YR IAITH GYMRAEG YNG NGWEITHLU GOGLEDD CYMRU...• Ymestyn darpariaeth cyfrwng Cymraeg mewn Addysg Bellach • Mynd i'r afael â phrinder adnoddau cyfrwng Cymraeg yn y sector addysg

Cynllun sgiliau a chyflogaeth rhanbarthol

YR IAITH GYMRAEG YNG NGWEITHLUGOGLEDD CYMRU

www.northwaleseab.co.uk 2018www.northwaleseab.co.uk

CYNNWYS

AM FWY O WYBODAETH CYSYLLTWCH GYDA:

IWAN THOMAS | Rheolwr Rhaglen - Sgiliau a Chyflogaeth

e: [email protected] | [email protected]

Mwy o Wybodaeth 57

Atodiad A 61

Atodiad B 64

Argymhellion

Cydnabyddiaethau

Casgliadau 54

55

56

Yr Iaith Gymraeg ym myd Addysg

Ysgolion Addysg Bellach Dysgu Seiliedig ar Waith Addysg Uwch Addysg Oedolion

13

Yr Iaith Gymraeg yn y Gweithle 34

Crynodeb Gweithredol 3

Cyflwyniad 8

9

10

Yr Iaith Gymraeg yn y Gymuned

Strategaeth Llywodraeth Cymru

CYN

NW

YS

2

CRYNODEB GWEITHREDOL

Roedd cyfanswm rhanbarthol y disgyblion mewn ysgolion cynradd ac uwchradd Cymraeg, dwyieithog

a dwy ffrwd yn ystod blwyddyn academaidd 2015/16 yn 22,750 mewn ysgolion cynradd a 14,042 mewn

ysgolion uwchradd, sy’n adlewyrchu cynnydd rhanbarthol cyffredinol,

ond gostyngiad yng Nghonwy a Sir Ddinbych.

Yn 2015/16, y meysydd pwnc Addysg Bellach gyda’r nifer mwyaf o weithgareddau dysgu cyfrwng Cymraeg/

dwyieithog oedd paratoi ar gyfer bywyd a gwaith, manwerthu, adeiladu, ac iechyd, gwasanaethau cyhoeddus

a gofal. Fodd bynnag, bu gostyngiad yn y gweithgareddau dysgu dwyieithog o 2014/15 i 2015/16 yn y rhan

fwyaf o’r meysydd pwnc, ac eithrio ym meysydd manwerthu, amaeth a gwyddoniaeth a mathemateg, ble bu

cynnydd sylweddol. Bu gostyngiad sylweddol mewn gweithgareddau dysgu dwyieithog ym meysydd paratoi

ar gyfer bywyd a gwaith, iechyd, peirianneg, adeiladu, busnes, y cyfryngau, a theithio a thwristiaeth.

Yn 2017 cyhoeddodd Estyn adroddiad ar addysgu a dysgu cyfrwng

Cymraeg a dwyieithog mewn addysg bellach (AB) ar draws Cymru, a

dangosodd hynny nad yw nifer fawr o ddysgwyr yn parhau i astudio

drwy gyfrwng y Gymraeg neu’n ddwyieithog pan maent yn symud o’r

ysgol i’r coleg. Fodd bynnag, gall hynny hefyd fod yn wir oherwydd nad

oes gan nifer o golegau gofnodion cywir a chyson o ba weithgareddau

dysgu gaiff eu cynnal yn ddwyieithog neu drwy gyfrwng y Gymraeg.

Ar hyn o bryd mae’r data yn adrodd bod yna 240 o weithgareddau

dysgu ac asesu yn cael eu darparu gan sefydliadau AB yng Ngogledd

Cymru drwy gyfrwng y Gymraeg, a 10,110 yn ddwyieithog.

Mae nifer yr israddedigion sy’n cofrestru i dderbyn peth o’u haddysg

drwy gyfrwng y Gymraeg wedi gostwng yn y ddwy brifysgol, gyda gostyngiad ym Mangor o 1,225 yn 2014/15

i 1,205 yn 2015/16, ac ym Mhrifysgol Glyndŵr o 45 i 10.

CR

YNO

DEB

GW

EITH

RED

OL

3

Dechreuodd Cyngor Sir Ddinbych brosiect peilot am ddim ‘Cymraeg mewn Busnes’ yn 2016, gan gynnal

arolwg o anghenion cyflogwyr. Mae’r canfyddiadau cychwynnol yn awgrymu bod y defnydd o Gymraeg

mewn busnes yn atgyfnerthu natur unigryw y cynnyrch lleol neu’r gwasanaeth, a’r teimlad o ddilysrwydd.

Yng Ngogledd Cymru a’r De Ddwyrain yr oedd y gyfran uchaf o gyflogwyr oedd yn disgwyl i’r angen am

sgiliau Iaith Gymraeg gynyddu yn ystod y 2-3 blynedd nesaf.

Bu i adroddiad Anghenion Sgiliau Iaith Cymraeg mewn Wyth Sector Llywodraeth Cymru ar draws Cymru

ganfod mai yng Ngogledd Cymru yr oedd y ganran uchaf o gyflogwyr oedd yn ystyried bod cael staff â

sgiliau Iaith Cymraeg yn bwysig i fasnach ddomestig.

Cyflogwyr yng Ngogledd Cymru oedd fwyaf tebygol o ystyried bod cael staff â sgiliau Iaith Cymraeg ar eu

safle yn eithaf pwysig neu’n bwysig iawn.

Y prif fuddion tybiedig i gyflogwyr o ganlyniad i gael mwy o sgiliau Cymraeg oedd gwell gwasanaeth

cwsmeriaid ac y byddai’n eu helpu i ennill busnes newydd.


SECTORAU ALLWEDDOL YNG NGOGLEDD CYMRU

SECTORAU TWF YNG NGOGLEDD CYMRU

TWRISTIAETH A LLETYGARWCH

CYNHYRCHU BWYD A DIOD

GWASANAETHAU ARIANNOL A PHROFFESIYNOL

YNNI A’R AMGYLCHEDD

CREADIGOL A DIGIDOL IECHYD A GOFAL CYMDEITHASOL

ADEILADUDEUNYDDIAU A GWEITHGYNHYRCHU UWCH

CR

YNO

DEB

GW

EITH

RED

OL

4

Heriau rhanbarthol i’r iaith Gymraeg

Yr her hirdymor sylfaenol i

Ogledd Cymru yw cyrraedd nod

Llywodraeth Cymru o greu miliwn

o siaradwyr Cymraeg erbyn

2050.

Y Gymraeg ym Myd Addysg

• Mynd i’r afael â phrinder staff Cymraeg ym myd addysg

• Cynorthwyo dysgwyr i wella eu sgiliau Iaith Cymraeg

• Cynyddu nifer y siaraadwr Cymraeg sy'n astudio drwy gyfrwng y Gymraeg neu'r ddwyiethog mew

Addysg Bellach

• Ymestyn darpariaeth cyfrwng Cymraeg mewn Addysg Bellach

• Mynd i'r afael â phrinder adnoddau cyfrwng Cymraeg yn y sector addysg ôl-16

• Datblygu cofnod cywir a chyson o ba weithgareddau dysgu gyfrwng y Gymraeg neu'n ddwieithog

mewn Addysg Uwch

• Ymestyn darpariaeth cyfrwng Cymraeg mewn Addysg Uwch

Y Gymraeg yn y Gweithle

• Cynorthwyo busnesau i ddatblygu eu sgiliau Cymraeg a dwyieithog

• Mwy o hyrwyddo a hwyluso’r defnydd o’r Gymraeg yn y gweithle

• Ehangu cyfleoedd i gael hyfforddiant Cymraeg yn y gweithle


CR

YNO

DEB

GW

EITH

RED

OL

5

Datblygiadau cenedlaethol a rhanbarthol i’r iaith Gymraeg ers Cyfrifiad 2011...

Lansiwyd y rhaglen CAMAU STEM ddwyieithog dan arweiniad

cyflogwyr ar gyfer disgyblion, rhieni ac athrawon ym mis Ebrill 2017.

Ym mis Gorffennaf 2017 lansiodd Llywodraeth Cymru Cymraeg 2050,

sef cynlluniau ar gyfer cynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg i un filiwn

erbyn 2050.

Sicrhau systemau cynllunio gweithlu mwy effeithiol er mwyn darparu cyflenwad digonol o athrawon all weithio drwy gyfrwng y Gymraeg

Gweithio gyda chymunedau ar draws Cymru er mwyn hyrwyddo a hwyluso’r defnydd o’r Gymraeg

Ym mis Medi 2017, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru Ffyniant i Bawb: y Strategaeth i Gymru, sef strategaeth genedlaethol sy’n amlinellu eu blaenoriaethau ar gyfer gweddill tymor

presennol y Cynulliad, yn cynnwys ymrwymiadau i:

Ym mis Gorffennaf 2017 cyhoeddodd NWEAB drydydd Cynllun Sgiliau a Chyflogaeth

Rhanbarthol, yn cynnwys Atodiad 4 ar yr Iaith Gymraeg.

Ym mis Awst 2017 bu i Bapur Gwyn Taro’r cydbwysedd iawn: cynigion ar gyfer Bil y Gymraeg sy'n amlinellu

cynigion ar gyfer hyrwyddo a rheoleiddio’r Gymraeg.

Datblygu ymagwedd drawsnewidiol tuag at ddysgu, addysgu ac asesu

Cymraeg

CR

YNO

DEB

GW

EITH

RED

OL


6


Partneriaeth sgiliau rhanbarthol Gogledd Cymru - ein hamcanion ar gyfer 2017-18

Gyda phartneriaid, siapio a hysbysu cynnwys rhaglenni

prentisiaeth y dyfodol gan gyfathrebu’n well â rhieni ac athrawon,

yn ogystal ag amlygu mecanweithiau ‘Prentisiaeth Iau’, a

hyrwyddo mwy ar brentisiaethau drwy gyfrwng yr Iaith Gymraeg.

Hyrwyddo mwy ar berthnasedd a gwerth dwyieithrwydd i’n

heconomi er mwyn cefnogi’r iaith Gymraeg yn ein cymunedau a’n

gweithleoedd, a chefnogi sgiliau iaith dysgwyr.

Gyda phartneriaid, hyrwyddo a darparu cyfleoedd dysgu

drwy brofiad drwy gyfrwng y Gymraeg a’r Saesneg, a hynny’n

berthnasol i fywyd go iawn a sefyllfaoedd gwaith, gan adeiladu

ar ein gwaith o hyrwyddo sectorau allweddol a sectorau twf,

gyda gwybodaeth am y farchnad lafur a data gan gyflogwyr yng

Ngogledd Cymru a thros y ffin, er mwyn cynorthwyo disgyblion,

rhieni ac ymarferwyr.

Datblygu ein rhaglen CAMAU STEM ddwyieithog y tu hwnt i

Gyfnod Allweddol 2 dan arweiniad cyflogwyr, a hynny’n cael ei

ddarparu ar gyfer pob ysgol gynradd yn y rhanbarth, adolygu

a diweddaru cynnwys cyn ei hymestyn i Ysgolion Uwchradd a

sicrhau llwybr parhaus i Gyfnod Allweddol 3.

CR

YNO

DEB

GW

EITH

RED

OL

7

Mae'r Bartneriaeth Sgiliau Rhanbarthol (RSP) yng Ngogledd Cymru wedi ymrwymo i gefnogi sgiliau’r iaith

Gymraeg ledled y rhanbarth - boed yn y gweithle, cymunedau, neu sefydliadau addysg a hyfforddiant.

Mae cael gweithlu dwyieithog, yn y presennol a'r dyfodol, yn ein galluogi i hyrwyddo amrywiaeth o sgiliau iaith,

a chadw a datblygu'r Gymraeg ar draws pob sector a lleoliadau i sicrhau gwerth ychwanegol i’n economi.

Mae gwaith yr RSP hyd yma drwy hyrwyddo'r iaith Gymraeg ym mhrosiectau fel STEM, cyflogadwyedd, a

hwyluso data'r farchnad lafur gyda’n sefydliadau partneriaeth, yn cydnabod ein cyfrifoldeb ar y cyd i gynyddu

defnydd o ddwyieithrwydd a'i werth i'n heconomi.

Mae gweithio gyda chyflogwyr o bob maint ar draws y rhanbarth, o brosiectau mawr megis Wylfa Newydd,

i entrepreneuriaid unigol a BBaCh yn gyfartal, yn dangos pwysigrwydd sgiliau’r iaith Gymraeg i gryfhau ein

cymunedau, diwylliant a threftadaeth a chynnyddu gweithlu dwyieithog ar draws Gogledd Cymru i’r dyfodol .

“Rwy’n croesawu’r adroddiad hwn, sy’n tynnu ymchwil at ei gilydd am y

galw a’r angen am sgiliau Cymraeg ar gyfer gweithlu Gogledd Cymru.

Yr her nawr i’r byd addysg ac i gyflogwyr yw ymateb i’r dystiolaeth, a

mynd ati i sicrhau bod gan y gweithlu’r sgiliau angenrheidiol i weithio trwy

gyfrwng y Gymraeg.

Bydd defnydd cynyddol o’r Gymraeg yn y gweithle yn hybu hyder

siaradwyr Cymraeg ac yn galluogi’r gweithlu i fanteisio ar fuddion sgiliau

Cymraeg fel ased economaidd. Wrth i’r angen am weithwyr sy’n siarad

Cymraeg gynyddu er mwyn ateb gofynion Safonau’r Gymraeg, bydd y gweithle yn dod yn barth cynyddol

ganolog i’r ymdrech i gyrraedd y targed o filiwn o siaradwyr Cymraeg.’’

MERI HUWS

Comisiynydd y Gymraeg

SASHA DAVIESCadeirydd Y Bartneriaeth Sgiliau Rhanbarthol

CYFLWYNIAD

CYF

LWYN

IAD

8

YR IAITH GYMRAEG YN Y GYMUNED

Mae gan Ogledd Cymru dreftadaeth ddiwylliannol

ac amgylcheddol unigryw sy’n darparu ymdeimlad

cryf o gymuned a hunaniaeth. Mae hynny hefyd

yn cynnwys ymdeimlad cryf o ardal a chryfderau

isranbarthol sydd gyda’i gilydd yn cyfrannu at y

rhanbarth amrywiol a chydnerth hon. Mae Cynllun

Sgiliau a Chyflogaeth Rhanbarthol Gogledd Cymru

yn dangos yr angen am sgiliau iaith Cymraeg ymysg

gweithlu’r rhanbarth nawr ac yn y dyfodol, a bydd yn

hysbysu anghenion datblygu sgiliau iaith Cymraeg i’r

dyfodol.

Mae’r iaith Gymraeg yn rhan allweddol o ddiwylliant bywiog y rhanbarth mewn gweithleoedd, sefydliadau

dysgu ac ar strydoedd ein trefi a’n pentrefi. Wrth i gyflogwyr roi mwy o bwyslais ar sgiliau dwyieithog, gellir

ystyried bod y gallu i gyfathrebu’n hyderus drwy gyfrwng y Gymraeg a’r Saesneg yn fantais gref yn y farchnad

lafur. Fel arf marchnata i fusnesau a sefydliadau, mae’r iaith Gymraeg yn cyfrannu at ddelwedd a hunaniaeth

gorfforaethol gref. Gellir ystyried bod yr iaith Gymraeg yn ysgogydd economaidd, sy’n hybu busnes a

thwristiaeth gan fod ymwelwyr yn blasu’r diwylliant unigryw a’r ymdeimlad cryf o gymuned yng Nghymru.

Yng Ngogledd Cymru, yn ogystal â’i bod yn iaith gyntaf mewn nifer o weithleoedd, mae’r galw am sgiliau iaith

Cymraeg yn cynyddu mewn nifer o sectorau twf, yn rhanbarthol a chenedlaethol. Mae’r rhain yn cynnwys

sectorau bwyd, twristiaeth, iechyd a gofal cymdeithasol, a’r creadigol a digidol.

Bydd yn hanfodol ein bod yn parhau i ddatblygu a hyrwyddo'r sgiliau a’r cyfleoedd cyflogaeth sydd ar

gael drwy gyfrwng y Gymraeg, yn ogystal â defnyddio mwy o adnoddau er mwyn hyrwyddo arloesedd,

entrepreneuriaeth a gyrfaoedd cynaliadwy drwy ddefnyddio’r iaith.

Fel dilyniant i’r Cynllun Sgiliau a Chyflogaeth, mae’r adroddiad hwn yn gasgliad o’r adroddiadau data a

gwybodaeth diweddaraf mewn perthynas ag amryw agweddau o’r iaith Gymraeg yng Ngogledd Cymru, ac

mae hynny yn ei dro yn effeithio ar anghenion a thwf posibl yr economi yng Ngogledd Cymru. Mae’r adroddiad

hwn yn rhoi’r darlun mwyaf diweddar, eang a chywir i bartneriaid o’r cyflenwad posibl o sgiliau iaith Cymraeg

sydd ar gael ar hyn o bryd er mwyn bodloni’r galw ymysg cyflogwyr am y sgiliau yma. Mae’r adroddiad hefyd

yn rhoi cyfle i bartneriaid perthnasol ystyried, gyda’i gilydd, sut y gall y rhanbarth ymateb i’r prif wybodaeth

a geir yn yr adroddiad a’r heriau sy’n wynebu’r rhanbarth o ran bodloni’r cyd-destun polisi ehangach mewn

perthynas â chynyddu’r cyflenwad a’r galw gan gyflogwyr am sgiliau iaith Cymraeg i un filiwn erbyn 2050.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

YMU

NED

9

STRATEGAETH LLYWODRAETH CYMRU

Strategaeth Llywodraeth Cymru

Cymraeg 2050: Miliwn o Siaradwyr Cymraeg

Mae strategaeth newydd yr Iaith Gymraeg – Cymraeg 2050: Miliwn o

Siaradwyr Cymraeg, a gyhoeddwyd yn 2017, yn rhoi ffocws newydd

ar yr Iaith Gymraeg, ac mae’n nodi gweledigaeth Llywodraeth Cymru

o greu miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050.

Mae ymrwymiad Llywodraeth Cymru i’r strategaeth newydd yn cael

ei atgyfnerthu gan y ffaith fod y targed yma wedi ei gynnwys yn

rhaglen Symud Cymru Ymlaen y Llywodraeth, a Ffyniant i Bawb: y

strategaeth genedlaethol. Mae Iaith Gymraeg sy’n ffynnu hefyd yn un

o 7 prif amcan Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015.

Mae targed uchelgeisiol strategaeth yr Iaith Gymraeg yn golygu bod

angen gweithredu ac ymyrraeth ar draws pob sector addysg ôl-16.

Mae angen i ddysgwyr a phobl ifanc fod yn ymwybodol o fuddion parhau i ddatblygu eu sgiliau iaith Cymraeg

wrth baratoi ar gyfer y gweithle, ac mae angen annog cyflogwyr i ddarparu mwy o gyfleoedd i ddefnyddio’r

Iaith Gymraeg yn y gweithle. Mae’r strategaeth yn cynnwys nod penodol i fynd i’r afael â hyn:

Diwygio addysg cyfrwng Cymraeg a dwyieithog a’r sgiliau a gynigir er mwyn sicrhau bod gan bobl

ifanc y cyfle i barhau i ddatblygu sgiliau dwyieithog er mwyn cefnogi economi ffyniannus.

Yn dilyn adolygiad y Coleg Cymraeg Cenedlaethol, cyhoeddwyd ymateb Llywodraeth Cymru ar 12 Rhagfyr

2017 oedd yn derbyn yr holl argymhellion, yn arbennig y rhai hynny oedd yn gysylltiedig ag ymestyn

dyletswyddau’r Coleg i gynnwys y sector ôl-16. O ganlyniad i hynny, mae’r Coleg yn sefydlu Bwrdd Cynllunio

arbenigol gyda chynrychiolaeth o’r sector addysg bellach a’r sector dysgu yn seiliedig ar waith (DSW). Diben

y Bwrdd fydd cynghori ar y gweithdrefnau fydd eu hangen er mwyn datblygu darpariaeth ôl-16 a chynhyrchu

cynllun gweithredu ffurfiol fydd yn ehangu darpariaeth i’r dyfodol, ystyried cynllunio a hyfforddi’r gweithlu, a

chynyddu cyfleoedd i ddefnyddio’r iaith Gymraeg ym myd addysg.

Mae datblygu sgiliau iaith Cymraeg yn y gweithle wedi cael ei gynnig yn ddiweddar gan y Ganolfan Dysgu

Cymraeg Genedlaethol, drwy raglen Cymraeg Gwaith. Mae’n cynorthwyo gweithleoedd i ddatblygu sgiliau iaith

Cymraeg eu cyflogeion. Hefyd, mae rhaglen beilot yn cael ei chynnal gan Colegau Cymru a’r Coleg Cymraeg

Cenedlaethol er mwyn datblygu gallu ymarferwyr mewn colegau addysg bellach a sefydliadau Addysg Uwch i

ddysgu’n hyderus drwy gyfrwng y Gymraeg. Bydd hynny yn ei dro yn datblygu capasiti y sefydliadau hynny i

gynnig darpariaeth cyfrwng Cymraeg a dwyieithog ac i ymateb i anghenion cyflogwyr.

STR

ATE

GA

ETH

LLY

WO

DR

AET

H C

YMR

UST

RA

TEG

AET

H L

LYW

OD

RA

ETH

CYM

RU

10


CYFRIFIAD 2011

Mae canran y siaradwyr Cymraeg 16-64 oed sy’n

seiliedig ar ddata Cyfrifiad 2001 a 2011 wedi gostwng

o 29.1% i 27.7%. O ran niferoedd, mae hynny yn

ostyngiad o 119,611 yn 2001 i 118,053 yn 2011.

Yn ddaearyddol, yn y siroedd hynny sydd â’r

crynodiad mwyaf o siaradwyr Cymraeg y bu’r

gostyngiad mwyaf yng nghanran y siaradwyr

Cymraeg. Bu gostyngiad o 3.1% yng nghanran y siaradwyr Cymraeg 16-64 oed yng Ngwynedd, o 65.6% yn

2011 i 62.5% yn 2011, tra bu gostyngiad o 2.1% ar Ynys Môn o 58% i 55.9%.

Mae canran y trigolion 3+ oed nad oes ganddynt ddim sgiliau iaith Cymraeg yn seiliedig ar ddata Cyfrifiad

2001 a 2011 wedi cynyddu ychydig o 58.7% yn 2001 i 59.7% yn 2011, neu gynnydd o 376,201 i 396,479 mewn

niferoedd.

Roedd y gostyngiad mwyaf mewn siaradwyr Cymraeg ymysg rhai 16-19 oed, gyda gostyngiad o 3% o 41.9%

yn 2001 i 38.9% yn 2011. Bu’r gostyngiad mwyaf yng Ngwynedd, gyda gostyngiad o 7.2% o 75.8% yn 2001

i 68.6% yn 2011. Wrecsam oedd yr unig sir yng Ngogledd Cymru ble gwelwyd cynnydd, ond doedd hynny

ond yn 1% i 19.9% yn 2011. Ar y llaw arall, arhosodd canran y siaradwyr Cymraeg yn y grŵp oedran 20-44

yn gymharol sefydlog, gyda chynnydd bychan yng Nghonwy a Sir y Fflint, ac eithrio gostyngiad o 4.1%

yng Ngwynedd. Bu gostyngiad o 2.3% yng nghyfran y rhai 45-64 oed oedd yn gallu siarad Cymraeg yng

Ngogledd Cymru.

ROEDD

38.9%O RAI 16-19 OED YNG NGOGLED

CYMRU YN SIARADWYR CYMRAEG (41.9% yn 2001)

28.7% O RAI 20-44 OED YNG NGOGLED CYMRU YN

SIARADWYR CYMRAEG (28.8% yn 2001)

24.6% O RAI 45-64 OED YNG NGOGLED CYMRU YN

SIARADWYR CYMRAEG (26.9% yn 2001)

Y C

YFR

IFIA

D 2

011

11

Defnyddiwyd canlyniadau Arolwg Cenedlaethol ar gyfer Cymru 2014-15 mewn arolwg diweddar, a

gyhoeddwyd yn 2017, i ymchwilio i ba ffactorau sy’n gysylltiedig â ph’un a yw pobl yn siarad Cymraeg neu

beidio, er mwyn mesur cynnydd yn erbyn dangosyddion 36 a 37 Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol

(Cymru) 2015: ‘Canran y bobl sy’n siarad Cymraeg yn ddyddiol ac sy’n gallu siarad mwy nag ychydig o eiriau

Cymraeg; canran y bobl sy’n gallu siarad Cymraeg.’

Canfyddiadau allweddol

Mae yna nifer o ffactorau sy’n dylanwadu ar p’un a yw pobl yn siarad Cymraeg neu beidio, a ph’un a ydynt yn

siarad mwy o Gymraeg. Wrth reoli ystod eang o ffactorau eraill, mae pobl yn fwy tebygol o siarad Cymraeg ac

o siarad mwy o Gymraeg os ydynt yn:

• Wyn o ran hunaniaeth;

• Byw yng Ngwynedd, Ynys Môn, Ceredigion a Sir Gaerfyrddin;

• 16 i 29 oed;

• Wedi cael mwy o addysg;

• Cristnogion o ran hunaniaeth.

Hefyd, mae pobl yn fwy tebygol o siarad mwy o Gymraeg os ydynt yn:

• Byw mewn ardaloedd gwledig;

• Gyda theulu a ffrindiau agos;

• Cyflogedig;

• Perchen ar eu cartref eu hunain, yn hytrach na rhentu.

Bu i Arolwg Cenedlaethol ar gyfer Cymru, a gyhoeddwyd yn 2015, ganfod mai Gwynedd oedd uchaf yng

Nghymru yn gyffredinol, gyda 60% o bobl dros 16 oed yn defnyddio’r Iaith Gymraeg yn ddyddiol, ac yna Ynys

Môn gyda 46%.

Roedd llai na hanner y cyflogeion wedi nodi bod sgiliau iaith Cymraeg yn ‘hanfodol’ neu’n ‘ddymunol’ yn eu

swydd ddisgrifiad. Yn Sir Ddinbych oedd y ganran uchaf o gyflogeion yn y rhanbarth a nododd bod sgiliau iaith

Cymraeg yn ‘ddymunol’, sef tua traean (34%), ac yna Conwy a Wrecsam gydag ychydig dros chwarter, sef 26%,

ac Ynys Môn gyda 25%. Yng Ngwynedd yr oedd y ganran uchaf o gyflogeion yn y rhanbarth a nododd bod y

Gymraeg yn ‘hanfodol’, gyda 30%, ac yna Ynys Môn gyda 22%.


Arolwg Cenedlaethol ar gyfer Cymru

ROEDD Y GYMRAEG YN CAEL

EI SIARAD YN FWYAF AML

GYDA CHYDWEITHWYR YN Y

GWAITH A PHOBL Y TU ALLAN

I’R SEFYDLIAD YNG NGOGLEDD

ORLLEWIN CYMRU.

Hefyd, cynhaliwyd dadansoddiad fel rhan o Arolwg Cenedlaethol ar gyfer

Cymru er mwyn archwilio pa mor aml y defnyddiwyd yr Iaith Gymraeg yn

y gweithle. Roedd y rhan fwyaf o’r cyflogeion yn teimlo bod eu cyflogwyr

yn gefnogol i ddefnyddio’r Gymraeg yn y gwaith, o ran agweddau ffurfiol

ac anffurfiol y busnes, gyda’r canrannau uchaf yng Ngwynedd a Sir

Ddinbych, sef 69%, ac Ynys Môn gyda 65%.

STR

ATE

GA

ETH

LLY

WO

DR

AET

H C

YMR

U

12

YR IAITH GYMRAEG YM MYD ADDYSG

Y Gymraeg ym Myd Addysg: Cynllun Gweithredu Llywodraeth Cymru 2017-21

Gweledigaeth Llywodraeth Cymru yw galluogi pob dysgwr

i ddatblygu eu sgiliau iaith Cymraeg ac i ddefnyddio’r iaith

yn hyderus yn eu bywydau bob dydd. Er mwyn gwireddu’r

weledigaeth hon, mae’n rhaid iddynt sicrhau bod yr holl

ddysgwyr yn elwa o gwricwlwm o safon byd-eang a’u bod yn

mwynhau dysgu ac addysgu sy’n eu hysbrydoli.

Pwrpas y Gymraeg ym Myd Addysg: Cynllun gweithredu 2017-

21 yw nodi cyfeiriad Llywodraeth Cymru ar gyfer datblygu

addysg cyfrwng Cymraeg ac Iaith Gymraeg gorfodol yn ystod

y pedair blynedd nesaf. Datblygwyd y cynllun drwy weithio â

rhanddeiliaid allweddol, ac mae’n unol â gweledigaeth Cymraeg

2050: Miliwn o Siaradwyr Cymraeg ac Addysg yng Nghymru: Ein

Cenhadaeth Genedlaethol, Cynllun Gweithredu 2017-21. Mae’r

cynllun hefyd yn gweithredu un o’r camau yn rhaglenni gwaith

Cymraeg 2050, ac mae’n adeiladu ar Strategaeth Addysg

Cyfrwng Cymraeg, a gyhoeddwyd yn 2010. Bydd y Consortiwm

Addysg yn arwain y gwaith ar draws y tri rhanbarth yng Nghymru, a GwE fydd yn arwain yng Ngogledd

Cymru.

“Mae’n gyfnod cyffrous i addysg yng Nghymru, ac mae gennym y cyfle i sicrhau bod yr Iaith Gymraeg yn

rhan ganolog o’n diwygiadau uchelgeisiol a hanfodol.”

Kirsty Williams AM

Yr Aelod Cabinet dros Addysg

Eluned Morgan AM

Gweinidog y Gymraeg a Dysgu

Gydol Oes

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

13


Yn ôl Sefyllfa’r Iaith Gymraeg 2012-15: Adroddiad 5 Mlynedd Comisiynydd yr Iaith Gymraeg, mae yna berthynas

rhwng pryd y mae unigolyn yn dysgu Cymraeg a pha mor rhugl y byddant. Mae ymchwil yn awgrymu po

gynharaf y bydd rhywun yn dysgu Cymraeg y mwyaf yw’r tebygolrwydd y byddant yn dod yn rhugl.

Dau o feysydd pwysicaf cynllunio iaith yw trosglwyddo ac addysg. Bu cynnydd mewn darpariaeth addysg

cyfrwng Cymraeg yn ystod yr ugain mlynedd diwethaf. Mae ymchwil yn dangos bod y rhan fwyaf (80%) o

siaradwyr Cymraeg 3-15 oed ar draws Cymru yn bennaf wedi dysgu Cymraeg yn yr ysgol yn hytrach nag yn y

cartref, ond mae trosglwyddo yn y cartref yn dal yn allweddol i ddyfodol yr iaith Gymraeg o ystyried y gyfradd

rhuglder uchel ymysg y rhai sydd wedi dysgu Cymraeg yn y cartref.

Fodd bynnag, ni fu unrhyw gynnydd arwyddocaol yn nifer y plant sy’n derbyn eu haddysg drwy gyfrwng y

Gymraeg yn ystod y blynyddoedd diweddar, ac mae’n ymddangos bod nifer arwyddocaol o bobl ifanc yn colli

eu sgiliau iaith Cymraeg ar ôl gadael yr ysgol.

Hefyd, mae yna ddiffyg dilyniant amlwg ym maes addysg cyfrwng Cymraeg rhwng Cyfnodau Allweddol, a

hyd at AB ac AU. Hefyd, mae yna ddiffyg data cyson a chynhwysfawr ar lwyddiant y system addysg yn y

Blynyddoedd Cynnar, AB ac AU o ran cynhyrchu siaradwyr Cymraeg.

Yn adroddiad Yr Athro Donaldson, Dyfodol Llwyddiannus: Adolygiad Annibynnol o’r Cwricwlwm a’r Trefniadau

Asesu yng Nghymru, a gyhoeddwyd yn 2015, gwnaethpwyd 10 argymhelliad mewn perthynas â’r iaith Gymraeg

yn y cwricwlwm, a derbyniodd Llywodraeth Cymru bob un ohonynt, yn cynnwys y dylai’r Gymraeg barhau i fod

yn orfodol ym mhob ysgol hyd at 16 oed.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

14


Yn un o’r argymhellion, dylai’r cwricwlwm newydd roi ffocws newydd ar ddysgu Cymraeg fel ffordd o

gyfathrebu yn bennaf, a chyfathrebu llafar a dealltwriaeth yn benodol.

Argymhellwyd hefyd y dylid cynyddu’r gwerth sy’n gysylltiedig â’r iaith Gymraeg drwy gryfhau’r ffocws ar ei

gwerth masnachol yn y farchnad swyddi, y manteision gwybyddol o ganlyniad i ddwyieithrwydd sydd wedi’u

hawgrymu, a’i phwysigrwydd o ran galluogi plant a phobl ifanc i gael dealltwriaeth dda o fywyd diwylliannol

Cymru yn y gorffennol a’r presennol.

Mae cwricwlwm newydd yn cael ei ddatblygu ar gyfer Cymru, wedi ei hysbysu gan adolygiad yr Athro

Donaldson, a bydd ar gael erbyn Ebrill 2019 er mwyn derbyn adborth arno. Bydd fersiwn terfynol ar gael ym

mis Ionawr 2020, a bydd yn cael ei ddefnyddio yng Nghymru drwyddi draw erbyn 2022.

Bu i’r athro a’r ymchwilydd iaith Miguel Angel Muñoz egluro ymchwil

ar sut mae bod yn ddwyieithog yn effeithio ar eich ymennydd, yn

seminar y Cyngor Prydeinig yng Nghaerdydd yn 2014.

Mae dwyieithrwydd yn effeithio ar ddatblygiad ac effeithlonrwydd ‘system reoli gweithredol’ amlffactoraidd yr

ymennydd. Mae hynny’n golygu bod yr ymennydd dwyieithog wedi arfer trin dwy iaith ar yr un pryd, felly mae

hynny yn datblygu sgiliau ar gyfer ffwythiannau megis ataliad (mecanwaith wybyddol sy’n diystyru ysgogiadau

amherthnasol), newid sylw, a chof gweithredol. Y sgiliau yma yw system reoli weithredol yr ymennydd, sy’n

gofalu am feddyliau lefel uwch, cyflawni aml dasgau a chynnal sylw. Oherwydd bod pobl ddwyieithog wedi

arfer newid rhwng dwy iaith, maent hefyd yn well am newid rhwng tasgau, hyd yn oed os nad yw’r tasgau

hynny yn gysylltiedig o gwbl ag iaith. Gellir gweld y rhinwedd honno yn arbennig mewn plant a phobl ifanc.

Dangoswyd hefyd bod gan bobl sy’n siarad dwy iaith systemau monitro mwy effeithlon. Bu i astudiaeth yn

2009 ddangos bod pobl uniaith a dwyieithog yn ymateb yn debyg pan nad oes gormod o alw ar system

fonitro’r ymennydd, ond mewn amgylchiadau pan fo’r galwadau monitro yn uchel, roedd pobl ddwyieithog yn

gyflymach. Hefyd, mae pobl ddwyieithog yn perfformio'n well na phobl uniaith mewn tasgau cof gweithredol

gofodol.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

15


Diwygio’r Sector Addysg a Hyfforddiant Ôl-orfodol (PCET) yng Nghymru

Ym mis Rhagfyr 2017, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru grynodeb o ymatebion i’w hymgynghoriad ar Ddaioni

Cyhoeddus a Chymru Ffyniannus - Creu system PCET diwygiedig. Roedd y Llywodraeth flaenorol yng Nghymru

wedi comisiynu yr Athro Hazelkorn i gynnal adolygiad o addysg a hyfforddiant ôl-orfodol oherwydd pryderon

ynghylch sut yr oedd y sector yn cael ei reoli.

Ar y cyfan, roedd yr ymatebion yn gadarnhaol, a nodwyd y byddai creu un corff PCET yn hyrwyddo cyfleoedd

i ddefnyddio’r Iaith Gymraeg, ac i beidio â thrin yr Iaith Gymraeg yn llai ffafriol. Ymysg y prif bwyntiau a

ddeilliodd o’r ymgynghoriad oedd y dylai’r Comisiwn amcanu at wella llwybrau a dilyniant drwy’r system drwy

gyfrwng y Gymraeg, gan sicrhau eu bod wedi eu halinio ag anghenion economaidd Cymru. Dylid ystyried

bod y Comisiwn yn gyfle i hyrwyddo’r Iaith Gymraeg, os llwyddir i gyfathrebu hynny yn glir. Teimlwyd y gellid

cynyddu effeithiau positif petai’r cyllid yn parhau ar gyfer darpariaeth Gymraeg.

Cyfeiriwyd yn rheolaidd at Cymraeg 2050: Miliwn o

siaradwyr Cymraeg, a’r rôl bwysig fydd gan y corff

PCET i’w chwarae o ran cefnogi targed Llywodraeth

Cymru o greu un filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn

2050. Ymysg yr ymatebion i gwestiwn 34 oedd bod

angen i’r Iaith Gymraeg fod yn ystyriaeth ganolog - ac

nid yn ‘atodiad’ wrth ddatblygu polisi. Dylid annog

cyflogwyr i ymgysylltu â’r Iaith Gymraeg yn hytrach

na’u gorfodi - fel ‘model safonau cyflogwyr y sector

cyhoeddus’.

Hefyd, gallai’r Comisiwn fonitro ystadegau ar yr Iaith Gymraeg. Hefyd, petai Niferoedd Dysgwyr Unigryw

yn cael ei roi ar waith, byddai hynny yn galluogi tracio myfyrwyr yn fwy effeithiol drwy’r system addysg i’r

gweithle. Dylai’r Comisiwn fonitro argaeledd cyrsiau Cymraeg i ddysgwyr a’r gweithlu. Hefyd, mae’r Comisiwn

yn cynrychioli cyfle i hyrwyddo cydweithio agosach ar draws sefydliadau/darparwyr o ran darparu cyrsiau

Cymraeg ble mae nifer y myfyrwyr yn isel - er mwyn rhannu deunyddiau/adnoddau etc. a sicrhau bod cyrsiau

yn hyfyw.

Roedd rhai sylwadau eraill yn pwysleisio pwysigrwydd ymgorffori’r Iaith Gymraeg a’r diwylliant pryd bynnag

fo hynny’n bosibl yn y system PCET yng Nghymru, a nodwyd y cyfeiriadau prin at bwysigrwydd a datblygiad

addysg a darpariaeth hyfforddiant Cymraeg.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

16


Ysgolion

Cymraeg 2050 – dyma ddogfen bolisi diweddaraf Llywodraeth Cymru ar gyfer y

Gymraeg. Gweledigaeth y Llywodraeth yw creu miliwn o siaradwyr erbyn y flwyddyn

2050. Mae’n darged hirdymor ar gyfer y Gymraeg sy’n adlewyrchu’r ffaith nad dros

nos mae gwneud hyn - mae gofyn cynllunio ieithyddol gofalus ac ymdrech hirdymor.

Mae gan GwE rôl allweddol i’w chwarae er mwyn cyflawni’r nod hwn. Bydd gofyn

cynllunio ar gyfer y cynnydd hwn ar y cyd â chynllunio ar gyfer cyflwyno’r cwricwlwm ieithoedd, llythrennedd a

chyfathrebu newydd. Rhagwelir siwrne gyffrous i gyrraedd y miliwn ac mae angen ystyried sut gall taith plant a

phobl ifanc ar hyd y continiwm iaith gael ei gyfoethogi trwy ddefnyddio mwy o Gymraeg fel cyfrwng addysgu.

Mae’n hanfodol fod pob dysgwr yn cael mynediad cyfartal i addysg cyfrwng Cymraeg a phrofi’r cyfleodd gorau i

ddatblygu eu sgiliau Cymraeg. Fel y nodwyd yn ‘Addysg yng Nghymru: Cenhadaeth ein cenedl Cynllun Gweithredu

2017-2021’ mae tegwch yn golygu bod angen i ni sicrhau bod yr ysgolion yn ystyried yr heriau unigryw sy’n wynebu

unigolion neu grwpiau o ddysgwyr.

I weithredu’r cwricwlwm newydd rhaid wrth weithlu addysg uchelgeisiol. Bydd yn ofynnol i ni helpu arweinwyr

ac ymarferwyr i barhau i ddatblygu eu sgiliau Cymraeg ac i feddu ar y wybodaeth a’r arbenigedd i ddarparu’r

cwricwlwm trwy gyfrwng y Gymraeg a’r Gymraeg fel pwnc.

Ar gais Llywodraeth Cymru gofynnwyd i GwE, fel a wnaed i’r tri consortiwm arall yng Nghymru, greu cynllun

gweithredu i ‘Ddatblygu’r Gweithlu i gefnogi’r Gymraeg mewn Addysg.’ Derbyniwyd grant i ddatblygu a

gweithredu’r cynllun hwn. Yng Ngogledd Cymru bu gweithgor o athrawon, arbenigwyr a rhanddeiliad eraill ar draws

siroedd y gogledd - Conwy, Dinbych, Gwynedd, Wrecsam, Y Fflint ac Ynys Môn - yn cyfarfod i gynhyrchu’r cynllun

gweithredu.

Y blaenoriaethau canlynol sydd wedi cael eu hadnabod:

1. Sicrhau trefniadaeth llywodraethu, cydlynu a rheolaeth prosiect effeithiol.

2. Datblygu a hyrwyddo strategaeth a pholisi rhanbarthol.

3. Cynnal awdit o sgiliau iaith Gymraeg y gweithlu er mwyn adnabod gwaelodlin o sgiliau iaith Gymraeg y gweithlu addysg. Bydd yr ysgolion yn derbyn adborth manwl o’r awdit a fydd yn eu cynorthwyo i gynllunio ymhellach.

4. Cynnal arolwg o ddarpariaethau cyfredol sy’n datblygu sgiliau iaith Gymraeg oedolion, hyfforddeion ac a ddysgwyr ynghyd â chyrsiau sydd yn meithrin agweddau cadarnhaol tuag at y Gymraeg a manteision dwyieithrwydd.

5. Sicrhau darpariaeth addas a phriodol o gyrsiau a hyfforddiant iaith Gymraeg sydd yn cwrdd â’r angen a adnabuwyd gan y gweithlu addysg.

6. Edrych ar rôl rhaglenni Addysg Gychwynnol Athrawon gan adnabod cyfleodd i gydweithio gydag Adrannau Ysgolion Addysg y Prifysgolion.

7. Cynnal ac ystyried yr holl ymchwil ym maes dwyieithrwydd a hyrwyddo’r Gymraeg.

8. Codi ymwybyddiaeth a rhannu gwybodaeth.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

17


Rydym yn cydnabod na all ‘addysg’ yn unig greu siaradwyr Cymraeg hyderus. Rydym yn gwbl ymwybodol

bod angen cyfleodd ar blant a phobl ifanc i ddefnyddio’r Gymraeg mewn nifer o gyd-destunau i gyfoethogi

eu dysgu a’u hymwybyddiaeth o’r Gymraeg fel iaith bob dydd.

Dywedodd Jasone Cenoz, wrth drafod y Fasgeg – ni ddylai’r Gymraeg fel y Fasgeg fod yn ‘school thing’ yn

unig. Ac ni wnaiff y Gymraeg fel y Fasgeg oroesi fel ‘school thing’ yn unig ‘in a gloablised world.’ Un llinyn

arian yn y cynllun i ‘Ddatblygu’r Gweithlu i Gefnogi’r Gymraeg Mewn Addysg’ yw’r egwyddor o gyd-weithio

a phartneriaethu gyda rhanddeiliaid eraill. Rydym yn croesawu’r cyfle i gyd-weithio gyda Bwrdd Uchelgais

Economaidd Gogledd Cymru. Felly nid gweithio mewn gwactod a wnawn ond drwy weithredu yn rhan

o ‘Dîm Gogledd Cymru’ y Bwrdd lle mae partneriaid o addysg a hyfforddiant, iechyd, Y Trydydd Sector,

llywodraeth leol a chyrff cynrychiadol cyflogwyr eraill. Sylweddolwn nad drwy gynllunio a gweithio’n ynysig

mae cyrraedd y nod o filiwn siaradwyr; rhaid wrth gyd-weithio.

Un nod gennym yw sicrhau bod ein disgyblion yn adnabod cyfleodd i ddefnyddio’u Cymraeg tu draw i’r

dosbarth mewn gweithleoedd ie, ond yn gymdeithasol hefyd. Oes mae angen sicrhau fod y Gymraeg nid yn

unig yn sgil cyflogadwyaeth ac y bydd sicrhau miliwn siaradwyr Cymraeg yn gaffaeliad i dwf economaidd

Gogledd Cymru, ond mae angen sicrhau bod siarad Cymraeg yn llawer mwy na hynny hefyd. Mae siarad

mwy nag un iaith - y Gymraeg yn y cyd-destun hwn - yn sgil sy’n cyfoethogi gallu person hefyd mewn

llawer dull a modd - nid dyma’r lle i ymhelaethu mwy ar hynny. Mae Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd

Cymru yn gwbl ymwybodol o weledigaeth y Llywodraeth o gael miliwn o siaradwyr erbyn 2050. Teg

dweud hefyd eu bod yn fwy ymwybodol o sicrhau miliwn o ddefnyddwyr y Gymraeg a dyma yw llinyn

arian eu gweledigaeth hwy. Rydym felly yn hynod falch i gyd-weithio â hwy a chael bod yn un aelod o ‘Y

Bartneriaeth Sgiliau Rhanbarthol Gogledd Cymru’, yn un foth yn yr olwyn bwysig honno fydd yn gyrru i

gyrraedd y miliwn.

ARWYN THOMAS

Rheolwr Gyfarwyddwr GwE

18


“Mae addysg yn ganolog i’n gweledigaeth, ond mae’n rhaid i ni

sicrhau fod ein pobl ifanc yn gadael y system addysg yn barod i

ddefnyddio’r iaith ym mhob cyd-destun ac yn falch o gael gwneud

hynny.”

Y Gwir Anrh Carwyn Jones AC, Prif Weinidog Cymru, Cymraeg 2050

Yn ôl nodyn briffio Comisiynydd y Gymraeg, Gofal Plant a Darpariaeth

Addysg Blynyddoedd Cynnar Cyfrwng Cymraeg, ‘bydd cynyddu nifer y

plant ifanc sy’n derbyn gofal ac addysg blynyddoedd cynnar cyfrwng

Cymraeg yn rhan allweddol o wireddu gweledigaeth y Llywodraeth o

greu miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050.’

Ndodd yr nodyn briffio bod ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gynnig 30 awr o ofal plant am ddim i bob

plentyn 3 a 4 oed y mae eu rhieni yn gweithio’n llawn amser, yn debygol o greu galw am bobl a sgiliau iaith

Cymraeg ym maes gofal plant. Er hynny, ar hyn o bryd mae yna ddiffyg data cyson a chydnerth ar ofal

plant cyfrwng Cymraeg yng Nghymru, a gallai hynny danseilio ymdrechion i ddiwygio’r sector a chymryd

camau cadarnhaol tuag at wireddu’r weledigaeth o un filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050.

Y cyntaf o dri argymhelliad yn y nodyn briffio oedd bod angen i Lywodraeth Cymru nodi’r camau penodol

y mae’n bwriadu eu cymryd a’r fframwaith fydd yn cael ei ddefnyddio i yrru ei chynlluniau yn eu blaen er

mwyn ehangu gofal plant a darpariaeth blynyddoedd cynnar cyfrwng Cymraeg.

Yn ail, argymhellwyd y dylai Llywodraeth Cymru gynnwys deilliant penodol ar gyfer darpariaeth gofal

plant cyfrwng Cymraeg mewn Cynlluniau Strategol Cymraeg mewn Addysg (CSCA). Mae’n ofynnol i bob

awdurdod lleol baratoi a chyflwyno eu CSCA i Lywodraeth Cymru er mwyn dangos sut maent yn bwriadu

cyrraedd y targedau a amlinellir yn y Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg er mwyn cynyddu’r defnydd o

Gymraeg mewn addysg.

Y trydydd argymhelliad oedd bod angen i Lywodraeth Cymru newid y ffordd y mae data gofal plant

yn cael ei gasglu a’i rannu er mwyn sicrhau cronfa dystiolaeth ddilys a dibynadwy ar gyfer cynlluniau a

strategaethau cenedlaethol a lleol.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

19


Nifer yr ysgolion cynradd cyfrwng Cymraeg/dwy ffrwd/dwyieithog, 2016/17

Yn ôl Cyfrifiad Ysgolion Blynyddol ar Lefel Disgyblion 2017, caeodd un ysgol gynradd cyfrwng Cymraeg yng

Nghonwy, tra bod nifer yr ysgolion uwchradd cyfrwng Cymraeg yr un fath. Roedd tua 43.9% o’r ysgolion yng

Ngogledd Cymru yn rhai cyfrwng Cymraeg yn 2016/17 ac roedd 6.1% arall yn ddwyieithog neu’n ddwy ffrwd.

Gan edrych ar ysgolion cynradd yng Ngogledd Cymru, roedd tua 50.7% yn rhai cyfrwng Cymraeg yn 2016/17

ac roedd 1.7% arall yn ddwyioeithog

FFYNHONNELL: Cyfrifiad Ysgolion Blynyddol ar Lefel Disgyblion (PLASC) - Llywodraeth Cymru

Nifer yr ysgolion uwchradd cyfrwng Cymraeg/dwy ffrwd/dwyieithog, 2016/17

Roedd tua 7.4% o ysgolion uwchradd yng Ngogledd Cymru yn rhai cyfrwng Cymraeg ac roedd 37% arall yn

ddwyieithog neu’n ddwy ffrwd.

FFYNHONNELL: Cyfrifiad Ysgolion Blynyddol Lefel Disgyblion (PLASC) - Llywodraeth Cymru

Yn gyffredinol, cynyddodd nifer y disgyblion mewn ysgolion cyfrwng Cymraeg, dwy ffrwd neu ddwyieithog ar

draws Gogledd Cymru o 36,792 yn 2015/16 i 37,014 yn 2016/17. Roedd tua 24.4% o ddisgyblion Gogledd Cymru

yn mynychu ysgolion cyfrwng Cymraeg yn 2016/17, sy’n sylweddol uwch na chyfartaledd Cymru gyfan, sef 15.8%.

Roedd 12.1% arall yn mynychu darpariaeth dwy ffrwd, ac roedd hynny hefyd yn sylweddol uwch na chyfartaledd

Cymru, sef 6.9%. Bu cynnydd cyffredinol yng Nghonwy(+123),Ynys Môn (+77) a Wrecsam (+30), a bu cynnydd

llai yn Sir Ddinbych a Sir y Fflint, sef 7 a 9 yn ôl eu trefn. Bu gostyngiad o 24 o ddisgyblion yng Ngwynedd.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

20


Ysgolion Cynradd

Cynyddodd nifer y disgyblion mewn ysgolion cynradd cyfrwng Cymraeg, dwy ffrwd neu ddwyieithog

ar draws Gogledd Cymru o 22,750 yn 2015/16 i 23,142 yn 2016/17, tra bu gostyngiad o 14,042 i 13, 872 yn

niferoedd y disgyblion uwchradd cyfrwng Cymraeg. Bu cynnydd mewn niferoedd disgyblion cynradd

cyfrwng Cymraeg ym mhob sir, a bu’r cynnydd mwyaf yn y Gogledd Orllewin, yng Nghonwy (+154), Ynys

Môn (+89) a Gwynedd (+67). Bu cynnydd o 46 disgybl yn Sir y Fflint a 32 yn Wrecsam. Bu cynnydd bychan

o 4 disgybl yn Sir y Fflint.

Ysgolion Uwchradd

Gostyngodd nifer y disgyblion uwchradd cyfrwng Cymraeg ar draws siroedd Gogledd Cymru, a bu’r

gostyngiad mwyaf yng Ngwynedd (-91), Sir Ddinbych (-39) a Chonwy (-31). Bu gostyngiadau llai yn

Wrecsam, Sir y Fflint ac Ynys Môn, sef 2, 5, a 12 yn ôl eu trefn.

Nifer y disgyblion mewn ysgolion cynradd ac uwchradd cyfrwng Cymraeg/dwy ffrwd/dwyieithog,

yn ôl Awdurdodau Lleol 2016/17

FFYNHONNELL: StatsWales, 2016/17

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

21


Addysg Bellach

“ColegauCymru yw’r elusen addysgol genedlaethol sy’n

cynrychioli’r 13 o golegau a sefydliadau addysg bellach

yng Nghymru yn cynnwys Coleg Cambria a Grŵp Llandrillo

Menai. Mae prif-lifo’r Iaith Gymraeg mewn addysg ôl-orfodol

yn flaenoriaeth strategol i Golegau Cymru, ac yn 2010 bu i’r

colegau fabwysiadu Strategaeth Dwyieithrwydd Genedlaethol. Ers hynny, mae ColegauCymru wedi hwyluso

nifer o gyfleoedd ac wedi darparu cymorth ymarferol, gan greu adnoddau digidol, denu cyfleoedd cyllido, a

chodi proffil opsiynau Cymraeg a dwyieithog yn gyffredinol ar gyfer ein dysgwyr ôl-16.

Mae colegau yn gyson wedi cynyddu’r ganran o ddarpariaeth ddwyieithog yn ystod y blynyddoedd

diweddar, ac ym mis Gorffennaf 2015 roedd y colegau yn cyflawni 8.5% o’u darpariaeth yn Gymraeg

neu’n ddwyieithog. Mae’r colegau ar y targed i gyrraedd y nod a osodwyd gan Lywodraeth Cymru yn ei

Strategaeth Addysg Cyfrwng Cymraeg (2010), sef 10% erbyn 2020.

Gyda dros 150,000 o ddysgwyr yn mynychu Colegau Addysg Bellach, mae cefnogi llwybrau dilyniant

ieithyddol yn ein cymunedau i addysg ôl-orfodol yn allweddol i dwf yr Iaith Gymraeg. Datblygiadau

diweddar fydd yn cynorthwyo’r Iaith Gymraeg i ffynnu ac yn gymorth i greu un miliwn o siaradwyr yw’r

cyhoeddiad i ymestyn cylch gwaith y Coleg Cymraeg Cenedlaethol er mwyn cefnogi datblygu addysg

cyfrwng Cymraeg ym maes addysg bellach, ac mae hynny i’w groesawu. Datblygiad cyffrous arall sy’n

canolbwyntio ar gefnogi datblygu darlithwyr yn ieithyddol yw’r prosiect peilot Cymraeg Gwaith AB

presennol, gyda 200 o ymarferwyr yn derbyn 100 awr o hyfforddiant Iaith Gymraeg dros gyfnod o 6 mis.

Mae ColegauCymru a’u haelodau yn gweithio’n agos â Sgiliaith, canolfan flaengar ac arloesol a gyllidir gan

Lywodraeth Cymru ac a leolir yn Grŵp Llandrillo Menai, sy’n darparu hyfforddiant a chefnogaeth mewn

perthynas â methodolegau addysgu dwyieithog.”

IESTYN DAVIES

Prif Weithredwr - ColegauCymru

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

22


Nifer y gweithgareddau dysgu cyfrwng Cymraeg/dwyieithog mewn addysg bellach yng Ngogledd Cymru*

FFYNHONNELL: Stats Wales – Llywodraeth Cymru

*Cyn 2014/15, mae’r ffigyrau ond yn cynnwys gweithgareddau dysgu cyfrwng Cymraeg, ac nid oedd yr

asesiadau o reidrwydd yn cael eu cynnal drwy gyfrwng y Gymraeg. O 2013/14 i 2014/15 mae’n ymddangos

bod nifer y gweithgareddau dysgu wedi cynyddu’n sylweddol; fodd bynnag, gyda gostyngiad mawr mewn

darpariaeth cyfrwng Cymraeg, a’r ffocws nawr ar ddwyieithrwydd, o 2014/15 ymlaen mae’r ffigyrau hefyd

yn cynnwys gweithgareddau dwyieithog (dysgu ac asesu). Er mwyn gallu ystyried bod gweithgaredd yn

un cyfrwng Cymraeg o 2014/15 ymlaen, mae’n rhaid i’r holl asesiadau gael eu cwblhau drwy gyfrwng y

Gymraeg. Ar gyfer gweithgareddau dwyieithog, mae’n rhaid i o leiaf 50% o’r asesiadau gael eu cwblhau

drwy gyfrwng y Gymraeg.

O 2008/09 i 2010/11 cynyddodd nifer y gweithgareddau dysgu cyfrwng Cymraeg ym maes addysg bellach

yng Ngogledd Cymru, cyn i’r niferoedd ostwng yn gyflym, o 3,885 o weithgareddau yn 2010/11 i 1,870

yn 2011/12. Bu cynnydd sylweddol yn 2012/13, gyda 7,715 o weithgareddau dysgu, a’r rhan fwyaf yn cael

eu darparu gan Grŵp Llandrillo Menai. Ar ôl gostwng fymryn i 5,975 o weithgareddau dysgu yn 2013/14,

bu cynnydd sylweddol i gyfanswm o 14,560 o weithgareddau yn 2014/15 ar ôl cyflwyno dysgu ac asesu

Cymraeg (195 o weithgareddau) a dysgu ac asesu dwyieithog (14,365 o weithgareddau). Gostyngodd

hynny i gyfanswm o 10,350 o weithgareddau yn 2015/16 (240 dysgu ac asesu Cymraeg a 10,110 dysgu ac

asesu dwyieithog).

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

23



* = mae’r eitem o ddata yn ddadlennol neu ddim yn ddigon cydnerth i'w chyhoeddi

Gweithgareddau dysgu Addysg Bellach cyfrwng Cymraeg/dwyieithog yn ôl pynciau 2015/16. (Gogledd Cymru)

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

24




Gweithgareddau dysgu Addysg Bellach cyfrwng Cymraeg/dwyieithog yn ôl pynciau 2015/16. (Gogledd Cymru)

Yn 2015/16, y meysydd pwnc Addysg Bellach gyda’r nifer mwyaf o weithgareddau dysgu cyfrwng

Cymraeg/dwyieithog oedd paratoi ar gyfer bywyd a gwaith (4,640) , manwerthu (1,350), adeiladu (810),

ac iechyd, gwasanaethau cyhoeddus a gofal (740). Hefyd ymysg y pynciau mwyaf poblogaidd oedd

peirianneg a thechnolegau gweithgynhyrchu (700), gwyddoniaeth a mathemateg (525) ac amaethyddiaeth

(455). Bu gostyngiad sylweddol yn y gweithgareddau dysgu dwyieithog o 2014/15 i 2015/16 yn y rhan

fwyaf o’r meysydd pwnc, ac eithrio ym meysydd manwerthu, amaeth a gwyddoniaeth a mathemateg, ble

bu cynnydd sylweddol. Bu gostyngiad sylweddol mewn gweithgareddau dysgu dwyieithog ym meysydd

paratoi ar gyfer bywyd a gwaith, iechyd, peirianneg, adeiladu, busnes, y cyfryngau, a theithio a thwristiaeth.

Gweithgareddau dysgu AB cyfrwng Cymraeg/dwyieithog yn ôl pynciau 2014/15.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

25


Dysgu ac Addysgu Cyfrwng Cymraeg a Dwyieithog mewn Addysg Bellach

Parhad a dilyniant darpariaeth cyfrwng Cymraeg a dwyieithrwydd

Yn ôl adroddiad y gyhoeddwyd gan Estyn ym mis Mehefin 2017 ar addysgu a

dysgu cyfrwng Cymraeg a dwyieithog mewn addysg bellach, nid yw nifer fawr

o ddysgwyr yn parhau i astudio drwy gyfrwng y Gymraeg neu’n ddwyieithog

pan maent yn symud o’r ysgol i’r coleg. Fodd bynnag, cyrhaeddwyd targed

Llywodraeth Cymru ar gyfer 2015. Mae cyfran y siaradwyr Cymraeg sy’n

astudio drwy gyfrwng y Gymraeg neu’n ddwyieithog yn amrywio'n fawr rhwng

meysydd dysgu AB, yn cynnwys meysydd ble mae galw cynyddol megis

lletygarwch ac arlwyo.

Mae nifer fechan o golegau wedi llwyddo i ddarparu cyrsiau yn ddwyieithog,

datblygu sgiliau dwyieithog y dysgwyr a helpu dysgwyr sy’n dilyn eu cyrsiau yn bennaf drwy gyfrwng y

Saesneg i wella eu sgiliau iaith Cymraeg. Fodd bynnag, nid yw’r rhan fwyaf o golegau Cymru sydd â nifer isel o

ddysgwyr sy’n astudio drwy gyfrwng y Gymraeg wedi rhoi digon o ystyriaeth i ddarparu cyrsiau’n ddwyieithog.

Yn yr ychydig golegau sy’n darparu unedau cyfrwng Cymraeg neu Iaith Cymraeg fel rhan o gyrsiau cyfrwng

Saesneg, mae dysgwyr a astudiodd Gymraeg fel ail iaith yn yr ysgol yn cael cyfleoedd da i ddatblygu mwy

ar eu sgiliau iaith Cymraeg ac maent yn helpu i fodloni’r galw cynyddol gan gyflogwyr. Fodd bynnag, yn

gyffredinol mae yna ddiffyg cyfleoedd i ddysgwyr wella eu Cymraeg fel ail iaith. Hefyd, nid yw’r rhan fwyaf o’r

colegau yn rhoi digon o gyfleoedd i ddysgwyr o ysgolion cyfrwng Cymraeg sy’n dilyn eu cyrsiau yn y Saesneg i

wella eu sgiliau iaith Cymraeg.

Hefyd, nid oes gan nifer o golegau gofnod cywir a chyson o ba weithgareddau dysgu gaiff eu cynnal yn

ddwyieithog neu drwy gyfrwng y Gymraeg

Safonau sgiliau iaith Cymraeg dysgwyr

Mae gan nifer o ddysgwyr sy’n astudio drwy gyfrwng y Gymraeg neu’n ddwyieithog sgiliau iaith Cymraeg neu

ddwyieithog llafar da, ond mae tua un rhan o dair o’r dysgwyr yn disgrifio eu hunain fel eithaf hyderus ar y gorau

o ran eu sgiliau llafar. Hefyd, nid yw llawer o ddysgwyr yn cyflwyno aseiniadau drwy gyfrwng y Gymraeg, a dim

ond tua thraean o’r dysgwyr sy’n ystyried bod eu Cymraeg wedi gwella ers iddynt ddechrau yn y coleg.

Yn gyffredinol, mae dysgwyr sy'n cymryd unedau cyfrwng Cymraeg fel rhan o gyrsiau cyfrwng Saesneg yn

gwneud cynnydd da o ran eu sgiliau Cymraeg, o ystyried eu cefndir ieithyddol.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

26


Addysgu ac asesu

Mae safon yr hyfforddiant mewn gwersi a roddir yn y Gymraeg neu’n ddwyieithog, ac mewn unedau

Cymraeg sy’n rhan o gyrsiau Saesneg, yn dda ar y cyfan, ond nid yw’r rhan fwyaf o’r dysgwyr sy’n dilyn

cyrsiau cyfrwng Cymraeg neu ddwyieithog yn cwblhau eu hasesiadau terfynol drwy gyfrwng y Gymraeg.

Arweinyddiaeth

Mae gan nifer fach o golegau weledigaeth gref o ran hyrwyddo’r Iaith Gymraeg ac ehangu’r ddarpariaeth

cyfrwng Cymraeg neu ddwyieithog, ond yn y rhan fwyaf o golegau, nid yw’r cynlluniau Iaith Gymraeg wedi

cael eu datblygu cystal. Ac eithrio rhai mentrau llwyddiannus, nid yw colegau wedi cymryd camau digonol i

sicrhau bod dysgwyr yn ymwybodol o’r cyfleoedd sydd ar gael i gael eu haddysgu a’u hasesu yn y Gymraeg

ar ôl iddynt symud o’r ysgol uwchradd.

Staffio a hyfforddiant

Mae nifer fechan o golegau yn cynnal arolygon rheolaidd o sgiliau iaith Cymraeg eu staff ac yn defnyddio’r

canlyniadau i hysbysu recriwtio er mwyn sicrhau bod yna ddigon o siaradwyr Cymraeg. Fodd bynnag, mae

prinder staff Cymraeg yn parhau i fod yn rhwystr sylweddol rhag ymestyn darpariaeth cyfrwng Cymraeg yn

y rhan fwyaf o golegau.

Mae lleiafrif o’r colegau yn darparu ystod eang o hyfforddiant mewn swydd ar faterion sy’n gysylltiedig

â’r Iaith Gymraeg a dwyieithrwydd, ond pan mai niferoedd bychan o ddysgwyr sy'n dymuno astudio yn y

Gymraeg, nid yw’r colegau yn cynnig digon o hyfforddiant er mwyn datblygu sgiliau addysgu dwyieithog

y staff.

Cymorth ac arweiniad

Mae cymorth ac arweiniad mewn perthynas â’r Iaith Gymraeg a dwyieithrwydd mewn AB yn cynnwys

hyrwyddwyr dwyieithrwydd, y cynllun sabothol, a Sgiliaith, sydd wedi rhoi cymorth da i athrawon a dysgwyr.

Yn dilyn y rhaglen hyrwyddwyr dwyieithrwydd, erbyn hyn mae’r rhan fwyaf o golegau yn trefnu rhaglenni

arbennig er mwyn annog dysgwyr i ddefnyddio’r Gymraeg y tu allan i’r ystafell ddosbarth. Fodd bynnag,

mae cyfrifoldebau hyrwyddwyr dwyieithrwydd wedi amrywio’n fawr rhwng colegau, ac mae’r rhai sydd wedi

bod yn gweithredu ar lefel strategol wedi creu mwy o effaith gadarnhaol. Mae yna brinder staff Cymraeg ac

adnoddau cyfrwng Cymraeg o hyd yn y sector ôl-16.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

27


Dysgu yn Seiliedig ar Waith

Yn ôl nodyn briffio Sefyllfa’r Iaith Gymraeg mewn Rhaglenni Prentisiaeth yng Nghymru Comisiynydd y

Gymraeg, gellid ehangu rhaglenni prentisiaeth iaith Gymraeg a gwneud y mwyaf ohonynt er mwyn cefnogi’r

Gymraeg a datblygu gweithlu dwyieithog sgiliedig yng Nghymru, yn unol â gweledigaeth Llywodraeth

Cymru o greu un miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050 a’i haddewid o greu 100,000 yn fwy o

brentisiaethau.

Mae addysg a’r gweithle yn allweddol o ran creu siaradwyr Cymraeg newydd a hwyluso’r defnydd o’r Gymraeg

bob dydd. Mae prentisiaethau yn bwysig o ran sicrhau bod siaradwyr Cymraeg yn parhau i ddefnyddio’r

Gymraeg ar ôl i’w haddysg statudol ddod i ben. Gall prentisiaethau Cymraeg helpu i ateb y galw am sgiliau iaith

Cymraeg yn y gweithle, yn ogystal â bod o fudd i’r economi.

Yn ôl dogfen polisi Alinio’r Model Prentisiaeth ag anghenion economi Cymru, un o flaenoriaethau cyflawni

Llywodraeth Cymru ar gyfer 2016 i 2022 yw atgyfnerthu cyfleoedd i ddilyn prentisiaethau yn y Gymraeg neu’n

ddwyieithog, gan sicrhau y gall pob dysgwr gynnal a datblygu eu sgiliau iaith Cymraeg.

Mae Cymraeg 2050: Miliwn o siaradwyr Cymraeg yn amlygu pwysigrwydd ‘ehangu darpariaeth addysg bellach

ac uwch drwy gyfrwng y Gymraeg a darparu cyfleoedd i ddilyn prentisiaethau yn yr iaith Gymraeg’. Mae

hefyd yn pwysleisio y bydd ‘cyfleoedd anffurfiol pellach i bobl ifanc ddefnyddio eu sgiliau iaith Cymraeg yn

gymdeithasol...yn allweddol.’

Fodd bynnag, ychydig iawn o ddata sydd ar gael ar y defnydd o’r Gymraeg mewn perthynas â dysgu yn

seiliedig ar waith, felly ar hyn o bryd nid yw’n bosibl dadansoddi’r data hwn yn seiliedig ar grŵp oedran ac o ba

ardal awdurdod y mae’r dysgwr yn hanu, er enghraifft, sy’n wahanol i’r data ar addysg ôl-16 yn gyffredinol.

Siaradwyr Cymraeg a Dysgu Seiliedig ar Waith

Yn ôl data gan Grŵp Llandrillo Menai a Choleg Cambria ar nifer y dysgwyr sy’n dilyn

rhaglenni prentisiaethau a hyfforddi ym mis Ionawr 2018, y pynciau â’r nifer uchaf o

siaradwyr Cymraeg rhugl ar draws Gogledd Cymru oedd:

1. Iechyd, Gwasanaethau Cyhoeddus a Gofal: 452

2. Peirianneg a Thechnolegau Gweithgynhyrchu: 228

3. Busnes, Gweinyddu a’r Gyfraith: 203

4. Adeiladu, Cynllunio a’r Amgylchedd Adeiledig: 165

Roedd yna 226 o siaradwyr Cymraeg rhugl yn dilyn rhaglenni Iechyd, Gwasanaethau Cyhoeddus a Gofal yng

Ngwynedd, y nifer uchaf yng Ngogledd Cymru, a 103 ar Ynys Môn. Yng Ngwynedd hefyd mae’r nifer uchaf

o siaradwyr Cymraeg rhugl sy’n dilyn rhaglenni Peirianneg a Thechnolegau Gweithgynhyrchu, sef 116, a 63 ar

Ynys Môn.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

28


Gan edrych ar gyfanswm y siaradwyr Cymraeg sy’n dilyn rhaglenni prentisiaeth a hyfforddiant gyda Grŵp

Llandrillo Menai a Choleg Cambria, roedd yna 1,335 o siaradwyr Cymraeg rhugl ar draws Gogledd Cymru, a

1,340 o siaradwyr Cymraeg nad oeddent yn rhugl. Roedd yna 3,086 na oeddent yn siarad Cymraeg.

Dysgwyr cyfredol yn dilyn rhaglenni Prentisiaeth/Hyfforddiant yn ôl Lleoliad a statws Siarad Cymraeg

FFYNHONNELL: Grŵp Llandrillo Menai a Choleg Cambria, Ionawr 2018

Rhaglenni dysgu seiliedig ar waith i rai 16 i 19 oed

FFYNHONNELL: Cofnod Dysgu Gydol Oes Cymru, 2015/16

Mae’r ffigyrau yma ond yn cynnwys dysgwyr sydd wedi cwblhau asesiadau ffurfiol naill ai drwy gyfrwng

y Gymraeg neu’n ddwyieithog. Yn achos dysgwyr dwyieithog byddai hynny yn lleiafswm o 50% o’r

asesiadau yn y Gymraeg. Nid yw dysgwyr sydd wedi defnyddio ychydig o Gymraeg o ran yr elfen

ddysgu, ond a aseswyd yn y Saesneg ddim yn cael eu cynnwys.

Yn ôl ystadegau Llywodraeth Cymru, yn 2015/16 darparwyd 756 o raglenni dysgu’n seiliedig ar waith i rai

16-19 oed a draws Cymru gydag o leiaf un gweithgaredd cyfrwng Cymraeg neu ddwyieithog; darparwyd

675 o’r rhain i rai 16-19 yn Ngogledd Cymru.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

29


FFEDERASIWN HYFFORDDI CENEDLAETHOL CYMRU (FFHCC)

Mae Ffederasiwn Hyfforddi Cenedlaethol Cymru yn sefydliad ar gyfer Cymru

gyfan sy’n cynrychioli anghenion darparwyr dysgu yn seiliedig ar waith (DSW)

mewn perthynas â gwella ansawdd darpariaeth cymwysterau galwedigaethol

yn cynnwys Prentisiaethau. Ers 2012, mae FfHCC wedi cyflogi Hyrwyddwr

Dwyieithrwydd (wedi eu hariannu gan Lywodraeth Cymru) i gefnogi’r rhwydwaith darparwyr DSW yng

Nghymru er mwyn gwella darpariaeth cymwysterau galwedigaethol cyfrwng Cymraeg a dwyieithog; ac er

mwyn cynyddu nifer y dysgwyr sy’n cwblhau eu Prentisiaethau’n ddwyieithog neu drwy gyfrwng y Gymraeg.

Fel rhan o’r rôl, mae’r Hyrwyddwr Dwyieithrwydd yn cynorthwyo darparwyr DSW yng Ngogledd Cymru drwy

geisio goresgyn y rhwystrau sy’n wynebu dysgwyr; hyfforddi staff a chyflogwyr i gael mynediad i gyfleoedd

dysgu’n seiliedig ar waith drwy gyfrwng y Gymraeg. Hefyd darperir cymorth ac arweiniad wedi ei deilwra a

gyfer gwella’r ddarpariaeth drwy roi sylw manwl i’r cymorth sydd ar gael a gwella mynediad i hyfforddiant,

cymorth ac adnoddau fydd o fudd i ymarferwyd DSW. Mae Hyrwyddwyr Dwyieithrwydd DSW hefyd wedi

ffurfio gweithgor ‘Pencampwyr Cymraeg’ Gogledd Cymru er mwyn gallu rhannu gwybodaeth yn fwy eang, a

rhoi cyfle i ddarparwyr rannu gwybodaeth ac arferion gorau.

Cyhoeddwyd llawlyfr rhyngweithiol ar-lein o’r enw Arferion Da wrth Ddarparu Cymwysterau Galwedigaethol

Dwyieithog a Chyfrwng Cymraeg - Llawlyfr ar gyfer Darparwyr Dysgu Seiliedig ar Waith, sy’n galluogi i

ddarparwyr ar draws Cymru weld arferion da darparwyr eraill yng Nghymru; sy’n galluogi i ddarparwyr wella eu

darpariaeth eu hunain, ac annog mwy o ddysgwyr i barhau â’u sgiliau iaith Cymraeg yn y gweithle.

"Mae FfHCC yn ymwybodol o’r proffil ieithyddol gwahanol ar draws Cymru, ac yn fwy penodol bod yna

gyfran uwch o ddysgwyr, tiwtoriaid, aseswyr a chyflogwyr sy’n gallu cyfathrebu yn y Gymraeg yng Ngogledd

Cymru. Yn anecdotaidd, mae dysgwyr a chyflogwyr yng Ngogledd Cymru yn defnyddio’r Gymraeg yn fwy

aml, oherwydd mai dyna sy’n naturiol iddynt. Nid yw’n rhywbeth ‘arbennig’, dyna iaith eu magwraeth. Mae

darparwyr DSW yng Ngogledd Cymru yn fwy tebygol o ddarparu eu hyfforddiant yn ddwyieithog oherwydd

anghenion y dysgwyr a’u cyflogwyr yn yr ardal.

Erbyn hyn mae mwy o gyflogwyr yn ystyried bod sgiliau iaith Cymraeg yn sgil ychwanegol pwysig i’w

cyflogeion. Gyda dyfodiad Safonau’r Iaith Gymraeg, bydd hynny’n dod yn fwy amlwg wrth i bob sefydliad

sector cyhoeddus chwilio am staff â sgiliau iaith Cymraeg; felly mae FfHCC yn annog yr holl bobl ifanc i

barhau â’u sgiliau iaith Gymraeg ar ôl gadael addysg statudol ac wrth symud i addysg bellach neu ddysgu

seiliedig ar waith.”

RYAN EVANS

Hyrwyddwr Dwyieithrwydd, FfHCC

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

30


ADDYSG UWCH

Cofrestriadau myfyrwyr mewn Addysg Uwch gyda pheth addysgu drwy gyfrwng y Gymraeg


(Myfyrwyr yn astudio o leiaf un modiwl gyda chyfran uwch na sero o addysgu drwy gyfrwng y Gymraeg)


Er bod cofrestriadau ôl-raddedigion gyda pheth addysgu drwy gyfrwng y Gymraeg ym Mhrifysgol Bangor

wedi codi, o 330 yn 2012/13 i 475 yn 2014/15, bu gostyngiad i 365 yn 2015/16. Cynyddodd cofrestriadau

israddedigion o 1,000 yn 2012/13 i 1,225 yn 2014/15, cyn gostyngiad bychan yn 2015/16 i 1,205. Roedd yna

gyfanswm o 1,570 o gofrestriadau (15%) oedd yn cynnwys peth addysg drwy gyfrwng y Gymraeg ym

Mhrifysgol Bangor; hwn oedd yr ail rif uchaf, ar ôl Prifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant. Roedd yna 835 o

gofrestriadau gydag o leiaf 40 credyd yn y Gymraeg, a 505 o gofrestriadau gydag o leiaf 80 credyd.

Gan Brifysgol Bangor hefyd y mae’r nifer uchaf o staff academaidd sy’n gallu addysgu drwy gyfrwng y

Gymraeg yn 2015/16 (280), a’r nifer uchaf sydd yn addysgu drwy gyfrwng y Gymraeg (215). Mae’r ffigyrau

hyn yn awgrymu bod yna gyfle i gynyddu nifer y myfyrwyr sy’n astudio drwy gyfrwng y Gymraeg yn y

Brifysgol drwy ddarparu cymorth i sicrhau bod staff academaidd sy’n gallu addysgu yn y Gymraeg yn cael

gwneud hynny.

Mae nifer yr israddedigion sy’n cofrestru i dderbyn peth o’u haddysg drwy gyfrwng y Gymraeg wedi

gostwng ym Mhrifysgol Glyndŵr o 255 yn 2012/13 i 45 yn 2014/15, a bu gostyngiad arall yn 2015/16 o 16 i

10. Ym Mhrifysgol Glyndŵr roedd yna gyfanswm o 10 o gofrestriadau gyda pheth addysgu drwy gyfrwng

y Gymraeg. Yn 2015/16 roedd yna 15 aelod staff oedd yn gallu addysgu drwy gyfrwng y Gymraeg ym

Mhrifysgol Glyndŵr.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

31

Gan edrych yn benodol ar fyfyrwyr o Gymru. Yn 2015/16 roedd yna gyfanswm o 1,355 o gofrestriadau (35%)

gyda pheth addysgu drwy gyfrwng y Gymraeg ym Mhrifysgol Bangor, a 10 ym Mhrifysgol Glyndŵr. Ym

Mhrifysgol Glyndŵr, roedd 400 o fyfyrwyr oedd yn hanu o Gymru (9%) yn siaradwyr Cymraeg rhugl. Ym

Mhrifysgol Bangor roedd yna 820 o gofrestriadau gydag o leiaf 40 credyd yn y Gymraeg, a 505 o gofrestriadau

gydag o leiaf 80 credyd. Ym Mhrifysgol Bangor, roedd 1,620 o fyfyrwyr oedd yn hanu o Gymru (42%) yn

siaradwyr Cymraeg rhugl.

Bu gostyngiad yn niferoedd cofrestriadau myfyrwyr gyda pheth addysgu drwy gyfrwng y Gymraeg yn y

Brifysgol Agored, o 90 o gofrestriadau yn 2014/15 i 75 yn 2015/16. Roedd yna 75 o gofrestriadau myfyrwyr

oedd yn hanu o Gymru (1%) gyda pheth addysgu drwy gyfrwng y Gymraeg yn y Brifysgol Agored yn 2015/16;

roedd yna 35 o gofrestriadau myfyrwyr oedd yn hanu o Gymru gydag o leiaf 5 credyd yn y Gymraeg. Yn Y

Brifysgol Agored yn 2015/16, roedd 400 o fyfyrwyr oedd yn hanu o Gymru (6%) yn siaradwyr Cymraeg rhugl.


ADDYSG OEDOLION

Mae yna ystod eang o gyrsiau ac adnoddau dysgu Cymraeg ar gael i oedolion sy’n

dysgu. Mae’r sector Cymraeg i Oedolion yn cael ei oruchwylio gan y Ganolfan Dysgu

Cymraeg Genedlaethol (learnwelsh.cymru), syn amcanu at godi proffil gwersi Cymraeg,

denu dysgwyr newydd a chynyddu’r niferoedd sy’n llwyddo i fod yn rhugl ac yn

defnyddio’r Gymraeg bob dydd. Mae’r Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol yn cynnig

y cynllun ‘Cymraeg Gwaith’, sydd â chyrsiau ar wahanol lefelau er mwyn gwella sgiliau

iaith Cymraeg cyflogeion a’u helpu i weithio’n ddwyieithog.

Dros y 40 mlynedd diwethaf mae Prifysgol Bangor wedi datblygu rhaglen strwythuredig ac effeithiol ar gyfer

dysgwyr Cymraeg sy'n oedolion.

Mae degau o filoedd o fyfyrwyr wedi elwa ar y cyfuniad o gyrsiau graddedig, tiwtoriaid profiadol ac

ymrwymedig a gwasanaethau wrth gefn o'r radd flaenaf. Mae'r rhaglenni hyn yn rhan o'r cynnig gan y Ganolfan

Genedlaethol ar gyfer dysgu Cymraeg ac maent yn cynnwys rhai a gyflwynir gan Grŵp Llandrillo Menai a

Choleg Cambria.

Cymraeg i oedolion, dysgwyr a chofrestriadau yng Nghanolfan Cymraeg i Oedolion Gogledd Cymru


YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

32


Cymraeg i oedolion, dysgwyr a chofrestriadau yng Nghanolfan Cymraeg i Oedolion Gogledd Cymru

FFYNHONNELL: StatsWales, 2012/13, 2013/14, 2014/15

Bu cynnydd sydyn yn nifer y dysgwyr yng Nghanolfan Cymraeg i Oedolion Prifysgol Bangor, ynghyd â nifer

y cofrestriadau (gweithgareddau dysgu) yn 2015/16, ar ôl cyfnod o ostyngiadau parhaus yn ystod y cyfnod

o 2012/13 i 2014/15.

Yn y Gogledd Orllewin mae Prifysgol Bangor a Grŵp Llandrillo Menai yn darparu cyrsiau Cymraeg i Oedolion

ar draws Ynys Môn, Gwynedd a Chonwy ar ran y Ganolfan. Yn y Gogledd Ddwyrain, mae yna bartneriaeth

rhwng Coleg Cambria a Phopeth Cymraeg er mwyn darparu cyrsiau Cymraeg i Oedolion ar draws Sir

Ddinbych, Sir y Fflint a Wrecsam. Mae yna nifer o wahanol lefelau, yn amrywio o lefel mynediad i gyrsiau i

ddysgwyr rhugl a siaradwyr iaith gyntaf, ac mae cyrsiau dysgu o bell ar gael hefyd. Hefyd, Nant Gwrtheyrn

yng Ngwynedd yw’r Ganolfan Iaith a Threftadaeth Genedlaethol ac mae’n cynnig cyrsiau Cymraeg preswyl,

o gwrs blasu cyn cofrestru i gwrs rhuglder i ddysgwyr rhugl a siaradwyr iaith gyntaf.

Mae cyrsiau yn cynnwys Cymraeg i Ddechreuwyr a Darganfod Cymru a’r Gymraeg ar gael hefyd i

oedolion sy’n dysgu drwy OpenLearn, sy’n darparu dysgu ar-lein am ddim gan Y Brifysgol Agored. Mae

Addysg Oedolion Cymru yn cynnig cyrsiau Cymraeg, ar lefelau dechreuwyr i lefel busnes, yn ogystal â

chyrsiau ar ddiwylliant a hanes Cymru, Cymraeg yn y Gweithle a Chymraeg i Rieni. Mae rhai cyrsiau sy’n

canolbwyntio ar sgiliau iaith Cymraeg yn y gweithle yn cynnwys Cymraeg i Weithwyr Iechyd, Defnyddio’r

Gymraeg i Gyfathrebu, Defnyddio Technoleg Gwybodaeth yn y Gymraeg, Ymwybyddiaeth Iaith, Gweithio’n

Ddwyieithog, a Meithrin Hyder i Ddefnyddio’r Gymraeg yn y Gweithle.

Gan gefnogi targed Llywodraeth Cymru o greu un filiwn

o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, mae Agored Cymru

yn cynnig swît o gymwysterau Iaith Gymraeg, sy’n

canolbwyntio ar Gymraeg ar gyfer y Gweithle, Cymraeg

ar gyfer y Teulu, a’r Iaith Gymraeg mewn Meithrinfeydd

ar gyfer Ymarferwyr Blynyddoedd Cynnar.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YM

MYD

AD

DYS

G

33

YR IAITH GYMRAEG YN Y GWEITHLE

Y GYMRAEG A GYRFAOEDD

Mae’r ystadegau yn dangos bod galw am unigolion gyda’r gallu i ddefnyddio’r

Gymraeg yn y man gwaith. Gyda rhai meysydd gwaith, mae’r angen am allu’r

Gymraeg yn amlwg – athrawon Cymraeg neu athrawon sy’n dysgu pynciau

amrywiol trwy gyfrwng y Gymraeg, cyflwynwyr teledu a radio neu gyfieithwyr.

Gydag eraill, fel yr Eisteddfod neu Fentrau iaith mae hanfod eu gwaith a chyfrwng iaith y gweithle yn dibynnu

ar fedru siarad Cymraeg yn rhugl ac i safon dda.

Gwelir hysbysebion am swyddi amrywiol ble mae’r Gymraeg yn hanfodol, yn ddymunol, neu’n ddefnyddiol,

yn arbennig felly mewn ardaloedd ble mae poblogaeth dda o siaradwyr Cymraeg. Bydd yr Heddlu, gweithwyr

gofal a iechyd, therapyddion ac unigolion mewn canolfannau galwadau yn aml yn gofyn am sgiliau dwyieithog.

Gyda’r rhain bydd y defnydd o’r Gymraeg yn amrywio o fod yn gyson a rheolaidd i ysbeidiol ac achlysurol.

Gyda Mesur y Gymraeg (2011) a safonau’r Gymraeg mae mwy o boblogaeth Cymru yn ymwybodol y gallant

ddisgwyl derbyn gwasanaethau ehangach trwy gyfrwng y Gymraeg a hynny ar draws Cymru. ‘Does dim

disgwyl bod gan yr unigolion yma Gymraeg o safon arbennig o uchel neu hyd yn oed fod yn hyderus i

ysgrifennu yn y Gymraeg ond yn hytrach i ddefnyddio’r Gymraeg fel iaith dydd i ddydd i gynnig gwasanaeth

neu gyngor wrth sgwrsio a thrafod. Ym maes gofal yn arbennig mae gallu sgwrsio gyda chleifion ifanc a hen

yn eu dewis iaith yn gwneud gwahaniaeth aruthrol iddynt a gyda phoblogaeth Cymru yn heneiddio, bydd mwy

a mwy o alw am unigolion i gefnogi trigolion Cymru trwy gyfrwng y Gymraeg. Mae hyn yn ehangu cyfleodd

i rai sydd gan sgiliau dwyieithog mewn iechyd, gofal cymdeithasol, gofal cartref a chefnogaeth feddygol fel

therapyddion a meddygon.

Mae mannau gwaith eraill lle gall unigolion ymfalchio yn eu gallu i ddefnyddio’r Gymraeg fel sgil ychwanegol

mewn meysydd fel mânwerthu – yn cyfarch cwsmeriaid, fel swyddog marchnata yn trydar yn y ddwy iaith neu

drwy ddarparu anfoneb ddwyieithog gan adeiladydd sydd wedi gweithio ar eich cartref.

Cofier hefyd bod digon o dystiolaeth sy’n awgrymu bod unigolion dwyieithog yn fwy tebyg o gofio yn

well, o allu addasu gwybodaeth a chanolbwyntio a hyn i gyd gan eu bod nhw yn defnyddio’r ddwy iaith yn

gyfnewidiol.

GRAHAM BOWD

Prif Weithredwr – Gyrfa Cymru

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

34


YR IAITH GYMRAEG A LLYWODRAETH LEOL

Yn Iaith, Gwaith a Gwasanaethau Dwyieithog, Adroddiad Gweithgor yr Iaith Gymraeg a Llywodraeth Leol,

a gyhoeddwyd yn 2016, un o’r argymhellion oedd y dylai Llywodraeth Cymru gynnwys nod penodol i

gynyddu’r defnydd o wasanaethau cyfrwng Cymraeg yn ei strategaeth nesaf ar gyfer yr Iaith Gymraeg. Mae

nod benodol i gynyddu’r defnydd o wasanaethau cyfrwng Cymraeg wedi cael ei gynnwys yn Cymraeg 2050:

Miliwn o Siaradwyr Cymraeg, a gyhoeddwyd yn 2017:

‘Cynyddu’r ystod o wasanaethau a gynigir i siaradwyr Cymraeg, chynyddu’r defnydd o wasanaethau

Cymraeg.’

Pwysleisiodd yr adroddiad bod mwy o waith i’w wneud er mwyn hyrwyddo’r galw am wasanaethau Cymraeg.

Nododd yr adroddiad bod polisi yn ystod y blynyddoedd diweddar wedi canolbwyntio ar gynyddu nifer y

siaradwyr Cymraeg ac argaeledd gwasanaethau Cymraeg, heb gynyddu’r galw am y sgiliau a’r gwasanaethau

hynny. Yn nhermau economaidd, mae angen gwell cydbwysedd rhwng polisïau mewn perthynas â chyflenwi

a pholisïau i gynyddu’r galw. Mae angen cynllunio rhagweithiol gan Lywodraeth Cymru ac Awdurdodau Lleol

er mwyn sicrhau bod rhieni a disgyblion yn deall bod yna alw am sgiliau Iaith Cymraeg yn y gweithle mewn

amrywiaeth o swyddi a phroffesiynau, a bod gan siaradwyr Cymraeg gyfle i ddefnyddio eu sgiliau i’w llawn

botensial yn y gweithle.

Mae’r diffyg dilyniant rhwng gwahanol gyfnodau addysg a’r byd gwaith yn golygu bod y rhai sydd wedi cael

addysg cyfrwng Cymraeg neu sydd wedi dysgu’r Gymraeg yn yr ysgol yn colli eu sgiliau yn aml. Mae gan

Lywodraeth Cymru ac Awdurdodau Lleol gyfrifoldeb i sicrhau nad yw hynny’n digwydd, er lles datblygiad

personol yr unigolion ac er lles economi Cymru. Byddai hynny’n cynorthwyo normaleiddio defnyddio’r

Gymraeg ac yn sicrhau bod sgiliau iaith Cymraeg yn cael eu gwerthfawrogi gan gyflogwyr oherwydd y galw

amdanynt. Mae angen creu amgylchedd y mae staff a’r cyhoedd yn teimlo’n fwy hyderus a diogel ynddo

wrth roi cynnig ar eu sgiliau iaith Cymraeg er mwyn rhoi a derbyn gwybodaeth.

“Er mwyn cyrraedd ein targedau, byddwn yn gyrru’r newidiadau trawsnewidiol canlynol. Bydd rhoi’r rhain ar waith yn llwyddiannus

yn dibynnu ar nifer o sefydliadau’n gweithio gyda’i gilydd.”

• Diwygio’r cynnig addysg a sgiliau ôl-16 cyfrwng Cymraeg a dwyieithog i sicrhau bod gan bobl ifanc

gyfle i barhau i ddatblygu sgiliau dwyieithog i gefnogi economi sy’n ffynnu.

• Datblygu pwyslais rhanbarthol newydd ym maes datblygu economaidd i helpu pob rhan o Gymru i

ffynnu ac i gefnogi pob ardal i ddatblygu ei hunaniaeth nodweddiadol ei hun.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

35

CYMORTH YNG NGOGLEDD CYMRU

Prifysgol Bangor - Canolfan Cymraeg i Oedolion Gogledd Cymru

Ym Mhrifysgol Bangor, mae Canolfan Cymraeg i Oedolion Gogledd Cymru wedi

datblygu dau ap ar gyfer dysgwyr Cymraeg ar lefel mynediad er mwyn gallu

ymarfer eu sgiliau Cymraeg y tu allan i’r ystafell ddosbarth, yn ogystal ag ap ar

gyfer dysgwyr lefel canolradd. Mae apiau Dysgu Cymraeg wedi cael eu datblygu

gan raglenwyr yn learnwelsh.cymru y Gogledd Orllewin, sy’n cael ei gynnal gan

Brifysgol Bangor, ac mae’n darparu cyrsiau Cymraeg yng Ngogledd Orllewin

Cymru ar ran y Ganolfan Dysgu Cymraeg Genedlaethol.

‘Increase the range of services offered to Welsh speakers, and an increase in use of Welsh-language

services.’


YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

36


BWRDD IECHYD PRIFYSGOL BETSI CADWALADR

Yng Ngogledd Orllewin Cymru mae Uned Gymraeg Bwrdd Iechyd

Prifysgol Betsi Cadwaladr yn gweithio gyda Menter Iaith Bangor

er mwyn helpu darparwyr gofal sylfaenol ddarparu gwasanaeth

Cymraeg. Mae Betsi Cadwaladr hefyd wedi penodi tiwtor Cymraeg er

mwyn darparu hyfforddiant i staff a chynnal sesiynau hyfforddi ar draws Gogledd Cymru.

“Mae tiwtor Cymraeg teithiol newydd ar gyfer y rhanbarth wedi cael ei benodi gan

BCUHB er mwyn cynorthwyo staff o bob cefndir proffesiynol. Mae nifer o siaradwyr

Cymraeg yn teimlo’n fwy hyderus yn cyfathrebu drwy gyfrwng y Gymraeg, yn

arbennig mewn sefydliad gofal iechyd, a bydd darparu cymorth i staff nad ydynt

yn siarad Cymraeg ddatblygu eu sgiliau iaith Cymraeg yn cynyddu capasiti’r bwrdd

iechyd i sicrhau gwell lefel o wasanaeth.”

ELERI HUGHES-JONES

Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr

COLEG CAMBRIA – CAMU

Yng Ngholeg Cambria, mae CAMU, hyb Cymraeg ar ei gampws Iâl, yn gweithio

mewn partneriaeth â chyflogwyr lleol er mwyn darparu hyfforddiant sgiliau

iaith Cymraeg ar gyfer y gweithle, i oedolion a myfyrwyr. Yn 2016, cynhaliwyd

gweithdy yn CAMU ar bwysigrwydd yr Iaith Gymraeg yn y sector gofal, ac roedd

yn rhan o brosiect oedd yn amcanu at godi ymwybyddiaeth am yr angen am

sgiliau iaith Cymraeg yn y gweithle. Bu i fyfyrwyr Iechyd a Gofal Cymdeithasol

y coleg fynychu’r gweithdy ac roedd yn cynnwys cyflwyniadau gan ymarferwyr o’r sector iechyd. Mae’r

ganolfan hefyd yn amcanu at gynorthwyo gweithgareddau Cymraeg lleol a’r defnydd o’r Gymraeg yn

gymdeithasol. Yn ogystal â bod yn lleoliad ar gyfer cynnal dosbarthiadau a gweithgareddau, mae CAMU

hefyd yn gartref i athrawon Cymraeg ymgynghorol Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

37

COLEG CYMRAEG CENEDLAETHOL

‘DY DDYFODOL, DY IAITH, DY DDEWIS DI’

Sefydlwyd y Coleg Cymraeg Cenedlaethol yn 2011 gan Lywodraeth Cymru ac mae’n

gweithio gyda phrifysgolion ar draws Cymru er mwyn datblygu cyrsiau ac adnoddau

cyfrwng Cymraeg i fyfyrwyr. Mae’r coleg hefyd yn cynnig ysgoloriaethau i fyfyrwyr

astudio drwy gyfrwng y Gymraeg mewn prifysgol, ac mae’n noddi darlithwyr cyfrwng

Cymraeg. Mae yna hefyd Gynllun Ysgoloriaethau Ymchwil ar gyfer ariannu myfyrwyr

sy’n astudio ar gyfer doethuriaeth, a Rhaglen Hyfforddiant Sgiliau Ymchwil. Yn ôl

adroddiad a gomisiynwyd gan HEFCW yn 2014, Gwerthusiad o Gynnydd y Coleg

Cymraeg Cenedlaethol Hyd Yma, mae’r ysgoloriaethau yn chwarae rhan bwysig wrth sicrhau cyflenwad o

ddarlithwyr cyfrwng Cymraeg ar gyfer bodloni’r galw am ddarlithwyr newydd a’r galw o ganlyniad i ehangu.

“Fel llysgennad i’r Coleg Cymraeg dwi eisiau annog pobl i ddefnyddio eu Cymraeg mewn addysg uwch a

gwella cynrychiolaeth y Gymraeg mewn pynciau STEM megis Gwyddoniaeth. Mae’r Ysgoloriaeth

Cymhelliant wedi bod yn fanteisiol i mi a hoffwn weld myfyrwyr erall yn manteisio o’r un cyfle.”

RHIANNON CARYS WILLIAMS

Prifysgol Bangor: Swoleg gyda Herpetole

DAYDREAM DESIGNS

“Yn Daydream Designs rydym yn cynnig gwasanaeth cynllunio gwefannau

dwyieithog fforddiadwy i’n cleientiaid - gwefannau dwyieithog sydd wedi eu

hoptimeiddio’n llawn ac sy’n ddrych o’r fersiynau Saesneg. Rydym yn gweithio’n

agos â busnesau, elusennau a sefydliadau er mwyn darparu dyluniadau gwefannau

rhagorol a strategaethau marchnata digidol. Rydym yn cynnig ffwythiant

ddwyieithog gyda’n holl wefannau. Rydym wrth ein bodd yn gweld y Gymraeg ar-

lein ac rydym yn defnyddio cyfieithydd sydd wedi ei gymeradwyo gan Lywodraeth

Cymru er mwyn galluogi busnesau a sefydliadau ar draws Cymru i wneud hynny.

Mae gennym ddau siaradwr Cymraeg yn nhîm Daydream, Rhys o Ogledd Cymru

a Ffion o’r De, ac mae hynny yn ein helpu i ddatrys materion mewn perthynas ag

acenion a’r gallu i gyfathrebu â phob sefydliad.”

ROB SAUNDERS

Cyfarwyddwr Marchnata


YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

38


YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

BANC DATBLYGU CYMRU

Cenhadaeth ‘Banc Datblygu Cymru’ yw datgloi potensial economi Cymru. Rydym

yn ased cenedlaethol ar gyfer Cymru ac mae ein hunaniaeth fel busnes Cymreig

mor bwysig i ni ag yw i’n cwsmeriaid. Yn y pen draw, mae ein gallu i gynnig gwasanaeth Cymraeg yn ein

gwneud yn wahanol ac mae’n arwydd o’n hymrwymiad i gefnogi busnesau ym mhob rhan o’r wlad.

Mae ein brand yn amlwg yn dangos ein bod yn gwmni Cymreig, ac mae defnyddio’r iaith yn rhan allweddol o’r

hunaniaeth hwnnw. Rydym yn cyflogi siaradwyr Cymraeg ym mhob rhan o’r busnes, ac ar hyn o bryd rydym

yn edrych ar ffyrdd o annog aelodau’r tîm sydd heb ddefnyddio eu Cymraeg ers iddynt fod yn yr ysgol i

ailddefnyddio’r iaith.

Yn ymarferol, rydym eisiau ei gwneud yn hawdd i’n cwsmeriaid gael mynediad i wybodaeth a gwasanaethau

yn eu dewis iaith, a gobeithio drwy wneud y buddsoddiad hwnnw y byddwn yn cynyddu’r defnydd o’r

ddarpariaeth Gymraeg.

SIAN PRICE

Rheolwr Tîm Strategaeth Deallusrwydd Economaidd a Busnes Cyfrifol

PRIFYSGOL GLYNDŴR

Mae Prifysgol Glyndŵr yn cymryd rhan weithgar mewn sefydliadau cyfrwng Cymraeg

rhanbarthol, a chyfrannodd at drefnu’r Eisteddfod Genedlaethol. Mae’r Brifysgol yn

cynnal cysylltiadau cryf ag ysgolion cyfrwng Cymraeg, ac yn hyrwyddo Addysg Uwch

drwy gyfrwng y Gymraeg. Yn 2016, sefydlodd y Coleg Cymraeg Cenedlaethol

gangen newydd oedd yn cynnwys Prifysgol Glyndŵr a Choleg Cambria gyda’i gilydd, gan roi mynediad i

adnoddau addysgu ac astudio Cymraeg i staff a myfyrwyr. Mae gan y Coleg rôl gynyddol bwysig o ran dilyniant

darpariaeth cyfrwng Cymraeg mewn AU, yn arbennig yng ngoleuni targed Llywodraeth Cymru o greu un filiwn

o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050.

39


YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

ALUN GRIFFITHS (CONTRACTWYR) LTD.

Fel rhan o ymrwymiad Alun Griffiths (Contractwyr) Ltd i hyrwyddo’r defnydd o’r

Iaith Gymraeg yn y gweithle, mae’r cwmni wedi cefnogi menter a ddatblygwyd

gan dîm safle Ffordd Gysylltu Llangefni, i arddangos y logo oren ‘Iaith Gwaith’ ar

hetiau caled ein staff Cymraeg.

Mae’r logo hwn, a ddatblygwyd gan Swyddfa Comisiynydd yr Iaith Gymraeg, yn cael ei gydnabod yn eang fel

arwydd bod rhywun yn siarad Cymraeg, ac ystyriwyd ei fod yn ffordd syml o annog y defnydd o’r Gymraeg,

nid yn unig yn y gweithle, ond hefyd wrth ddelio ag aelodau’r cyhoedd y mae ein gwaith yn effeithio arnynt.

Fe’i l lansiwyd gan Meri Huws, Comisiynydd yr Iaith Gymraeg, yn yr Eisteddfod

Genedlaethol ym Modedern, a dywedodd: “Mae’n wych gweld cwmnïau fel Griffiths,

sydd â’u gwreiddiau yn ein cymunedau, yn gweld buddion dangos i gwsmeriaid pwy

sy’n gallu siarad Cymraeg. Mae’r logo wedi cael ei ymgorffori’n rhan o lifrai staff mewn

nifer o sectorau eraill, megis gweithwyr iechyd, ond y rhain yw’r helmedau Iaith

Gwaith cyntaf erioed!"

“Mae dangos logo Iaith Gwaith ar hetiau caled yn ffordd o ddangos bod y cwmni yn gwerthfawrogi ac yn

dathlu sgiliau a datblygiad dwyieithog y staff, a’u bod yn falch o allu cynnig gwasanaethau Cymraeg i’w

cwsmeriaid.”

Dywedodd Huw Llywelyn, cyfarwyddwr Iechyd a Diogelwch Griffiths “Fel cwmni rydym yn credu’n gryf ym

muddion a gwerth defnyddio’r Iaith Gymraeg yn y gweithle. Yn ogystal â hyrwyddo’r iaith, mae hefyd yn

annog pobl ifanc sy’n dod i’r diwydiant i gyfathrebu yn y Gymraeg ac i barhau i wneud hynny drwy gydol

eu gyrfaoedd.”

MANDY EVANS

Swyddog Cyswllt Cymunedol

GRŴP LLANDRILLO MENAI

Mae Grŵp Llandrillo Menai wedi cyflwyno rhaglen ddwyieithog ‘Seren Iaith’

gyda’r nod o gynorthwyo tiwtoriaid personol i annog myfyrwyr i ddefnyddio’r

Gymraeg yn fwy rheolaidd yn eu bywydau cymdeithasol yn coleg, yn ystod

eu hamser rhydd ac ar-lein. Mae myfyrwyr yn ateb arolwg Seren Iaith ar ddechrau eu cwrs, sy’n mesur eu

defnydd cymdeithasol o Gymraeg a’u hagweddau tuag at yr iaith. Mae’r arolwg yn cynnwys 10 datganiad y

mae’r myfyrwyr yn ymateb iddynt drwy ddewis ar ba lefel maent yn cytuno neu’n anghytuno. Anogir myfyrwyr

i ddefnyddio Cymraeg yn anffurfiol ac yn ffurfiol drwy raglen diwtorial a gefnogir gan adnoddau rhyngweithiol

o safon uchel. Mae hynny’n arwain at fwy o ymwybyddiaeth o ddiwylliant Cymraeg a mwy o werthfawrogiad

o berthnasedd a defnydd o’r Gymraeg, yn cynnwys yn y gweithle. Mae rhaglen Seren Iaith yn galluogi i’r

Grŵp fesur effaith y gweithgareddau a ymgymerir gan y myfyriwr yn ystod y flwyddyn academaidd er mwyn

cynyddu a chynnal y defnydd o’r Gymraeg yn eu bywyd coleg. 40


Mae’r Grŵp hefyd yn cynnig cystadleuaeth ‘Tocyn Iaith’ sy’n annog myfyrwyr i

gyflwyno pedwar darn o waith drwy gyfrwng y Gymraeg neu’n ddwyieithog.

Mae Sgiliaith, sy’n un o adrannau Grŵp Llandrillo Menai, yn darparu cymorth

dwyieithrwydd i golegau a darparwyr eraill ar draws Cymru, a hynny fel ymateb i’r galw

cynyddol am sgiliau iaith Cymraeg yn y sector addysg ôl-14. Mae Sgiliaith yn cynnal

cynhadledd flynyddol ‘Gŵyl Cyflogiaith’, mewn partneriaeth â Cholegau Cymru a NTfW,

er mwyn dathlu dwyieithrwydd mewn addysg bellach a’r sector dysgu seiliedig ar waith.

GWASANAETH BWYD HARLECH

Fel cwmni teuluol sydd wedi ei sefydlu yn lleol ers 1972, rydym yn credu’n gryf bod

sgiliau dwyieithog yn hanfodol bwysig yn ein gweithle heddiw.

Mae sawl haen i’n cwmni, megis cyswllt gyda cwsmeriaid dros y ffôn, gweithio mewn

storfeydd, cludo bwyd a rheoli dydd i ddydd.

Mae canran uchel o’r busnesau yr ydym yn delio gyda hwy yn rai sydd yn hoffi

derbyn gwasanaeth drwy’r Gymraeg oherwydd eu natur ieithyddol e.e. ysgolion, ac

mae cwmniau preifat lleol yn aml yn rai sydd yn ffafrio defnyddio’r Gymraeg hefyd.

Oherwydd hyn, mae’n bwysig i ni bod archebu dros y ffôn a’r cyswllt wrth drosglwyddo

nwyddau yn gallu cael ei gynnig yn y Gymraeg.

CROFTON DAVEY

Rheolwr Adnoddau Dynol

MENTER A BUSNES

Mae Menter a Busnes yn gwmni annibynnol nid er elw sy’n cyfrannu tuag at

ddatblygu’r economi yng Nghymru. Mae’n darparu gwybodaeth a chefnogaeth am

fentergarwch, dechrau busnes, a thwf busnesau unigolion, grwpiau, a chwmniau o bob

maint ledled Cymru.

Mae’r gallu i ddarparu gwasanaethau yn ddwyieithog wedi ei ymgorffori o fewn prif nod y cwmni ac mae holl

wasanaethau’r cwmni ar gael trwy gyfrwng y Gymraeg a’r Saesneg.

Pan yn hysbysebu am weithwyr mae’r gallu i weithio trwy gyfrwng y Gymraeg yn cael ei nodi fel sgil hanfodol

gan amlaf, neu’n ddymunol iawn fel arall. Er na lwyddir i benodi siaradwyr Cymraeg ym mhob achos mae 90% o’r

staff cyflogedig presennol yn gwbl ddwyieithog, ac mae 4% arall wrthi’n dysgu’r iaith. O blith staff y cwmni sy’n

gweithio yng Ngogledd Cymru mae 98.9% yn ddwyieithog. Mae Menter a Busnes wedi ymrwymo i gynnal, gwella

a gloywi sgiliau dwyieithog ei holl staff o fewn ei bolisi cyffredinol i hyrwyddo datblygiad proffesiynol staff.

ALUN JONES

Prif Weithredwr, Menter a Busnes

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

41


YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

Gyda'n safle Wylfa Newydd ar Ynys Môn yng nghanol cymuned sy'n siarad Cymraeg,

mae Horizon yn cydnabod yn llwyr bwysigrwydd yr iaith Gymraeg yn y gymuned,

fel iaith gyntaf y rhan fwyaf o'i staff sydd ar y safle, ac ar gyfer ein gweithwyr lle mae

rolau yn ymwneud yn ddyddiol ag aelodau'r cyhoedd, a chyda'n rhanddeiliaid. Bydd

ein gweithlu gweithredol yn tyfu dros y blynyddoedd i gyrraedd 850 am o leiaf 60

mlynedd, ac wrth i ni ddisgwyl bod y mwyafrif helaeth o'r rhain yn bobl leol, mae'r

Gymraeg yn ddiamheuol yn sgil bwysig iawn yn ogystal â'u cymwysterau technegol.

Ar gyfer ein rolau sy'n wynebu'r cyhoedd, mae sgiliau’r iaith Gymraeg yn ofyniad

hanfodol fel y gall pobl ymgysylltu â ni trwy eu dewis.

SASHA WYNN DAVIES

Pennaeth Datblygu Strategol, Pwer Niwclear Horizon

IFOR WILLIAMS TRAILERS

"Mae’r Iaith Gymraeg yn rhan gynhenid a naturiol o’n hamgylchedd weithio

yma yn Ifor Williams Trailers. Mae gennym ymagwedd ymlaciol a chynhwysol

tuag at rai sydd yn siarad Cymraeg a rhai nad ydynt. Rydym weithiau yn teimlo

fod ein hymagwedd tuag at y defnydd o’r iaith yn ein gweithle yn unigryw a

blaengar a bod hynny’n gweithio’n dda iawn. Nid yw’n anarferol i dri pherson

fod yn cael sgwrs, pan fo un person yn siarad Cymraeg, a’r person nesaf yn ateb yn Saesneg a’r trydydd yn

newid o un iaith i’r llall. Yn aml mae pobl o’r tu allan yn rhyfeddu wrth weld y defnydd yma o’r ieithoedd, ond

mae’n digwydd yn naturiol yma.

Fel cwmni sy’n tyfu’n fyd-eang, rydym yn defnyddio nifer o ieithoedd ar wahanol

blatfformau. Drwy gefnogi dyhead ein rhwydwaith gwerthu rhyngwladol i weithio

yn eu dewis iaith, defnyddio logos a deunydd marchnata wedi eu cyfieithu, rydym

yn parhau i atgyfnerthu ein balchder ein hunain wrth esblygu fel cwmni cynhenid

Cymreig, tra’n rhannu ein hymagwedd gyda gweddill y byd.”

ANDREW REECE JONES

Rheolwr Dylunio Peirianneg, Ifor Williams Trailers Ltd

42


Ffederasiwn Hyfforddi Cenedlaethol Cymru (FfHCC)

"Mae gweithredu Safonau’r Iaith Gymraeg o ganlyniad i Fesur yr Iaith Gymraeg (2011), yn ogystal â’r nod o

greu Miliwn o Siaradwyr Cymraeg erbyn 2050 wedi arwain at fwy o ymwybyddiaeth a galw am wasanaethau

a sgiliau Cymraeg. O ganlyniad i hynny, mae yna alw cynyddol am sgiliau Iaith Cymraeg mewn rhai sectorau

penodol. Felly mae gallu i siarad yr iaith yn sgil werthfawr ar gyfer y gweithle ac mae cyflogwyr hefyd yn

ystyried bod hynny yn fantais. Mae’r galw a’r gallu yma yn un o ofynion allweddol pob cyflogwr, a bydd yn

gwella cyflogadwyedd dysgwyr seiliedig ar waith yn y rhanbarth.”

SOPHIE MARTIN

Cadeirydd Ffederasiwn Hyfforddi Cenedlaethol Cymru Rhanbarth Gogledd Cymru

HEDDLU GOGLEDD CYMRU

"Yn Heddlu Gogledd Cymru rydym yn cymryd ein cyfrifoldebau tuag at

ein cymunedau Cymraeg o ddifri. Ers nifer o flynyddoedd mae Heddlu

Gogledd Cymru wedi cydnabod pwysigrwydd yr Iaith Gymraeg a

dwyieithrwydd yn ei Strategaeth a Chynlluniau Iaith Gymraeg. Mae’r

Heddlu yn cydnabod bod y gallu i siarad Cymraeg yn sgil fel unrhyw sgil plismona arall, ac rydym wedi

datblygu Polisi Sgiliau Iaith Cymraeg er mwyn adlewyrchu pwysigrwydd hynny. Dros y blynyddoedd rydym

hefyd wedi datblygu nifer o fentrau er mwyn gwella ein gallu i ddangos cwrteisi ieithyddol a chynnig gwir

ddewis ieithyddol i’r cyhoedd. Rydym hefyd yn gweithio ar gynnig yr un dewis ieithyddol i’n staff mewn

perthynas â’n gwaith ar hyrwyddo gweithleoedd dwyieithog. Er y gall ein holl staff siarad Saesneg, mae

ychydig dros draean o’n staff yn ddwyieithog ac yn gallu siarad Cymraeg yn rhugl. Gyda chymorth yr Heddlu,

mae nifer o unigolion eraill yn dysgu’r Iaith neu’n gwella eu sgiliau a’u hyder i’w defnyddio drwy fynychu ein

darpariaeth hyfforddiant Iaith Gymraeg mewnol, neu drwy gymorth gan ein Hyrwyddwyr Iaith Gymraeg

adrannol ein hunain.

Mae Strategaeth Iaith Gymraeg yr Heddlu yn rhoi statws cyfartal i’r ddwy iaith ac yn ymrwymo i barhau i

weithio i fod yn sefydliad dwyieithog. Mae’r Amcanion Strategol yn cynnwys:

• Rydym yn amcanu at fod yn sefydliad dwyieithog.

• Yn unol â’n cyfrifoldebau tuag at ein cymunedau a gofynion Safonau’r Iaith Gymraeg ar y Prif

Gwnstabl, byddwn yn gweithio ar sicrhau bod dewis ieithyddol yn cael ei gynnig wrth gyflawni ein

gwasanaeth ac yn ein prosesau mewnol.

• Byddwn yn parhau i ddatblygu steil o blismona yng Ngogledd Cymru sy’n parchu’r Iaith Gymraeg a’r

diwylliant, ac sy’n cydnabod bod gan siaradwyr Cymraeg hawl i ddefnyddio’r iaith pan maent yn

delio â’r Heddlu.

Mae Polisi Sgiliau Iaith Cymraeg Heddlu Gogledd Cymru yn sicrhau bod yr holl aelodau newydd, a staff

presennol, yn meddu ar beth gallu i siarad Cymraeg o leiaf. Mae’n darparu fframwaith ymarferol fel y gall

rheolwyr a staff weithredu’r amcanion a’r dyheadau a nodir yn y Cydgynllun Iaith Gymraeg blaenorol a

Safonau’r Iaith Gymraeg.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

43

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

Y nod yw nid yn unig cydymffurfio â’r gofyniad deddfwriaethol i ddarparu gwasanaeth dwyieithog, ond hefyd

i gynnig dewis ieithyddol a chwrteisi ieithyddol yn rheolaidd i bawb sy’n dod i gysylltiad â'r Heddlu, a hefyd fel

iaith fusnes fewnol i’r staff sy’n siarad Cymraeg. Mae’n ofynnol hefyd i’r Heddlu gynnig a darparu hyfforddiant

iaith i staff cynorthwyol er mwyn gwella eu sgiliau Iaith Cymraeg. Mae gwaith yn mynd rhagddo er mwyn

recriwtio siaradwyr Cymraeg mwy hyderus, yn arbennig i swyddi sydd â chysylltiad uniongyrchol â’r cyhoedd,

er mwyn gallu darparu gwir ddewis ieithyddol i ddefnyddwyr y gwasanaeth.

Mae yna fuddion busnes amlwg i HGC o ymgymryd â’r gwaith yma. Mae’n hanfodol bwysig sicrhau bod

y cyhoedd yn cael dewis ieithyddol, a mynediad i swyddogion a staff sy’n gallu delio â’u problemau drwy

gyfrwng yr Iaith Gymraeg. Mae darparu dewis ieithyddol o’r cam cyntaf yn bwysig iawn - o’r ystafell reoli sy’n

derbyn yr alwad, i’r aelod staff sy’n cyrraedd y digwyddiad, i aelodau unedau arbenigol. Hefyd, nid oes unrhyw

amheuaeth y bydd rhai pobl yn fwy parod i gydweithredu â ni, i feithrin perthynas â ni a rhoi gwybodaeth i ni

drwy gyfrwng y Gymraeg. Felly, bydd Strategaeth Iaith Gymraeg yr Heddlu a’r Polisi Sgiliau Iaith Gymraeg yn

cyfrannu at wella ansawdd gwasanaeth yr heddlu; byddant yn ein helpu i ddarparu cyfathrebu effeithiol yn y

Gymraeg a’r Saesneg; byddwn mewn gwell sefyllfa i fodloni anghenion ieithyddol defnyddwyr y gwasanaeth, a

hefyd er mwyn cydymffurfio â gofynion Deddfwriaeth Iaith Gymraeg a Safonau’r Iaith Gymraeg.

I gael mwy o wybodaeth am hyrwyddo dwyieithrwydd a phwysigrwydd hynny yn yr Heddlu, gweler Heddlu

Gogledd Cymru a Dwyieithrwydd, llyfryn a gynhyrchwyd gan Meic Raymant a staff Adran Gwasanaethau Iaith

Gymraeg Heddlu Gogledd Cymru.”

RICHARD DEBICKI, DIRPRWY PRIF GWNSTABL

Cadeirydd Grŵp Iaith Gymraeg Heddlu Gogledd Cymru

Cydweithredfa Gwella Gwasanaethau Gofal a Llesiant Gogledd Cymru

Sgiliau Iaith Cymraeg yn y Sector Gofal

“Mae sgiliau cyfathrebu yn sgiliau eithriadol bwysig i staff sy’n gweithio

ym maes gwasanaethau cymdeithasol a gofal cymdeithasol. Mae ymateb

yn sensitif i iaith, tra’n canolbwyntio ar yr unigolyn, yn un o egwyddorion hanfodol cynnal urddas a pharch.

Mae cydnabod bod pobl yn gallu mynegi eu safbwyntiau a’u hanghenion yn well yn eu dewis iaith yn

allweddol, oherwydd bod iaith yn rhan hanfodol o hunaniaeth unigolyn. Mewn amgylchiadau pan fo straen,

gwendid, salwch neu anabledd yn ffactorau allweddol, gall methu â chyfathrebu yn eu hiaith gyntaf

olygu bod yr unigolion dan sylw yn wynebu anfantais bersonol. Yn y Sector Gofal rydym yn annog staff i

gyfathrebu yn y Gymraeg a’r Saesneg, yn unol ag anghenion y cleient, a chynnig dewis ieithyddol. Rydym yn

cefnogi staff drwy ddarparu cymorth, gwybodaeth ac adnoddau (megis bathodynnau, posteri a meddalwedd

gyfrifiadurol sy’n gwneud ysgrifennu Cymraeg yn haws). Hefyd, rydym yn cynnig hyfforddiant Iaith Gymraeg

ar bob lefel ac yn annog staff i ddefnyddio faint bynnag o Gymraeg sydd ganddynt.”

ALISON ATKINSON

Cydweithredfa Gwella Gwasanaethau Gofal a Llesiant Gogledd Cymru


44


Comisiynydd Y Gymraeg

Yn ôl Hawliau’n Gwreiddio: Adroddiad Sicrwydd 2016-17 Comisiynydd y Gymraeg, mae

gwasanaethau Iaith Gymraeg yn gwella; fodd bynnag, mae angen mwy o waith a newid

ymddygiadol er mwyn hyrwyddo a hwyluso’r Iaith Gymraeg.

Yn ystod 2016/17 bu i siaradwyr Cymraeg ar draws Cymru adrodd i Gomisiynydd yr

Iaith Gymraeg bod darpariaeth gwasanaethau Iaith Gymraeg yn gwella’n raddol a

bod agweddau’r sefydliadau sy’n darparu’r gwasanaethau hynny yn gynyddol gadarnhaol. Hefyd, bu i Arolwg

Omnibws o Siaradwyr Cymraeg Ymchwil Beaufort ganfod bod 57% o siaradwyr Cymraeg yn credu bod

cyfleoedd i ddefnyddio’r Iaith Gymraeg â sefydliadau cyhoeddus yn cynyddu, ond yn gostwng i 41% gyda

busnesau a 24% gydag elusennau. Mae siaradwyr Cymraeg yn gynyddol ymwybodol o’u hawliau i ddefnyddio’r

iaith gyda sefydliadau cyhoeddus. Bu i’r Arolwg Omnibws hefyd ganfod bod 76% o siaradwyr Cymraeg yn

credu bod gwasanaethau Cymraeg sefydliadau cyhoeddus yn gwella. Dim ond 10% oedd yn anghytuno, ac nid

oedd 13% yn gwybod.

Er gwaetha’r cynnydd o ran lefel darpariaeth rhai gwasanaethau Iaith Gymraeg, mae angen gwneud mwy

o gynnydd er mwyn sicrhau bod gwasanaethau Iaith Gymraeg mor hygyrch â phosibl. Hefyd, mae angen

gwella ansawdd y gwasanaethau Iaith Gymraeg, ac mae angen i sefydliadau cyhoeddus wella eu trefniadau

hunanreoleiddio, a gweithredu ar eu canfyddiadau. Mae hynny’n sicrhau eu bod yn cydymffurfio â Safonau’r

Iaith Gymraeg a nodir ar gyfer Gweinidogion Cymru, cynghorau sir ac awdurdodau parciau cenedlaethol yn

Rheoliadau Safonau’r Iaith Gymraeg (Rhif 1) 2015.

Bu i’r adroddiad hefyd ganfod ei bod yn hanfodol bod strategaethau hyrwyddo iaith effeithiol yn cael eu

paratoi a’u gweithredu er mwyn sicrhau bod nifer y siaradwyr Cymraeg yn cael ei gynnal neu ei gynyddu. Mae

Mesur yr Iaith Gymraeg (Cymru) 2011 yn rhoi dyletswydd ar sefydliadau cyhoeddus i hyrwyddo a hwyluso’r

defnydd o’r Iaith Gymraeg, ac mae hynny’n ddisgwyliad mewn perthynas â sefydliadau cyhoeddus nad oedd o

reidrwydd yn bodoli o dan Ddeddf yr Iaith Gymraeg 1993.

Yn ôl yr adroddiad, cyn y gellir hyrwyddo’r defnydd o’r Iaith Gymraeg, mae’n rhaid i sefydliadau cyhoeddus

ystyried pam fod cyfran sylweddol o siaradwyr Cymraeg yn dewis peidio â defnyddio’r Iaith wrth ddelio â nhw.

Dywedodd siaradwyr Cymraeg wrth Gomisiynydd yr Iaith Gymraeg y byddent yn fwy tebygol o ddefnyddio

Cymraeg petai sefydliadau yn fwy rhagweithiol. Hefyd, dywedodd siaradwyr Cymraeg nad yw rhai o’r prif

sefydliadau cyhoeddus yng Nghymru hyd yma yn deall pwysigrwydd cynnig gwasanaethau oherwydd eu

bod yn colli’r cyfle i hyrwyddo’r defnydd o’r Gymraeg ar hyn o bryd. Yn ôl Cymraeg 2050: Miliwn o siaradwyr

Cymraeg, yn ogystal â buddsoddi mewn gwasanaethau Iaith Gymraeg a’u cynnig yn rhagweithiol, mae angen

i ddarparwyr wybod sut mae hwyluso’r cynnydd mewn defnydd. Mae hynny yn gofyn am farchnata deallus,

gyda’r cyfrifoldeb ar y darparwr i ddylunio gwasanaethau mewn ffordd sydd wedi eu hanelu at fodloni

anghenion y cwsmer. Bydd yr ymagwedd yma sy’n canolbwyntio ar y cwsmer yn golygu y bydd angen dulliau

newydd a gwahanol, a newid meddylfryd, er mwyn denu a meithrin cronfa gwsmeriaid gynyddol ar gyfer

gwasanaethau Cymraeg.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

45

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

Mae’r Comisiynydd hefyd yn gweithio’n agos gyda sefydliadau yn y trydydd sector a’r sector preifat i annog defnydd

o’r Gymraeg ar sail wirfoddol. Mae uned hybu a hwyluso’r Comisiynydd yn cynnig cyngor a chymorth yn rhad ac am

ddim i fusnesau a sefydliadau trydydd sector. Trwy gwblhau Cynllun Hybu’r Gymraeg, mae modd iddynt asesu eu

darpariaeth bresennol a chynllunio ar gyfer cynyddu eu defnydd dros amser. Cewch wybodaeth bellach ar is-wefan

Hybu’r Gymraeg, ynghyd ag ymchwil, canllawiau a fideos gan eraill yn rhannu eu profiadau nhw o fuddion y Gymraeg.

MERI HUWS

Comisiynydd y Gymraeg

"Oherwydd bod Zip World yn darparu gwasanaeth cwsmeriaid wedi

ei leoli yng Nghymru, mae’r gallu i siarad Cymraeg yn fantais, ac rydym yn

falch bod hyd at 70% o dîm Zip World yn gallu deall neu siarad Cymraeg.

Mewn gwlad ddwyieithog fel Cymru, mae staff sy’n gallu cyfathrebu gyda

chwsmeriaid dros y ffôn neu wyneb yn wyneb yn eu dewis iaith yn bwysig

iawn i ni fel cwmni oherwydd bod hynny yn sicrhau bod ein cwsmeriaid yn

derbyn gwasanaeth cwsmeriaid heb ei ail.

Mantais arall defnyddio Cymraeg ar ein tri safle, boed hynny yn arwyddion

dwyieithog neu staff Cymraeg, yw ei fod yn hyrwyddo’r iaith ac yn cyfoethogi

profiad diwylliannol ein cwsmeriaid sy’n teithio i Ogledd Cymru o bedwar ban byd.”

HANNAH BARRATT

Rheolwr Adnoddau Dynol, Zip World

Yn HMP Berwyn, un o'n chwe gwerth yw ‘Cofleidio iaith a diwylliant Cymru' ac

mae hunaniaeth Gymreig Y Berwyn yn glir i unrhyw un sy'n byw, yn gweithio neu'n

ymweld yma. Mae gennym nifer sylweddol o staff a dynion sy'n siarad Cymraeg

yn y ddalfa ac rydym yn cydnabod pwysigrwydd y gallu i siarad yn Gymraeg wrth

ofalu amdanynt. Os yw rhai o'n dynion sy'n ei chael yn anodd mynegi eu hunain yn siarad Cymraeg, ac nad

ydym yn gallu eu cefnogi yn eu hiaith gyntaf, gellid cymhlethu'r anawsterau hyn. Mae gennym staff sy'n

siarad Cymraeg ar draws yr holl feysydd a swyddogaethau o fewn y sefydliad, gan olygu y gallwn ddarparu

gwasanaeth Cymraeg i bawb sydd ei angen. Ystyrir felly bod staff sy'n siarad Cymraeg yn meddu ar sgil

ychwanegol a gwerthfawr ar gyfer gweithio mewn amgylchedd carchar yng Nghymru.

JOANNA MARSTON

Pennaeth Lleihau Aildroseddu

Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EM yng Nghymru

• Rhoi gwerth ar eich gilydd a dathlu llwyddiannau

• Gweithredu gyda gonestrwydd a siarad y gwir bob amser

• Edrych i’r dyfodol gydag uchelgais a gobaith

• Cynnal cyfiawnder a thegwch yn y cyfan a wnawn

• Cofleidio iaith a diwylliant Cymru

• Dal ati!


46


Yr Iaith Gymraeg mewn Busnes

Ym mis Medi 2016 bu i Dîm Datblygu Economi a Busnes Cyngor Sir

Ddinbych ddechrau prosiect peilot am ddim ‘Cymraeg mewn Busnes’,

mewn cydweithrediad â Iaith Cyf. Roedd y prosiect yn amcanu at

godi ymwybyddiaeth ymysg busnesau lleol o sut y gall dwyieithrwydd wella eu helw. Fel rhan o’r

prosiect, bu i Iaith gynnal cyfres o weithdai er mwyn cynorthwyo busnesau i weithio’n ddwyieithog,

gan feithrin eu hyder a’u sgiliau cyfathrebu yn y Gymraeg a defnyddio’r iaith ar-lein ac ar gyfryngau

cymdeithasol. Hysbyswyd busnesau ym Mhrestatyn, Llangollen a Llanelwy am yr adnoddau oedd ar

gael i’w cynorthwyo i weithio’n ddwyieithog.

Roedd y prosiect yn gweithio â’r busnesau lleol yma er mwyn adnabod y galw am gymorth gyda

sgiliau iaith Cymraeg mewn busnes, ac yna yn 2017 aseswyd effaith y camau a gymerwyd ganddynt ar

eu helw.

Mae canfyddiadau cychwynnol y prosiect yn awgrymu bod defnyddio’r Gymraeg mewn busnes yn

atgyfnerthu natur unigryw cynnyrch neu wasanaeth lleol a’r teimlad o ddilysrwydd, a’i fod yn cynyddu

apêl y busnes i gwsmeriaid Cymraeg. Bu i’r prosiect hefyd ganfod bod defnyddio Cymraeg mewn

busnes yn agor drysau i farchnadoedd newydd, yn dangos eiriolaeth dros gynnyrch lleol ac yn creu

cysylltiadau ag ymgyrchoedd marchnata cynnyrch Cymreig ehangach, megis Caru Busnesau Lleol a

Chig Oen Cymru.

Mentrau Iaith

Mae Mentrau Iaith yn gyrff gwirfoddol sy’n cefnogi a hyrwyddo defnyddio’r

Gymraeg ar draws Cymru. Mentrau Iaith Cymru yw’r sefydliad sy’n cefnogi

rhwydwaith o 23 o Fentrau Iaith lleol ar draws Cymru. Y Mentrau Iaith yng

Ngogledd Cymru yw Menter Iaith Môn, Hunaniaith, Menter Iaith Conwy, Menter Iaith

Sir Ddinbych, a Menter Iaith Fflint a Wrecsam.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

• Cynnal cyfiawnder a thegwch yn y cyfan a wnawn

• Cofleidio iaith a diwylliant Cymru

• Dal ati!

47

WELSH L ANGUAGE IN THE WORKPL ACE

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

Cynllun Sgiliau a Chyflogaeth Rhanbarthol a’r Iaith Gymraeg

Mae ffrwd gwaith Sgiliau a Chyflogaeth y Bwrdd Uchelgais yn cyhoeddi Cynllun Sgiliau a Chyflogaeth

Rhanbarthol blynyddol, sy’n nodi’r galw am sgiliau a llafur mewn sectorau allweddol a sectorau twf, a’r economi

sylfaen, nawr ac i’r dyfodol.

Mae’r Cynllun Sgiliau a Chyflogaeth Rhanbarthol yn cynnwys atodiad penodol ar ddata cyfredol mewn

perthynas â’r Iaith Gymraeg yng Ngogledd Cymru. Mae’r Cynllun Sgiliau a Chyflogaeth Rhanbarthol ar gael

yn: www.regionalskillsandemploymentplan.co.uk/cy Mae ffrwd gwaith Sgiliau a Chyflogaeth NWEAB wedi

cael ei fabwysiadu a’i gydnabod gan Lywodraeth Cymru fel un o’i tair Partneriaeth Sgiliau Rhanbarthol (PSRh)

ar draws Cymru. Mae’r PSRh a’i bartneriaid yng Ngogledd Cymru yn parhau i fynd i’r afael ag anghenion

rhanbarthol a lleol, tra’n cefnogi polisi a chynllunio cenedlaethol gyda ffocws penodol ar anghenion sectorau

allweddol a sectorau twf Gogledd Cymru yn yr economi.


SECTORAU ALLWEDDOL YNG NGOGLEDD CYMRU

SECTORAU TWF YNG NGOGLEDD CYMRU

TWRISTIAETH A LLETYGARWCH

CYNHYRCHU BWYD A DIOD

GWASANAETHAU ARIANNOL A PHROFFESIYNOL

YNNI A’R AMGYLCHEDD

CREADIGOL A DIGIDOL IECHYD A GOFAL CYMDEITHASOL

ADEILADUDEUNYDDIAU A GWEITHGYNHYRCHU UWCH

48


Adroddiad ar Anghenion Sgiliau Iaith Cymraeg mewn Wyth Sector

Yn 2014 bu i Lywodraeth Cymru gynnal astudiaeth ar draws Cymru o anghenion sgiliau iaith Cymraeg

mewn wyth sector blaenoriaethol. Yn ei arolwg o gyflogeion ar y defnydd o’r Iaith Gymraeg, bu i adroddiad

Llywodraeth Cymru ganfod bod 23% o’r cyflogwyr yng Ngogledd Cymru wedi adrodd bod eu holl aelodau

staff yn defnyddio’r Gymraeg yn y gweithle, a dyna’r ganran uchaf yng Nghrymu, sydd ychydig yn uwch na

Chanolbarth cymru gyda 21%. Y prif resymau ar draws Cymru dros ddefnyddio’r Gymraeg yn y gweithle oedd

er mwyn rhyngweithio â chleientiaid neu gwsmeriaid (90%), yn arbennig yn y sectorau manwerthu, adeiladu,

lletygarwch a gofal, ac er mwyn siarad yn anffurfiol â chydweithwyr (69%).

Yng Ngogledd Cymru a’r De Ddwyrain yr oedd y gyfran uchaf o sefydliadau oedd yn disgwyl i’r angen am

sgiliau iaith Gymraeg gynyddu yn ystod y 2-3 blynedd nesaf (8%). Y rhesymau mwyaf poblogaidd a roddwyd

am hynny ar draws Cymru oedd cynnydd mewn cwsmeriaid Cymraeg (18%), y gred bod dwyieithrwydd yn

helpu eu cwsmeriaid a photensial eu busnes (17%), hyrwyddo’r Iaith Gymraeg (16%), a mwy o bobl yn siarad

Cymraeg yn gyffredinol (14%).

Yng Ngogledd Cymru bu i 35% o’r cyflogwyr adrodd am swyddi gwag yn ystod y 12 mis diwethaf. Byddai

sgiliau iaith Cymraeg wedi bod yn ddymunol yn achos ychydig llai na thraean o’r holl swydd gwag (31%), ac

roedd y galw mwyaf am sgiliau iaith Cymraeg yng Nghanolbarth Cymru (32%) a’r lleiaf o alw yn y De Ddwyrain

(8%). Dim ond 7% o’r cyflogwyr yng Ngogledd Cymru oedd yn cael anawsterau llenwi swyddi yn ystod y 12 mis

diwethaf. Dim ond 1% o’r cyflogwyr yn y rhanbarth oedd â swyddi gwag oedd angen sgiliau iaith Cymraeg, ac

roedd 1% o’r swyddi anodd eu llenwi yn bodoli’n rhannol oherwydd prinder sgiliau iaith Cymraeg.

Dim ond 2% o’r cyflogwyr yng Ngogledd

Cymru oedd wedi cael anawsterau canfod

cyrsiau hyfforddiant Iaith Gymraeg priodol.

Nid oedd y rhan fwyaf o’r cyflogwyr yng

Ngogledd Cymru erioed wedi chwilio am

gyrsiau hyfforddiant Iaith Gymraeg (85%)

a hon oedd y gyfran leiaf o ychydig. Roedd

amseroedd dechrau cyrsiau anghyfleus

ac anhyblyg yn broblem benodol yng Ngogledd Cymru (51%, 35% ar draws Cymru). Roedd cyrsiau ddim yn

ddigon lleol (35%) a bod yn rhy ddrud (30%) hefyd ymysg y prif anawsterau a brofwyd ar draws Cymru wrth

chwilio am gyrsiau hyfforddiant priodol.

53%Mae cyflogwyr yng Ngogledd Cymru yn ystyried bod staff â sgiliau iaith Gymraeg

yn bwysig ar gyfer masnach ddomestig

Yn ôl yr astudiaeth, yng Ngogledd Cymru yr oedd y ganran uchaf o

gyflogwyr oedd yn ystyried bod cael staff â sgiliau iaith Cymraeg

yn bwysig ar gyfer masnach ddomestig (53%), o’i gymharu â’r De

Ddwyrain lle cafwyd y ganran isaf (23%)

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

49

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

Yn ôl yr adroddiad, cyflogwyr yng Ngogledd Cymru oedd fwyaf

tebygol o ystyried bod cael staff â sgiliau iaith Cymraeg ar eu safle yn

eithaf pwysig neu’n bwysig iawn (57%), a chyflogwyr yn y De Ddwyrain

oedd leiaf tebygol (16%). Hefyd, nhw oedd fwyaf tebygol o ystyried

bod sgiliau iaith Cymraeg yn bwysig iawn neu’n eithaf pwysig mewn

perthynas ag ansawdd gwasanaeth cwsmeriaid (56% o’i gymharu â 21%

yn y De Ddwyrain).

57%Mae cyflogwyr yng Ngogledd Cymru yn ystyried bod staff â

sgiliau iaith Gymraeg yn bwysig

Sgiliau iaith Cymraeg oedd bwysicaf mewn perthynas â lles staff a chadw staff yng Ngogledd Cymru

(39%, gan ddilyn patrwm rhanbarthol tebyg, o’i gymharu â 11% yn y De Ddwyrain). Mewn perthynas â

phwysigrwydd sgiliau iaith Cymraeg o ran elw busnesau, ychydig o amrywiaeth oedd yna o un rhanbarth i’r

llall (atebodd 20% ‘effaith sylweddol iawn neu eithaf sylweddol’ yng Ngogledd Cymru ac yn y De Orllewin, a

24% yng Nghanolbarth Cymru), ac eithrio’r De Ddwyrain ble ystyriwyd bod iddynt lai o effaith (4%).

Sefydliadau yng Ngogledd Cymru oedd fwyaf tebygol o gael un aelod staff neu ragor oedd ag unrhyw

sgiliau iaith Cymraeg (81%). Disgrifiwyd bod gan tua dwy ran o bump o’r staff yng Ngogledd Cymru sgiliau

iaith Cymraeg (39%), ac mae hynny yn adlewyrchu crynodiad uchel o siaradwyr Cymraeg yng Ngogledd

Orllewin Cymru, ac roedd staff yng Nghanolbarth Cymru hefyd yn debygol o fod â sgiliau iaith Cymraeg

(38%).

O ofyn a fyddai gwell sgiliau yn fuddiol i’r sefydliad, adroddodd tua hanner y sefydliadau yng Ngogledd

Cymru naill ai bod gan eu holl staff sgiliau uwch (16%), neu eu bod yn teimlo y byddent yn elwa o gael mwy

o staff fyddai’n gallu cyfathrebu drwy gyfrwng y Gymraeg (33%). I’r gwrthwyneb, dim ond 1% o gyflogwyr

yn y De Ddwyrain ddywedodd bod gan eu holl staff sgiliau uwch yn barod, ac roedd tua chwarter (24%)

yn credu y byddent yn elwa o gael staff oedd â sgiliau uwch mewn Cymraeg. Y prif fuddion tybiedig i’r

sefydliadau o gael gwell sgiliau Cymraeg oedd gwell gwasanaeth cwsmeriaid (40% yn Ne Ddwyrain Cymru,

56% yng Ngogledd Cymru, 57% yng Nghanolbarth Cymru a 65% yn y De Orllewin) ac y byddai’n eu helpu i

ennill busnes newydd (19% yn Ne orllewin Cymru, 22% yng Ngogledd Cymru, 23% yng Nghanolbarth Cymru,

a 33% yn y De Ddwyrain).

Cyflogwyr yng Ngogledd Cymru oedd fwyaf tebygol o nodi bod argaeledd sgiliau iaith Cymraeg mewn

ymgeiswyr am swyddi allweddol yn dda (44%, pedwar neu bump allan o bump, 30% yng Nghanolbarth

Cymru, 24% yn Ne orllewin Cymru, a 10% yn Ne Ddwyrain Cymru). Mae yna batrwm tebyg mewn perthynas

ag ansawdd sgiliau iaith Cymraeg; cyflogwyr yng Ngogledd a Chanolbarth Cymru oedd fwyaf tebygol o fod

â safbwyntiau cadarnhaol am y farchnad lafur (49% a 39% yn ôl eu trefn).

Cyflogwyr yng Ngogledd Cymru oedd fwyaf tebygol o fod â dealltwriaeth dda o ddeddfwriaeth mewn

perthynas â’r Iaith Gymraeg yn y gweithle (11%, a chyflogwyr yn y De Ddwyrain yn llai tebygol na rhai mewn

rhanbarthau eraill, gyda 6%).


50


Cynllun Sgiliau a Chyflogaeth Rhanbarthol ar gyfer Gogledd Cymru (2017):

Mae natur ddwyieithog llawer yn ein gweithlu yng Ngogledd Cymru yn cael ei ystyried fel elfen gadarnhaol

na all rhanbarthau eraill ei efelychu. I gyflogwyr, mae’r sgil ychwanegol yma o allu gweithio gyda dwy neu

ragor o ieithoedd yn cael ei ystyried yn gynyddol fel ased y gellir ei farchnata’n fewnol ac yn allanol er

mwyn gwella’r busnes. Mae nifer o’n busnesau micro llai ac entrepreneuriaid yn hyrwyddo’r defnydd o’r

Gymraeg fel rhan o’u gweithgareddau busnes dyddiol.

Yr Iaith Gymraeg a’r Gweithle

Dr Teresa Crew, Prifysgol Bangor

Bu i ymchwil a gynhaliwyd gan Dr Teresa Crew, Prifysgol Bangor i sgiliau

iaith Cymraeg fel gofyniad ar gyfer swyddi graddedig yng Ngogledd

Cymru, ganfod bod rhwng 55-57% o swyddi gwag graddedig lleol, a

ddadansoddwyd dros dri chyfnod gwahanol o 2012 i 2015, yn cynnwys sgiliau iaith Cymraeg fel rhan o’r meini

prawf dethol.

Yn 2015, nododd 57% eu bod yn hanfodol, 32% yn ddymunol, 5% yn fanteisiol ac roedd 5% angen ‘dealltwriaeth

o ddiwylliant Cymreig’. Yn 2015, yng Ngogledd Orllewin Cymru yr oedd yr angen mwyaf am sgiliau iaith

Cymraeg (57%) o’i gymharu â Gogledd Ddwyrain Cymru (43%), ac yng Ngogledd Orllewin Cymru yr oedd

y nifer mwyaf o swyddi a nododd bod sgiliau iaith Cymraeg yn hanfodol neu’n fanteisiol. Yng Ngogledd

Ddwyrain Cymru roedd sgiliau iaith Cymraeg yn fwy tebygol o gael eu cynnwys fel sgiliau dymunol. Fel rhan

o’r ymchwil, gofynnwyd i gyflogwyr lleol am eu safbwyntiau ynghylch sgiliau iaith Cymraeg. Yn ôl cyflogwr

awdurdod lleol, mae sgiliau iaith Cymraeg yn bwysig yng Ngogledd Orllewin Cymru oherwydd y nifer uchel o

siaradwyr Cymraeg, ac ystyrir bod y sgiliau yma yn fanteisiol hefyd yng Ngogledd Ddwyrain Cymru oherwydd

niferoedd is. Yn ôl cyflogwr o gwmni preifat, gall cyflogi siaradwyr Cymraeg fod yn ffordd o wella gwasanaeth

cwsmeriaid oherwydd y gall cwsmeriaid ddefnyddio eu dewis iaith.

Hefyd gofynnwyd i raddedigion Cymraeg am eu safbwyntiau ynghylch sgiliau iaith Cymraeg. Roedd un o’r

graddedigion yn ystyried bod sgiliau iaith Cymraeg yn ased sylweddol yn y farchnad lafur, oherwydd bod

sgiliau iaith Cymraeg wedi bod yn ffactor allweddol mewn nifer o geisiadau llwyddiannus am swyddi. Roedd

un arall o’r graddedigion yn gweithio i awdurdod lleol ble’r oedd y gallu i siarad Cymraeg yn fantais benodol.

Roedd graddedigion eraill yn bryderus nad oeddent efallai yn gallu ysgrifennu Cymraeg ‘mewn arddull

broffesiynol’, nad oeddent yn gallu siarad ‘Cymraeg academaidd’, neu eu bod yn siarad gwahanol ‘fath’ o

Gymraeg adref ac nid ‘Cymraeg crand’. Ni fuasai rhai graddedigion yn ymgeisio am swyddi a nodai fod sgiliau

iaith Cymraeg yn hanfodol, oherwydd nad oedd ganddynt ddigon o hyder neu eu bod yn credu bod y swyddi

wedi eu hanelu at siaradwyr Cymraeg iaith gyntaf yn hytrach na dysgwyr.

Yn ôl yr astudiaeth, roedd y ffactorau fyddai’n annog y graddedigion hyn i ymgeisio am swyddi â meini prawf

yn gysylltiedig â siarad Cymraeg yn cynnwys:

• Dysgwyr Cymraeg yn cael eu hannog i ymgeisio

• ‘Profion’ iaith mewn cyfweliadau i gynnwys sgyrsiau syml

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

51

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

• Trafodaeth ynghylch sut y byddai angen defnyddio eu sgiliau iaith Cymraeg

• Cyflogwyr yn annog defnyddio cyfleusterau cyfieithu wrth ysgrifennu adroddiadau polisi ayb.

Polisi iaith Gymraeg yn y Gweithle

Dr Elisabeth Barakos, Prifysgol Aston

Bu i ymchwil gan Dr Elisabeth Barakos, Prifysgol Aston, i bolisi Iaith

Gymraeg yn y Gweithle, ganfod bod yna gefnogaeth gadarnhaol

i’r Iaith Gymraeg mewn busnes, ond yn aml roedd rôl yr iaith yn

“docenisitiaeth” yn unig. Yn ôl yr astudiaeth, mae busnesau yn

gwerthfawrogi’r iaith fel adnodd economaidd o sylwedd.

Bu i holiadur a atebwyd gan BBaCh a chwmnïau mawr ar draws Cymru

ganfod bod polisi iaith penodol yn arwain at effaith gadarnhaol ar

ddwyieithrwydd corfforaethol, gyda chanran uwch o fusnesau sydd

â pholisi iaith yn ymarfer dwyieithrwydd mewn meysydd mewnol ac

allanol, o’i gymharu â busnesau heb bolisi iaith.


52


Yn ystod y cyfweliadau a gynhaliwyd yn ystod yr astudiaeth, canfuwyd bod busnesau yn defnyddio’r Iaith

Gymraeg fel rhan o’u brandio, gan ymgorffori’r Gymraeg fel rhan o’u gwerthoedd sefydliadol. Bu i un o’r

busnesau a gyfwelwyd, Maes Awyr Caerdydd, restru rhai o’r buddion posibl sy’n deillio o gefnogi a hyrwyddo’r

Gymraeg, sef gwella ansawdd gwasanaeth cwsmeriaid, denu cwsmeriaid newydd, meithrin ffyddlondeb

cwsmeriaid, ennill mantais o’i gymharu â chystadleuwyr a gwella cysylltiadau cyhoeddus. Canfuwyd

bod polisïau iaith gwirfoddol yn dilyn ymagwedd o liniaru tuag at

ddwyieithrwydd corfforaethol a’u bod ond yn dyheu i roi dewis ieithyddol

llawn.

Casglodd yr astudiaeth bod y gweithle yn cynrychioli “posibiliadau

newydd allweddol ar gyfer hyrwyddo iaith, grymuso a defnyddio

iaith.” Mae’r sector preifat yn defnyddio ymagwedd wirfoddol tuag at

ddwyieithrwydd, a mae hynny yn caniatáu lliniaru polisïau iaith a mwy

o reolaeth ar ddwyieithrwydd yn amrywiol feysydd y busnes. Ar hyn o

bryd mae ymagweddau corfforaethol tuag at yr Iaith Gymraeg naill ai’n

laissez-faire neu’n rhwymedigaeth. Hefyd, bu i’r astudiaeth ddangos bod

“ideoleg o ddwyieithrwydd llawn yn creu mwy o ffiniau rhwng Cymraeg a

Saesneg.”

O ystyried cymwysiadau a goblygiadau polisi Iaith Gymraeg, mae angen rhwydwaith cymorth tryloyw ar gyfer

busnesau a mwy o gydweithredu rhwng y Llywodraeth a’r sector preifat. Mae angen i Lywodraeth Cymru

gynnal trafodaethau ynghylch polisïau Iaith Gymraeg gwirfoddol a gorfodol, ac egluro pa adnoddau Cymraeg

sydd ar gael i fusnesau dwyieithog. Mewn perthynas â pholisïau iaith, byddai nifer uwch yn darparu fframwaith,

ac ni ddylid ystyried y Gymraeg fel elfen “ategol” ond fel cyfrwng hyfyw o gyfathrebu mewn busnes.

Adnabod a Defnyddio Sgiliau Presennol Staff (Iaith ar Daith)

Pa sgiliau Iaith Cymraeg sydd yn bodoli yn y gweithle?

Canfyddiadau Iaith ar Daith

Rhwng Rhagfyr 2016 a Mawrth 2017, bu i RHD Consultancy gynnal Iaith ar Daith, sef

prosiect oedd yn edrych ar sgiliau Iaith Cymraeg oedd yn bodoli yn y gweithle, a

chynnal archwiliadau o sgiliau corfforaethol ar gyfer ystod eang o sefydliadau yn y

sector cyhoeddus. Roedd y prosiect yma yn ymchwilio i faint o’r staff yn y gweithle oedd yn meddu eisoes ar

sgiliau iaith Cymraeg, a sut oeddent yn cael eu defnyddio. Roedd y prosiect yn pwysleisio pwysigrwydd deall

y sgiliau iaith oedd yn bodoli yn y gweithle a defnyddio’r rhain er mwyn gwella gwasanaethau. Ar ôl archwilio

sgiliau, cyflwynwyd adroddiad i’r sefydliadau ar sgiliau iaith Cymraeg eu staff yn seiliedig ar 4 categori sgil iaith,

sef dealltwriaeth, darllen, ysgrifennu a siarad. Bu i’r prosiect ganfod bod gan nifer fawr o’r gweithlu beth sgiliau

iaith Cymraeg, ac roedd llawer o’r rhai hynny ar lefel uwch. Fodd bynnag, dylid nodi bod hynny o ganlyniad i’r

sampl, ac y gallai’r asesu fod wedi denu gweithwyr gyda’r sgiliau yma a rhai oedd yn dymuno gwella’r sgiliau

yma. Methodoleg - Echdynnwyd y data o sampl o weithleoedd yn y sector cyhoeddus yn Ne Cymru. Roedd yn

sampl strategol yn hytrach nag un ar hap, ac felly nid yw’n gynrychioliadol o’r boblogaeth.

YR I

AIT

H G

YMR

AEG

YN

Y G

WEI

THLE

53

CASGLIADAU

CA

SGLI

AD

AU

• Mae yna ymdrechion yn cael eu gwneud yn eang ar hyd a lled y rhanbarth i hyrwyddo,

datblygu a chynyddu’r boblogaeth o siaradwyr Cymraeg.

• Mae yna enghreifftiau o arferion da ar draws y rhanbarth ble mae mentrau rhagorol yn

llwyddo i hyrwyddo a cynyddu’r boblogaeth o siaradwyr Cymraeg.

• Mae angen ymchwil gyda mwy o ffocws ar yr Iaith Gymraeg yn y rhanbarth er mwyn dangos

deilliannau ac effeithiau mentrau ac ymdrechion.

• Mae yna gyfle i wneud mwy o waith mewn partneriaeth a chydweithredu ar draws y

rhanbarth er mwyn gweithio tuag at nodau cyffredin a rhannu llwyddiannau. Mae newidiadau

trawsnewid yn ddibynnol ar y sefydliadau gwahanol yn cydweithio i gyrraedd a rhannu’r nod.

• Mae yna brinder data penodol mewn perthynas â’r farchnad lafur a sectorau diwydiant, yn

rhanbarthol a chenedlaethol.

• Ac eithrio data Cyfrifiad 2011, mae yna brinder data credadwy, cyfredol a chynhwysfawr

mewn perthynas â gwahanol agweddau o’r iaith Gymraeg.

• Ychydig o wybodaeth sy’n bodoli ynghylch sut mae ysgogiadau rhanbarthol yn

dylanwadu ar bolisi cenedlaethol.

• Nid oes yna unrhyw awgrym o gost a budd economaidd o ganlyniad i hyrwyddo a

datblygu, a mentrau sy’n gysylltiedig â’r Iaith Gymraeg i gyflogwyr.

• Mae yna alw ar bobl â sgiliau Iaith Cymraeg i sicrhau bod raid i sefydliadau cyhoeddus

fodloni gofynion Safonau’r Iaith Gymraeg.

• Mae Cymraeg 2050: Miliwn o Siaradwyr Cymraeg yn darparu cyfle a her i ddiwygio darpariaeth addysg

cyfrwng Cymraeg a dwyieithog ôl-16 er mwyn sicrhau y gall pobl ifanc barhau i ddatblygu eu sgiliau

dwyieithog ar ôl gadael addysg.

• Mae yna ddisgwyliadau a chyfrifoldebau mawr ar ysgolion a’r sector addysg. Mae’r pontio o ysgol

gynradd i'r ysgol uwchradd yn hanfodol o ran cynorthwyo disgyblion i gynnal eu sgiliau iaith Cymraeg. Y

cyfnod pontio o’r ysgol gynradd i’r ysgol uwchradd yw’r cyfnod pan fo nifer o oedolion ifanc yn colli eu

sgiliau iaith Cymraeg.

• Mae’n bwysig sicrhau bod yna gyfleoedd i ddefnyddio’r Gymraeg yn y gwaith, yn unol â

tharged Llywodraeth Cymru o gynyddu canran y boblogaeth sy’n siarad Cymraeg yn ddyddiol, ac sy’n

gallu siarad mwy nag ychydig eiriau Cymraeg yn unig, o 10% i 20% erbyn 2050.

54

ARGYMHELLION

YMGYNGHORI GYDA PHARTNERIAID AR YR ARGYMHELLION

“Mae angen i ni ddod o hyd i egni newydd, cynllunio mewn modd

systematig a gwella sut rydym yn cydweithredu er mwyn sicrhau

etifeddiaeth haeddiannol i’n hiaith.”

Y Gwir Anrh. Carwyn Jones AC Prif Weinidog Cymru

Mae’r argymhellion yr adroddiad am gael eu trafod mewn cynhadledd ranbarthol ar y 11eg o

Ebrill 2018, gyda sefydlaidau o wahanol sectorau sydd wedi cyfrannu at yr adroddiad, yn ogystal

â rhanddeiliaid eraill a’r Bartneriaeth Sgiliau. Canlyniad yr adroddiad a’r gynhadledd fydd anelu

at ymrwymiad rhanbarthol i gymryd camau gweithredu ar y cyd fydd yn ategu at weledigaeth

Llywodraeth Cymru o gyrraedd y targed o greu miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050.

PARTNERIAID RHANBARTHOL YN GWEITHREDU AC YN RHANNU CYFRIFOLDEB

• A oes gwerth i sefydlu fforwm rhanbarthol er mwyn cydlynu ymdrechion y rhanbarth wrth hyrwyddo a

datblygu nifer y siaradwyr Cymraeg yng Ngogledd Cymru?

• Sut allem gyfathrebu’n fwy effeithiol i adeiladu ar, a rhannu arferion da, osgoi dyblygu, rhannu adnoddau,

arbenigedd a chostau?

• A fyddai'n bosib i ni fel rhanbarth, fonitro cynnydd a cherrig milltir, herio, cefnogi a mesur llwyddiant -

mewn ffordd gydweithredol?

• Darparu gwybodaeth a negeseuon clir i ddisgyblion ac athrawon yn ein hysgolion a cholegaufydd yn

ychwanegu gwerth a pherthnasedd i’w hymdrechion o bersbectif economaidd a

phersbectif y farchnad lafur.

• Casglu, mesur a rhannu buddion economaidd yr Iaith Gymraeg i’r rhanbarth.

• Clustnodi adnoddau i gynnal yr ymchwil a’r data sydd ei angen mewn perthynas â anghenion sgiliau’r

iaith Cymraeg yn y sectorau allweddol a’r sectorau twf Gogledd Cymru.A

RG

YMH

ELLI

ON

55

CYDNABYDDIAETHAU

CYD

NA

BYD

DIA

ETH

AU

DIOLCH I’R CANLYNOL AM EU CYFRANIADAU:

Katie Edwards, Ffion Jones, Iwan Thomas – BUEGC – Partneriaeth Sgiliau Rhanbarthol

Alison Atkinson - Cydweithredfa Gwella Gwasanaethau Gofal a Llesiant Gogledd Cymru

Alun Jones – Menter a Busnes

Andrew Marubbi – Coleg Cambria

Andy Reece-Jones, Rhian Jones – Ifor Williams Trailers

Meri Huws, Anna Rolewska, Lowri Williams – Comisiynydd y Gymraeg

Chris Hayward, Sian Price – Banc Datblygu Cymru

Coleg Cymraeg Cenedlaethol

Crofton Davey – Gwasanaeth Bwyd Harlech

Dr Elisabeth Barakos - Prifysgol Aston

Dr Teresa Crew - Prifysgol Bangor

Eleri Hughes-Jones - Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr

Esyllt Maelor, Alwyn Jones – GwE

Ffiona Williams, Nerys Bourne – Gyrfa Cymru

Prifysgol Glyndŵr University

Hannah Barratt – Zip World

Joanna Marston - Pennaeth Lleihau Aildroseddu, HMP Y Berwyn

Kevin Pascoe – Y Brifysgol Agored

Mandy Evans - Alun Griffiths (Contractwyr) Ltd

Margaret Watkins – Cyngor Sir Ddinbych

Meic Raymant – Heddlu Gogledd Cymru

Rachel Bowen, Claire Roberts – ColegauCymru

Rachel Heath-Davies – RHD Consultancy

Richard Evans – Llywodraeth Cymru

Sasha Wynn Davies, Pennaeth Datblygu Strategol, Horizon

Richard Foxhall – Pŵer Niwclear Horizon

Rob Saunders – Daydream Designs

Ruth Collinge – Hyfforddiant Gogledd Cymru

Ryan Evans – FfHCC/ NTfW

Sophie Martin, Clive Thomas – Grŵp Llandrillo Menai

56

MWY O WYBODAETH

Anna Rolewska. 2017. Sefyllfa’r Iaith Gymraeg mewn Rhaglenni Prentisiaeth yng Nghymru [Ar-lein].

Caerdydd: Comisiynydd yr Iaith Gymraeg Ar gael yn: http://www.comisiynyddygymraeg.cymru/English/

Publications%20List/20171114%20S%20Nodyn%20briffio%20Prentisiaethau%20FERSIWN%20TERFYNOL.

pdf. Mynediad ar 8 Rhagfyr 2017.

Prifysgol Bangor. 2015. hAPPy to Learn Welsh! [Online]. 12 June 2015. Ar gael yn: https://www.bangor.

ac.uk/news/university/happy-to-learn-welsh-23127. Mynediad ar 14 Mehefin 2016.

Barakos, E. 2016. Polisi Iaith Gymraeg yn y Gweithle. Cynhadledd Grŵp Thematig Iaith, Diwylliant a

Hunaniaeth ar yr Iaith Gymraeg a’r Gweithle WISERD. [Ar-lein]. Bangor, 23 Mai 2016. Ar gael yn: http://www.

wiserd.ac.uk/files/4314/6781/1774/Resource_WelshAndWorkplace_EB.pdf. Mynediad ar 21 Awst 2017.

Brennan, S. 2017. Welsh-medium school for hundreds of kids could come to Wrexham. Daily Post: [Ar-

lein]. 13 Medi 2017. Ar gael yn: http://www.dailypost.co.uk/news/welsh-medium-school-hundreds-

kids-13612949. Mynediad ar 22 Medi 2017.

Cyfrifiad, Y Swyddfa Ystadegau Gwladol.

Crew, T. 2016. Y math cywir o Gymraeg. Deilliannau graddedigion mewn gwlad ddatganoledig. Cynhadledd

Grŵp Thematig Iaith, Diwylliant a Hunaniaeth ar yr Iaith Gymraeg a’r Gweithle WISERD. [Ar-lein]. Bangor,

23 Mai 2016. Ar gael yn: http://www.wiserd.ac.uk/files/6614/6781/1900/Resource_WelshAndWorkplace_

TC.pdf. Mynediad ar 9 Mai 2017.

Crump, E. 2017. NHS employs tutor to teach staff to speak Welsh to patients. Daily Post: [Ar-lein]. 22

Chwefror 2017. Ar gael yn: http://www.dailypost.co.uk/news/north-wales-news/betsi-welsh-nhs-

melangell-gruffydd-12636594. Mynediad ar 16 Mai 2017.

Crump, E. 2017. North Wales health board and Welsh language group join forces to address 'real need' for

better bilingual care. Daily Post: [Ar-lein]. 13 Mawrth 2017 Ar gael yn: http://www.dailypost.co.uk/news/

north-wales-news/north-wales-health-board-welsh-12720438. Mynediad ar 16 Mai 2017.

Cyngor Sir Ddinbych. 2017. Yr Iaith Gymraeg mewn Busnes. Datblygiad Economaidd yn Sir Ddinbych. [Blog].

1 Awst 2017. Ar gael yn: https://econdevdcc.wordpress.com/2017/08/01/welsh-in-business-2/.

Mynediad ar 1 Awst 2017.

MW

Y O

WYB

OD

AET

H

57

MWY O WYBODAETH

MW

Y O

WYB

OD

AET

H

Donaldson, G. 2015. Dyfodol Llwyddiannus: Adolygiad Annibynnol o’r Cwricwlwm a’r Trefniadau Asesu

yng Nghymru [Ar-lein]. Caerdydd: Llywodraeth Cymru. Ar gael yn: http://gov.wales/docs/dcells/

publications/150225-successful-futures-en.pdf. Mynediad ar 24 Hydref 2017.

Estyn 2017a. Dysgu ac Addysgu Cyfrwng Cymraeg a Dwyieithog mewn Addysg Bellach [Ar-lein]. Caerdydd:

Estyn Ar gael yn: https://www.estyn.gov.wales/thematic-reports/welsh-medium-and-bilingual-teaching-and-

learning-further-education. Mynediad ar 13 Mehefin 2017.

Estyn. 2017b. Strategaethau ar gyfer cynyddu’r defnydd o’r Iaith Gymraeg ymysg dysgwyr ar bob lefel. [Ar-

lein]. Ar gael yn: https://www.estyn.gov.wales/effective-practice/strategies-increasing-use-welsh-language-

learners-all-levels. Mynediad ar 31 Hydref 2017.

First Minister Opens Coleg Cambria’s New Welsh Language at Work Hub. Wrexham.com. [Ar-lein]. 23 Hydref

2015. Ar gael yn: http://www.wrexham.com/news/first-minister-opens-coleg-cambrias-new-welsh-language-

at-work-hub-102052.html. Mynediad ar 14 Mehefin 2016.

Prifysgol Glyndŵr. 2016. Partneriaeth newydd yn cadarnhau ymrwymiad i’r Iaith Gymraeg ym Mhrifysgol Glyndŵr

Wrecsam. [Ar-lein]. 21 Tachwedd 2016. Ar gael yn: https://www.glyndwr.ac.uk/en/AboutGlyndwrUniversity/

Newsandmediacentre/Newsarchive/PressReleases2016/ColegCymraeg/. Mynediad ar 16 Mai 2017.

Grŵp Llandrillo-Menai. n.d. Sgiliaith. [Ar-lein]. Ar gael yn: http://sgiliaith.llandrillo.ac.uk/.

Mynediad ar 16 Mai 2017.

Cofnod myfyrwyr addysg uwch, Asiantaeth Ystadegau Addysg Uwch.

Hywel Iorwerth. 2017. Gofal Plant a darpariaeth Addysg Blynyddoedd Cynnar Cyfrwng Cymraeg [Ar-lein].

Caerdydd: Comisiynydd yr Iaith Gymraeg Ar gael yn: http://senedd.assembly.wales/documents/s69349/

Paper%205.pdf. Mynediad ar 11 Rhagfyr 2017.

IFF Research, Old Bell 3 ac Iaith. 2014. Anghenion Sgiliau Iaith Cymraeg mewn Wyth Sector [Ar-lein]. Caerdydd:

Llywodraeth Cymru. Adroddiad Ymchwil Cymdeithasol 47/2014. Ar gael yn: http://gov.wales/docs/caecd/

research/2014/140429-welsh-language-skills-needs-eight-sectors-en.pdf.

Mynediad ar 16 Mehefin 2016.

Cofnod Dysgu Gydol Oes, Llywodraeth Cymru.

Lloyd-Williams, A. 2016. Dwyieithrwydd a Chydraddoldeb GLLM Bilingualism and Equality #6. [E-bost].

Anfonwyd 4 Gorffennaf 2016. Mynediad ar 4 Gorffennaf 2016.

Meic Raymant. 2015. Heddlu Gogledd Cymru a Dwyieithrwydd. [Llawlyfr]. n.p.: Heddlu Gogledd Cymru.

58

MWY O WYBODAETH

Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru. 2015. Cynllun Sgiliau a Chyflogaeth Rhanbarthol ar gyfer

Gogledd Cymru. Heb ei gyhoeddi.

Cyfrifiad Ysgolion Blynyddol Lefel Disgyblion (PLASC), Llywodraeth Cymru.

RHD Consultancy. 2017. Adnabod a Defnyddio Sgiliau Presennol Staff. [Ar-lein]. 13 Ebrill 2017

Ar gael yn: http://rhdconsultancy.co.uk/identifying-and-utilising-existing-staff-skills/.

Mynediad ar 28 Mehefin 2017.

Ryan Evans. 2015a. Arferion Da wrth Ddarparu Cymwysterau Galwedigaethol Dwyieithog a Chyfrwng Cymraeg

- Llawlyfr ar gyfer Darparwyr Dysgu Seiliedig ar Waith [Ar-lein]. Caerdydd: Ffederasiwn Hyfforddi Cenedlaethol

Cymru. Ar gael yn: https://www.ntfw.org/documents/bilingual-champion/PBWVQ-Ebook-EN.pdf. Mynediad

ar 2 Rhagfyr 2017.

Ryan Evans. 2015b. Arferion Da wrth Ddarparu Cymwysterau Galwedigaethol yn Ddwyieithog a Thrwy Gyfrwng

y Gymraeg - Llawlyfr ar gyfer Darparwyr Dysgu Seiliedig ar Waith. [Ar-lein]. Caerdydd: Ffederasiwn Hyfforddi

Cenedlaethol Cymru. Ar gael yn: https://www.ntfw.org/documents/bilingual-champion/PBWVQ-Ebook-CY.

pdf. Mynediad ar 12 Rhagfyr 2017.

Students Take Part in Welsh Language & Health Workshop at Coleg Cambria. Wrexham.com. [Ar-lein]. 16 Ebrill

2017 Ar gael yn: http://www.wrexham.com/news/students-take-part-in-welsh-language-health-workshop-at-

coleg-cambria-111801.html. Mynediad ar 16 Mai 2017.

Llywodraeth Cymru. 2016. Sut ydych yn mesur cynnydd cenedl? Dangosyddion Cenedlaethol Cymru. [Ar-lein].

Caerdydd: Llywodraeth Cymru. Rhif: WG26817. Ar gael yn: http://gov.wales/docs/desh/publications/160316-

national-indicators-to-be-laid-before-nafw-en.pdf. Mynediad ar 16 Ionawr 2018.

Llywodraeth Cymru. 2017a. Lansio cynlluniau i bron i ddyblu nifer y siaradwyr Cymraeg. [Ar-lein]. 11 Gorffennaf

2017. Ar gael yn: http://gov.wales/newsroom/welshlanguage/2017/ambitious-plans-to-almost-double-the-

number-of-welsh-speakers-launched/?lang=en. Mynediad ar 22 Medi 2017.

Llywodraeth Cymru. 2017b. Taro’r cydbwysedd iawn: cynigion ar gyfer Bil y Gymraeg [Ar-lein]. Caerdydd:

Llywodraeth Cymru. Rhif: WG32353. Ar gael yn:https://consultations.gov.wales/sites/default/files/

consultation_doc_files/170807-overview-welsh-language-bill-white-paper-en.pdf.

Mynediad ar 22 Medi 2017.

Llywodraeth Cymru. 2017c. Pwy sy’n fwy tebygol o ‘siarad Cymraeg’ a ‘siarad Cymraeg yn ddyddiol a mwy nag

ychydig eiriau yn unig’? (Dangosyddion Cenedlaethau’r Dyfodol 36 a 37). [Ar-lein]. Caerdydd: Llywodraeth

Cymru. Rhif Ymchwil Cymdeithasol: 11/2017 Ar gael yn: http://gov.wales/docs/caecd/research/2017/170301-

national-survey-who-more-likely-speak-welsh-en.pdf. Mynediad ar 16 Ionawr 2018.

Llywodraeth Cymru. 2017d. Y Gymraeg ym Myd Addysg: Cynllun Gweithredu 2017-21. [Ar-lein]. Caerdydd:

Llywodraeth Cymru. Rhif: WG33270. Ar gael yn: http://gov.wales/docs/dcells/publications/171212-welsh-in-

education-action-plan-2017-21-en.pdf. Mynediad ar 18 Rhagfyr 2017.

MW

Y O

WYB

OD

AET

H

59

MWY O WYBODAETH

MW

Y O

WYB

OD

AET

H

Llywodraeth Cymru. 2017e. Ymgynghoriad - crynodeb o ymatebion: Daioni Cyhoeddus a Chymru Ffyniannus -

Creu system PCET diwygiedig. [Ar-lein]. Caerdydd: Llywodraeth Cymru. Rhif: WG31891.

Ar gael yn: https://consultations.gov.wales/sites/default/files/consultation_doc_files/171204-building-a-

reformed-pcet-system-summary-of-responses-en.pdf. Mynediad ar 12 Rhagfyr 2017.

Llywodraeth Cymru. 2017f. ‘Alinio’r model prentisiaeth ag anghenion economi Cymru’ . [Ar-lein]. Caerdydd:

Llywodraeth Cymru. Rhif: WG30448. Ar gael yn: http://gov.wales/docs/dcells/publications/170206-app-

policy-plan-en-v3.pdf. Mynediad ar 11 Rhagfyr 2017.

Llywodraeth Cymru. 2017g. Cymraeg 2050: Miliwn o Siaradwyr Cymraeg. [Ar-lein]. Caerdydd: Llywodraeth

Cymru. Rhif: WG31851. Ar gael yn: http://gov.wales/docs/dcells/publications/170711-welsh-language-strategy-

eng.pdf. Mynediad ar 11 Rhagfyr 2017.

Comisiynydd yr Iaith Gymraeg 2016. Sefyllfa’r Iaith Gymraeg 2012-15: Adroddiad 5 Mlynedd Comisiynydd yr Iaith

Gymraeg. [Ar-lein]. Caerdydd: Comisiynydd yr Iaith Gymraeg

Ar gael yn: http://www.comisiynyddygymraeg.cymru/Cymraeg/Rhestr%20Cyhoeddiadau/Adroddiad%20

5-mlynedd%20-%205-year%20Report.pdf. Mynediad ar 24 Hydref 2017.

Comisiynydd yr Iaith Gymraeg 2017a. Hawliau’n Gwreiddio: Adroddiad Sicrwydd 2016-17 Comisiynydd y Gymraeg

[Ar-lein]. Caerdydd: Comisiynydd yr Iaith Gymraeg. Ar gael yn: http://www.comisiynyddygymraeg.cymru/

English/Publications%20List/20170926%20DG%20Adroddiad%20Sicrwydd%20terfynol%20Saesneg.pdf.

Mynediad ar 8 Rhagfyr 2017.

Comisiynydd yr Iaith Gymraeg 2017b. Ymchwil [Ar-lein].

Ar gael yn: http://www.comisiynyddygymraeg.cymru/hybu/en/research/Pages/research.aspx.

Mynediad ar 24 Ionawr 2018.

Arolwg o’r Defnydd o’r Iaith Gymraeg.

Gweithgor yr Iaith Gymraeg a Llywodraeth Leol. 2016. Iaith, Gwaith a Gwasanaeth Dwyieithog. [Ar-lein].

Caerdydd: Llywodraeth Cymru. Rhif: WG29085. Ar gael yn: Available at: http://gov.wales/docs/dsjlg/

publications/160614-language-work-bilingual-services-en.pdf. Mynediad ar 13 Rhagfyr 2017.

60

ATODIAD A

Cymharu Data’r Cyfrifiad

Y Cyfrifiad yw’r ffynhonnell wybodaeth orau mewn

perthynas â nifer y siaradwyr Cymraeg, oherwydd eu

bod yn rhoi’r darlun mwyaf cyflawn o’r gallu i siarad

Cymraeg ar draws Cymru.

Canran y siaradwyr Cymraeg 16-64 oed yn seiliedig

ar ddata’r Cyfrifiad

Ynys Môn

Yn ôl Cyfrifiad 2011, yng Ngogledd Cymru, gan Ynys Môn oedd y gyfran uchaf o rai 16-19 oed oedd yn siarad

Cymraeg, sef 71%, ond roedd hynny yn ostyngiad o 76.8% yn 2001.

Ar Ynys Môn, gallai 59.5% o rai 20-44 oed siarad Cymraeg yn 2011, oedd yn ostyngiad bychan o 60.1% yn 2001.

Roedd tua hanner y rhai 45-64 oed ar Ynys Môn yn gallu siarad Cymraeg yn 2011, sef 49.9%, oedd yn ostyngiad

o 52.6% yn 2001.

Gwynedd

Roedd cyfran fawr o rai 16-19 oed yng Ngwynedd yn gallu siarad Cymraeg, sef 68.8% yn 2011, er bod hynny yn

ostyngiad o 75.8% yn 2001.

Yng Ngwynedd mae’r ganran uchaf o rai 20-44 oed allai siarad Cymraeg, sef 64% yng Nghyfrifiad 2011, sy’n

ostyngiad o 68.1% yn 2001.

Yng Ngwynedd hefyd mae’r gyfran uchaf o rai 45-64 oed sy’n siarad Cymraeg, sef 59.4% yn 2011 a 60.6% yn

2001.

Ffynhonnell: Cyfrifiad - NOMIS Ffynhonnell: Cyfrifiad - NOMIS

ATO

DIA

D A

61

ATODIAD A

ATO

DIA

D A

Conwy

Yng Nghonwy, gallai 37.3% o rai 16-19 oed siarad Cymraeg yn 2011; ond roedd yn ostyngiad o 43.9% yn 2001.

Bu i ganran y rhai 20-44 oed yng Nghonwy allai siarad Cymraeg gynyddu ychydig, o 26.4% yn 2001 i 27.8%

yn 2011. Roedd canran y rhai 45-64 oed yng Nghonwy oedd yn gallu siarad Cymraeg wedi gostwng o 24.1%

yn 2001 i 20.7% yn 2011.

Sir Ddinbych

Yn Sir Ddinbych, gallai 29.9% o rai 16-19 oed siarad Cymraeg yn 2011, oedd yn ostyngiad o 34% yn 2001. Bu i

ganran y rhai 20-44 oed yn Sir Ddinbych allai siarad Cymraeg aros yn sefydlog, ar 22.3% yn 2011 a 22.6% yn

2001. Roedd canran y rhai 45-64 oed yn Sir Ddinbych oedd yn gallu siarad Cymraeg wedi gostwng o 21.5%

yn 2001 i 18.5% yn 2011.

Sir y Fflint

Yn Sir y Fflint, gallai 21.3% o rai 16-19 oed siarad Cymraeg yn 2011, oedd yn ostyngiad o 23.5% yn 2001.

Bu i ganran y rhai 20-44 oed yn Sir y Fflint allai siarad Cymraeg gynyddu ychydig, o 10% yn 2001 i 10.6% yn

2011.

Yn Sir y Fflint roedd y ganran isaf o rai 45-64 oed sy’n siarad Cymraeg yng Ngogledd Cymru, sef 7.3% yn

2011 a 7.8% yn 2001.

Wrecsam

Yn ôl Cyfrifiad 2011, yng Ngogledd Cymru, yn Wrecsam oedd y gyfran isaf o rai 16-19 oed oedd yn siarad

Cymraeg, sef 19.9%, ond roedd hynny yn gynnydd o 18.9% yn 2001.

Gan ddilyn y duedd gyffredinol, arhosodd y ganran o rai 20-44 oed yn Wrecsam oedd yn gallu siarad

Cymraeg yn sefydlog, sef 9.2% yn 2011 a 9.3% yn 2001; fodd bynnag yn y sir yma roedd y ganran isaf yng

Ngogledd Cymru.

Bu i ganran y rhai 45-64 oed yn Wrecsam allai siarad Cymraeg ostwng, o 10.5% yn 2001 i 8% yn 2011.

62

Cyfran yr ymatebwyr yng Nghyfrifiad 2011 a nododd eu bod yn gallu siarad Cymraeg

ATODIAD A

ATO

DIA

D A

63

ATODIAD B

ATO

DIA

D B

Cymraeg 2050

Gwireddu’r Weledigaeth

Mae ymateb i’r her o gael miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050 yn galw am newidiadau pellgyrhaeddol.

Mae angen gwthio’r ffiniau a chymryd camau uchelgeisiol fel bod mwy o bobl yn dysgu a defnyddio’r

Gymraeg. Mae’r strategaeth hon yn adeiladu ar y sylfeini sydd eisoes yn eu lle ac yn ein symud ymlaen i’r

cam nesaf yn ein taith ieithyddol. Rydym wedi nodi tair thema strategol ar gyfer gwireddu’r

weledigaeth hon.

1. Cynyddu nifer y siaradwyr Cymraeg

2. Cynyddu’r defnydd o’r Gymraeg

3. Creu amodau ffafriol – seilwaith a chyd-destun

Er mwyn llwyddo i wireddu’r weledigaeth bydd angen gweithredu o dan y tair thema, a deall y

gydberthynas rhyngddynt.

64

Documents

YR IAITH GYMRAEG YNG NGWEITHLU GOGLEDD CYMRU...• Ymestyn darpariaeth cyfrwng Cymraeg mewn Addysg Bellach • Mynd i'r afael â phrinder adnoddau cyfrwng Cymraeg yn y sector addysg