Download pdf - Ho bieu chanh ong cu

Ông C 1 www.hobieuchanh.com

Ông C Bi u Chánh

I sát m t bên kinh thành Sài gòn, l i nh m y n m lúa g o cao giá làm cho cu c kinh

âu âu c ng th nh phát, nên mi t Phú Nhu n m -mang mau l , ngày nay dân c ông- obuôn-bán xôn xao xe h i, xe n r n r n, nhà gach ph l u ch n ch .

Mà cách m i m y n m tr v trr c thì Phú-nhu n b t quá là môt làng tr ng tr nga t nh Gia-Ð nh v y thôi. T y trong làng có m t cái ch kêu là ch Xã Tài, d a bên

ng xu ng C u Ki u, song cái ch y leo-heo m i bu i s m mai b n hàng nhóm th a-th tt lát mà bán cá, tôm, rau, th t s s a cho bình-dân chung-quanh dùng hàng ngày, ch

không có món chi ngon, không có chi quí. D c theo ng xu ng C u Ki u thì có n m batòa nhà ngói n n úc, rào s t coi s ch-s m i ch n xa xa có môt ti m ch t bán t p-hoági ng nh các ti m theo m y ch nhà quê còn bao nhiêu thì là nhà lá, ho c ph l u hay phngói mà vách ván c mèm c t chen l n v i nhau coi d -dáy mà l i không th -t .

ng dân trong m y nhà lá và ph c ây th ng th ng là:1) Nh ng ng i ch xe ki ng ho c xe song mã, s m xe y m i ngày em xu ng

ch B n Thành mà a hành-khách;2) Nh ng th h , th m c, th ngu i, th s n, cùng ti u-công, làm n ti n ngày ho c

ti n tu n trong các s , hãng d i Sài-g n;3) Nh ng ng i mua bán hàng bông m i b a lên v n mua trái cây, b u, bí, rau c i,

gánh xu ng ch B n Thành mà bán ;4) Nh ng b i b p d n ph ng ho c i ch n u n cho Tây.

i còn có m t h ng ng i n a - h ng n y ông h n h t - y là l ng ng i khôngngh -nghi p nh t nh, àn-ông có, àn-bà có, làm ngày nào n ngày n y, g p vi c gì thì làmvi c y, vi c ph i c ng làm mà vi c qu y c ng làm.

Ðám bình-dân lao-kh n y th ng th ng ban ngày r o i m i ng i m t n i, i theongh n y mà làm n, n chi u t i m i tr v mà ph n nhi u thì ghé quán ch N m Ti n màn u ng.

Cái quán c m c a ch N m Ti n ây d n trong hai c n ph ngói c , vách ván, c a dayqua hông ch Xã Tài. B i b n c a dân trong ch nh v y, nên quán bu i s m mai th ngth a khách còn bu i chi u l i ông y, làm cho N m Ti n là m t ng i goá ch ng ph i quaymòng-mòng v i hai a con, m t a gái ch ng 20 tu i v i m t a trai 15 tu i, có b a mcon bán t i 9 gi t i m i r nh c.

t b a chúa-nh t, th cùng ti u-công các s , các hãng u c ngh nên gi nm tr a, t u mhau l i quán c a ch N m Ti n g n vài m i ng i mà n u ng. Có ng i vì

không có v con, nên không i n u c m, có ng i tuy có v song v m c buôn gánh bánng, nên l i quán mua c m n cho ti n mà có ng i trong nhà có v s n, v ã lo c m n c

cho mà c ng l i quán mua r u u ng r i làng-nh ng n m t hai gi ng-h c ng ch a d t.Ch N m Ti n ng i t i b p mà kho n u. Ð a con gáí, tên là con C ng, thì lo b i c m

múc cá không h tay. Còn a con trai, tên là Cu, thì l ng-xãng lo b ng d n.Bàn n y hai ba ng i ng i n c m, tuy g o không c tr ng, n không có gì, song

n coi ngon quá.Bàn kia n m ba ng i n r i, nên ng i ch i ng i hút thu c, k x a r ng, nói chuy n

om-sòm, ch i th vang rân, coi t -do mà l i t c l m, Phía trong có m t t p ch ng m iy ng i, d m nhau l i trên m t b ván nh mà ánh bài cào, àn-ông có, àn-bà có, con

trai có, con gái có, l i qua ti ng l i cãi-c inh- i. Ch N m Ti n ang x i n i c m, ch nghe

http://www.hobieuchanh.com


y l n1 thì day vô, tay c m a b p và ch và nói r ng: „Nè tôi l p quán ng buôn-bán, chkhông ph i l p ra cho m y ng i t u bài b c r i r y l n a. Cha ch ! B ánh bài có muathu hay sao mà lên ch d v y h ! D p i, n u cãi tôi, kh i tôi kêu lính b t h t c ámcho mà coi“.

Hai Cao, làm cu-ly trong nhà thu c ng Catinat, nghe ch N m Ti n r y, thì b sòngbà , x c-x c i ra mà nói r ng: „Con Lãnh ngang quá mà không r y sao ng. Ch N m nghcoi: nó làm cái, mình t trên m t c c d i n ng xu. Nó hô tám r i ùa h t hai t . Tôi xét bài,té ra nó b y, ch không ph i tám; mà bi u nó tr t d i l i, nó không ch u tr . Ch i x u nh

y thì ch i v i chó, ch ai thèm ch i n a“.Con Lãnh x c l i x a ngay m t Hai Cao mà nói làng: „Tao ch i v i m y! Sao m y

àm nói tao ch i v i chó? th ngu, khéo nói b y! Mu n xét bài thì h i ta xu ng ósao không xét i nh p bài r i xét cái gì !“.

Hai Cao gi n m t, h t tay con Lãnh mà nói r ng: „M y mu n làm phách v i tao? Tao ch u m y cho m y coi. Th thúi! ...

Con Lãnh nh y d ng m ng r ng: „M m y con , bà n i m y con , ch ai . Ðây,y gi i ch âu tao thì ch th coi. M y ch không c thì tao ch âu m y l i“.

Ba Cam, là ch ng con Lãnh, làm th ngu i s Ba-Son nóng lòng nên b c l i xôHai Cao mà h i r ng: „Cao, sao m y dám kêu v tao là con . Nó làm h i nào m y phch ra. M y n thua v i àn-bà có gi i gì âu. Nh m y là anh-hùng, thì b c ra cho kh iquán ch N m, r i nói chuy n v i tao“.

Hai Cao nói: „M y mu n binh v h ? Ð c mà. M y mu n ch i v i tao thì tao s nlòng“.

Hai àng thách- v i nhau, quy t ánh l n. Trong quán ai n y t u ng vây chung-quanh mà coi làm cho có v náo- nhi t l m. Trong lúc l n-x n y, thình-lình có m t ng i

c cao l n m t tr ng-tr o tu i ch a quá 50, mà râu tóc ã b c hoa râm, râu hàm d i dàihàm trên chu t ng nh trê, tóc h t u ma-ninh2 u i nón xám, mình m c áo bành-tô3

xám, qu n v i en m i ch n mang gu c, t ng-m o ph ng-phi, b i nghiêm-ch nh b c vôquán h i l n r ng: „Làm cái gì ch n-r n ó? Mu n ánh l n hay sao? Ai r y v i ai ó v y

?“Ai n y ngó l i ng nói: „Ông C , ông C “ r i dang ra h t, có Hai Cao v i v

ch ng Ba Cam ng ó mà thôi.Ch N m Ti n nói r ng: „Hai Cao v i v Ba Cam ánh bài, r y l n, r i mu n làm d

i nhau . Ông x giùm chút ông C “.Ng i mà ai n y kêu là „Ông C “ ó ng ngó Hai Cao v i v ch ng Ba Cam r i

chau mày nói ch m-rãi r ng: „Bây có cái tài làm b y v y hoài! Qua th ng nói v i em út,mình m t ch nh con m t nhà, n u có vi c gì xích-mích thì l y l i hòa-nhã mà phân-tr ncùng nhau, r y l n v i nhau, r i b còng b b t, tù r c, hay-ho gì mà tranh u“.

Ông C nó d t l i r i kéo gh ng i d a m t cái bàn. Hai Cao v i v ch ng Ba Camáp l i, ai c ng mu n giành nói tr c.

ng C l c u, khoát tay nói r ng: „Không oc. Giành nói l n-x n, ai c ng mu nc ph n ph i tôi bi t âu mà nghe. Thôi, tôi hói th ng Cu m i công-bình. Cu a, chuy n

sao mà sanh gây g , âu cháu nói l i rõ-ràng cho bác nghe th coi.Th ng Cu là con ch quán, b c l i nói r ng: „Anh Hai Cao ánh bài-cào v m y

ng i kia. Ch Ba Lãnh c ng xen vô ánh n a. T i qu n ch làm cái, anh Hai Cao t trênt c c d i n m xu. Ch coi bài r i hô tám, nên dùa4 h t hai t . Anh Hai Cao xét bài thì có 7

nút, ch h ng ph i 8; nh òi 5 xu t d i l i. Ch Ba Lãnh không ch u tr , hai àng cãi-c r i

1 Nói qua nói l i, cãi l n2 i h t tóc ng n nh ng mái tóc phía tr c v n dài, ngày nay có l i h t tóc c a gi i thanh niên n ch i c ng

ng t3 (paletot), áo ng n nh áo veste ngày nay, thích h p cho àn ông l n àn bà.4 gom l i



gây l n. Anh Hai Cao m ng ch Ba Lãnh là -thúi. Ch không nh n, ch ch i l i. Anh BaCam binh v vô gây n a, hai àng thách- mu n ách nhau. Chuy n nh v y ó không cóchi n a h t“.

ng C lóng tai nghe rõ u- uôi, r i c i và nói v i ba ng i gây l n ó r ng: „Dn! C 5 ng xu mà n n i m ng ch i v i nhau, may hôn ã l u, ho c ru t khôngt ch ng, r i có k tù ho c b ày n a. Em út h ng nghe l i qua, thi t qua bu n quá! Mình

là b n nghèo-kh , nhi u khi ói không có c m mà n, au không có thu c mà u ng. Làm có m t, hai ng thì dành, phòng khi không có công vi c làm, ho c khi au m, có s n ti n

nuôi thân. Sao có ng ti n l i bài b c chi v y. Ng i vô sòng thì mong n ng i ta, còn quêntính cái thua. N u thua r i thì l y gì mà nuôi v con, l y gì n c m mà làm vi c. Mà d u mìnhn i n a, l i vui-s óng gì. N i ây em-út u nghèo h t th y. Ví nh có m t a n, còn 5

a thua, a n ó ành h n-h l y ti n mà cho n m a thua kia nh n ói hay sao? Quanói l n n y là l n chót, qua không mu n cho em út ánh hàì b c v i nhau n a. Còn cái vi c

ch ng Ba Cam r y l n v i Hai Cao l i còn qu y nhi u h n. Sá gì 5 ng xu mà gây-g g nmóc h ng v i nhau h ? Ví nh con Ba n y có h ng x u n gian 5 xu, thì th ng Hai m y c imà b cho nó m c c , ho c i mét v i ch ng nó c ng c, ch c n gì ph i gây. Còn th ngBa n y có v mà không bi t x . Khi hai àng m i gây nhau, m y ph i ngh m t àng là v

t àng là anh em mà phân-gi i m t chút cho r i ch sao l i cho t i m ng ch i nhau, r iy xen vô mà c v i th ng Hai n a. Qu y h t th y, c ba a r y l n u qu y c , mà h t

th y em út trong quán n y c ng u qu y c , b i vì ba a nó có nóng-n y sanh ra r y, saoanh em mu n cho ba a nó gi p u ch y máu, r i b còng b b t, ng anh em coi ch i chovui ch ng?

Ai n y u g c m t nín khe, không bi t l y l i chi mà i- áp.Ông C móc túi l y ra 5 ng xu trên bàn mà nói: „Th ng Hai Cao nói con Ba

Lãnh n gian 5 xu, thôi qua th ng cho ó, ng có r y rà v i nhau n a.“Con Ba Lãnh ng lòng li n móc túi l y 5 xu ra mà nói r ng: „Ông là cô bác, ông

phân x nh v y cháu ph c l m. Thi t không ph i cháu n gian; mà thôi, cháu tr ti n l icho anh Hai Cao, ch ông có n thua gì âu mà ông ph i th ng“. Ba Lãnh l i day qua a 5xu cho Hai Cao và nói: „Tôi tr ti n l i cho anh ó. Ph i h i nãy anh nói t t tôi tr li n. T ianh ào-ào r i l i m ng tôi là thúi nên tôi m i n i nóng ch “.

Hai Cao l y 5 xu và c i và nói: „Ông C nói, mình bi t t i mình b y h t th y. Thôi,ng gi n h n chi nhau, mà t rày s p lên c ng ng a nào bày ánh bài n a“.

Ba Cam b t tay Hai Cao r i d t nhau l i ng i n i bàn d a vách.Ng i mà nãy gi b n trong quán kêu là „Ông C “, phân-x cu c r y l n m t cách

t êm-ái, làm cho k nóng ph i ngu i, k d ph i hi n, k gi n ph i c i, k qu y bi t l i ó,ch ng ph i là „ông“ gì h t. y là m t ng i th s n, làm vi c t i hãng Tao-Trúc, chuyênngh s n nhà, s n c a, s n vách, s n rào v y thôi và n ti n m t ngày c 1 ng.

Ông y m n m t c n ph lá phía trên, cách ch ch ng 50 th c. Ông không có v ,không có con, nh ng có m t ng i u tên là Ba Sang, làm ngh n bán d o, m i ngàymang m t gi mây, xu ng ti m nào ngang ch B n Thành ó không bi t, lãnh xà-bôngth m, d u th m, ph n ánh r ng, ph n gi i m t, bàn ch , v , dây n t, mu-soa, mang i các

o ng n t nhà mà bán. nhà không i n u c m, ông i làm, tr a n c m d i B nThành, nh ng m i bu i chi u và ngày chúa nh t thì ng n t i quán ch N m Ti n.

Ông n ch Xã Tài ã h n 8 n m r i, mà không ai bi t ông tên h gì, g c gác âu.Nh n ông y bi t ngh võ, già r i mà s c hãy còn m nh, ông bi t ch An-nam bi t ch qu c-ng và l bi t nói ti ng Tây chút nh, ông bi t th ng xót và bênh v c k nghèo, ông haygiúp- ng i b tai-n n, ông th ng hay d y-d k kh d i, ông a can d t a hung-h ng,trong ch ai c y ông vi t th ông c ng vi t, ai c y ông làm n ông c ng làm, trong ám dânnghèo chung-quanh ch X Tài, duy có m t mình ông thông-minh, hay ch , ng n, l ihòa-nhã, nên h i tr c ng i nào ó, có tánh gi u c t, m i kêu ùa ông là „Ông C “ r i



truy n t ng lâu ngày hai ti ng y thành tên c a ông, mà ông c ng vui lòng nh n lãnh cái têny, không phi n không gi n chi h t.

a nay ông x êm c ám r y l n ó, ng i vu t râu mà c i, b c chí. Conng, là con gái c a ch quán, b c ra h i ông r ng: „ Ông ói b ng hay ch a, ng tôi d n

m cho ông n?“ Ông l c u và áp: „Ch a ói! Ch m t lát n a th ug Ba Sang v r i cháu d n n luôn m t hi p cho kh i th t công“.

Trong lúc y có m t ng i àn bà b c vô quán ng ngó giáo-giác, th y ông C , bènc-x c i l i g n, móc túi l y ra m t phong th , mi ng c i ng n ngo n và nói „Tôi c

cái th n y, ai g i không bi t xin ông làm n c gìùm tôi coi th nói gi ng gì v y“.Ông C c m phong th coi ngoài bao và con cò nói th Tân-an g i, r i xé bao l y ra

t b c th mà c nh v y:“G i l i cho con hay. Má con au nhi u l m, chuy n n y s qua không kh i. Ðau ã

n 10 ngày rày, n c m n cháo gì c ng không c. Tía có r c th y Tý coi m ch, ng tkhông ti n h t thu c, nên không bi t làm sao. D i n y bà con ai c ng nghèo quá, nên khôugbi t c y m n ai, N u con có ti n, em v tía m n vài ng b c ng tía ch y thu c cho mácon, t i âu hay t i ó ch bi t sao. Ch ng lúa chín tía g t, có lúa r i s tr l i cho con xài“.

Ng i àn-bà n y, tên Ta Th i, bán rau c i ngoài ch . Ch ta nghe c th r i thì haihàng n c m t ch y ròng-ròng, l y th x p b vô túi, mà ng trân-trân không i c.

Ông C th y ng i bi-ai b i-r i, ông ng lòng, nên h i:- Bà già em n m nay c m y m i ?- Th a, sáu m i l m.- âu v y ?- Th a, g n K -s n.- Em i xe l a xu ng Tân-an r i m n xe ng a v c. Em i chuy n xe tr a ây

thì b n n m gi chi u em s v t i nhà. Thôi, em v s a-so n mà i cho s m i. Th i ng l ng thinh m t h i r i nói:

- Có m t ng b c i xe tiêu h t thì còn gì ch y thu c?Ch ta b u-b o, l y v t áo lau n c m t, r i th ng-th ng b c ra c a. Ông C kêu l i

mà nói r ng: “Em không có ti n thôi qua cho em m n hai ng b c”. Ông nói xong li nmóc bóp l y ra 2 ng b c mà a cho T Th i. T Th i ng i b p xu ng t l y ông mà t

n, ông c n h t s c c ng không c. Th i l y hai ng b c ra i; nh ng ng i trong quán bàn bàn lu n lu n, ng i nói

ch c ch ta v k p, k s bà ch u không n i t i b a nay, k Ba Sang x t-x t b c vô, h ì ông ch lâu hay mau và h i con C ng d n c m n k o ói b ng.

Trong b p l a cháy lòm; ch N m Ti n giá vô ch o mà chiên ti ng nghe xèo-xèo. Con C ng lau chén d n c m miêng c i chúm-chi m. Khách trong quán k ng ng ing i, u n y c i, u kia nói, ti ng nghe không d t.

Ba Sang, là ng i m i vô ó tr c ch ng 25, 26 tu i m c m t b ô An-nam b ng v itr ng, ch n mang gu c, u i nón tây tr ng mà c n i rách, n c da tuy en, song

ng m t vui-v . Ba Sang ng i chung m t bàn v i ông C , ngó vòng trong quán, chào ng iy kêu ng i n , mi ng c i hoài. Anh ta ngó quanh-qu t r i kêu m t ng i ng i g n c a

mà h i r ng: “Anh Sáu Hi, anh ki m ch làm c ch a ?” Sáu Hi b c l i g n nói; „H mnay i cùng h t mà ki m c ng ch a c ch nào. Tôi t c quá C p r ng ki m chuy n itôi, ng em th ng kia vô mà n ti n ch có gì âu. Tôi mu n c y ông C làm giùm cho tôi

t lá n ng tôi th a nó. Nó em ng i ta vô nó n m t tháng l ng u, r i nó ki mchuy n i mình, có d t c không?“.

Ông C c i và h i:- p r ng ó tên gì ?- p-r ng L ng.- Em nói nó i em ng em ng i khác vô n ti n, v y mà em có b ng-c chi

ch ng?



- Trong s ai c ng bi t h t. H i ó tôi c ng vây. M i vô lãnh tháng l ng u tôiph i a h t cho nó.

- Ph i có ch ng-c , m i t -cáo ng i ta c.- Có ch ng-c . Th ng vô th cho tôi ó có nói v i th ng Sô r ng, c p-r ng L ng

em nó vô, nó ph i ch u h t m t tháng l ng. Th ng Sô ch u làm ch ng giùm chotôi luôn.

- u th ng Sô ch u làm ch ng thì c. Thôi, t i em l i nhà, r i qua vi t ngiùm cho.

Có m t ng i tr n, nghe ông C h a làm n giùm cho sáu Hi c ng b c l i nói:“Ð t i tôi mua gi y em l i r i ông làm n vi t giùm cho tôi m t b c th ng tôi g i vth m v tôi và h i coi nó n m ch hay ch a nghe”. Ông C g c u áp: “Ð c, t i em l iqua vi t cho”.

Con C ng b ng mâm c m ra, ông C v i Ba Sang ng i n nói chuy n vui-v l m.Ba Sang nói v i ông C r ng:

- a nay ngh mà tr i t t, chú có i ch i âu hay không?- Không.- Thôi n c m r i, hai chú cháu mình th x ng ch B n Thành ch i.- Ði ch i thì chú a i lên v n, lên r y ch chú ít xu ng ch l m.- Lên trên r y mà ch i gi ng gì ?- Coi h tr ng-t a ng ch !- Chú i trên r y hoài, b a nay i v i cháu xu ng ch ch i m t b a mà. N u chú

không i, cháu bu n l m .- u cháu mu n thì chú i v i, song chú nói tr c, i coi v n thú thì c, ch

chú không ch u xu ng B n Thành.- c. Thôi i xu ng v n thú ch i.

n c m r i hai ng i d t nhau i, Tuy ã nh t nh i coi V n thú r i v , xongxu ng t i ó coi cùng v n r i, Ba Sang theo nài-n hoài, ông C ph i i luôn ra ngCatinat. Ð n tr c r p hát Tây th y có m t cái b ng tr ng hai ng i m i ng i l i mà nghch n.

i 2 gi r i chi u, l i nh m mùa m a, nên m t tr i ui-ui, khí tr i mát-m . Hai ng ing i coi oàn xe h i qua l i, cái thì ch khách m t-mày h n-h , cái thì ch khách b -t chbu n hiu, nghe b n kéo xe lu n- àm, a thì có ti n no , nói nói c i c i, a thì ki mch a ti n xe nên than phi n s -ph n.

Cách m t lát có m t a nh phía d i mé sông i lên, tay l c chuông kêu leng-keng, vai vác m t t m b ng lói, i t i cái b ng ch ông C và Ba Sang ng i, a nh y

ng t m b n m t bên, r i ng i g n Ba Sang mà ngh ch n. Ba Sang không bi t ch , khônghi u t gi y dán trên t m b ng y nói chuy n gì, nên v vai th ng nh mà h i: „Em rao bángi ng gì v y em ?”

Th ng nh c i áp „Tr i i, anh n y quê quá” B ng rao hát c i l ng ch bán gi nggì.” Anh không th y hình ó sao? Hình ó là hình cô ào nh t trong gánh, t i nay th vaiBàng Quí-Phi c p l m .”

Ba Sang vói l y t m b n, c m coi cái hình, khen cô ào xinh- p, r i kêu ông Cn c, coi nh ng hàng ch in trên cái hình ó nói gi ng gì v y.

Ông C không n ti c công l i c ng mu n bi t cái b ng rao hát tu ng gì, nên ông li nm t m b ng mà c nh v y.

“Hát t i nhà hát thành-ph Saigoni chúa-nh t l6 Aout 19. . .

Ban hát c i-l ng S c-Thinh i L c t nh m i v di n tu ng „X t i Bàng Quí-Phi“

Cô Sáu H o th vai Bàng Quí-Phi xu t-s c



Hay l m! Hay l m!

Ông C c t i câu: “Cô Sáu H o th vai Bàng Quí-Phi xu t-s c”, thì b ông ng n-ng i, ông c nho-nh , m t ch m ch ngó phía d i.

Ba Sang h i: „Cô ào thi t là l ch-s , chú h ?”. Ông C không tr l i, ông c nhìn cáihình h i lâu, r i ông tr t m b ng cho th ng nh và ng i th ra.

Th ng nh vác t m b ng mà i tay l c chuông leng-keng. Ba Sang ngó theo, v a c ia nói: „Cô ào ó th t là ep, ch chi cho tôi c g n cô m t êm, r i t i già tôing ch u n a.

Ông C ngó xu ng t, b bu n l m. Ch ng ông nghe Ba Sang m c nh v y, ôngng c m t lên mà nói r ng: „Cháu còn nh , ch a t ng tr i vi c i nên cháu m c vi c kquá. i vi c gì c ng v y h có t t thì t nhiên có x u. Cháu ngh ó mà coi, loài ng i hcó sanh thì có t . Cái bông h nó p thì trong hay có sâu. Cái bánh h mu n làm coi cho

t thì l i n không c. Còn vi c i c ng v y, h mình vui quá i r i thì sao c ng có khibu n. y vây, m i vi c gì mình c ng nên phòng. Cháu th y hình ào hát c i-l ng ócháu khen p. Cô p thi t, mà cách m i n m tr c cô còn p h n nhi u n a a cháu ;

t tr n c i c a cô ph i t n m t hai ngàn ng, ng i ta c ng không ti c. Ng c vì cái pó có gi u m t cái h i trong, cái h i l n vô cùng, cái h i kh n-n n là t i nó trà-tr n v i cáip làm cho mình không th y nó c, n ch ng ngó th y thì ã tr r i, không th tr n-tránh

cho kh i. Chú nói ây là do ch chú ã kinh-nghi m r i mà chú nói, ch không ph i chú np nh ng câu luân-!ý trong sách ng em ra mà khuyên-r n hay h m d a cháu âu. Chú cón cô ào Sáu H o ó h t m y tháng. T i chú th y cô, chú m c nh cháu, nên chú g n

cô, mà ngày nay thân chú m i ra n i n y … ”.Ông C luôn tr n, nói l vi c riêng c a ông ra r i coi b ông n-n n, nên ông ng ng

i không nói n a, mà c p m t ông t r t.Ba Sang không rõ tâm-s c a ông, b i v y nghe ông nói câu sau thì anh ta ch ng

ng, ng i ngó s ng ông r i nói r ng : “Té ra chú bi t cô ào n y à ?”.Ông C ng i l ng thinh m t h i r i ng c m t lên nói r ng : “Cháu t ng chú là m t

tên th s n t h i m i l n lên cho t i bây gi hay sao? Vi c nhà c a chú không vui, nên m ym nay chú gi u-gi m không ch u nói ra làm chi, ch ngày tr c thân chú sung-s ng l m,

có ph i nh v y âu. H i tr c chú có v , có con, có v n, có ru ng, có ghe h u ca-nô, cónhà ngói nhà nghê, chú là m t tay giàu sang không thua ai h t. Chú có m t chút l i nh , là

n v i cô Sáu H o, mà vi c nhà chú h h t r i thân chú m i hoá ra m t anh th s n nh v yây. Nói cho công-bình, chú g n cô Sáu H o m y tháng, chú t n hao v i cô ch ng m y ngàn

ng b c là nhi u, b i v y không nên nói cô làm tán gia b i s n c a chú. Chú phi n là phi nng i khác, không th ng chú, nên th a cái d p ó mà xô gia- ình chú r i rã, phá s -nghi pchú tan-tành, làm cho cha con chú phân-ly, làm cho thân-danh chú hèn-h …” Ông C nói t ió r i n c m t d m d .

Ba Sang th y ông au- n v vi c nhà c quá, anh ta không dám khêu-g i thêm raa, nên ng d y r ông v . Ông C lau n c m t i theo Ba Sang, th ng-th ng tr v nhà,

không nói ti ng chi n a h t.



II

t bu i chi u kia, cách ngày náo-n c trong quán ch N m Ti n ó ch ng n m-sáua, có m t cái xe-h i phía d i C u Ki u ch y lên g n t i ch X Tài, r i ng ng ngay m t

dãy ph c d a bên ng. Trên xe b c xu ng m t ng i An-nam, m t ng i ch ng 24, 25tu , mình m c m t b Tây tr ng may ki u thi t kim-th i, c th t n en, u i nón nxám, và m t ng i n a tu i l i 40, m t r hoa mè râu hàm trên lún-thún, m c m t cái áobành-tô vàng bâu ng v i cái qu n lãnh en m i tinh, chân mang giày sú- ê tr ng, u inón c ng tr ng. Hai ng i t hai ra, m i ng i i d c theo m t mép ng mà h i th m nhàông Cai-T ng c u, tên là Ngô-Minh-Tâm.

Hai ng i ghé t nhà mà h i, cái xe h i th ng-th ng i theo sau, trên xe l i còn có m tng i Tây ng i v i tên s p-ph n a.

Lúc y chánh là lúc mãn gi làm vi c nên th y th i v , ngoài ng thiên-h ôngy, ai th y xe h i có ng i Tây ng i, l i có hai ng i An-nam ki m nhà Cai-T ng Tâm nào

ó, thì c ng t ng là s m t-thám ki m b t ng i ph m t i. Hai ng i h i th m trong nhàngoài ng r t k -l ng, song ch ng có m t ng i bi t c u Cai-T ng Ngô-Minh-Tâm nàomà ch .

Lên t i ch Xã Tài xe h i ng ng ngay ch , r i ng i Tây leo xu ng hi p v i haing i An-nam mà h i th m. Ba ng i dòm vô phía hông ch th y trong cái quán c a ch

m Ti n ng i ta ang n u ng l ng-x ng bèn men vô ó mà h i.Khi b c vô g p Ba Sang ang ng i n c m t i cái bàn d a c a, ng i nh m c tây

tr ng ó, bèn h i: „N y anh, ng i ta nói ch c có th y Cai-T ng c u tên là Ngô-Minh-Tâm, i chung-quanh ch Xã Tài n y ây, sao t h i chi u t i gi tôi h i cùng h t, mà không ai

bi t. N u anh có bi t, xin anh làm n ch giùm“.Ba Sang thu nay không có nghe cái tên ng i ta h i ó song c ng mu n déo-d t ch i

nên tính h i coi ng i g c âu, có chuy n gì nh ng anh ta v a mu n h i, l i th y có m tng i Tây v i m t ng i b n áo bành-tô vàng b c vô, trong lòng phát nghi nên l c u r inói c t ng n : „không bi t“.

Nh ng ng i trong quán mu n hi u coi chuy n gì nên áp l i ng vây chung-quanhBa Sang. Ch N m Ti n h i ng i b n Tây:

- Th y h i chuy n chi v y th y?- Tôi h i th m nhà ông c u Cai - T ng Ngô-Minh-Tâm.- ây có ông T ng, ông Xã nào âu. Nh l n tôi ch n y nh ng tôi không có

nghe tên y.- Có mà, ng i ta nói ch c l m. Ông Ngô-Minh-Tâm làm Cai-T ng h i tr c kia,

ch bây gi ng nghèo, ng vô ây không làm Cai-T ng n a.- Th y ki m ng i y chi v y?- Quan Ch ng-Kh ây, ngài ki m ng ng nói vi c nhà c a ng cho ng bi t, r i

xin ký tên gi y t ch không có chuy n chi l .- Ch n y dân lao- ng , có ông T ng Tâm nào âu. N u có thì tôi bi t li n.Ba Sang suy ngh r i h i:- Ông Cai-T ng Tâm ó ch ng bao nhiêu tu i, g c-gác âu, hình d ng ra th nào?Ng i b n Tây tr ng day l i ngó ng i m c áo bành-tô vàng và nói:- Ông ra sao âu th y bi t th y nói cho ng i ta hi u, ch tôi có bi t ng âu.Ng i m c áo bành-tô vàng b c t i nói r ng:- Tôi v i ông Cai-T ng Tâm không g p nhau c ng ã h n 10 n m r i, nên hình

ng tôi bi t h i tr c ó ch c là bây gi i khác nhi u. Ông vóc-v c cao l n,c da tr ng-tr o, h i tr c ng th ng râu mép chu t ng nh trê, t ng-m o

ph ng-phi, n nói nghiêm-ch nh l m. ng ng i g c M -tho, ch ngh a gi i, bi tnói ti ng Tây, l i bi t ngh võ n a. Anh em có bi t ây có ng i nào gi ng hình-



ng nh v y hay không? Ng i ta nói ch c ông g n ch ây, làm th gì ókhông bi t.

Hai Cao ng sau l ng Ba Sang, vùng c i l n va h i r ng:- Làm th s n ph i hôn? Tr i i! Anh n y nh tr ng hình coi gi ng ông C c a

mình quá.Ba Sang day l i tr n m t ngó Hai Cao. Ch N m Ti n c ng v t mi ng m ng:- Th ng ó không bi t gì h t, mà xem vô nói b y hoài. Ông C gì mà k v y!Hai Cao b tr n, r i còn b m ng n a h i-ý bi t mình nói sai , bèn b c dang ra xa,

kéo gh mà ng i. Ba Sang li c ch N m Ti n r i nói v i m y ng i l ó r ng: „Theo hìnhdáng c a ông T ng Tâm mà hai th y m i nói ó, thì tôi bi t d ng nh phía d i kia in là5 có

t ng i gi ng-gi ng m t chút. Mà hai th y ki m ông T ng Tâm có vi c chi, hãy nói thi tcho tôi nghe r i tôi giúp tôi ki m giùm cho, ch n u nói gi u thì tôi có bi t sao âu mà tôiki m“.

Ng i m c áo tây tr ng b c ra ngoài ng nói chuy n v i ng i Tây ít câu r i tr vônói v i Ba Sang r ng: „Quan-Ch ng-Kh bi u tôi nói v i anh ng có nghi-ng i gì h t,chúng tôi không ph i cò lính gì âu mà s . Quan Ch ng-Kh ó, An-nam mình kêu là Nô-Te, anh bi t hôn? Tôi ây là thông-ngôn c a Ngài. Còn th y i v i tôi ây là ng i h i tr clàm bi n cho ông T ng Tâm, d t chúng tôi i ki m ng ng ch ng cho chúng tôi bi t m tthôi. S là ông Cai-T ng Tâm h i tr c có v sanh c m t ng i con gái, khi v ch ng

nhau, Tòa giao con cho ng i v ông nuôi. Bây gi con ông l n khôn, ch ng i nói, songlu t bu c ph i có ông ng g m i c. Quan Nô-Te i ki m ông ng nói chuy n ó v iông và xin ông ký tên gi y t ng làm ám c i, ch không ph i b t bu c ông v chuy n gì.Xin anh em ng ng i, bi t ông âu c ch ngay ra làm n giùm cho ông“.

Ch N m Ti n nói : „T ng chuy n gì kìa, ch chuy n ó thì ki m có l c mà“.Ba Sang tr n mà ngó ch N m Ti n, r i nói v i th y thông-ngôn r ng: “Xin th y b m l i v iquan Ch ng-Kh tôi có quen m t ng i hình-d ng gi ng ông Cai-T ng Tâm ó l m, ng t vì

a nay ng i y i kh i. V y xin chi u mai, l i 6 gi ho c 6 gi r i, th y v i quanCh ng-Kh tr l i ây, tôi s ki m ng i y d t l i cho giáp m t coi có ph i hay không?”

Th y thông-ngôn b c ra tr l i v i quan Ch ng-Kh r i tr vô nói r ng : “QuanCh ng-Kh cám n anh t m, và xin anh làm n ki m giùm ng i y r i chi u mai d t l iquán n y mà ch ngài, úng 6 gi r i s có ngài lên không sai”. Th y thông t -giã r i hi p

i ng i m c áo vàng i theo quan Ch ng-Kh ra xe h i mà v .Ba Sang kêu th ng Cu bi u rót cho m t chén n c trà u ng r i ng d y mu n i v .

Khách i xa r i, Ba Sang m i nói r ng: “Anh Hai Cao d i quá! Mình không bi t chuy n gì,t hô “ông C ” om-sòm, chúng b t ng, r i làm sao?“.

Hai Cao nói: “T i nó nói hình d ng nghe gi ng ông C c a mình quá, ta ch ng nói ông C ”.Ba Sang áp : “Tôi v i ch N m c ng bi t v y song g n i g n l i coi ã ch , nói b ymang h a ch ch i sao. Nó nói ám c i ám h i gì ó, mà tôi c ng không dám tin. Tuy cóông C n m ng nhà, mà tôi còn nói v i nó ng nó v cho tôi h i l i ông C coi ã. N uchuy n nó nói h i nãy mà thi t có nh v y thì mai mình cho ông C ra cho nó nói chuy n.Còn nh nó s p m u mà th p ông C , thì mình ki m th gi u ông luôn cho yên. i mìnhph i cho khôn m i c ch ”.

Ch N m Ti n c i va nói: “Th ng Ba m y lanh thi t. Tao khen m y l m. Thôi v nóichuy n cho ông C nghe coi ph i h ki m ông ó có h i gì hay không?”

Chi u b a nay ông C không n c m t i quán ch N m Ti n là vì có anh em trong s ông n d i Sài-gòn r i. Ông n m trên võng ng a tòn-ten mà ngh l ng. Ba Sang ng quán l n-t n v , v a b c vô li n nói v i ông C :

- Có Nô-Te ki m chú.- Nô-Te nào? Ki m làm chi?

5 nh là



- nói ki m chú ng ký tên gi y t mà g con l y ch ng.- nói làm sao mà cháu bi t h ki m chú?- h i th m ông c u Cai-T ng Ngô-Minh-Tâm, g c M -tho . . . Ph i h h i chú

hay không?Ông C nghe nói m y l i, vùng ng i d y ngó Ba Sang trân-trân. Ba Sang c ng ngó

ông, r i anh ta gãi u, mi ng chúm-chím c i, trong ý ch c ã trúng l i, ông C nín m t h ii l i h i Ba Sang:

- h i tl m c u Cai-T ng Ngô-Minh-Tâm M -tho, mà sao cháu bi t h h ichú?

- v hình-tr ng ông T ng Tâm, cháu nghe sao gi ng h t chú nên cháu oán ch clà h ki m chú ch gì.

Ông C l ng thính m t h i n a r i châu mày, s c m t coi lo-l ng l m. Thình-lình ôngvùng ng d y mà h i:

- Nô-Te ki m ông Cai-T ng Tâm ó bây g âu?- Ba Sang c i mà áp r ng:- r i . . .

Ông C tr n m t h i l n ti ng r ng:- Ng i ta ki m sao không ch u ch l i ây, cho ng i ta v i ?

Ba Sang th y ông C gi n, anh ta c i n a và nói r ng:- Mà c u Cai-T ng Ngô-Minh-Tâm ó ph i là chú hay không? Chú tr l i i, r i

cháu s nói h t cho chú nghe.Ông C x m t, ng suy-ngh m t chút n a r i ch m-rãi áp r ng:

- Ph i, Cai-T ng Tâm là chú ây. Vì cháu ã bi t r i, nên chú ph i nói thi t, songchú xin cháu ng có nói i nói l i cho thiên-h bi t làm chi nghé. Ch ng ph i chúcó t i l gì nên s pháp-lu t mà gi u tên gi u h . M y n m nay chú không mu ncho thiên h bi t chú là ai, y là vì cái thân c a chú không áng mang cáí tên ó

a mà thôi. L i nh c t i cái tên ó nh khêu vi c bu n-r u c a chú ngày x a ra,nên chú không mu n nghe kêu t i cái tên y n a.

Ba Sang th y ông C au- n quá, anh ta h t c i l i ng i trên gh , m i ông C ng i m tbên, r i nói r ng:

- cháu thu t công chuy n cho chú nghe, chú ng nóng. H h i chú mà cháukhông ch u d t h v nhà là vì cháu không hi u vi c lành d l nào, nên cháu dè-

t, ch không ph i cháu có ý chi khác. H i nãy cháu ng ng i trong quán chm Ti n mà n c m, cháu th y có m t ông Tây i t nhà h i th m vi c gì ó

không bi t. M t lát h i t i quán, h b c vô th y cháu ng i phía ngoài, h bèni cháu có bi t nhà c u Cai-T ng Ngô-Minh-Tâm âu thì làm n ch giùm cho. Thi t ban u cháu không dè h ki m chú, nên cháu l c u nói không bi t.

Ch N m Ti n v i anh em trong quán c ng tr l i nh cháu v y. H qu -quy t nóinghe ch c ông T ng Tâm g n ch Xã Tài. H l i nói rõ hình-tr ng c a ông ra

a. H t th y trong quán ai c ng nghi h ki m chú. Cháu c ng nghi l m, songcháu không bi t h là ai, i ki m chú có vi c gì nên cháu h i g n l i h , h nói ôngTây ó là quan Nô-Te i ki m chú ng ký tên gi y-t gì mà g con l y ch ng gìó không bi t. Cháu không dám tin, cháu m i l p ch c nói g t h r ng cháu có

bi t m t ng i hình-d ng gi ng ông T ng Tâm ó l m, song b a nay ng i y ich i. Cháu khuy n h i chi u mai, l i 6 gi r i, tr lên quán ch N m Ti n r icháu t ng i y l i cho giáp m t coi có ph i ông T ng Tâm hay không. H ch u,và h h a chi u mai s tr lên. Cháu làm nh v y là ý cháu dè-d t, cháu mu n vbàn-tính l i v i chú, n u có v c gì không t t thì chú n m t luôn, còn nh khôngcó vi c gì ph i s thì chi u mai chú s ra nói chuy n v i h , ngh ch ng mu n gì“.

Ông C g c u nói r ng:



- Cháu k -l ng nh v y thì c l m. i ph i dè-d t m i kh i l m ng i ta.Nh ng mà bình-sanh chú ch ng bao gi có làm m t vi c gì trái v i l ng-tâm, haylà ph m n pháp-lu t, mà cháu ph i lo s cho chú. X a nay chú không mu nthiên-h bi t tên thi t c a chú là vì chú bu n vi c nhà, ch không ph i chú s aimà gi u tên. Thôi, chi u mai chú l i quán ch N m Ti n mà ón m y ng i ócoi h ki m chú có vi c gì. Mà chuy n chú t thi t v i cháu nãy gi ó, cháu ph ikín mi ng ng có cho ai bi t chú là c u Cai-T ng Tâm a nghe hôn, nói cho hbi t chú thêm x u-h ch không ích gì.”

Ba Sang áp :- Chuy n riêng c a chú ai i h c cho thiên-h nghe làm chi mà chú ph i d n. Té ra

chú có con hay sao chú?- .- y Ng i ?- Có m t a con gái thôi.- Sao h i nào t i gi không th y t i lui th m chú?- Chú có cho nó bi t chú âu mà th m.- y ch h i nào t i gi nó v i ai?- v i m nó.- Thi m còn hay sao?- Còn ch . M nó có ch ng khác âu trong Ch -l n.- Con gái chú n m nay c bao l n?- i ch ng 19, 20 tu i.- u v y thì m y ng i ki m chú ó h nói thi t r i. Nè, có m t anh b n áo bành-

tô vàng, nh nói h i tr c nh làm bi n cho chú.- Có th ng bi n i ó n a sao?- Có … Chuy n khó hi u quá! Làm Cai-T ng, có v con, t i sao không nhà l i i

nh v y chú?- Tâm- s c a chú dài l m, l i nh c n càng thêm bu n, nên chú không th nói ra.

y th ng-th ng r i cháu bi t.Ba Sang mu n bi t mà ông C không ch u nói, b i v y anh ta i bán bu i s m m i,

i bu i chi u tr n6 nhà có ý i No-Te lên g p ông C coi hai àng nói chuy n gì v i nhau.n 6 gi t i, ôg C i làm v , th y Ba Sang n m ch nhà. Ông t m r a, thay áo

qu n s ch-s , r i i v i Ba Sang l i tr c ch Xã Tài, i lên i xu ng th -th n mà ch Nô-Te.Cách ch ng bao lâu thi t qu có m t cái xe h i phía Sài-gòn ch y lên ng ng ngay ch . BaSang kêu ông C ch mà nói: „Cái xe hôm qua ó chú.”

t ông Tây v i hai ng i Ví t-Nam hôm qua ó leo xu ng xe, m t ngó ch ng vôphía cái quán ch N m Ti n. Ba Sang thôi-thúc ông C i l i g n. Ng i m c áo bành-tô vàngngó tk y ông C thì ch mà nói v i hai ng i kia r i xâm-xâm i ri t t i, l t nón cúi u màchào kh v y : “B m Ngài, Ngài m nh gi i ?”

Ông C g c u áp l và h i : “ a! Em Bi n! Em ki m qua có chuy n gì ?”Thi t ng i n y là Bi n H n h i tr c làm Bi n cho th y Cai-T ng Ngô-Minh-Tâm.

Bi n H n nói : „Bà bi u tôi d t ông Nô-Te ây i ki m Ngài ng nói chuy n nhài Ngài“. Ông C cúi u chào ông Nô-Te v i th y thông-ngôn. Hai ng i áp l r i th y

thông-ngôn m i h i : „Ông ph i là c u Cai-T ng Ngô-Minh-Tâm h i tr c M -tho ch ng?”Ông C g c u áp : „Ph i, tôi tên Ngô-Minh-Tâm”. Ba Sang xen vô nói : “Hôm qua th y vhình- tr ng tôi bi t mu n ki m chú tôi ây ch c c ng nh v y. Nay tôi d t ra ó…”Th y thông c i và nói : „Cám n anh l m. Nh có anh, ch không thì bi t âu mà ki m. ây thi t không ai bi t tên ông T ng h t“. Ông C nói : „ Ph i Ng i ch n y h kêu tôi là

ông C , ch h không bi t tên thi t c a tôi âu“.

6 l n tr n



Ông Nô-Te nói ti ng Tây v i th y thông-ngôn, r i th y thông-ngôn nói l i v i ông Cng: “Quan Nô-Te h i nhà ông âu. Ngài mu n l i nhà ông ng nói chuy n v i ông, ôngt v nhà c hay không?“. Ông C nói c r i m i h t v nhà, Ði d c ng, ông h i

Bi n Hu n r ng :- Sao em bi t qua ây nên lên ây mà ki m?- Th a, h i n m ngoái có ng i M -tho g p ngài ây, v nói chuy n l i, tôi nh ,

nên m i lên ây mà ki m.- y n m nay em làm vi c gì âu?- Th a, t ngày ngài thôi làm vi c, thì bà bi u tôi coi ru ng t cho bà. Tôi d i

-tho coi góp lúa ru ng, góp ti n v n, lâu lâu lên óng l i cho bà. Chuy n n ytôi lên, bà bi u tôi l i ng i ki m giùm ngài.

- Nghe nói em i ki m qua ng nói chuy n g con Minh-Nguy t l y ch ng ph ihôn?

- Th a, ph i.- cho ai âu?- Th a, v nhà r i ông Nô-Te s nói rõ công vi c cho ngài hi uÔng C d t khách v t i nhà thì ã t i r i. Ba Sang l y chìa khóa m c a r i qu t h p

qu t mà t èn. Khách dòm trong nhà th y m t c n ph lá ch t h p, t không lót g ch, phíatr c ch có m t cái bàn b ng cây d u v i hai cái gh u và có gi ng m t cái võng màth i.

i xóm h th y có ng i l nh t là có m t ông Tây, t i nhà ông C , h không hi uchuy n gì nên xúm nhau ng ngoài c a mà coi. Ông C c y Ba Sang ra bi u h i ch i ông thong-th mà nói chuy n riêng c a ông. Ông m i ông Nô-Te ng i trên m t cái gh

u, còn ông ng m t bên mà h i r ng: “Quan l n ki m tôi mu n nói chuy n chi, xin quann cho tôi bi t th coi”.

Ông Nô-Te m c p da ra, l y gi y t trên bàn, nói ti ng Tây v i th y thông-ngônt h i, r i th y thông c t ngh a l i nh v y: „Ông là Ngô-Minh-Tâm h i tr c ông làm b ni bà Lý-Th -Ph ng. V ch ng c i có hôn-thú b c nh t, n v i nhau có sanh c m t

ng i con gái t tên là Ngô-th Minh-Nguy t, có khai-sanh phép. Khi ng i con gái yc 9, 10 tu i, thì ông bà có vi c chi b t-hòa v i nhau ó không bi t mà bà vào n t i Tòa

xin phá hôn-thú. Tòa s M -tho lên án cho b , cái án có t i tay quan Ch ng-Kh làm ây.Theo cái án y thì Tòa cho mà nói l i v ph n ông nên Tòa nh giao ng i con gái là côMinh-Nguy t cho bà nuôi. Ông nh l i coi chuy n nhà c a ông có ph i nh l i tôi nói ó laykhông ?” Ông C g c u nói : “Ph i, trúng l m“. Th y thông-ngôn l i nói ti p : “Cô Minh-Nguy t n m nay c 20 tu i, cô h c ã thi u Brevet Elémentaire r i. Bây gi có ông Thái-Duy-Càng là m t v h c sinh bên Pháp m i v , ông nh p-t ch theo dân Lang-sa7, ông có

ng-c p Lu t-khoa T n-s , ông th y cô Minh-Nguy t ông ph i lòng nên ông xin c i. CôMinh-Nguy t ã ng ông Thái-Duy-Càng mà bà thân c a cô c ng ch u n a. Có u n y làmkhó m t chút: ông Thái-Duy-Càng thu c dân Lang-sa nên vi c c i xin g r i ph i làm theolu t Lang-sa, Cô Minh-Nguy t 20 tu i, lu t bu c cô ph i l i t i Xã Tây l p t hôn-thú m i

c. V ph n bà thì ã ký tên r i h t. Bây gi còn ph n ông n a, h ông ký tên cho phép cony ch ng thì xong vi c, xin ông vui lòng ký tên vô, ng cho con gái ông l y ch ng cho kh i

sái-lu t“.Th y thông-ngôn nói d t l i, bèn l y m t t gi y tín-ch , có ch ánh máy m t m t mà

a cho ng C , l i rút trong túi l y cây vi t ra mà a cho ông ký tên.Ông C c m t gi y c t u chí cu i r i nói r ng : „Xin th y làm n th a l i v i

quan Ch ng-Kh , tôi nghe con gái tôi có ch ng thì tôi m ng l m. Nh ng mà s -nghi p c atôi ã h r i, bây gi cái tôi quí tr ng ch còn có a con y mà thôi. Cái t n y b nào tôi

ng ký tên vào, song tr c khi ký tên tôi mu n bi t m t chàng r tôi m i ký c”.

7(France) Pháp



Th y thông-ngôn c i mà nói r ng : „Ông làm khó chi vây! Ông Thái-Duy-Càng làt ng anh-tài c a Vi t-nam. Ông m -côi cha m song ông có m t cái gia-tài l n B c-

liêu, nghe nói m i n m s lúa ru ng t i n m b y ch c ngàn gi . X a nay ông H ng Qu n-t Thái-Duy-C là chú c a ông, th -h cái gia-tài y l y huê-l i mà nuôi ông n h c. Ôngi- ng Qu n-h t Thái-Duy-C c ng là m t nh n-v t giàu có Sai-Gòn, ai ai c ng u

nghe danh. Ông Thái-Duy-Càng ó h c gi i, l i giàu l n, vô dân Lang-sa, l i nghe nói íttháng n a ây s c Chánh-Ph c p b ng cho làm quan Tòa n a. Ông c m t ng i rnh v y thì có ph c quá, t i sao ông còn d c-d c“.

ng C l c u áp : “Th y không hi u ý c a tôi. Con gái c a tôi sanh ra, tôi khôngcó công d ng nuôi d y-d nó. Nay nó l y ch ng, tôi có gan d nào mà ng n tr . Nh ng mànó là máu th t c a tôi, tôi ã có nói v i th y, ch quí tr ng c a tôi ch còn có bao nhi u ó màthôi, cái ngh a v s s ng c a tôi c ng ch có lao nhiêu ó mà thôi. N u nó l y ch ng mà nókhông cho tôi hay thì ch ng nói làm chi, ch l y ch ng mà tôi ph i cho phép, thì d u tôi ngu

t th nào i n a tôi c ng ph i bi t chàng r coi ra sao r i tôi m i ký tên cho phép c ch .Thi t bây gì tôi làm m t tên th s n hèn-h , không có danh-giá gì nh ng mà theo ý riêng c atôi, cái h nh-phúc c a con ng i ch ng ph i n i gia-tài l n, hay là b ng-c p to âu. H cgi i, danh cao, giàu to, ch c l n mà thi u t -cách làm ng i ph i, thì có quí gì âu. Xin th yth a l i v i quan Ch ng-Kh , tôi xin ngài tha-th cái l i tôi làm th t công ngài. Ngài làm ncho tôi g p chàng r ng tôi coi ng i ra th nào r i tôi s ký tên t n y“.

Ông C tr l i l i cho th y thông-ngôn, th y thông-ngôn nói l i v i quan Ch ng-Kht h i r i th y h i ông C r ng: “Quan Ch ng-Kh h i ông n u mu n òi m t hai tr mng b c ng ký tên, thì xin ông nói ngay ra, ngài s nói giùm l i v i bà ng bà cho mà ký

tên cho r i”.Ông C nghe m y l i, ông n i gi n m t, nên ông áp: “Xin th y nói v i ng, ng

không c phép th y tôi nghèo mà khinh-khi tôi nh v y. Tuy nhà tôi nghèo, ngh tôi hèn,song ph m tôi cao, trí tôi s ch, ch không ph i tôi ê ti n nh ng i ta v y âu. N u ng còndùng cái gi ng ó mà nói chuy n v i tôi n a, thì tôi ph i ép mình mà m i ngài ra kh i nhàtôi l p t c, d u mích lòng thì tôi ch u, ch không th nào tôi nói chuy n v i ng n a”.

Th y thông-ngôn c t-ngh a l i cho ông Nô-Te nghe, ng c i r i ng d y, b gi y tvô c p và nói r ng: „Thôi, tôi v tôi nói chuy n l i v i bà Lý-Th -Ph ng coi bà tính lnào r i s hay“.

Ông C g c u, a khách ra c a.



III

Bà Lý-Th -Ph ng là nguyên-ph i c a ông Cai-T ng Ngô-Minh-Tâm h i tr c M -tho, Khi bà c án Tòa cho bà ch ng b t con c r i, bà m i d t con tr v quê-quán t i

n-l c c t nhà mà . Bà ó c vài n m k có m t ng i Ch -l n, tên là Cao-Xuân-Qu nh, nhà giàu l n, n a ch ng gãy gánh cang-th ng, nên c y mai nói mà c i bà. Bà v ncó ru ng t, có b c ti n, có n -trang, nên khi m i ch ng bà tính m t mình mà nuôi con

ng kh i ai ng t i s -nghi p c a là c.Nay ông Cao-Xuân-Qu nh nh h n bà n 5 tu i, ông theo quy n-luy n hoài, l i bà

th y ông giàu có l n, có nhà máy xay g o t i Bình- ông, có nhà l u Lò G m, có m y dãyph l u t i Ðèn N m Ng n, v i v tr c không có con, bà nh m làm b n v i ông n y không

, b i v y bà m i ng ông Cao-Xuân-Qu nh r i d t con v v i ch ng m i t i cái nhà l ut p Lò G m. Nh cái hoàn-c nh y, bà m i có th mà cho cô Minh-Nguy t vào h c t i

tr ng m ngoài Sài Gòn, nên cô m i thi u Brevêt Elémentaire ó. Bà l i mu n có danh- v i ng i ta, nên n m tr c bà xúi ông Cao-Xuân-Qu nh ra tranh-c Ngh -viên Thành-

ph , tuy t n ti n nhi u, song may c c , b i v y h n m t n m nay thiên h m i kêu bà là „bài- ng Qu nh”.

Ông H i- ng Cao-Xuân-Qu nh lúc n y trong mình không ng m nh, nên v ng l ith y thu c ra mé bi n Long-h i mà h ng gió d ng b nh.

Bà H i- ng Qu nh nhà m t mình, bà lo s p- t vi c g con l y ch ng. Bà n m nayã 45 tu i r i, mà da ch a dùn, vóc ch a m, r ng còn ch c, tóc còn en. Bà c ng làm y theo

cách trang m c a m y bà sang-tr ng ng-th i, t i ngày m t gi i ph n môi thoa son, tócch i láng-nhu t, d u trong nhà c ng m c áo màu nh s a-so n i ch .

Bu i chi u mà ông Nô-Te v i Bi n H n i ki m nói chuy n v i ông C ó thì bài- ng Qu nh nhà, trong lòng không yên, không ch c có ki m c ông hay không, l i

không bi t nh ki m c mà ông ký tên hay là ông làm khó.Bà ng i vô i ra mà t -l , còn cô Minh-Nguy t thì ng i thêu trên l u. T i m t lát,

xe h i v ông Nô-te bi u th y thông-ngôn thu t chuy n l i cho bà H i- ng Qu nh hay r ng,mình ã ki m c ông Ngô-Minh-Tâm, song ông nài cho ông nói chuy n v i chàng r r iông m i ch u ký tên cho phép con ông l y ch ng.

Bà H i- ng Qu nh cám n ông Nô-Te, bà nói th ng-th ng bà tính, va bà xin ông ngh , ch ng nào ký tên c r i bà s cho ông hay.

Ông Nô-Te v r i, bà H i- ng kêu Bi n H n vào phong gi y, bà bi u ng i tr ct bà r i bà h i nh -nh r ng:

- Thi t em có g p ng hay không ?- Th a, g p thi t ch Ngài có nói chuy n v i tôi n a mà.- Nói nh -nh v y, ng có nói l n con Minh-Nuy t nó nghe. ng có nói t i sao mà

ng không ch u ký tên hôn?- Th a, có ch . Ngài nói không ph i ngài không ch u ký tên. Ngài nghe cô Hai có

ch ng, ngài m ng l m. Song cô Hai là máu th t c a ngài, bây gi suy-s p, s quí-báu c a ngài ch còn có bao nhiêu ó mà thôi. Ví nh cô Hai l y ch ng mà khôngcho ngài hay thì thôi, còn nh l y ch ng mà bu c ngài ph i ký tên cho phép thìngài nài ph i cho ngài g p m t chàng r ng ngài coi ng i ra sao, ngài nóichuy n m t chút, r i ngài s ký tên.

- Sao em không nói cho ng nghe, sao em không c t-ngh a cho ng hi u chàng rng- áng l m, dân Tây h c có b ng T n-s lu t-khoa, m -côi mà làm ch m t cái

gia-tài l n, l i là cháu m t ông H ng Qu n-h t có danh-giá n a?- Th a, ông Nô-Te có c t-ngh a rành-r h t. Ông còn nói chàng r nay mai s c

nhà-n c c p b ng làm t i ch c quan Tòa. Mà nói gi ng gì ngài c ng không nghe,ngài nài cho g p m t chàng r r i ngài m i ch u ký tên.



- p m t sao c! S g p m t r i ông nói chuy n b y-b nghe k l m. ng chnào âu ?

- Th a, g n ch Xã Tài, t i nhà ch i lên ch ng 50 th c.- làm gi ng gì ó? Nhà c a t -t hay không? B ng có ti n hay là nghèo?- Úy! Nghèo l m bà i. Nghe nói ngài làm th s n.- Làm th s n! Tr i! V y mà òi g p m t r ch !- Ngài m t c n ph lá ch t-h p d -dáy l m, ti n ph m i tháng ch ng m t hai

ng, trong nhà không có gì h t.- Tr i i! V y mà mu n sanh chuy n ch ! Ð sáng mai em lên nói v i ng mà cho

ng ít ch c ng b c r i bi u ng ký tên ch gì.- Úy! Cha ch ! Không c âu. H i nãy ông Nô-Te nói thôi v xin bà cho ngài

t vài tr m ng b c ng ngài ký tên thì ngài gi n m t, ngài h i ông Nô-Tesao ám khinh-b ngài, ngài òi i ông ra kh i c a. Nói ti n b c không câu.

- t r i mà c ng còn làm-phách! B ng gi n qua hay không? ng có nh c chuy n, có nói ti ng gì ng t i qua hay không?

- Th a, không. Ngài g p tôi ngài m ng quá. Ngài nói chuy n nghe hòa-h õn, khôngnh c chuy n c , mà c ng không h i t i bà.

Bà H i- ng Qu nh ng i suy-ngh m t h i r i bà nói:- Thân ng bây gi hèn-h nhà ng thì nh chòi n mày, cho ng g p ông T n-s sao

ti n. Ông T n-s ng th y cha v nh v y, ch c ng h i hôn i còn gì! Kh quá!Mà ng bu c nh v y n u mình không cho g p thì ng không ch u ký tên r i làmsao mà l p hôn-thú cho c”

Bi n H n áp:- Tôi t ng làm nh v y có l c.- Làm sao?- Bà may áo qu n t -t cho ngài m c, r i bà m i ngài v i ông T n-s l i ây mà cho

giáp m t nhau.- Không c. ng t i nhà qua sao c. Ông H i- ng t -t thi t, nh ng mà qua

có phép nào m i ch ng tr c c a qua t i nhà ng. Làm nh v y coi k l m ch .- Ông H i- ng ngoài Long-h i mà. . .- ng v ng hay ng phi n qua ch .- Thôi, bi t làm sao ? Ch bi u ông T n-s lên ch Xã Tài thì khó coi quá.- Lên tr n sao c ... Khó quá!... Qua mu n g p m t ng ng qua c t ngh a cho

ng nghe …- Th a, cái ó thì d . Bà mu n i thì tôi d t i … Tôi bi t r i, h chi u t i mình lên

ó thì ch c g p ngài.- Qua lên nhà ng c ng không ti n. Qua nh v y mà l t t i cái ch nh v y thì còn

gì th -di n c a qua. Ðã v y mà qua t i nhà ng, r i ng nói b y-b r i b m mi ngng sao c.

- Thôi thì m i ngài xu ng ây.- i ng t i nhà, l i s e ông H i- ng ng hay r i ng phi n.- Bà ng cho trong nhà bi t ngài là ai, thì ông H i- ng hay sao c.- Làm sao mà gi u ng i trong nhà cho nh m?- Th a, vi c ó có khó gì âu. Ví nh bà cho ngài g p ông T n-s t i ây, ngài ph i

n-m c t -t ph i ng i nói chuy n àng-hoàng, cái ó gi u không c; ch n ubà m i ngài t i ây nói chuy n riêng v i bà, ngài b n th ng, bà cho vô phònggi y nói chuy n nh nói v i tôi nãy gi ây thì ng i trong nhà bi t sao cho n i.Tôi d t ngài vô nhà tôi nói v i ng i trong nhà r ng ngài là m t ng i tá- n d i

-tho lên làm gi y m n v n, thì có ai mà nghi.



- Em tính k ó hay thi t, Ð c a. Thôi, chi u mai em lên m i ng, coi ng nhgi nào xu ng th m qua c, thì em lên r c ng. T i gi ng l i, qua saì b y trtrong nhà i u n y u n , còn con Minh-Nuy t thì b t nó trên l u ho c quacho nó i th m ch em b n nó, t -nhiên nó không g p ng. Vi c n y qua c y m tmình em thôi. Em ph i h t lòng a, ng có xì h i cho h bi t, nh t là ng có nóicho con Minh-Nguy t hay a nghé.

- Tôi làm tôi bà, tôi âu ám không h t lòng. Xin bà an tâm, chi u mai tôi i m i.Chi u b a sau, Bi n H n i xe l a ra Sài Gòn r i kêu xe kéo lên ch Xã Tài. Anh ta

lên s m m t chút, ông C i làm ch a v , nên nhà còn khóa c a kín mít. Anh ta ng i d a lng mà ch , n 6 gi t i ông C m i l n-t n v . Bi n H n chào ông, th y trò g p nhau

ng-r r i d t nhau vô nhà.Ông C m i Bi n H n ng í r i h i r ng:- Em tr lên ây có chuy n chi hay không?- Th a ngài, hôm qua ngài không ch u ký tên, tôi v tôi nói chuy n l i v i bà, thì bà

bu n l m. N u ngài không ch u ký tên thì làm sao cô Hai l y ch ng cho c.- Không ph i qua không ch u ký tên. Qua mu n bi t chú r là ng i th nào r i qua

ký tên ch .- Bà nói ngài nài vi c ó khó quá. Làm sao mà cho ông T n-s g p ngài cho c

bây gi .- Sao v y? Chú r không có ây hay sao?- Th a có. Sài Gòn ây ch âu.- u có Sài Gòn thì bi u lên ây, có gì âu mà khó?- Vi c ó khó nói quá.- , . Em nói m t chút ó cho qua hi u r i. Trong th m con Minh-Nguy t

th y qua nghèo-nàn, còn chàng r là ng i giàu có, sang-tr ng, n u cho chàng rp qua thì e m t th -di n chàng r i há.

- Th a. . .- Qua bi t h t. Cái óc c a m con Minh-Nguy t là cái óc c a k giàu-sang i nay,

không l gì. H ti n nhi u, h làm ch c l n thì là quí; ng i mà không c haimón ó, nó u cho là ê-ti n h t th y!

- Th a, không l bà dám khinh r ngài. Bà không mu n cho ông T n-s g p ngài ó,ch c là bà có ý gì riêng, tôi không rõ c. Bà nói bà g p ngài r i bà s c tngh a cho ngài hi u.

- Bà mu n g p qua?- Th a, ph i. Bà sai tôi lên ây m i ngài ch u phi n vô nhà bà trong Lò G m ng

bà nói chuy n cô Hai l y ch ng cho ngài nghe.Ông C châu mày, suy-ngh , r i ông l c u nói r ng- Qua th ng con qua l m. Nh ng mà t i nhà b , qua t i sao c! Vi c nhà c a

qua có l em ã bi t rõ h t. H i qua c i b thì b là ng i gì? Qua v n bi t vch ng ã b nhau r i, n u qua còn nói vi c x u c a b ra, thì té ra qua ch ngph i là quân-t . Nh ng mà ây không có ai, còn em là em út trong nhà, v y qua nh c chuy n c l i cho em nghe. Qua là con nhà giàu có, l i là con m t n a.

i nh i h c ít n m cho bi t chút- nh v i thiên-h r i cha m b t v c i v .Nhà b suy-s p r i, nh ng mà b có s c nên i coi thì qua ành li n. Cha m m i

y mai nói. G n ngày c i qua c nhi u b c th r i nói chuy n b nh -nh pm. Qua vì cái th ng, qua không thèm k chi h t, nên qua gi u cha m i c i

cho r i. Khi qua c i v c ít n m, k sanh con Minh-Nguy t. Cha m qua l n-n khu t h t, qua làm ch m t cái gia-tài c ng trên 300 m u v ru ng, v v n. là ng i n i-tr , t -nhiên b cai-qu n vi c trong nhà cho qua. B th a d p y b

làm t làm riêng, ý b nh mu n l p thêm m t cái gia-tài khác cho b v y. B muavu n, mua ru ng b ng b , b cho vay t n b riêng, Qua th y h t, nh ng



mà qua ngh tình v ch ng, d u c a v hay là c a ch ng u là c a chung, b v yqua không thèm ý t i. Khi qua ra lãnh ch c Cai-t ng thì qua ph i giao-thi p v ing i ta. B sanh tánh ghen, b c r y-rà trong nhà hoài. Thi t có m t lúc n quacó g n-g ch i v i cô Sáu H o là m t cô ào hát có danh. Qua ch i theo cái thúphong-l u v y thôi, ch không ph i tính vi c gì. B th a cái d p y b hành-hung,nói qua mê -thõa, làm tiêu h t s -nghi p, r i ngày sau con không có c m n, bép qua, n u mu n cho b tin qua còn thu ng v con, thì qua ph i làm t sangru ng v n cho b ng b m i c. Qua không có lòng nghi b ng v i con, v

i qua c ng mu n t cái ch thi t c a qua ra, nên qua c làm t sang ru ng v ncho b úng b , m i ph n qua sang h t tám. Ch ng dè khi b c làm ch gia-tài c a qua r i, b li n vào n t i Tòa mà xin phá hôn-thú. Ban u b nói b làmnh v y là vì b th y qua m c n , b phá hôn-thú ng cho ch n thi-hành ru ng

t không c. Nào dè b c án Tòa cho -b r i b m i tom-góp ti n-b c,t h t ru ng v n, d t con v B n-l c c t nhà mà . Qua th y nh n-tình nh v y

qua chán-ngán quá, qua m i xin t ch c Cai-T ng, qua b ph vi c nhà h h t,nên ngày nay t m thân qua m i ra nh v y ây. . . Em ngh coi, con ng i n nh v y qua còn m t-m i nào mà g p m t n a cho c”.

Ông C nói t i ó, ông v a t c gi n, v a bu n r u, nên lai làng n c m t r ng-r ng.Bi n H n bi t chuy n ông nói ó là chuy n có thi t nh v y, nên không bi t l y l i chi màkhuyên gi i. Anh ta bèn nói r ng: „Vi c Ngài phi n bà, tôi không dám út mi ng vô. Nh ngmà n u ông bà phi n nhau. r i cu c hôn-nh n c a cô Hai l -d thì tôi-nghi p cho ph n cô

m”.Ông C nghe nói t i con, thì ng lòng, nên ông khóc, n c m t ch y ròng-ròng.

Cách m t h i, ông m i nói v i Bi n H n: „Em v nói l i v i bà vì qua th ng con qua l m,nên qua nài cho bi t m t chàng r . Tuy qua nghèo, nh ng mà qua ti p r qua trong c n ph lá

y qua không h -th n chút nào h t. N u r qua nó chê qua nghèo hèn, không áng m t chonó th m, thì nó không x mg- áng làm r c a qua n a. Còn vi c b m i qua t i nhà b ó thìqua xin t . Tuy bây gi qua nghèo c c, song cái nh n-ph m c a qua v n còn v ng-vàng luôn-luôn, ch không ph i nghèo mà m t h t liêm-s âu“.

Bi n H n v nói l i v i bà H i- ng Qu nh r ng: „Tôi nói h t s c mà không c.Ngài ã không ch u xu ng ây, mà ngài c nài cho g p m t ông T n-s r i ngài m ch u kýtên”.

Bà H i. ng Qu nh nh n m t châu mày, bà tính sao ó không bi t mà bà nói: “Thôi,vì con mà qua ph i ch u s t ng m t l n. ng không ch u t i nhà qua, thôi qua t i nhà ng.Em ng nói cho ai bi t, chi u mai em t qua i”.

Chi u b a sau, bà H ng Qu nh nói d i v i cô Minh-Nguy t r ng bà ra Ch -l n bàmua . Bà bi u kêu hai cái xe kéo r i bà i v i Bi n H n. Ra t i Ch -l n bà m n m t cáixe h i i ch Xã Tài. M y b a rày Ba Sang i làm v tr luôn-luôn. Ông C v tr c ng

m trên võng mà a tòn-ten và nhìn vào vách.Xe h i ng ng ngay c a, Bi n H n b c vô chào ông C và nói: „Có bà ra, bà mu n

nói chuy n v i ngài“. Ông C ng d y nói: “M i vô ây”. Bi n H n ra ngoài xe nói sao ókhông bi t mà bà H ng leo xu ng xe r i th ng-th ng i vô. Bà m c áo màu c m-th ch,qu n l a tr ng, u choàng kh n màu tr ng gà, ch n mang giày thêu c m cao gót. Bà ikhoan-thai, b t c l m. Khi bà b c vô kh i c a r i, hai ông bà ng nhìn nhau, không aichào ai h t. Ông C ch m t cái gh u, t ý m i bà ng i r i ông ng i trên cái võng gi ngngang ó. Bà ngó cùng trong nhà, mi ng chúm-chím c i. Ông ã phi n ng m trong lòng, màth y b bà kiêu-c ng, thì ông l i càng thêm gi n nên h i:

- Bà t i nhà tôi làm gì ? Nhà giàu không bi t h -th n hay sao?Bà H i- ng Qu nh ngó ngay ông mà áp r ng:- Tôi có qu y, tôi có làm b y âu mà h -then.



- Ðàn-bà có ch ng ã không bi t lo cho ch ng, l i l p m u sang- t s -s n c ach ng; r i p ít mà l y th ng khác, n nh vây ó ph i l m há ?

- ! Tôi t ng ngày nay ông ã có hai th tóc trên u, ông bi t khôn r i, té ra ôngng còn d i quá.

- Ph i, tôi d i l m. B i tôi d i, tôi m i b ng i ta gi t h t ru ng v n, ch ph i tôikhôn thì ng i ta gi t sao c.

- Nói chuy n v i tôi, ông c n gì ph i nói nh ng ti ng cay ng làm chi. Ông nghth nào thì ông c nói ngay ra c mà. Nói cho h t ý, thì ông nên phi n ông chch ng nên phi n ai h t. Ông nh l i chuy n x a mà coi, có ph i là ông d i haykhông? Có c a không bi t gìn-gi mà h ng, cho tiêu h t, r i bây gi tr l ioán ng i ta ch . Ông xét l i mà coi, n u ngày tr c tôi không gi t c a ông, thìng i khác h c ng gi t, b nào c ng tiêu h t v y ch thà là tôi gi t tr c còn hay

n. i tôi không ch u d i h n ai h t. Tôi n c a ng i ta không c thì thôi,ch ch ng h tôi m c l n ng i ta bao gi .

- Tr i i! Nói nh v y thì còn nh n-ngh a gì n a âu!- i! Ð i n y mà nh n-ngh a gì. Ai nh n-ngh a v i mình mà mình nh n-ngk a v i

kìa ? Ông v i tôi l i nh n-ngh a gì ó? V ch ng n v i nhau có con r i màông c mê m hoài không coi v nhà ra chi h t, nh v y ó có nh n-ngh a

há?- Thi t rõ ràng bà là ng i khôn-ngoan úng b c, hèn chi i n y bà c cái a-

sang-giàu là ph i l m.- Tôi không khoe v i ai r ng tôi khôn-ngoan, song tôi không ch u d i h n ai h t.- i bà khôn-ngoan quá, nên vi c qu y mà nói nghe c ng ph i, vi c h bà nói nghe

nh nên. Bà gi i thi t, song bà nói r i, bây gi xin bà tôi nói l i cho bà nghe. Bàlà m t ng i tham ti n, ch bà không bi t nh n-ngh a chi ráo. Ngày tr c bà ngtôi làm ch ng, là vì bà th y cha m tôi giàu l n, l i sanh có m t mình tôi, nên bàquy t nh y vô mà gi t c a, ch không ph i vì tình vì ngh a mà l y ch ng. Tôi nóicó b ng c ch không ph i tôi cáo gian cho bà. Khi l t vô nhà tôi, bà li n lo làm tlàm riêng, lo út nhét mua ru ng v n mà ng b . Thi t n lúc tôi làm T ng, tôicó ch i-b i chút nh v i anh em, mà cách ch i-b i ó b t quá là ch i theo thúphong-l u v y thôi, ch không ph i tôi ch i n i b bê con v . Bà l i th a d py mà tr cái ngón c-ác c a bà ra. Bà gi ch c ghen mà làm nh c lòng tôi áo-, r i bày m u rúng ép tôi sang b v n ru ng cho bà ng. Ðo t s -nghi p c a

tôi r i bà p ít tôi li n, cách làm nh v y ó thì th y, theo trí c a bà, s l ych ng là m t ch c gi t c a thiên-h , ch không ph i ch -ý l p gia-th t mà.

- Ông ch i-b i, ông m c n cùng h t, n u tôi không gi t thì ch n c ng thi-hànhphát mãi h t v y. Tôi có con, tôi th ng con tôi l m, nên tôi ph i lo cho nó.

- u thi t bà th ng con, bà s tôi phá h t s -nghi p nên bà gi t ng dành chocon, thì khi ly-d r i bà v y ng dùng c a y mà nuôi con, ch sao bà p ít tôikhông bao lâu r i bà l i l y ch ng khác?

Ông b t t i kho n ó g t quá, bà li u tr l i không xuôi, nên bà nói túng r ng:- Tôi th ng con tôi l m. Ph n tôí àn bà tôi nuôi nó n-h c không c, nên tôi

ph i ki m ôi b n ng n ng d a mà nuôi nó.- Ông chúm-chím c i. Bà m c-c nên nói ti p r ng:- Mà ru ng v n c a ông sang cho tôi ng b , tôi còn gi y nguyên cho con ó.

Bây gi nó l y ch ng thì nó h ng, tôi có thèm âu.Ông châu mày mà ngó bà. Bà hi u ý ông không tin, nên bà nói thêm r ng:- Tôi bi u Nô-Te làm t gi y, h ng làm ó, ông h i th coi ph i có nh v y hay

không. Con nó có ch ng ch x ng- áng h t s c, ch ng nó dân Tây thi u b ngp T n-s , m -côi l i có gia tài l n, m i n m góp huê-l i t i n m b y ch c ngàn

gi lúa. Con nó c nh v y là có ph c l n l m, t i sao ông l i còn làm khó d ,



không ch u ký tên m t chút cho nó có ch ng? Ông là m t ng i không có l ng-tâm. Ông có con, ông không nuô . Tôi nuôi, tôi cho nó n h c thi u BrevêtElementaire bây gi tôi ki m c ch x ng- áng tôi g nó, h có ch ng r i thìng ta kêu nó là “cô T n-s ” mà nay mai ây ch ng nó làm quan Tòa, ng i takêu nó là “bà l n Tòa” n a. Ông có ký tên m t chút, ông l y c gì mà không ch uký, ông n i cho tôi nghe th coi”.

Ông l c u áp r ng:- Không ph i tôi không ch u ký, tôi nài cho tôi bi t chàng r r i tôi s ký cb .- ! Bi t chàng r mà làm gì? Ông mu n làm nh c cho con ông hay sao? Ông

mu n cho ch ng nó h i hôn, không thèm c i nó, nên ông m i bu c nh v y ó.- Tôi xin cho bi t chàng r mà nói tôi mu n làm nh c cho con là sao!- Ông T n-s là ng i giàu có sang tr ng. Ng i ta nói mà c i con Minh-Nguy t là

ng i ta vì tôi, ch ng i ta có bi t ông âu. Tôi nói d i v i ng i ta r ng ông thôilàm Cai-T ng, ông lên kh n t làm ru ng trên Battambang, ông mua th y-l imi t Bi n-H , ông m c làm n l n, nên không v Sàì-gòn c. Tôi nói cái t t choông, bây gi lòi ông ra, ông T n-s th y cha v hèn-h quá, ch c ng bu n ng cóthèm con Minh-Nguy t âu.

- i v là vì ái-tình, vì nh n-ngh a, ch không ph i vì quy n-t c, vì l c ti n. Bàthu c v h ng ng i dùng gian-x o làm n c thang mà b c lên a-v giàu-sang,

b c lên c r i thì khinh-khi h y-b c k nghèo c c, r i bà t ng thiên-h aing nh bà h t th y. S giàu-sang c a bà ó theo con m t tôi coi, thì không có

ngh a-lý gì h t. Bà có ti n nhi u, bà c ch c t c, nh ng k ngu-d t, nh ngng i dua-b , h theo b m d , h tôn-tr ng bà là th ng-l u, mà không ph ithiên-h h t th y u ngu-d t hay là dua-b ; nh ng ng i rõ vi c hành-tàng c abà; bi t cái tâm c a bà, nh tôi bi t bà ây, thì h coi bà ch ng h n gì h , n un hay là gi phòng cho bà âu.

- ng không c phép m ng tôi a.- Không, tôi m ng bà mà có ích-l i gì. T i h i nãy là khuyên tôi ng có nói cay-

ng, h ngh th nào c nói ngay ra, nên tôi m i dám nói cho bà nghe ch .- Ông làm th s n, ông c n nhà nh chòi n mày, tôi nói ông không áng g p m t

ông T n-s là b c sang-tr ng, tôi nói thi t tình, ch nào tôi có khinh-khi h y-b công âu.

- Ông T n-s là ng i có h c-th c, bi t nh n-ngh a. Có l nào ng th y cha vnghèo ng mà ng h i hôn. Ví nh ng vì cái l ó mà ng không ch u c i contôi, thì tôi không ti c chút nào h t. Bà có s ng th y tôi ng h i hôn, thôi thì bà cvi c g m t mình, kh i nài tôi d vô làm chi?

- Ta nói ng dân Tây, lu t bu c ph i có ông ký tên cho phep thì làm hôn-thú m ic.

- Mu n tôi ký tên thì tr c ph i cho tôi bi t chàng r .- Cho bi t x u-h quá, cho bi t sao c.- y ch tôi không bi t chàng r mà tôi ký tên cho phep con l y ch ng, tôi l i

không x u-h hay sao?- Thân ông ã nh v y mà x u-h n i gì!- a! Sao v y? Tôi nghèo ch nh n-ph m c a tôi còn cao l m, cái liêm-s c a tôi

n còn nguyên, Tôi có ph i nh h , h g p d p thì b nh n-ph m, b liêm-s h t,mà c ng không bi t x u h v y âu.

- Bà ng d y tr n m t h i r ng:- Còn mu n nói xiên nói x o n a sao? Tôi h i thi t, bây gi ch u ký tên hay không?

Nói d t cho r i”.- Ông l c u áp l ng:- p chàng r r i s ký tên.



Bà ngoe-ngo y b c ra c a, kêu Bi n H n bi u i v . Bi n H n b c vô xá ông,t bu n xo r i theo bà lên xe h i.



IV

Chuông ng-h gõ bon … bon … bon…Cô Minh-Nguy t m 8 ti ng. trên l u ixu ng, cô dòm bàn n th y chén a t s n-sàng, mà v ng ti ng bà H i- ng, cô bèn h i

y a trong nhà r ng: “Bà ch a v hay sao? Ði âu mà t h i chi u t i bây gi v y kìa?”y a nói n ngu i h t, mà không bi t t i sao bà không v .

Cô Minh-Nguy t châu-mày, b c ra c a ng ngó ch ng, m t có s c lo. Cách ch ngbao lâu, có m t cái xe h i ng ng ngay c a, bà H i- ng Qu nh leo xu ng, a ti n cho Bi nHu n tr ti n xe, r i bà xâm-xâm i vô nhà. Cô Minh-Nguy t b c ra m ng m , mi ng c ivà h i r ng: „Má i ch mua gi ng gì âu mà lâu d v y, nhà con lo quá!“ Bà H i- ng áp

t-ng n r ng: „Lo gi ng gì? Ði có chuy n mà v mau sao c”.Bà H i ng l t kh n thay áo, b bà qu u l m, cô Minh-Nguy t không dám h i n a,

bèn lo bi u tr d n c m. Bà H i- ng ng i n c m v i con, má bà không thèm ngó con, l ing không nói chi h t. Cô Minh-Nguy t tánh hòa-hu n, nói d u-dàng, cô th y m cùn qu n

không vui, thì cô lo trong lòng, m t lát cô li c m t dòm lén m t cái mà thô , ch không dámnói.

n c m r i, bà H i- ng lên l u, ng i trên b ván c m-lai têm tr u mà n. Cô Minh-Nguy t b c lên coi m có sai-khi n vi c gì không. Bà th y cô thì nói r ng: “Con Minh-Nguy t l i ây bi u chút”.

Cô rón-rén b c l i ng tr c m t m ch l nh. Bà ng i x a thu c long-m t, mà ngóngay ngoài c a m t h i r t lâu, r i t ng-h ng m t ti ng th t l n mà nói r ng: “Vi c ch ng inói m y ã h r i. Không làm ám c i, ám h i gì âu, ng có lo may áo n a mà th t-công”.

Cô Minh-Nguy t ch ng-h ng, ngh n-ngào nói không c. Cô a n c m t mà h ing : “Sao v y má? T i ai mà h vi c hôn-nh n c a con?”

Bà H i- ng ngó con mà áp r ng:- i th ng cha m y ch t i ai. Nó kh n-n n l m, nó không ch u ký tên cho phép

y l y ch ng thì làm sao mà l p hôn-thú cho c.- Cha c a con âu bây gi ?- Nó làm th s n trên ch Xã Tài.- Cha c a con nói làm sao mà không ch u ký tên?- Nó nài ph i cho nó g p m t ông T n-s ng nó bi t ông, r i nó m i ch u ký. Ð

n mày mà nhi u chuy n! Ông T n-s th y m t nó thì mình mang x u c ám h tth y, cho th y m t sao c Tao ngh thi t tao gi n l m. Không bi t ai khi n h itr c tao ng ng i ó mà sanh m y ra làm chi, nên bây gi ph i ch u nh c lòngnh v y. Ph i tao dè ngày sau khó d , thì h i tao không cho khai sanh hay h n.Nó v n c khai sanh, nó có quy n làm cha m y, r i nó nói ng óc ch u không n i.

Cô Minh-Nguy t nghe m nói nh v y, cô au- n trong lòng quá, au v n i hôn-nhân tr c-tr , mà lai au v câu n ng nh thân cha, b i v y cô b c l i cái gh g n ó màng i, l y kh n y m t mà khóc t m-t t m-t i. Cách m t h i lâu cô m i nói r ng:

- i cha con b con h n 10 n m r i, cha con không nuôi d ng con, nên cha coni không bi t th ng con. V y con xin má cho phép con i lên ch Xã Tài ki m

cha con mà nói ph i qu y cho cha con hi u. Ví nh thi t cha con không th ngcon, mu n phá cu c hôn-nhân c a con, thì con ch t ph t cho r i, cho tr n ni mcha con.

Bà H i- ng ng i l ng thinh suy-ngh r i h i r ng:- y mu n ki m cha m y ng nói gi ng gì?- Con mu n h i cha con có cái công nuôi d ng d y d con h i nào âu, mà bây gi

i sanh chuy n làm khó cho con nh v y?- y mu n i thì mai tao bi u th ng Bi n Hu n nó d t cho mà i. Nè, mà tao nói

tr c cho mà bi t, cha m y bây gi nó nghèo r i nó láo-x c, gian-x o, kh n-n n



m. Nó nói gi ng gì c ng ng tin nó. Nó g p m y ây ch c nó bày chuy n nóiu cho tao, vì nó xin ti n không c nó oán tao l m. M y ph i li u nói sao cho

nó m c-c ng nó ký tên, ch n u nó không ký thì có làm ám c i c âu.Mà tao lén tao cho m y i ây m y ph i kín mi ng, ch ng ba m y Long-h i v

ng có nói cho ng hay. L i ông T n-s ch a bi t cha m y là ai âu. X a ràytao gi u, tao nói cha m y c n trên Battambang kh n t làm ru ng và mua th y-

i Bi n-H . M y ph i nói v i ông T n-s nh v y, ch ng có xì ra thành tao nóiláo v i ng i ta.

- Th a má, con bi t. Chuy n x u c a mình, con d i gì mà khai cho ng i ta hi u.- c. Thôi, mai r i tao cho i.



V

a sau, bà H i- ng kêu Bi n Hu n vào phòng gi y, bà nói nh mà c n-d n trót m tgi ng-h r i li u g n n gi g p ông C c, bà m i bi u kêu xe h i lô-ca-xông m ncho cô Minh-Nguy t v i Bi n Huõn i lên ch Xã Tài.

ngày cô Minh-Nguy t theo m v B n-L c mà cho t i ngày nay tính ã h n 10m, cô không g p m t cha l n nào, mà c ng không nghe m nóì cha âu, làm ngh gì.

Hôm nay cô nghe nói cha làm th s n ch X Tài thì cô l y làm l . T i sao mà làm th s n?i sao mà lên ch Xã Tài? Cô nh trí mà nh chuy n c l i. Cô nh mài-m i h i cô còn

nh thì cha hay b ng- m, n ng-n u cô, cha có râu, mi ng hay c i nói d u-ng t. Cha m tcái nhà l n, trong nhà có bàn gh t t, chung-quanh nhà có v n tr ng cau, d a, mít, m n. T isao bây gi l i làm th s n trên ch Xã Tài. Cô Minh-Nguy t ra i mà trong lòng khôngvui, nên m t không t i-t n.

Cô m c m t b l a tr ng, u choàng kh n c ng tr ng, cô eo s m t s i dâychuy n nh n h t xoàn nh , song tai cô eo m t ôi bông, và tay cô eo m t chi c vàng nh n

t xoàn thi t l n. M t cô c ng d i ph n s -sài, mà môi không thoa son, ch n mày không vc. Tuy v y mà n c da cô tr ng g ng m t cô có duyên ng m, b i v y tay xách bóp

m, ch n mang dày thêu, b c lên xe coi thi t là p.Xe ch y kh i Ch L n, cô bèn h i Bi n Hu n r ng:- Anh Bi n, anh bi t cha tôi nhi u hôn?- i tr c tôi làm Bi n cho ngài.- Nghe nói h i tr c cha tôi làm Cai-T ng ph i hôn?- Th a ph i.- i sao bây gi l i làm th s n?- Cái ó tôi không hi u.- i sao rná tôi thôi cha tôi mà l y ch ng khác?- Cái ó tôi c ng không hi u.- Anh gi u, ch h i tr c anh làm Bi n cho cha tôi mà không hi u sao c.- Thi t ch .Cô Minh-Nguy t c i g n r i h i r ng:- Anh th ng cha tôi h n. Cha tôi nghèo l m h ?Bi n Hu n nghe h i t i m y câu ó thì anh ta a n c m t, ngh o c , day ngó cô

Minh-Nguy t r i m i áp r ng:- Ngài bây gi nghèo l m. Tôi th y tôi t ru t.Cô Minh-Nguy m bóp l y kh n ch m n c m t. B a nay ông C v i Ba Sang i

làm v m t l t, c t nón, r a m t r i s a-so n d t nhau l i quán ch N m Ti n mà n c m.Hai ng i m i b c ra c a thì xe h i c a cô Minh-Nguy t ã ch y t i ng ng ngay ó.

Bi n Hu n leo xu ng xá ông C , cô Minh-Nguy t bi t ng i n y là cha mình, nên cô l t- txách bóp leo xu ng xe. Ông C và Ba Sang u ng ngó s ng cô. Cô nói: “Cha, con ây,cha”, r i cô ng ngó ông, n c m t tuôn d m-d . Bi n H n v i Ba Sang ng dan ra xa,th y c nh cha con g p nhau nh v y, thì hai ng i c ng ng lòng. Ông C nói: „Con vôây“ r i ông C tr vô nhà. Cô Minh-Nguy t i theo, l y sa không d t.

Ðèn d u l a l -m . Ông C ng i trên m t cái gh u, tay ch ng trán, m t ngó con mànói r ng: “Con còn nh cha hay sao ? Cha con phân cách nhau ã h n 10 n m, mà con cònnh cha…”. Ông nói có m y l i, r i trong lòng c m quá, nói n a không c, ông ng i khóc,

c m t n c m i chàm-ngoàm. Cô Minh-Nguy t ng m t bên cha, cô c ng khóc.Cách m t h i lâu, cô Minh-Nguy t m i h i r ng:- i sao mà cha không th ng con, cha ành b con?Ông C khóc m t h i n a r i áp r ng:- Thú-v t còn bi t th ng con, hu ng chi loài ng i. Cha lìa con, cha au- n th

nào duy có Tr i-Ð t bi t cho cha mà thôi. Mà chuy n x a con ch ng c n bi t làm



gì. Cha khuyên con hãy tin r ng cha mà xa con, y là s b t c d mà thôi chkhông ph i ý cha mu n nh v y.

Cô Minh-Nguy t h i ti p r ng :- n cha mà cha c ng còn gi u con, thì con bi t h i ai?- Con h i làm chi ?- i cho bi t cái c n-nguyên c a con ch . Hay là t i m con có l i u chi v i cha,

nên cha phi n mà b h t m con c a con?- Cha m là ng t o-hoá c a con. Làm con ch ng nên nghi cha m . Nh t là m con

có công sanh thành, mang n ng au, l i còn có công d ng nuôi d y-d . V ycon ch ng nên nghi m con có l i, n u con nghi thì là trái thiên-luân l m.

Hai cha con l ng-thinh m t h i n a r i ông C nói r ng:- Cha bi t m con nó kh ng cho con t i ây ng con g p m t cha là t i vi c hôn-

nh n c a con. Cha ã c t ngh a r i mà coi b m con không hi u. Ch ng ph i chalàm khó không ch u ký tên cho phép con l y ch ng, ng làm ng n-tr cu c hôn-nh n c a con âu. Vì con l y ch ng mà bu c cha ph i ký tên cho phép, nên chanài xin cho bi t chàng r r i s ký tên ch . Con ngh ó mà coi, n u không bi tchàng r mà nh m m t ký tên, thì còn gì th -di n c a cha. Ph n con làm con, hácon ành cha nh c hay sao?

Cô Minh-nguy t ng suy-ngh r i áp r ng :- Cha nói con hi u r i, n u cha không bi t m t ch ng c a con mà cha ký tên cho

phép thì ngày sau ch ng c a con bi t cha âu. Cha nài nh v y ph i l m.- Nghe nói ng i xin c i con ó h c gi i mà l i giàu l n l m ph i hôn?- Th a ph i. Nh ng mà con ng ng i y, con h a làm b n tr n i, không ph i là

i con ham h c gi i hay là ham giàu. Con ng ng i là vì con th y tánh-tình cm, nên con m i ng.

- Con bi t ch n-l a nh v y thì cha khen con l m. Tánh con nh v y thì m i thi tgi ng cha. V y thôi con bi u ng i y n th m cha, cho cha bi t r i cha ký tênli n cho con làm ám c i.

Cô Minh-Nguy t suy-ngh m t h i n a r i cô nói r ng:- Vi c n y thi t là khó tính. Ð i n y thiên-h th ng ham giàu khinh nghèo. H i nãy

con nói v i cha r ng tánh-ý c a ông T n-s c ng c l m, là con th y b ngoàimà thôi, ch con ch a g n-g i ng i nên con không th u hi u tâm- c a ng i

c. N u con bi u ng i n th m cha thì ch c i li n, ng t vì ng i th y cha ch nh v y, d u ng i không khinh-b cha con mình, mà con ngh c ng th n-thùacho ph n cha quá.

Ông C nói r ng :- Ng i ó th ng con hay không?- Con ch c th ong con, mà l i tr ng con l m.- Còn con th ng ng i ó hay không?Cô Minh-Nguy t day m t vô vách l y kh n lau n c m t và nói nh -nh r ng:- Con c ng th ng nhi u, n u con không th ng thì con ng sao c.

ng C ng i ngó ch m-ch ng n èn r i ông th dài mà nói r ng:- Thôi, cha vì con, cha không c n danh-giá, th -di n gì n a h t. Bây gi con mu n

nào, cha c ng vui lòng làm y theo h t th y mi n là hôn-nh n c a con thành thìthôi, thân cha kh ng k gì”.

Cô Minh-Nguy t day l i áp r ng:- Th a, cha nói nh v y không c. Thà là con không l y ch ng, ch con âu ành

lo cho c vi c c a con mà cho cha b ng i ta khinh-b . B nào con c ngbu c ng i i nói con ph i giáp m t cho bi t cha r i m i c i con c. Ng t có

t u n y là má con ã nói d i l v i ng i ta r ng cha trên Battambang lolàm ru ng và mua th y l i, công vi c a- oan không th xu ng Sài Gòn c. Bây



gi n u con cho ng i ta hay cha ây, l i ch nh v y, thì lòi cái s gian-d i,má con v i con m c c ch u sao c.

Cô nín mà suy ngh r t lâu, r i nói ti p r ng:- Con tính c r i, song con xin cha ph i ch u c c lòng mà gi -d i m t chút, thì

i v c u xong.- Gi -d i cách nào?- con may áo qu n t -t cho cha m c, con m n m t c n phòng nhà hàng d i

Sài Gòn cho cha , r i con nói v i ông T n-s Càng r ng cha trên Battambangi xu ng ng ký tên t cho phép con l y ch ng. ng nghe nói nh v y, t -

nhiên ng tìm n nhà hàng mà th m cha. Cha g p ng r i thì cha ký tên. Cha ch ukhó gi -d i m t chút ó.

- Ví nh ch ng c i r i, ng i nài lên Battambang ki m th m cha, r i không có chai làm sao?

- Cái ó không lo gì. Con l i bi n-b ch c. Ví nh i ki m không c thìthôi, con có t i nhà cha l n nào âu, mà bi t ch c ch cha c.

- Cha nghèo, cha có ti n âu mà s m áo qu n cho t -t nh t là tr ti n nhà hàng . . .- Vi c ó xin cha ng ngh t i làm gì m t b ng. Ð m t mình con lo. Cha nhà

hàng t i T t con ch u c ng n i, hu ng chi n m, m i b a.- Thôi, con mu n tính l nào c ng c. Vì th ng con nên cha không k chi h t.- Mà cha ph i nói d i r ng cha trên Battambang m i xu ng a.- ng c n a.- Ngày nay con m i hi u cha th ng con, ch có ph i phân-cách nhau r i cha không

th ng âu. Thôi, sáng mai cha vô s cha làm ó mà xin phép ngh n m, m ingày r i v nhà ch con. H n c m s m m i r i thì con ra ây r c cha ixu ng B n Thành t áo qu n, mua giày v và m n nhà hàng cho cha .

Ông C g c u, cô Minh-Nguy t m ng quá, c n-d n ngày mai l i l l gi , ông ph i nhà ch cô, r i cô t -giã ông, kêu Bi n H n i v .

Xe ch y r i, ông C kêu Ba Sang mà h i r ng:- Nãy gi cháu âu?- Tôi ng i ngoài l nói chuy n ch i v i anh Bi n. Nè, anh Bi n nh th ng, mà nh

ph c chú l m. Còn cô hai coi b cô t -t quá. Anh Bi n nói cô h c gi i, thi ung c p Tài-N ng r i ph i hôn?

- .- Cô s a-so n l y ch ng ph i hôn?- . Cháu nè, vi c nhà c a chú, chú không mu n cho ai bi t h t. V y cháu nghe l i

chi, hay là th y vi c chi thì cháu b ng, ng có h c l i cho anh em ch n y bi t làm chi.

- Chú t ng tôi d i sao? Chuy n nhà c a chú ai i h c cho thiên-h hay làm gì.Hai ng i khóa c a d t nhau l i quán n c m.

Minh-Nguy t v thu t l i cho m hay chuy n mình ã tính v i cha. Bà H i- ngQu nh l y làm m ng, mà nói r ng: “Con tính cái ó hay l m. Làm nh v y thì v n toàn, kh ilòi cái d i c a má, mà con c ng c xuôi vi c n a. Con c làm i, d u t n hao n m ba tr mmá không ti c, mi n là c vi c thì thôi“.

Sáng b a sau, ông C vô s xin phép ngh 10 ngày r i tr v nhà n m ch con; l l gitr a cô Minh-Nguy t v i Bi n H n i m t cái xe ki ng n r c ông xu ng ch B n-Thành.Cô Minh-Nguy t d t ông C vô ti m may t may cho ông m t cái áo t xanh thêu bông b c,hai cái áo c gi a, hai cái áo dài tr ng, hai b áo mát b ng l a tr ng, m t cái qu n lãnh en,

n ph i may cho mau, chi u b a sau ph i cho r i m t b áo dài v i m t b mát. Cô l i d tông i l a mua m t cái kh n en, m t ôi giày Tây da láng, m t ôi giày hàm ch, m t câydù, m t cái va-ly da, và mua v , mua kh n mu-soa h t.



t áo qu n, mua c xong r i, cô a v ch Xã Tài, h a chiêu b a sau cô l y áoqu n em lên cho ông m c t -t r i s em ông xu ng Sài Gòn m n phòng cho ông .

Khi cô Minh-Nguy t t giã cha mà v cô m bóp l y ra m t tr m ng b c mà acho cha và nói r ng: “Cha hãy c t cái n y mà xài v t còn ti n t áo qu n và ti n phòng,ti n n cho con tr riêng. Ông C t ch i, không ch u l y ti n, Cô b i trên bàn mà nói:„Ti n c a con, cha ng ng i chi h t. Ch ng con có ch ng r i, con còn tính vi c khác n a,ch con không ành cho cha hèn-h c c-kh nh v y âu.”

Chi u b a sau, cô c ng i v i Bi n H n ra ti m may l y áo qu n em lên cho ông Cc t -t r i r c ông xu ng nhà hàng “Nam-K Palace” m n m t cái phòng th ng-h ng

cho ôngg x ng- áng. Ông nh m phòng s 2 trên l u, phòng r ng rãi, trong có ch ng ,ngoài có ch r c khách. Tuy ông có áo qu n t t song ông c ng còn em m t b th s ntheo.

Minh-Nguy t Bi n Hu n t i ó mà ph c-s ông, và cô có nói b a nào T n-sCàng n th m, thì cô s cho hay tr c, r i t -giã mà v . Cô Minh-Nguy t v r i, ông C

c áo t t i qua i l i trong phòng, ông ngó Bi n Hu n mà c i và nói r ng : “T ngày quakhôn-l n cho t i bây gi , d u nguy-bi n n th nào, qua c ng ch ng h ch u gi -d i. Bâygi , qua vì th ng con mà ph i mang l t làm h nh v y, em th y hay không, Bi n ?“

Bi n Hu n áp:- Ái t chi tâm vô s b t chí. Ngài vì th ng con mà ph i gi -d i, tôi ngh có t i gì.- Nh m, nh m l m! Mà ai bi t cho qua?- Tôi bi t.Ông C g c u mà c i r i thay áo mát ngh .Bà H i- ng Qu nh nh s c con mà c mãn-nguy n, b i v y bà vui-v ch không

còn qu u-qu v i con n a. Bà vi t th sai ng i c m ra Sài Gòn m i ông T n-s Càng vô chobà nói chuy n.

Ông T n-s Thái Duy Càng t i nhà chú, là ông Ngh -viên Qu n-h t Thái Duy C g nCh -Ð i. Khi ti p c th , ông l t- t thay áo qu n r i kêu s p-ph em xe h i ra cho ông

i Lò G m.Bà H i- ng Qu nh th y ông T n-s b c vô, bà chào h i vui-v và m i ông ng i

ng-x ng. Cô Minh-Nguy t là gái tân-h c, l i m rèn t p tánh-tình theo gái kim-th i, b i v ycô c ng ra chào ông T n-s r i ng i g n m t bên, không ké-né chút nào.

Bà H i- ng nói v ông T n-s :- Má kêu con vô ng nó cho con hay. Cha c a con Minh-Nguy t trên

Battambang m i xu ng h i hôm.- May d hôn! Cha con âu bây gi má?- ngoài Sài Gòn. Hôm tr c má nói v i con r ng ng m c công vi c làm n b -

n l m, ng xu ng không c, nên má bi u Nô-Te làm gi y t s n ng conMinh-Nguy t g i cho ng ký tên. H m nay ng không tr gi y t l i, té ra ng

ng c m xu ng ch ng không ch u g i. ng xu ng t i, ng m i nh n cho conMinh-Nguy t hay ó.

- May l m! V y thì ám c i tính g p c r i, mà ám c i có cha d n a, thì convui không bi t ch ng nào. Ð con i th m cha và con n n-n ng cha con màlàm ch hôn luôn th . Cha con ngoài Sài-gòn, mà nhà nào v y má^?

- Con h i con Minh-Nguy t, ch má có bi t âu.Ông T n-S day qua mà c i; ông ch a k p h i thì cô Minh-Nguy t ã nói tr c: „Cha

nhà hàng „Nam-K Palace” phòng s 2. Cha nh n anh Bi n Hu n ra, r i cha b t luôn nh ngo i“.

Ông T n-s ng d y, m t ngó v r t h u tình, r i th a v i bà H i- ng: “Th a má,u má không còn d y con vi c chi n a, thì con xin phép má cho con v ng con i th m cha

con m t chút. B nào con c ng n n-n xin cha con luôn t i ám c i. Con xin c haykhông, t i con c ng tr vô mà cho má hay“.



Bà H i- ng áp :- Má không có nói chuy n gì n a. Con mu n v thì v song vi c i th m ó có g p

gì, chi u hay là mai con i c ng c mà.- Th a, con ph i i li n, n u tr thì con l i l m. Còn ba i h ng gió ngoài Long-

i ch ng nào ba v má há?- ng có g i th nói mai m t gì ây ng v . Ph i v ng lo ám c i, ch m t

mình má lo sao cho n i. ng l y xe h i ng i h m nay, nhà i mua không cóxe, thi t b t ti n h t s c.

- Thôi, má l y xe c a con ây mà i.- y xe c a con r i con i âu con làm sao?- Th a, con có xe c a chú con.- Không c âu. Thôi, coi nh mai m t ng ch a v r i s hay. Nè mà con i

th m cha con thì c, ch m i ng t i ám c i s e không c, vì công vi clàm n c a ng a- oan l m.

- Th a, má ó m c con.Ông T n-s v r i, bà H i- ng lo n u ng m i mà ông C ch u d ám c i, thì cô

Minh-Nguy t có t i hai cha; khó coi l m, Cô Minh-Nguy t an- i, khuyên m ng lo, côoán ch c d u m i th nào cha cô c ng không ch u .

Ông T n-s Càng m c y-ph c r t tinh-khi t song ông m c tr ng, s i th m cha vnh v y th t l , b i v y ông v nhà mà thay , ông m c m t m t b n en thi t m i, ibâu c ng, th t n en, r i m i lên xe ra nhà hàng “Nam-K Palace”.

Ông lên t i phòng s 2 th y Bi n Hu n ng ngoài c a, ông a ra môt mi ng danh-thi p và h i r ng :

- Anh Bi n, tôi nghe nói có ông gia tôi xu ng, nên tôi l t- t ra th m. Có ông gia tôi trong phòng hay không?

- Th a có. Ngài n m trong phòng.- Ông gia tôi th c hay ng ?- Th a, th c.- Anh làm n a danh-thi p n y cho ông gia tôi, và th a có tôi n, xin phép vô

th m m t chút.Bi n Hu n b c vô phòng, ông T n-s i l i ng d a c a s ngó xu ng ng ch i

mà ch . Ông C hay có r l i th m, thì ông li n m c dài àng-hoàng, r i bi u Bi n H ni vô. Ông T n-s Càng b c vô c a phòng th y ông C ng i nghiêm-ch nh t i phòng r c

khách thì ông ng ngay l i, cúi u chào theo l Tây. Ông C ng d y, b c ra n m taychào r i d t vô ch m t cái gh mà m i ng i. Ông li c m t ngó chàng r th y tu i ch ng 25,26, n c da tr ng-tr o, g ng m t thông-minh, t ng-m o oan-trang, hình-d ng dong-d y,ông ã b ng lòng.

Ông T n-s ng i ghé n a cái gh r i nói r ng:- Con m i hay tin cha xu ng, nên con l t- t ra ây mà m ng cha. Theo nh l i má

con nói, thì h m nay con t ng ám c i xong r i, v ch ng con c ng d t lênBattambang mà làm l l y cha, nh ng n u ám c i mà thi u cha, thì s vui-m ng

a v ch ng con ã m t m t phân n a.ng C g c u áp r ng :

- Ph i. Vi c nhà c a cha a- oan l m, hôm tr c cha t ng xu ng không c. Naynh c nên cha ph i nh n vài b a i xu ng ây, tr óc là cho bi t m t con, saua ký tên vào t gi y cho phép con Minh-Nguy t l y ch ng luôn th .

- Con cám n cha l m. Con xin cha vui lòng luôn t i ám c i ng ng ch hôncho bên v con luôn th .

- e không c, công vi c nhà c a cha không có ai coi.- Xin cha ánh dây-thép v c y ai ó coi giùm, ng cha l i v i con cho vui. Ðám

i mà thi u cha, thì v ch ng con bu n l m. Bên con thì không có cha m chi



t. N u bên v con mà c ng thi u cha n a, thì ám c i l t-l t quá i, t i-nghi pcho v ch ng con l m.

Ông C th y ông T n-s Càng l v bu n, ông li n ki m chuy n khác mà nói. Ông h i:- Con h c bên Tây h t th y là m y n m ?- Th a, con i h i 15 tu i, n m ngoái con v con 25 tu i, con h c bên Tây 10

m.- Con i Tây mà h c thành danh nh v y thi t áng m ng, ch có nhi u ng i i

Tây t n ti n mà h c không ra cái gì h t, ch ng v n c ch gi i cái ngh nh ym, thì u ng công, u ng c a bi t ch ng nào.

- Th a, con h c c thành công thì con không vui chút nào h t.- i sao v y?- Th a cha, o làm con ng i ai c ng v y, lúc còn nh xu t thân i h c, ai c ng

quy t cho gi i, h c cho thành công, tr c là làm v -vang cho t -tông, sau n a làmvui lòng cho cha me. Ph n con ây, cha m u khu t s m; anh em c ng không có,ngày nay con h c thành công r i con vui v i ai? Con th a thi t v i cha, con mà

c c hoàn-toàn, y là cái may c a con vì con không dè c vây. Trong 10m con bên Tây có nhi u lúc con ngh t i thân-ph n con, con nh cha m

không có, thì làm con ngã lòng th i chí, con mu n b mà v không thèm h c n alàm gì. Cha ngh l i mà coi, làm vi c chi c ng ph i có m c- ích thì m i ph n-ch nmà làm cho n cùng c ch . Con không có cha m , con h c ng làm vui lòngcho ai? H c không có m c- ích nh v y, thì có vui gì mà h c?

- Sao con không l y qu c-gia hay là xã-h i mà làm m c- ích?- Th a cha, có cái gì mà sánh v i cha m cho k p.Ông T n-s Càng nh c t i cha m thì ông ng lòng nên bu n hiu. Ông C th y rõ

ng i ã h c gi i mà l i có hi u, thì trong b ng khen th m, song ông mu n d tánh tình choáo- nên ông l ng thinh, cho ng i thong-th mà t bày tâm-s , ông T n-S nói ti png: “Con mà h c c ó, y là nh cái chí b n-b c a con, nh t là con s mang ti ng “bán nhi ph ”. Vi c h c c a con thì v y ó. Còn vi c hôn-nh n c a con là vi c tình-c . Con

th a thi t v i cha, vì con au-d n cho ph n côi-cút c a con t h i nh , nên cái tánh c a conthu nay th ng bu n-b c hoài hoài. Ai r ch i cu c gì vui cho m y i n a c ng không bi tvui. Lúc h c bên Tây c ng v y, mà t n m ngoái n bây gi con v bên nây c ng v y con

a ch i m y ch thanh-v ng, con a n m m t mình mà suy ngh vi c i. B i cái tánh c acon nh v y nên con không mu n c i v , ngh vì con s c i v r i con làm cho m t ng iàn-bà ham vui-v , ham bay nh y ph i ch u cái thói bu n th m c a con ó tr n i, thì t i-

nghi p cho ng i ta l m. Cách b n tháng nay, con d ti c t i nhà c a m t viên quan trongCh -l n, tình-c con g p cô Hai c ng n d ti c y. Hai con làm quen nói chuy n v i nhau,con h i th m cô Hai còn cha m hay không, cô nói r ng cô còn cha m , nh ng mà cha

t n i, m m t ng , m l i l y ch ng khác, thành ra cô ph i v i m và cha gh , cô nói v icon nh v y r i cô khóc. Con v nhà, con suy ngh , con bi t cô thân-ph n thì khác con, màtánh-tình l i gi ng v i con l m, Ph n con au- n vì c a m khu t h t, ph n cô tuy cha mcòn , song không sum-hi p, nên c ng bu n-r u. Hai con c ng ng m t b nh bi-th m v nsanh-thành. Cách ít ngày con g p cô Hai trong m t ti c khác n a, hai con bày t tánh-tình v inhau, con th y rõ hai con tâm u ý hi p con m i th a v i chú con c y mai i nói, thi t qu tngày h a hôn r i, con t i lui nói chuy n v i cô Hai, thì hai con tánh n t gi ng nhau l m, hnh c t i cha thì c khóc li n. Con t ng hai cái tánh bu n c a hai con mà hi p l i thì ch ckh n-khít tr n i, không chinh không mích, mà l i có l i v i nhau c ng b t bu n chút

nh c”.Ông C mang l p gi -d i là t ng làm b ng cho vui lòng con mà thôi, mi n nó c

t tóc tr m n m v i ng i nó yêu th ng và nó khen úng- án, còn ph n ông thì ông ch ng gì. Nào dè làm gi -d i mà c bi t tình con không quên mình, l i c bi t chàng r có

hi u ngh a, ông v a c m, v a m ng, nên g c-g c u mà nói r ng: “Con nói chuy n nãy gi



cha ã hi u tánh-tình con h t. Cha có r nh con, cha vui m ng, mà con Minh-Nguy t cóch ng nh con, nó c ng có ph c l m. Theo nh l i con nói, thì con u t v ph n côi-cút, còncon Minh-Nguy t thì nó u t v n i bi t-ly, thành ra hai con u mang cái th m trong lòng, cáith m y làm cho ph i ngán ng i, r i không h ng h nh-phúc gì h t. Cha m i g p concó m t l n u, n u cha em vi c i ra mà àm-lu n thì e khi m-nhã. Nh ng vì t i con ãkh i nói tr c làm cho cha th y tánh con chán i, nên cha không l không t ít l i màkhuyên con c. Con hãy ngó r ng ra ngoài, con hãy suy ngh cho xa, t con s th y Tr i

t sanh ta làm loài ng i ây là ph t ta, ch không ph i th ng ta. Cái ki p c a con ng i làcái ki p kh , trong m y ch c n m chúng ta s ng mà làm ng i ây là s ng ng ch u cái khho c kh v ly-bi t, ho c kh v c -hàn, ho c kh v gia-dình, ho c kh v xã-h i, ho c kh

v t-ch t, ho c kh v tinh-th n, ho c kh v l i danh, ho c kh v b nh-ho n. Tuy T o-hoáchia loài ng i làm nhi u h ng, nh ng mà t sang chí hèn, t giàu chí nghèo, h ng nào c ngph i dãi-d u v s ng gió b i, h ng nào c ng ph i loi-nhoi trong bi n tr m-luân. Ngày nàochúng ta ch t thì cái ki p kh c a chúng ta m i t m ình l i c. Ph n con ây tuy con giàu

n, tuy con h c nhi u, song con l i ph i ch u cái kh không có m cha, ph n con Minh-Nguy t tuy thân nó sung-s ng, song nó l i ph i ch u cái kh phân r cha con. Ph n ng ikhác thì ch u cái kh hhác n a, m i ng i u ch u m t cái kh , nào có sót ai. y v y conch ng nên th y cái kh c a con mà ngao-ngán. Con làm ng i thì con ph i t p cho có can-

m mà ch u các cái kh c a loài ng i, n u con th y kh mà th i chí ngã lòng thì ai cho conlà ng i c ng-c i, Theo nh l i con nói h i nãy, thì con bu n r u là t i s s ng c a conkhông có ngh a, t i cái i c a con không có m c- ích. Bây gi n u con mu n i cái tánhbu n mà làm thành tánh vui, mu n h ng chút inh h nh-phúc trong cõi d ng-tr n, thì conph i ki m m c- ích ng làm ch -h ng mà s n b c trong ng i. M c- ích ch ngthi u gì, duy ph i bi t l a cái cao mà theo, ph i bi t l c cái th p mà tránh. Con ch ng ph làth y tu, con còn v ng n tr n, theo ý cha thì con nên l y qu c-gia mà làm m c- ích. Conch tâm làm cho v -vang n c nhà, làm l i ích cho xã-h i. H con vui v i cái ch -ngh a c acon thì con quên cái kh -não c a loài ng i, r i t -nhiên con h ng-hái mà b c trong i, h tchán-ngán, h t ngã lòng n a. Con là ng i có h c-th c r ng. Cha nói s ít l i thôi, sau conchiêm-nghi m r i s bi t cha nói ph i hay là nói qu y”.

Ông T n-s Càng ng i ch m-ch nghe, ch ng ông C d t l i, ông li n áp: “Nh ng l icha d y b o con coi nh vàng nh ng c. Tuy cha nói s , mà con ã hi u nhi u, con nghch ng khác nào nh thu nay con i ng t i, bây gi cha r i èn sáng-s a cho con b ccho d v y. T rày v sau con s ráng làm theo l i cha d y, ng g cái m i th ng tâm, mà

ng chút nh h nh-phúc v i i”.Ông C c i. Hai ng i m i g p nhau, nói chuy n ch a bao nhiêu, mà coi b t ng-

c l m, cha v khen chàng r , mà chàng r c ng ph c cha v .Ông T n-s Càng ng d y th a r ng: „Chú c a con m c i B c-Liêu nên ch a hay có

cha xu ng Sài-gòn. Mai chú c a con v , ch c là chú s ra th m cha. Bây gi con xin cha m tu là cha luôn ng ch ng ám c i c o hai con. N u cha không nh n l i thì hai con bu n

m”.Ông C châu mày áp r ng :- Cha li u khó cho t i ám c i c.- Th a cha, ph n con không còn cha m . Con tính c i cô Hai thì cha m c a cô là

cha m c a con. M y tháng nay tuy con ch a bi t cha, song con th ng nói v i côHai r ng con s th ng cha c ng nh cha ru t con v y. Nay con g p cha, con bi tcha, thì con m ng quá, con mu n sao cha con ng r i nhau. Con xin cha nglàm v tan s m ng c a con t i-nghi p.

- Con bi t th ng cha nh v y thì cha c m tình l m. Ng t vì cái ph n c a cha kquá, xin con xét giùm. Cha không có nhà c a ây. Ðám c i làm t i nhà má conmà cha không t i ó c. Nh cha d ám c i thì cái a-v c a cha khó coi quá

i.



- Th a cha, vi c ó cha d ng ng i. Con hi u cái a-v c a cha là khó thi t. B i v ycon m i cha d ám c i, con ã tính cho cha b a c ói ó cha t i phòng quan

c-Lý Thành-ph ng ch ng l hôn-thú r i cha i th ng lên nhà con mà d ti c,ch ng c n ph i vô Lò G m làm chi n a. Cha d l ám c i nh v y thì có uchi ph m n danh-d c a cha âu mà cha ái-ng i. Xin cha vui lòng nh n l i con,

l i mà ch ng cu c hôn-nhân c a hai con, cho hai con h ng nh ph c c c acha v i.

- Con ã nói h t l i, thôi cha tính l i th coi.Ông T n-s th y cha mu n xiêu lòng thì m ng quá, nói chuy n m t h i n a r i t mà

, h n mai r i s tr l i.ng v r i, Bi n Hu n b c vô phòng th y ông C ng i m t t i-rói, m i h i:

- m ngài, ngài coi ông T n-s tánh tình c hay không?- c l m, c l m! Ng i theo n n-n quá nên ch c qua ph i luôn t i ám

i.- u c nh v y thì càng t t. Cô Hai c d n riêng tôi, cô nói ngài t i ch ng

nào tôi c ng theo ây mà ph c-s ngài luôn luôn. Cô có giao ti n b c cho tôinhi u ng tr ti n phòng ti n n và ti n xe, h h t v l y thêm, xin ngài ng lo.

- Em bi t Nô-Te ng nào, em d t qua lên ó ký tên ph t cho r i.- Tôi bi t. Bây gi còn s m, thôi ngài s a so n i v i tôi.Ông C i v i Bi n Hu n lên phòng Nô-Te mà xin ký tên. Ông Nô-Te c i và h i ông

ã g p m t r r i ch a. Ông C c ng c i mà áp r ng: “G p r i nên tôi m i ch u ký tên âych ».

Còn ông T n-s Càng g p c cha v và th y cha v t ý mu n ch u t i ám c i,thì ông m ng quýnh nên bi u s p-ph ch y th ng vô Lò G m mà nói cho m v và v hay.Cô Minh-Nguy t l s c m ng, còn bà H i- ng Qu nh thì im-lìm, coi b không vui. Ông

n-s hi u ý m v , nên nói : “Ban u cha t cha không ch u . Con n n-n quá, cha nglòng nên cha m i ch u, song cha nói cha không vô ây ch c a dâu âu. Cha ón ngoàiXã Tây d l hôn-thú r i ti p v i hai h lên nhà con d ti c mà thôi. Má ngh coi làm nh v ycó c hay không ?”

Bà H i- ng Qu nh s là s ch ng c t i nhà thì khó coi cho bà, ch ón ngoài XãTây r i i lên àng trai thì ch ng can-h chi, nên bà áp : “Làm nh v y c ng c”.

Sáng b a sau, ông H i- ng Thái Duy C i B c-liêu v , nghe nói ông T ng NgôMinh Tâm Battambang xu ng, ông li n bi u cháu d t ông ra nhà hàng mà th m. Hai ng i

p nhau nói chuy n vui-v l m. Ông H i- ng C m i ông Cai-T ng Tâm chi u lên nhà ôngn c m.

Ông C không bi t l y c gì mà t c, l i theo l h ng i ta th m mình thì mìnhph i th m l i, b i v y ông ph i ép b ng mà h a l i.

Chi u b a y ông T n-s em xe h i ra nhà hàng mà r c cha v . Trong lúc n c mông H i- ng C cho hay r ng ông H i- ng Qu nh i Long-H i d ng b nh ã v r i, và vch ng ã bàn tính r i nh ngày r m, nh m chúa nh t, ngh a là còn 8 b a n a, thì cho làm l

i. Ông C nghe nói nh v y thì ông than còn xa ngày s không ti n. Ông T n-s Càngtheo n n-n quá, mà ông H i- ng C c ng ân-c n m i hoài, ông C không bi t tính làm sao

c, cùng th ông ph i h a l i ch u d l c i.



Vi

Ông H i- ng Cao-Xuân-Qu nh Long-H i v . Bà H i- ng tính l y lòng ch n-chánh mà i ãi v i ch ng nên bà t thi t r ng có ch ng tr c c a bà Battambang xu ng

ng ký t cho phép con gái l y ch ng, hi n nhà hàng ngoài Sài Gòn, àng trai m i quá nêna luôn t i ám c i.

Ông H i- ng Qu nh nghe nói nh v y ã không bu n, mà ông t ý mu n ra nhàhàng ki m làm quen, ng b a c i g p nhau kh i b -ng . Bà H i- ng c n, bà nói g p nhaukhông ích gì, nên ông H i- ng m i nghe l i mà d p vi c y.

Ông C t i nhà hàng mà ch ngày c i, tuy m i b a u có r vô phòng th m, ho cem xe h i r c i ch i, nh ng mà ông không có làm vi c gì h t, n m trong phòng hoài b t

bu n trí, nên m t bu i s m m i kia ông m c áo dài, b t kh n en t -t , r i xách dù i d ochâu-thành ch i. Ông i t i 10 gi , tr i n ng n c, ông khát n c, nên ông vào m t cái nhàhàng ng Kinh-l p ng i mà u ng la-ve8. Ông ng i t i m t cái bàn sát l ng ngón ng n gió h ng mát, v a u ng la-ve, v a nh cái thú phong-l u ngày x a.

Thình-lình Ba Sang mang m t gi hàng-hoá cành-cành, i ngang qua ch ông Cng i, anh ta th y ông thì ch ng-h ng, ng kh ng l i mà la: “Ông C ”. Ông C c ng la: “BaSang” r i ng d y n m tay bi u ng i u ng r u v i ông. Ba Sang th y ông n m c àng-hoàng, áo bông b c, kh n en m i, ch n mang giày Tây, nên anh ta ké-né không dám ng i.

Hai ng i ng kéo níu nhau, k ép ng i t , k có xe h i ông T n-s Càng ch yngang, ông T n-s dòm th y cha v , thì l t- t bi u s p-ph ng ng l i. Vì tr n xe ch y mau,

p-ph không dám th ng g t, nên ch ng xe ng ng c thì ã kh i nhà hàng g n 40 th c.Ông T n-s Càng m c a leo xu ng xe, d n s p-ph u ó ch ông tr l i nhà hàng

chào cha v r i s i. Ông i d c theo l ng, còn àng xa mà ngó th y cha v kéo m t anhmang gi n m c d -dáy, mà bi u ng i ngang, anh y cái gi m t bên, ng i v vai ông mànói n i, c i c i nh anh em ng b c. Ông t n s l y làm l , ông ng l i mà suy ngh n umình th y mà không chào thì s th t l , còn n u ng i ta ang nói chuy n kín mà mình xenvô thì mình không bi t u. Ch ông ng ó cách cái bàn ông C ng i không bao xa, nh ngvì ông C ng i day l ng v phía ó nên ông không th y r .

Ba Sang h i ông C :- Vi c chú g con ó ã xong ch a?- Xong r i. H m nay chú v ng m t, anh em trên ch mình h có h i chú hôn?- h i d quá. Tôi gi u, tôi nói chú v th m nhà. Ch ng nào chú tr v ch Xã

Tài?- Ðám c i r i v .- Ch ng nào làm ám c i?- a chúa nh t t i ây.- a nay th t r i, té ra còn có n m b a n a. Hèn chi chú di n coi úng quá.

m nay chú âu?- Chú nhà hàng Tây “Nam-K Palace”. B a nào cháu r nh l i ng ch i. Chú

phòng s 2.- ng quá, nhà hàng n Tây!- Ly r u c a cháu, b i nó b ng nãy gi ây. Cháu u ng i ch .- ng r u ây say ch t.- La-ve mà say gi ng gì.Ba Sang b ng ly r u c m t h i c n r c, r i ng d y nói r ng:- Thôi cháu i, ch ng i lâu r i có ai quen v i chú h th y thì k cho chú l m.- Nè, b a nào r nh hay là t i cháu xu ng phòng chú nói chuy n ch i, nghé.

8 bia



- Thôi, chú. Chú bây gi sang-tr ng, cháu lân-la nh v y coi hèn cho chú quá. Ðchú bình an mà g con l y ch ng.

- Chú vì con nên chú ph i mang l t làm h nh v y ch chú mà k gì, nên cháu s .Chú coi thiên-h nh b ! H ua nhau mà khoe ti n u ch c, h có bi t nh n-ngh a là gì, cháu.

- Ph i, thiên-h thì h v y ó, ch ph i nh b n mình âu. Cha ch , tôi m tmu n say r i a. Thôi tôi i. Ðám c i r i v nghe hôn chú? Ch N m Ti n ch

i th m chú hoài.Ông T n-s Càng ng núp m y ch u ki ng, ông nghe hai ng i nói chuy n, ti ng

ng ti ng m t, song lúc sau hai ng i nói l n nên ông nghe rõ h t. Ông núp ó là có ý chBa Sang i r i ông s b c t i chào cha v . Ch ng ông nghe m y câu chuy n thì ông l y làm

, t i sao cha v mình trên Battambang mà l i quen v i ng i nh v y, t i sao ng vì connên mang l t làm h , t i sao Ba Sang nói chuy n v i ng mà l i s ng i quen ngó th y?

Ông T n-s ng ng suy ngh thì Ba Sang t -giã ông C r i mang gi b c ra, ingang tr c m t. Ông T n-s không vô chào cha v , l i theo Ba Sang, tính h i cho h t vi cnhà c a cha v ch i.

i ngã t , Ba Sang qu o qua ng khác, ông T n-s kêu ng l i mà h i r ng:- Nè anh, h i nãy tôi th y anh ng i ng nhà hàng mà u ng r u nó chuy n v i ông

n áo thêu bông b c t t quá, ông ó là ai v y anh?- Th y h i chi v y? Th y s M t-Thám h ?- Không mà. Tôi có m t ng i bà con, tôi không g p ã h n m i n m r i. Tôi th y

ông n y gi ng ng i bà con c a tôi quá, song tôi không bi t ph i hay không, nêntôi h i th m v y mà.

Ba Sang có tánh dè-d t, nh ng b m t ly l n la-ve cháng-váng, không còn k gì n a, b i v ynghe h i thì anh ta li n áp r ng:

- Ông ó là ông C , chú c a tôi a.- Chú ru t hay là chú cách nào?- Không mà. T i tôi chung m t c n ph m y n m nay. ng l n tu i h n tôi nhi u,

nên tôi kêu b ng chú. Tuy không bà con song tôi th ng ng h n chú ru t tôi n a.- Ph ng âu? Xin anh làm n ch giùm ng tôi ki m tôi th m ng. Ph i r i, ông

ó là ng i bà con c a tôi a.- trên ch Xã Tài.- Ch Xã Tài ch nào?- Tr i i, Sài Gòn mà không bi t ch Xã Tài? Phú-Nhu n ó.- Phú-Nhu n thì tôi bi t. Cha ch , mà lên ó nhà nhi u r i bi t c n nào mà ki m.

Tôi mu n c y anh làm n d t tôi t i ch mà ch c n nhà cho tôi bi t ng b a nàotôi lên th m kh i th t công h i ng i ta.

- Tôi m c i bán.- Không h i gì. Tôi b i th ng s th t công c a anh, tôi b i th ng x ng áng. Tôi

có xe h i ch y m t chút ch gì.- Th y có xe h i hay sao?- Có.- y thì c.- Anh ng ây ch tôi kêu xe l i r c.Ông T n-s b c l i ngã t , ngo t s p-ph em xe l i r i bi u Ba Sang gi lên xe

và leo lên ng i phía sau v i ông. Ông bi u s p-ph ch y lên Phú-Nhu n r i day l i h i BaSang r ng:

- Anh nói anh chung m t c n nhà v i ông C ph i hôn?- Ph i. Nè, mà tôi nói lén cho th y bi t th y ng nói l i v i ai. T i tôi kêu ng b ng

ông C quen mi ng, ch thi t ng là m t ông Cai-T ng c u d i M -tho. Tôi m ihay m y b a nay, ch b y tám n m nay ng gi u l m, có ai bi t âu.



- ng Phú-Nhu n t i b y tám n m nay l n sao?- Ch sao.- làm gi ng gì ó?- Làm th s n. Tôi m i hay ng là c u Cai-T ng Tâm.- Làm th s n sao b n t t d v y?- a so n g con gái l y ch ng. ng không ch u, ng gi n b . Có ng i con gái lên

khóc quá, nên ng m i ch u ó.- Thu nay con gái ng t i th m th ng hay không?- Có âu. M i l n th nh t b a h m r i d t ng i ó.- Anh có bi t h i tr c ng làm Cai-T ng mà sao ng b i làm th s n hay không?- Vi c ó tôi không hi u. ng gi u không ch u nói, nên có ai bi t âu. Hôm lên

ki m ng ây có anh ó kêu là anh Bi n, h i tr c làm Bi n T ng cho ng có lnh bi t.

- Còn anh tên gì?- Tôi tên Ba Sang.- Anh chung v i ông C m y n m nay mà anh th ng ng hay không?- Th y h i k quá. Không th ng thì chung sao c. Mà ch ng nh ng là tôi, th y

i th h t th y thiên-h ch Xã Tài coi có ng i nào mà không th ng ông C .Th ng mà kính ph c n a ch .

- i sao v y?- ng úng- án l m mà. ng t -t v i m i ng i h t th y, ai có chuy n gì ng

ng ch b o, binh-v c, giúp h t. T i tôi tr ng ng nh cha v y.- Anh m i nói ng i Bi n nào hôm tr c ki m ng ó, ph i Bi n H n hay không?- Ph i a. Hôm tr c tôi nghe kêu tên ó. Sao th y bi t?- Tôi bà con v i ông Cai-T ng ó, sao l i không bi t. T i tôi lâu g p ng quá, nên

tôi nghi tôi m i h i anh ch .Xe ch y qua kh i ch Xã Tài, Ba Sang kêu s p-ph bi u ng ng l i. Ba Sang ch m t

n nhà lá mà nói: “Tôi v i ông C ây”. Ông T n-s xem cùng sau tr c r i h i r ng: “Tôibi t r i. Bây gi anh Ba mu n luôn trên n y hay là tr xu ng Sài Gòn? Ba Sang áp: “Tôixu ng Sài Gòn ng bán ch . T s m m i t i gi m i bán c có m t cái bàn ch i r ng,

nhà r i ti n âu mà n c m”.Ông T n-s c i r i bi u Ba Sang lên xe tr xu ng Sài Gòn. Ba Sang nói mu n i Ch

i mà bán; ông T n-s bi u s p-ph ch y lên Ch Ð i. Ch ng xe ng ng, Ba Sang leoxu ng, ông T n-s móc b p-ph i ra l y m t t m gi y b c 20 a cho Ba Sang mà nói r ng:“Tôi nh anh Ba nên tôi m i bi t c ch c a bà con. V y xin anh Ba vui lòng l y vàich c ng b c n y mà xài, y là ti n tôi b i-th ng th t công cho anh ó. Bây gi chúng taquen v i nhau r i, v y có ngày chúng ta còn g p nhau n a, mà ch ng g p n a, ch c chúng tavui l m”.

Ba Sang th y t m gi y b c 20 ng thì ch ng-h ng, ng ng n-ng r i nói r ng: “Tôicó làm gì âu mà th y cho ti n nhi u d v y? Không c. Tuy tôi nghèo ch tôi không hamti n nh v y âu. Chác là th y mu n m u vi c chi ây, nên th y mu n mua lòng tôi ch gì?”.Ông T n-s c i và l c u áp r ng: “Không ph i v y âu. Xin anh Ba ng nghi. Tôi có

ng x u Tr i Ð t gi t tôi i. Tôi th y anh nghèo tôi th ng, nên tôi giúp anh chút nh làmn mà buôn-bán ch “.

Ba Sang ng ng m-ngh r i nói: „Th y th thì tôi tin. Song l y ti n nh v y khôngc. Th y bà con v i ông C , ch ph i xa l gì hay sao. Cám n th y, thôi tôi i bán“.

Anh ta mang cái gi lên vai mà i.Ông T n-s ng ngó theo r i kêu mà nói:- Anh Ba, tôi cho ti n anh không ch u l y, thôi anh bán v t gì ó em l i ây cho tôi

mua.- Á, nh th y mua thì tôi bán.



- Anh bán gi ng gì âu anh tính giá h t th y i. Tôi mua h t, mua luôn cái gi n a.- Mua h t hay sao?- , mua h t. Mua luôn cái gi , ch không thì l y gì mà ng.Ba Sang ngó ông T n-s mà c i r i ng i d a bên ng s p ra t món tính ti n. Anh

ta tính m t h i lâu r i nói: „H t th y là b y ng r i, tính v cái gi n a“.Ông T n-s móc túi l y 8 ng b c mà a cho Ba Sang, bi u s p-ph b ng gi lên

xe, r i t gi Ba Sang mà i. Ba Sang ngó theo xe mà c i, r i tr v Phú-Nhu n, i d cng suy ngh hoài, không bi t th y cho mình ti n ó là ai.

Chi u b a ó anh ta l i quán ch N m Ti n mà n c m, g p anh em m t h t. Chm Ti n th y Ba Sang thì h i ông C i âu h m nay, ph i ông v g con l y ch ng hay

không. Anh em ai n y c ng xúm l i h i g con cho ai, g v âu, ch ng nào làm ám c i.Ba Sang l p nghiêm mà nói r ng: „H i s m m i n y tôi m i nghe ch c s ó. Ông C

con gái cho m t ng i úng- n, song tôi không bi t tên gì, âu. B a chúa-nh t t i âythì làm ám c i. T h i s m m i t i gi tôi ng m-ngh hoài; m y n m nay ông C v i t imình, ông t -t l m. Nay ông g con l y ch ng, t i mình tính sao, ch l ng thinh coi sao

c. Anh em tính sao bây gi ?“.Ch N m Ti n nói r ng: „Mình hùn ti n r i mua l -v t i cho ng. Ng t bây gi có

bi t ng âu mà i m ng?“.Ba Sang nói: „Tôi bi t ch . ng d i B n-Thành. Ch nói ph i, ám c i thì mình

mua l -v t i m ng, mà s hùn s ti n không c bao nhiêu, r i mua không x ng- ángch “. Ai n y nói mi n có l m ng thì thôi, t t hay x u không ai trách; nói cho cùng mànghe, n u s ti n không mua , thì i ti n c ng c.

Ba Sang móc túi l y 5 c c b c a cho ch N m Ti n mà hùn. Nh ng ng i n u ngtrong quán, ng i 3 c c, k 5 c c ai n y c ng u vui lòng hùn h t th y. M i m t lát mà chNam Ti n góp c 9 ng. Ch nói bu i ch mai ch nói cho ch em b n hàng hay, ai hùnbao nhiêu, ch góp thêm r i chi u mai s h i l i coi s ti n c bao nhiêu và ph i mua v t gì.

i b a sau, anh em t l i quán ch N m Ti n em ti n ra tính, thì s hùn c ng c22 ng, trong y có có m t ng v ph n c a ch ta. Ba Sang m ng quá, anh ta nói h i chi uanh ta i ng Catinat, th y nhà hàng có m t c p bình bông b ng ng, biên giá 22 ng,có c m bông s n, coi t t và khéo l m, v y anh ta khuyên hãy mua c p bình bông ó mà i l

ng. Cãi v i nhau m t h i r i nh t- nh chi u mai phái Ba Sang v i hai ng i n a i xu ngSài Gòn coi l i nh c thì mua r i em luôn cho ông C .

Chi u b a sau, Ba Sang ng tr c nhà hàng mà ch . M t lát có ch N m Ti n v iHai Cao xu ng t i, ba ng i coi c p bình bông, ng cho là p, nên vô mua li n. Ch nhàhàng h i mu n ch m tên vào hay không. Ch N m Ti n nói h n 50 ng i hùn ti n, và h ich m h t tên c hay không. Ch nhà hàng nói ch m m t tên mà thôi, ch ch m nhi u quácoi không t t. Ba ng i bàn tính v i nhau r i, nh t nh ch m nh v y: „Ba Sang và n i b n

ng cung-h “.Ch m ch , tr ti n xong r i, ba ng i m i ôm hai cái bình bông d t nhau i l i „Nam-

Palace“. H i th m lên t i phòng s 2, Ba Sang g p Bi n H n thì m ng-r h i th m ông, m i hay r ông em xe h i l i r c ông i ch i và n c m t i trên Th -Ð c. Ba Sang li u

ch không c, nên giao hai bình bông cho Bi n H n, m n a giùm l i cho ông C vàn nói c a anh em i l m ng cho ông.

Thi t bu i chi u ó ông T n-s Càng em xe h i l i m i cha v i ch i r i n c mluôn trên Xuân-Tr ng n 10 gi t i m i v . Ông T n-s th l , nên ông a cha v lên t iphòng. Khi b c vô, ông C th y c p bình bông song-song trên bàn ch ti p khách, ông

y làm l , li n h i c a ai. Bi n H n th y có ông T n-s , bèn nói tr r ng: „Có m t ng iem l i nói c a anh em trên Nam-Vang g i xu ng i h ngài“.

Ông C c m m t bình mà coi, th y có ch m m t hàng ch thì ông bi n s c.Ông T n-s c ng c m lên coi, th y m y ch ch m ó, ông ngó Bi n H n chúm-chím

i và nói: „Hai bình bông t t quá. Ðám c i mà i c p nh v y m i úng l An-Nam.



Con mu n xin cha c p bình bông n y, con em v trong phòng c a con, ng b a c i, lúcnh p phòng, v ch ng con th y d u-tích c a cha. Ông C không bi t nói sao cho xuôi, túngquá, ông ph i g c u, cho r ôm c p bình bông mà v .

Ch ng ông T n-s i r i, ông C m i c i mà nói v i Bi n H n: „Em l trí thi t, gi ia! Ch ph i em nói thi t thì b chuy n h t còn gì“.

Bi n H n c i r i óng c a phòng s a so n ng .Ngày c i ã n. Ðúng 3 gi chi u, ông T n-s Càng cho m t cái xe h i xu ng t i

„Nam-K Palace“ ch c s n ng 4 gi r c cha v lên dinh Ð c-lý Thành-ph mà làm ch ng l p hôn-thú.

n t i gi , ông C m c y-ph c àng-hoàng r i kêu Bi n H n mà nói r ng: „Vì quaã có h a v i ông H i- ng Qu n-h t và h a v i r qua, nên l p hôn-thú r i qua ph i i theo

hai h lên nhà ông H i- ng mà d ti c. Qua nói tr c cho em bi t, h mãn ti c r i thì qua trây li n. V y em ph i ch qua ng em l y áo qu n c c a con Minh-Nguy t s m cho

qua ó mà tr l i cho m con nó. H v t i ây thì qua tr mà v ch Xã Tài li n, ch quakhông n a âu“.

Ông d n r i m i lên xe i lên dinh Ð c-lý Thành-ph .i 2 gi chi u, h àng trai ã vô Lò G m trình l c i dâu, u ng r u t i g n 4

gi m i hi p v i h àng gái mà a dâu r ra Xã Tây Sài Gòn. Ông C ã ón s n tr c c anên nh p vô mà ch ng l l p hôn-thú. Ông th y v ông i v i m t ng i àn-ông m c m t b

Tây b ng n en m i tinh, vóc lùn, b ng l n, có mang c p m t ki ng i-m i, t ng iph c-ph ch, tóc h t tr c-lóc, ông nghi ng i y là Cao-Xuân-Qu nh, nên ông ki m th ngxa, không mu n l i g n.

l p hôn-thú xong r i, ai lên xe n y, k xe ch y nói uôi nhau mà lên nhà Thái Duy. Nhà ch ng d n trong ngoài u r c-r . Khi dâu r b c vô thì m t bên nh c Tây, m t

bên thì tài-t An-Nam, ng ánh lên chào m ng. Làm l ng9 xong r i, ông H i- ngi ông C , là suôi gái, ng i ngang v i ông mà u ng r u còn hai h thì xen nhau mà ng i

các bàn. Trong nhà ch khách vui c i, ngoài tr c nh c ua nhau mà ánh, nh c Tây d t r i,thì n tài-t ti p hòa, l i có ba cô ca-nhi có danh thay phiên nhau mà ca, gi ng nghe l nh-lót.

Lúc ch ng-v ng g n t i, ông C b c ra sân mà ng h ng mát. Tình-c có m t côca-nhi l i g n cúi u chào ông. Ông coi l i thì cô Sáu H o, ào nh t trong gánh c i-l ng„S c-Thinh“, ng i tình c c a ông h i ông làm Cai-T ng. Ông còn ng b -ng , thì cô Sáu

o ã nói:- y n m nay tôi h i d cùng h t mà không ai bi t ông âu. Bây gi ông âu

xin ông cho tôi bi t v i?- Tôi trên Battambang.- Cô dâu ó là con gái ông ph i hôn?- Ph i.- Ông xu ng làm ám c i r i ch ng nào ông v tr n?- Ðám c i r i tôi v li n.- Xu ng ây ông nhà ai?- Tôi nhà hàng. Cô h i chi v y?- Tôi có m t tâm-s c n ph i t v i ông. Ông nhà hàng nào?- Nam-K Palace.- Phòng s m y?- 2.- Tôi xin ông cho phép tôi n th m ông ng nói chuy n riêng m t chút.- Thôi, th m vi ng mà làm gì?- Vi c c n l m, xin ông vui lòng.

9 t tiên



- Có hai ba ng i khách i l i g n, ông C li u nói dai không ti n, nên ông b ngi tr vô nhà, k ông H i- ng C m i nh p ti c.

n 10 gi t i ti c m i mãn. H àng gái t -giã ra v . Nh n c h i y, ông C c ng luôn ông H i- ng C và con r ng ra nhà hàng mà ngh r i khuya i xe ò v Nam-

vang. Ông T n-s Càng và cô Minh-Nguy t xin a ông qua nhà hàng, ông C không cho,ông nói: „Khách-kh a còn ông. Hai con ph i nhà mà ãi khách, b ng i ta mà i nh v ythì th t l . Thôi, hai con l i m nh-gi i, cha ra nhà hàng mà ngh r i khuya cha v luôn. Chakhuyên hai con hãy vui-v hòa-thu n v i nhau, hãy quên h t cái kh trong cõi tr n n y, hãytìm m t m c- ích cao-th ng mà làm ch -h ng, n m tay nhau mà b c t i trong ng i,

ng bu n-r u, ùng nhút-nhát, d u th y cái kh c ng ng ngã lòng th i chí“.Cô Minh-Nguy t v i ông T n-s Càng u c m- ng, không nói c ti ng chi h t,

ch l y kh n lau n c m t.Ông C lên xe mà i, xe ch y r i ông c ng r i l y. V t i nhà hàng thì Bi n H n i

coi ám c i ch a v . Ông c i h t y-ph c c a con s m ó ra, ông b n b v i c a ông thunay vô, r i ng i ch Bi n H n ng giao c mà v . Cách ch ng bao lâu có ti ng gõ c aphòng. Ông mang gu c ra m c a thì th y cô Sáu H o.

Cô Sáu H o n m nay ã 35 tu i r i mà s c cô còn xinh- p, cô trang- m s -sài màcoi r t h u duyên. Cô b c vô, kéo gh ng i, tay ch ng trên bàn, m t nhìn ông C , m t bu nhiu. Ông C ng i ngang cô r i h i r ng: „Cô ki m tôi ng nói chuy n gì?“. Cô th dài, ch a

p tr l i, thì Bi n H n ngoài b c vô. Anh ta th y cô Sáu H o thì v i mu n tháo tr ra.Ông C kêu mà nói r ng: „Vô ây em, Bi n. Vô ng i ch i i qua m t chút“.

Cô Sáu H i h i ông:- Anh n y là Bi n c a ông h i tr c, ph i hôn?- Ph i. Cô có vi c gì thì c nói i, không sao âu. Nó là em út c a tôi.- Tôi là m t con l u-l c, h i nh cha khu t s m, m nghèo-nàn, nên ph i h c ngh

ca hát ng ki m nuôi thân. Lúc n may tôi g p ông em lòng chi u-c , ông chophép tôi h u-h m y tháng. Trong cái i c a tôi, duy có lúc y là lúc tôi vui-v

n h t, vì tôi th y rõ ông có tình th ng tôi mà tôi c ng bi t ch c tôi ph c cáitánh quân-t c a ông l m. Chuy n ã x a r i, bây gi tôi t thi t, t ng ch ng h igì. Trong lúc y tôi ch ng có giây phút nào mà dám m c làm bé m n chi h t,ch vái th m tôi c g n-g i ông cho ph tình v y thôi. Ch ng dè h nh-phúc là cáingòi ho n-h a, sum-hi p là cái ngòi phân-ly, ông th ng tôi ch ng c bao lâu

i ông l i b tôi. Tôi nói thi t, ban u tôi t c, tôi phi n ông l m. Té ra cách ítngày tôi nghe vi c nhà ông b i-r i, v con ly-d , nhà c a tan-hoang, ông b h t

c quy n r i ông i âu m t. Ð n ch ng y tôi m i suy-ngh l i, có ph i t i tôimà gia- ình ông tan-r , s -nghi p ông tan-tành hay không? N u t i tôi thì cái t i

a tôi l n l m. Tôi bu n h t s c, mu n ki m ông mà không bi t ông âu, h ith m c ng không có m t ng i nào bi t. Tôi xét l i, trong m y tháng ông g n tôi,ông ch ng h tính vi c tr m n m bao gi , mà c ng không mê-sa b nhà, b c a,nên v ghen mà xin b . Còn vi c ti n b c thì lúc y ông cho tôi tr c sau ch ng

i m t ngàn ng, ông n xài v i tôi, s m , d t i ch i, tính ch ng m t ngàna, ông t n hao v i tôi ch ng hai ngàn ng b c là nhi u, ngh không n n i tán

gia b i s n. Tuy tôi ngh nh v y mà tôi c ng bu n hoài, th ng vái Tr i g p m tông ng tôi h i coi có ph i t i tôi mà ông mang ho n-h a hay không?

- Cô nói nãy gi ó thì thì tôi th y cô là m t khách giang-h song cô i v i tôicó thâm-tình, mà cô l i nh n-ngh a n a. Vì cô t thi t v i tôi nên tôi c ng l y

thi t mà áp l i. Ch ng ph i t i cô hay t i ai mà tôi h nhà h i c a, xa v lìacon. Tôi ã kinh-nghi m cu c i nhi u, tôi th y rõ cu c i nên h u do Tr i

nh, ch không ai có tài gì mà làm c. Xin cô hãy an lòng, cô ng bu n lo choph n tôi. Cu c i là ám hát, phú-quí nh phù-vân. Có c ng v y, không c ng

y, còn c ng v y, m t c ng v y, theo tôi thì không ngh a gì h t.



- Ông h t s -nghi p r i, t h i ó t i gi ông làm vi c gì âu? Ông lên trênBattambang chi v y?

Ông C l ng thinh suy-ngh m t h i lâu r i áp r ng:- Tôi d i v i thiên-h ch không l d i v i cô. M y n m nay tôi Sài Gòn ây, làm

ngh th s n mà nuôi thân, ch không có Battambang l n nào h t.Cô Sáu H o ch ng-h ng, ngó m t mày, qu n áo ông r i h i r ng:- Thi t v y hay sao?- Thi t nh v y.- y sao àng trai, coi b sang tr ng l m, mà h i nãy h kính-tr ng ông d v y?- i i gi -d i, tôi ph i làm gi -d i ch sao. Mà c ng t i tôi th ng con, nên c c

ch ng ã tôi m i ph i mang l t mà làm h cho xuôi vi c ó.- u v y thì m y n m nay ông nghèo-kh l m hay sao?- Nghèo thì thi t nghèo, nh ng mà kh thì không kh chi l m.- Bây gi ra thân làm th s n!!... Ông nói nghe t ru t.Cô Sáu H o a n c m t, cô l y kh n mà lau r i nói r ng:- Tôi không dè thân ông c c-kh n th . N u tôi hay, thì tôi có nh v y âu…

Thi t Tr i Ph t không công bình.- Không nên trách Tr i Ph t. Tr i Ph t công-bình l m. Có l ki p tr c tôi có vay

sao ó, nên ki p n y tôi ph i tr sao ó a cô. Mà nay tôi coi d ng nh n tr n tôiã tr xong r i, nên trong trí tôi th -th i l m, tôi không phi n-não, không gi n h n

chi n a h t.Cô Sáu H o suy ngh m t h i r t lâu r i nói n a r ng:- Tôi mu n t v i ông m t vi c, không bi t ông có b ng lòng hay không?- Cô mu n t vi c chi?- Tôi xin th a thi t v i ông, lúc tôi g n-g i ông ó, ông th ng ông cho ti n b c, tôi

có mua m t mi ng v n g n 8 công ng cho bà già tôi . M y n m nay bà già tôi nh huê-l i trong v n nên c no m, tôi không ph i lo n a. Mi ng v n y làng Thi n-Ð c, cách ch V nh-Long ch ng vài ngàn th c. M i l n tôi v thì

tôi th ng nói v i bà già tôi cái v n y là v n c a ông. Ngày nay ông nghèo r i,y tôi xin tr mi ng v n y l i cho ông. Tôi xin ông hãy v ó mà ; huê-l i m im c ba b n tr m ng b c, có l cho ông xây-xài. N u ông b ng lòng thì

tôi c ng thôi cái ngh ca-x ng hèn-h , tôi v ó mà h u-h ông và nuôi bà giàtôi luôn th . Hi n bây gi bà già tôi m t cái nhà lá nh lôi-thôi, ông v ó coikhông c. Tôi nói thi t, tôi có v n-li ng chút- nh. N u ông ch u v ó thì tôi s

t m t cái nhà nh ba c n-xông, c t cây, vách ván, lót g ch, l p ngói, bây gich ng n m sáu tr m ng b c thì c t c. N u ông b ng lòng thì tôi làm li n.

- Cô th ng tôi, cô tính nh v y thì tôi c m tình cô lung l m. Nh ng mà tôi ch u v ysao c.

- Tôi bi t ông ái-ng i, ông s thiên-h chê c i. Ôi, i n y lo chi ti ng th -phi.Thiên-h h làm nhi u u b t ngh a, h làm nhi u vi c nh c-nhã b ng tr i, mà

vinh m t vinh mày, có ai chê c i gì âu. Thiên-h h bi t ph i qu y là gì, màmình k h . Mi n ông bi t b ng tôi, tôi bi t b ng ông, mình yêu nhau, mình tr ngnhau là . Mình v ó, lo s a-so n mi ng v n, tr ng cây, nuôi cá, b i li p, ào

ng, xa lánh thói phong-tr n, vui-v cùng tr ng gió, m i b a tôi lo c m n ccho ông dùng, khi bu n tôi ca ngâm cho ông nghe, d u h m-hút mà mình vui v inhau, tôi nh m thiên- àng c ng không h n cái c nh y c.

- Cô nói m y l i tôi nghe thi t tôi c m h t s c. Tôi c m vì tôi th y rõ cô có tình v itôi nhi u, mà cái tình y trong s ch, cao-th ng, khác h n tình c a thiên-h . N ucách 10 n m tr c mà cô nói v i tôi nh v y thì có l tôi ch u li n. Ng t vì bây gitôi ã chán-ngán vi c i, cái chí c a tôi ã khô, cái tình c a tôi ã c n, tôi ch ngcòn bi t chi là ng t bùi, tôi ch mu n i tu mà thôi, ch không mu n bi t t i vi c



th -gian n a, b i v y tôi g n cô thì c ng nh m t c c á, ã không làm vui cho côc, mà s e làm bu n cho cô, ch không ích gì.

- Nh ông mu n tu thì v ó r i tôi tu v i ông.- Không c. Tôi s ki m m t ch thâm-s n cùng-c c ng m t mình mà thôi.Cô Sáu H o khóc và nói:- Tôi th ng ông tuy phân-tách nhau 10 n m nay, song ch ng có giây phút nào mà

tôi quên ông. Tôi không dè ông không th ng tôi chút nào h t!Ông C châu mày ngó cô mà áp r ng:- Tôi mu n d t n tr n. Cô th ng tôi thì cô giúp cho tôi thoát kh i vòng gió b i

i ph i, ch sao cô th ng mà cô mu n níu tôi l i?Cô Sáu H o l c u, th ra, r i ng d y nói r ng:- Trót 10 n m nay, tôi mong g p ông ng xin hi p v i ông mà gây m t cu c gia-

th t, tr c là chu c cái t i tôi làm r i-rã gia ình c a ông, sau n a tôi thoát cáivòng l u-l c; ch ng dè tôi vô duyên quá, nên s m c c a tôi không thành. Tôixin ông m t u cu i cùng: ông hãy suy ngh l i, mùi i c ng nên chán, mà cóch c ng áng h ng l m. Ch ng ph i tôi cám-d ông, song tôi t thi t v i ông,

u n ch ng nào tôi v n còn th ng, còn tr ng ông hoài, và v n s n lòng lo choông h ng h nh-phúc v gia- ình nh thiên-h . V y ngày nào ông mu n n m th

nh-phúc thì ông c lên làng Thi n- c, h t V nh-long mà ki m tôi, vì tôi cp ông r i, nên tôi nh t nh thôi hát n a, tôi tr v cái v n c a ông cho tôi ó,

mà lo nuôi d ng m già, và s p t cái c nh cho x ng áng ch ngày r công”.

Cô Sáu lau n c m t r i t bi t mà xu ng l u. Cô i r i, ông C r ng r ng n c m tmà nói v i Bi n Hu n r ng: “Em th y hay không, em Bi n? B n ca-nhi mà c ng có tình, cóngh a … Còn ng i khác mà sao … i thôi, khen ng i ta mà làm chi, phi n ng i ta mà làmchi! Tình gi -d i, n tr n n ng-n , mình còn v ng-v n làm gì! Qua ã xét k r i, ph i lo choqua kh i cái bi n kh là hay h n”.

Ông C bèn giao áo qu n c cho Bi n H n, s b c c a cô Minh-Nguy t a choông hôm n ông c ng giao l i h t, d n Bi n H n l p th tr l i cho cô Minh-Nguy t, r i ôngtr v ch Xã Tài n i êm ó.

Sáng b a sau, ông C i làm th s n l i nh c . Chi u ông v quán ch Nam Ti n màn c m; ông g p anh em trong ch , ông t l i cám n cái th nh-tình c a anh em, tuy nghèo

mà c ng rán hùn mua bình bông m ng cho ông g con l y ch ng. Có ng i hay ám c i c acô Minh-Nguy t long tr ng, hay ch ng c a cô Minh-Nguy t là b c giàu sang, nên ch c naymai ây ông C s v v i r con mà h ng sung-s ng. Ông C nghe nói nh v y thì c imà áp r ng: “Anh em l m r i. Tôi ch ng có tính nh v y bao gi . Thi t ch c ít b a n a tôikhông ây n a. Mà tôi i là i lên núi ki m ch cho thanh-t nh mà tu-hành, ch khôngph i i v i r con nào h t”.

Ai n y nghe ông tính i tu u bu n. Ba Sang bu n nhi u h n h t, nên nói r ng: “Chúành b tôi mà i hay sao? Thu nay chú ây, anh em l n nh th y u nh c y. Chú c ng

nh cha m c a chúng tôi h t th y. Anh em chúng tôi có dám làm u chi mích lòng chú âu,mà chú phi n nên tính i tu. Hu ng chi bây gi chú g p l i con l i có r , coi b r con utr ng chú quá, n u chú i tu, r con bu n chú. Anh em chúng tôi mu n thà chú b anh emchúng tôi thì v v i r con, chú ng có bày i tu. Tu làm chi? M y ông th y chùa c o u

ng kinh n già mà r i có thành Tiên thành Ph t gì âu. Xin chú ng có tính vi c ó”.Ông C dòm th y khách c quán u t d u m n ông, nên ông th ra mà i v .Trong m y b a sau ông C d -d , ch a quy t- nh nên c ng vô s mà làm nh

th ng, ông th m tính H n vi c i tu l i m t ít lâu, ng d coi thi t tình ã thành-tâmlánh tr n tìm o hay không.



VII

Còn ông T n-s Thái-Duy Càng, v ng theo l i chú d y, nên c i v b a tr c r i b asáng sau v ch ng ng i xe h i lên Ðà-l t ch i cho thong-th trí. Tuy là nói i ch i, song lênÐà-l t, cô Minh-Nguy t trong trí m c lo n i cha, th ng thân-ph n cha c c kh , còn ông T n-

Càng mu n bi t coi nguyên do làm sao mà cha v mình ngày tr c làm Cai-T ng r i bâygi l i làm th s n. Ai c ng có ch lo riêng trong lòng, b i v y v ch ng ngoài m t thì gi

i, còn trong trí thì b i r i h t s c.Lên Ðà-l t c ba b a. Vì khí tr i l nh-l o, nên h n c m t i r i m t lát thì khách

nhà hàng ai rút vô phòng n y mà ng . V ch ng ông T n-s Càng c ng v phòng mình,song cô Minh-Nguy t vô mùng li n, còn ông T n-s thì c i qua i l i trong phòng trót m ygi ng-h . Ð n 12 gi khuya, ông m i thay i ng . Ông d mùng lên, th y v còn th c,ông l y làm l , nên h i r ng:

- h i hôm n gi em ch a ng hay sao?- Th a ch a. M y êm nay em n m thao-th c hoài, ng không c.- i sao v y? Nghe trong mình có sao hay không? Sao h m nay không nói ng

qua r c Ð c-t coi th coi có b nh hay không?Cô Minh-Nguy t c i, r i cô ch i d y ra ca-na-pê ng i. Ông T n-s Càng ng i m t

bên, ông n m tay v , k sát m t mà h i r ng:- i em không quen l nh, nên em b nh hay sao? N u trên n y em ng không

c, thôi sáng mai qua em em v .Cô Minh-Nguy t l c u áp r ng:- Em không có b nh gì h t. Em ng không c là vì em l nói d i anh m t vi c, em

bu n r u, em n-n n quá.- Em d i vi c gì?- Em nói ra không bi t anh vui hay không?- Ch ng có vi c gì em nói mà qua không vui lòng. Em còn nghi b ng qua hay sao?Cô Minh-Nguy t ng i ng m-ngh d -d . Ông T n-s c i và thôi-thúc r ng:- Em có vi c gì thì c nói ra, ng ái-ng i chi h t. V ch ng th ng nhau thì c l y

thi t tình mà ãi nhau.- Vi c em gi u anh là vi c cha c a em. Vi c y m ám l m, em không bi t sao mà t

cho anh hi u c. Em ch thú thi t v i anh r ng hôm tr c em nói v i anh cha em trên Battambang là l i d i. Cha em Sài-gòn, ch không có âu h t.

- ng vi c gì, ch vi c ó qua hay r i.- Hay th nào? Ai nói v i anh?- Qua bi t cha trên ch Xã Tài, m t c n ph v i anh Ba Sang, làm ngh th

n mà n, ng i quen bi t trong ch h kêu là “Ông C ”. Qua có lên coi c n nhàa cha n a.

- Anh hay hôm nào?- Cách ch ng ba b n b a r i t i ám c i ó.- Ai thèo-l o cho anh bi t ó? Ch c anh Bi n Hu n ch ai.- Vì vi c tình c mà qua hay ch không ai nói h t. Qua có vi c mu n h i anh Bi n

Hu n mà ch a có d p h i c. Cha Phú-nhu n sao không nói thi t l i bày nói Battambang chi v y?

- Nói d i ó là t i má. Má th y cha hèn-h quá, s nói thi t cho anh bi t thì h -th n,nên ph i bày nói nh v y mà che mi ng thiên h .

- Má ch a bi t b ng qua. Thân cha nh v y qua còn th ng nhi u h n n a, ch quachê c i gì mà s h -th n.

- Thu nay em c ng không bi t cha âu, ch ng cha nài cho g p anh r i m i ch ucho phép em l y ch ng, má túng th ph i nói thi t v i em, em m i g p c chaó.



- Té ra t ngày cha m ly-d t i gi em m i g p m t ó hay sao?- Ch sao. Em nh tr c khi anh i nói em, thì em ã có t vi c y cho anh bi t mà.- , ph i.Ông T n-s Càng bèn thu t h t cho v nghe cái vi c tình-c ông g p Ba Sang và c

bi t b n c a cha trên ch Xã Tài. Cô Minh-Nguy t nghe r i cô c ng thu t l i cho ch ngnghe t i sao cô g p c cha, nh ng l i cha nói v i cô làm sao, t i sao cha ch u manh l t gi -

i. V ch ng t tâm-s nhau r i, tình càng dan-díu, ngh a càng m n n ng, càng th ng cha,càng tr ng cha nhi u h n n a.

Ông T n-s Càng k vai v i v mà h i r ng:- Em có bi t t i sao h i tr c cha v i má b nhau, r i t i sao cha làm Cai-T ng

mà bây gi ph i làm ngh th s n nh v y?- Khi cha v i má xa nhau, em còn nh quá, em không hi u. T h i ó t i gi má có

nói v i em chuy n gì âu mà em bi t. Hôm em g p cha, em có h i, mà cha khôngch u nói. Cha nói vi c x a em không nên bi t làm chi.

- Hôm anh Ba Sang thu t chuy n cha n trên ch Xã Tài cho qua nghe, thì qua cói ph ng nh t i chuy n ó. nh c ng không hi u. nh l i bi u qua h i anh Bi n

Hu n, vì h i tr c anh Bi n Hu n làm Bi n cho cha, nên có l anh bi t. Hômtr c m c lo ám c i, qua ch a h i c.

- Em mu n xin anh làm n h i d giùm cho ra cái vi c ó, k o trong b ng em bu n-c hoài.

- Em ó cho qua. Qua mu n ch i ít b a r i v ng ki m anh Bi n Hu n.- Anh mu n v ch ng nào c ng ng.- Nè, qua d n em, h ch ng v em ph i i ki m cha mà an- i, ng cha bu n.

Cha không dè qua hi u vi c c a cha. V y em ph i gi u, ng ló mòi cho cha bi t. qua li u gi nào qua nên ra m t, thì qua s nói tr c cho em bi t.

Ông H i- ng C cho phép i ch i m t tháng mà lên Ðà-l t có m t tu n-l r i vch ng ông T n-s Càng d t nhau tr v Sài-gòn. Ông H i- ng th y cháu v ông bèn giao nhà

a ng ông xu ng B c-liêu mà lo ru ng t.Ông T n-s Càng nh c-nh , nên chi u l i cô Minh-Nguy t vào phòng s a-so n ng i

th m cha. Ông T n-s i theo vô phòng, ông ch c p bình bông có kh c ch “Ba Sang và n in” mà c t ngh a t i sao ông có c p bình bông ó cho v nghe.

Cô Minh-Nguy t rõ tình k nghèo i v i cha c a cô nh v y thì cô c m h t s c.Tr c khi lên xe mà i thì ông T n-s c n-d n ph i gi u luôn, ng cho cha bi t r ng ông ãrõ b n c a cha r i.

Cô Minh-Nguy t lên g p cha, thì cô khóc-lóc n n-n xin cha ng i làm th s n n amà c c kh t m thân, cô m n ph s ch-s d n cho cha ít ngày, r i cô s li u b nuôi

ng cha mà n n sanh thành.Ông C l c u nói r ng:- Ch ng c a con là m t ng i ng- n, tuy trí th c theo tân-h c, nh ng mà tâm

tánh còn gi theo phong-hoá n c nhà. Ng i nh v y không ph i d ki m, con cóch ng nh v y thì là có ph c l m. V y con ph i h t lòng lo th ch ng, ng có locho ph n cha. Trót 10 n m nay cha ph i dày b a gió b i là vì cha th ng con,ch a bi t thân con ra th nào, nên cha không ành d t n tr n. Nay cha c th yrõ ràng con có ng i b o-b c r i, l i ng i y là ng i r t x ng- áng, nên cha vuilòng l m, ch ng còn lo vi c chi n a. Bây gi cha c ng ch ng bi t h n gi n ai, mà

ng ch ng mu n ham vi c chi h t, mong lên núi mà tu, tu ng chu c t i ki py, ho c may ki p sau qua kh i bi n kh .

- Cha ng có tính k nh v y, cha.- Cha tính nh v y hay a con. Cha i tu thì cha c an ph n, mà con c ng kh i lo

-th n cùng thiên-h n a.



Cô Minh-Nguy t ng i khóc. Ông C th y tình con trìu-m n ông thì ông c ng nglòng. Cách m t h i, ông h i r ng:

- m nay ch ng con có nghi chút gì v ph n c a cha hay không?- Th a, h nh c t i cha thì nh kính-ph c th ng yêu cha l m, ch có nghi vi c gì

âu. Nh ng mà r i ây con s nói thi t, ch n u v ch ng mà gi u-gi m nhau thìthành gi -d i không t t.

- Cái ó con ph i suy ngh l i, ch nên v i. Ch ng c a con thì bi t nh n-ngh a l m,mà i n y là i danh l i … Cha ngh n u cha i tu thì các vi c v n toàn.

- Th a cha, không c. M i n m nay con không bi t cha âu, l i con còn i quy n c a má, nên con bu n-r u, mà không bi t làm sao c. Bây gi con

có ch ng, con thành-nh n r i, mà con l i c g p cha. V y con nh t- nh conph i nuôi d ng cha mà tr n sanh thành, ví d u ch ng con có b con thì b , chcon không th b cha c.

Ông C nghe l i hi u-ngh a thì ông a n c m t, song ông g ng mà khuyên conch ng nên vì cha mà l -d c n-duyên, nh t là ch ng nên t i lui n a mà mang ti ng. Cô Minh-Nguy t c ng xin cha ng i âu, th ng-th ng cho cô tính. B n-b u g n 2 gi ng-h r i

i t mà v .Cô Minh-Nguy t v thu t l i cho ch ng hay r ng cha mu n i tu, thì ông T n-s lo

m. Sáng b a sau, v ch ng lên xe h i i M -tho, tính ki m Bi n Hu n h i cho bi t t i saoi tr c cha m phân-r nhau. Cô Minh-Nguy t có i v i m xu ng M -tho m t l n mà

th m v n ru ng, cô bi t nhà Bi n Hu n, bên phía Ch C d a ng i B n Tranh.m m i Bi n Hu n ang b ng m y cây cau con ng bên hè, em tr ng ra phía sau

n. Thình-lình anh ta th y xe h i v ch ng ông T n-s ng ng ngay c a thì anh ta ch ng-ng, l t- t r a tay, b n áo, ch y ra ti p chào r i m i vô nhà. V m c i ch bán chu i, mít,ng c u, còn con thì m c i h c h t, anh ta nhà có m t mình nên lính-quýnh, l y ch i quét

bàn gh m i khách ng i, l y bình trà v i tách ra, tính i l y n c.Ông T n-s Càng kêu và nói r ng: “Anh Bi n, xin anh ng n u n c m t công. V

ch ng tôi h i khuya ã u ng cà-phê nhà r i m i i ây. Anh l i ây tôi h i th m chuy nt chút”. Bi n Hu n b c l i; ông T n-s bi u ng i trên b ván, g n ch ông ng i ó, r i

ông nói r ng:- ch ng tôi xu ng ây tr c th m anh cho bi t nhà, sau n a có m t vi c kín

mu n h i anh. Vi c c a ông gia tôi thì tôi bi t h t, tôi bi t tr c ngày ám c i,mà ch ng c i r i cô Hai c ng t thi t v i tôi n a. Có m t ch tôi v i cô Haikhông hi u c, là không bi t t i sao h i tr c ông gia v i bà gia tôi b nhauvà t i sao ông gia tôi làm Cai-T ng mà r i bây gi l i làm th s n. Xin anh nóithi t cho v ch ng tôi hi u m t chút.

- Chuy n c a ngài h i tr c tôi có hi u âu. Thi t tôi không bi t.Cô Minh-Nguy t th y Bi n Hu n d -d thì cô nói r ng:- Ông T n-s th ng-yêu kính-tr ng cha tôi c ng nh tôi v y. Anh ng ng i chi

t, anh Bi n. V ch ng tôi mu n bi t rõ vi c x a ng l p th khuyên gi i cha tôi,ch có chi âu mà anh ph i gi u-gi m.

- Thi t tôi không bi t ch .- Anh làm Bi n cho cha tôi, có l nào anh không bi t. Tôi cho anh hay r ng, bây gi

cha tôi sòng-sòng òi lên núi mà tu. V ch ng tôi n n-n h t s c mà coi b chatôi không xiêu lòng. Xin anh làm n nói giùm vi c nhà c a tôi cho tôi bi t r i bàybi u cách nào cho v ch ng tôi c m cha tôi l i. Anh không th ng cha tôi sao?Anh ành v ch ng tôi an-h ng giàu-sang, còn cha tôi th t chí bu n i ph i

i lên núi mà tu hay sao?- Ngài mà tôi không th ng v y ch tôi th ng ai? Ng t cái vi c cô h i ó tôi khó

nói l m.- i sao v y?



- Ngài th ng tôi, mà thu nay bà c ng tin c y tôi. Bà th ng d n tôi ng có nóivi c x a cho cô bi t.

- i còn nh , má tôi không mu n cho tôi bi t thì ph i. Bây gi tôi ã khôn l n, tôiã có ch ng r i, còn gi u tôi làm chi.

- u ông v i cô có lòng th ng ngài Cai, thì tôi không n gi u. Mà n u tôi nói ra,thì xin ông v i cô th ng tôi, ng có h c l i v i bà a.

Ông T n-s c i mà áp r ng:- Xin anh ng lo.Bi n Hu n ng m-ngh m t h i r i nói r ng:- i tr c bà v i ngài Cai i- ãi v i nhau làm sao tôi không hi u. Ch ng ngài

làm T ng, ngài kêu tôi làm Bi n, th ng ngày tôi trong nhà, thì tôi dòm th y ýngài tin c y bà l m, mà bà l i không m y gì th ng ngài. Bà nhà mà c lo làm tlàm riêng. M t lúc n ngài g n-g i v i m t cô ca-nhi, cô y khôn-ngoan úng- n

m. Bà ghen-t ng r y rà, bà nói ngài ch i-b i ó kh i làm h t s -nghi p r i vcon ói rách. Bà bu c ngài ph i sang b ru ng, v n cho bà ng b , bà m i tin.Ông bà ru ng t cho ngài trên 300 m u. Ngài mu n l y thi t tình mà ãi bà,nên ngài làm t sang b ru ng t 10 ph n sang h t 8, 9 ph n cho bà ng b .Ðóng bách-ph n c u ch ng c i b xong r i, bà m i nói v i ngài bà vào nki n xin phá hôn-thú, b i vì ngài tranh T ng và ch i-b i m c n , n u sang ru ng

n cho bà ng mà không phá hôn-thú, thì ch n c ng thi-hành phát-mãi cy. Ngài tin b ng bà, nên bà làm cho v a lòng. Té ra bà c án Tòa cho phá

hôn-thú r i bà d t cô Hai v c t nhà trên B n L c, bà không ngó-ngàng n ngàia, t i mùa bà xu ng giành thâu lúa ru ng h t. Ngài th t chí, b ph vi c nhà, xin

thôi ch c Cai-T ng. Ch n có lên ki n r i thi-hành phát-mãi luôn t i nhà c aa. Ngài bu n nên b x mà i t h i ó t i bây gi . Chuy n nh v y ó, tôi nói

lén cho ông v i cô Hai bi t, xin ng h c l i v i bà, N u bà hay tôi thèo-l o, ch cch t tôi”.

Cô Minh-Nguy t ch m-ch nghe rõ u uôi r i cô nói r ng:- u v y thì má tôi ác quá!- Th a, không ph i bà ác. Bà th ng cô, bà s ngài Cai làm tiêu s -nghi p, nên bà

p k mà gi c a cho cô ch .- Th ng tôi mà h i cha tôi, cho cha tôi ph i ch u x u-h , ph i ra thân hèn-h ,

th ng cái gì k v y? Th ng tôi mà sao l y ch ng khác?Nãy gi ông T n-s Càng ng i l ng thinh mà nghe, ch ng ông nghe v nói m y câu y

thì ông can r ng: “Em không nên trách má. Ð o làm con, d u cha m có l i i n a, mình c ngkhông phép út mi ng vô mà bình-ph m”. Ông l i day qua mà h i Bi n Hu n r ng:

- Có l anh c ng hay má tôi g cô Hai cho tôi má tôi mu n làm theo Phép ng iPháp, nên có n tr c m t Nô-Te mà làm t cho v ch ng tôi 150 m u ru ng

-tho, sang b cho cô Hai ng. Tôi có ru ng t thi u gì, tôi không ch u nhy, song má tôi nói hoài, nên tôi ph i cho má tôi làm cho v a ý. Có ph i ru ng

ó là ru ng c a cha tôi h i tr c sang b cho má tôi ru ng ó hay không ?- Ph i a. Mà bà cho cô Hai l i ó có phân n a. Còn phân n a n a.Cô Minh-Nguy t châu mày x m t mà nói r ng:- Ru ng c a cha tôi, ch c a ai ó mà cho!Ông T n-s ng i suy ngh r i h i Bi n Hu n n a r ng:- Cái nhà c a cha tôi h i tr c ó Tòa phát-mãi r i v ai mua, anh bi t hay hhông?- Th a bi t ch . Ông ch Hùng mua, ng mua v nhà v t má có 3.000 ng, r

quá!- Bây gi cái nhà còn hay không?- Còn ch . Ông ch Hùng mua r i ng t i bây gi ó.- Tôi mu n mua cái nhà và t y l i, anh li u coi h bán hay không?



- y n m nay coi b ông ch ng suy, song không bi t ng bán hay không? Màu ng bán, tôi s ng bán m c.

- Mi n là ng bán thì tôi mua, m c r không c n. Anh làm n h i giùm r i mai m ttôi xu ng. Cái nhà y ch nào?

- n ây. G n chùa V nh-Tràng, ây b c l i o m t chút thì t i.- Anh d t tôi l i coi c hôn?- c, ông mu n coi thì tôi d t i.Bi n Hu n c y s p-ph ngoài xe coi ch ng giùm nhà, r i d t hai v ch ng ông T n-

i b l i ó. Ba ng i ng ngoài dòm s cái nhà v i mi ng v n r i d t nhau tr v . Ôngn-s bèn nói v i v , tr c m t Bi n Hu n r ng: „B n Ph n c a v ch ng mình bây gi ph i

lo mua cái nhà ó l i cho c mà r c cha v , r i tr l50 m u ru ng c a má cho ó l i chocha, ph i làm cho mau, song ph i gi u ng có cho cha hay là má bi t tr c. Anh Bi n làm

n h i mua nhà và t giùm cho tôi, h bán m c cho m y i n a c ng ph i mua cho c. Vch ng tôi c y anh rán h t lòng. Xin anh h i li n coi nh h ch u bán thì h i luôn giá c r imai t i tr xu ng”. Cô Minh-Nguy t ngó ch ng mà a n c m t, r i v ch ng lên xe tr vSài-gòn.

i ngày hôm y Bi n Hu n l i nhà ông ch Hùng nói chuy n v ch ng cô Minh-Nguy t mu n nua nhà l i cho cha . Ông ch Hùng già r i mà l i có n chút nh, nên ôngch u bán, song nhà ã c , v n b u-t , mà ng th giá t i 4000 ng. B a sau v ch ng ông

n-s Càng xu ng n a, Bi n Hu n d t l i coi nhà c a v n t c, tr giá lên xu ng v i ôngch Hùng, r i hai àng thu n ng giá ba ngàn r õi.

Làm gi y t , ch ng ti n b c xong r i, ông ch Hùng d n lên Ch G o, giao nhàli n. Ông T n-s Càng kêu th Sài-gòn xu ng coi r i m n tu-b t trong n ngoài, t nhà

n n nhà b p cho h n-hòi, ng coi cho s ch-s , xinh- p nh nhà m i. Ông l i giao choBi n Hu n m n ng i s a so n tr c sân sau v n cho àng-hoàng, tr c sân thì làm

ng xe vô và tr ng bông hoa ki ng v t coi cho p m t, còn sau v n thì ào m ng lênli p, s a cây trái cho ph i l i ngay hàng. Ông còn mua ch xu ng nh ng bàn, gh , ván, t ,èn, không thi u vât gì h t, mà th nào c ng m i, c ng t t.

Trong thì th , ngoài thì nh n-công, làm r n-r n m i ngày, nên trong m t tháng thìthành m t tòa nhà nguy-nga, ngoài coi vui, trong h c-h .

t êm n , l i 8 gi , ông C ang n m trên võng mà nói chuy n v i Ba Sang.Thình-lình nghe xe h i ng ng ngoài ng r i có ng i b c vô gõ c a c p côp. Ba Sang m

a thì th y Bi n Hu n.Ông C ng i d y h i Bi n H n r ng :- Em lên ây có vi c chi n a hay sao?- Th a ngài có ông ch Hùng c y tôi lên m i ngài xu ng nhà ng ông nói chuy n

riêng. ng c ng bi t ng m n tôi i m i nh v y thì ng l i v i ngài, ng t vì n mnay ng già mà ng l i có b nh, ng i không c, ng hay tôi bi t nhà ngài ,nên ng c y tôi i th cho ng.

- ng mu n nói chuy n gì mà m i.- Th a, cái ó tôi không hi u.- Qua i sao c. Em ngh coi, qua còn m t m i nào mà tr v c -h ng n a, nh t

là vô nhà ng là nhà c a qua h i tr óc.- Th a, i ban êm có ai th y âu mà nghi-ng i. Có s n xe h i, ngài xu ng ó m t

lát r i xe a ngài v li n.- Qua i không c. Qua không có chuy n gì mà nói v i ông ch Hùng h t.- Tôi xin th a thi t v i ngài ông ch có chuy n gì g p l m, ng m n t gì v i ngài

ó, tôi không bi t, mà ng c y tôi m n xe h i i r c ngài. ng có h a nh tôic c thì ng th ng riêng tôi 10 ng b c. Xin ngài i ch i coi ng nói

chuy n gì mà c n d v y. Ngài i xe h ng gió ch i ít gi ng-h . Tôi m i anh Baây i theo ch i luôn th .



Ba Sang nghe Bi n Hu n m i i xe h i ch i thì khoái chí, h i ông ch âu, r i công C i. Ông C còn d c-d c không ch u, Ba Sang nói r ng: “Mình i ch i m t chút màanh Bi n có 10 ng b c th ng, làm n giùm cho nh, sao chú l i không ch u? Xu ng coing i ta nói chuy n gì, nh nói ph i thì mình nghe, còn không ph i thì thôi, có sao âu mà s .Có l nào anh Bi n nh g t chú hay sao? Nói cùng mà nghe, d u nh mu n h i, có tôi i theo,

gì nh h i c”.Ông C th y Ba Sang theo c, mà Bi n Huõn l i n n-n quá, ông hhông n t hoài,

nên bi u Ba Sang t t èn, khóa c a, r i d t nhau ra i. Ra l Ba Sang th y cái xe m i tinh-h othì càng hhoái chí lên ng i m t bên ông C , còn Bi n Hu n thì ng i tr c v i s p-ph .

x mà i trót 10 n m, nay tr v , xe n M -tho, ch y qua Ch C , thì ông Ctrong lòng th t-th o c m- ng.

Xe t i cái ch ông ngày tr c, quanh vô sân r i ng ng. Ông ngó vô nhà th y èn tsáng tr ng, ch ng d n h c-h , ông l y làm l , Bi n H õn nh y xu ng m c a xe, ông v a

c ra, ngó th y ng T n-s Càng v i cô Minh-Nguy t ng song-song mà xá ông, thì ôngch ng-h ng. Bi n Huõn nói r ng: „Thua ngài, vì cô Hai mà tôi mang t i gi -d i v i ngài, xinngài tha-th cho tôi”. Ông T n-s Càng nói ti p r ng: “Th a cha, hai con s cha không i nênbày ch c nh v y. Xin m i cha vô nhà r i s nói chuy n. M i anh Ba vô n a, anh nh tôihôn?”.

Vô nhà èn sáng, Ba Sang th y rõ m t ông T n-s Càng, vùng la lên r ng: “ a! Th yy mà!“ T n-s Càng c i và nói r ng: “Ph i, tôi a anh Ba. Hai v ch ng tôi c y anh Bi n

i r c cha tôi v i r c anh, mà vì s cha tôi không ch u i, nên ph i d n anh Bi n nói d inh v y o, xin l i anh”.

Ông T n-s li n m i ông C ng i cái gh dài phía trong có lót n m, có g i d a. Hai ch ng ông thì ng i hai cái gh nh hai bên g n ó, l i m i Ba Sang c ng ng i luôn cái

gh ngoài. Bi n Hu n thì i vô phía sau kêu gia- inh bi u lo trà n óc.Ông T n-s li t m t ngó v m t cái, cô Minh-Nguy t li n ng d y nói v i cha r ng :

“Th a cha, vi c nhà c a mình hai v ch ng con u rõ h t. Vì v y nên hai con m i mua choc cái nhà n y mà tr l i cho cha . Hôm má g con l y ch ng, má có làm t t i Nô-Te mà

cho v ch ng con 150 m u ru ng. Ru ng y con c ng tr l i cho cha h ng. V y hai con cúixin cha vui lòng luôn cái nhà n y, thâu lúa ru ng ó mà d ng già”.

Cô Minh-Nguy t m i lòng quá, hhông nói c n a.Ông C r ng-rung n c m t, day qua ngó r mà nói r ng:- Con v i cha v nh v y, thi t c -kim ít có. Ng i th ng h th y cái n y h

ng cha vì lòng ngay hay là vì th ng con, mà ch u nh c-nhã, c c kh au- óntrót 10 n m nay, bây gì Tr i Ph t mu n th ng cái lòng c a cha nên m i khi ncho cha c m t ng i r quí ng sung-s ng lúc tu i già. Còn theo cha, thì chath y nh v y cha càng thêm lo, lo là lo n tr n ch a d t, nên m i khi n cho haicon ã không khi-b c cha, mà l i th ng yêu cha, làm u nh n-ngh a mà bu cch n cha, không mu n cho cha thoát qua bi n kh . Hai con bi t th ng cha, bi ttr ng cha thì cha c m tình l m. Song t ngày cha c th y hai con ph i-hi p v inhau r i, thì trí c a cha th -th i, cha h t ham mu n vi c chi mà c ng h t phi ngi n ai n a. Cái m c- ích c a i cha ã t c r i, bây gi s s ng c a cha th -gian ch ng còn ngh a-lý gì n a. Cha tính vào thâm-s n cùng-c c c o u nchay mà tu-ni m ho c may gi i-thoát ki p luân-h i cho mau, ch cha không mu n

u chi n a h t.- Th a cha, cho con xin phép con áp l i v i cha ít l i. Cha nói v c a con có ch ng

i, thì s s ng c a cha th -gian không còn m c- ích gì n a. Th a cha: cònnhi u m c- ích n a ch h t sao c. Con xin cha nh l i hôm n , ngoài nhàhàng, cha có ch cho con m y cái m c- ích ó, là nh ng m c- ích chung c ang i i nay. Sao hôm n cha khuyên con ph i i theo m y m c- ích ó, mà

a nay cha ành b , r i g í s s ng không còn ngh a-lý gì n a?



- Con còn tr tu i, lòng danh-l i con còn y, b c ng i con còn dài, n tr ngian con còn n ng, nên cha m i ch m y cái m c- ích cao cho con làm ch -h ngmà b c t i h ng-hái, ch còn ph n cha thì cha ã già r i, lòng danh l i ã khô,

c ng i ã v n, n tr n gian ã d t, t -nhiên lánh t c, t m o là ch chay, còn m c- ích nào cao h a n a c.

Cô Minh-Nguy t th y cha nóng-n y, mu n i tu thì cô khóc và nói r ng:- nh chí l n cha con cách bi t nhau. Nay cha con c g n nhau mà cha l i tính

con, cha không th ng con hay sao?Ông T n-s Càng c ng khóc mà than r ng:- Ph n con côi-cút, t ng c i v ng có m t ông cha ch -d n ng cho con.

Nào dè âu tìm c cha r i, mà cha không th ng nên c toan b phân r .Ông C th y tình con r d ng y, ông b t ng lòng, nên l c u th ra, không bi t

nói sao n a c. Ba Sang xen vô mà nói r ng: “Nãy gi tôi ng i tôi nghe, thì hai v ch ngông T n-s nói ph i quá sao chú không th ng, l i òi i tu? Chú i tu làm chi? N u chú cólòng t -bi chú tu nhà c ng c, c n gì ph i i âu. M y ông th y chùa c o u coi láng-

y, t ng kinh nghe giòn-giã mà h lén n th t, lén ch c gái, tu nh v y có ngh a gì. Chú nhàmà chú làm lành lánh d , chú c u giúp cho k b n-cùng, chú d y-d ng i kh d i, nh chúlàm m y n m nay trên ch Xã Tài ó v y, thì c ph óc h n là m y ông th y chùa nhi u.Xin chú ng có nói chuy n i tu n a, mà v ch ng ông T n-s bu n t i-nghi p“. Ông C thdài mà than r ng: „N tr n ch a d t!“.

Cô Minh-Nguy t th y cha ã xiêu lòng thì cô m ng, nên ch y vô trong h i gia- inhng bánh, b ng n c ra mà ãi cha. Cô i l ng-x ng, ép cha n th n y th kia, m i Bi n

Hu n, Ba Sang cùng ng i chung mà ùng bánh u ng n c. M t nhà nói chuy n v i nhau vui-, tha-thi t vô-cùng, ch ng còn gi -d i, gi u-gi m gì n a. Có m t u l h n h t là ch ng h

nghe ai nh c t i bà H i- ng Cao-Xuân-Qu nh.n g n sáng, ông T n-s Càng m i th a v i cha r ng: “Con xin th a cho cha hay,

nhà-n c m i c p b ng cho con làm quan Tòa. L thì v ch ng con ph i ây v i nhau íta ng vui ch i v i cha, ng t vì m t ây con ph i t u ch c nên chi u mai v ch ng con

ph i v ng s a-so n mà i làm vi c. Trong nhà ây v ch ng con ã có s p- t ng i n un, ng i quét phòng, ng i làm v n s n-sàng r i h t. Cái xe h i i r c cha h i hôm ó là

xe con m i mua cho cha i ch i, con c ng m n s p-ph s n. Áo qu n c a cha m c hômtr c, v chong con c ng có em xu ng ây r i. Cha c ây mà h ng chút thanh-nhàncho kho trí, ng lo chi h t. Huê-l i 150 m u ru ng ó cha dùng mà c u giúp k nghèo, chamu n gi p cho ai tu ý”.

Ông T n-s l i qua ch Ba Sang v i Bi n Hu n ng i mà nói r ng: “Em xin anh Ba luôn ây v i cha em, ch ng c n ph i mua hán làm chi cho nh c. Còn anh Bi n g n, xin

ng t i lui ch i cho cha tôi vui lòng. Tuy v ch ng tôi Sài-gòn, song c ng lên xu ngth ng-th ng, tr c th m cha tôi, sau ch i v i hai anh”.

Ba Sang h n-h áp r ng: „Ông C tôi âu thì tôi theo ó. Tôi s n lòng l m. Màph i cho tôi v ch Xã Tài ng d n tr ph cho ng i ta ã ch ”.

Ông T n-s g c u nói r ng: „Ð sáng r i tôi cho xe h i a anh v tr ph , và chc xu ng ây”. Cô Minh-Nguy t xách cái hoa-ly áo qu n hôm tr c em ra và xin cha

thay mà m c cho s ch-s .Ông T n-s Càng b ng gi mua c a Ba Sang hôm tr c mà giao l i cho anh ta.

Sáng b a sau, Ba Sang ng i xe h i v ch Xã Tài, khiêng gh bàn, gi ng, chi u mà cho chm Ti n, tr Ph l i cho ch , còn qu n áo thì ch xu ng M -tho.

n chi u, n c m r i, v ch ng ông T n-s m i t -bi t cha mà tr v Sài-gòn nga-so n i làm quan. Xe ch y m t h i, cô Minh-Nguy t c m tình ch ng quá, nên cô d a u

vô vai ch ng mà nói nho-nh r ng:„Cái ngh a c a mình n ng quá, tôi bi t l y chi n- áp choa!” Ông T n-s c i r i c ng áp nho-nh r ng: „Mình th ng tôi thì r i”.



Ông c u Cai-T ng Ngô-Minh-Tâm suy-s p, b x mà i h n 10 n m nay, không aibi t ông i âu. Nay nghe ông nh r hi n, con th o gom s -nghi p ngày x a l i cho ông

ng, thì nh ng ng i ông quen bi t n m-n p t i mà th m ông. Ông vui-v mà ti p r ci ng i, song ông nói chuy n thì ông không t ý bu n vi c tr c, mà c ng không l s cng vi c nay.

Th ng-th ng m i ngày ngu i ta th y ông s m m i thì i d o trong v n, tr ng hoaa ki ng, bu i chi u thì ng i xe h i i ch i, t i thì ng i bình-lu n vi c i v i Ba Sang, Bi n

Hu n, coi thung-dung, an-nhan l m. Ðã v y mà chúa-nh t l i th y v ch ng quan Tòa Càng trên Sài-gòn xu ng, ch nh ng trái ngon bánh l , rau Ðà-l t, th t tr u t i, cha con n u ngvui c i, ai c ng cho là m t nhà có Ph c.

Ông Cai-T ng Tâm c sung- s ng t m thân, mà ông ch ng h quên cái h i ônglao-kh . Ông d n Ba Sang, Bi n Hu n cùng h t th y gia- inh c kêu ông là „Ông C ”, ch

ng có kêu là “Ông T ng”. Ông nghe nhà nghèo nào có b nh mà không ti n u ng thu c,ho c con ông không lúa mà n, thì ông i v i Ba Sang n t n n i mà an- i r i cho ti n

c, qu n áo, g o lúa, ng gi i b t cái kh cho m i ng i. Vì b c -x c a ông nh v y nên giàu-sang thì cho là ng i phong-l u, còn h ng dân nghèo thì khen ông là ng i nh n- c.

Ông h ng thanh-nhàn c ba tháng, b ngoài thì ông vui-v nh th ng, nh ng màban êm lúc trong nhà ng h t, ngoài ngõ im-lìm, ông hay th c d y chong èn ng i m t mìnhmà suy ngh . Ð í ng i là ki p kh , ph i ch u kh áo- ng r a s ch lòng tr n, r i m imong v c c-l c th gi i.

Mình còn mê-m t mùi phú-quí nh v y, thì làm sao g c l c tr n mà qua kh -h i?Ðêm r m tháng 7, ông v n ngôi bình-t nh m t mình mà suy-ngh cu c i. Thình-lình

chùa V nh-Tràng g n ó, d ng chuông ti ng nghe bon bon. Ðêm khuya v ng-v , ti ngchuông th ng hay khêu ng lòng ngu i. Ông Cai-T ng Tâm ngao-ngán vi c i ngtoan-tính lánh tr n tìm o, thì nh ng ti ng chuông m t lát nghe môt cái bon y nó càngchâm-chích lòng ông, làm cho ông càng x n-xang trí não.

a sau nh m chúa-nh t. V ch ng quan Tòa Càng trên Sài Gòn c ng xu ng mà vui sum-hi p v i cha.

n u ng xong r i, cha con ng i nói chuy n, ông ngó con nhìn r r i nói r ng : “Cáingày gia- ình tan rã, s -nghi p iêu-tàn, cha ch c Ph t Tr i mu n m ng cha, nên m ikhi n cho cha ch u kh ki p n y ng ki p sau h ng c c-l c th -gi i. Lúc y cha ã mu nlánh l c tìm o vào chùa mà tu-ni m cho r i. Ng t vì cha có m t chút con, n tr n còn v n-vít, cha không n d t ng i, nên cha ph i n n-ná ch u nh c, ch u kh , i cho con l nkhôn, coi thân-ph n con ra th nào r i cha s toan-tính. Nay con có ch ng, l i g p c ng ich ng tuy thu c b c giàu sang, song lòng y nh n-ngh a, cha th y nh v y thì cha r t anlòng, nên ngày c i g xong r i thì chí quy t lên núi mà tu ng lo ki p khác. Ch ng dè haicon tríu-m n, không mu n cho cha i, l i còn l p cái cu c an-nhàn cho cha h ng. Trong m ytháng nay cha ây, thân thì là kho thi t, rnà còn trí thì không an chút nào h t. Cha suy-xétã k -l ng r i, theo ph n cha bây gi thì ch ng có cái m c- ích nào cao cho b ng cái m c-ích lánh t c tìm o, ch u kh ng r a l c tr n, mà gi i-thoát cái vòng sanh, b nh, lão, t .

Hôm nay có m t hai con, v y cha xin giao nhà c a cho hai con ng cha i tu. N u hai conthi t th ng cha, thì hai con hãy vui lòng cho cha i, ng có khuyên-l n ng n c n n a,mà h cái chí c a cha“.

Cô Minh-Nguy t nhìn cha, cô a n c m t. Quan Tòa Càng th y v y bèn hói r ng :- Hai con mu n n- áp n sanh-thành, ngh a tri-ng , nên hai con lo tính h t s c

ng làm cho cha h ng chút phú-quí thanh-nhàn v i hai con. Nay cha ã nói nhy thì hai con âu dám út mi ng vô mà can-gián n a. Nh ng mà con cúi xin cha

ngh l i, cha i tu d u cha c- o thì cha h ng ph c riêng có m t mình cha màthôi. Còn n u cha th -gian, mà cha thi-ân b c, cha c u giúp, an- i d y-d m ing i, thì thiên-h u c ph c. Vì v y ó nên con s e cha i tu, cha ph imang ti ng „v -k ” ch ng ?



- Con lu n nh v y thì sai l m, th -gian mà lo b -thí thì c ng t t, nh ng mà làmnh v y b t quá mình cúu v t ít ch c, ho c ít tr m ng i chung-quanh mình ómà thôi ch làm sao mà c u v t h t th y chúng-sanh cho c. Còn xu t thân itu, h mình c- o, thì ch ng nh ng là mình gi i thoát cho ph n mình, mà mìnhcòn ph c và chúng-sanh nào ph i “v -k ” âu.

- Con nghe nói x a nay có nhi u v c -s nhà tu c ng c- o, ch ng c n ph i vôchùa. V y cha tu nh m y v c -s ó không c hay sao ?

- không c. Làm ng i ph i ch u kh -h nh m i g c l c tr n. th -gian,nh t là cha ây, n sung-s ng quá, l c c n vun-quén, t -nhiên l c tr n l y-

ng, d u chí-quy t c ng khó c o. Ðã v y mà tu thì ph i luy n, có t nh tâmi d ch, có luy n thì o m i thành, t nh và luy n cho dày công thì m i mong

giác c. Cha ã suy xét r i, nên cha khuyên hai con ng ng n-c n cha n a. Chaã nh t nh sáng mai cha tháp tàu lên Châu c r i vô núi n thân mà tu. Cha

khuyên hai con l i th -gian ph i th ng nhau, nh t là ph i nh i màu phú-quí là màu gi , ki p con ng i là ki p kh , b i v y d u c phú-quí c ng ch ngnên m ng, d u g p kh -não c ng ch ng nên bu n, vui h ng phú-quí t a thânmình, có ch u kh -não m i gi i-thoát c. Hai con l i c ng ph i nh “s c t c thkhông, không t c th s c”. Cha mà tính bi t-ly là ý cha mu n gây cái sum-hi p,ch n u bây gi ham vui sum-hi p thì sau t ph i bi t-ly. V y hai con ph i vui mà

cho cha i tu, ch ng có bu n. ch ng Quan Tòa Càng th y cha thành-tâm quá, thì th ng mà l i k nh, nên không

dám khuyên-gi i n a. Ba Sang v i Bi n Hu n nghe ông gi ng-d y hai ng i c ng c m- ng.Ba Sang vùng nói r ng: „Chú c nh v y mà chú không thèm, chú còn b i tu. Ph n tôi ragì, mà tôi còn mê tr n-t c. V y chú i, xin cho tôi theo mà tu vói chú”. Ông C g c u, r ibi u Ba Sang s a-so n hành-lý ng sáng mai hh i-hành.

ch ng Quan Tòa Càng l i vui ch i v i cha cho n gi chót. Sáng b a sau, hai ch ng giao h t nhà c a cho Bi n Hu n coi gìn-gi , r i hi p nhau a cha xu ng tàu. Ð n

gi tàu xúp-lê r i m dây, hai v ch ng không th d n lòng c, nên ngó cha mà r i l y, tàuch y ã xa r i mà còn ng ch n-ng n ngó theo.

i ây có ng i i Th t S n v nói bây gi ông C làm Hòa-Th ng chùa Minh-tâm T , t i núi Ông Tô, có Ba Sang ó làm -t cho ông. Vì ông tu c- o, nên chùa ôngtín- ông l m.

Sài-gòn, Mai-Juin 1935- C H U N G -
