Ενδεικτικό προσχέδιο προγραμματισμού για τη Λογοτεχνία της Α’ Λυκείου

Δημιουργοί : Ε. Πατσιατζή και Δ. Χριστόπουλος. 7ου Γενικού Λυκείου Πειραιά

Διδασκόμενη ενότητα: Τα φύλα στη λογοτεχνία (θεματική)

Διάρκεια:12 Σεπτεμβρίου – 23 Δεκεμβρίου

Βασικοί διδακτικοί σκοποί: i. Η ενδυνάμωση της πολιτιστικής ταυτότητας των μαθητών. ii. Η αισθητική απόλαυση των κειμένων. iii. Η καλλιέργεια και ο εμπλουτισμός της γλώσσας των μαθητών.

Α΄ Φάση : Πριν την ανάγνωση Διάρκεια (6-8 δ.ώ.)

Παράλληλοι στόχοι: i. Να εισαχθεί ο μαθητής στο θέμα της παρουσίας των δύο φύλων στη λογοτεχνία. ii. Να κατανοήσει την ιστορικότητα του θέματος, iii. καθώς και τη διάκριση μεταξύ βιολογικού και κοινωνικού φύλου.

Υποστηρικτικό κειμενικό υλικό (για εργασία μέσα στην τάξη):

Επιλέγονται κείμενα σύντομα, ακόμη και μονοσέλιδα, μη λογοτεχνικά (μελέτες, άρθρα, δοκίμια, αποσπάσματα από βιβλία κλπ.) ή και λογοτεχνικά. Ενδεικτικά: i. http://sciencearchives.wordpress.com/2011/01/07/%CE%AD-%CF%8D-%CE%AC/ ii. http://www.thefylis.uoa.gr/fylopedia/index.php/%CE%9A%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%A6%CF%8D%CE%BB%CE%BF_(%CE%A6%CF%8D%CE%BB%CE%BF_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%BA%CE%BF%CE%B9%CE%BD%CF%89%CE%BD%CE%B9%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B1 ) iii. Του γιοφυριού της Άρτας (παραλογή, ΚΝΛ. Γ’ Γυμνασίου) iv. «Ένα αντρόγυνο στην κλασική Αθήνα», Ξενοφώντος Ελληνικά 7, 4-22 & 35-43, από το βιβλίο «Αρχαία Ελλάδα, ο τόπος και οι άνθρωποι» της Β’ Γυμνασίου.

Μαθησιακή διαδικασία: Τα κείμενα διαβάζονται, σχολιάζονται, συζητούνται και διερευνώνται μέσα στην τάξη στη διάρκεια της πρώτης φάσης.

Βασικός διδακτικός στόχος: Να αποκτήσουν οι μαθητές τις απαραίτητες γνώσεις για τη διδασκόμενη θεματική ενότητα. Διάρκεια

Β΄ Φάση: Ανάγνωση (10 δ.ώ.) Ορίζονται τα υποθέματα κάθε ομάδας: 1η ομάδα: Γυναίκες βασανισμένες από τη ζωή 2η ομάδα: Πατριαρχική οικογένεια 3η ομάδα: Προίκα 4η ομάδα: Μητρική αγάπη 5η ομάδα: Η δύναμη του έρωτα Επιλέγονται τα κείμενα κάθε ομάδας και κάθε μαθητή, όπως και οι δύο πρώτες εργασίες για τον καθένα χωριστά. Ενδεικτικά:

Θέμα 1ο: Γυναίκες βασανισμένες από τη ζωή Εργασία 1η Εργασία 2η

1.Παπαδιαμάντης,Φόνισσα Να επισημάνετε τα ψυχογραφικά, ρεαλιστικά και ηθογραφικά στοιχεία της νουβέλας

Ποια θεωρείτε ως καταλυτικά αίτια που οδήγησαν τη Φραγκογιαννιού στις πράξεις της;

2.Παπαδιαμάντης, Το μοιρολόι της φώκιας

Στο διήγημα υπάρχουν δύο μοιρολόγια, της γρια-Λούκαινας και της φώκιας. Πού αναφέρεται το καθένα;

Πώς διαγράφεται η μορφή της γριάς Λούκαινας στο διήγημα;

3.Παπαδιαμάντης,Πατέρα στο σπίτι

Ποια στοιχεία της Αθηναϊκής κοινωνίας του β’ μισού του 19ουαι. διακρίνετε στο διήγημα;

Ποιες πληροφορίες αντλείτε από το κείμενο για τη θέση της γυναίκας στην Αθηναϊκή κοινωνία στα τέλη του 19ουαι.;

4. Λένα Διβάνη, Βοηθός αυτοκτονίας

Να εντοπίσετε αποσπάσματα του κειμένου στα οποία αποτυπώνεται η ψυχολογία της Μαρίας και να τα συσχετίσετε με την ακροτελεύτια φράση του κειμένου.

Να συγκρίνετε την εξέλιξη τη ζωής των δύο γυναικών.

Θέμα 2ο: Πατριαρχική οικογένεια

Εργασία 1η Εργασία 2η

1. Του νεκρού αδελφού Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των παραλογών και πώς αυτά αποτυπώνονται στο κείμενο;

Πώς παρουσιάζεται η Αρετή στο δημοτικό τραγούδι; Ποια είναι η θέση της στο οικογενειακό περιβάλλον; Σε ποια συμπεράσματα

καταλήγετε για τη θέση της γυναίκας στις παραδοσιακές κοινωνίες;

2. Ερωτόκριτος, [Ήρθεν η ώρα κι ο καιρός]

Σε ποια ιστορική περίοδο και σε ποια λογοτεχνική σχολή ανήκει το κείμενο; Να προσδιορίσετε τα χαρακτηριστικά τους.

Πώς παρουσιάζεται η Αρετούσα στο απόσπασμα. Ποια θέση κατέχει η Αρετούσα στην ενότητα; Πώς γίνεται αισθητή η θέση αυτή; Ποια σηµασία έχει η επιλογή του συγκεκριµένου ονόµατος; Ποια διαφαίνεται να είναι η σχέση της με τον πατέρα της και σε ποια συμπεράσματα καταλήγετε για τη θέση της γυναίκας στις παραδοσιακές κοινωνίες;

3. Καραγάτσης, Γιούγκερμαν

- Να βρείτε πληροφορίες για το Νατουραλισμό και να εντοπίσετε στο κείμενο περιπτώσεις νατουραλιστικής τεχνικής.- Μέσα από τα αποσπάσματα του Γιούγκερμαν που παρατίθενται στο βιβλίο σας προσπαθήστε να αποδείξετε ότι ο συγγραφέας με το έργο αυτό συνέθεσε μια πλατιά τοιχογραφία της αστικής τάξης και των ηθών της

Πώς παρουσιάζεται η Βούλα στο κείμενο και ποια φαίνεται να είναι η στάση της απέναντι στο γάμο;

4. Ξενόπουλος, Στέλλα Βιολάντη

Ο Ξενόπουλος θεωρείται ο εισηγητής της αστικής πεζογραφίας. Δικαιολογείται ο χαρακτηρισμός αυτός με βάση το απόσπασμα

Πώς παρουσιάζεται η Στέλλα Βιολάντη στο συγκεκριμένο απόσπασμα και σε ποια συμπεράσματα καταλήγετε για τη θέση της γυναίκας στις παραδοσιακές κοινωνίες;

Θέμα 3ο: Η προίκα

Εργασία 1η Εργασία2η

1.Παπαδιαμάντης,Η φόνισσα

Να αποτυπώσετε το κοινωνικό περιβάλλον της Σκιάθου, όπως παρουσιάζεται στο κείμενο (οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες, κυρίαρχες αντιλήψεις).

Οι τελευταίες στιγμές της Φραγκογιαννούς συνδέονται με την ανάκληση του θεσμού της προίκας. Γιατί;

2. Λασκαράτος, Η προίκα Ο Λασκαράτος αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση πνευματικού ανθρώπου της εποχής του και θεωρείται «αιρετικός». Να δικαιολογήσετε το χαρακτηρισμό αυτό με βάση το κείμενο.

Πώς ο θεσμός της προίκας επηρεάζει τη ζωή της γυναίκας; Τι προτείνει ο Λασκαράτος για τη βελτίωση της ζωής της γυναίκας;

3. Θεοτόκης, Η τιμή και το χρήμα

Το έργο του Θεοτόκη ανήκει στα πλαίσια της Νέας Αθηναϊκής Σχολής. Νααναφέρετε τα βασικά χαρακτηριστικά της σχολής αυτής και να τα αναγνωρίσετε στο κείμενο.

Η Ρήνη χαρακτηρίζεται ως περίπτωση γυναίκας που απελευθερώνεται από τις προκαταλήψεις της εποχής της. Σε ποιες κυρίαρχες αντιλήψεις αντιστέκεται;

4. Της νύφης που κακοπάθησε

Να αναφερθείτε στα βασικά χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού, στα είδη του και την εξέλιξή του.

Να επισημάνετε τα στοιχεία που αναφέρονται στο θεσμό της προίκας.

Θέμα 4ο: Μητρική αγάπη

Εργασία 1η Εργασία2η

1. Β. Θεοδώρου, Εγκώμιο Το ποίημα ανήκει στο λογοτεχνικό περιβάλλον της Α’ Μεταπολεμικής Γενιάς. Να βρείτε πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά και τους βασικούς εκπροσώπους της.

Η ποιήτρια θεωρεί τη μητέρα της ισάξια των ηρώων. Γιατί;

2. Α. Ευαγγέλου, Μην απορείς, μητέρα

Το ποίημα ανήκει στο λογοτεχνικό περιβάλλον της Β’ Μεταπολεμικής Γενιάς. Να βρείτε πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά και τους βασικούς εκπροσώπους της.

Ποια η σχέση του ποιητή με τη μητέρα του;

3. Λυμπεράκη, Τα ψάθινα καπέλα

Διαπιστώνετε κάποια μεγαλύτερη ευαισθησία στην προσέγγιση της γυναικείας φύσης από τη συγγραφέα στο κείμενο; Να εντοπίσετε συγκεκριμένα αποσπάσματα.

Πώς παρουσιάζεται μητέρα στο απόσπασμα αυτό;

4. Ταχτσής, Τα ρέστα Ο Ταχτσής θεωρείται από τους σημαντικότερους πεζογράφους της γενιάς του. Να βρείτε πληροφοριακό υλικό για το έργο του και τη συμβολή

Πώς σκιαγραφείται η εικόνα της μητέρας στο συγκεκριμένο κείμενο;

του στην εξέλιξη τη ν.ε. λογοτεχνίας.

Θέμα 5ο: Η δύναμη της αγάπης

Εργασία 1η Εργασία 2η

1. Βηλαράς, Σαν πεταλούδα στη φωτιά

Ποια κοινά στοιχεία με το δημοτικό τραγούδι εντοπίζετε στο ποίημα;

Πώς παρουσιάζεται ο έρωτας στο κείμενο;

2. Πετράρχης, Σονέτο Να βρείτε πληροφορίες για το σονέτο και τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του.

Ποια τα αποτελέσματα του έρωτα και πού οφείλονται;

3. Έρωτος αποτελέσματα Να βρείτε πληροφοριακό υλικό για τα λαϊκά αναγνώσματα του παρελθόντος.

Ποια η συναισθηματική κατάσταση της ηρωίδας;

4. [Πάγω…] Το ποίημα είναι γραμμένο στην Κυπριακή διάλεκτο. Να εντοπίσετε χαρακτηριστικά της και να αναφερθείτε και σε άλλες διαλέκτους της γλώσσας μας, που γνωρίζετε

Ποιες οι διαβεβαιώσεις του ποιητή στη ναγαπημένη του;

Ενδεικτικά πολυτροπικά κείμενα για διδασκαλία στην τάξη Για το πρώτο θέμα Μελετούμε: Γιουνγκ Τσανγκ, Αγριόκυκνοι. Τρεις κόρες της Κίνας Παπαδιαμάντης, Η θητεία της πενθεράς Ακούμε: Χαΐνηδες, Συνταγές Μαγειρικής Κραουνάκης – Νικολακοπούλου – Πρωτοψάλτη, Σίδερο με ατμό Βλέπουμε: Women are heroes (http://www.youtube.com/watch?v=1vNPT7ZQZqQ) Για το δεύτερο θέμα Μελετούμε: Γιούγκερμαν, Το μπουρίνι Βλέπουμε: Τόνια Μαρκετάκη, Η τιμή της αγάπης (1984) Για το τρίτο θέμα Μελετούμε: O Εμμ. Ροΐδης, Μονόλογος ευαισθήτου (απόσπασμα: «Τρανή απόδειξις … ευαισθησίαν») http://www.kostasbeys.gr/articles.php?s=3&mid=1096&mnu=1&id=22819 http://www.vasilika-lesvos.gr/pdf/proikes.pdf http://isopoliteia.blogspot.com/2009/07/blog-post_731.html http://www2.egeonet.gr/Forms/fLemmaBody.aspx?lemmaid=6983

Αποσπάσματα από τη διδακτορική διατριβή της Ελένης Βαρίκα, «Η εξέγερση των κυριών. Η γένεση μιας φεμινιστικής συνείδησης στην Ελλάδα 1833-1907» Βλέπουμε: video από το youtube: «Η φόνευση των γυναικών λόγω μη ικανοποιητικής προίκας». Ακούμε: Μανόλης Χιώτης: «500 λίρες προίκα». Κ. Παπαϊωάννου: «Πάλι μου κάνουν προξενιά». Για το τέταρτο θέμα Μελετούμε: Περλ Μπακ, Η μάνα (απόσπασμα από τα Κ.Ν.Λ. Β’ Γυμνασίου) vs Παπ αδιαμάντης, Στρίγγλα μάνα Σ. Τσίρκας, Αριάγνη Κ. Βάρναλης, Οι πόνοι της Παναγιάς Ακούμε: Φωτιάδης-Ρώμας-Γλυκερία: «Σε μια σχεδία» Για το πέμπτο θέμα Μελετούμε: 1.Μαρία Πολυδούρη, Κοντά σου 2.Μαρία Πολυδούρη, Μόνο γιατί μ’ αγάπησες (Κ.Ν.Λ. Γ’ Γυμνασίου) 3.Καραγάτσης, Η κυρία Νίτσα (Κ.Ν.Λ. Β’ Γυμνασίου) 4.Επιλογή κειμένων από την Ανθολογία της Ερωτικής Ποίησης, εκδ. Καστανιώτη 5.Δοκίμιο: επιλογή κειμένων του Χόρχε Μπουκάι Ακούμε: Το μονόγραμμα του Οδυσσέα Ελύτη Βλέπουμε: Φ. Τζεφιρέλι, «Ρωμαίος και Ιουλιέτα»

Τρίτη φάση : Μετά την ανάγνωση Διάρκεια (9-10 δ.ώ.) Οι μαθητές ομαδικά, με βάση όσα έμαθαν στις δύο προηγούμενες φάσεις, παρουσιάζουν μια συνθετική εργασία, η οποία δεν αναφέρεται στα λογοτεχνικά κείμενα αλλά αποκλειστικά στη διδαχθείσα ενότητα, δηλ. στο θέμα: Τα δύο φύλα. Ενδεικτικά: 1ηομάδα Η κακοποίηση των γυναικών (σωματική / ψυχολογική) αποτελεί ένα φαινόμενο καθολικό και οικουμενικό. Με βάση τα κείμενα που επεξεργαστήκατε και τις γνώσεις σας από τον κοινωνικό περίγυρο, να συντάξετε ένα δοκίμιο 500 λέξεων για το θέμα αυτό. 2ηομάδα Ποια υπήρξε η δομή της πατριαρχικής οικογένειας; Αφού τη συγκρίνετε με τη σύγχρονη μορφή οικογένειας, να αναφερθείτε στους παράγοντες που συνέβαλαν στην υπέρβαση αυτού του παραδοσιακού μοντέλου; 3ηομάδα Ο θεσμός της προίκας, ενώ ενίσχυε τη θέση της γυναίκας στην έγγαμη ζωή της, συγχρόνως τη μετέβαλλε σε αντικείμενο αγοραπωλησίας. Θεωρείτε πως έχουν εξαλειφθεί πλήρως οι αντιλήψεις και οι πρακτικές που συνδέονται με το θεσμό της προίκας;

4ηομάδα Η μορφή της μάνας στην εικαστική δημιουργία, στη λογοτεχνία, στο θέατρο, στη μουσική. 5ηομάδα Να γράψετε ένα δοκίμιο 500 λέξεων με θέμα τη διττή δύναμη του έρωτα – ως αρχέγονη ζωοποιός δύναμη ανατροπής.

Διδακτικές μέθοδοι

Διαφοροποιημένη διδασκαλία, που προϋποθέτει διδακτικές πρακτικές: • συμμετοχικές • ευρετικές • βιωματικές Ενδεικτικές διδακτικές μέθοδοι: • καταιγισμός ιδεών, • εμπλουτισμένη διδασκαλία, • αξιοποίηση της τέχνης (κινηματογράφος, εικαστικά, μουσική), • project,

εργασία, ρόλων και δραματοποίηση,

σεις, προσέγγιση,

περίπτωσης, λογοτεχνών στο χώρο του σχολείου.