorije BiH. Postoji niz pilanskih kapaciteta za obradu drveta u BiH: otuda se može obraditi nekih 2.000.000 m3 drveta. Pošto finalna obrada drveta još nije dobro razvijena, znacajan obim se izvozi. 4 Centralna banka BiH 5 Podaci o obimu izvoza su iz Federalnog zavoda za statistiku Federacije BiH


23

Postoji mnogo firmi koje se bave proizvodnjom namještaja, te pošto ova proizvodnja prevazilazi potrebe tržišta u Bosni i Hercegovini, znacajan dio namještaja se izvozi, uglavnom u Njemacku, Italiju, Francusku, Englesku, Madjarsku, Slovacku, Jugoslaviju, Hrvatsku, Australiju, SAD, pa i u Aziju. Nekih 90% tekstilnih i kožnih proizvoda i obuce se proizvodi za vec poznate strane kupce. Cak iako postoje kapaciteti za proizvodnju pamucnih materijala, takva proizvodnja ne postoji, i oni se uvoze. Medjutim, u Mostaru ima jedna tvornica pamuka koju je otkupio jedan norveški investitor, i otpocinjanje proizvodnje se ocekuje uskoro. Nadalje, poljoprivredni resursi u BiH su bili toliko jako pogodjeni ratom, da je nekih 50% ukupne mehanizacije u poljoprivrednoj proizvodnji uništeno. Ta vrsta proizvodnje je prije rata bila jako znacajna, te još uvijek postoje vrlo znacajni kapaciteti za ovu vrstu proizvodnje. Trenutno se naglasak stavlja na proizvodnju zdrave hrane, bez korištenja pesticida. Mineralna voda iz BiH je vrlo poznata širom svijeta: Sarajevski kiseljak, Oaza Tešanj, Ilidžanski dijamant, Vitinka Kozluk. Takodjer su tu i vrlo poznata vina: Žilavka i Blatina, a i livanjski i travnicki sir (mljekara Lura u Livnu, te Poljorad Turbe). Država BiH daje dotirane kredite u cilju podrške izvozu za ove vrste proizvoda. BiH takodjer izvozi prirodne sastojke za proizvodnju caja i ljekovitih sredstava.

3.8 Razvoj MSP Velik dio naprijed spomenute proizvodnje obavljaju MSP. Buducnost Bosne i Hercegovine uglavnom ovisi od razvja MSP sektora. Mala i srednja preduzeca (MSP) imaju centralnu ulogu u zemljama u razvoju, kako socijalno tako i ekonomski. Njima je teško boriti se protiv teškog domaceg poslovnog ambijenta i rijetko su u stanju pribaviti finansiranje i druge forme potrebne podrške. Trenutno u BiH povoljna poslovna klima za razvoj MSP ne postoji: ?? slaba povezanost s internacionalnim kompanijama, ?? domaca predratna velika preduzeca ne rade; ?? nedovoljan pristup finansiranju, ?? nepostojanje tehnološkog razvoja, itd.

1991. je bilo 17.573 registriranih MSP, dok je u 2001. samo u Federaciji BiH bilo 16.785 registriranih preduzeca. Medjutim, vecina njih su veoma mala preduzeca: ?? do 9 zaposlenih 13.847 ?? 10-49 zaposlenih 2.102 ?? 50 – 250 zaposlenih 691

Postoji samo 145 firmi sa preko 250 zaposlenih. U Federaciji BiH ima nekih 33.000 vlasnika samostalnih radnji. U cilju razvoja bolje poslovne klime, banke u BiH pokušavaju obezbijediti povoljno finansiranje za MSP i privatni sektor. Na primjer, Federalna investiciona banka (IBF) je u periodu 1998 – 2001. dala 959.000 kredita u ukupnom iznosu od KM 219.891 hiljada. Sa 31.12.2001. 3% od cjelokupnog kreditnog portfelja ove banke predstavlja obrtni kapital za MSP, 16% investicioni kapital za MSP, 7% izvozno finansiranje, 8% kratkorocni krediti, te 5% poljoprivredno finansiranje. Prema granama


24

industrije, 25% je dato u energetski sektor, 12% u gradjevinsku industriju, 6% u trgovinski sektor, a 3% u drvnu industriju. IBF takodjer nudi povoljne uslove za finansiranje izvoza: ?? otplatni period - do 12 mjeseci ??modalitet otplate – po naplati revolving ?? kamatna stopa – EURIBOR za banke / EURIBOR + 3% za firme

Nadalje, IBF ima program za finansiranje poljoprivrede uz sljedece uslove: ?? otplatni period: od 18 mjeseci do 7 godina ?? 6-mjesecni grejs period ?? 4% kamatna stopa za banke ?? 8% kamatna stopa za krajnje korisnike.

Uobicajeni uslovi IBFa za finansiranje proizvodnih programa u MSP su: ?? 24 mjeseca za finansiranje obrtnog kapitala ?? 36 mjeseci za finansiranje opreme ?? 48 mjeseci za finansiranje kupovine poslovnog prostora ?? grejs period je 6 mjeseci ?? kamatna stopa je EURIBOR za banke / EURIBOR +4% za firme.

Nadalje, za niskorizicne klijent IBF nudi kredite u iznosu od KM 2 mil. (1 – 5-godišnja otplata) uz kamatnu stopu od EURIBOR+2%. Ostale banke takodjer podržavaju MSP tako što im nude fleksibilne otplatne planove u skladu s prilivom gotovine i promjenjive kamatne stope, te nude proizvode poput dokumentarne naplate, akreditiva, garancija, itd. Medjunarodna zajednica u BiH takodjer daje velik doprinos u jacanju MSP. Svjetska banka, IFC, MIGA, te globalna zajednica male privrede radi na stvaranju novih i boljih programa za podršku MSP.

3.9 Pokrice rizika Nekoliko agencija nudi polise osiguranja za pokrice kreditnog i investicionog rizika.

3.9.1 MIGA (Multilateralna agencija za garancije po investicijama) Ustanovljena je 1988. u cilju podsticanja direktnog inostranog ulaganja od strane privatnih lica u zemljama u razvoju – daje garancije do US$ 50 miliona za rizik od ogranicenja novcanih transfera, rata i gradjanskih nemira, eksproprijacije i kršenja ugovora u zemlji-domacinu. Ona takodjer obezbjedjuje marketinške usluge vladi zemlje domacina u smislu jacanja njene sposobnosti za privlacenje stranih investicija. MIGA daje dugorocno osiguranje za politicki rizik odgovarajucim investitorima za odgovarajuce investsicije u BiH. Ucešce MIGA-e u projektu usadjuje povjerenje da ce se prava investitora poštivati.

3.9.2 IGA (Agencija za garancije po investicijama) Garancije do nekih US $ 1,7 miliona stranim kompanijama koje daju kredite proizvodnim firmama u Bosni i Hercegovini. Njen fond za specijalni rizik pri Svjetskoj banci pruža garancije kod ogranicenja novcanih transfera, eksproprijacije, uvoznih i izvoznih restrikcija, te gradjanskih nemira.


25

3.9.3 BH sredstva podrške za izvozna preduzeca (BEEF) Osnovni ciljevi BEEF-a su: ?? Obezbjedjuje obrtni kapital firmama sposobnim za ispunjavanje izvoznih narudžbi. ?? Podržava samoodrživi ekonomski rast proširujuci izvozne aktivnosti u BiH, što dovodi

do medjunarodne razmjene i ubrzava ekonomski rast. ?? Podržava razvoj privatnog sektora, jer BH firme moraju biti u privatnom vlasnistvu ili u

inicijalnoj fazi privatizacije da bi se mogle prijaviti za sredstva kod BEEF-a ?? Distribuira informacije o BH bankama stranim bankama. ?? Podržava kvalitetne banke i suocava se sa nestašicom finansiranja u BH bankarskom

sektoru. ?? Razdjeljuje sredstva Svjetske banke putem stranih i domacih banaka u cilju kreditiranja

izvoznika. Sredstva Svjetske banke su položena u BH bankama putem IGA-e. ?? Jaca odnose izmedju BH i stranih banaka na osnovu podjele rizika sa stranim

bankama. ?? Umanjuje troškove finansiranja kod BH firmi.

3.9.4 OPIC (Americka korporacija za privatna ulaganja u inostranstvu) Daje osiguranje investitorima za politicki rizik, eksproprijaciju sredstava, štetu nastalu od politickog nasilja i konvertibilnosti valute, kao i pokrice osiguranjem za odredjene ugovorne, izvozne, licencne i lizing transakcije.

3.9.5 CEBiH (Izvozni centar za unapredjenje izvoza i stranih ulaganja) Osnivac društva je Privredna komora BiH i “Publikum” doo Sarajevo. Društvo s ogranicenom odgovornošcu za unapredjenje izvoza i stranih ulaganja osnovano je 1993. godine. Aktivnosti CEBIHa se fokusiraju na unapredjenje izvoza u BH ekonomiji, jacanje i ustanovljavanje trgovinskih odnosa i promoviranje stranih ulaganja u razlicitim privrednim djelatonstima. Uz ove aktivnosti, CEBIH primarno radi na povezivanju BH ekonomije i BH firmi sa inostranim ekonomijama, osiguravanjem stalnog protoka tržišta, komercijalnih, tehnickih, naucnih i drugih informacija.

3.9.6 Agencija za promociju stranih ulaganja u BiH (FIPA) Vladina agencija osnovana u BiH 1999. godine, koja postupa u sklopu Vijeca ministara (FIPA). Osnovni zadaci FIPAe su pružanje usluga postojecim i potencijalnim investitorima, privlacenje novih ulaganja, promoviranje imidža zemlje, te unapredjenje poslovne klime u BiH. Kljucne usluge koje FIPA nudi su: ?? Opšta promocija investicija, ?? Posredovanje izmedju domacih vlasti i privrede, ?? Investicione usluge, ?? Pomoc u odabiru najadekvatnije forme investiranja kod otvaranja zajednickih

investicija, ?? Pomoc u odabiru kompanija u procesu privatizacije, ?? Pružanje detaljnih informacija o projektima investiranja u infrastrukturu, te zakonima,

propisima, porezima i drugim davanjima.

3.10 Potencijalno tržište za domaci faktoring Kako je vec napomenuto u gornjem tekstu, postoji veliki broj nerazvijenih MSP u BiH. Obicno su to MSP sa najviše 9 uposlenih. Stoga, zbog oštre konkurencije, vrlo se rijetko dobija placanje


26

unaprijed od kupaca. Obicno MSP finansiraju svoja potraživanja putem banaka, pribavljanjem skupih kratkorocnih kredita za obrtni kapital, uz maksimalan period otplate od godinu dana, te kamatnom stopom od 10-12%. Kako pokazuje poslovna praksa, kupci obicno izmiruju svoja dugovanja u roku od 30-150 dana, osim kod par vrsta potrošacke robe, poput alkoholnih pica, gdje se obavljaju placanja unaprijed ili gotovinska placanja. Medjunarodni i domaci maloprodajni lanci poput Mercatora Slovenija, Interexa Francuska, Robot Commerca Hrvatska-BiH, VF Komerca BiH, vrše placanja dobavljacima “s markom” u roku od 45 dana. Za razliku od toga, placanja malim dobavljacima (MSP) se vrše u roku od 120 do 150 dana. Štaviše, neke od ovih faktura se izmiruju kompenzacijom. U slucaju odloženog placanja, naplata se osigurava mjenicom, bankovnom garancijom ili akreditivom, koji su skupi (nekih 2,8% od prodatog iznosa), i iz tog razloga se vrlo rijetko praktikuju. Zbog monopola koji drže neki od kupaca, te zbog oštre konkurencije izmedju prodavaca, ti instrumenti obezbje djenja se cesto ne izvršavaju. Pozivom na mjenicu, bankovni racun kupca može se blokirati dok se placanje ne izvrši. Medjutim, to obicno ne biva uspješno pošto kupci imaju nekoliko racuna kod razlicitih banaka. Kupce se može tužiti i na sudu, medjutim sudske procedure u BiH traju vrlo dugo.

3.11 Tržište u drugim zemljama centralne i istocne Evrope Strukturne izmjene u BH ekonomiji koje se fokusiraju na razvoj malih i srednjih preduzeca (MSP) nude stratešku mogucnost za faktoring kompaniju, gdje bi tradicionalne banke izgledalo da: ?? precjenjuju nivo rizika te ?? podcjenjuju mogucnosti i prilike ?? faktoring firme.

Osobito mali i mikro klijenti imaju vrlo ogranicene mogucnosti finansiranja a njihova stalna potreba za kratkorocnim finansiranjem je velika mogucnost u smislu faktoringa. Kod takvih klijenata, faktoringom se pruža jasna konkurentna prednost u odnosu na tradicionalno bankovno kreditiranje, jer je faktor u stanju uvidjeti profitabilnu mogucnost tamo gdje bankar može vidjeti samo rizik. Razvoj faktoring kompanija u zemljama centralne i istocne Evrope tokom i nakon perioda ekonomske transformacije je jasna potvrda gore navedene izjave. Kao primjer cemo navesti razvoj faktoring kompanija u ?? Ceškoj Republici ??Madjarskoj ?? Poljskoj i ?? Sloveniji.

Kod razmatranja cifara koje se odnose na faktoring, moraju se uzeti u obzir razlicite velicine zemalja (npr. Poljska ima 38,5 miliona stanovnika, a Slovenija manje od 2 miliona stanovnika), kao i razlike u strukturama njihovih ekonomija i razliciti resursi koje one posjeduju.


27

3.11.1 Ceška Republika Prva faktoring kompanija u bivšim zemljama istocnog socijalizma -"Transfinance a.s.", Prag – osnovana je 1991. godine kao zajednicka investicija sa stranim ulaganjem. Akcionari su bile dvije faktoring kompanije (Factofrance Helle r i Intermarket Factoring AG), dvije banke (Bayrische Hypothekenbank i Zivnostenska Banka), te Transakta. Transakta – ceška organizacija za trgovinsku razmjenu s inostranstvom – vec je bila ustanovila ranih osamdesetih odjel za faktoring i posredovanje (postupanje u ime ceških izvoznika kao posrednik). Transfinance a.s. preuzeo je poslovne aktivnosti Transakte i razvio ih do medjunarodnih faktoring standarda. Obim faktoringa je prikazan u donjim tabelama (otkupljena potraživanja):

Transfinance

0

50

100

150

200

250

300

350

91 92 93 94 95 96

u mil USD

TotalDomestic

Transfinance

012

3456

789

91 92 93 94 95 96

u mild CZK

Total

Danas u Ceškoj ima pet faktoring kompanija koje svoje usluge nude tamošnjim MSP. One bilježe obim otkupljenih potraživanja u iznosu od EUR 1.230 mlrd za godinu 2001, te povecanje na EUR 1.690 mlrd za godinu 2002. Sve ostale faktoring kompanije osnovane u zemljama centralne i istocne Evrope u posljednjih 12 godina otpocele su poslovanje od nule. Da bi mogle obavljati medjunarodno poslovanje, sve faktoring kompanije su ušle u jedan od postojecih faktoring lanaca: ?? Factors Chain International, Amsterdam ili ?? International Factors Group, Brisel.

To se preporucuje i eventualno osnovanim faktoring kompanijama u BiH.


28

3.11.2 Madjarska Magyar Factor Rt., Budimpešta, Madjarska, osnovana je 1992. kao zajednicka investicija izmedju Magyar Hitel Bank Rt. i Intermarket Factoring AG. Bili su akcionari svaki sa po 50%. Poslovne aktivnosti otpocele su u drugoj polovici 1992, na pocetku se fokusirajuci na izvozni faktoring uz korištenje dvofaktornog sistema FCI. Obim faktoringa je prikazan dole (otkupljena potraživanja):

Magyar Factor

0

5

10

15

20

25

3035

40

92 93 94 95 96 97

u mil. USD

TotalDomestic

Magyar Factor

0

5

10

15

20

25

30

35

40

92 93 94 95 96 97

u mlrd. HUF

Total

Danas u Madjarskoj ima 11 faktoring kompanija koje svoje usluge nude tamošnjim MSP. One bilježe obim otkupljenih potraživanja u iznosu od EUR 550 miliona za godinu 2001, te povecanje na EUR 557 miliona za godinu 2002. Mora se naglasiti da najvece cetiri od njih pokrivaju 86% posto tržišta, dok su ostale faktoring firme u privatnom vlasništvu za posebne svrhe.


29

3.11.3 Slovenija LB Factors d.d., Ljubljana, Slovenija, osnovana je kao firma sa zajednickim ulaganjem 1994. godine. Akcionari su bili Ljubljanska Banka d.d., Ljubljana, 30%, IFC- Medjunarodna finansijska korporacija, Washington D.C., 20% te Intermarket Factoring AG, Vienna, 50%. Firma je pocela s poslovnim aktivnostima u drugoj polovici 1994. godine, s fokusom na izvozni faktoring. U tabeli dole se vidi godišnji otkup potraživanja:

LB Factors d.d.

0

5

10

15

20

25

30

93 94 95 96 97 98 99

u mil. USD

Total Domestic

LB Factors

0500

1000

1500200025003000

350040004500

93 94 95 96 97 98 99

u mlrd. SIT

Total

Danas u Sloveniji imaju tri faktoring kompanije koje svoje usluge nude tamošnjim MSP. One bilježe obim otkupljenih potraživanja u iznosu od EUR 115 mil. za godinu 2001, te povecanje na EUR 130 mil. za godinu 2002.


30

3.11.4 Poljska Polfactor S.A., Varšava, Poljska, osnovana je kao firma sa zajednickim ulaganjem 1995. godine. Akcionari, svaki sa po 50%, su BRE Banks S.A., Varšava, te Intermarket Factoring AG. Polfactor S.A. poceo je s poslovnim aktivnostima na razlicit nacin od ostalih faktora, fokusirajuci se na domace tržište. Obim faktoringa se vidi u donjoj tabeli (otkupljena potraživanja):

Polfactor S.A.

02040

6080

100120

140160180

94 95 96 97 98 99

u mil. USD

TotalDomestic

Polfactor

0

100

200

300

400

500

600

700

800

94 95 96 97 98 99

u mil. PLN

Total

Danas u Poljskoj ima 6 faktoring kompanija koje svoje usluge nude tamošnjim MSP. One bilježe obim otkupljenih potraživanja u iznosu od EUR 3.330 mlrd za godinu 2001, te obim od EUR 3.249 mlrd za godinu 2002.


31

3.12 Preporuke ?? Za osnivanje faktoring kompanije prvo se mora dobiti odobrenje od Ministarstva

finansija ili drugog nadležnog organa. ?? Faktoring kompanija trebala bi se osnovati kao društvo sa zajednickim ulaganjem

izmedju domace banke i Intermarket Factoring AG, i možda IFC-a u pocetku (domaca banka 25%, Intermarket Factoring AG 55%, te IFC 20%).

?? Pošto Zakon o bankama ogranicava investiranje banaka u druge firme, mora se

prethodno dobiti odobrenje od Agencije za bankarstvo kojim se dozvoljava investiranje u iznosu vecem od 5% od bancinog osnovnog kapitala. Napomena: Banke ne bi imale interesa da investiraju jer bi povrat na ulaganje bio vrlo mali. Odobrenje od Agencije za bankarstvo bi trebalo biti barem za 25% investiranja u faktoring kompaniju. Drugo rješenje bi bilo napraviti izmjene i dopune Zakona o bankama u tom smislu.

?? Faktoring kompanija pocinje sa izvoznim faktoringom, iz kog razloga ce ona saciniti

bazu podataka o svojim izvoznim klijentima. ?? Sa svakim klijentom ce se postici sporazum na nacin da ce se sva trenutna i buduca

potraživanja od pojedinog dužnika ili svih dužnika u toj zemlji faktorirati od strane ustanovljene faktoring kompanije. U slucaju faktoringa u zemlji, pošto postoji veci rizik, potraživanja ce se cedirati na faktora zavisno od slucaja, te ce se primijeniti politika žalbenog postupka u faktoringu.

?? Kamatne stope ce biti konkurentne sa bankovnim kamatnim stopama.

?? Provizija za faktoring ce se kretati izmedju 0,05% i 0,1% dnevno i obracunavace se na

100% vrijednosti potraživanja. ?? Uplaceni udio kapitala iznosice do KM 4.000.000,00 u cilju postajanja clanicom lanca

Factors Chain International te u cilju minimiziranja rizika kod izvoznog faktoringa koji bi onda ostao na uvoznom faktoru.

?? Dionice bi se trebale izdavati za uplacenu gotovinu. Dionicari moraju imati finansijske

resurse za finansiranje upisanog kapitala. ?? Faktoring kompanija ne smije izdavati garancije nikakve vrste.

?? Faktoring kompanija ne smije otkupljivati potraživanja koja nisu propracena propisnim

fakturama i drugom dokumentacijom kojom se dokazuje da su ta potraživanja proizašla iz prodaje odredjenih roba i usluga.

?? U cilju osiguranja kontinuiranog ispunjavanja gore navedenih uslova, svi prenosi

dionica, te izmjene i dopune statuta zavisice od odobrenja kontrolnih organa.


32

4 PRAVNA PITANJA Prof. Miloš Trifkovic

4.1 Pravni izvori Faktoring industrija u BiH ne postoji. Stoga ne postoje konkretni zakoni i propisi. Zbog toga je širi uvid u pravne izvore i opšti pravni okvir neophodan.

4.1.1 Medjunarodni izvori Medjunarodni izvori prava za faktoring nisu sistematski ukljuceni u medjunarodno privredno pravo BiH. BiH nije država-clanica Medjunarodne konvencije o faktoringu, potpisane u Otavi 28. Maja 1988. Godine). Od autonomnih zakona u polju medjunarodnog privrednog prava, dva su osobito važna: Pravilnik o Medjunarodnom udruženju za faktoring, te Pravnilnik o Medjunarodnom faktoring lancu. Ostali izvori medjunarodnog privrednog prava su prisutni iz drugih ugovora i transakcija.

4.1.2 Domaci izvori U BiH ne pos toji konkretan zakon o faktoringu. To ne znaci da pravni okvir ne postoji. Zakoni navedeni i analizirani u donjem tekstu odredjuju pravni prostor u okviru koga subjekt faktoringa može uspješno poslovati: ?? Zakon o imovini pravnih lica (1984/1992, Sl. l. RBH 2/92), cl. 18 – autonomija strana i

cl. 20: norme u slucaju kolizije; ?? Zakon o obligacionim odnosima (u daljem tekstu: ZOO) iz 1969. ( Sl.l. RBiH 1992. i

29/03), a osobito ?? cesija (cl. 436 – 445), ?? prodaja, ukljucujuci prodaju prava (cl. 454 – 551), ?? krediti (cl.557 – 556), ?? komisioni posao i delkredere komision (cl. 771 – 789), ?? kreditiranje (cl. 1065 – 1068); ?? Postoji novi nacrt ZOO od 16.06.03. koji je takodjer povoljan za faktoring. ?? Zakon o privrednim društvima, Sl.n. FBiH 23/99, 29/03); ?? Zakon o bankama, Sl.n. FBiH 39/98, 14/02). Nema ništa u zakonu o bankama što bi

zabranjivalo faktoring kao posebnu granu aktivnosti; ?? Zakon o registraciji preduzeca (Sl.n. FBiH 4/2000; Uredba u Sl.n. 12/00 i 23/00 –

CRA); ?? Zakon o Centralnoj banci (Sl. gl. BiH 1/97); ?? Zakon o stecaju (Sl.n. FBiH 29/03; u daljem tekstu - ZOS); ovaj novi zakonodavni akt

pruža dobre prilike za faktoring; ?? Zakon o likvidaciji (Sl.n.FBiH 29/03) ?? Inostrani trgovinski zakoni i propisi koji su vrlo stabilni ?? Ostali opšti akti


33

Ne postoji nikakav konkretan propis za “finansijsku organizaciju” koji bi mogao ukljucivati subjekte faktoringa. Clanom 21, paragrafom 3, Propisa o registraciji privrednih subjekata kao “finansijske organizacije” smatra samo depozitne subjekte.

4.2 Subjekti

4.2.1 Vrste Potencijalni subjekti faktoringa mogu biti registrirani u bilo kom od dva BH entiteta. Najpogodniji subjekti su sljedeci: Banke predstavljaju mogucu formu po zakonskom statusu na samom pocetku ove grane poslovanja. Ne postoje nikakve sistemske prepreke u zakonu o bankama za obavljanje faktoring djelatnosti. Problem jest u razlicitoj poslovnoj filozofiji: banke su orijentirane ka korisnicima kredita, a faktoring kompanije i ka korisnicima kredita i ka njihovim klijentima. Banka kao osnivac faktoring kompanije ima odredjena ogranicenja. Zakonom o bankama ogranicava se investiranje banaka u druge firme, ukljucujuci i faktoring firme. Udjel banke u finansijskim organizacijama je ogranicen na 50%, a na 25% u nefinansijskima. Stoga bi posebnim zakonom o faktoringu trebalo izricito proglasiti faktoring kompanije finansijskim organizacijama. Iako banke u BiH imaju dovoljno kapitala, ne bi bilo mudro dozvoliti im da imaju 50% udjela u kapitalu faktoring kompanija. Društva s ogranicenom odgovornošcu (cl. 309 – 374 Zakona o privrednim društvima) su najvjerovatnija vrsta subjekata na pocetku faktoringa kao grane poslovanja. Razlozi su sljedeci: minimalni iznos osnovnog kapitala 10.000 KM, brzo se uspostavljaju, bez posebne su državne kontrole, s jednostavnim rukovodstvom, relativno jeftinim knjigovodstvom i finansijskom kontrolom, mogucnošcu održavanja u formi zatvorene korporacije, relativno jednostavnom likvidacijom. Konkretnim zakonom o faktoringu bi se trebao podici inicijalni cenzus od 10. 000 KM na viši nivo, u skladu s procjenama potreba u ovoj grani poslovanja. Dionicka društva (cl. 107 – 308, Zakon o privrednim društvima) mogle bi biti odgovarajuca forma za faktoring firmu u kasnijoj fazi. Razlozi su sljedeci: minimalni cenzus od 50.000 KM, relativno duga procedura uspostavljanja i unošenja u sudski registar, dvije državne upravne agencije ukljucene u proces odobravanja dionica i registracije akcionara, komplicirana interna struktura, skupa finansijska revizija, nerazvijena berza akcija, dug proces likvidacije. Važno je naglasiti da amandmani iz 2003. na Zakon o privrednim društvima imaju znacajno unaprijedjenu transparentnost u poslovnim odnosima medju firmama. Izmjene u registraciji, memorandumima, pripajanjima i raspadima pomoci ce faktoru da na mnogo lakši nacini procijeni rizik.

4.2.2 Poslovna djelatnost Po cl. 39. Zakona o bankama, banke mogu obavljati sljedece djelatnosti relevantne za faktoring:


34

Funkcija finansiranja: kreditiranje Usluge finansijskog upravljanja: knjiženje, naplata potraživanja; Zaštita od kršenja ugovora od strane dužnika: obezbjedjenje svih vrsta finansijskih garancija, ukljucujuci i del credere zaštitu od kršenja odredbi ugovora. Ako je faktoring osnovna djelatnost banke ili kompanije, gore navedene osnovne funkcije mogu se obavljati u okviru postojeceg pravnog sistema. U smislu registracije funkcije finansiranja, pogledati naredne brojeve u Standardnoj klasifikaciji djelatnosti u FbiH (Sl.n. FBiH 28/98), koje pocinju sa: “J”: 66.2 “Ostali poslovi finansijskog posredovanja”, osim onih koje obavljaju banke; 65.2265.2220: “Ostali poslovi kreditiranja regulirani posebnim aktima”; 65.2365.230: “Ostali poslovi finansijskog posredovanja koji nisu spomenuti drugdje”. Pored toga, za medjunarodni faktoring je potrebna posebna registracija za trgovinu s inostranstvom. U sudskom registru se moraju deponovati potpisi lica ovlaštenih da predstavljaju firmu u poslovanju sa inostranim partnerima.

4.2.3 Uslovi za registraciju: Faktoring kompanija mora biti sudski registrovana u entitetima, uz objavljivanje u odgovarajucem službenom listu (cl. 55 CRA). Kod domaceg faktoringa nema nikakvih posebnih propisa. Faktoring kompanija se registruje kao i bilo koja druga firma u BiH. Ako faktoring kompanija treba da se angažira u razmjeni s inostranstvom, postoje dodatni uslovi za registraciju. Takva kompanija mora ispunjavati interne i eksterne uslove. Interni uslovi su odredjeni podzakonskim aktima same kompanije, u kojima se mora: ?? Izricito navesti razmjena s inostranstvom kao jedna od djelatnosti, ?? Navesti poslove i djelatnosti u razmjeni s inostranstvom, ?? Navesti službene pozicije koje su odredjene za razmjenu s inostranstvom, ?? Navesti uslove koje moraju ispunjavati uposlenici u spoljnjoj trgovini. ?? Eksterni uslovi koji se trebaju ispuniti tokom registracije: ?? Navedeni podzakonski akti moraju se deponovati na registar kod suda, kao i ?? Službeno ovjereni potpisi lica koja imaju ovlast da predstavljaju kompaniju u razmjeni s

inostranstvom. Ostale potrebne registracije: ?? Entitetski zavod za statistiku; ?? Poreski registar; ?? Carina, posebno ako faktor obavlja marketinške funkcije ili ako u kupoprodajnom

ugovoru postoji klauzula rezervacije vlasništva; ?? Agencije za bankarstvo entiteta drže registre banaka (cl. 16. Zakona o bankama); ?? Centralna banka, ako ce ona preuzeti superviziju nad djelatnošcu faktoringa,

Uprkos brojnim registracijama, centralni registar kompanija i drugih privrednih subjekata ne postoji niti na entitetskom niti na državnom nivou. Neki pripremni radovi na uvodjenju centralnog registra su u toku.


35

4.3 Akcionari Ne postoje nikakvi posebni uslovi za akcionare u faktoring kompanijama. Opšti uslovi i ogranicenja koji se odnose na pozicije akcionara se primjenjuju u faktoringu na sljedeci nacin: ?? Razlike izmedju pozicija akcionara u firmama s ogranicenom odgovornošcu (d.o.o.) te

dionicarskim društvima (d.d.) postoje, ali ne u smislu odgovornosti za postupanje društva;

?? Clanom 6. Zakona o privrednim društvima predvidjaju se cetiri slucaja u kojima su akcionari solidarno odgovorni za obaveze i dugovanja društva:

o Ako akcionar koristi sredstva društva u svoje privatne svrhe koje se razlikuju od ciljeva drugih akcionara;

o Upravlja sredstvima društva kao da su ona njegovo vlasništvo; o Koristi društvo kao sredstvo prijevare ili u cilju nanošenja štete svojim licnim

povjeriocima; o Utice na društvo u smislu umanjivanja kapitala u korist trecih lica, ili

preuzimanja obaveza koje društvo nije u stanju ispuniti. Povezana društva (Zakon o privrednim društvima, cl. 45 -50) su dva pravno neovisna subjekta medjusobno povezana kapitalom i menadžmentom. Njihovi odnosi moraju se regulirati ugovorom. Iako pravna definicija nije precizna, namjera ovog zakona je jasna: “ugovor” mora biti ugovor o menadžmentu, ne sporazum o ulaganju u kapital firme. Upraviteljski subjekt se naziva “vecinsko društvo” a onaj nad kojim se upravlja se naziva “podružnica”. Vecinsko društvo je neograniceno i solidarno odgovorno za obaveze podružnice, ako je podružnica postupala u skladu sa obavezujucim instrukcijama vecinskog društva. Ako su akciona ri podružnice pretrpili gubitak zbog instrukcija vecinskog društva, oni imaju pravo da tuže vecinsko društvo i da traže odštetu. Stecajni povjerioci podružnice imaju isto pravo. Clanom 22 Zakona o bankama se ogranicava investiranje banke u kapital društva. Ovo ogranicenje se odnosi i na ulaganje banaka u faktoring kompanije. Ukratko: ?? Bez prethodnog odobrenja Agencije za bankarstvo, banka ne smije imati znacajan

direktan ili indirektan interes u kapitalu dionickog društva koji bi prelazio 5% od osnovnog kapitala banke;

?? Bez prethodnog odobrenja Agencije za bankarstvo, ukupna neto vrijednost interesa banke u drugim društvima ne smije prelaziti 20% od osnovnog kapitala banke;

?? U svakom slucaju, banka ne smije imati udjela u bilo kom društvu koje bi prelazilo 15% od kapitala banke, a njene ukupne akcije u razlicitim društvima ne smiju prelaziti 60% od osnovnog kapitala banke.

4.4 Regulacija nesolventnosti

4.4.1 Nesolventnost Nesolventnost je razlog za otpocinjanje postupka stecaja. Prema cl. 6 Zakona o bankama, do nesolventnosti dolazi ako je dužnik kontinuirano nesposoban da otplati svoj prispjeli novcani dug tokom 30 (trideset) kalendarskih dana. Povremena uplata nekim povjeriocima ne predstavlja prekid perioda nesolventnosti. Do nesolventnosti takodjer dolazi u slucajevima buduce predvidljive nesposobnosti otplate dugovanja sa njihovim prispijecem. U ovom slucaju, samo dužnik može uložiti zahtjev za pokretanje stecajnog postupka.


36

U cilju zaštite povjerilaca, banke su obavezne da redovno objavljuju spisak svojih nesolventnih klijenata u službenom listu svog entiteta. Oni se klasificiraju po periodu nesolventnosti: 15 -29 dana, 30 – 90 dana i preko 90 dana. Prvi kreditni biro u Bosni i Hercegovini (LRC) je ustanovljen nedavno (“Oslobodenje” od 08.12.2002). Njegova glavna djelatnost je pružanje privatnim klijentima informacija o solventnosti i kreditnoj sposobnosti poslovnih partnera.

4.4.2 Stecaj Pocetkom jula 2003, Zakon o stecaju je radikalno izmijenjen (Sl. n. FBH 29/06). Zakon je sacinjen po uzoru na njemacki. Generalno, ove izmjene pogoduju faktoringu: ?? Generalni direktor mora uložiti zahtjev za stecaj ako nesolventnost traje preko 30 dana,

ili ako on ne može predvidjeti solventnost u narednom periodu; ?? Nesolventni dužnik mora saradjivati u stecajnom postupku; ?? Privremeni službeni upravnik postupa u preliminarnom stecajnom postupku u cilju

zaštite stecajne mase; ?? Sudsko stecajno vijece se ukida, samo stecajni sudija ostaje kao zvanicni predstavnik

suda; ?? Stecajni postupak se ubrzava; ?? Povjerioci imaju mnogo više uticaja na postupak; pored odbora povjerilaca, Zakon o

bankama uvodi i novo tijelo: skupštinu povjerilaca; ?? Država više nema prioritetna prava veca od poslovnih povjerilaca ?? Predmeti koji ne pripadaju dužniku mogu se izuzeti iz stecajne mase. Jedan od

slucajeva je rezervacija/zadržanje vlasništva od strane nekog drugog lica. Pctum reservati dominii dovoljan je za izuzimanje predmeta iz stecajne mase (cl. 81);

?? Nalog za isplatu iz stecajne mase predstavlja: ?? Izdatke stecajnog postupka: sudske takse, naknade za stecajne organe i stecajnog

upravnika; ?? Dugovanja iz poslovnih odnosa koje su nacinili službeni privremeni upravnici nakon

otvaranja postupka, ako se ona nisu mogla isplatiti tokom djelatnosti; ?? Plate i odštete za nesretne slucajeve na radu za zaposlene ?? Opšte stecajne povjerioce, ukljucujuci i faktore, te ?? Niže rangirane stecajne povjerioce.

Odjeljak V, “Reorganizacija”, je najveca i za faktora najbitnija izmjena u zakonu o stecaju. Osnovna ideja koja stoji iza nove regulative je da se nesolventni dužnik ne mora neizbježno izbrisati iz poslovnog i pravnog života. U skladu sa “planom nesolventnosti”, tj. planom reorganizacije, moguc je veliki niz poslovnih aranžmana u cilju održavanja nesolventnog dužnika u radu. Faktor može aktivno u njima ucestvovati i tako ocuvati svoja ili prava svog klijenta u postupcima u slucaju nesolventnosti.

4.4.3 Likvidacija Zakon o likvidaciji se pojavio u isto vrijeme kad i stecajno zakonodavstvo (Sl.n. FBH 29/3). On je jednostavniji od ovog prethodnog. Za faktoring je od osnovne važnosti to da se novim Zakonom zadržava kontrola sudova nad likvidacionim postupkom i da je direktna zaštita povjerilaca u nadležnosti likvidatora. Sud imenuje likvidatora, koji može biti generalni direktor društva koje ide pod likvidaciju.


37

4.5 Gradjansko i privredno-pravni okvir

4.5.1 Zakon o obligacionim odnosima i njegov novi nacrt Glavni izvor ove oblasti prava je relativno moderan Zakon o obligacionim odnosima (ZOO). On sadrži opšte propise o obavezama, ugovorima i šteti, koji se direktno ili tumacenjem široko primjenjuju na faktoring. U izmjenama i dopunama na ZOO (Sl. n. 29/03) nalazi se nova pravna pretpostavka da se kamate na neotplaceni dug cediraju zajedno sa glavnicom duga. Novi nacrt ZOO se pojavio u junu 2003. U njemu se nalaze neki novi ugovori, ali se njime ne imenuje faktoring kao nominovani gradjansko-pravni ugovor. Ipak, postoji nekoliko važnih novih odredbi u tom nacrtu ZOO a koje su važne za faktoring: ?? Elektronski nalozi (cl. 33); ?? Ugovorna klauzula kojom se zabranjuje cesija potraživanja nije valjana u poslovnim

ugovorima (cl. 543); ?? Odredba o ugovorenoj kamatnoj stopi sadrži šira i konkretnija rješenja po ovom pitanju

(cl. 498-499); ?? U nacrtu ZOO se pravi razlika izmedju kreditnih transakcija, te je ta odredba mnogo

konkretnija i modernija. Reguliranje ostalih pitanja prakticki ostaje isto kao i u postojecem Zakonu o obligacionim odnosima.

4.5.2 Novcane obaveze Konkretne odredbe za novcane obaveze postoje u ZOO (cl. 394 – 402 i 277 – 279) za retroaktivno obracunatu kamatu. Poseban Zakon o zateznoj kamati za kašnjenje u otplati je na snazi (Sl.n. FBH 27/98 i 51/01). U BiH nema kamate na avansno placanje; odredba u suprotnom slucaju je dopuštena. Avansno placanje se ne smatra kreditom, tako da bi faktori mogli to iskoristiti u cilju ispunjavanja svoje funkcije finansiranja. Izmjenama i dopunama na ZOO (Sl.n. BH 29/03) se uvodi jednostavna pretpostavka da se prispjela a neplacena kamata automatski prenosi sa glavnicom duga. Asignat ima dužnost da ažurira javne registre vezano za cesiju, ako nema odredbe za konkretnu zemlju.

4.5.3 Sacinjavanje ugovora ZOO sadrži odgovarajuca pravila za sacinjavanje ugovora (cl. 26 – 83 ZOO). Njima se obuhvataju ugovori i opcioni ugovori. Osnovni princip ZOO je da su ugovori neformalni. To ne odgovara potrebama faktoringa. Stoga bi faktor morao insistirati na pismenoj formi ugovora. Njegovi opšti uslovi poslovanja bi mogli sadržavati takvu klauzulu. Pružanjem zaštite klijentima, postojecim ZOO se reguliraju opšti uslovi poslovanja. U nacrtu ZOO to nije slucaj. Stoga bi faktor trebao pažljivo prilagoditi svoje opšte uslove Zakonu o zaštiti potrošaca. Takodjer je preporucljivo da se u ugovor s opštim uslovima unese klauzula koja izricito navodi da IFC regulira ugovor o faktoringu.

4.5.4 Cesija Cesija je osnovno ugovorno sredstvo za prijenos potraživanja. Ona se može izvršiti neovisno ili u sklopu prijenosa ugovora kao cjeline. Clanovima 436 – 445 ZOO se namecu manje prepreke faktoringu nego što je to bio slucaj sa nekim starijim gradjansko-pravnim kodifikacijama (Code civil, BGB, Codice civile). Uprkos tome, postoje neke prepreke koje treba prevazici.


38

4.5.5 Osnovne tacke vezano za faktoring u ZOO Osnovne tacke vezano za odredbe ZOO sa tacke gledišta faktoringa su sljedece: ?? Zahtjevi za naknadu štete, koje je nemoguce cedirati: ti zakonom zabranjeni, striktno

osobni zahtjevi, te “zahtjevi za naknadom štete koji nisu prenosivi zbog svoje prirode” (cl. 436.1 ZOO). Ova druga klasa bi mogla dovesti do sporova u tumacenju kod faktoringa;

?? Prijenost zahtjeva za naknadu štete može se iskljuciti ugovorom, bilo bezuslovno, ili pod uslovima dužnikovog pristanka (cl. 436, 2 ZOO). To je u suprotnosti sa cl. 6.1. IFC. Iskljucenje prava na prijenos se ne koristi u poslovnoj praksi cesto;

?? Dužnik mora biti obaviješten o prijenosu, ali njegovo odobrenje za prijenos nije neophodno (cl. 438 ZOO). Bilo koja forma obavijesti i bilo koji postupak su pravno ispravni, tako da ce uobicajena praksa kod faktoringa biti valjana i u BiH;

?? U cl. 436.1 ZOO, spominje se “zahtjev za naknadu štete” samo u jednini; gramaticki, ovaj izraz sadrži samo postojeci zahtjev za naknadu štete. Pravo presedana i teorija su jednoglasni da se svi zahtjevi za naknadu štete, cak i oni prirodni (obligatio naturalis), postojeci i buduci, mogu prenositi ako su ostali uslovi zadovoljeni. Po istim izvorima, zahtjevi za naknadu štete se mogu prenositi pojedinacno ili globalno;

?? Prijenos može da se odnosi na zahtjev za naknadu štete u cjelini ili djelimicno, ako je pravno ili prakticno to izvodivo. U ovom drugom slucaju, asignator mora izvršiti prijenos dokumentacije kojom se dokazuje postojanje djelimicno cediranog zahtjeva za naknadu štete (cl. 441, 2 ZOO). Po teoriji, djelimicni prijenos nije uobicajen u praksi faktoringa. Stoga, cl. 441. 2 se može zanemariti u oblasti faktoringa;

?? Asignator garantira asignatu da racuni potraživanja postoje u momentu cesije ako se prijenos vrši u smislu placanja (cl. 442 ZOO). Ova se odredba može u cjelini i bez problema primijeniti u faktoringu. Obavezna odredba cl. 443 ZOO ne primjenjuje se direktno na sve forme faktoringa. Prema njoj, asignator garantira mogucnost naplate racuna potraživanja samo ako je to izricito navedeno u ugovoru, te do obima sume koju prima asignator. Bilo kakva suprotna odredba je ništava. Ovakvo rješenje nije povoljno za faktoring i trebalo bi se zamijeniti konkretnim zakonom u oblasti faktoringa;

?? Ako se isti racuni potraživanja prenose na nekoliko asignata, prioritet leži kod asignata koji je prvi obavijetio dužnika o prijenosu potraživanja (cl. 439 ZOO);

?? Po tumacenju cl. 436 ZOO, asignat upravlja zahtjevom za naplatu potraživanja. Stoga on može zakonski osnovano izvršiti njegov prijenos na bilo koje trece lice. Ne postoje obavezna zakonska ogranicenja o broju daljnjih prijenosa potraživanja;

?? Kolateralna prava, ukljucujuci i vrijednosne papire, automatski prelaze na asignata uz buduca potraživanja (cl. 437. ZOO). Suprotno cl. 7. IFC, ZOO ne predvidja prijenos prava na rezervaciju vlasništva na faktora. U cl. 540 – 541 ZOO, kupoprodajni ugovor sa rezervacijom vlasništva (pactum reservati dominii) je reguliran kao posebna vrsta kupoprodajnog ugovora. Pristup ovakvoj vrsti kupoprodaje je vrlo konzervativan i nije adekvatan u svrhe faktoringa. Klauzula o zadržavanju je valjana naspram trecih lica samo ako je sacinjena u službenom dokumentu, i to prije stecaja ili izvršenja. Ako postoji registar kolaterala za nepokretne stvari, klauzula o zadržavanju mora se unijeti u registar;

??Moguca osnova za odbranu dužnika po BH zakonu (cl. 440 ZOO) je ista kao i u cl. 9 IFC. U cilju zaštite pravne pozicije asignata naspram dužnika, clanom 441 ZOO se uvodi pravna obaveza asignatora da izvrši asignatu prijenos ne samo potraživanja nego i dokaza o osnovnim i sporednim pravima.


39

4.6 Kreditiranje i kreditni aranžmani Pored avansnog placanja, funkcija finansiranja kod faktora ukljucuje i kreditiranje. U BH pravu, koncept pozajmljivanja novca je podijeljen na dvije vrste: ?? Ugovor o pozajmici (cl. 557 – 566 ZOO) ?? Kreditni ugovor ( cl. 1065 – 1068 ZOO).

Izmjene i dopune na Imovinski zakon (Sl.n. 29/03) je vrlo važan za obezbijedjene kredite. Pristanak hipotekarnog dužnika nije više preduslov za prijenos hipoteke sa starog na novog povjerioca. Ovo mnogo jaca i osigurava poziciju faktora. Nacrtom ZOO ne povecava se broj vrsta kreditiranja, ali njegova regulacija bankarskog poslovanja je mnogo kompleksnija i modernija. Ugovori o pozajmici po prirodi spadaju i u gradjansko i u privredno pravo. Svako lice i svaka vrsta robe, ukljucujuci i novac, mogu biti predmetom ugovora. Taj ugovor ne mora biti u pismenoj formi da bi stao na snagu. Kod poslovnih ugovora o pozajmici, kamata je prirodan element sporazuma (cl.558). Regulacija nije obavezna i vrlo je široka, tako da se lako može prilagoditi potrebama faktoring kompanija. Ako faktoring kompanija postupa po “režimu ugovora o pozajmici”, nema pravnih ogranicenja u kreditiranju. Kod kreditnog ugovora, samo banka može biti povjerilac. Isto je navedeno u cl. 39 Zakona o bankama. Novac je jedini predmet ugovora, kamata je essentialia negotii a ugovor mora biti u pismenoj formi. Pored toga, ogromno tijelo obaveznog prava regulira bankarsko poslovanje, ukljucujuci i izdavanje kredita i kreditnu “izloženost” banke (cl. 42 Zakona o bankama). Primjenjujuci prethodno navedena pravila, Federalna Agencija za bankarstvo (Sl.n. FBiH 9/96, 27/98, 20/00, 45/00) je donijela barem šest propisa. Kontrolom agencija za bankarstvo u dva Entiteta, Centralna banka kontrolira kreditnu politiku i praksu banaka u BiH. Ako banka želi da se angažira u djelatnosti faktoringa, sva pravila navedena u gornjem tekstu ce se na to strogo primjenjivati. (Q: v). Po cl. 42. Zakona o bankama, izloženost banke kreditnom riziku ne smije prelaziti: ?? Za jednog klijenta: 5% od osnovnog kapitala banke ako kredit nije obezbijedjen; ?? Za jednog klijenta ili grupu “povezanih društava/kreditora”: 25% osnovnog kapitala

banke ako je kredit propisno obezbijedjen; ?? 300% osnovnog kapitala banke u svakom drugom slucaju.

4.6.1 Kamatna stopa Postoje dva osnovna zakona vezano za kamatnu stopu u djelatnosti faktoringa. Prvi je ZOO. U nacrtu ZOO povecan je broj clanova posvecenih kamati, i faktori ih trebaju pažljivo razmotriti. Clanovi 399 – 402 ZOO daju generalna pravila. Druga grupa odredbi je u clanovima 277 – 279, kojima se reguliše retroaktivna kamata. Obavezni zakon regulira zateznu kamatu na zakašnjela placanja u poslovnim transakcijama (Sl.n. FBiH 27/98 i 51/01). Trenutno, retroaktivna kamata je 12% godišnje, obracunata na “konformni nacin obracuna” – “ekvivalentni metod”. Odnos izmedju ova dva zakona zaslužuje odredjene napomene: ?? Ako strane u poslovnoj transakciji ne odrede kamatnu stopu ugovorno, ona iznosi do

8% godišnje, a placanja dospijevaju nakon kraja godine, ako se strane ne dogovore drukcije. Više kamatne stope se ne mogu predvidjeti (cl. 399, 3 i 4. ZOO).

?? Kombinovana kamata nije dozvoljena, ali strane se mogu složiti o višoj kamatnoj stopi nakon što dužnik izvrši zakašnjelo placanje (cl. 400, 2. ZOO). Nakon što se iznos dospjele kamate pretvori iz sporednog na glavni dug sudskim procesom, na njega se


40

zatim može obracunavati prosta kamata. Vrlo je bitno da se tackom 3 clana 400 ZOO iskljucuje primjena gore navedenih pravila na kredite koje daju banke “i ostale bankarske organizacije”. Ovo je jedan od glavnih razloga za formalnu statusno-pravnu klasifikaciju faktoring kompanija kao “finansijskih” i/ili “bankarskih” organizacija. Kamatna stopa na zakašnjela placanja je postavljena obaveznim zakonskim aktom na 12%. U tom smislu, ZOO dozvoljava odredjene ugovorne modifikacije. Ako je ugovorna kamatna stopa viša od 12%, ona zamjenjuje onu zakonski ustanovljenu.

4.6.2 Naplata potraživanja Oba BH entiteta su prihvatila Zakon o izvršnom postupku bivše SFRJ (Sl.n.FBiH 2/92, Sl. gl. RS 17/93 i 14/94 – u daljem tekstu: ZIP). On sadržava uobicajene i detaljne odredbe kontinentalnog prava. Zakon treba preraditi da bi on mogao biti u potpunosti kompatibilan s institucionalnim promjenama u BH državi i ekonomiji. FBiH je nedavno donijela novi Zakon o izvršnom postupku (32/03). Neke od njegovih odredbi su osobito važne za faktoring. ?? Povjerilac, tj. faktor, pocinje proceduru kod opštinskog suda. Izvršni akti su: konacno

sudsko rješenje, sudska nagodba, konacni upravni akt, konacni akt notara i drugi slicni zvanicni dokumenti BiH (cl. 16. ZIP, cl. 23 FBH ZIP). Ako ima više novcanih povjerilaca, povjerilac koji je pribavio izvršni akt ima pravo prvenstva (prior tempore, potior iure).

?? Izvršenje na novcanim sredstvima na bankovnom racunu je posebno regulirano clanovima 194 – 209 ZIP te cl. 166 – 176 FBH ZIP. Po tumacenju, Služba društvenog knjigovodstva se zamjenjuje bankom u kojoj dužnik ima racune u KM ili nekoj stranoj valuti (cl. 206. i 208. ZIP). Izvršenje se obavlja sudskim nalogom banci da izvrši prijenos dužne sume sa racuna dužnika na racun povjerioca, bez ikakvog ogranicenja (cl. 195. ZIP, cl. 166 GFBH ZIP). Povjerilac ciji je izvršni dokument banka dobila prvi ima pravo prvenstva (cl. 197ZIP, cl. 167 FBH ZIP). Ako su dužnikovi racuni prazni, banci nije dozvoljeno da izvršava platne naloge dužnika prije nego što izvrši prijenos novca povjeriocima. U tom slucaju, povjerioci imaju pravo izvršenja na drugim sredstvima dužnika (cl. 202. ZIP). Banka mora obavijestiti sud da nema novaca na dužnikovim racunima (cl. 169 FBH ZIP).

Istraživanje u kantonalnom i opštinskim sudovima u Sarajevu dalo je sljedece rezultate. Izvršni postupak traje najviše deset dana nakon što je sud primio zahtjev za izvršenje. Prosjek je tri dana: dva za prikupljanje dosjea, te jedan da sudija donese rješenje na osnovu izvršnog dokumenta. Sudovi nemaju dovoljno povratnih informacija o tome šta se dešava sa njihovim rješenjima o izvršenju. Uprkos tome, sudovi su sigurni da ima odredjenih problema u bankama. Vrlo cesto banke nisu sklone odmah izvršiti prijenos novca, tako da povjerenici moraju nekoliko puta da se obracaju sudu za intervenciju, ukljucujuci i ulaganje krivicne prijave u ured javnog tužioca. Vjerovatno stoga advokati i ljudi koji rade u praksi smatraju izvršenje na racunu u roku od 30 dana prilicno dobrim rezultatom. Novim ZIP-om FbiH se nalace hitan postupak izvršenja u svim slucajevima ( cl. 5).

4.6.3 Ugovor o garanciji Zaštita od neplacanja faktoru odista znaci da on mora obezbijediti klijentu jemstvo da ce potraživanje biti placeno, ako ne od strane dužnika, onda od strane samog faktora. Ovaj rezultat se u BH pravu može postici dvama glavnim sredstvima: ugovorom o garanciji i komisionim (agenturnim) ugovorom. Clanovi 997 – 1019 ZOO sadržavaju norme o ugovoru o garanciji. Generalno govoreci, ovaj propis pogoduje faktoringu. Ipak, moramo podvuci nekoliko propisa u ZOO koji su vrlo važni za djelatnost faktoringa u BiH:


41

?? Ugovor mora biti u pismenoj formi (cl. 998); ?? Garancija se može dati za uslovne i buduce obaveze (cl. 1001, 2. ZOO); ?? Garancija se može dati za vec postojeceg jemca (cl. 1001. 4 ZOO); ?? Jemceva obaveza ne može biti veca od dužnikove (cl. 1002 ZOO); ?? Jemci u poslovnim transakc ijama su uvijek solidarno odgovorni sa dužnikom (cl. 1004,

3. ZOO); ?? Pravni režim dužnikove žalbe odgovara potrebama faktoringa (cl. 1009).

4.6.4 Komisioni ugovor Clanovima 771 – 789 ZOO regulira se komisioni ugovor na nacin kontinentalnog prava. Osnova je u tome da komisionar na tržištu postupa u svoje vlastito ime, ali u korist svog klijenta. Iako ZOO uglavnom sadržava pravila o komisionoj prodaji, on se može koristiti kao pravni uzorak za razlicite djelatnosti, ukljucujuci i faktoring. ZOO omogucava i zatvoreni i otvoreni komision, što ga cini slicnim institutu obicajnog prava. Stoga domace BH zakonodavstvo ne namece posebne prepreke razvoju faktoringa kao privredne djelatnosti. U konstrukciji faktoringa, komisionar se može pojaviti i kao klijent i kao faktor. U oba slucaja je moguc odnos del credere. Uz dodatnu odredbu del credere komisionar je solidarno odgovoran sa dužnikom (cl. 781 ZOO). Del credere komision ce se pojavljivati u faktoringu bez prava žalbe.

4.7 Pravni okvir u oblasti spoljnjotrgovinskog prava

4.7.1 Spoljnjotrgovinski sistem u BiH Spoljnjotrgovinski sistem i pravo u BiH odražavaju Daytonsku strukturu države BiH (u daljem tekstu: Država). Trgovinska, carinska i monetarna politika su u nadležnosti Države. Ministarstvo inostrane trgovine i ekonomskih odnosa BiH ih sprovode. Implementacija politike je u nadležnosti Entiteta (Cl. III 1. Ustava BiH). U FBiH postoji Ministarstvo trgovine, a u RS Ministarstvo trgovine i ekonomskih odnosa sa inostranstvom. Nivo državne kontrole nad zakonodavnom i prakticnom implementacijom odstupa od odredjenih politika od sektora do sektora. Državnim i entitetskim zakonima se reguliraju djelatnosti stranih fizickih i pravnih lica u BiH, te poslovni odnosi BH pravnih lica u inostranstvu. Oni obuhvataju sve vrste transakcija s inostranstvom robama i uslugama, ukljucujuci i faktoring. Osnovna karakteristika ovih propisa je liberalizam (Q: vi).

4.7.2 Faktoring kao usluga U cl. 23. Državnog zakona o vanjskotrgovinskoj politici (Sl.gl. BH 7/98; u daljem tekstu – DZVP) te u cl. 27. Federalnog Zakona o vanjskotrgovinskom poslovanju (Sl.n. FBH 2/95; u daljem tekstu - FZVP), faktoring predstavlja jednu od uslužnih djelatnosti. U DZVP, medjunarodna razmjena usluga je regulirana u skladu sa standardima WTO uspostavljenima u GATS (cl. 23 – 25 DZVP). Uslužne djelatnosti u BiH podliježu oporezivanju. U slucaju izvoza, ne primjenjuje se 10% poreza na usluge na vrijednost fakture. Vijece ministara i vlade entiteta mogu nametnuti posebne uslove za neke usluge koje pružaju strana pravna lica u BiH. Po Cl. 27 DZVP, oni su: ?? Reciprocitet izmedju BiH i države-domacina strane firme; ?? Ustanovljenje vlastite ili firme sa zajednickom investicijom registrovane u BiH;


42

?? Sacinjavanje ugovora o saradnji sa domacim pravnim licem ?? Registracija za vrstu usluga u pitanju, te ?? Upošljavanje domaceg stanovništva u propisanoj kvoti.

4.7.3 Regulativa o razmjeni s inostranstvom Država BiH ostvaruje svoje prerogative u monetarnoj politici putem Centralne banke. The State of BH exercises its prerogatives in monetary policy through the Central Bank. Cl. 1. Zakona o Centralnoj banci (Sl. gl. BH 1/97) propisuje se da Centralna banka postupa iskljucivo kao valutni odbor sa primarnim ciljem ocuvanja vrijednosti domace valute (cl. 2). Cinjenica da Centralna banka obavlja svoj zadatak dobro u osnovi utice na režim razmjene s inostranstvom relevantan za faktoring. Glavni zakon o razmjeni s inostranstvom je Zakon o poslovanju stranim valutama (Sl.n. FBiH 35/98; u daljem tekstu – ZPSV). Njegove bitne karakteristike relevantne za faktoring su: ?? Nabavka i raspolaganje stranom valutom je vrlo liberalno (Cl. 23 – 34 ZPSV); ?? Spoljnjotrgovinsko tržište je regulirano (Cl. 10 -22) i funkcionira; ?? Placanja u stranoj valuti moraju obavljati banke (Cl. 7); ?? Sva placanja koja za porijeklo imaju spoljnjotrgovinske transakcije sa stranim

partnerima su bez provizija (cl. 8) ; ?? BH subjekat je obavezan da vrši naplatu potraživanja iz inostranstva u roku od 90 dana

nakon izvoza roba ili usluga. Po zahtjevu, Ministarstvo finansija može produžiti ovaj rok jednom, ali ne na duže od 60 dana (Cl. 38). Gore spomenuti uslovi su relevantni i u slucaju faktoringa. Globa za kršenje ove obaveze iznosi od 5.000 and 25.000 KM;

?? Kod prodaje na odgodjeno placanje, naplata potraživanja mora se obaviti u roku od 90 dana nakon isticanja roka odgodjenog placanja, i može se produžiti jednom, ali ne na duže od 60 dana (Cl. 38). Gore pomenuti uslovi su relevantni i u slucaju faktoringa. Globa je ista kao i kod transakcija bez odgodjenog placanja: 5.000 – 25.000 KM.;

?? Sporazume o kompenzaciji sa stranim partnerima mora prethodno odobriti Ministarstvo finansija. Datum odobravanja se smatra kao datum naplate (Cl.36);

?? Kontrola razmjene je u nadležnosti Ministarstva finansija (Cl. 60).

4.7.4 Direktna strana ulaganja Direktna strana ula ganja (u daljem tekstu: DSU) su dio spoljnjotrgovinskog režima are part of the foreign trade regime (Cl. 10 ZSV). Državni zakon o politici DSU (Sl.gl. BH 17/98; u daljem tekstu - DZPDSU) regulira ovu oblast. Režim DZPDSU usko prati “Smjernice o tretmanu stranih ulaganja” Svjetske banke. Pored toga, F BiH je donijela Zakon o stranim ulaganjima (Sl.n. FBH 61/01: u daljem tekstu - ZSU) a RS Zakon o stranim ulaganjima i koncesijama. Ta dva zakona više proširuju nego što odstupaju od DZPDSU. Osnovne karakteristike DZPDSU za strane investitore voljne da ustanove svoje vlastite ili kompanije sa zajednickim investicijama u smislu faktoringa u BiH su: ?? Trenutno, investiranje u djelatnost faktoringa je moguce bez ogranicenja (Cl.3); ?? Za investiranje nije potrebno nikakvo odobrenje (cl.4); registracija u ministarstvima je

jedino u svrhu statistickih podataka; ?? Državni tretman garantira national treatment is guaranteed by the DZPDSU; klauzula

odabrane nacije je na snazi ako se unese u BIT; ?? DZPDSU i BH zakonodavstvo uopšte daju umjerene ali vrlo važne olakšice stranim

investitorima;


43

?? Carinske olakšice se primjenjuju na opremu koja nije starija od 10 godina, koja je kompatibilna sa djelatnošcu preduzeca i u skladu sa BH standardima. Dodatni uslov je da investicija iznosi preko 30% od osnovnog kapitala firme;

?? Poreske olakšice se daju ako iznos investicije prelazi 20% od osnovnog kapitala. Poreske olakšice su proporcionalne odnosu domaceg i stranog kapitala i traju pet godina;

?? Klauzula stabilizacije je povoljna za strane investitore i nema vremenskog ogranicenja (Cl. 20). To je vrlo bitno jer je BH pravni sistem u tranziciji.

4.8 Preporuke

4.8.1 Regulatorne preporuke u smislu buduceg BH zakonodavstva ?? Stvaranje politike u oblasti faktoringa na nivou države; ?? Ratifikacija IFC; ?? Donošenje državnog Zakona o faktoringu koji ce odražavati IFC i skorašnje izmjene u

BH zakonodavstvu; ?? BH Zakon o faktoringu bi trebao obezbijediti izmjene i dopune na postojece

zakonodavstvo i popuniti praznine u cilju stvaranja povoljne pravne klime za faktoring.

4.8.2 Zakonodavne preporuke ?? U novom državnom zakonu o faktoringu odrediti faktoring kao finansijsku uslugu; ?? Omoguciti faktorima da izdaju kredite tipa bankovnih kredita svojim klijentima; ?? Regulirati odnose izmedju banaka i faktora, posebno po pitanju kapitala; ?? Ne ustanovljavati faktoring kompanije kao podružnice banaka; ?? Podrediti faktora nadzoru Centralne banke; ?? Predložiti društvo sa ogranicenom odgovornošcu kao najpogodniju vrstu društva za

novu djelatnost faktoringa; ?? Detaljno analizirati efekat novog Zakona o stecaju na faktoring; ?? U novom Zakonu o faktoringu ispraviti nedostatke iz Zakona o obligacionim odnosima

sa stanovišta faktoringa.

4.8.3 Tehnicke preporuke za novi Zakon o faktoringu ?? Utvrditi pismenu formu ugovora o faktoringu; ?? Regulirati obim opštih uslova za ugovore o faktoringu; ?? Izricito objaviti da pristanak dužnika nije preduslov za valjanost prijenosa potraživanja,

ako postoji ugovor o faktoringu izmedju povjerioca/klijenta i faktora; ?? Izricito odrediti da se buduca i utvrdiva potraživanja mogu prenositi i pojedinacno i

generalno; ?? Uvesti prostu pretpostavku garancije asignatora za mogucnost naplate racuna cim

ugovor o faktoringu stupi na snagu; ?? Obezbijediti odgovornost klijenata faktoru za sve izdatke i troškove koje je faktor imao,

cak i ako su oni viši od prve rate koja treba da se plati klijentu (70% - 90%); ?? Regulirati kupoprodajni ugovor s rezervacijom vlasništva (Pactum reservati dominii) u

skladu sa Cl. 7 IFC. Njime se zahtijeva izricita derogacija Cl. 540 – 541 ZOO, ili ?? Cl. 657 – 658 nacrta ZOO); ?? Uskladiti Zakon o faktoringu sa IFC gdje god je to moguce; ?? Odrediti osnivanje udruženja faktora kao samoupravnog tijela.


44

5 RACUNOVODSTVENA I PORESKA PITANJA Mahir Džafic

5.1 Poreski sistem u BiH i faktoring

5.1.1 Fiskalni entiteti Fiskalni entiteti – Federacija BiH, Republika Srpska i Distrikt Brcko. Prakticno u BiH paralelno postoje tri poreska sistema, koja je rezultat davanja fiskalne neovisnosti Entitetima i Distriktu Brcko. Stoga su sva objašnjenja koja slijede a vezano za tretman faktoringa i uticaja razlicitih poreskih rješenja (poreza na promet i poreza na prihod) na faktoring povezani sa svakim fiskalnim entitetom posebno.

5.1.2 Kratki pregled trenutne situacije Nakon Daytonskog mirovnog sporazuma, entiteti su dobili nadležnost za fiskalnu politiku i ustanovljavanje poreskog sistema, i usvojili su svaki svoj Zakon o porezu na promet. Sistem poreza na promet je preuzet od bivše SFRJ. Tokom vremena je mijenjan i dopunjavan. Donedavno su bila dva jer je Distrikt Brcko koristio zakon Republike Srpske. U sva tri fiskalna entiteta primjenjuje se jednofazni porez na promet u tri verzije. Ipak, trebalo bi naglasiti da su to skoro identicni zakoni/rješenja, uz samo par razlika, prvenstveno povezanih za odredjivanje proizvoda i usluga koje su oslobodjene od oporezivanja. Ne tako davno (pocetkom 2001), MMF je razradio studiju o uvodjenu PDV-a u BiH, a Visoki predstavnik je dao politicku podršku uvodjenju PDV-a na državnom nivou. Može se ocekivati da ce se indirektno oporezivanje urediti na jedinstven nacin uvodjenjem PDV-a, a postoje neke najave da ce do toga doci do 2005. godine. Direktni porezi su takodjer na nivou entiteta. Trenutno postoje dva entitetska zakona kojima se regulira porez na prihod preduzeca u tri fiskalna entiteta, jer Distrikt Brcko primjenjuje Zakon o porezu na prihod preduzeca Federacije BiH. Republika Srpska je nedavno usvojila novi Zakon o porezu na prihod preduzeca, s namjerom da proširi poresku osnovicu. Time bi se opravdalo smanjenje poreske stope sa 30% na 10%, uz manje mogucnosti za reduciranje poreskih obaveza. Takodjer je u Republici Srpskoj došlo do izmjena u smislu direktnog oporezivanja gradjana, i usvojen je novi Zakon o porezu na prihod gradjana. U Federaciji BiH, Zakon o porezu na prihod preduzeca usvojen krajem 1997 je još uvijek na snazi, i on predvidja poresku stopu od 30% i široke mogucnosti za smanjenje poreske osnovice. Trenutno su u toku pripreme za izmjenu Zakona, to jest, preciznije receno, za uvodjenje novog Zakona. Te aktivnosti teku istovremeno sa reformom (pripremom zakona) u oblasti oporezivanja prihoda gradjana u Federaciji BiH, koju vodi GTZ i priprema zakonske odredbe u saradnji sa domacim ekspertima.

5.1.3 Pravni izvori Kako je vec naglašeno u uvodu, postoji poreski okvir koji bi imao uticaja na sam faktoring kao uslugu, kao i na kompanije koje bi obavljale tu djelatnost, te i na firme koje bi se koristile tom vrstom usluga. To su: Federacija BiH Zakon o porezu na promet (“Sl.n. FBiH”, br. 49/02 – precišceni tekst)


45

Pravilnik o primjeni Zakona o porezu na prihod preduzeca (“Sl.n. FBiH”, br.53/02 – precišceni tekst) Zakon o porezu na prihod preduzeca (“Sl.n. FBIH”, br. 32a/97, 29/00) Pravilnik o primjeni Zakona o porezu na prihod preduzeca (“Sl.n. FBiH”, br.31/98, 36/98, 4/01) Republika Srpska Zakon o porezu na promet (“Sl.n. RS”, br. 25/02 i 30/02) Pravilnik o primjeni Zakona o porezu na prihod preduzeca (“Sl.n.”, br. 65/02) Zakon o porezu na prihod preduzeca ("Sl.n.”, br. 51/01) Pravilnik o primjeni Zakona o porezu na prihod preduzeca (“Sl.n.”, br. 70/01) Brcko Distrikt Zakon o porezu na promet (“Sl.n. Brcko Distrikta”, br. 07/02) U oblasti poreza na prihod preduzeca, primjenjuje se Zakon o porezu na prihod preduzeca (“Sl.n. FBiH”, br. 32a/97, 29/00) U svrhu kompletnosti teksta, razmatracemo faktoring sa aspekta poreza na prihod (faktoring kompanija kao obveznik poreza na prihod, te efekat usluga faktoringa na poeske obaveze klijenta), te sa aspekta poreza na promet (faktoring kao usluga pružanja poslovnih transakcija).

5.2 Porez na prihod preduzeca

5.2.1 Federacija BiH Privredna preduzeca koja imaju sjedište u F BiH moraju prijaviti porez na poslovni prihod do kraja marta tekuce godine za prethodnu fiskalnu godinu. Rješenje od iznosu poreske obaveze mora donijeti Poreska uprava najkasnije do 30 juna. Postupak odredjivanja poreske obaveze je sljedeci: ?? Pocetni iznos je iznos profita/gubitka iz bilansa uspjeha, koji se sacinjava na osnovu

racunovodstvenih propisa i standarda; ?? Nakon toga, utvrdjuju se moguci izdaci koji se ne priznaju u svrhu oporezivanja, tj,

izuzimaju se u smislu oporezivanja; ?? Profit/gubitak se uvecava za utvrdjene izdatke koji nisu priznati u svrhu oporezivanja,

cime se definiše “oporezivi profit” (profit u skladu s racunovodstvenim standardima + eventualni izdaci koji se ne priznaju u svrhu oporezivanja)

?? Oporezivi profit se umanjuje za eventualno prenesene (neiskorištene) poreske gubitke iz proteklih pet godina 6

?? Ostatak je osnovica za obracun poreza na prihod za tekucu godinu, cime se dobiva obracunati porez (primjenom poreske stope od 30%);

?? Na iznos obracunatog poreza, fiskalni organ primjenjuje propisane moguce olakšice ili smanjenja poreskih obaveza.

?? U preostalom dijelu ovog teksta obradicemo razlicite tacke iz u gornjem tekstu objašnjenog plana (sekvence), i to one za koje smatramo da imaju ili mogu imati utjecaja na poslovanje faktoring firme i njenih klijenata.

Utvrdjivanje izdataka koji se ne priznaju u svrhu oporezivanja u FBH U djelatnosti faktoringa je sigurno najinteresantniji opis potraživanja: “Izdaci uzrokovani na osnovu otpisa potraživanja se priznaju u smislu oporezivanja samo ako su iscrpljene sve

6 Dozvoljeno je koristiti se poreskim gubitkom samo do pet godina unazad.


46

zakonske mogucnosti naplate (upozorenje, pravna radnja, zahtjev za izvršenje)” (Clan 4, paragraf 3, Pravilnika). Stoga, da bi izdaci na osnovu otpisa potraživanja bili dozvoljeni u smislu oporezivanja, neophodno je pokrenuti pravnu radnju protiv dužnika. Svako neutuženo potraživanje koje je otpisano uvecava oporezivi profit7. Isti stav primjenjuju poreske agencije u FBiH. Prodaja potraživanja kao takva nema utjecaja na poreski bilans. U slucaju nemogucnosti naplate potraživanja i eventualnog otpisa potraživanja, faktor bi morao uzeti u obzir poreski tretman. Kod otpisa gdje se potraživanja nisu utuživala taj otpis bi mogao uvecati oporezivi profit. Sve nejasnoce vezane za to pitanje mogle bi se ukloniti izmjenom Pravilnika o primjeni Zakona. Ministarstvo finansija bi trebalo izbaciti obavezu utuživanja potraživanja u svrhu priznavanja otpisa kod oporezivanja. Ostali relevantni aspekti poreza na prihod u FBH Iako nije jedinstven samo za djelatnost faktoringa ili firme koje bi se bavile faktoringom, a u cilju prikaza poreskog tretmana preduzeca u razlicitim fiskalnim entitetima u BiH, donji tekst sadržava pojašnjenja o mogucnostima smanjenja poreske osnovice. Nakon utvrdjivanja oporezivog profita, postoji mogucnost smanjenja poreske osnovice za gubitke utvrdjene po prethodnom poreskom bilansu, za do pet prethodnih godina. Iznos utvrdjen na ovaj nacin se smatra poreskom osnovicom na koju se primjenjuje poreska stopa od 30%. Time se onda dobiva novoobracunat iznos poreza. Zakon predvidja široke mogucnosti za smanjenje obracunatog poreza na prihod, ne kao smanjenje poreske osnovice, nego kao direktno smanjenje obracunatog poreza. Izuzeci/olakšice su sljedeci: ?? Novoosnovana komercijalna preduzeca izuzeta su od placanja poreza na prihod, u

iznosu od 100% tokom prve godine, 70% u toku druge godine, te 30% od poreza na prihod u toku trece godine.

?? Ulaganje stranog kapitala: u slucaju komercijalne firme gdje su inostrana lica uložila kapital ili koja je osnovana (i) stranim kapitalom, pod uslovom da je udjel stranog kapitala barem 20%, porez na prihod se umanjuje proporcionalno udjelu stranog kapitala u cjelokupnom kapitalu, tokom perioda od pet godina nakon ulaganja. Prema tumacenju koje daje Ministarstvo finansija, naknadno ulaganje, po proteku petogodišnjeg perioda, ne povlaci za sobom slicne poreske pogodnosti;

?? Investicije (reinvestiranje profita).

Ako komercijalna firma odluci (i obeca) da ce reinvestirati profit u fiksna sredstva u narednoj poslovnoj godini, ona ima pravo na smanjenje obracunatog poreza na prihod u iznosu obecane investicije, do iznosa obracunatog poreza. Postotak smanjenja zavisi od svrhe investicije: u slucaju investiranja u proizvodnu djelatnost, moguce je smanjenje od 100%; u slucaju investiranja u neproizvodne djelatnosti moguce je smanjenje od 75% od obracunatog poreza; u slucaju investiranja u stambenu zgradu moguce je smanjenje od 100%. Te investicije se moraju obaviti do narednog roka za poresku prijavu, te se dokaz u tom smislu mora i dostaviti8. Inace, umanjeni porez ce se morati uplatiti, zajedno sa jednogodišnjom kamatom na taj iznos (0,06% na dnevnoj osnovi). Važno je reci da je primjena svih opisanih poreskih smanjenja kumulativna. Svaka osnovica za smanjenje porea se koristi pojedinacno i posebno, i nijedna od njih ne iskljucuje niti umanjuje

7 Kao posljedica ovoga, firme iz FbiH nisu rade vršiti ispravke u vrijednosti potraživanja, jer ih to izlaže sudskim troškovima, tako da su u najvecem broju slucajeva racunovodstvene vrijednosti ovog dijela imovine precijenene. 8 Postoje znacajni problemi vezano za priznavanje razlicitih dokaza o obavljenim investicijama.


47

one druge. Na primjer, u slucaju firme sa zajednickim ulaganjem izmedju strane faktoring kompanije i domace banke, gdje su udjeli 60:40, ako se ne koristi mogucnost smanjenja poreza na osnovu odredbi za primjenu reinvestiranja, poreske obaveze tokom narednih pet godina bi bile sljedece: Tabela 1. Godina I II III IV V 1 Poreska osnovica 100 100 100 100 100 2 Obracunati porez 30 30 30 30 30 Smanjenja: 3 Novoosnovana firma 30 21 9 0 0 4 Ulaganje stranog lica 18 18 18 18 18 5 Ukupna smanjenja (ne smiju prelaziti iznos obracunatog

poreza) (3+4) 48 39 27 18 18

6 Poreska obaveza (2-5) 0 0 3 12 12 7 Poreska obaveza kao postotak poreske osnovice 0% 0% 3% 12% 12%

Kada vlasnik vrši prijenos profita inostrane kompanije, postoji takodjer dodatna obaveza obracuna i placanja poreza nakon smanjenja po stopi od 15%. Ova obaveza obracuna i placanja poreza leži na poreskom obvezniku, a to je domaca firma. Trebalo bi naglasiti da u BiH nije potpisan sporazum o izbjegavanju dvostrukog oporezivanja s Austrijom, niti sa bilo kojom drugom zemljom, tako da mogucnost priznavanja poreza placenog u Federaciji zavisi od poreskih propisa u zemlji-domacinu vlasnika.9 U slucaju da poreski obveznik iz Federacije BiH ima ured ili poslovnu jedinicu u Republici Srpskoj, ta poslovna jedinica je obavezna placati porez na profit u skladu sa propisima RS. Medjutim, poreski propisi u Federaciji BiH ne predvidjaju mogucnost smanjenja poerske obaveze u Federaciji BiH za iznos poreza placenog u RS. Stoga firma placa dvostruki porez.

5.2.2 Distrikt Brcko Kako je vec ranije spomenuto, Distrikt Brcko primjenjuje Zakon o porezu na prihod preduzeca Federacije BiH, tako da su poreska rješenja identicna.

5.2.3 Republika Srpska Obracun poreza na prihod Poreska prijava za porez na prihod mora se predati do 10 marta naredne godine. Izvor postupka je sljedeci: ?? Pocetni iznos je iznos profita/gubitka iz bilansa uspjeha, koji se sacinjava na osnovu

racunovodstvenih propisa i standarda; ?? Nakon toga, utvrdjuju se moguci izdaci koji se ne priznaju u svrhu oporezivanja, tj,

izuzimaju se u smislu oporezivanja; ?? Profit/gubitak se uvecava za utvrdjene izdatke koji nisu priznati u svrhu oporezivanja,

cime se definiše “oporezivi profit” – poreska osnovica (za razliku od FbiH, ne postoji mogucnost umanjenja oporezivog profita za iznos gubitaka prikazanih u prethodnim godinama)

9 Krajem prošle godine su zapocele aktivnosti na potpisivanju sporazuma o izbjegavanju dvostrukog oporezivanja izmedju BiH i Austrije, medjutim, taj sporazum do danas nije potpisan.


48

?? Oporezivi profit (osnovica) se umanjuje za izvršene (u toku godine) investicije u stalna sredstva i otkup dionica (na poresku osnovicu, koja je razlicita od Federacije, gdje se olakšica primjenjuje na obracunati porez unaprijed

?? Tako se dobiva osnovica za obracun poreza, a zatim i iznos obracunatog poreza primjenom poreske stope od 10%;

?? Postoji mogucnost smanjena poreza mogucom štednjom, realizovanom pod ranijim propisima.

Utvrdjivanje izdataka koji se ne priznaju u svrhu oporezivanja Otpis potraživanja je drugaciji u RS od onoga u FbiH. Za razliku od Federacije BiH, u Republici Srpskoj nema dodatnih uslova za priznanje izdataka na osnovu otpisa potraživanja na poreskom bilansu. Zakonom o porezu na prihod preduzeca se propisuje da se priznaje vrijednost pojedinacnih potraživanja u skladu sa racunovodstvenim propisima, kojima se ne zahtijeva otpocinjanje pravnih radnji. Iako je poreska stopa (10%) tri puta manja nego u Federaciji (30%), mogucnosti i broj poreskih olakšica su mnogo manji, tako da bi po modelu prethodnog primjera poreske obaveze bile sljedece: Tabela 2.

Godina I II III IV V 1 Poreska osnovica 100 100 100 100 100 2 Smanjenje poreske osnovice10 - - - - - 2 Obracunati porez 10 10 10 10 10 Smanjenja: 3 Novoosnovana firma - - - - - 4 Ulaganje stranog lica - - - - - 5 Ukupno smanjenje (koje ne smije

prelaziti iznos obracunatog poreza) (3+4)

- - - - -

6 Poreska obaveza (2-5) 10 10 10 10 10 7 Poreska obaveza kao postotak poreske

osnovice 10% 10% 10% 10% 10%

Poreska obaveza kao postotak poreske osnovice u Federaciji BiH (tabela 1)

0% 0% 3% 12% 12%

U slucaju korištenja reinvestiranja kao poreske olakš ice, a to je kao mogucnost dato u oba entiteta, postoje neke razlike: ?? Federacija – obracunati porez se umanjuje ?? RS – poreska osnovica se umanjuje.

Tako da je i u ovom slucaju situacija s aspekta poreskog obveznika bolja u Federaciji. Kada vlasnik vrši prijenost profita firme iz inostranstva, ne postoji obaveza obracuna i placanja poreza nakon smanjenja, kakav je slucaju u Federaciji BiH. U tom smislu, fiskalna pozicija stranog investitora je bolja u RS nego u FBiH. Poreski propisi u Republici Srpskoj, za razliku od propisa u Federaciji BiH, predvidjaju da se porez uplacen drugdje (ukljucujuci Federaciju BiH) izuzima iz ukupne poreske obaveze.

10 Pretpostavlja se da nema reinvestiranja kao razloga za oslobadjanje od poreza (identicno prethodnom primjeru)


49

5.3 Porez na promet

5.3.1 Federacija BiH Zakon o porezu na promet u FBiH predvidja placanje poreza na promet na sve usluge koje se daju uz proviziju. Poreska stopa je jedinstvena i iznosi 10%. Zakonom se odredjuju usluge koje su oslobodjene od poreza. Neka oslobodjenja su vezana za institucije, a neka za vrste usluga. Zakon ne obradjuje usluge faktoringa konkretno, niti se one u njemu igdje spominu, tako da se o poreskom tretmanu trebaju izvoditi zakljucci iz drugih odredbi. Usluga faktoringa podliježe oporezivanju. Faktor je poreski obveznik. Obaveza obracunavanja poreza na promet prestaje u trenutku izdavanja fakture ili drugog obracuna po izvršenoj usluzi. Ako se za uslugu redovno ne ispostavlja faktura, obaveza obracuna nastaje u trenutku pružanja same usluge. Uplata poreza nastaje krajem sedmice nakon sedmice kad je izvršena naplata. Ako usluga nije naplacena, ona se mora platiti do naredne sedmice racunajuci od isteka 30 dana od nastanka obaveze obracuna poreza. Sve izvozne usluge, ukljucujuci i usluge faktoringa, izuzete su od placanja poreza na usluge, pod uslovom da su one placene u skladu s propisima o spoljnjoj trgovini i o poslovanju stranim valutama, tj. pod uslovom da je inostrani klijent za uslugu platio putem komercijalne banke. Podrazumijeva se da “izvozne usluge” obuhvataju sve usluge koje pruža gradjanin FBiH inostranom nerezidentnom fizickom ili pravnom licu. Kreditne usluge kao i pripadajuce kamate su takodjer izuzete od placanja poreza na usluge. Medjutim, pošto se Zakonom o bankama dozvoljava obavljanje djelatnosti kreditiranja samo bankama, uzajmljivanje novaca od bilo kog drugog subjekta i odnosna kamata se u praksi ne smatraju kreditnim uslugama od strane poreske uprave. U skladu s tim, kamate iz tih transakcija se oporezuju po stopi od 10%. Stoga bi kamata koju faktor obracunava na iznose avansirane u obliku kredita bila podložna oporezivanju po stopi od 10%.

5.3.2 Republika Srpska I u Republici Srpskoj se porez na promet placa na sve usluge za koje se naplacuje provizija. Kamatna stopa je ista za sve usluge, i po stopi je od 8%. Ovom procentu se nadodaje i 2% za doprinosa za željeznice, što na kraju izlazi na istu stopu (10%) kao i u Federaciji. Subjekt koji pruža usluge je poreski obveznik. Iznimka postoji u slucaju kad fizicko lice pruža usluge pravnom licu – porez placa korisnik usluga, pravno lice, a i kada inostrano pravno ili fizicko lice pruža usluge domacem pravnom licu, porez placa domace pravno lice. Takav je isti slucaj i u FBiH. Obaveza nastaje u trenutku pružanja usluge, ili u trenutku izdavanja fakture za pružene usluge. Kao ni u Federaciji, usluge faktoringa se ni ovdje ne obradjuju konkretno. Sve usluge koje nisu obuhvacene spiskom izuzeca, su podložne oporezivanju. Faktoring nije na tom spisku. To znaci da su usluge faktoringa podložne oporezivanju od 8% plus 2% doprinosa za željeznice. Izvozne usluge su oslobodjene od oporezivanja kao i u Federaciji, a porez se u ovom slucaju ne placa ni na usluge faktoringa. Naravno, provizije i naknade za faktora bi se trebale placati putem komercijalnih banaka, u skladu sa propisima o placanju s inostranstvom i o poslovanju inostranim valutama. Isto kao i u Federaciji, kreditne usluge (kamate) su izuzete od poreza na usluge. Takodjer, prema Zakonu o bankama Republike Srpske, svim pravnim licima osim banaka zabranjeno je davati kredite. Stoga, nikakvo drugo pozajmljivanje novca se ne može smatrati kreditiranjem, iz cega slijedi da njemu pripadajuce kamate ne predstavljaju uslugu kako se podrazumijeva u Zakonu o porezu na promet, te su sukladno tome podložne oporezivanju (8+2%).


50

5.3.3 Distrikt Brcko Do nedavno, Distrikt Brcko je primjenjivao Zakon Republike Srpske. Nedavno je usvojen i stavljen na snagu poseban Zakon o porezu na promet proizvoda i usluga u Distriktu Brcko. Tretman faktoringa je isti kao u druga dva entiteta. Takodjer se predvidja oslobodjenje od oporezivanja na kamate po kreditnim uslugama, uz uslov da ce tretman kamate zasnovane na pozajmicama od strane faktora prema klijentu vjerovatno biti isti kao i u Federaciji i Republici Srpskoj. Propisana stopa poreza na promet usluga je 8%, ali nema doprinosa za željeznice, kao u Republici Srpskoj. Stoga je ovdje poresko opterecenje manje nego u druga dva entiteta.

5.3.4 Uskladjivanje Poseban problem predstavlja neuskladjenost propisa u smislu oporezivanja usluga izmedju entiteta. Naime, Zakonom o porezu na promet Republike Srpske predvidja se da, ako lice iz Federacije ili Distrikta Brcko pruža usluge pravnim licima iz Republike Srpske, porezni obveznik je to pravno lice, kupac u Republici Srpskoj. Problem je u tome što se Zakonom o porezu na promet Federacije propisuje da lica iz Federacije i Distrikta Brcko, pružaoci usluga, moraju obracunavati i placati porez na promet usluga. U obrnutom slucaju, kada lice iz Republike Srpske pruža usluge licu iz Federacije ili Distrikta Brcko, porez se placa samo jednom, i to od strane lica iz Republike Srpske. Takvo tumacenje proistice iz odredbi entitetskih zakona, ali mi smatramo da se u onom prvom slucaju dvostruko oporezivanje može izbjeci po naknadnom tumacenju Ministarstava, posebno Ministarstva Republike Srpske.

5.3.5 Sudski troškovi Ne postoje posebno propisane takse i porezi za prodaju ili otkup potraživanja. Takodjer, refinansiranje faktora ne podlaže oporezivanju. Ta rješenja su povoljna za faktoring. Takodjer, naplata potraživanja redovnim metodima nije opterecena nikakvim posebnim taksama i porezima. Medjutim, ako se naplata vrši putem suda, uz zapocet sudski postupak, za svaku službenu tužbu primjenjuje se sudska taksa. Trebalo bi naglasiti da se tužba ulaže u skladu sa lokacijom sjedišta optuženog, osim ako ugovor ne navodi drukcije, te da ova taksa može varirati u skladu s gore napomenutim. Nema nikakvih posebno propisanih taksi na privredne sporove u oblasti faktoringa. Federacija U Federaciji se sve takse odredjuju na nivou kantona. Sudske takse zavise od vrijednosti samog spora. Republika Srpska Principi za utvrdjivanje sudskih taksi su isti kao i u FBiH. Zbog organizacije sudskog sistema, takse i porezi su u RS jedinstveni. Distrikt Brcko Pristup sistemu je slican onome u RS.


51

5.4 Racunovodstveni tretman faktoringa

5.4.1 Regulacija U Bosni i Hercegovini postoje dva racunovodstvena sistema, jedan u Federaciji BiH, a drugi u Republici Srpskoj. U Distriktu Brcko ova oblast još nije regulirana zakonskim propisima, a subjekti koji predaju finansijske izvještaje slobodno biraju propise jednog ili drugog entiteta. U FBiH, od 1998 su na snazi Racunovodstveni standardi Federacije BiH. Te Standarde je usvojio Zavod za reviziju i racunovodstvo Federacije BiH u svojstvu vladinog organa. Racunovodstveni standardi FBiH su u skladu sa Medjunarodnim racunovodstvenim standardima (MRS), medjutim, nisu identicni s njima. Iako su racunovodstveni standardi BiH najvecim dijelom u stvari prijevod Medjunarodnih racunovodstvenih standarda, postoje neki dijelovi gdje oni od njih odstupaju. Važno je napomenuti da je neke Standarde usvojio i objavio MRSB, ali njih još nije usvojio Zavod, niti u originalnoj niti u izmijenjenoj formi. To su: 39 – Finansijski instrumenti: priznavanje i mjerenje), 40 – investiciona imovina, 41 –poljoprivreda. U bliskoj buducnosti se ocekuje izmjena Zakona o racunovodstvu, kada ce se medjunarodni racunovodstveni standardi u potpunosti usvojiti. Slicno tome, od novog zakona se ocekuje da ce prenijeti neke nadležnosti za Zavoda za reviziju i racunovodstvo (ovjeru revizora, obuku, usvajanje i izmjene standarda, itd) na profesionalno udruženje na nivou države BiH. Ovo udruženje je trenutno u procesu ustanovljavanja (dva udruženja, jedno iz Federacije BiH i drugo iz Republike Srpske su u procesu pridruživanja). Vrlo vjerovatno da ce se novo Udruženje na nivou BiH prijaviti u clanstvo IFAC-a. U Republici Srpskoj, racunovodstvene standarde je usvojila Federacija racunovodja i revizora, kao udruženje gradjana. U pozadini ove situacije je najveci problem formalne prirode, što je Ustavni sud Republike Srpske proglasio neustavnima neke odredbe Zakona o racunovodstvu i sve propise zasnovane na njima (medju njima i racunovodstvene standarde). Stoga je cijeli racunovodstveni sistem u RS bio doveden pod znak pitanja; medjutim, taj problem je nedavno riješen tako što su Udruženju vracene nadležnosti koje je ranije imalo po Zakonu. Racunovodstveni standardi Republike Srpske su Medjunarodni racunovodstveni standardi, medjutim, veliki je vremenski jaz izmedju usvajanja i objave novih standarda i izmjene starih od strane MRSB-a, i prijevoda i objave novih standarda i izmjena starih standarda od strane Udruženja. Nasuprot Federaciji, Standard 39 – Finansijski instrumenti: priznavanje i mjerenje, objavljen je u Republici Srpskoj. Pregled racunovodstvenih standarda što se tice priznavanja i mjerenja potraživanja i pozajmica u Federaciji BiH: Vrsta finansijskog instrumenta

Trenutno važeci standard (kod) u FBiH

Važeci MRS (u buducem periodu FBiH)

KRATKOROCNA POTRAŽIVANJA

Kod, Cl. 66, 77, 81, 118 i 128

39

KRATKOROCNE POZAJMICE

Kod, Cl. 66, 77, 81, 118 i 128

39


52

5.4.2 Primjena racunovodstvenih standarda Nadalje u ovom tekstu, pošto su standardi vezani za ovu materiju isti (u RS na osnovu Standarda 39, a u FBiH na osnovu Koda racunovodstvenih principa, te odredbi o razlicitim standardima) ili su više-manje slicni, komentari ce se odnositi na oba entiteta. Kad je u pitanju faktoring u FbiH, najvažnije je da nije usvojen Standard 39 kojim bi se reguliralo priznavanje i vrednovanje finansijske aktive i pasive. Pošto ovog standarda nema, priznavanje i vrednovanje finansijskih instrumenata se uglavnom obavlja na osnovu opštih odredbi Koda racunovodstvenih standarda (opšti okvir). Pošto su potraživanja, kao predmet faktoringa, finansijski instrumenti (MRS 39, definicija: “Finansijski instrument je svaki ugovor iz koga poticu finansijska aktiva jedne firme i finansijska pasiva i osnovni instrument druge firme”), ono što je receno više u tekstu se odnosi i na njih. Trenutno, u racunovodstvenim standardima nema nikakvih posebnih odredbi o priznavanju i vrednovanju potraživanja. Medjutim, u nekim standardima se odista spominju potraživanja u svezi s vrednovanjem ostalih elemenata finansijskog izvještaja, ili se u njima daju definicije i kvalifikacije potraživanja. To su sljedeci standardi: ?? RS 32 – Finansijski instrumenti: objava i prezentacija, u njegovom paragrafu 5 kaže se

da se ugovorno pravo primanja novaca ili drugih finansijskih sredstava od druge firme takodjer smatra (izmedju ostalog) finansijskim sredstvom.

?? RS 18 – Prihodi, u odredbama 7 – 11 spominje se vrednovanje prihoda po realnoj vrijednosti naknade koja je dobijena ili se potražuje.

Vec se odredbama RS 18, koje su primarno namijenjene priznavanju i vrednovanju prihoda, daje osnova za inicijalno priznavanje potraživanja od kupaca. Ovaj oblik potraživanja se stoga vrednuje kao realan iznos naknade koja se potražuje, a koja se obicno odredjuje na osnovu sporazuma ili proizvoda. O naknadnom vrednovanju potraživanja u RS FbiH se ne predvidja ništa osobito. Pored gore navedenog teksta, moraju se na umu držati odredbe Koda racunovodstvenih principa u FBiH koje se odnose na potraživanja: ?? 45) Aktiva i pasiva, prihodi i rashodi bi se trebali vrednovati na osnovu principa

zdravog razuma: ?? 66 a) Aktiva je sredstvo koje je pod kontrolom pravnog lica kao rezultat dogadjanja iz

prošlosti, od koga se ocekuje buduci ekonomski prihod za to pravno lice. ?? 77) Stavka aktive je tekuca stavka ako se ocekuje da se ona može pretvoriti u

gotovinu ili njene ekvivalente, prodata ili potrošena tokom redovnog poslovnog ciklusa tog pravnog lica …

?? 118) Aktiva se priznaje na bilansu stanja kada postane vjerovatno da ce od nje poteci buduci ekonomski prihod za to pravno lice, i kada aktiva ima cijenu ili vrijednost koja se može na pouzdan nacin izmjeriti.

Kako je navedeno u gornjem tekstu, RS 39, kojim se definiraju kriteriji pocetnog vrednovanja i naknadnog mjerenja potraživanja kao finansijskog instrumenta je vec objavljen u Republici Srpskoj. Zakljucak! I u FBiH i u RS pocetno vrednovanje potraživanja je na nivou realnog iznosa naknade koja se daje. Razlika kod naknadnog mjerenja potraživanja izmedju standarda u FBiH i u RS leži u cinjenici da se standardima FbiH ne precizira izricito da se vrijednost potraživanja treba reducirati u slucaju da knjižna vrijednost prevazilazi procjenu naknadivog iznosa, nego ova obaveza slijedi iz


53

odredbe Koda racunovodstvenih principa . U RS, to je predvidjeno u paragrafu 109 standarda 39.

5.4.3 Primjeri Standardi koji se odnose na ovo pitanje su više-manje isti (u RS na osnovu Standarda 39, te u FBiH na osnovu Koda racunovodstvenih principa i na osnovu odredbi razlicitih standarda). Time se omogucavaju dalji primjeri i komentari koji se odnose na oba entiteta. Zbog poreskih ogranicenja, kako je gore opisano, umanjenja od vrijednosti potraživanja se trenutno rijetko primjenjuju u FBiH, iako je to, kako smo vidjeli, obavezno po racunovodstvenim standardima. Racunovodstveni metod Obicno se u BiH, kada je u pitanju naknadno vrednovanje potraživanja, period naplate procjenjuje u odredjenom roku (obicno na kraju racunovodstvenog perioda), a njihova vrijednost se u skladu s tim umanjuje, uz odgovarajuce uvecanje troškova. To se radi putem uskladjivanja vrijednosti potraživanja. Na bilansu stanja, potraživanja su prikazana kao neto vrijednosti (pocetno priznati iznos potraživanja umanjen za iznos uskladjene vrijednosti): Racuni potraživanja 50.000 Procjena 10% od potraživanja ostace nenaplaceno Knjiženje: Troškovi problematicnog dugovanja 5.000 Rezervacija za problematicne racune 5.000 Troškovi se ukljucuju u bilans uspjeha (5,000), te ce se uskladjeni iznos potraživanja (45,000) prikazati na bilansu stanja. U slucaju da se potraživanja naplate prije kraja racunovodstvenog perioda, troškovi i uskladjivanje datog iznosa se poništavaju. Troškovi problematicnog dugovanja - 5.000 Rezervacija za problematicne racune - 5.000 Ako se potraživanja naplate u toku narednog racunovodstvenog perioda, prihod se priznaje i uskladjena vrijednost se smanjuje: Iznos uskladjenih potraživanja 5.000 Prihod 5.000 Ako je procjena da se (pojedini) racuni potraživanja sigurno nece naplatiti, uskladjivanje se vrši direktnim otpisom tih potraživanja. Troškovi problematicnog dugovanja 5.000 Racuni potraživanja 5.000 Kako je generalno poznato, faktoring se u BiH ne koristi u praksi, te stoga i nema racunovodstvenog prikaza takvih transakcija. Racunovodstveni trezman bio bi u skladu sa standardima navedenima u gornjem tekstu.


54

5.4.4 Platne transakcije sa inostranstvom Izvještajna valuta u oba entiteta BiH je konvertibilna marka (KM), te se sve transakcije obavljane u bilo kojoj stranoj valuti trebaju prikazati u domacoj valuti (KM). Utjecaj kursa za razmjenu stranih valuta na imovinu, obaveze, te prihode i rashode domacih lica koja obavljaju transakcije placanja u stranoj valuti se definiraju u Racunovodstvenom standardu 21 – Utjecaj kursa stranih valuta (u RS MRS 21 je preuzet u potpusnosti, a u FBiH je pretrpio neke manje izmjene). Ovdje bi trebalo napomenuti da je domaca valuta fiksirana za euro putem mehanizama valutnog odbora (vjerovatno ce to ostati tako tokom dužeg buduceg vremenskog perioda), i stoga do takvog utjecaja može doci samo u slucaju transakcija koje se ne obavljaju u eurima. U ovoj oblasti nema dodatnih racunovodstvenih propisa. Stoga, u skladu s propisanim tretmanom, potraživanja u stranoj valuti se zavode po pros jecnom kursu Centralne banke BiH (CB) na datum transakcije. Na dan bilansiranja, pozitivne ili negativne kursne razlike se utvrdjuju poredjenjem prosjecnog kursa CB na daj dan, uz inicijalno priznatu vrijednost potraživanja. Nakon toga, na dan naplate potraživanja, iznova se priznaje prihod ili rashod (zavisno od prosjecnog kursa CB) koji proizilaze iz promjena u kursu strane valute. Kad je u pitanju faktor koji vrši otkup potraživanja u stranoj valuti od domacih pravnih lica, takav tretman transakcija sa stranom valutom bi trebao za sobom vuci neophodnost uskladjivanja vrijednosti potraživanja koja su otkupljena na dan bilansa i na dan naplate datih potraživanja.

5.5 Preporuke

5.5.1 Porez na prihod preduzeca ?? Otpis potraživanja:

Pravilnik o primjeni Zakona o porezu na prihod u FBiH mora se po toj temi izmijeniti. Obaveza utuživanja dužnika za dospjela a neplacena potraživanja u svrhu priznavanja otpisa kod oporezivanja trebala bi biti iskljucivo po nahodjenju povjerioca. Inace, pored gubitka po iznosu potraživanja, povjerilac ima još i da plati porez na gubitak ili da snosi pravne troškove za nenaplaceni iznos.

?? Aktivnosti vezano za sacinjavanje i potpisivanje ugovora o izbjegavanju dvostrukog

oporezivanja, na osnovu modela OECD, sa susjednim zemljama i važnijim trgovinskim partnerima, su trenutne potrebe koje se trebaju ubrzati.

?? Treba naciniti izmjene u Zakonu o porezu na prihod preduzeca u FBiH u cilju

izbjegavanja dvostrukog oporezivanja (za profit zaradjen u RS). ?? Treba držati na umu da su u toku pripreme za usvajanje novog Zakona o oporezivanju

privrednih preduzeca u FBiH. Treba uociti i riješiti nedostatke ovog zakona (barem u ovom smislu).


55

5.5.2 Porez na promet ?? Neophodno je uskladiti odredbe entitetskih zakona o porezu na promet u smislu

izbjegavanja dvostrukog oporezivanja za usluge koje se pružaju u sklopu medjuentitetske razmjene.

?? Definiranjem faktoringa kao finansijske institucije koja dobiva dozvolu za rad od

Agencije za bankarstvo, sigurno je da bi kamata po faktoring pozajmicama uživala isti tretman kao i kod bankovnih pozajmica (bez oporezivanja).

?? Kad je u pitanju oporezivanje preduzeca, mora se imati na umu da ce uskoro biti

uveden porez na dodanu vrijednost. Zakon o PDV-u bi trebao biti jedinstven za cijelu BiH. Trenutno nije poznato kakav ce biti tretman faktora i usluga koje oni pružaju.

Preporuke u ovom smislu prekoracuju obim ove studije; medjutim, mora se zapamtiti da bi institucionalni princip izuzimanja, koji bi ukljucio djelatnost faktoringa iskljucivo ostalim poreskim obveznicima, za rezultat imao odredjeni kaskadni efekat. Iako bi takav pristup mogao biti opravdan tokom pocetnih faza (najviše iz tehnickih razloga), izgleda da takav tretman, u slucaju da se usvoji, ne bi trebalo održavati nakon proteka pocetnih faza.

5.5.3 Racunovodstvo ?? Preporuka je da se usvoje i primjenjuju MRS u cijeloj BiH, što ce postati realnost u

skoroj buducnosti. Naime, trenutno je u pripremi zajednicki Zakon o reviziji i racunovodstvu, kojim se obezbjedjuje primjena Medjunarodnih racunovodstvenih standarda u cijeloj BiH.

?? Principom zajednickih ulaganja u osnivanju faktoring kompanija trebala bi se osigurati

tehnologija rada i u ovoj oblasti.


56

6 STRATEGIJA, POSLOVNA POLITIKA I OPŠTE PREPORUKE

Helmut Paris, Ph.D.

6.1 Strategija Osnovni zadatak Obezbijediti BH kompanijama sa izvoznom orijentacijom prilagodjene usluge u polju trgovinskog finansiranja u smislu zadovoljavanja interesa osnivaca-akcionara. Operativni ciljevi Operativni ciljevi novostvorene kompanije bi se generalno mogli definirati na sljedeci nacin: ?? Pružiti nove finansijske usluge poslovnoj zajednici u BiH ?? Postati poštovana finansijska institucija u BiH u oblasti trgovinskog finansiranja ?? Pomoci domacim bankama-partnerima da održe imidž modernog, aktivnog instituta

okrenutog ka klijentima, spremnog da podrži potrebe poslovnih klijenata širom Srbije, uz poseban naglasak na medjunarodno poslovanje

?? Ispuniti strateški cilj medjunarodnog faktoring partnera da se bude prisutno na BH tržištu

Strateški ciljevi ?? Ustanoviti adekvatnu organizacionu strukturu, standa rdne procedure i kontrolne

mehanizme ?? Stvoriti redovnu bazu klijenata u smislu izvoznih firmi ?? Nastupiti na medjunarodnim tržištima faktoringa, ustanoviti korespondentske odnose sa

vodecim faktoring organizacijama ?? Postici izvozni obrt u faktoringu od ?? EURO 4 miliona u 2004. ?? EURO 10 miliona u 2005. ?? EURO 20 miliona u 2006. ?? Stvoriti uslove za uvodjenje domaceg faktoringa i uvoznog faktoringa, nakon uspješnog

realiziranja izvoznog faktoringa ?? Dostici tacku pozitivne nule u drugoj punoj poslovnoj godini ?? Uci u clanstvo Factors Chain International (Medjunarodni lanac faktora)

6.2 Poslovna politika Plan kadrovskih resursa U pocetnom periodu novoosnovane faktoring kompanije, broj uposlenih ce biti na minimumu onih koji se smatraju neophodnima za nesmetano obavljanje planiranih aktivnosti. To ce biti: ?? Generalni direktor ?? Direktor za marketing i odnose s klijentima ?? Viši referent za racunovodstvo i knjigovodstvo


57

?? Viši referent za faktoring ?? Administrativni asistent

Pored toga, viši referent za faktoring ce biti poslat na odredjeni period od barem dvije godine od strane medjunarodnog faktora partnera i akcionara. Zavisno od nivoa rasta poslovanja, može se razmatrati mogucnost upošljavanja još jednog referenta za faktoring, u cilju pružanja pomoci višem referentu za faktoring kod obavljanja zadataka vezanih za obradu faktoring dokumentacije. Platna struktura ce se zasnivati na tarifnom sistemu slicnom onome koji se koristi u BH akcionarskim bankama i obuhvatace platu kao i obavezno zdravstveno i penziono osiguranje. Obim poslovanja Novoosnovana faktoring kompanija ce se na pocetku primarno angažirati u IZVOZNOM faktoringu. Domaci i uvozni faktoring se mogu obavljati od slucaja do slucaja, po prethodnom odobrenju Nadzornog odbora. Aktivnosti u okviru izvoznog faktoringa bi bile sljedece: ?? Otkup potraživanja (neobezbijedjenih potraživanja proizašlih iz prodaje roba i pružanja

usluga na otvorenom racunu). Kategorija roba: potrošacka roba, sklopovi i polugotovi proizvodi za proizvodnju, turizam i transportna grana, usluge, ugostiteljstvo, farmakologija, metalna roba, lake mašine, itd.

o Maksimalan rok otplate: 90 dana o Maksimalno avansno finansiranje prodavcu (izvozniku): 80% dospjelog salda

na potraživanja koja nisu u docnji. o Prodavci moraju u ugovor o faktoringu ukljuciti sve isporuke pojedinom kupcu

ili cak i svim kupcima u konkretnoj odredišnoj zemlji. ?? Otkup ostalih kratkorocnih potraživanja od slucaja do slucaja, koji proizilazi iz izvoznih

roba i usluga. Ovdje su obuhvacena potraživanja obezbjedjena akreditivom, akceptnim nalogom banke, mjenicom, promesom, itd, ako su ovi dokumenti izdati i/ili potvrdjeni (avalom, akceptnim nalogom) od strane prestižne medjunarodne banke.

Politika cijena ?? Kamatna stopa

U slucaju faktoringa bez prava na žalbu i stoga prijenosa platnog rizika na inostranog uvoznog faktora [kod nespornih isporuka], kamatna stopa koja se obracunava prodavcu (izvozniku) bice uporediva sa važecim kamatnim stopama koje obracunavaju banke u Srbiji svojim korisnicima kredita. Stopa se može uvecati po nahodjenju generalnog direktora, ako prosjecni rok placanja prelazi uobicajenih 30, 60 ili 90 dana, zavisno od obima poslovanja i od mogucnosti refinansiranja u preduzecu.

?? Provizija za faktoring

Provizija za faktoring koju placa prodavac (izvoznik) sastoji se od dijela koji obracunava izvozni faktor za preuzimanje rizika i naplatu s jedne strane, te od dijela odredjenog od strane izvoznog faktora, s druge strane. Sveukupna provizija za faktoring je obicno od 1do 2% i obracunava se na 100% vrijednosti potraživanja koja se predaju izvoznom faktoru. Struktura provizija za faktoring varira zavisno od obima poslovanja i roka otplate potraživanja. Provizije za faktoring takodjer mogu varirazi zavisno od odredišne zemlje izvoza, npr,


58

kod prodaje u zemlje gdje uvozni faktori obicno obracunavaju više provizije od prosjecnih.

?? Provizija za obradu

Izvozniku se obicno obracunava iznos od EURO 6 – 12 po fakturi, kao provizija za obradu.

Politika finansiranja ?? Vlastita sredstva ?? Refinansiranje kod uvoznih faktora ?? Domaca i strana tržišta novca.

Politika finansiranja ce se rukovoditi politikom dovodjenja neto kamatne marže na maksimalan nivo. Politika rizika ?? Finansiranje

U pogledu finansiranja potraživanja, novoosnovana faktoring kompanija ce redovno vršiti svoje poslovanje na principu bez prava na žalbu, pod uslovom da se rizik placanja (del credere) prenosi na uvoznog faktora. Kompanija u principu nece finansirati izvozne transakcije koje nisu pokrivene uvoznim faktorima koji bi preuzeli rizik placanja. U izuzetnim slucajevima, takve transakcije se mogu sprovesti samo sa pravom na žalbu prodavcu i pod uslovom da je ta kompanija (prodavac) ona koja prioritetno preuzima rizik.

?? Naplata

Kompanija obavlja naplatu potraživanja bez ukljucenog rizika. Rizik placanja preuzimace se samo ako je sporazumno dogovoren prijenos rizika na uvoznog faktora, ili ako rizik ostaje na prodavcu. Do odstupanja od ovog pravila može oci samo u izuzetnim slucajevima. Izvedbeni rizik je u iskljucivoj odgovornosti prodavca (izvoznika). U cilju pokrica ovog potencijalnog rizika, cesto ce se vršiti pracenje boniteta prodavca.

?? Rizik valute

Kompanija ce pokušati minimizirati i neutralizirati rizik valute koji bi mogao proizaci iz cinjenice da ona vodi svoje poslovanje uz insistiranje na zakljucivanju takvih ugovora o faktoringu sa svojim klijentima, u skladu sa tim koji valutni rizik (profit ili gubitak zbog porasta ili pada u vrijednosti domace valute u odnosu na stranu valutu) ce biti prenesen na nju. Nadalje, izvoznici ce se finansirati u istoj valuti u kojoj su predmetna izvozna potraživanja. Kompanija ce nadalje pokušati da uskladi valutnu strukturu aktive i pasive s ciljem izbjegavanja valutnih razlika i rizika koji bi iz toga mogao proizaci.

?? Rizik kamatne stope

Kompanija ce pokušati na minimum svesti ili neutralizirati rizik kamatne stope uskladjivanjem vrste kamatne stope po konkretnoj transakciji koja se finansira sa vrstom kamatne stope koja se placa za sredstva refinansiranja.

?? Rizik države

Pošto ce pretežna vecina transakcija (izvozni faktoring), kako se ocekuje, ukljucivati partnere (faktore i kupce) u zemljama sa beznacajnim rizikom države (politicki, ekonomski rizik), ne razmatraju se nikakve posebne mjere opreza u smislu zaštite


59

kompanije od ove vrste rizika. Medjutim, u slucaju izvoza u zemlje sa višim rizikom države, kompanija ce pokušati da minimizira izloženost dajuci prodavcima avansno finansiranje i druge linije, ali uz rocnost kracu nego obicno.

?? Rizik uvoznog faktora

U cilju minimiziranja ove vrste rizika, kompanija ce raditi na ustanovljavanju i održavanju poslovnih odnosa sa odabranim organizacijama u oblasti faktoringa samo i osobito sa clanicama FCI sa dobrom reputacijom.

6.3 Finalna analiza i opšte preporuke Zakon o obligacionim odnosima i Zakon o bankama ne postavljaju nikakve prepreke za faktoring. Po cl. 39 Zakona o bankama, banke mogu obavljati funkciju faktoringa, knjiženje, i naplatu potraživanja, kao i del credere zaštitu. Factoring kao osnovna djelatnost novoosnovane firme može se obavljati u okviru postojeceg pravnog sistema. Za registraciju funkcije finansiranja postoji broj 65.2265.2220 “ostale djelatnosti kreditiranja regulirane posebnim propisima”, naveden u “standardnoj klasifikaciji djelatnosti u FBiH”. Faktoring kompanija postupa pod “režimom ugovora o pozajmici”, a nema pravnih ogranicenja za kreditiranje. U pocetku bi faktoring preduzece trebalo ustanoviti kao društvo ogranicene odgovornosti. Nakon što se poslovanje solidno uspostavi, društvo ogranicene odgovornosti se može reorganizirati kao akcionarsko društvo. Preporucuje se napraviti zajednicku investiciju izmedju domace banke i iskusne medjunarodne faktoring kompanije. Ucešce IFC u akcionarskom kapitalu bi trebalo biti dobrodošlo. U cilju uclanjenja u lanac Factors Chain International potreban je akcionarski kapital od Euro 2 miliona. Ucešcem u ovom Lancu, novoosnovana firma ce moci raditi na BH izvoznim poslovima na vrlo obezbijedjen i svrsishodan nacin. Nakon ustanovljavanja solidne djelatnosti u oblasti faktoringa u BiH, Ministarstvo finansija i Agencija za bankarstvo bi trebali dobiti nadležnost reguliranja poslovanja u oblasti faktoringa. Ovo bi za rezultat trebalo imati da se faktoring kompanije definiraju kao “finansijske organizacije” u nadležnosti Centralne banke, te da se definira potreba za izdavanjem dozvole za njihov rad i njegovom kontrolom od strane Agencije za bankarstvo. Preporucuju se unapredjenja u smislu brzine sudskih procedura. Otpis potraživanja: Pravilnik o primjeni Zakona mora se izmijeniti u ovom smislu. Obaveza utuženja dužnika za docnju u placanju potraživanja u svrhu reorganizacije otpisa kod oporezivanja trebala bi zavisiti od nahodjenja povjerioca. Inace, pored gubitka iznosa potraživanja, povjerilac ima i da plati porez na gubitak ili da snosi sudske troškove za nenaplativa potraživanja.

Documents

U BOSNI I HERCEGOVINI - World Bank...banaka i izdavanja dozvola za rad bankama, u cilju osiguranja postojanja stabilnog i dobro razvijenog bankarskog sektora. U cilju zaštite depozitara