Yasar Semiz OSMANLIDA MESLEKİ TEKNİK EĞİTİM.pdf

7/24/2019 Yasar Semiz OSMANLIDA MESLEK TEKNK ETM.pdf

1/21

OSMANLIDA MESLEKTEKNK ETMstanbul Sanayi Mektebi (1869-1930)

Yaar SEMZ*Recai KU**

ZETSanayi mekteblerinin ilk nveleri ve nizamnameleri Tanzimat dneminde ortaya

km, II. Abdulhamit dneminde eitim sisteminde I. Merutiyetten sonraslhhaneler, 1885te sanayi mektebi adn alm; ancak, 1894e kadar bir boluk

yaanm ve renci saylarnda ciddi saylabilecek azalma olmutur. 1894ten sonrahem okul saylar artm hem de okullar mstakil binalarna kavuturulmutur.

Islhhaneler, gerek sanayi mektebi hviyetine kavuturulmuve sanayi mekteblerininsaylarartmtr.

1913te dare-i Umumiye Vilayet Kanununun yaynlanmas ile sanayimekteblerinin masraflar vilayetler hususi idareleri btelerinden karlanmayabalaynca okullar nceki dneme nazaran daha istikrarl bir konuma geldi, fakat bukez de her vilayetin ayrprogram tatbik etmesinden dolay okullar arasnda bir birlikkurulamad. Bununla birlikte zellikle stanbul sanayi mektebi, Balkan ve I. DnyaSavanda teknik elemanlara duyulan ihtiyacn artmasndan dolay byk nemkazand. Bu okuldan mezun olanlarn eitli Avrupa lkelerine ihtisas yapmalar

amacyla gnderildi., Avrupa lkelerinden de (zellikle Macaristan) teknik elemangetirilerek rencilerin daha iyi yetitirilmelerine imkn saland. Ancak maddiskntlar ve okullar aras koordinasyon eksikliinden dolay bu dnemde de sanayimekteblerinde istenilen kalitede eleman yetitirilemedi.

ANAHTAR KELMELERMesleki Teknik Eitim, Sanayi Mektebleri, Osmanl

VOCATIONAL TECHNICAL EDUCATION IN THE OTTOMAN EMPIREIstanbul Industrial School (1869 -1930)

ABSTRACTThe first prototypes of the industrial schools in the Ottoman Empire have

emerged during the Tanzimat period as part of modernisation process of the Empire andthen evolved into a full time school with having a special decree regulating the technicaleducation in the time of Sultan Abdulhamit II. After1894 both number of schools andtheir students increased considerably by having their own buildings and other technical

facilities.

* Yard. Do. Dr., Seluk niversitesi, Trkiyat AratrmalarEnstits, Konya** r. Gr. Seluk niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, Konya


2/21

Yaar SEMZ Recai KU276

The introduction of the Law of General Administration of ProvincialGovernments (dare-i Umumiye Vilayet Kanununu) in 1913 provided these schools withthe much needed financial security since their spendings were financed through thebudgets of the provincial governments. On the other hand, the consistencies in the

school programs and the quality of education have been lost because each province hasimplemented different curriculum in their own schools. The increased need to technical

personnel in the Balkan wars and during the First World War the industrial schoolsgained special importance especially in Istanbul. Furthermore, during this period whilesome students were sent to various European countries for obtaining advanced degreesand technical experience, some technical school teachers (especially from Hungry) wereinvited to these schools in order to improve the capacity and quality of technicaleducation in the Empire. The lack of financial resources and poor coordination amongthe schools hindered the improvement in the quality of education in these industrial

schools.

KEY WORDSVocational-Technical Education, Industrial School, Ottoman

GROsmanl Devletinde teknik eleman ihtiyac, uzun sre Lonca tekilat

ierisinde, kk yata alnan ocuklarn yetitirilmesi suretiylekarlanmaktayd. Genellikle anne ve babalar tarafndan meslek renmekzere bir ustann yanna verilen ocuklar, belli bir sre burada alarak nce

kalfala, sonra da ustala terfi ederdi. Bunun yansra devlete balbazbykkurulular da kurs ya da okullar aarak ihtiya duyduklar kalifiye elemanlaryetitirmekteydiler.

Ancak 18. yzyln sonlarndan itibaren Avrupada tekniin tabii ilimlerlebirlikte gelimesi ve sanayi alannda kullanlmaya balanmasndan sonra,OsmanlDevletinde Lonca sistemine dayalkalifiye eleman yetitirme giriimi,Batya nazaran yetersiz kaldiin mesleki eitim kurumlarnn almasna dairgiriimlere baland. Bu amala, Osmanlordularnn modern savatekniklerinegre eitimlerini salamak iin 1793 te Mhendishane-i Bahri Hmyun ve1796te Mhendishane-i Berri-i Hmyun okullar ald1. Okullara uzmaneleman yetitirmek gayesiyle Fransaya renciler gnderildi. Avrupayarenci gnderilmesine II. Mahmut dneminde de devam edildi. Ayrca,Zeytinburnu ve Tophane fabrikalarkuruldu. Sanat bilen kura askerlerinin askerfabrikalarda grevlendirilmesine baland. II. Mahmutun son yllarnda Viyanadaimi elisi olarak grev yapan Sadk Rfat Paann (1807-1857) Avrupadakisanat okullarnn geliimini de ieren bir risalesini ilgili makamlara vermesi ile

1 Hasan Ali Koer, Trkiyede Modern Eitimin Douu ve Geliimi, stanbul,1991, s. 28-31.


3/21

Osmanlda Mesleki Teknik Eitim 277

konu yeni bir boyut kazand. Rfat Paa, dare-i Hkmetin Kavaidi Esasiyesiadlrisalesinde ekonomik kalknmann salanmasiin el sanatlarve endstridealacak uzman elemanlarn yetitirilmesi gayesiyle meslee ynelik okullarnalmasn ve ilk defa ciddi anlamda mesleki eitimin raklk eitimindenayrlarak, genel eitimle beraber ele alnmasn nerdi2. Bu ve benzerinerilerden ciddi ekilde faydalanmak isteyen dnemin sultan Abdlmecit,(1823-1861), Ocak 1845teki Meclis-i Val-yziyaretinde bir maarif meclisinintoplanmasgerei zerinde durdu3. Sultann direktifleri dorultusunda toplananmaarif meclisi, ilk olarak yaplacak ilerle ilgili bir plan hazrlad. Hazrlanan

planda ngrlen hedeflerin banda devlet hizmetlerinin daha iyi yrtlmesierevesinde teknik eleman yetitirilmesi dncesi n plana kt. Bu amalailk olarak 1847de Yeilkyde bir tarm okulu ald. Ancak okul uzun mrlolamad4. Ardndan yeni kurulmaya balanan fabrikalarn ihtiya duyduuteknik elemanlarn yetitirilmesi maksadyla 1848de stanbulda sanayimesseselerinin youn olarak bulunduu Zeytinburnunda bir sanayi Mektebikuruldu. Ancak, okul byk masraflar yaplarak kurulmasna ramen eitime

balayamad5. Toplanm olan renciler de burslarn denmemesi zerinedald. Bu baarszln sebepleri arasnda imparatorluun iinde bulunduumali zorluklarn yannda, okutulacak renci bulunamamas ve mektebikurmakla grevli birisi baretmen, dieri mdr, iki Ermeninin bu konudayeterli bilgi ve tecrbeye sahip olmamalarsaylabilir6.

STANBUL SANAYMEKTEB

Sanayi Mekteblerin ncs IslahhanelerGelimelerin ardndan 1863te stanbulda sanayi sergisi ald. Sergide

Trk sanayisinin Avrupa sanayisi karsnda rekabet gcnn kalmadgrld. Yabanc esnaf ve tccarlar karsnda rekabet gc kalmad iindalmaya balayan yerli esnaf ve tccar tekilatlarnn iine dt durumadaha fazla seyirci kalmak istemeyen devlet, bu duruma bir zm bulmak

2 Cevat Alkan, HfzDoan, lhan Sezgin,Mesleki ve Teknik Eitimin Esaslar, Ankara 1996, s.58.

3

Mahmut Cevat,Maarif-i Umumiye Nezaretinin Tariheyi Tekilatve craat, stanbul, 1338,s. 27-30.4 Yahya Akyz, Trk Eitim Tarihi, Ankara, 1982, s.116.5 Ali Rza Seyfi, mparatorluk Devrinde Sanayileme Komedisi, (dizi yazs), Cumhuriyet,31

Temmuz- 5 Austos 1939.6 Rfat nsoy, Tanzimat Dnemi Osmanl Sanayi ve Sanayileme Politikas, Bankas

yaynlar, Ankara, 1988, s.115.7 Semiz KuKonya Sanayi Mektebi Ed. Yusuf Kkda. Konya KitabV, Konya, 2003, s.

103-104.


4/21


maksadyla yarresmi mahiyette bir tekilat olan Islh-Sanayi Komisyonununkurulmasna nclk etti7.

Bablinin, Islh-Sanayi Komisyonunu kurmaktaki amacnu ekildezetlemek mmkndr8;

1. Osmanlpazarlarnele geirmiolan yabancmallara kargl birrekabet oluturmak,

2. Gl sanayi kurulularn vcuda getirerek bunlar iin etkili devletdesteini salamak,

3. Gerekirse ham madde ithal ederek seri retime geilmesine imknsalamak,

4. retim kalitesini belirli bir seviyede tutmak, fiyatlarkontrol etmek vedevletin ihtiyacolan mallarbu kurululardan temin etmek,

5. Her sanat daliin gerekli okullaraarak kalifiye eleman yetitirmek,6. Esnaflar arasnda yardmlama ve dayanmaymmkn klmak.

stanbulda bu gelimeler olurken, 1861-1868 tarihleri arasnda TunaValilii'ni yrten Mithat Paa, (1822-1884) valilik mntkasnn asayi

problemlerini zdkten sonra sanayi Mektebleri konusuna eildi. Tunaordusunun kuma ihtiyacnkarlayabilmek amacyla dokumacl tevik etti,halk olup bitenler den haberdar etmek iin vilayet gazetesini kard, ulam

alan

nda ciddi ad

mlar att

. Btn bu iler iin gerekli olan teknik eleman

yetitirebilmek gayesiyle 1863te Nite, 1864te Rusukta ve daha sonra daSofyada Islhhaneler at9,10. Bu Islahhanelerin ksa srede baarya ulamalarve devletin endstriyel eitimini yaygnlatrmaya ynelik gayreti sonucundaIslahhanelerin tesis edilmesine karar verildi. Bu amala Mithat Paannslahhaneler hakknda hazrlad nizamname11 vilayetlere gnderildi.Islhhaneler, ileride kurulacak olan sanat okullarnn temelini oluturdu12.

ncelikle kimsesiz ocuklarn alnd slhhaneler iin 52 madde ve 3ksmdan oluan bir nizamnme de hazrland. Nizamnmenin;

8

Adnan Giz, Islh- Sanayi Komisyonu, stanbul Sanayi OdasDergisi, Say 33, 15 Kasm1968.9 Adnan Giz , 1868de stanbul Sanayicilerinin irketler Halinde Birletirilmesi Teebbs,

stanbul Sanayi OdasDergisi, Say34, 15 Aralk 1968 ; nsoy, age., s. 98-99.9 Duru, Kazm Nam,Kz Enstitsve Sanat(sanat) Sergisi ,Yeni Kltr Dergisi, Say27,

206-210. Ankara,1938.10 Takvimi Vekay, say374, 24 Zilkadde, 128011 Dstur, C. II. Birinci Tertip, 1289, s.277-295.12 nsoy, age, s. 115; Ali Rza Seyfi, age, dizi yaz.


5/21


1. ksmnda slhhanelere alnacak rencilerde aranacak artlar,okutulacak dersler ve retilecek sanatlar,

2. ksmnda slhhanelerde grevli memurlar ve vazifeleri, slhhaneleringelir ve giderleri ile imalat durumu,

3. ksmnda da uygulanacak cezalar ile mesleklerinde baarl olanlaraverilecek mkafatlar ele alnmtr13.

Kimsesiz ve fakir ocuklar, slhhanelere parasz kabul edilirken, halivakti yerinde olan aile ocuklarndan her sene iin 500 (beyz) kuru cret

al

nmakta idi

14

.

Islhhanelerde eitim sresi be yld. Bu okullarda, okuyup yazmaktanziyade sanat renmek esas olmakla beraber; rencilere belirli bir seviyedeokuma yazma, hesap, defter tutma ve resim retilmekte idi. Bunlarn yansra

Niteki slhhanede terzilik, kunduraclk, mrettiplik (ciltilik) vefotoraflk; Rusuktaki slhhanede araba fabrikasna ustalar yetitirmekzere araba yapcl; Sofyada ise uha fabrikasna eleman yetitirmek zeredokumaclk ve makinistlik blmleri kurulmutur15.

Islhhanelerin giderleri iin gerekli olan kaynak; halkn yardm vebalarile okullara ait gayri menkul gelirlerinden, mahkeme harlarna alnan

hisselerden ve rencilerin imal ettikleri eyalardan elde edilen haslat ilekarlanmakta idi16.

Sanayi mekteblerinin daha sonra Diyarbakr, Bursa, Kastamonu, Selanik,am, Badat ve Konya gibi byk vilayetlerde de almolmas, bu okullarntutulduunu ve bir ihtiyaca cevap verdiini gstermektedir17.

STANBUL SANAYMEKTEBNN KURULUU VE GELM

Mithat Paa, ordunun ihtiyalarn karlamak gayesi ile 1865teRusukta ksz kzlar iin de bir slhhane amtr18. Mithat Paa Tuna

13 nsoy, age, s. 116 ; Osman Nuri Ergin, Trk Maarif Tarihi, C. 1-2, stanbul, 1977, s. 128.14 nsoy age, s. 116.15 Faik Reit Unat, Trkiye Eitim Sisteminin Gelimesine Tarihi Bir Bak, Milli Eitim

Basmevi, Ankara, 1964, s. 80b.16 Faik Reit Unat, Ni Islhhanesinin Kurulu Tarihini Aydnlatan Bir Belge, Meslek ve

Teknik retim, stanbul, 1962, s. 5.17 Bayram Kodaman, Tanzimattan 2. Merutiyete Kadar Sanayi Mektebleri, Trkiyenin Sosyal

ve Ekonomik Tarihi (1071- 1920), Ed. Osman Okyar-Halil nalck, Ankara, 1980, s. 287-294.


6/21


Valiliinden stanbula ura-y Devlet reisliine (Dantay) atannca (6 Mart1868)19, Sanayi slhhaneleri ile daha geni ekilde ilgilenmi ve TrkSanayisinin kmesini nlemek ve onu himaye etmek iin Islah- Sanayikomisyonunun almalarna katkda bulunmutur.

Bu komisyonun almalar sonunda Kasm 1868de Mekteb-i Sanayistanbulda Sultanahmet mevkiinde, eski Klhane ile etrafndaki arsalarzerine ina edilmi binalarda tedrisata balad20. Okul binas dershaneler veatlyelerin yannda bir de fabrika ihtiva ediyordu. Balangta on yandankk elli rencinin alnd okul, devletin ileri gelenlerinin de hazr

bulunduu bir trenle ald. Okulun al konumasn Mithat Paa yapt21.Okulun mdrlne o dnemde skdardaki zbek Tekkesi eyhi olanbrahim Ethem Bey atand22. Sanayi mektebi iin fi 24 aban 1285 (11 Aralk1868) tarihinde uray Devlet tarafndan okulun kurulu gayesi, program veynetim esaslarnbelirleyen 64 maddelik bir nizamname hazrland23.

stanbul Sanayi Mektebi Nizamnamesi24Nizamnamenin;Birinci blm (1-30) okulun kurulu gayesini ortaya koymaktadr ve

okutulacak dersleri ihtiva etmektedir.

kinci blm de (3143) okulun ynetici ve hizmetli kadrosu ile ilgilidir.

Bunlarn grevleri (3138) okulun gelir, gider ve Mektebi-i Sanayi umumsandnn idaresi ile ilgilidir.

nc blmde ise (44-64) talebenin snavlar, genel gvenlii,rencilere verilecek cezalar ve onlarn terbiyesi ve rencilere verilecekmkafatlar ele alnmtr (50-64).

Nizamnamenin; ikinci maddesine gre okutulacak dersler hiref (sanatlar),sanayi, demircilik, dkmecilik, makinecilik, mimarlk, her trl maden imalat,

18 Unat, s. 80d.19 Mithat Paann Hatralar, yayna hazrlayan Osman Selim Kocahanolu, C. 1, stanbul,

1997,s. 79.20 Akyz, age, s.117.21 hsan erif, Mithat Paa Sanayi Mektebleri, Tedrisat , C.5, Say30, stanbul, 1915, s.65-68;

Giz, age,22 Mithat Paann Hatralars. 81-83.23 Trkiyede Teknik retim, (yay, MEB) Maarif Vekillii Dergisi, C. 2, stanbul, 1940, s. 117-

135, Ksaltma (Teknik retim); Dersaadet Sanayi Mektebi Nizamnamesi iin bak.Dstur,birinci tertip, C. 2, s. 258267.

24 Dersaadet Sanayi Mektebi Nizamnamesi iin bak.Dstur, birinci tertip, C. 2, s. 258267.


7/21


aa ileri, terzilik, kunduraclk, ve mcellitlik gibi dersler ve bu derslereilaveten bunlartamamlayan Fen ilimleridir. Bu okulun 1. snf imtihannbaarile verenlere raklk 2. 3. ve 4. snflar tamamlayanlara derece derecekalfalk son snftamamlayanlara da ustalk hakktannmtr25.

nc maddeye gre Sanayi Mektebi dahili ve harici olmak zere ikiyeayrlm; dahili ubede olan talebelerin 13 yandan kk olacak ve leyli(yatl) ve nehhari (gndzl) kalacaklar ve saylar500 gemeyecektir. Hariciubenin talebeleri en fazla 30 yanda olacak, mutlaka ie yarayacak, sanat vemarifet tahsil edecek ve yalnz gndzleri okula devam ederek gecelerievlerinde ikamet edeceklerdir. Nizamnamenin altnc maddesi her snftaokutulacak derslerle ilgilidir. Her snfta okutulacak derlerin listesi EK.1verildii gibidir.

Dokuzuncu maddeye gre, okulun dahili ve harici ubelerinde bulunantalebelerin her birine snflarna gre, cret-i yevmiye verilecektir.

Onuncu maddeye gre talebelerden birisi ylda yalnz 300 gn iilemiolsa, eer talebe dahili ubeden ise okuldaki yiyecek ve elbise masrafktktansonra birinci sene iin 20, ikinci sene iin 40, nc sene iin 60, drdncsene iin 80 ve beinci sen iin 100 para (100 para 2,5 kuru; 100 kuru1 liradr.

) kendi yedine verilecek; yar

s

ndan fazlas

emniyet sand

na konulan nisfi(yar) faizi ile terakkm (birikmi) faiziyle beinci sene sonunda 1250 kurua;talebe harici ubede ise ylda 300 gn hesabyla iledii iin yevmiye cretindeyalnz elbise paras karldktan ve bakisinin nisfi kendine verildikten sonranisfi emniyet sandna konulacaktr. Onunda ilenmi faiziyle beinci senesonunda miktar 2500 kurua ulaacandan bu akeler hangi rencinincretinden artrlmise onun maladdedildiinden okuldan ktnda kendisineteslim edilerek ileyecekleri sanat iin sermaye ihtisas klnacaktr.

Ondrdnc maddede belirtildiine gre; mektebi sanayide okutulacakdersler sabah balayacak, vakti zuhurda (le ezanndan 2 saat evvel)tamamlanacak ve ondan sonra talebeler sanat mahalline sevk edileceklerdir. Bu

durumda teorik dersler leye kadar, uygulamal dersler ise leden sonrayaplacaktr. Uygulamaldersler gnde kn 5 yazn 6 saatten az olmayacaktr.

Krkdokuzuncu maddeye gre ise; fenni makine ilim ve ameliyesinintahsili 6-7 seneye mtevakif 5 seneden ziyade kalan talebenin 6. ve 7. sene

25 Unat, age, s. 80e.


8/21


cretleri sunufi saire akirdann (rak) creti yevmiyelerini iki katolacaktr vemakine fenni iin 6. snftan 7. snfa nakleden ve 7. dereceye vusul ile makinefenninden ahadetname alan akirdan muallimine sair snflar ustalarna verilenmkafatn iki katna ifa olacaktr.

Sanayi mektebi bir taraftan yabancretmen ve uzmanlardan kadrosunutakviye ederken dier taraftan da okulu baar ile bitiren talebeleri Batteknolojisini yakndan tanmalar asndan Avrupaya gndermekteydi. 22Ramazan (1286) tarihli bir tezkereden anlaldna gre, sanayi mektebirencilerinden 20 kiinin eitli sanat dallarndan eitim grmek zere Parisegnderilmeleri kararlatrlmtr.26.

Islh- sanayi Komisyonu 1874e kadar baarlbir ekilde almalarnyrtt. Ancak o yldan itibaren nemini yava yavakaybederek sanat okulumahiyetinden uzak bir hal ald. Bunun en nemli sebebi, okulun iki nemlikoruyucusu Mithat Paa* ve slh sanayi komisyonundan mahrum kalmassaylabilir27.

Aynyl zmir, Bursa, Kastamonu, Bosna, Trabzon ve kodrada 1869daErzurumda; 1870te Diyarbakrda sanayi mektebleri ald. BunlardanKastamonu ve stanbuldakinde kzlar blm de vard28.

II. Abdlhamit Dneminde stanbul Sanayi MektebiSanayi Mektebleri, II. Abdulhamit dneminde, (1876-1909) nemli bir

ksmnda baz deiiklikler olmasna ramen 1868deki nizamnameye balolarak eitimine devam etmitir. 1882de bu okullar II. Abdulhamitin (1842-1918) adna balanarak Hamidiye Mektebi Sanayi Alisi kapsamnda yenidendzenlendi29. Daha sonra II. Abdulhamit devrinin banda sultann emriyle birHeyet-i Tevikiye-i Sanayi-i tekil olunmutur30. Bir heyetin vazifesi genelolarak imparatorlukta sanayi-i gelitirmek iin baz tedbirler almakt. Heyet-iTevikiye-i Sanayiin grevlerinden biri de sanayi mekteblerini gelitirmek vesanayi mektebini slah etmekti. Yani teknik ile sanat eitim ve retiminiimparatorluun corafyasna yaymakt.

26 Osman Ergin, age, s. 635-636.* Bu dnemde Mithat Paaurai devlet reisliinden alnmvestanbuldan uzaklatrlmtr.27 Teknik retim, C.2, s. 86.28 Teknik retim,C.2, s. 81.29 Unat, age, s. 80d.30 Kodaman, agm, s. 290.


9/21


Bu srada sanayi mekteblerine Maarif-i Umumiye manzumesi iinde yervermek isteyen ve ticaret, sanayi, teknik ve sanat gibi maddi ilimlerin neminiiyi bilen Sadrazam Sait Paann (1838-1914) bu konudaki tevik ve tedbirlerisaraynn yaylmaskonusunda nemli bir yer tutar. Sait Paa daha 1888 (1306)da ilkokuldan sonra eitim ve retimi e ayrmay dnmtr. Buna greilkokulu bitiren bir ocuk eer ilim tahsil etmek istiyorsa Sultanilere,sanayi vefen tahsilini istiyorsa Rtiyelere ve oradan teknik yksek okullarna; gidicekyok ikisini de istemezse alt yllk Ulum-u Maddiye Mekteblerinde tahsilinitamamlayacaktr.

Sait Paann ngrlen bu projesi gerekletirilemedi. Bununla birliktesanayi mekteblerinin konumlarnn iyiletirilmesi ile yakndan ilgilendi31.

Ancak 1894 (1310)e kadar bu okullar babozuk bir dnem geirmiverenci saylarnda da ciddi saylabilecek azalmalar olmutur32. renci kayt vekabulnde de ciddi problemler yaanarak 10 (on) yann altndaki ocuklar daokullara kabul edilmi; bu ocuklarn herhangi bir sanat kolu ile uramalarnaizin verilmemiti. Bununla beraber, on yan altndaki ocuklar iin ihtiyasnflar oluturulmu ve burada Elifba-i Osmani, Kraat-i Trk-i, Kuran-kerim, Ulm-u Diniye gibi dersler okutulmaya balanmt33. Ebuzziya Tevfik(1848-1913) kimsesiz ocuklar barndrmaktan ve karnlarn doyurmaktan

baka amac

kalmam

olan bu okulu yeniden faal hale getirmek amac

yla;yabanc uzmanlardan Fransz Serviyeri 1894te Fen Muavinliine 1891deLusaki marangozhane Fridman tenekecilik, Misteri demirhane efliinegetirdi*. Bunlarn dnda, 1891-1908 dneminde daha alt seviyede olmak zere

baka yabanc uzmanlarn getirildii de bilinmektedir.

Yeniden toparlanmaya allan okulun binas 1894 (1310) tarihindekibyk depremde yklnca, talebeler bir mddet Atpazarve ehzadebandakimuhtelif binalarda tedrisata devam etmi, bir yandan da okulun yeniden inasnave ksmen tamirine devam olunarak 19 Austos 1315 (1899) te ikinci defaalma enlii yaplmtr34

31 Sadrazam Sait Paa,Anlar, Yayna hazrlayan emsettin Kutlu, stanbul, 1977, s. 66.32 Bayram Kodaman,Abdlhamid Devri Eitim Sistemi, stanbul, 1980, s. 157.33 Daha genibilgi iin bak.1324 Selanik Salnamesi,s. 246-247. Lusak, 1 Mays 1324 (1908)de, Fridman, 31 Mays 1894de, Mister, 31 Mays 1892de

grevden ayrld.34 Ergin, age, s. 636.


10/21


Bu arada Ebuzziya Tevfik, sanat okulu slah konusunda fen muaviniServiyer le birlikte ayrntl bir rapor da hazrlayarak dnemin Sultan II.Abdulhamide sunmutur35.

Ebuzziya Tevfikin, Mektebi Sanayi-i hnenin slah hakkndaki uifadeleri dikkat ekicidir: Mektebi Sanayi ahane 300 bu kadar akirdi amil vecmlesi meccanen tahsil ve iaeyi nail iken tahsilatseneviye-i mekteb 120 000franktan ibarettir ki Fransadaki emsalinden defa dndur (az), bu sebepleMektebi Sanayi unvanna ayrlan bu mekteb sanat iin muhta olduu upsaiti(msaiti) bugnk gnde tedarik edememekte ve yalnz bir melce-i bvregn(kimsesizlerin sna) eklinde bir takm aceze-i etfli (dkn-fakir ocuklar)

barndrmaktadr ki u haline nazaran ihtiyar buyurulan masraf luzumundanziyadedir. Eer maksat bir melce-i eftal olmayp da sanayi mektebi ise, aniistikbal ve temin edecek vesaitin o nisbette rayegn (bedava) tutulmas ispatihtiyacndan azadedir36.

Sultan II. Abdulhamite sunulan bir dier lyiha da Msy Serviyerinkaleme aldMekteb-i Sanayinin slahve tanzimi hakkndaki rapordur.

Serviyer lhiyasnda mevcut sanayi mekteblerindeki olumsuzluklardanbahsederken esasen okula 13 yann altnda renci alnmamasgerekirken bu

ya

n alt

nda renci al

nd

ndan, okuldaki retmen alet ve adevat

neksikliinden, sanayi mektebinde okutulmamas gereken derslerinokutulduundan bahsetti. Serviyer ayrca sanayi mektebine 13 yan altnda ve15 yan da stnde talebe alnmamas zerinde durarak hibir talebenin 20yandan sonra okulda kalmamas gerektiinin altn izdi. Okula kayt olacaktalebelerden iptidai bir okuldan mezun olduklarna dair ahadetname, aolduklarna, vcuta salam ve el ilerini yapabileceklerine dair bir tabibinraporu ile hsnihal kadnn istenmesi gereklilii belirtti.

Okulda kunduraclk, terzilik, mrettiplik (dizgicilik) gibi sanatlar olduuhalde Serviyer, yalnz tesviyecilik, demircilik, marangozluk ve dkmclkubeleriyle megul olurdu. Fen ubelerinin 2. ve 3. snflar oluturulurken eski

sisteme tabi snflar da muhafaza edilmiti. Serviyer bu snflarla dailgilenmiyordu. Bununla birlikte, blge sanat okullarnda yabanc uzmanlarngrev yaptklar1894-1908 senesi arasndaki 14 yl, ders ve iprogramlarnda

35 Dstur, 2.tertip, C. 2, s. 401. Ebuzziya Tevfik tarafndan II. Abdulhamite sunulan layihannmetni iin bak.,s. 136-139. Fen Muavini Msy Serviyerin Mekteb-i Sanayinin slh vetanzimi hakknda kaleme aldlhiya ayneserin 139-145 sayfalararasnda yer almaktadr.

36 Teknik retim,C. 2, s. 137.


11/21


nemli saylabilecek herhangi bir deiiklie gidilmedii iin, bir istikrardevresi olarak kabul edildi.

Yalnz 1907de ders programna ahlak ve din dersleri ilave edilmive buderslerle ilgili ilmiye blmden ikinci bir mdr yardmcs tayin edilmitir.Aada 1894-1908 tarihleri arasnda stanbul blge sanat okulunun muhtelifsnflarnda okutulan dersler EK.2 de verilmitir37:

II. Merutiyetten Sonra stanbul Blge Sanat OkuluII. Merutiyetin ilanndan sonra blge sanat okullar, Ticaret ve Ziraat

Nezareti Sanayi Mdriyet-i Umumiyesine baland. Bu nezaret meslekieitime itina ile eildi. Yurt iinde okullarda grev yapacak yeterli uzmanelamann bulunmadn tespit etti. Okullarn eitim kalitesini artrmak iin,

bilhassa nazar ders retmenlerinin Avrupadan getirilmesine zen gsterildi.II. Merutiyetten sonra sanat okullarnn programlarna yeni teknik dersler ilaveedildi. Bu derslerin byk bir ksmnda Trke ders kitaplarbulunmadndan,ders kitaplar yurt dndan tedarik edildi. Sanayi Mdriyet-i Umumiyesi,teknik ders okutan retmenlerine, faydalandklar yabanc kaynaklardanokutmakta olduklarders kitaplarn tercme etme mecburiyetini koymutur. Odnemde tercme edilerek okullarda okutulan eserlerden bazlarunlardr:

Agara, naatUmumiye, eviren, mer Ltfi,

Agara, Fenni Mihanik, Hareket ve Muvazeret, eviren, mer Ltfi,Agara, Metalurji, eviren, Hsn,Agara, Buhar stisalve Buhar Makineleri, eviren, Fuat Kmil.

Sanayi Mdriyet-i Umumiyesi, srekli yabanc retmenlerin etkisindekalmamak ve gelecekte kendi vatandalarmzn bu okullarda retmenlikyapmalarn salamak iin; muhtelif tarihlerde okuldan mezun olan talebeleriAvrupaya gndererek ihtisas yapmalarna imkn tanmtr. Bu cmledenolmak zere 1909da 2 renci Fransadaki sanat okullarna, 5 renciAlmanyadaki muhtelif fabrikalara; 1910da 3 renci Fransaya, 6 renci deAlmanyadaki fabrikalara; 1914te 49 renci Macaristandaki sanat okullarnagnderilmitir. Macaristana gnderilenler, o dnemde Osmanl Devletinin

eitli vilayetlerdeki sanat okullarndan seilen en baarlberencidir38

.

1913 ylnda dare-i Umumiye-i Vilayet Kanununun yaynlanmaszerine sanayi okullarnn masraflar vilayetlerin zel idare btelerine dahil

37 Teknik retim,C. 2, s. 89.38 Teknik retim,C. 2, s. 91-92.


12/21


edildi39. Bu tarihten sonra sanayi mektebleri daha istikrarlbir duruma girdi. Birksmynetmelik ve programlara baland. Fakat her vilayet ayrprogram tatbikettiinden okullar arasnda bir birlik kurulamad.

Balkan Harbini takiben I. Dnya Savann kmas ve bu savangetirdii yk, sanayi mekteblerine verilen nemin daha da artmasna sebep oldu.Bunun zerine Sanayi Mdriyet-i Umumiyesi, bata stanbul olmak zeredier vilayetlerdeki sanat okullaryla yakndan ilgilenmeye baladve bakanlnonayile Alman hkmetinden, 12-18 yalararasnda on bin kadar rencininmeslek ve teknik retim grmek zere Alman fabrikalarna kabul edilmesinitalep etti. Alman sanayi odalarnn bu neriyi benimsemesi zerine iki hkmetarasnda bir protokol imzaland. Hazrlanan protokolde, Trk rencilerininAlman kylerinde, ya da orta byklkteki kasabalarda 3-4 yl eitimleringrlmtr40. renciler, renimlerini tamamladktan sonra, eitimlerisrasnda masraflarnkarlayan fabrikalarda 1-2 yl cretsiz alacaklard41.

Osmanl Hkmetinin yan sra, Osmanl ticaret ve sanayi odalar daAlmanyaya renci gndermiti. Terzilik, kunduraclk, marangozluk,demircilik, dlgercilik ve boyaclk renecek olan bu genler drt yl sre ileAlmanyada kalacaklard. renim iin Almanyaya renci gnderen dier birkuruluTrk-Alman Cemiyetiydi42.

Almanyaya gnderilen renciler, yalar

n

n kk oluu (12-18) sebebiile, genellikle yetim mekteblerinden seiliyor ve balarnda bir bakanlk yetkilisibulunuyordu43.

Dier taraftan, bilgilerinden istifade edilmek zere; mparatorluktakibtn sanayi okullariin Almanya ve Macaristandan 1915 ylnda, alanlarndauzman umumi mfettiler; stanbuldaki sanat okulu iin umumi mfettiin yansra sanayi istatistik uzman, ders naziri ve tesviye retmeni getirildi44.

Macar uyruklu Turdai ile birlikte greve balayan Alman uyrukluLucatsch, okulun gelitirilmesi hakknda bir yasa tasars hazrlayarakBabliye sundu. Tasarda sanayi mekteblerinde makinistlik, ofrlk,

39 Trkiyede 100 yllk Meslek ve Teknik retim, MEB-Meslek ve Teknik retimMstearlyayn, Ankara, 1961, s.6.

40 Zafer Toprak, Trkiyede Millktisat(1908-1918), Yurt yayn, Ankara, 1982, s. 200.41 Toprak, a.g.e, s. 200.42 Toprak, age, s.201.43 Almanyada Amele zm, ktisadiyyat Mecmuas, Yl 1, Say16, 2 Haziran 1332, s. 8.44 Teknik retim, C. 2, s. 92.


13/21


kunduraclk, elektrik mhendislii ve ziraat makinistlii ubelerinin kurulacabelirtiliyordu45.

Osmanl Corafyasnn dier vilayetlerinde de valiler ve ordumensuplarnn gayretleri ile benzer almalar yaplm ve yeni okullarnkurulmas veya eskilerinin geniletilmesi iin giriimlerde bulunulmutur. Bucmleden olarak Suriyede 4. Ordu komutanCemal Paa ve Vali Azmi Beyinabalaryla yeni sanayi mektebleri ald. Hayfa, Kuds, Yafa, Beyrut ve amSanayi Mekteblerinin gelitirilmesi amacyla Almanyadan Offenbourg SanayiMektebi mdr Dr. Stcker getirilerek nerileri alnd46.

Macaristandan umumi mfetti olarak getirilen Turdai, Sanayimektebleri iin yeni bir nizamname de hazrlad. Tamam alt blm ve 47maddeden oluan nizamnamenin;

Birinci blmn (1-3 madde); okulun ismi, amac ve btesinin naslidare edilecei,

kinci blm (4-11 madde), okulun teftii,nc blm (12-16. madde); okulun tedrisat,Drdnc blm (17-29 madde); okulun personel kadrosu,Beinci blm (30-38 madde); okul talebelerinin kayt artlar, snav ve

snf seme,

Alt

nc

blm ise (39-47 madde); okulun asayii ile ilgilidir.

Buna gre nizamnamenin 2. maddesiyle Sanat okulunun ismi stanbulSanayi Mektebi olup Ticaret ve Ziraat Nezareti btesinden idare olunurdenilirken; eitim ile ilgili olan 12. maddesinde de mektebin imdiliktesviyecilik, tesisat, dkmclk, marangozluk ve inaat sanayi kollarn ihtivaedecei belirtilir.

14. maddede Sanayi Meclisi Mektebinin ders programlarhakknda izahatverilmekte ve ders programlarnn maarif nezareti tarafndan tasdik edilmedikeyrrle koyulmayaca; bir hafta zarfnda 48 saat ders olup, bunun snfnyarsnn uygulama olduu mektebin heyeti talimiyesinin her 3 senede bir ders

programlarntetkik edecei ve bu babta sanayi meclisinin temenniyatnistimaedip netice-i kararnnezareti aidesinin emr iradesine arz edecei belirtilmitir.

45 Sanayi Mektebinin Tevsii, ktisadiyyat Mecmuas, Yl 1, Say29, 12 Eyll 1332, s. 8.46 Beyrut Mektubu, ktisadiyyat Mecmuas, Yl 2, Say54, 3 Mays 1333, s.8.


14/21


15. maddede eitim retimin Eylln birinci gn balayp haziransonuna kadar devam edecei yazldr. Bu mddetin son 15 gn szl ve yazlimtihanlara tahsis edilmitir. Ramazanda gnde 3 saat talebeler ameli ilerle veresim yapmakla uraacaklar ve her cuma gn ile resmi gnlerde mekteb tatiledilecektir.

30 ve 31. maddelerde talebelerin yatlya da gndzl olarak okula kabuledilmeleri iin, nfus belgesi, abelgesi, iptidai tahsil belgesi ve bir yl kadar

bir imalathanede bilfiil altnya da (stanbul dnda) bir sanayi mektebindebir sene okuduuna dair belge getirmeleri art koulmutu.

32, 33, ve 34. maddelerde okulda yatlkalacaklardan bahsedilmekte veokulda yatl kalacaklardan 12, gndzllerden 6 lirann iki eit taksittealnaca ve okul kyafetinin ailesi tarafndan yaptrlaca; okulda cretsizokumak isteyenlerden, muhta olduklarn gsteren belgeyi okul idaresinesunmalargerektii belirtilmektedir.

Sanayi Umum Mdr ile bu mdrle bal Sanayi ve TedrisatnMdr Avrupada eitim grdnden oradaki program stanbul Sanayiokulunda da uygulamak istediler. Bu itibarla uygulamada olan orta derecedesanat okullarnn yansra yksek derecede sanat okullarnn kurulmasgereine

dikkat ektiler. Ayn

dnemde taradaki sanayi mekteblerinin 1. s

n

flar

nahazrlayc dersler konuldu. 2. ve 3. snflar ticaret, ziraat sanat ve umumbilgiler ubeleri haline getirildi47. Fakat ders aralar, atlye ve bilhassa bu yeniprogramtatbik edecek retmenler bulunamadndan iyi sonular alnamad.

Mondros Mtarekesinden 1928 Ylna Kadar Sanayi Mektebi30 Ekim 1918de imzalanan Mondros Mtarekesini takiben daha nce

getirilmi olan uzmanlarn lkelerine geri dnmek zorunda kalmalar zerinesanayi umum mdriyeti 1918den 1921e kadar uygulamada kalacak olan yeni

bir nizamname hazrlad. Bu yeni nizamnamenin en karakteristik zellii sanatokullarnbir demir sanatlarokulu haline getirmesidir48.

1921 ylnda Sanayi Umum Mdrl tarafndan Sanayi MektebleriNizamnamesi tekrar deitirilerek 1927 ylna kadar uygulanacak yeni bir

47 Trkiyede 100 yllk Meslek ve Teknik retim, s. 6.48 Bu nizamname uygulanmaya konulmakla beraber ura-y Devletin onayndan geirilmedii

ve bir lhiya olarak kaldanlalmaktadr. (Bak. Ticaret ve Nezaretinin 29 Eyll 1335 (1918)Tarih ve 827 Numaral Teskeresiyle Bera-i Tasdik rsal Olunan stanbul Sanayi MektebiNizamnamesi Lhiyas, stanbul, Matbaa-i Osmaniye 1335 (1918).


15/21


nizamname yrrle kondu49. Bu nizamnamenin 1. maddesinde gre DersaadetSanayi Mektebinin demir ve ahap sanayi ubesi ile elektrikilik ve ebniye(bina) inaatsanayinde teorik ve uygulamalbilgi ile donanmusta adaylarnyetitirmeye ynelik bir okul olduu belirtilmektedir. Nizamnamenin 4.maddesinde ise okulun eitim sresinin 4 yl olduu belirtildikten sonra bu sreiinde okutulacak teorik ve uygulamal derslerin dalm EK 3. verildiigibidir50.

Nizamnamenin 5. maddesinde snav sreleri dahil olmak zere eitimsresinin 16 Eyllden 15 Temmuza kadar olduu yazldr. Yalnz inaatkalfal ubesinin 3. ve 4. snflarnn Mart aynn sonunda dersleri biter vetalebeler 5 ay boyunca inaat mahallinde bedenen almak zorundadr.

Nizamnamenin 7. maddesine gre okulda cretsiz eitim grecek talebelerkabul msabaka snavna, cretliler ise kabul yeterlilik imtihanna tabidirler.Msabaka ve yeterlilik snavlarTrke, Hesap, Hendese ve Resim sahasndayaplmaktadr. 14. maddede cretli talebeler iae bedeli olmak zere her ylticaret ve ziraat nezareti tarafndan belirlenecek olan cretleri 3 taksitledeyecekler, 1. taksit denmedike talebeler okula kabul edilmeyecektir51.

Ancak bu nizamname, Osmanl devletinin 1922 ylnda mrntamamlamasyla uygulanamamtr. Btn iyi niyetli almalara ve zaman

zaman iyi neticelerin al

nmas

na ramen; sanat okullar

nda beklenen baar

yaulalmadve teknik eleman ihtiyacnn karlanamad, I. Dnya Sava veMilli Mcadele srasnda ihtiya olan teknik eleman ihtiyacnngiderilmemesinden anlalmaktadr. I. Dnya Sava ve Milli Mcadelesrasnda hissedilen teknik eleman ihtiyacndan Reat zalp u ekilde

bahsetmektedir: I. Dnya Savasonunda ve zellikle stiklal Savasrasndamemlekette meslek ve teknik bilgilere sahip kiilerin yeteri kadar bulunmamas

byk lde kendisini gsterdi. rnein, byk taarruz balamadan ncekignlerde Franszlardan 100 Berliet kamyonu temin edilmi ise de igaleuramam blgelerde arand, tarand ve nihayet bunlardan ancak 20 tanesiniiletebilecek ofr ve makine teknik elemanbulunabildi. Bu sebeple cephane vemermilerin byk bir ksmkanarabasile tanabildi. 52

49 Teknik retim,C. 2, s. 226-239.50 Teknik retim,C. 2,s. 227.51 Teknik retim,C. 2, s. 226 239.52 Reat, zalp, Meslek ve Teknik Eitim in Diyor ki,Meslek Ve Teknik retim Dergisi,

Temmuz, 1980, s. 329.


16/21


Yeterli teknik elemann bulunamamas hususu 1930 ylnda toplananSanayi Kongresine de konu olmu ve bunun gerekesi kongreye katlandelegelerden Bekir Vehbi Bey tarafndan u ekilde aklanmtr; Bumemlekette bundan 50-60-sene evvel bir ok vilayette sanayi mektebi amaklamegul olunmutur. Fakat memleket bunlardan pek az fayda grmtr. nkyetien erbab sanayi bir sanat messesesine balanmad iin (talebe okulubitirdikten sonra)ya polis olur ya da ktip olurdu53.

Bunun nne geilmesi iin Nizamettin Bey yaplmas gerekenleri uekilde zetledi: u halde i dnp dolap istihsal ve istihdam programnnyaplmas ile, bir sanayi siyasetinin olmasyla icra edilebilir. Eer muayyen vemuvazzah (aklanm) programlar olsayd ona gre kemiyyet ve keyfiyetiyetitirmek mmkn olabilirdi; yani ka muallime, ka ustabana ve mhendiseihtiya var belli olurdu. Ve o zamanda sanayi mezun rsumat memuru olmazd herkes yerini bulurdu. Bu suretle her meslek erbabda memlekete, vatana azamiistifaytemin ederdi 54.

Bir baka raporda da milli mcadele srasnda karlalan teknik elemanazl u ekilde ifade edilmitir: Gerek umumi harpte ve gerek istiklalharbinde memleketimizin endstri sahasndaki geriliinden ve teknik elemannyokluundan ekilen skntlar, memleketin endstrilemesi lzumunu kuvvetle

hissettirmi, byklerimizin gerek endstrileme fikrine varmalar

na ve gereksebu endstri iin adam yetitirmeyi ele almalarna sebep olmutur55.

Bundan dolaydr ki Mustafa Kemal (Atatrk), Mill Mcadeledneminden itibaren dier eitim kurumlarnn yan sra sanayi okullarn dagzden geirerek daha aktif konuma getirilmelerini istemitir. Bu cmledenolmak zere 1927 ylndan sonra meslek okullar ile ilgili yeni dzenlemeleregidilmitir.

SONUSanayi mekteblerinin ilk nveleri ve nizamnameleri Tanzimat dneminde

ortaya kmtr. II. Abdlhamit dnemi eitim sisteminde I. Merutiyetten

sonra slhhane 1885te Sanayi Mektebi adnalmtr; Ancak, 1894e kadar birboluk yaanm ve renci saylarnda ciddi saylabilecek azalma olmutur.

53 Nereden,Millktisat ve Tasarruf Cemiyeti Umum Merkezi, 1930 Sanayi Kongresi, Raporlar;Zabtlar; Ankara, stanbul Cumhuriyet Matbaas, 1930, s. 806., (Ksaltma: Sanayi Kongresi)

54 HfzDoan, age, s. 360.55 HfzDoan, age, s. 360.


17/21


1894ten sonra hem okul saylar artm hem de okullar mstakil binalarnakavuturulmutur. Islhhaneler, gerek sanayi mektebi hviyetinekavuturulmuve sanayi mekteblerinin saylarartmtr.

1913te dare-i Umumiye Vilayet Kanununun yaynlanmas ile sanayimekteblerinin masraflar vilayetler hususi idareleri btelerinden karlanmaya

balaynca okullar nceki dneme nazaran daha istikrarl bir konuma geldi.Fakat bu kez de her vilayetin ayr program tatbik etmesinden dolay okullararasnda bir birlik kurulamad. Bununla birlikte, zellikle stanbul SanayiMektebi, Balkan ve I. Dnya Savanda teknik elemanlara duyulan ihtiyacnartmasndan dolay byk nem kazand. Bu okuldan mezun olanlarn eitliAvrupa lkelerine gnderilerek ihtisas yapmalar salanrken, Avrupalkelerinden de zellikle Macaristan teknik eleman getirilerek rencilerin dahaiyi yetitirilmelerine imkn saland. Ancak maddi skntlar ve okullar araskoordinasyon eksikliinden dolay bu dnemde de sanayi mekteblerinde,istenilen kalitede eleman yetitirilemedi.

KAYNAKA1. Adnan Giz , 1868de stanbul Sanayicilerinin irketler Halinde Birletirilmesi

Teebbs,stanbul Sanayi OdasDergisi, Say34, 15 Aralk 1968 .2. Adnan Giz, Islh-Sanayi Komisyonu, stanbul Sanayi OdasDergisi, Say 33,

15 Kasm 1968.3. Ali Rza Seyfi, mparatorluk Devrinde Sanayileme Komedisi, (dizi yaz),

Cumhuriyet31 Temmuz- 5 Austos, 1939.4. Almanyada Amele zm, ktisadiyyat Mecmuas, Yl 1, Say16, 2 Haziran 1332.5. Bayram Kodaman, Tanzimattan 2. Merutiyete Kadar Sanayi Mektebleri,

Trkiyenin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071- 1920), Ed. Osman Okyar-Halilnalck, Ankara, 1980.

6. Bayram Kodaman,Abdlhamid Devri Eitim Sistemi, stanbul, 1980.7. Beyrut Mektubu,ktisadiyyat Mecmuas, Yl 2, Say54, 3 Mays 1333.8. Cemil ztrk, Trkiyede Mesleki Eitimin Douu Islhhaneler, HakkDursun

Ylmaza Armaan, Ankara.9. Cevat Alkan, Hfz Doan, lhan Sezgin, Mesleki ve Teknik Eitimin Esaslar,

Ankara 1996.10. Dstur, C.II, Birinci Tertip, 1289, 2.Tertip, C.211. Faik Reit Unat, Trk Eitim Sisteminin Gelimesine Tarihi Bir Bak, Ankara,

1964.12. Faik Reit Unat, Ni Islhhanesinin Kurulu Tarihini Aydnlatan Bir Belge,

Meslek ve Teknik retim, Say114, stanbul, Austos, 1962.13. stanbul Sanayi Mektebi Nizamnamesi, stanbul, Matbaa-Osmaniye, 1338 (1918)


18/21


14. Faik Reit Unat, Trkiye Eitim Sisteminin Gelimesine Tarihi Bir Bak, MilliEitim Basmevi, Ankara, 1964.

15. Hasan Ali Koer, Trkiyede Modern Eitimin Douu ve Geliimi, stanbul,1991.16. hsan erif, Mithat Paa Sanayi Mektebleri, Tedrisat (dergisi), C. 5, Say

30,stanbul, 1915.17. Kzm Namk Duru, Kz Enstits ve Sanat (sanat) Sergisi, Yeni Kltr

Dergisi, Say27, Ankara, 1938.18. Maarif Vekaleti, Trkiye Cumhuriyeti Maarif Tarihi 1923-1943, Ankara, 194419. Mahmut Cevat, Maarif-i Umumiye Nezaretinin Tarihe-i Tekilat ve craat,

stanbul, 1338,120. Mithat Paann Hatralar, yayna hazrlayan Osman Selim Kocahanolu, C. 1,

stanbul, 1997.21. Nereden, Mill ktisat ve Tasarruf Cemiyeti Umum Merkezi, 1930 Sanayi

Kongresi, Raporlar; Zabtlar; Ankara, stanbul Cumhuriyet Matbaas, 1930.22. Osman Nuri Ergin, Trk Maarif Tarihi, C. 1-2, stanbul, 1977.23. Reat, zalp, Meslek ve Teknik Eitim in Diyor ki,Meslek Ve Teknik retim

Dergisi, Temmuz, 1980.24. Rfat nsoy, Tanzimat Dnemi Osmanl Sanayi ve Sanayileme Politikas,

Bankasyaynlar, Ankara, 1988.25. Sadrazam Sait Paa,Anlar, Yayna hazrlayan emsettin Kutlu, stanbul, 1977.26. Sanayi Mektebinin Tevsii, ktisadiyyat Mecmuas, Yl 1, Say29, 12 Eyll 1332.27. Takvim-i Vekay, say374, 24 Zilkadde 1280.28. Trkiye Byk Millet Meclisi Hkmeti, Maarif Vekaleti, Trkiyede Orta Tahsil,

stanbul,133929. Trkiyede 100 yllk Meslek ve Teknik retim, MEB-Meslek ve Teknik retim

Mstearlyayn, Ankara, 1961.30. Yaar Semiz-Recai KU, Konya Sanayi Mektebi, Ed. Yusuf Kkda, Konya

KitabV, Konya, 2003.31. Trkiyede Teknik Eitim, Maarif Vekillii Dergisi, C. 2, stanbul, 1940.32. Yahya Akyz, Trk Eitim Tarihi, Ankara, 1982.33. Zafer Toprak, Trkiyede Millktisat, (1908-1918), Yurt yayn, Ankara, 1982.


19/21


EK 1. 1868 Tarihli Nizammeye Gre Sanayi Mektebinde OkutulacakDersler

Birinci snfta bulunacak akirdan

lim Sanat

Trke kraat ve yaz ve hesaptan amalierbaa (drt ilem) ve tersimi hutut ve bazegali hendese

e yaryacak kadar akirdlik

kinci snfta bulunacak akirdan

lim Sanat

Trke okuyup yazmak, hesap ve snfnamteallik fnunun tarifat ve resim vecorafya ve hendesenin bazmebahisi

Bazileri tarif ile balbana grecek derecede kalfalk

nc snfta bulunacak akirdan (rak-talebe)

lim Sanat

Trke yazmak ve defter tutmak usul,mkemmel resim ve hendese ve fenni kimya

mukaddemat ve makine fenninden bazdersler

Bulunduu sanati tarifsiz icra edecek mertebede kalfalk.

Drdnc snfta bulunacak akirdan (rak-talebe)

lim Sanat

Dzgn imla ile yazmak, usul zre deftertutmak, eyay madeniye ve ahabndanhavass tabiyesi ve evsaf ve manivel vemakara ve sath mail ve kama ve vida gibialt basite bahisleri ve fenni makinemukaddemat.

Bulunduu sanatte birinci derecede kalfalk.

Beinci snfta bulunacak akirdan (rak-talebe)

lim Sanat

Meramnifade edecek kadar dzgn imla iletrke yazmak, her nevi hesap ve kimyannahkmnbulunduu sanatte icra eylemek veusul mimariye ve makine fenni renmek

Bulunduu sanatte mteallik ileri meharet ve malumat ilegrecek derecede ustalk etmektir.


20/21


EK 2.1894-1908 Tarihleri Arasnda stanbul Blge Sanat OkulununMuhtelif Snflarnda Okutulan Dersler

htiyat Snf Birinci Snf kinci Snf nc Snf Drdnc Snf Beinci Snf

Kuran-Kerimlmihallmi ahlakArabiFarisiShhat DersleriKavaitHsnihatmlaHesapHendeseUmumi CorafyaOsmanltarihiResim

Ulumu Diniyelmi ahlakHendese veresmi hattHesapShhat DersleriOsmanlKavaidiHsnihatFranszcaArabiResim

Ulumu Diniyelmi AhlakHendeseHesapKavaitFranszcaArabiResim

Ulumu Diniyelmi AhlakMcessmhendeseCebirUsuli DefteriKitabetHikmetHesapFranszcaResim

lmi AhlakMakineToporafyaHikmetKimyayUzviFranszcaMsellesatCebirResim

lmi ahlakFenniimendiferMakineBuharmakineleriHikmetKimyaysinaiFranszcaResim

EK.3. 1921-1927 yllarArasnda Okutulan Ders Dalm

Sene 3 Sene 4 Sene3

Sene4

Sene

1

Sene

2

Sanayiihadidiy

e

Sanayii

habeiye

Sanayiihadidiy

e

Elektrik

Sanayii

habeiye

naat

Drus(Dersler ) Haftalk Ders Saati Drus (Dersler) Haftalk DersSaatiTrke, malumat,medeniye, tarih,corafya

3 2 2 2 2 2 2 T rke 2 2

Hesap ve cebir 4 2 - - - - - Levazminaiye 3 -Hendese 3 2 - - - - - Ekali mimariye 6 4

Resim ve mrtesemat 6 6 - - - - - Duvarclk ve resimleri 8Hikmet

- 2 1 1 - - -Ahap inaatveresimleri

10 -

Kimya- 2 - - - - -

Ameliyatmtemmimeve resimleri 3 3

Mihanik - - 3 3 - - - Arazmesah - 3

Teknoloji - - 2 2 - - - Keif - 3


21/21


Makine inaat- - 2 - - - -

Mvazeneti tersimiyeve mukavemeti ecsam 5 -

Fenni elektrik - - 3 - - - - Temel inaat 2 -Resim

- - 6 6 6 - -Demir inaatveresimleri

- 5

Buhar kazanlar - - - - 1 1 - Betonarme - 5

Buhar makineleri - - - - 2 2 - Mesakin projeleri - 7

tial motrleri- - - - 2 2 -

Ky ve iftlik binalarve resimleri - 5

Su motrleri- - - - 1 1 -

Mebanii snaiye ve

resimleri- 3

tezgahlar - - - - 2 - - Hfzsshhai snai 1 -Terfi makineleri

- - - - 1 - -ktisat ve kavaninisnaiye

1 -

Ziraat makineleri - - - - 3 - - Usul defterii snai - 1

Elektrik teknolojisi - - - - - 2 -

Tesisatelektrikiye - - - - - 2 - Yekn 41 41

Elektrik makineleri - - - - - 3 -

Ahap inaat veresimleri

- - - - - - 10

Ameliyatmtemmimeve resimleri

- - - - - - 3

Hfzsshhai snai - - 1 1 - - -

ktisat ve kavaninisinaiye

- - 1 1 -- -

Usul defterii snai- - - - 1 1 1

Ecnebi lisan

kur zerineakamlartedris olunur :birinci kur haftada 4 saatikinci kur haftada 3 saatnc kur haftada 2 saat

16 16 21 16 16 16 16

30 30 25 30 30 30 30Fabrika dauygulama

Yekn 46 46 46 46 46 46 46

Documents

Yasar Semiz OSMANLIDA MESLEKİ TEKNİK EĞİTİM.pdf