บทท 1 บทน า

อาจารยศรอร เจนประภาพงศ

วตถประสงคเชงพฤตกรรม เพอใหนกศกษาสามารถ

1. เขาใจในความหมายของสารสนเทศและความรซงมความสมพนธกบระบบการจดเกบและคนคนสารสนเทศ

2. อธบายความหมาย ความส าคญ และขอบเขตของการจดเกบและคนคนสารสนเทศได

3. เขาใจในพฒนาการของการจดเกบและคนคนสารสนเทศ

บทนเปนการเกรนน าเพอปความรพนฐานใหผเรยนเขาใจในเรองเกยวกบการจดเกบและคนคนสารสนเทศในประเดน

ความหมาย ความส าคญ ขอบเขต และพฒนาการของการจดเกบและคนคนสารสนเทศ แตกอนอนมาท าความเขาใจ

ความหมายของค าวา “สารสนเทศ ( Information)” และ “ความร (Knowledge)” กอน

สารสนเทศ (Information) คอ ขอมล ขาวสาร ความร ประสบการณ จนตนาการทผานกระบวนการคดเลอก รวบรวม

วเคราะห เรยบเรยง บนทก และเผยแพรลงในสอประเภทตาง ๆ ไดแก สอสงพมพ สอโสตทศน และสออเลกทรอนกส เพอน าไปใช

ใหเกดประโยชนตอไป

จากวกพเดย สารานกรมเสร (2553) ไดประเดนรายละเอยดเกยวกบ “สารสนเทศ” นาสนใจ ดงน คอ สงทไดจากการน าขอมลทเกบรวบรวมไวมาประมวลผล เพอน ามาใชประโยชนตามจดประสงค สารสนเทศ จงหมายถง ขอมลทผานการเลอกสรรใหเหมาะสมกบการใชงานใหทนเวลา และอยในรปทใชได รวมถงสารสนเทศทดตองมาจากขอมลทด ดวย

สารสนเทศ (Information) หมายถง สงทไดจากการประมวลผลขอมลและสามารถน าไปใชประโยชนในการวางแผน การตดสนใจ และการคาดการณในอนาคตได สารสนเทศอาจแสดงในรปของขอความ ตาราง แผนภม หรอรปภาพ

ความร (Knowledge) คอ สงทสงสมมาจากการศกษาเลาเรยน การคนควา หรอประสบการณ รวมทงความสามารถเชง

ปฏบตและทกษะ; ความเขาใจหรอสารสนเทศทไดรบมาจากประสบการณ ; สงทไดรบมาจากการไดยน ไดฟง การคด หรอการปฏบต;

องควชาในแตละสาขา เชน ความรเรองเมองไทย ความรเรองสขภาพ (พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2542 , 2553)

จากวกพเดย สารานกรมเสร (2553) ไดมนกวชาการหลายทานใหค าจ ากดความ “ความร” ไวดงน

ประภาเพญ สวรรณ (อางถงในอกษร สวสด , 2542: 26) ไดใหค าอธบายวา “ความร” เปนพฤตกรรมขนตนทผเรยนรเพยงแตเกดความจ าได โดยอาจจะเปนการนกไดหรอโดยการมองเหน ไดยน จ าได ความรในชนนไดแก ความรเกยวกบค าจ ากดความ ความหมาย ขอเทจจรง กฎเกณฑ โครงสรางและวธแกไขปญหา สวนความเขาใจอาจแสดงออกมาในรปของทกษะดาน “การแปล” ซงหมายถง ความสามารถในการเขยนบรรยายเกยวกบขาวสารนน ๆ โดยใชค าพดของตนเอง และ “การใหความหมาย” ทแสดงออกมาในรปของความคดเหนและขอสรป รวมถงความสามารถในการ “คาดคะเน” หรอการคาดหมายวาจะเกดอะไรขน

2

ความรคอ สงทมนษยสราง ผลต ความคด ความเชอ ความจรง ความหมาย โดยใช ขอเทจจรง ขอคดเหน ตรรกะ แสดงผานภาษา เครองหมาย และสอตาง ๆ โดยมเปาหมายและวตถประสงคเปนไปตามผสราง ผผลตจะใหความหมาย

เบนจามน บลม (Benjamin S. Bloom อางถงในอกษร สวสด, 2542: 26-28) ไดใหความหมายของ “ความร” วาหมายถง เรองทเกยวกบการระลกถงสงเฉพาะ วธการและกระบวนการตาง ๆ รวมถงแบบกระสวนของโครงการวตถประสงคในดานความร โดยเนนในเรองของกระบวนการทางจตวทยาของความจ า อนเปนกระบวนการทเชอมโยงเกยวกบการจดระเบยบ โดยกอนหนานนในป ค.ศ. 1965 บลมและคณะ ไดเสนอแนวคดเกยวกบการรบรหรอพทธพสย ( cognitive domain) ของคนวาประกอบดวยความรตามระดบตาง ๆ รวม 6 ระดบ ซงอาจพจารณาจากระดบความรในขนต าไปสระดบของความรในระดบทสงขนไป โดยบลมและคณะ ไดแจกแจงรายละเอยดของแตละระดบไวดงน

1. ความร (Knowledge) หมายถง การเรยนรทเนนถงการจ าและการระลกไดถงความคด วตถ และปรากฏการณตาง ๆ ซงเปนความจ าทเรมจากสงงาย ๆ ทเปนอสระแกกน ไปจนถงความจ าในสงทยงยากซบซอนและมความสมพนธระหวางกน

2. ความเขาใจหรอความคดรวบยอด (Comprehension) เปนความสามารถทางสตปญญาในการขยายความร ความจ า ใหกวางออกไปจากเดมอยางสมเหตสมผล การแสดงพฤตกรรมเมอเผชญกบสอความหมาย และความสามารถในการแปลความหมาย การสรปหรอการขยายความสงใดสงหนง

3. การน าไปปรบใช (Application) เปนความสามารถในการน าความร ( knowledge) ความเขาใจหรอความคดรวบยอด (comprehension) ในเรองใด ๆ ทมอยเดม ไปแกไขปญหาทแปลกใหมของเรองนน โดยการใชความรตาง ๆ โดยเฉพาะอยางยงวธการกบความคดรวบยอดมาผสมผสานกบความสามารถในการแปลความหมาย การสรปหรอการขยายความสงนน

4. การวเคราะห (Analysis) เปนความสามารถและทกษะทสงกวาความเขาใจ และการน าไปปรบใช โดยมลกษณะเปนการแยกแยะสงทจะพจารณาออกเปนสวนยอย ทมความสมพนธกน รวมทงการสบคนความสมพนธของสวนตาง ๆ เพอดวาสวนประกอบปลกยอยนนสามารถเขากนไดหรอไม อนจะชวยใหเกดความเขาใจตอสงหนงสงใดอยางแทจรง

5. การสงเคราะห (Synthesis) เปนความสามารถในการรวบรวมสวนประกอบยอย ๆ หรอสวนใหญ ๆ เขาดวยกนเพอใหเปนเรองราวอนหนงอนเดยวกน การสงเคราะหจะมลกษณะของการเปนกระบวนการรวบรวมเนอหาสาระของเรองตาง ๆ เขาไวดวยกน เพอสรางรปแบบหรอโครงสรางทยงไมชดเจนขนมากอน อนเปนกระบวนการทตองอาศยความคดสรางสรรคภายในขอบเขตของสงทก าหนดให

6. การประเมนผล (Evaluation) เปนความสามารถในการตดสนเกยวกบความคด คานยม ผลงาน ค าตอบ วธการและเนอหาสาระเพอวตถประสงคบางอยาง โดยมการก าหนดเกณฑ ( criteria) เปนฐานในการพจารณาตดสน การประเมนผล จดไดวาเปนขนตอนทสงสดของพทธลกษณะ (characteristics of cognitive domain) ทตองใชความรความเขาใจ การน าไปปรบใช การวเคราะหและการสงเคราะหเขามาพจารณาประกอบกนเพอท าการประเมนผลสงหนงสงใด

ความหมาย “การจดเกบและคนคนสารสนเทศ” การจดเกบและคนคนสารสนเทศมาจากศพทภาษาองกฤษวา Information Storage and Retrieval (ISAR หรอ ISR)

จากประมวลสาระชดวชาการจดเกบและการคนคนสารสนเทศ หนวยท 1 เรองความรทวไปเกยวกบการจดเกบและการคนคน

3

สารสนเทศทเขยนโดยมาล ล าสกล (2545: 1: 7-8) ไดน าเสนอค าจ ากดความ “การจดเกบและคนคนสารสนเทศ” ของนกวชาการตางๆ

ไวดงน

Taube และ Lancaster และ Becker (2002 อางถงใน มาล ล าสกล , 2545: 1: 7) กลาววา การจดเกบสารสนเทศหมายถง

การจดโครงสรางและควบคมทางบรรณานกรมโดยใชคอมพวเตอร ดวยวธการท ารายการและขอมลบรรณานกรมในลกษณะเกบขอมล

เขาแฟมขอมล จดเตรยมแฟม รวมถงการจดท าสอจดเกบขอมลลกษณะตาง ๆ และฐานขอมลเพอการคนคนสารสนเทศ การจดเกบ

หมายรวมถงการจดหา /ไดรบสารสนเทศ หรอสามารถระบสารสนเทศทอยในแหลงจดเกบ โดยใชปายระบขอมล หรอชอเขตขอมล หรอ

แทก (Tag) ค าแทนสาระเพอการคนคนสารสนเทศ เพอสามารถระบไดวามทรพยากรสารสนเทศอะไร และจดเกบไวทไหน สวนการคน

คนในระบบคนคนสารสนเทศ เปนทงการดง หรอคนเอกสารยอนหลงทจดเกบไวตามหวขอทตองการ ( retrospective searching) และ

เอกสารใหมทเขามาทกครง โดยมใชวธการคนหา (searching) และการส ารวจเลอกด (browsing)

สรป การจดเกบและคนคนสารสนเทศ เปนกระบวนการทงการคดเลอก ควบคมโครงสรางสารสนเทศ การจดหา การจดเกบ

สารสนเทศเพอการเขาถง และกระบวนการส าคญใด ๆ ในการแสวงหาทรพยากรสารสนเทศ ซงครอบคลมการคนหา การดงสารสนเทศ

ทเขาเรอง เรองใดเรองหนงโดยเฉพาะจากแหลงตาง ๆ ทงแหลงจดเกบภายใน และแหลงภายนอก เพอใหผใชไดรบสารสนเทศ หรอ

รายการทรพยากรสารสนเทศ ซงบรรจเนอหาตรงตามตองการ และในการบรการจะน าสงใหผใชอยางรวดเรวทนการณ ทงนการจดเกบ

และคนคนสารสนเทศเปนระบบทจดท าทงดวยแรงงานคน และดวยคอมพวเตอร

นอกจากนน Reitz (2004-2010) ใหความหมายของ information storage and retrieval (ISAR) ไววา

“Operations performed by the hardware and software used in indexing and storing a file of machine-

readable records whenever a user queries the system for information relevant to a specific topic. For

records to be retrieved, the search statement must be expressed in syntax executable by the

computer.”

Daintith (2004) ใหความหมายของ information storage and retrieval (ISR) ไววา

“The linked activities of storing and retrieving information, and the strategies and techniques for doing

so. The activities are linked because the means of retrieving information are dependent on the means

by which it was stored. The storage strategy must be designed for the most efficient retrieval,

consistent with the characteristics of the information and the time and cost that can be tolerated.”

ความส าคญของการจดเกบและคนคนสารสนเทศ

มาล ล าสกล (2545: 1: 14-15) ไดอธบายความส าคญของการจดเกบและคนคนสารสนเทศทมตอหนวยงานบรการ

สารสนเทศ และผใช พอสรปไดดงน

1. ตอหนวยงานบรการสารสนเทศ การจดเกบและคนคนสารสนเทศมความส าคญตอหนวยงานบรการสารสนเทศ ดงน

1.1 เปนตวกลางเชอมโยงระหวางผผลตสารสนเทศและแหลงสารสนเทศกบผตองการใชสารสนเทศ

4

1.2 ท าใหการถายโอนและไหลเวยนของสารสนเทศเปนไปอยางมประสทธภาพ

1.3 เปนงานหลกทเชอมโยงกบงานบรการและเผยแพรสารสนเทศ เพอสงเสรมใหเกดการใชสารสนเทศใหเกด

ประสทธภาพสงสด

1.4 ชวยใหผใชไดรบสารสนเทศทถกตอง โดยสามารถคนคนสารสนเทศไดตรงกบความตองการและไดรบสารสนเทศทน

ตอเวลา ซงเปนไปตามนโยบายและวตถประสงคของหนวยงานบรการสารสนเทศ

2. ตอผใช

2.1 เปดโอกาสใหผใชเขาถงทรพยากรสารสนเทศทกประเภททงภายในหนวยงานบรการสารสนเทศและแหลงทรพยากร

ทวโลกอยางเสร ภายใตขอก าหนดของกฎหมายในเรองสทธของการใชสารสนเทศ

2.2 ใหความส าคญแกผใชกลมตาง ๆ โดยจดท าเอกสารแนะน าการใชฐานขอมลตาง ๆ จดเครองมออ านวยความ

สะดวก เครองมอการคนคนทเหมาะสม เพอใหผใชคนคนสารสนเทศไดดวยตนเอง หรอผานบรรณารกษตอบค าถาม

2.3 มการพฒนารปแบบการด าเนนงานจดเกบและคนคนสารสนเทศ เพอใหเกดความรวดเรวทงวธการจดหา จดเกบ

และการคนคนสารสนเทศ เพอใหผใชไดรบประโยชนสงสด

2.4 ชวยใหผใชไดรบสารสนเทศทถกตองและตรงกบความตองการเพอน าไปใชประโยชนตามทตองการและความสนใจ

2.5 สนบสนนผใชใหสามารถประเมน แยกแยะ ท าความเขาใจ เชอมโยงความคดของสารสนเทศ เพอการเลอกสรร

ศกษา แสวงหา และตดตามสารสนเทศไดดวยตนเองเปนผเรยนแบบพงตนเองตลอดไป

ขอบเขตของการจดเกบและคนคนสารสนเทศ มาล ล าสกล (2545: 1: 16-18) กลาววา การจดเกบและคนคนสารสนเทศมขอบเขตการศกษาเกยวกบ

1. ทฤษฎพนฐานและการประเมนระบบจดเกบและคนคนสารสนเทศ เปนเรองเกยวกบองคประกอบของการ

จดเกบและคนคนสารสนเทศ ตวแบบพนฐานในการจดเกบและคนคนสารสนเทศ ระบบคนคนสารสนเทศ (องคประกอบ หนาท และ

ระบบยอย) ตวแบบพฤตกรรมสารสนเทศและแนวคดพฤตกรรมการแสวงหาสารสนเทศ รวมถงการประเมนระบบจดเกบและคนคน

สารสนเทศ (แนวคด ขนตอน)

2. เทคโนโลยและมาตรฐานในการจดเกบและคนคนสารสนเทศ เปนเรองเกยวกบเทคโนโลยทใชในการจดเกบและ

5

คนคนสารสนเทศ (คอ ฮารดแวร ซอฟตแวร ฐานขอมล และการสอสาร) โดยจ าแนกเปนเทคโนโลยทใชในการบนทก จดเกบ และ

แสดงผล เทคโนโลยในการคนคนสารสนเทศเกยวของกบดรรชนค าคน เทคนคการคนคน และการเลอกฐานขอมล เครอขายอนเทอร-

เนตและการคนคนสารสนเทศ การประยกตเทคโนโลยไฮเปอรมเดยในการคนคนสารสนเทศ

มาตรฐานส าคญในการจดเกบและคนคนสารสนเทศซงไดแก มาตรฐานการลงรหสอกขระ มาตรฐานส าหรบการ

พรรณนาสารสนเทศ และมาตรฐานในการคนคนสารสนเทศจากฐานขอมลตางระบบ

3. การวเคราะหและตวแทนสารสนเทศ เปนเรองเกยวกบการวเคราะหเนอหาเพอก าหนดตวแทนสาระ และจดท า

โครงสรางระบบจดเกบสารสนเทศเพอการคนคน เกยวของกบแนวคดการเปรยบเทยบระบบการจดหมวดหมสารสนเทศทส าคญ และ

แนวคดการท ารายการสารสนเทศประเภทตาง ๆ อาท ขอความ มลตมเดย สออเลกทรอนกส

ดรรชนและการควบคมค าศพท ดรรชนทใชในการจดเกบและคนคนสารสนเทศ (คอการน าค าในบรบทมาเปนศพทดรรชน

และดรรชนทสรางโดยก าหนดค าขนแทนสาระของเอกสาร) การควบคมค าศพทครอบคลมการควบคมในเชงภาษา ไวยากรณ และ

จ านวน ศพทควบคมม 2 ประเภท คอ หวเรองและอรรถาภธาน นอกจากนนยงหมายรวมถงการจดท าสาระสงเขปเพอใช

ประโยชนในการจดเกบเพอการคนคนสารสนเทศ

4. ผใชระบบคนคนสารสนเทศและพฤตกรรมการแสวงหาสารสนเทศ เปนเรองเกยวกบความเกยวของของผใชกบ

ระบบสารสนเทศ การศกษาผใช การศกษาความตองการสารสนเทศของผใช การศกษาพฤตกรรมการแสวงหาสารสนเทศ และ

การศกษาวจยพฤตกรรมการแสวงหาสารสนเทศเพอน าผลมาใชในการออกแบบระบบคนคนสารสนเทศ

5. การคนคนสารสนเทศ เปนเรองเกยวกบกระบวนการ/ ขนตอนการคนคนสารสนเทศ กลยทธในการคนคน-

สารสนเทศ เทคนคการคนคน การใชศพทบงคบ ศพทไมควบคมหรอภาษาธรรมชาต และค าสงตาง ๆ การคนคนสารสนเทศ

จากฐานขอมลออนไลน / ฐานขอมลซดรอม/ อนเทอรเนต

พฒนาการของการจดเกบและคนคนสารสนเทศ

มาล ล าสกล (2545: 1: 19-28) กลาวถงพฒนาการของการจดเกบและคนคนสารสนเทศ พอสรปได ดงน

ระยะท 1 พฒนาการของการจดเกบและคนคนสารสนเทศกอนทศวรรษ 1960 แบงเปน 1) การจดเกบและคนคน

สารสนเทศระยะแรกเรมซงเปนการพฒนาระบบและเครองมอจดเกบสอบนทกความรและการคนหาทรพยากรสารสนเทศในลกษณะ

สงพมพ อาท ระบบจดหมวดหม การท ารายการสารสนเทศ ดรรชน และสาระสงเขป และ 2) การจดเกบและคนคนสารสนเทศในยค

เทคโนโลยระยะแรก ซงเกดจากความคดในการแกปญหาการจดการและการใชสารสนเทศทมปรมาณมากโดยพยายามใชเทคโนโลยใน

การจดท าเครองมอคนสารสนเทศ

ระยะท 2 พฒนาการของการจดเกบและคนคนสารสนเทศตงแตทศวรรษ 1960 เปนตนไป เนองจากอทธพลของเทคโนโลย

ความตองการใชสารสนเทศ และสารสนเทศทเพมจ านวนมากมายหลายรปแบบ สงผลใหเกดการปรบเปลยนระบบการจดเกบและคน

6

คนสารสนเทศ และเกดกลมความรวมมอระหวางหนวยงานบรการสารสนเทศ รวมถงบรการคนคนสารสนเทศเชงพาณชย และการ

จดเกบและคนคนสารสนเทศบนอนเทอรเนต

(โปรดดรายละเอยดพฒนาการของการจดเกบและคนคนสารสนเทศในภาคผนวกตอไป)

7

ภาคผนวก: พฒนาการของการจดเกบและคนคนสารสนเทศ (มาล ล าสกล (2545: 1: 20-28)

8

9

10

11

12

13

14

15

16

บรรณานกรม

เดชา นนทพชย. 2546. การคนคนสารสนเทศ (Information Retrieval). พมพครงท 2. นครศรธรรมราช:

หลกสตรการจดการสารสนเทศ ส านกวชาสารสนเทศศาสตร มหาวทยาลยวลยลกษณ.

พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน [ออนไลน]. 15 พฤษภาคม 2553. เขาถงจาก:

http://rirs3.royin.go.th/word3/word-3-a0.asp

มาล ล าสกล. 2545. “ความรทวไปเกยวกบการจดเกบและการคนคนสารสนเทศ.” ใน ประมวลสาระชดวชาการจดเกบและการ

คนคนสารสนเทศ ( Information Storage and Retrieval), หนวยท 1-4, หนา 1-29. นนทบร: สาขาวชาศลปศาสตร

มหาวทยาลยสโขทยธรรมาธราช.

วกพเดย สารานกรมเสร. 2553. สารสนเทศ [ออนไลน]. เขาถงจาก: th.wikipedia.org/wiki/สารสนเทศ

------------. 2553. ความร [ออนไลน]. เขาถงจาก: th.wikipedia.org/wiki/ความร

Daintith, John. 2004. A Dictionary of Computing. Encyclopedia.com. 21 May 2010

<http://www.encyclopedia.com>

Reitz, Joan M. 2004-2010. ODLIS — Online Dictionary for Library and Information Science [Online]. Available:

http://lu.com/odlis/odlis_i.cfm#information

**********************