Х нийг хэлд х ргэх орчин ү ү үеийн нийтлэг 3 вчинү ө

Хорт хавдарЗ рх судасны вчинү өБодисын солилцооны алдагдлын вчн дө үү

2

хлийн шалтгааныг харьцуулсан 10 Үз лэлтү үү

Бохирдлын буюу ядуурлаас үүдэлтэй

1950-1980

Эдийн засгийн өөрчлөлтүүд

-Хоол хүнс-Эмнэлэг,эрүүл ахуйдгарсан дэвшил

Ужиг өвчлөл (Баялгийн өвчлөл)

1950-1980 1997 2008

Ходоод, гэдэсний өвчин

1 Хорт хавдар Хорт Хавдар

Уушигны өвчин /сүрьеэ/

2 Тархи судасны өвчин Зүрх судасны өвчин

3 Гэнэтийн осол Тархи судасны өвчин

Бөөрний өвчин 4 Зурх судасны өвчин Чихрийн шижин

5 Чихрийн шижин Гэнэтийн осол

Гэнэтийн осол 6 Элэгний архаг үрэвсэл Уушигны өвчин

Хорт хавдар 7 Бөөрний өвчин Амьсгалын замын архаг өвчин

Амиа хорлох 8 Уушгины өвчин Элэгний архаг өвчнүүд

9 Цусны даралт ихсэх өвчин Амиа хорлох

10 Уушигны архаг өвчин. Бөөрний өвчнүүд

3

Орчин едүХорт хавдар нь дундаж насныханд хамгийн их

тохиолдож байна. Д рв н хлийн нэг нь хорт хавдраас шалтгаалдагө ө ү .

4

Хорт хавдар сэх йл явц: үү ү1. д х еӨ өө ү :

- Хорт хавдрыг д гч х чин з йл нь генийг гэмтээж , ердийн бус эсийг ө өө ү үбий болгодог.

2. Хорт хавдарын урьтал еү : - Хорт хавдарын урьтал еийн х чин з йл ргэлжлэн н л лсн р хорт ү ү ү ү ө өө өөхавдрын мн х еийн эс болдог байна. ө ө ү- Бие махбодын хорт хавдрын эсрэг х чин з йлс хорт хавдрын мн х ү ү ө өеийн эсийн рчл лтийг зогсоох буюу сааруулдаг байна.ү өө ө

- Иймд бие махбодод хорт хавдрын эсрэг х чин з йлсийн н л хорт ү ү ө өөхавдрын мн х еийн эсийн с лтийн йл явц харилцан явагдана. ө ө ү ө ө ү

3. Хорт хавдар сэх х гжлийн еүү ө ү :- Хорт хавдрын урьтал еийн х чин з йлс ргэлжлэн н л лсн р ү ү ү ү ө өө өө

жинхэнэ хорт хавдрын эс сэн х гжих йл явц явагдана. үү ө ү- Эсрэг х чин з йлс хорт хавдрын эсийн х гжлийг зогсоохоор тэмцдэг.ү ү ө

Шийдвэрлэх е нь 2 болон 3-р е шатууд юмү ү ..х. Хорт хавдрын урьтал е болон хорт хавдрын эс сэн х гжих Ө ү үү ө

еийн йл явцыг зогсоох явдал. ү ү

5

Хорт хавдрын д х х чин ө өө үз йлс гэж юу вэ?ү

Т р лхийнө ө буюу удамшлын генууд: - Х хний хорт хавдрын генө : /BRCA-1 BRCA-2/, Б рний өөхорт хавдрын ген: /VHL-ген/

Удамшлын бус буюу амьдралын явцад сч бий үүболсон (acquired) ген:- Хоол х нс болон бие махбодид хортой н л л х ү ө өө өзуршлууд, - Х рээлэн буй орчин, сэтгэл з йн тогтворг й ү ү үбайдал /стресс/

6

Хорт хавдрын урьтал еийн үх чин з йлс гэж юу вэү ү ？

Судалгаанаас зэхэд хорт хавдрын урьтал еийн ү үх чин з йлс гэдэгтү ү :

амьтны уураг болон амьтны х тосөө( нд: махҮү , загас, нд гө ө , сүү)

С р г сэтгэл х дл л /стресс/ө ө ө өХэт таргалалт Х д лг ний хомсдолө ө өө

J Natl Cancer Inst 1987;78:365–9. Lancet Oncol, 2002. 3(9): p. 565-74 Diet, Nutrition, and the Prevention of Chronic Disease: 2002, WHO Int J Cancer, 2001. 91: p. 421-430 Cancer Epidemiol Biomarkers Prev, 2006. 15(12): p. 2398-407

7

Хорт хавдрын эсрэг х чин з йлс гэж юу вэ?ү ү

1. Ургамлын уураг (тариа, шош, х нсний ногооү , самар, рү …..)2. Х нснийү ширхэглэг б тээгдэх н буюу файберү үү : ( тариа, шош буурцаг, х нсний ногооү , жимс….)3. Анти-оксидант буюу л исэлд лэгчү үү - V– Вит-C，Ｅ， бусад т рлийн витаминө4. Зохимжтой нарны гэрэл（ амьд витамин D）5. Биеийн идэвхтэй х д лг нө ө өө6. Хэт таргалахг й байхү World Cancer Research Fund / American Institute for Cancer Research. Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Cancer: a Global Perspective. Washington DC: AICR, 2007

8

Веган хоол хорт хавдрын д х ө өөх чин з йлийн эрсдлийг бууруулна ү ү

Зайлсхийх боломжг й х чин з йлсү ү ү : Амьтны гаралтай эмийн бэлдмэл д үү (гормон), дам тамхинд

хордох, Радиацын хор, машины хорт утаа, Бодисын солилцооны р д нд ссэн ч л т радикалууд буюу ү ү үү ө өө

хорт бодисууд - Махан б тээгдэх ний пестицидны н л х н амын ү үү ө өө ү 55%-д н л лд г. ө өө ө- Жимс х нсний ногооны пестицидны н л х н амын 1ү ө өө ү 0%-д н л лд г. ө өө ө

Х нс болон хорт хавдрын д гч х чин з йлсийн харилцан ү ө өө ү үхамаарал: - 2006 онд 1700 х нд хийсэн судалгаагаар цусанд диоксин үхэмээх хорт бодис мах иддэг х м сийг бодвол х нсний ү үү үногоогоор хооллогсдод бага байгааг тогтоожээ.

Env Intern 2006 32:650-55 9

Хорт хавдрын урьтал е ба үх гжлийн еө ү :

Хорт хавдрын урьтал эс сч х гжихийн эсрэг бие үү өмахбодод хорт хавдрын эсийн х гжлийг зогсоож, өсааруулах йл явц явагддагү :

Веган хоол х нс хорт хавдрын эсрэг сайн н л ү ө өөз лдэг.ү үү

10

Хорт хавдарын судалгаа нэг л д гнэлтэд х рч байнаү ү :

Ургамлын гаралтай х нс хэрэглэдэг х м ст хорт ү ү үүхавдар тусах магадлал махан х нс хэрэглэгчдээс үхавьг й бага байдаг.ү

11

1983 оны Хятадын судалгаа нь 2005 онд хэвлэгдсэн б г д 10 ө өө

гаруй хэл дээр орчуулагджээ. Уг судалгааны д гнэлтэнд:ү

“Х н т р лхт нд амьтны гаралтай ү ө ө өуураг хамгийн хортой б г д... ө өөх нс тэжээлд амьтны уураг ч хэн ү ө үүт дийг нэмэхэд л вчин тусах ө өэрсдэл огцом сд г гэдгийг ирэх ө өарван жилд зайлшг й олж сонсох үболно" гэжээ

12

Хорт хавдрын урьтал еийн х чин ү үз йлс нь хорт хавдрын д гч ү ө өөх чин з йлсээс ил аюултай:ү ү үү

13

Амьтны гаралтай уураг болон вчл лийн т вшний харьцуулалтө ө ү :

Шар буурцагны уургийн агуулах хэмжээ

Махны уургийн агуулах хэмжээ

өвчлөл

Хорт хавдрын урьтал еийн х чин з йлс болохү ү ү амьтны уураг нь хорт хавдрын эсийн х гжилд гол ө

рэг г йцэтгэдэгүү ү .

амьтны уураг хэрэглэхээ зогсооход хорт хавдрын урьтал еийн х чин з йлс байхг й болдог байнаү ү ү ү !

14

Ургамлын уураг ба өвчний голомтын үзүүлэлтийн харьцаа

Өвч

ни

й г

олом

тын

өсө

лт

20% уураг

Ургамлын уургийн хэмжээ (mcg/кг бүрт ноогдох жин/хугацаа)

5% уураг

Ургамлын гаралтай уургийг хичнээн ч их хэмжээгээр хэрэглэхэд энэ нь хорт хавдрын урьтал

еийн х чин з йлс болдогг й.ү ү ү ү

15

20% сүү, бяслагны уураг

20% тарианы уураг

5% с ний уурагүү

Уургийн төрөл зүйл ба өвчний харьцаа

20%-ийн сүүний уураг

20%-ийн ургамлын уураг

5 %-ийн сүүний уураг

Өвч

ни ө

сөлт

ийн

үзүү

лэлт

Уургийн төрөл

Хорт хавдрын с лийн е шатанд хорт үү үхавдрын урьтал х чин з йлсийг бууруулах ү ү

цаг хугацаа байх ууДэлхийн элэг судлалын нэр х ндтэй сэтг лд гарсанү үү 1997 оны тайланд,

Элэгний В т рлийн вчн р вчилс н хулгануудыг 6%, 14% ба 22%-ийн амьтны ө ө өө ө өгаралтай уургаар тэжээжээ.

– 8 сарын дараа: 22% уурагтай х нсээр тэжээсэн б лгийн вчл лү ү ө ө 6%-уурагтай х нсээр тэжээсэн б лгээсээ 4 дахин ихэссэн байнаү ү (64% v.s. 16%)

– 6% амьтны уурагаар тэжээсэн б лгийг 22%-ийн амьтны уургаар тэжээж эхлэхэд үхорт хавдрын тохиолдол 1.73 дахин нэмэгджээ.

– харин анхны 22% амьтны уурагаар тэжээсэн б лгийг ү 6%-ийн амьтны уурагаар тэжээхэд хорт хавдрын тохиолдол 99%-иар буурчээ.

– 22% амьтны уурагаар тэжээсэн б лгийг элэгний вчл лийн с лийн е шатны 7 ү ө ө үү үсарын хугацаанд 6% амьтны уургаар тэжээж эхлэхэд хорт хавдрын тохиолдол 75%-иар буурчээ. нээс зэхэд:Үү ү

Hepatology 1997;26:1351– 4.

Веган хоол х нсэнд шилжихэд хэзээ ч үоройтдогг йү

16

Амьтны гаралтай илчлэгт хоол х нс хэр их үхэрэглэнэ, т дий чинээ х хний хорт хавдар ө ө

тусах магадлал их

17

Мах ихээр хэрэглэх нь х хний хорт өхавдраар вчл х магадлалыг ихэсгэнэө ө

2008 онд Данийн эрдэмтэд 24697 эмэгтэйд 7 жилийн турш хийсэн судалгааны тайланг гаргажээ. нд Үүх хний хорт хавдар махны хэрэглээ хоёрын хамаарлыг өсудалсан байна:

Махны хэрэглээн дотроо малын мах ний дотор утсан үүхиам х хний хорт хавдар сэхэд гарцааг й ө үү үн л лд г ө өө ө :

Малын мах: 1.15 дахин, утсан хиам: 1.23 дахинмахыг д рт 25гр-аар ихэсгэхэдө өХ хний хорт хавдраар вд х магадлалө ө ө : 1.08 дахин– 1.08 x 1.08 x 1.08 x 1.08．．．．．European Journal of Cancer Prevention 2008, 17:39–47

18

Амьтны гаралтай х тос х хний хорт өө өхавдрын вчл лийг ихэсгэнэ:ө ө

19

Амьтны гаралтай өөх тос/хөхний хорт хавдрын хамаамарал

Жи

л б

үри

йн

нас

бар

алты

н т

оо/1

0 00

0 хү

н т

утам

д

Амьтны гаралтай өөх тосны хүнсэнд байх хэмжээ g/D

20

Амьтны гаралтай өөх тосны хэмжээ ба хөхний хорт хавдар

Жил

бүр

ийн

нас

бара

лт /1

0000

хүн

тут

ам

Хоол хүнсэн дэх амьтны гаралтай өөх тос/өдөр бүрээр/

Ургамлын гаралтай уураг хэр их хэрэглэнэ т дий чинээ х хний хорт хавдраар вчл х ө ө ө ө

магадлал бага

21

Амьтны гаралтай х тос хэдий их өөхэрэглэнэ т дий чинээ уушгины вчл л ө ө ө

ихэснэ.

22

Амьтны гаралтай кальци ихээр хэрэглэх нь ндг вчний хорт хавдраар вчл хө ө ө ө

магадлалыг сг нө ө ө

23

С болон малын мах ихээр хэрэглэх тусам үүбулчирхайн тунгалаг эсийн хорт хавдраар вчл х ө ө

эрсдэл их байна..

24

Амьтны гаралтай кальци хэр их хэрэглэнэ, т дий чинээ өт р булчирхайн хорт хавдраар вчл х магадлал ихү үү ө ө

25

Мах хэр их хэрэглэнэ т дий чинээ гэдэсний өхорт хавдар тусах магадлал их

26

Амьтны гаралтай уургийн хэрэглээний т вшин нь хорт үхавдрын “ дийг нээх” ба “ дийг хаах” т лх р болдог.үү үү ү үү

27

амьтны уураг ба өвчлөлийн түвшин

Веган хоол х нс генийн хувирлыг үрчл х чадвартайөө ө

Америкийн ШУ-ы сэтг лийн үү 2008 оны 4 сарын тайлангаар:

Т р булчирхай хорт хавдартай ү үү30 вчт нд 3 сарын хугацаанд цэвэр ургамлын ө өгаралтай хоол х нс+биеийн дасгал+сэтгэл з йн ү үэмчилгээ хийжээ. ний дараа Үү

Хорт хавдрын эсийг шинжлэхэд:48 хорт хавдрын эсрэг йлчлэх эс шинээр нээгдэж,ү453 хорт хавдрыг д гч эс д устгагджээ.ө өө үү

28

Цэвэр ургамлын гаралтай хоол х нс үхорт хавдраас урьдчилан

сэргийлэх шилдэг аргаВеган хоол х нс хорт хавдрын д гч х чин ү ө өө ү

з йлсийг бууруулна. үХэзээ хэрэгж лж байгаагаас л хамааран веган үү ү

хоол х нс хорт хавдрын е шатан дахь хэвийн бус ү үэсийн х гжлийг удаашруулах эсвэл зогсоох өчадвартай

Веган хоол х нс генийн рчл лтийг хийж, ү өө өдархлааны системээс хорт хавдрын эсийг устгах чадвартай

29

З рх судасны вчл л ү ө өСудасны ханын хатуурал буюу бит рэлүү

Судасны дотор хананд холестерол бий болж бэхлэгдсэнээс т гээр үүурсах цусны урсгал саарч эд , эсд х рэх үцусан хангамж мууддаг.

30

З рх судасү - Мах бага хэрэглэдэг

ндэстн д барууны оронд ү үүудаан хугацаагаар суурьшиж амьдарснаас , урьд мн нь ө өбайгааг й з рх судасны ү ү

вчн р вд х нь ихэссэн аж.ө өө ө ө

Цусан дахь холестеролын т вшин ү 150mg/dL –аас бага ед үх м с з рх судасны вчн р ү үү ү ө өө

вдд гг й. ө ө ү Холестеролын т вшин 240 ү

mg/dL-аас их байгаа х м с ү үү210mg/dL т вшинтэй х м сээс ү ү үү3 дахин их з рх судасны ү

вчн р вдд г. ө өө ө ө нээс зэхэд цусан дахь Үү ү

холестерол их байх тусам з рх үсудасны вчн р вд х ө өө ө өмагадлал нд р байдаг. ө ө

Factors of risk in the development of coronary heart disease-- six year follow-up experience; the Framingham Study. Ann.Intern.Med. 1961;55:33-50.

31

Веган хоол х нс ба з рх судасны вчинү ү ө Клевеландын Клиникийн профессор Доктор Калдвел Б. Эсселстин бол: - АНУ-ын топ 10 мэс засалчдын нэг - 1989-1990 АНУ-ын Хорт хавдрын эсрэг

нийгэмлэгийн дэд тэрг нүү - Клевеландын Клиникийн х хний хорт ө

хавдраас сэргийлэх т вийн захирал, ө - 1990-91 Ер нхий мэс заслын нийгэмлэгийн ө

захирал - 1991: З рх судасны вчнийг анагаах /семинар/ ү ө

сургалтын тэрг нүү - 1994-95 АНУ-ын шилдэг эмч.

http://www.heartattackproof.com/

32

З рх судасны вчнийг ургамлын гаралтай ү өх нсээр эдгээсэн гайхамшигтай баримтү

1983 ондЗ рх судасны вчтэй 24 вчт н с ургамлын гаралтай хоол ү ө ө ө өө

ргэлжл лэн хэрэглэж чадааг й 6 вчт н 7 жилийн дараа нас ү үү ү ө өбаржээ!

лдсэнҮ 18 вчт н сө ө өө : - 11 нь вчл л ө ө өө 100% бууруулсан байна. - 7 х ний вчл лийн цар хэмжээ ү ө ө 75%-иар буурчээ. нээс 1 вчт н жилийн дараа з рхний хэм алдалтаас нас баржээ. Үү ө ө ү

Гэвч задлан шинжилгээгээр уг вчтний з рх судасны вчл л ө ү ө өсайжирсан байсан .

лдсэн 17 вчт н одоог х ртэл /2003 оны байдлаар/ эр л аж Ү ө ө ү үүт рж байгаагаас гадна тэдэнд ижил т рлийн вчин дахин ө ө ө

сээг й байна. үү ү

Esselstyn CB Jr. 1999 August 1; 84:339-341 33

энэ бол венийн судас

Зураг 3– З н ховдлын венийн судас үү 10%

60 сар ургамлын гаралтай х нс хэрэглэжээ /баруун талд/ ү

34

Зураг-4 баруун ховдлын артерийн судас /зүүн талд/ 30% 60 сар ургамлын гаралтай хүнс хэрэглэжээ /баруун талд/

Esselstyn CB Jr: Preventive Cardiology 2001;4: 171-177

А- ургамлын гаралтай х нс үхэрэглэхээс

мн х еийн ө ө үз рхний баруун үховдлын венийн судас 30% нарийсчээ.

В-60 сар буюу 5 жил ургамлын гаралтай х нс үхэрэглэсний дараа венийн судасны нарийсалт /б гл р лт/ ө ө өбагассан

Бусад судалгаа ч м н адил з рх судасны ө үгаралтай вчнийг ургамлын гаралтай хоол х нсээр ө ү

эдгээж болохыг баталж байна.1996 онд Британийн эр л мэндийн сэтг лд үү үү 11,000

х ндү 17 жилийн турш хоол х нснийх нь талаар судалгаа үхийсэн тайланг гаргажээ:

- Ургамлын х нс хэрэглэгчид з рхний вчл л р нас ү ү ө ө өөбарах тохиолдол мах идэгсдээс бага байдаг байна.

1999 оны Америкийн х нс тэжээлийн сэтг лд ү үү 76172 х нд хийсэн судалгааг тавьжээү :

- Цэвэр ургамлын гаралтай х нс з рхний вчл лийн ү ү ө өнас баралтыг 24%-иар бууруулж чаджээ.

35

BMJ 1996;313:775-779 (28 September)Am J Clin Nutr 1999;70(suppl):516S–24S.

З рхний вчн с урьдчилан ү ө өөсэргийлж болно!

Гол шалтгаан нь “Холестерол”

Холестеролыг бууруулах хамгийн шилдэг арга бол ургамлын гаралтай хоол х нсү !

36

Бодисын солилцооны хямрал 1. Хэвлийн таргалалт: (бэлх сүү : эр 90cm/35.5 ≧

inch 、 эм 80cm/31.5 in.≧

2. Цусны даралтын с лт:ө ө （ SBP ）≧ 130mmHg/ (агшилтын буюу дээд даралт), （ DBP ）≧ 85mmHg (сулралтын буюу доод даралт)

3. Цусан дахь сахрын хэмжээ ：（ FG ）≧ 100m g/dl4. Липо уургийн хэт нягтрал （ HDL-C ）： эр< 40 mg/dl 、 эм<

50m g/dl

5. Триглицерид （ TG ）≧ 150mg/dl

According to 2007 Jan diagnosis principle by Health Dep. Of Taiwan: anay three of the above will diagnosized as metaolism syndrome.

37

Ямар хамаарал байна вэ?10 нас баралтын 5 нь бодисын солилцооны

хямралтай холбоотой: тархи судасны вчинө , з рхний вчинү ө , сахрын вчинө , б рний вчинөө ө , цусны даралт ихсэх.

Америкийн эр л мэндийн ндэсний товчооны үү үсудалгаагаар х н амын 15ү % бодисын солилцооны алдагдалтай болжээ. ( нд: хэт таргалалт, Үүх д лг ний хомсдол, буруу хооллолт болон хорт ө ө өөзуршлууд)

38

Хэвлий орчмоороо таргалах ба ургамлын гаралтай хоолны хамаарал

Махан хоолтнууд цагаан хоолтнуудыг бодвол таргалах магадлал ес дахин их байдаг байна.

1996 оны сэтг лдүү 21000 х нд 17 жилийн турш үсудалгаа хийжээ:

– Биеийн жингийн индекс: мах иддэг х м сү үү ＞ загас иддэг ＞ нд г ба сө ө үү ＞ веган х нстэнү

Амьтны гаралтай х нс болох х тосыг ү өөшингээхэд ил их эрчим х ч шаардагддагүү ү

BMJ 1996;313:816-817 (28 September)

39

Цусны даралт ихсэх вчин ба өургамлын гаралтай хоолны дэглэм

Европт хамгийн рг н х рээтэй хоол х нсний судалгаа 2002 онд ө ө ү үхийгджээ.

Судалгаагаар: 11 004 Британийн иргэдийг хэрэглэдэг хоол х нсний т рл р нь ү ө өө

ангилсан б г д цусны даралт ба хоолны т рлийн хамаарлаар нь ө өө өсудалжээ:

High blood pressure prevailing rate: meat & fish takers ＞ fish takers＞ egg & milk takers ＞ pure vegans

Public Health Nutrition: 2002,5(5), 645–654

40

БУСАД СУДАЛГААГААР: 2001 онд Чехийн эрдэмтэд цагаан хоол ба цусны даралтын хамаарлын судалгааг

хийжээ: - судалгаанд сайн дураараа оролцсон 106 вчт н дийг нд гг й ө ө үү ө ө ү

хоол+дасгал+хэвийн амьдралын йл явц гэсэн эмчилгээг 10 хоног хийсний дараа үтэдний холестерол, цусны даралтад мэдэгдэх йц эерэг р дагавар гарчээ. ү ү

Sb Lek. 2001;102(4):519-25.

Та ч м н биеэ сайжруулаарайө ! 2006 онд Нигерийн эрдэмтэд чихрийн шижин+цусны даралт ба цагаан хоол гэсэн

судалгааны тайланг хэвл лжээ: үү - чихрийн шижин болон цусны нд р даралттай 20 вчт нийг 8 долоо хоногийн ө ө ө ө

турш их хэмжээний ургамлын гаралтай х нсээр хоолложээ. ү -8 долоо хоногийн дараа тэдний цусан дахь холестерол, триглицерид зэрэг

з лэлт дэд ихээхэн эерэг рчл лт д гарчээ.ү үү үү өө ө үү Lipids in Health and Disease 2006, 5:14

Ургамлын гаралтай х нсийг ргэжл лэн ү ү үүхэрэглэх нь чухал!

41

Ургамлын гаралтай х нс хэрэглэхээ үзогсоох нь муу р дагавартайү !

Ургамал х нс ба цусны даралтын талаархи Британийн эр л мэндийн сэтг лд ү үү үү1986:

Br. Med. J. 1986; 293: 1468–71

42

Чихрийн шижин ба ургамлын гаралтай хоол х нс ү

Вашингтоны Их Сургуулийн 2006 оны судалгааны тайлангаар: - II хэлбэрийн чихрийн шижинтэй 99 вчтний нэг хэсгийг цэвэр ө

ургамлын гаралтай хоолны дэглэмээр, н г хэсгийг чихрийн шижинтэй ө өөх м ст г х р стандарчилсан АНУ-ын Чихрийн Шижний ү үү ө ө өөНийгэмлэгийн тогтоосон хоолны дэглэмээр 22 долоо хоногийн турш эмчилжээ.

- Энэ хоёр б лгийн вчт н дийн цусан дахь сахарын т вшин, цусны х ү ө ө үү ү өөтосны хэмжээ, биеийн жин, шээсний уураг алдалт гэсэн з лэлт д ү үү үүсайжирсан байна. Гэхдээ эхний б лгийн з лэлт хоёр дахиасаа ил р ү ү үү үү үд нтэй байсан байна. ү

43

Сахрын % уураг % Жин кг-р шээсэн дэх уургийн алдагдал

Веган хүнс 1.23 21.2 6.5 = 0.013

ЧШНТ хүнс 0.38 10.7 3.1 10.1 мг/24 цагт

P = 0.01 = 0.02 < 0.001 =0.013

Холестерол хаанаас бий болдог вэ?

Ханасан тос– амьтны тос (мах, нд гний шарө ө , далайн амьтад) ба амьтны уураг(сүү, нд гний ө өцагаан, мах, загас) нь холестерол агуулдаг.

Ургамлын гаралтай хоол х нсэнд бараг байхг й.ү ү

44

Ургамлын гаралтай х нс үба цусны липид

Олон зуун судалгаагаар цусан дахь х тосны өөз лэлтийг веган хоол х нс сайжруулдгийг ү үү ү

баталжээ.2008 онд хийгдсэн с лийн еийн судалгаандүү ү :

- 56 вчт нд 3ө ө жилийн турш илчлэг ихтэй, ханасан тос багатай, н рс ус багатайүү , их хэмжээний жимс х нсний ногоотой хоол ү

гчээө . р д нд нь тэдний бодисын солилцооны б х Ү ү ү

хямрал зогсож эр л мэнд нь эрс сайжирчээүү .

45

89224 х ний хоол х нснийх нь хэв ү үмаягт хийсэн статистикийн д н ү

шинжилгээ

46

Am J Clin Nutr 2009;89(suppl):1607S–12S.

Бодисын солилцооны хямрал

Хэт таргалалт, цусны даралт ихсэх, цусан дахь сахарын хэмжээ ихсэх, липид.

З в шийдэлө : Ургамлын гаралтай х нс хэрэглэхү

47

е м чний вчтэй х м ст ургамлын Ү ө ө ү үүгаралтай х нс зохимжтой юуү ?

47000 х нд 12 жилийн турш хоолны дэглэмийн үэмчилгээ хийсэн тухай судалгааны тайланг 2004 онд Нью Ингланд медикал журнал-д хэвлэжээ:

- Мах болон далайн х нс ихээр хэрэглэдэг х м ст ү ү үүтулай вчл лийн т вшин маш нд р, ө ө ү ө ө

- Ургамлын гаралтай х нс тулай вчтэй ямар ч ү өхамааралг йг тогтоожээ. ү

-Тиймээс тулай вчтн д шош, м г, исгэгчө үү өө , аспарагустай х нс хэрэглэж болно.ү

Choi et al. N Engl J Med. 2004;350(11);1093-1103

48

Ясны сийрэгжилт-СүүС г ихээр хэрэглэхэд ясны сийрэгжилт эрт эхэлж, нас үү

ахих тусам ноцтой болдог ажээ.

49

Улс орнуудад ясны сийрэгжилт ба кальцийн хамаарлын үзүүлэлт

100

000

хүн

тут

амд

тохи

олдо

х яс

ны

си

йр

эгж

ил

т

Сүүний уургийн хэмжээ литр/хүн бүр/жил тутам

Сүүний уургийн хэмжээ литр/хүн бүр/жил тутам

Ургамлын гаралтай хоол х нс хэрэглэснээр үясны сийрэгжилтээс сэргийлэх нь

Америкийн Клиникийн хоол х нс тэжээлийн сэтг лдү үү : - Махан болон ургамлын гаралтай х нс хэрэглэдэг 30 гаруй х ний ү ү

дунд харьцуулсан судалгаа хийжээ. - ургамлын хоол х нс хэрэглэдэг х м сийн ясны нягтрал хамгийн ү ү үү

сайн байсан б г д нас ахих тутам мах хэрэглэдэг х м сээс эрс ө өө ү үүялгарч байжээ.

Шалтгаан: Ургамлаар хооллогсдын цус нь ш лт ихтэйү . М н өизофлавойд ихээр х ртдэг ажээ. ү

Am. J. Clinical Nutrition, Jun 1972; 25: 555 - 558.50

Харшлын гаралтай вчл лө өАстма /Харшлын гаралтай уушигны цагаан

м г рс н хоолойн багтраа вчин/ө өө ө өРинит /харшлын гаралтай хамрын салст

б рхэвчийн рэвсэл/ү үАтопын экзем /арьсны ш дэст рэвсэл/үү ү

Ургамлын гаралтай х нс хамгийн з в шийдэл ү ө

51

Шинэ эриний эр л үүсонголт

Цэвэр ургамлын гаралтай хоол х нс ү

Шинэ эриний сонголт

52

Х хэд багачуул ургамлын гаралтай үүх нс хэрэглэхэд яах вэ?ү

-Ургамлын гаралтай хоол х нс хэрэглэдэг х хд д маш бага ү үү үүхэмжээний холестерол ба ханасан тос авдаг б г д жимс, ө өөх нсний ногооноос ихээхэн х нсний файбер /ширхэглэг ү үб тээгдэх н/ х ртдэг. ү үү ү

- Ургамлын гаралтай хоол х нс хэрэглэдэг х хэд ердийн ү үүх хэдтэй яг ижил т вшинд сч бойжино.үү ү ө

- Ургамлын гаралтай хоол х нс хэрэглэдэг охидууд том үболсныхоо дараа х хний хорт хавдраар вчл хг й б г д хэт ө ө ө ү ө өөтаргалалт сдэгг й.үү ү

- ОУ-ын IQ-ын нийгэмлэг: Ургамлын гаралтай хоол х нс үхэрэглэдэг х хдийн үү IQ ердийн х хдээс 5-аар их. үү

- Ургамлын гаралтай хоол х нс хэрэглэдэг тамирчид ил их ү үүтэсвэр тэвчээртэй.

Position of the American Dietetic Association and Dietitians of Canada: Vegetarian diets 2003 J Am Diet Assoc. 2003;103:748-765 53

Жирэмсэн х х л эхч д энэ х нсийг ө үү үү үхэрэглэж болох уу?

100% ургамлын гаралтай хоол х нс х х л болон жирэмсэн эхч д , б х ү ө үү үү үнасны х м ст тохиромжтой. ү үү

Ургамал хоолтой х х л эхийн х хэд ердийн х хэдтэй ижил жинтэй ө үү үү үүбайдаг.

Ургамал хоолтой эхийн с жирийн эхийн с тэй ижил тэжээллэг. үү үү Жирэмсэн ба х х л эхч дийн анхаарах з йлсө үү үү ү : -- B12 витаминыг хангалттай хэрэглэх, -- Хангалттай нарны гэрлийг х ртэж, ү D витаминыг бий болгох -- цус багадалтаас сэргийлэн т мрийг хангалттай хэрэглэхө -- фолийн х чилтэй х нс хангалттай хэрэглэхү ү

Ургамлын гаралтай хоол х нс эр л эхийн ү үүшаардлагыг б рэн хангана. ү

Position of the American Dietetic Association and Dietitians of Canada: Vegetarian diets 2003 J Am Diet Assoc. 2003;103:748-765

54