Lúc tôi còn nhỏ, mẹ thường hay ru tôi bằng những câu hò thấp thoáng bóng dáng của thân cò lặn lội. Dường như với những câu hò, câu ca dao về hình ảnh con cò ấy, người nhắn nhủ tôi những thân cò trên đồng cạn, dưới đồng sâu, khi quãng vắng, lúc hừng đông kia cũng chính là bóng dáng của những người mẹ, người vợ, những người phụ nữ không quản ngại gian lao vất vả. Họ là những thân cò hi sinh một cách thầm lặng, không kể lể. Có bao nhiêu câu hò, câu hát về hình ảnh thân cò là có bấy nhiêu hình ảnh người phụ nữ Việt Nam sáng ngời đức tính, phẩm giá của họ. Họ chính là :

“Con cò lặn lội bờ sông

Gánh gạo đưa chồng tiếng khóc nỉ non

Nàng về nuôi cái cùng con

Để anh đi trấy nước non Cao Bằng”

Không phải ngẫu nhiên mà hình ảnh con cò là một hóa thân sâu sắc về người phụ nữ. Ca dao hay nói “lặn lội thân cò”. Cách nói này đã tô đậm vẻ đẹp trong phẩm chất của người phụ nữ. Họ phải tảo tần để nuôi sống gia đình. Thế nhưng họ không hề than vãn. Sự hi sinh thầm lặng ẩn hiện ở những hình ảnh thân cò lặn lội chính là một đức tính vô cùng cao đẹp, có tính truyền thống của người phụ nữ. Vì vậy, có thể nói rằng niềm sung sướng, hạnh phúc của họ không phải là cho bản thân, cho riêng mình. Họ sung sướng, hạnh phúc trong niềm vui của chồng con, còn bản thân họ có khi thật tội nghiệp. Ta hãy nghe:

“Cái cò đi đón cơn mưa

Tối tăm mờ mịt ai đưa cò về”

Nếu được xếp hạng cho những bài ca dao hay về hình ảnh con cò, tôi nghĩ rằng câu cao dao trên là một trong những câu ca dao hay nhất: Tối tăm mờ mịt ai đưa cò về…chỉ một mình thân cò trên những nẻo đời mà những nẻo đời đôi khi không bằng phẳng, sa chân sẩy bước:

“Con cò mà đi ăn đêm

Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống sông

Ông ơi ! Ông vớt tôi nao

Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng”

Trải qua bao nhiêu thời gian, hình ảnh con cò đậu phải cành mềm trở thành một hình ảnh tội nghiệp chỉ thân phận bất hạnh của người phụ nữ ngày xưa. “Ông ơi…”, tiếng van xin như xé lòng người…

“Cò xáo thì xáo nước trong

Đừng xáo nước đục đau lòng cò con”

Vâng đó chính là thân phận của con cò. Thế nhưng rong lời văn xin xé lòng ấy bỗng sáng ngời một phẩm chất: “ Đừng xáo nước đục…”

Chúng ta sẽ suy nghĩ gì trong trường hợp tuyệt vọng nhất, cò vẫn cầu xin một cái chết đẹp đẽ, trong sáng. Ở đây, sự cầu xin thể hiện rõ một phẩm giá khác của người phụ nữ hóa thân trong thân phận con cò : “Có xáo thì xáo nước trong”.

Cái chết ấy thật trong sáng, sự cầu xin ấy thật đáng quý. Càng thấy trong sáng và đáng quý ta càng cảm nhận nét đẹp của người phụ nữ Việt Nam.Họ luôn muốn giữ gìn phẩm giá trong sáng của mọi trường hợp, kể cả lúc đau khổ và tuyệt vọng nhất.

Nói về điều này không thể không nhắc đến hình ảnh lặn lội thân cò trong bài thơ viết về vợ mình của Tú Xương. Chắc chắn rằng, dẫu là một tâm sự rất riêng của nhà thơ sống Vị, nhưng nguồn cảm hứng kia không thể không xuất phát từ các cài ca dao về hình tượng con cò. Những con cò bất hạnh nhưng sáng ngời nhữg nét đẹp tiêu biểu, bất diệt của người phụ nữ Việt Nam trải qua bao thế hệ.