Боловсролын хүрээлэнгийн 2014 оны .... тоот албан

бичгийн …. хавсралт

БОЛОВСРОЛЫН ХҮРЭЭЛЭН

БАГА БОЛОВСРОЛЫН IV-V АНГИЙН ХҮН БА НИЙГМИЙН СУРГАЛТЫН ЦӨМ ХӨТӨЛБӨРИЙГ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ЗӨВЛӨМЖ

Улаанбаатар хот 2014 он

ЗӨВЛӨМЖ БОЛОВСРУУЛСАН БАГ:

Багийн ахлагч: У.Туяа Боловсролын хүрээлэнгийн секторын эрхлэгч, Ph.D

Гишүүд: О.Пүрэв Боловсролын хүрээлэн СХСС-ын ЭШТА

Х.Баярмаа МУБИС, Багш

Г.Шүрэнцэцэг Нийслэлийн боловсролын газар түүх нийгмийн ухааны мэргэжилтэн

З.Алтанцэцэг БШУЯ-ны хэрэгжилтийн баг, бага ангийн багш сургууль хариуцсан менежер

Г.Түвшинжаргал Шинэ Эхлэл" ОУЛ сургууль Түүх, нийгмийн ухааны багш

Бага боловсролын нийгмийн ухаан (Хүн ба нийгэм )-ны сургалтын цөм хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх Арга зүйн зөвлөмж Тус Арга зүйн зөвлөмж нь Танилцуулга, Бага боловсролын нийгмийн ухааны

цөм хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга зүйн асуудал, Цөм хөтөлбөрийг сургалтын үйл явцад хэрэгжүүлэх арга зүй гэсэн үндсэн хэсгүүдээс бүтэж байгаа бөгөөд эдгээрийг тус бүрд нь тодруулья. Үүнд: Нэг. Танилцуулга Удиртгал: Манай улсын өнөөгийн хөгжлийн хэрэгцээ, шаардлага нь бүх шатны боловсролын сургалтын хөтөлбөрийг сайжруулах, шинэчлэх асуудлыг дэвшүүлэв. Энэ талаар Монгол улсын Засгийн газрын 2012-2016 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тодорхой тусгагдсан билээ. Эдгээрийн хүрээнд бага боловсролын түвшинд буюу 4, 5-р ангид нийгмийн ухаан (Хүн ба нийгэм), иргэний боловсрол(ѐс суртахуун)-ыг судлах асуудлыг шинээр шийдвэрлэлээ. Энэ нь юу вэ? гэвэл бага боловсролын түвшинд сурагчид анхан шатны боловсролыг танин мэдэхүй, хэрэглээний суурь үндэстэй эзэмшихийн зэрэгцээ нийгэмших, төлөвших, иргэн болохуйн эхлэлээ баттай олж авах ѐстой. Тиймээс “Хүн ба нийгэм” хичээлийг 4-р ангид 7 хоногт 1 цаг, 5-р ангид 7 хоногт 2 цаг тус тус судлахаар сургалтын хөтөлбөрийг шинэчлэн боловсруулж, сурах бичиг, багшийн номыг зохион, эдгээрийг туршилт сургуулиудад туршиж, үр дүнг тусган эцэслэн бэлтгэсэн. Ингэснээр бага боловсролын түвшинд нийгмийн ухааны боловсрол өөрийн байр суурийг эзлэж, сурагчийн хөгжил, төлөвшилд хувь нэмрээ бодитой оруулах боломжтой болов. Туршилтын бас нэг үр дүн бол бага ангийн багш нар монгол хэл, математикийн сургалтад голлон анхаардаг байсан хуучин хандлагаа өөрчлөж, сурагч амьдарч буй нийгмээ танин мэдэх, нийгэмших болон идвэхтэй оролцоо, зөв харилцах чадвартай болоход нь нэн ач холбогдолтой нийгмийн ухааны хичээлд эн тэнцүү анхаарах, энэ чиглэлээр өөрсдийн мэдлэг, чадвар, арга зүйн бэлтгэлээ тогтмол дээшлүүлэхийг ухаарч, сурагчийг хичээл бүрээр хөгжүүлэх, төлөвшүүлэх үйлдээ шинэ дүгнэлт хийсэн. Мөн “Хүн ба нийгэм” хичээл дэх сурагчийн сонирхол, идвэх, оролцоо нь бусад хичээлийн сурлагын амжилтад нь эерэг нөлөө үзүүлж буй байдал ч ажиглагдав. Бага боловсролын түвшинд нийгмийн ухааныг судлах үзэл баримтлалын онцлог нь 4, 5-р ангийн буюу 9-11 насны сурагчид өөрсдийн амьдарч буй нийгэм ба хүмүүсийг илүү сайн ойлгох, хамт олон, бүлгийн гишүүн болох, тэдгээрийн үйл явцад оролцох, хувь нэмрээ оруулах, нийгмийн асуудалд өөрийн гэх эргэцүүлэл, шүүмжлэлтэй хандах, үнэлэлт өгөх наад захын чадвартай болоход оршино. Иймээс бага боловсролын нийгмийн ухаанаар сурагчид өөрийн гэр бүл, сургууль, нутгийн нийгэм, аж ахуй, соѐлын амьдрал хийгээд Эх орныхоо түүхийн нэн гол үйл явдлуудтай танилцаж, эдгээрийн талаар зөв ойлголт, оролцоо, хандлагын зохих чадвартай болох билээ. Үүний дүнд сурагчид гэр бүл, сургууль, нутгийн нийгэм, хүмүүсийн амьдрал хийгээд нийгэм хэрхэн зохион байгуулагдаж, хөгжиж байдаг, ямар дүрэм, журмыг мөрддөг, хүмүүс өөр өөр үзэл бодол, хандлагаараа ялгарч байдаг, бас сурагч өөрөө бусдаас ямар ялгаатай, бусадтай юугаараа адил болохыг ойлгосноор хувийн өвөрмөц соѐл, нийгэмшлийг олж авах юм. “Бага боловсролын нийгмийн ухааны цөм хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга зүйн асуудал” хэсэгт: Бага боловсролын нийгмийн ухаан буюу “Хүн ба нийгэм” хичээлийн цөм хөтөлбөр гэдэг нь тухайн хичээлээр сурагчдын суралцах зорилт, агуулга, арга зүй, хэрэглэгдэхүүн, үнэлгээний үндсэн чиглэлийг тодорхойлсон, суралцахуй болон багшлахуйн үйлийн удирдамж баримт бичиг юм. Цөм хөтөлбөрийн суралцахуйн зорилго нь сурагчид энэ хичээлийг Яагаад судлах хэрэгтэй вэ?, судалснаар ямар чадвар, мэдлэг, хандлагатай болох буюу сурагчийн хөгжил, төлөвшилд тухайн хичээлийн оруулах хувь нэмрийг тодорхойлсон.

Тус хөтөлбөрийн суралцахуйн зорилт буюу эл хичээлийг судалснаар Ямар үр дүнд хүрэхийг нийгмийн ухааны онцлогтой харилцах, хамтран ажиллах, асуудал шийдвэрлэх, нийгэм, түүхийн үйл явдлыг мэдэх, ойлгох, үнэт зүйлсийг эрхэмлэх гэсэн 4 багц чадварын хүрээнд, ямар тодорхой чадваруудыг эзэмшихийг хэмжигдэхүйцээр тодорхойлж өгсөн. Сурагчид эдгээр чадварыг сэтгэн бодохуй, өөрөөр хэлбэл, бүтээлч, шүүмжлэлт сэтгэхүйдээ тулгуурлан эзэмшихийг багш нар бусад хичээлээр төлөвшсөн сэтгэхүйн үйл, үйлдэлтэй нь нягт холбон хэрэгжүүлэхийг анхаараарай. Тэрчлэн энэ хичээлд сурагч хэрхэн, Яаж суралцах чиглэл, мөн юугаар буюу Ямар хэрэглэгдэхүүнээр суралцах үйлийг дэмжихийг тодруулсан. Мөн сурагчийн сурлагын ахиц, амжилтыг үнэлэх чиглэл, арга, хэлбэрийг тодорхойлсон. 4, 5-р ангийн “Хүн ба нийгэм” хичээлийн агуулгын өргөсөх, түвшин ахих залгамж холбоог хүснэгтээр харуулсны зэрэгцээ цөм агуулгыг “Би, гэр бүл,сургуулийн амьдрал”, ”Нутгийн хүмүүс, нийгэм, аж ахуй, соѐлын амьдрал”, “Хүмүүсийн харилцаа, хамтын амьдрал, эрх, үүрэг,хариуцлага”, ”Миний Эх орон-Монгол бахархал” хам сэдвийн хүрээнд тодорхойлсон болно. Хам сэдэв гэдэг нь суралцагчид хүмүүсийн амьдрал, нийгэм, түүхийн үйл явцаас урган гарсан асуудлыг судлах боломжтой, уян хатан, нээлттэй утга санаа, баримт, эх бичвэрийн цогцолбор юм. Тухайлбал, ”Би, гэр бүл, сургуулийн амьдрал” гэсэн хам сэдвээр хүний нийгмийн харилцаа, аж ахуй, соѐл, зохион байгуулалт зэрэг хэд хэдэн ойлголт, чадварыг интеграцчилан судлах, эзэмших боломжтой. Өөрөөр хэлбэл, эдгээр хам сэдэв нь тухайн анги, насны сурагчид оршин буй нийгэм, ойрын хүрээллийнхээ үнэт зүйлийг танин мэдэх, ойлгох, тэдгээрийн үйл явцад оролцох, хувь нэмрээ оруулах, бахархах, нийгмийн асуудалд эргэцүүлэлт, шүүмжлэлт сэтгэлгээгээр хандах чадвар эзэмших нөхцөл, боломжийг бүрдүүлэх онцлогтой.

“Цөм хөтөлбөрийг сургалтын үйл явцад хэрэгжүүлэх арга зүй” хэсэгт: Хөтөлбөрийг үндэсний хэмжээнд хийгээд сургууль, анги танхимд хэрэгжүүлэх суралцахуйн зорилт, суралцахуй, багшлахуйн үндсэн үйл ажиллагаа, хэрэглэгдэхүүн, багшид санамж буюу сурагч бүртэй ажиллах болон явцын үнэлгээний чиглэлийг үлгэрчилсэн байдлаар тодорхой, дэлгэрэнгүй авч үзсэн болно. Хэрэгжүүлэх арга зүйд “Хүн ба нийгэм” хичээлийн суралцахуйн зорилтыг чадвар, мэдлэг, хандлагын хүрээнд өөрөөр хэлбэл, сурагчид чадвар эзэмшихдээ хүн ба нийгмийн холбогдолтой мэдлэгийг ашиглах, хэрэглэх, улмаар эдгээр нь хандлага болон төлөвших, тэдгээрийн холбоо хамаарлыг тодруулж өгсөн нь сурагчдад тухайн хичээлийн онцлогтой чадвар эзэмшүүлэхэд арга зүйн ач холбогдолтойг багш нар анзаараарай.

Иймд бага боловсролын нийгмийн ухаан (“Хүн ба нийгэм”)-ы хичээл-сургалтын цөм хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх эл Арга зүйн зөвлөмжийн үндсэн хэсгүүдтэй тус тус нарийвчлан танилцаж, эдгээрийн үзэл санаа, утга, агуулга, арга, аргачлалыг сурах бичиг, багшийн номын агуулга, арга зүйтэй (тус хичээлийн цөм хөтөлбөр, сурах бичиг, багшийн ном агуулга, арга зүй, бүтцийн хувьд тодорхой уялдаатай байгаа болно.) цогц уялдуулан сургалтын практикт бүтээлчээр хэрэгжүүлэхийг зөвлөж байна.

Хоѐр. Бага боловсролын нийгмийн ухаан (Хүн ба нийгэм)-ы цөм хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга зүйн асуудал

Бага боловсролын нийгмийн ухааны цөм хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга зүйн асуудал нь уг хөтөлбөрийн бүтэц, агуулгатай шууд холбоотой тул, түүнийг сургалтын үйл явцад хэрэгжүүлэх зарим зүйлийг товч тодруулья. Үүнд: Цөм хөтөлбөрийн үндсэн зорилго: “Хүн ба нийгэм” хичээл нь сурагч бүр хувь хүний хувьд хөгжих, төлөвших болон тэдний хамт олон, бүлгийн (нийгмийн) гишүүн байх, нийгэм, түүхийн үйл явцыг сонирхох, ойлгох, түүнд оролцох, хэм хэмжээг баримтлан харилцах чадвар хөгжихөд нь хувь нэмэр оруулах юм.

Цөм хөтөлбөрийн зорилт: Сурагч бүр “Хүн ба нийгэм” хичээлийг хоѐр жил судлан, 4, 5 дугаар анги төгсөхдөө Харилцах, хамтран ажиллах, Асуудал шийдвэрлэх, Нийгэм, түүхийн үйл явдлыг мэдэх, ойлгох, Үнэт зүйлсийг эрхэмлэх гэсэн залгамж холбоо бүхий суурь багц чадваруудыг эзэмшинэ. Иймээс “Хүн ба нийгэм” хичээлээр сурагчдын эзэмших дээрх багц чадварыг 4-р ангийн сурагчдын хувьд ямар түвшний тодорхой чадваруудаар эзэмшсэн байх, тэдгээр чадварыг 5-р ангийн сурагчдын хувьд хэр түвшин ахьсан, ямар тодорхой чадваруудаар эзэмшихийг дараах хүснэгтээр харьцуулан харуулья. Тухайлбал:

Ерөнхий суурь чадвар

4-р ангийн сурагчдын эзэмших

тодорхой (тусгай) чадвар

5-р ангийн сурагчийн эзэмших тодорхой чадвар

Харилцах, хамтран ажиллах: - Өөртэйгээ

харилцах - Бусадтай

харилцах - Бусадтай

хамтран ажиллах

- Сурагч өөрийгөө хувь хүн гэдгээ мэдрэх, ойлгох

- Бусдыг сонсож сурах, үзэл бодлыг нь хүндэтгэн харилцах

- Бусдад туслах, бусдаас тусламж хүсэх, дэмжин ажиллах

- Хувь хүн эрх эдлэх, үүрэг, хариуцлага хүлээх талаар тайлбарлах

- Дүрэм, журмын тухай мэдэх, дагаж мөрдөх

- Өөрийгөө бие даан

илэрхийлэх, өөртөө итгэлтэй байх

- Бусдыг ойлгох, хувийн байр суурийг нь хүндэтгэх, хүлээцтэй хандан харилцах

- Бусдад туслах, бусадтай зөвшилцөн ажиллах

- Өөрийн эрхээ эдлэх, үүрэг, хариуцлагаа биелүүлэх

- Дүрэм, журмыг мөрдөх, сайжруулах талаар санал гаргах

Асуудал шийдвэрлэх: - Хүн ба нийгмийн

холбогдолт асуудлыг олох, шийдвэрлэх

- Холбогдох мэдээллийг олох, ашиглах, боловсруулах

- Хүмүүсийн өдөр тутмын амьдралыг өөрийн түвшинд судлах, ажиглах

- Хүн ба нийгмийн хувьд сонирхолтой, шийдвэрлүүштэй асуудлыг олох

- Тэдгээрийг хэрхэн шийдвэрлэх талаар санал, бодлоо илэрхийлэх

- Мэдээллийг эрж хайх, олох, өөрийн түвшинд ашиглах

- Нийгмийн өдөр тутмын үйл явцыг судлах, ажиглах, энэ талаар бодол санаагаа илэрхийлэх

- Хүн ба нийгмийн холбогдолтой асуудлыг шийдвэрлэх арга замыг санал болгох

- Холбогдох шийдвэр гаргахдаа зөв сонголт хийх, үр дагаврыг тооцох

- Мэдээллийн эх сурвалжуудаас мэдээлэл олох, өөрийн түвшинд боловсруулах, хэрэглэх

Нийгэм, түүхийн үйл явдлыг мэдэх, ойлгох:

- Гэр бүл, сургуулийн хүрээний үйл явдлыг мэдэх, тайлбарлах

- Орон нутаг, эх орны түүхийн гол үйл явдлыг ойлгох,

- Судалсан хам сэдвийн хүрээнд нийгэм, түүхийн үйл явдал, үйл явцыг нэрлэх, шалтгаан, үр дагаврыг олох, эрэмблэх

- Тэдгээрийг он цагийн дараалалд оруулах, өөрчлөлт, сургамжийг тайлбарлах

- Судалсан хам сэдвийн хүрээнд нийгэм, түүхийн үйл явдал, үйл явцуудын нийтлэг, ялгаатай шинжийг тодорхойлох , эдгээр шинжээр нь бүлэглэх

- Нийгэм, түүхийн үйл явдал, үйл явцын он цаг, орон зайн хамаарал, өөрчлөлт, сургамжийг тодорхойлох, үнэлэх

тодорхойлох

Үнэт зүйлсийг эрхэмлэх:

- Түүх, соѐл, уламжлал, зан заншлын үнэт зүйлсийг эрхэмлэх

- Өөрийн болон гэр бүлийн үнэт зүйлийг эрхэмлэх

- Өөрийн бодол, байр суурь зэрэг үнэт зүйлээ илэрхийлэх

- Үндэснийхээ уламжлал, зан заншил, ѐс суртахууныг хүндэтгэх

- Гэр бүлийнхэн, ахмад хүмүүсийг хүндэтгэх

- Түүх, соѐлын дурсгалт зүйл, байгаль орчныг хайрлах, хамгаалахын үнэ цэнийг ухаарах, үнэлэх

- Хувь хүн, гэр бүлийн үнэт зүйлийг мэдэх, хүндэтгэх, бахархах

- Өөрийн үнэлэлт, хандлага зэрэг үнэт зүйлээ бие даан илэрхийлэх

- Үндэснийхээ уламжлал, зан заншил, ѐс суртахууны хэм хэмжээг өөрийн түвшинд мөрдөх

- Сургууль, байгууллага, орон нутгийн хүмүүсийг хүндэтгэх

- Түүх, соѐлын дурсгалт зүйл, байгаль орчныг хамгаалах талаар өөрийн түвшинд санаачилга гаргах

- Хамт олон, байгууллагын болон нийтийн (Эх орны) үнэт зүйлийг мэдэх, хүндэтгэх, хамгаалах

“Хүн ба нийгэм”-ийн цөм хөтөлбөрийн суралцахуйн зорилт хийгээд сурагчдын эзэмших чадварууд нь дараах хам сэдвүүдийн хүрээн дэх чадвар, хандлага хэлбэрээр томьѐологдсон цомхон агуулгаас урган гарч буй тул цөм хөтөлбөрийн буюу сурагчдын судлах, эзэмших агуулгыг 4, 5-р анги тус бүрд нь дараах байдлаар үзүүлье. Үүнд: Цөм хөтөлбөрийн буюу судлах агуулга: 4-р анги Хам сэдэв.1. Би, гэр бүл, сургуулийн амьдрал а. Гэр бүл, сургуульд өөрийн бодол санаа, хүсэлтийг илэрхийлэн харилцах б. Гэр бүл, сургууль, ангийн хамт олны амьдралд өөрийн түвшинд оролцох, тэдэнтэй хамтран ажиллах Хам сэдэв.2. Нутгийн хүмүүс, нийгэм, аж ахуй,соѐлын амьдрал а. Өөрийн аймаг, сум, дүүрэг, хорооны газар нутаг, байгаль, хүмүүсийн амьдрал, соѐлыг ойлгох, танилцах б. Нутгийн аж ахуй, үйлдвэрлэл, соѐл, үйлчилгээний газруудын үйл ажиллагааг мэдэх, оролцох в Нутгийн үйлчилгээний газруудыг үүрэг, үйл ажиллагаагаар нь ялгах, тайлбарлах г. Хүүхэд(сурагч) нутгийнхаа нийгмийн амьдралд өөрийн хувь нэмэр оруулах Хам сэдэв.3. Хүмүүсийн харилцаа, хамтын амьдрал, эрх, үүрэг, хариуцлага а. Хувь хүн хүмүүсийн хамтын харилцаа, амьдрал, үйл ажиллагаанд ухамсартай ( дүрэм, журмыг мөрдөх г.м.) идэвхтэй оролцох б. Хүмүүсийн хамтын амьдрал, зохион байгуулалтыг ажиглах, ойлгох, тайлбарлах в. Хүмүүсийн хамтын амьдралын дэг журмыг мэдэх, сахих г. Хувь хүн өөртөө ямар үүрэг, хариуцлага хүлээхийг ойлгох, биелүүлэх, үнэлэх д.Өөрийн нийгэм, соѐлын орчны талаар мэдэх, түүнээс суралцах, нөлөөлөх е. Өөрийн аюулгүй байдлыг хангах талаар ойлгох, холбогдох шийдвэр гаргах ж. Өөрт хэрэгтэй мэдээллийг мэдээллийн эх сурвалжуудаас олох, ашиглах

5-р анги Хам сэдэв.1. Би, гэр бүл, сургуулийн амьдрал а. Гэр бүл, найз нөхөд, үе тэнгийнхэн, сургуулийн багш, ажилтан, ахмад хүмүүст өөрийгөө зөв илэрхийлэн харилцах б. Гэр бүл, сургууль, ангийн хамт олны амьдралд идэвхтэй оролцох, хамтран ажиллах арга замыг сонгох, түүнийгээ хэрэгжүүлэх Хам сэдэв.2. Нутгийн хүмүүс, нийгэм, аж ахуй, соѐлын амьдрал а. Хүмүүсийн ялгаатай байдлыг (нас, хүйс, нийгэм, соѐлын г.м.) мэдэж, харилцаж чаддаг болох б. Нутгийн байгууллагуудын (үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, удирдах зэрэг) үйл ажиллагааг ажиглаж, тэдгээрийн талаар танилцуулж чаддаг болох в. Нутгийн нийгэм, аж ахуй, соѐлын амьдрал, хөгжилд гарамгай хувь нэмэр оруулсан хүмүүсийг мэдэх, тэдний үйл ажиллагаанаас тайлбарлаж чаддаг байх г. Нутгийн хөрш нутаг болон өөрийн улсын хөрш улсуудыг газрын зурагт зөв заах Хам сэдэв.3. Хүмүүсийн харилцаа, эрх, үүрэг, хариуцлага а. Хүүхэд эрхээ эдлэх, үүргээ биелүүлэх, эрхээ зөрчигдөхөөс сэргийлэх, зөрчигдсөн тохиолдолд холбогдох байгууллага, хүмүүст хэрхэн хандахыг мэдэх, харилцах б. Мэдээллийг өөрийн түвшинд боловсруулах, хэрэглэх Хам сэдэв.4. Миний Эх орон-Монгол бахархал а. Эх орныхоо газарзүйн байрлал, нутгийг газрын зурагт зөв заах б. Эх орныхоо байгалийн онцлог, гоц үзэсгэлэнт газруудыг таньж мэдэх в. Монгол бол хүн үүссэн өлгий нутгийн нэг болохыг мэдэх, дүрслэн ярих

г. Монгол хүний ахуй, амьдрал, эрхлэх аж ахуйн онцлогийг тодорхойлж чаддаг болох

д. Монголчуудын дээд өвөг Хүннүчүүдийн газар нутаг, нийгэм, аж ахуйг ойлгох, тайлбарлах

е. Хүннүгийн хаан Модунь шаньюгийн тухай сэтгэгдэл бичих ж. Их Монгол улсын нийгэм, аж ахуй, соѐлын онцлогийн талаар жишээ гаргах з. Дэлхийн мянган жилийн суут хүн, эзэн Чингис хааны алдар, гавьяанаас

тайлбарлаж чаддаг болох и. Чингисийг залгамжлагч их хаадын үйл ажиллагаанаас дүрслэн бичих к. Манжийн ноѐрхлын эсрэг тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэгч голлох хүмүүсийг

танилцуулах л. Улс үндэснийхээ тусгаар тогтнол, сэргэн мандлын тухай тайлбарлаж чаддаг

болох м.Тухайн үеийн Монгол улсын нийгэм, аж ахуй, соѐлын шинэ зүйлийг

тодорхойлж чаддаг байх н. Эх орны түүхэн дэх хүнд бэрх үе, тусгаар тогтнолын бэхжилтийн талаар

мэдэх, хэлэлцэх о. Монгол улсын нэр хүнд дэлхий дахинд өссөн тухай өөрийн үгээр илэрхийлэх ө.Тухайн үеийн эх орны аж ахуй, нийгэм, соѐлын бүтээн байгуулалтыг

жишээгээр тайлбарлаж чаддаг болох п. Монгол төрийнхөө бэлгэдлийн талаар ойлгох, танилцуулах р. Ардчилсан Монголын нийгэм, аж ахуй, соѐлын ололт, амжилтаас тодорхойлж

чаддаг болох Суралцах, сургах арга зүй:

Бага боловсролын нийгмийн ухааны сургалтын шинэ хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга

зүйн асуудлыг бид хөтөлбөрийн зорилго, зорилт, агуулга, суралцах, сургах арга,

хэрэглэгдэхүүн, үнэлгээ гэсэн бүрдэл хэсгүүдийн нь шүтэлцээнд цогцоор авч үзэх нь

зүйтэй. Учир нь, бага ангийн багш нар анхан шатны буюу бага боловсролын нийгмийн

ухааны суралцахуй ба багшлахуйн ухаан, арга барилыг тусгайлан эзэмших, мэргэших

хэрэгтэй байгаа юм. Хөтөлбөрийн дээр танилцуулсан зорилго, зорилт, агуулгаас

харвал, гол үзэл баримтлал нь энэ анги, насны сурагчдыг нийгмийн ухаанаар анхны

зохих чадвартай болоход чиглэсэн нь та бүхэнд ажиглагдаж байгаа. Иймээс бид багш

нартаа “Хүн ба нийгэм” хичээлээр сурагчдад нийгмийн ухааны онцлог бүхий чадварыг

хэрхэн эзэмшүүлэх, эзэмших талаар тодотгож зөвлөе. Үүнд:

Философийн үүднээс хэлбэл, хүний чадвар бол эдийн болон оюуны баялаг хэмээх

үнэт зүйлийг бүтээх , харилцан солилцох ухаан, ур зүй юм. Хүн чадвартай болох,

чадварыг хэрэглэх, ашиглах үйл ажиллагаа нь сэтгэн бодох, төсөөлөх, зөгнөх,

таамаглах, бүтээх үйлтэй нь салшгүй холбоотой тул чадвар бол мэргэн оюун ухааны

шийдэл хэмээн эрдэмтэд, судлаачид тэмдэглэсэн байдаг. Боловсрол судлал,

дидактикийн үүднээс үзвэл, чадвар гэдэг нь амьдралын туршлага болон эзэмшсэн

мэдлэг, ойлголтын үндсэн дээр аливаа үйл, ажлыг онол ба хэрэглээний хувьд түргэн,

бүрэн дүүрэн хийж гүйцэтгэх оюун, сэтгэл, хөдөлгөөний бүтээлч үйлдлийн цогц юм.

Чадвар нь туршлага, мэдлэгээ үйл ажиллагаандаа ухамсартай хэрэглэх, ашиглах, бас

мэдлэг бүтээх үйл явцад тухайн хүнд бүрэлдэн тогтож, эзэмшигддэг жамтай. Өөрөөр

хэлбэл, чадвар, мэдлэг, хандлага нь хоорондоо нарийн хамааралтай, харилцан

нөлөөлөлтэйг тооцохгүйгээр, чадвар дангаар эзэмшигдэх боломжгүй гэдэг. Тухайн

сурагч чадварыг бүрэн эзэмшсэний үр дүнд аливаа үйлийг гүйцэтгэх дадалтай болно.

Чадвар, дадал нь өөр хоорондоо тодорхой хамааралтай бөгөөд бас зохих ялгаатай.

Сурагчид чадвар, мэдлэг, дадал, хандлага эзэмшихүйн харьцаа, шүтэлцээг дараах

дүрслэлээр үзүүлье. Үүнд:

Дээрх дүрслэлээс харвал, мэдлэг, чадвар, хандлага харилцан үйлчлэлцсэний үр дүнд

дадал эзэмшигддэг байна. Тэгвэл бага боловсролын нийгмийн ухаанаар сурагч чадвар

эзэмшинэ гэдэг нь харьцангуй зүйл бөгөөд зарим чадвар эзэмшсэн байдал, үр дүн нь

харагдахуйц, хэмжигдэхүйц байдаг, гэтэл зарим чадвар мэдлэг, хандлагаар илэрдэг

зэрэг онцлогтой аж. Жишээ нь, хүн ба нийгмийн холбогдолтой сэдэв болон тохиолдлын

(кейс ) эхийг түргэн уншаад утга, агуулгыг нь зөв ойлгох, үүнийхээ талаар ам, бичгээр

Чадвар

Мэдлэг Хандлага

Дадал

товч, тодорхой илэрхийлэх, тайлбарлах, холбогдох асуулт асуух, мөн хүн ба нийгмийн

холбогдолтой сэдэв, асуудлаар жишээ гаргах зэрэг тодорхой чадваруудыг сурагч хэр

эзэмшснийг зохих шалгуур үзүүлэлтэд үндэслэн хэмжиж, үнэлж болно. Харин сурагч

гэр бүл, сургууль, орон нутгийнхаа нийгэм, Эх орныхоо түүх, соѐлын холбогдолтой

асуудлаар ямар ойлголт, байр суурь, хандлагатай байгааг чадвар гэхээсээ илүү

мэдлэг, үнэлэмжээр нь илрүүлэх, хэмжих боломжтой зэрэг онцлогтой юм. Иймд бага

боловсролын “Хүн ба нийгэм” хичээлээр сурагчдын суралцах ерөнхий болон тодорхой

(тусгай) чадварыг хөгжүүлэх талаар зарим зүйлийг зөвлөе. Үүнд:

Сурагчдад харилцах, хамтран ажиллах чадвар эзэмшүүлэх талаар:

- 4, 5-р ангийн (9-11 нас) сурагчдыг нийгмийн ухааны наад захын үг хэллэг, нэр

томьѐо, ойлголтын хэлээр харилцахад сургах. Үүний тулд манай багш нар

улирлын ба нэгж, ээлжит хичээлийн явцаар болон дасгал, даалгавар гүйцэтгүүлэх,

тохиолдол шинжлүүлэхдээ, явцын хийгээд эцсийн үнэлгээ хийхдээ хувь хүн,

хүмүүс, бүлэг, хамт олон, бүлгийн гишүүн, сургууль, байгууллага, орон нутаг,

түүний аж ахуй, нийгэм, соѐл, ажил, хөдөлмөр, Эх орон, Эх орны түүхийн гол үйл

явдал, түүхэн хүмүүс, Монголоороо бахархах зэрэг үг хэллэг, ойлголтыг сурагчдад

наад захын түвшинд, алхам алхмаар зөв хэрэглүүлж сургахад анхаарах нь

зүйтэй. Үүнийг хэрэгжүүлэх арга, туршлага, боломж манай багш нарт хангалттай

бий.

- Хүмүүс та бидний оршин амьдрах, аж төрөхүйн үндсэн хэрэгцээ, өөрийгөө

илэрхийлэх, бусдыг ойлгохуйн арга, хэрэглүүр нь гагцхүү харилцаа бөгөөд

харилцаа нь өргөн утгатай, бусад хичээлээр ч хамааралтай ч хүний болон

нийгмийн харилцаанд сурагчдыг эхнээс нь зөв суралцуулахад бага боловсролын

нийгмийн ухаан шийдвэрлэх үүрэг, хувь нэмэртэй байдаг. Сэтгэлзүйн талаас

хэлбэл, харилцаа гэдэг нь хүмүүс хоорондын болон хүний дотоод ертөнц дэх бүх

төрлийн хэлхээ холбоо, нөлөөлөл, харилцан хамаарал, харилцан үйлчлэлийн

цогц билээ. Нийгмийн ухаанаар сурагчийг харилцааны чадварт суралцуулахад:

а. Өөрийн бодол санаа, хэрэгцээ, сонирхолыг бодитой, нээлттэй илэрхийлэх

б.Бусдыг мэдрэх, хүндэтгэх, сонсох, ойлгох чадварт сургах Юуны өмнө энэ 2

чадварт сурагчийг “Хүн ба нийгэм” хичээлийн бүлэг сэдэв бүрээр суралцуулах нь

чухал.

- 21-р зууны бүтээлч, хүмүүнлэг суралцахуйн гол чиглэл нь хамтаар суралцахуй

юм. Хамтаар сурч, ажиллаж байж чадвар эзэмшдэг. Жишээ нь, сурагч хүн ба

нийгмийн холбогдолтой зүйлийг судалсан, ажигласан, мөн сонссон, мэдсэн

тухайгаа, тэр юу чаддагаа бие биедээ харилцан мэдээлэх, дамжуулах,

танилцуулах, үзүүлэх нь хамтран ажиллахуй, суралцахуй юм.

- Бусадтай хамтран ажиллах чадвар эзэмшихийн тулд сурагч бие даан ажиллах нь

чухал. Эдгээр нь харилцан нөлөөлөлтэй ч бие даан ажиллах чадвар нь дараах 3

хэлбэрээр хэрэгжинэ. Тухайлбал:

а. Сургалтын явцад өөрийнхөө бодол санаа, эргэцүүллийг тохиромжтой аргаар

илэрхийлэх гэсэн сургалт дахь бие даалт

б. Эргэн тойрныхоо хүмүүс, нийгэмтэй зохистой харилцаж чаддаг болох, амьдралдаа

хэрэгтэй ур чадвар эзэмших, өөрөө илүү сайн амьдралыг зохиохын төлөө чармайх

гэсэн амьдрал дахь бие даалт

в. Өөрийн сайн тал, авьяасыг илрүүлэн, өөртөө итгэх, орчин үе, ирээдүйд өөрийн мөрөөдөл, тэмүүлэлтэй амьдрах гэсэн оюуны бие даалт Өөрөө бие даан ажиллаж сурсан сурагч л бусадтай үр дүнтэй хамтран ажиллаж чадах билээ.

Сурагчдад асуудал шийдвэрлэх чадвар эзэмшүүлэх талаар: Нийгмийн ухааны сургалт нь үндсэндээ асуудал шийдвэрлэх сургалт юм. Учир нь, хүн ба нийгмийн холбогдолтой үйл явц, үйл явдал, үзэгдлүүд нь өөртөө асуудлыг агуулж байдаг. Жишээ нь, Би яагаад гэр бүлдээ, сургуульдаа, орон нутагтаа зайлшгүй хамааралтай байдаг вэ? Эдгээрийн учир шалтгаан, үр дагавар юу вэ? г.м. Би хоолтой байх, хувцастай байх, сайн суралцахын тулд гэр бүлийнхнээ хайрлах, туслах, дэмжих асуудалтай тулгарна. Эдгээр асуудлыг би сайн шийдвэрлэвэл, надад эргээд дэмжлэг, туслалцаа ирнэ, сурлагад минь сайнаар нөлөөлнө гэх зэргээр судалгаа, ажиглалт, эргэцүүллээр асуудлыг олох, түүнийг бие даан болон хамтаар шийдвэрлүүлэхэд сургах нь чухал. Сурагч асуудлыг олж сурахад илүү анхаараарай.

Сурагчдад нийгэм, түүхийн үйл явдлыг мэдэх, ойлгох, тайлбарлах чадвар эзэмшүүлэх талаар:

Дээр дурдсанчлан энэ чадвар нь хүн ба нийгмийн үйл явц, үйл явдлын холбогдолтой үг хэллэг, ойлголтыг зөв танин мэдэх, хэрэглэх, эдгээрээр харилцаж сурахтай холбоотой юм. Сурагчийн хүрээлэн буй орчин нь үндсэндээ нийгэм, түүхийн үйл явдал, соѐл, мэдээллийн орчин юм. Ийм болохоор хүн хийгээд нийгмийн холбогдолтой үйл явдлуудыг зөв танин мэдэх, ойлгох, тайлбарлах чадварыг алхам алхамаар, системтэй эзэмшүүлэх учиртай. Жишээ нь, 4,5-р ангийн сурагчид орон нутагтаа болон Монголын түүхэнд гарамгай гавьяа байгуулсан түүхэн хүмүүсийг үнэлэх чадвартай болгоход,

а.Уг хүний гол үйл ажиллагаа б.Ямар гавьяа байгуулсан в.Түүний гол үйл ажиллагаанд өгөх өөрийн үнэлэлт гэсэн аргачлалаар түүхэн хүмүүсийг үнэлүүлж сургах.

Энэ чадварын хүрээнд нийгмийн ухааны онцлогтой дараах чадварыг сурагчдад эзэмшүүлэх нь чухал. Тухайлбал: - Судлах чадвар: Хүн ба нийгмийн юмс, үзэгдэл, үйл явдлын учир шалтгааныг эрж хайх, харьцуулах, жиших, дүрслэх, тооцоолох, эргэцүүлэх, тунгаан бодох, үнэлэлт өгөх зэрэг нь судлах чадвар юм. Сурагчдад судлах чадвар эзэмшүүлэхийн тулд юуг, ямар аргаар судлахыг эхний шатанд аргачлан зааж өгөх нь зүйтэй. Тухайлбал, “Хүн ба нийгэм”-ээр сурагчид 4-р ангид “Үйлчилгээний газрууд”, 5-р ангид “Нутгийн байгууллагууд”-ыг судлах, ажиглах наад захын чадвартай болох юм. Жишээ нь, Нутгийн банкны байгууллагыг судлая гэж бодьѐ. Судлах зүйл нь:

Банканд ажилладаг хүмүүс юу, юу хийдэг вэ? Банкны ажилтнууд ямар, ямар мэргэжилтэй вэ? Хүмүүс ямар зорилгоор (мөнгөө хадгалуулах, хүү бодуулах, зээл авах г.м.)

банканд үйлчлүүлдэг вэ? Банкны байгууллагын барилга, тоног төхөөрөмжийн онцлог г.м

Судлах арга нь: Банкны байгууллагад очиж үзэх, танилцах, ярилцах

Банкны байгууллагын танилцуулга, лавлах зэргийг авч унших, сургуулийнхаа номын сангаас холбогдох мэдээлэл олох

Нутгийн хүмүүсээс асуух, ярилцах Нутгийн банкны байгууллагын талаар цахим хаягаар хайлт хийх г.м.

Судлах чадварыг ажиглах, харьцуулах, эргэцүүлэн бодох чадвартай нягт холбон эзэмшүүлэх нь үр дүнтэй. Жишээ нь,хүн ба нийгмийн юмс, үзэгдэл, үйл явцыг ажиглах чадвартай болохын тулд эдгээрийн талаар ажигласнаа шууд ярих, хэлэх, ажиглаад төрсөн бодол санаагаа ярих, ажигласнаа өөр зүйлтэй харьцуулан ярих зэргээр ажиглах чадварт алхамчлан суралцуулах хэрэгтэй. Мөн нийгэм, түүхийн үйл явдал, юмс, үзэгдлийг эргэцүүлэх чадварт суралцуулахын тулд харьцуулж эргэцүүлэх, ангилж эргэцүүлэх, хооронд нь холбож эргэцүүлэх арга барилд суралцуулах нь чухал билээ. Эдгээрээс үзэхэд, суралцах чадвар нь суралцах үйл явц, үр дүн байдаг бол суралцах, сурах арга барил нь, тэдгээрийг эзэмших арга, хэрэгсэл юм. -Нийгэм, түүхийн бодит үйл явц, баримтад тулгуурласан тохиолдол шинжлэх талаар багшийн номд бичсэнтэй танилцаж, хичээлдээ хэрэглэх боломжтой.

- Сурагчдад үнэт зүйлсийг эрхэмлэх чадвар эзэмшүүлэх талаар: Үнэт зүйлс нь хувь хүний, гэр бүлийн , сургууль, байгууллагын, орон нутгийн, үндэсний, олон улсын зэрэг хүрээ, түвшинтэй байдаг. Мөн нийгэм, соѐлын, улстөрийн, эдийн засгийн, шашны, байгаль орчны г.м. чиглэлтэй байдаг. Жишээ нь, манай багш биднийг “Хүн ба нийгэм” хичээлд сайн сургахын төлөө хичээлээ тогтмол ойлгомжтой заадаг, бидний бие даасан ажилд уйгагүй тусалдаг. Эдгээр нь манай багшийн сэтгэл, оюуны үнэт зүйл, чи ч хичээлдээ сайн сурахын төлөө байнга шамдаж байгаа нь чиний сэтгэлийн үнэт зүйл гэдгийг сурагчдад мэдрүүлэх нь зүйтэй билээ.

- “Хүн ба нийгэм “ буюу бага боловсролын нийгмийн ухааныг багшлахуйн

онцлогийн талаар: Багш “Хүн ба нийгэм” хичээлээр юуны өмнө сурагчдын суралцахуйн байгаа байдлуудыг ажиглах, баримтжуулах, эргэцүүлэн бодож, тайлбарлах үйл явцыг багшийн хүүрнэл (шугаман бус) ажиглалтын арга гэдэг. Энэ нь сурагчдын нийгмийн ухаанаар суралцахуйд туслах, хэрхэн туслахаа олж харахад зохистой арга юм. Энэ арга нь үе шаттай үйл явц төдийгүй, суралцахуйн зорилт, агуулгатай үр дүнтэй ажиллах хэрэгсэл болдог. Сурагчийн суралцаж байгаа, ерөөс байгаа байдлууд гэдэг нь сурагч уг хичээлээр юу хийж байгаа, юу хэлж, ярьж байгаа, юу чаддаг болон өдөр тутмын үйл ажиллагаанаас хэрхэн суралцаж буйг нь ажиглана гэсэн үг. Багш ажиглалтаа тэмдэглэх, тэрчлэн хүүхдийн суралцаж буй явцыг илтгэх бүтээл, фото зураг, мөн аудио, видео (дүрс) бичлэг хийж болно. Сурагчийн байгаа байдал буюу суралцаж буй энгийн мөч, мөчлөгийг бодитой тэмдэглэх нь сургалтын эргэх холбоо тогтоох чухал хэрэглэгдэхүүн болно. Багш хүүрнэл ажиглалтыг хийхдээ дараах үйлүүдийг гүйцэтгэнэ. Үүнд:

- Сурагчдынхаа юу мэдэж, чадаж байгаа байдлыг ажиглаж, тэмдэглэх, баримтжуулах (дүрс бичлэг хийх г.м.) - Эдгээрээ эргэцүүлэн бодож, тайлбар хийх - Сурагчийн суралцахуйн тухай дүгнэлт, тодорхойлолтоо бусадтай хуваалцах -Суралцахуйн зорилт, агуулгыг өөрийн хүүрнэл ажиглалттайгаа холбох - Хичээлийн төлөвлөлтөө үнэлэх, дахин төлөвлөх Эдгээрийнхээ үр дүнг сурагчиддаа мэдрүүлэх, сурлагаа хэрхэн ахиулах талаар хамтран дүн шинжилгээ хийх, хэлэлцэх, мөн өөрийн дүгнэлт хийх нь хамтран суралцахуйн чухал хэлбэр болно. “Хүн ба нийгэм” хичээлд хэрэглэгдэхүүнийг сонгох тухай:

- Сургууль, орон нутаг, эх орны газрын зураг, түүхийн зураг, атлас, музейн үзмэр, танилцуулга, бусад зураг, баримт, тохиолдол

- Сургууль, орон нутаг, эх орны нийгэм, түүхийн үйл явдал, үйл явцад холбогдох мэдээллийн эх сурвалж (телевиз, радио, тогтмол хэвлэл) болон ном зохиол

- Сургууль, орон нутаг, эх орны нийгэм, түүхийн үйл явдал, үйл явцад холбогдох кино, дүрс бичлэг, вэб хаяг зэрэг болно.

“Хүн ба нийгэм” хичээлээр сурагчийн болон хөтөлбөрийн үнэлгээ хийх талаар: Бага боловсролын нийгмийн ухааны цөм хөтөлбөрт сурагч юуг, хэрхэн сурах, цаашид яаж суралцах, мөн багш сурагчид юуг, хэрхэн сургах буюу багшлахуйн чиглэлийг тодорхойлж өгсөн болохоор эдгээрийн үр дүн нь хөтөлбөрийн хэрэгжилт болон сурагчийн сурлагын ахиц, амжилтаар үнэлэгднэ. Товч хэлбэл, бага боловсролын үнэлгээ гэдэг нь сурагч юуг, хэрхэн сурсан, цаашид хэрхэн суралцахыг тогтоох, сурагчийн суралцахуйд туслах үйл явц юм. Хөтөлбөрийн хэрэгжилт хийгээд сурагчдын сурлагын ахиц, амжилтын үнэлгээг явцын ба эцсийн гэсэн хэлбэрээр хийнэ. Явцын үнэлгээ бол сурагч хичээлийн үе шат бүрд, алхам тутамд сайн суралцахын төлөөх үнэлгээ. Сурагч явцын үнэлгээгээр хичээлийн тухайн үе шатад юу сурсанаа мэдэж, өөртөө сэдэл, урам авч, алдаандаа дүгнэлт хийдэг. Явцын үнэлгээг багш ч энэ зорилгоор хийнэ. “Хүн ба нийгэм” хичээлийн явцын үнэлгээний талаар Зөвлөмжийн 3-р хэсэгт зөвлөсөнтэй танилцаарай. Харин эцсийн үнэлгээ нь сурагч юу сурсныг тогтоох, баталгаажуулах үнэлгээ. Эцсийн үнэлгээг улирал, тухайн ангийн төгсгөлд, бага боловсролын түвшин, шатлал дуусахад тус тус хийдэг. “Хүн ба нийгэм” хичээлээр эцсийн үнэлгээг тухайн улирлуудын төгсгөлд, 4, 5-р ангийг төгсөх буюу бага боловсролыг төгсгөх шатанд хийнэ. Аль ч хэлбэрийн үнэлгээнд сурагчдынхаа чадварыг илрүүлэхүйц, үнэлэхүйц даалгавруудыг тогтолцоотойгоор, оновчтой боловсруулах, хэрэглэх нь чухал. Энэ талаар “Хүн ба нийгэм” хичээлээр сурагчдыг үнэлэх гарын авлага хэвлэгдэх тул түүнээс жишиг даалгавруудыг ашиглаарай. Үнэлгээний талаар манай багш нарын мэддэг, хэрэгжүүлдэг зүйлийг ийнхүү сэргээн сануулахын учир нь цөм хөтөлбөрийн дагуу суралцахуй хийгээд багшлахуйн үр дүн нь сурагчийн сурлагын ахиц, мөн хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн нэг нотолгоо, үнэлгээ гэдгийг зөвлөх гэсэн хэрэг юм. “Хүн ба нийгэм” хичээлийн цөм хөтөлбөрийг сургалтын явцад хэрэгжүүлэхэд ямар тодорхой зорилт тавих, сурагч , багш ямар үндсэн үйл ажиллагаа хийх, ямар хэрэглэгдэхүүн сонгон хэрэглэх зэргийг зөвлөмжийн 3-р хэсэгт тодорхой үлгэрчлэн харуулсан тул түүнийг нэгж болон ээлжит хичээлийн төлөвлөлт, хэрэгжилт, хяналт, үнэлгээндээ ашиглах боломжтойг анхааран хэрэгжүүлээрэй. Мөн 4,5-р ангийн “Хүн ба нийгэм” хичээлийн багшийн номд сэдэв бүрээр ээлжит хичээлийн төлөвлөлт, аргазүйг үлгэрчилсэн байдлаар тодорхой тусгаж өгсөн тул энэхүү зөвлөмжид нэгж болон ээлжит хичээлийн төлөвлөлтийг оруулах шаардлагагүй билээ.

Гурав. ЦӨМ ХӨТӨЛБӨРИЙГ СУРГАЛТЫН ҮЙЛ ЯВЦАД ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ АРГА ЗҮЙ “ХҮН БА НИЙГЭМ” (IV АНГИ )

Ха

м с

эд

эв

Бүлэг сэдэв

Суралцахуйн зорилт-хүрэх үр дүн

Үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн Чадвар

Мэдлэг, ойлголт

Үнэлэмж- хандлага

Би, гэр бүл, сургуул-ийн амьдрал

Би гэр бүлийн болон сургуулийн хамт олны гишүүн

- Гэр бүл, сургуульд өөрийгөө илэрхийлэх аргыг сонгох , хэрэглэх

-Гэр бүл, сургууль, ангийн хамт олны амьдралд хэрхэн оролцох арга замыг тодорхойлж чаддаг болох

-Гэр бүл, ангийн хамт олны гишүүн, гэр бүл, сургуулийн амьдрал, оролцоо зэрэг үг хэллэг, ойлголтыг тайлбарлах

-Гэр бүл, сургуулийн амьдрал дахь өөрийн оролцооны хэлбэрийг ойлгох

-Гэр бүл, сургуулийн болон ангийн хамт олноо хүндэтгэх, хайрлах

-Гэр бүл, сургууль дахь өөрийн оролцоог үнэлэх

-Өөрийгөө хувь хүн гэдгээ ойлгох жишээ, тохиолдолд ажиллах, өөрийгөө мэдрэх, үнэлэх -Сурагч гэр бүлийнхээ амьдралын жишээгээр хүмүүсийн амьдралын тухай ойлгож, гэр бүл, сургуулийн амьдрал гэсэн үг хэллэгийг зөв хэрэглэх -Сурагч сургуулийн амьдралын тухай (сургуулийн удирдлага, багш нар, бусад ажилтан тус тусын ажил, үүрэгтэй, хамтран ажилладаг, сургуулийн амьдралд хөгжил, ололт, бэрхшээл аль аль нь байдаг г.м.) бодит жишээгээр өөрийн байр сууриа илэрхийлэх, багаар ярилцах - Би, гэр бүл, гэр бүлийн амьдрал, ангийн хамт олон, сургууль, сургуулийн амьдрал сэдвээс аль нэгийг сонгон эргэцүүлэл бичих -Хувь хүн болон бичил нийгэм болох гэр бүл, сургуулийн амьдралын хүчин зүйлсийн (зохион байгуулалт, аж ахуй, соѐл, ѐс заншил, хамтын амьдрал, үйлчилгээ г.м.) шалтгаан, хамаарал, нөлөөлөл, эдгээрийг жишээгээр

-Сурагчдад хялбар дөт, ойлгомжтой, нийгмийн амьдралаас сэдэвлэсэн жишээ, тохиолдол -Гэр бүл, сургууль, ангийн хамт олны амьдралын эерэг, сөрөг жишээ, баримтууд -Сэдвийн шинэ үг хэллэг, ойлголтод холбогдох тайлбар толь, зурагт хуудсууд

Нутгийн хүмүүс, нийгэм, аж ахуй, соѐлын амьдрал

Тухайн нутгийн байгаль, аж ахуй, нийгэм, соѐлын онцлог Нутгийн амьдрал дахь хүүхдийн оролцоо ба мэдээлэл

-Өөрийн аймаг, сум, дүүрэг, хорооны газар нутаг, байгаль, хүмүүсийн амьдрал, соѐлтой бие даан танилцах -Нутгийн аж ахуй, үйлдвэрлэл, үйлчилгээний үйл ажиллагаанд идвэхтэй оролцох -Нутгийн үйлчилгээний газруудыг үүрэг, үйл ажиллагаагаар нь ялгах

-Өөрийн аймаг, сум, дүүрэг, хорооны газар нутаг, байгаль, хүмүүсийн амьдрал, соѐлын талаар мэдэх -Нутгийн аж ахуй, үйлдвэрлэл, үйлчилгээ нь хүмүүсийн амьдралд чухал үүрэг, ач тустайг ойлгох -Нутгийн үйлчилгээний газрууд, тэдгээрийн ажиллагааны ялгаа болон нийтлэгийг мэдэх

-Өөрийн нутгийн байгаль, хүмүүсийн амьдрал, соѐлыг хүндэтгэх,бахархах -Нутгийн аж ахуй, үйлдвэрлэл,үйлчилгээг хүндэтгэх, өөрийн хувь нэмэр оруулах -Нутгийн үйлчилгээний газруудын ажиллагааг дэмжих

хэлэлцэх -Өөрийн аймаг, сум/дүүрэг, хорооны байрлал болон хил залгаа нутгийг ялгах, газрын зурагт заах -Нутгийн хүмүүсийн ахуй, амьдрал, хөдөлмөр, соѐл, зан заншил, эдгээрийн уялдаа, онцлог, харилцан нөлөөллийг тайлбарлах -Нутгийн байгаль, нийгмийн орчин болон хүмүүсийн үйл ажиллагааны харилцан нөлөөллийг ярилцах: орчны бохирдол, байгалийн гамшиг , хүмүүсийн аюулгүй байдлыг хамгаалах г.м -Нутгийн аж ахуй, үйлдвэрлэл, үйлчилгээний газрууд, эдгээрийн бараа, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг нэрлэх, ангилах, ач холбогдлыг тайлбарлах -Тэдгээрт ажилладаг хүмүүсийн үйл ажиллагаа, хөдөлмөр, бүтээлийн хамаарлын талаар мэдээлэл олох, ярилцах -Тухайн нутагт үйлдвэрлэсэн бараа, бүтээгдэхүүний талаар мэдэх, хэлэлцэх - Үйлчилгээний газруудаар үйлчлүүлдэг талаар ярилцах -Нутгийн үйлчилгээний байгууллагуудыг үүргээр нь ялган ярилцах -Гадаад болон хөрш улсаас авдаг бараа, бүтээгдэхүүнийг танилцуулах, тэдгээрийг яагаад гадаадаас авдаг тухай ярилцах

-Нутгийн засаг захиргааны нэгжийн газрын зураг -Аймаг, сум, дүүрэг, хорооны хүмүүсийн амьдралын онцлогийн тухай танилцуулга, зургийн цомог -Нутгийн байгаль, нийгмийн орчны бохирдолын тухай мэдээлэл, зураг, СD, дүрс бичлэг -Хүмүүс байгаль орчноо хамгаалж буй зургууд -Нутгийн МАА, газар тариалан, үйлдвэр, үйлчилгээ, хүмүүсийн ажил, хөдөлмөр, бүтээлийн тухай танилцуулга -Нутгийн бараа, бүтээгдэхүүний дээж цуглуулга -Үйлчилгээний газрын дэг журмын тухай танилцуулга -Тухайн сэдэвт холбогдох дүрс бичлэг -Нутаг дахь гадаад улсын зарим бараа, бүтээгдэхүүний зураг

Хүмүү-сийн хамтын амьдрал,

-Хүүхэд нутгийн нийгмийн амьдралд бие даан оролцох -Өөрт хэрэгтэй мэдээллийг мэдээллийн эх сурвалжуудаас олох -Хувь хүн өөрөө хамтын амьдрал,

-Хүүхэд нутгийн нийгмийн амьдралд яагаад, хэрхэн оролцох талаар ойлгох -Мэдээлэл хүмүүсийн амьдралд яагаад, ямар ач тустайг мэдэх -Хувь хүн өөрийн онцлог, үнэ цэнэтэй ч

-Хүүхэд нутгийн нийгмийн амьдралд идвэхтэй оролцох хандлага төлөвших Хүмүүсийн амьдрал дахь мэдээллийн ач тусыг үнэлэх -Хувь хүн өөрөө хамтын амьдрал,

- Орон нутагт хүүхдийн (өөрийн) оруулах хувь нэмрийг дараах чиглэлээр ярилцана. Үүнд: -Бидний тус дэм: Мал төллөлт, ургац хураалт, хадлан тэжээлийн бэлтгэл, цагаан идээ боловсруулах болон үйлдвэр, үйлчилгээний газар, аж ахуйн нэгжийн тохижилт, мод, цэцэг тарих, арчлах, цэвэрлэгээ, нийтийн тустай хөдөлмөр зэрэгт оролцох -Бидний санал бодол: Хүүхдийн оролцоо, зохион байгуулалт, нутгийнхаа хүүхдийн байгууллагуудыг мэдэх, харилцах, хамтран ажиллах -Нутгийнхаа түүх, соѐлын дурсгалт газар, байгаль орчныг хамгаалах үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцдог хүмүүсийн ажил, хөдөлмөрийн талаар судлах, ажиглах, тэдгээр ажиллагаанд оролцох -Бид мэдээллийг хаанаас, хэнээс, хэрхэн олж авдаг болон радио, телевизийн нэвтрүүлэг, сонин зэргийн мэдээлэл нь хүмүүсийн амьдралд яагаад, ямар нөлөөтэй болохыг ярилцах, хэлэлцэх, өөрсдийн мэдээллийг харилцан солилцох г.м. -Хувь хүний давтагдашгүй онцлог, ялгаатай байдлыг (нас, хүйс, араншин, зан төлөв, авьяас чадвар, амжилт г.м.) тодорхой жишээнд тулгуурлан ярилцах,

-Нутгийн хүүхдийн байгууллагын танилцуулга -Нутгийн болон үндэсний радио, телевизийн нэвтрүүлэг харуулсан зураг, дүрс бичлэг -Сонин, сэтгүүл, тэдгээрийн хайчилбар

-Тодорхой хүний амьдралд тохиолдсон сонирхолтой, сургамжтай жишээ, тохиолдлыг баг,

үүрэг, хариуц- лага

Хүмүүсийн хамтын амьдрал, зохион байгуулалт, дэг журам

харилцаанд ухамсартай оролцох -Хүмүүсийн хамтын үйл ажиллагаанд идвэхтэй оролцох -Хүмүүсийн хамтын амьдрал, зохион байгуулалтад оролцох

хамтын амьдрал, харилцаанд оролцох замаар нийгмийн гишүүн болохыг мэдэх -Хүмүүс яагаад хамтаар (нийгмээр) амьдардаг, хамтран ажилладагийг ойлгох -Хамтын амьдралын эмх цэгц, зохион байгуулалт, эв нэгдлийн талаар ойлгох

харилцаанд тогтмол оролцох хандлага-тай болох Хүмүүстэй хамтран ажиллах хандлага төлөвших -Хамтын амьдрал, зохион байгуулалтад дасан зохицох

өөрсдийн бодол, эргэцүүллийг хэлэлцэх -Хувь хүний үнэ цэн, үүрэг, авьяас чадвар, манлайллын талаар тодорхой хүний амьдралын түүх, бүтээлийн жишээгээр ярилцах, ном, телевиз, кино зэрэг мэдээллийн хэрэгслийн холбогдох мэдээ, мэдээлэлд ажиллах -Гэр бүлийн амьдралын жишээнд тулгуурлан хүмүүс хамтран амьдрах, ажиллахын шалтгаан (оршин байх, харилцах, хамтрах, амжилтад хүрэх хэрэгцээ), хэрхэн хамтран амьдардаг (зорилго, үйл ажиллагаагаараа нэгдэн, харилцан туслалцаж, хамтран ажиллаж, амьдардаг) тухай багаар хэлэлцэх, “Ганц мод гал болохгүй, ганц хүн айл болохгүй” хэмээх зүйр үгийн утга, агуулгатай холбон ярилцах -Хамтран амьдрах, ажиллах, хамтын шийдвэр гаргахын давуу талыг харуулсан дүрс бичлэг, кино зэргээс үзэж, эргэцүүлэн ярилцах, сэтгэгдлээ хуваалцах -Хамтын амьдрал, үйл ажиллагааг хангах тухайлбал, хөрш гэр бүл, хүмүүс бие биенээ дэмжиж, туслаж, итгэлцэж байгаа талаар жишээ (нэг орон сууцны айл, хот айл, дотуур байрны сурагчид г.м.) татаж, хэлэлцэх -Хүмүүс амьдралын хэрэгцээ, зорилгоо хангахын тулд зохион байгуулалт, эмх цэгц, зохицол, нэгдэлтэй байдгийг өдөр тутмын амьдралын жишээнд тулгуурлан ярилцах -Хүмүүс хамтран хөдөлмөрлөх, бүтээх,

сурагчийн тоогоор бэлтгэх -Нэрт хүмүүсийн амьдрал, амжилтын тухай кино, дүрс бичлэг, өгүүллийн хэсэглэл -Хүмүүс нийтийн эзэмшлийн байгууламж (цахилгаан, дулааны шугам, цэвэр усны худаг г.м.)-ийг хамтран ашиглаж байгааг харуулсан зураг -Хүмүүсийн хамтын амьдралын утга учрын тухай монгол зүйр, цэцэн үгс -Сургуулийн хамт олон, хөршийн холбоо, хот айлын хамтын амьдрал, үйл ажиллагаанаас харуулсан сурвалжлага, тэмдэглэл, зургууд -Сургууль, орон нутгийн хүмүүсийн хамтын амьдралын зохион байгуулалтыг харуулсан бүдүүвч -Хүмүүсийн хамтын амьдрал, үйл ажиллагааны зохион байгуулалт, давуу тал

-Хүмүүс хамтын амьдралын дэг журмыг сахих -Хувь хүн өөртөө ямар үүрэг, хариуцлага

-Хүмүүс хамтын амьдралын дэг журмыг өөрсдөө тогтоож, сахидаг талаар мэдэх -Хувь хүн яагаад өөртөө, ямар үүрэг,

-Хамтын амьдралын дэг журмыг хүндэтгэх, үнэлэх -Хувь хүн өөртөө үүрэг, хариуцлага

суралцах, орлого олох зэрэг нь хувь хүний амьдралын чухал эх сурвалж болохыг нэрт хүмүүсийн хөдөлмөрийн жишээгээр асуудал дэвшүүлэн хэлэлцэх -Хүмүүс өдөр тутмын амьдралын тулгамдсан асуудлаа зөвшилцөх замаар хамтран шийдвэрлэхийн ач холбогдлыг жишээгээр ярилцах, холбогдох дүрс бичлэг, зурагт ажиглалт хийх, ярилцах -Нийгмийн хамтын амьдрал нь гэр бүл, сургууль зэрэг бүлэг, хамт олон, байгууллагаар зохион байгууллагддаг тухай тохиолдлыг багаар шинжлэх -Хүмүүс хамтын амьдралын дэг журмаа дүрэм, журам гаргах, ѐс заншлыг баримтлах зэргээр өөрсдөө тогтоох, мөрдөх, хүндэтгэх, сайжруулах талаар холбогдох жишээ, тохиолдлыг шинжлэх, үнэлэлт өгөх, санал, сэтгэгдлээ солилцох -Ангийн дүрэм, багаар ажиллах дүрмийн тухай туршлагадаа тулгуурлан дүрэм, журам гэж юу болох, яагаад хэрэгтэй байдаг, дүрэм, журмыг хэрхэн зохиох, яаж мөрдөх, сайжруулах талаар жишээгээр ярилцах -Хамтаар баримтлах дэг журмыг хүндэтгэх, мөрдөх, түүнийг мөрдөөгүйгээс гарах хор уршиг, үүнийг гэтлэх наад захын арга замуудыг нэрлэх, амьдралын жишээгээр асуудал дэвшүүлэн ярилцах - Хувь хүн өөртөө болон бусдын өмнө үүрэг, хариуцлага хүлээх, биелүүлэх талаар хүүхдүүдийн өмнөх төсөөлөл, туршлагад тулгуурлан хэлэлцэх

болон хувь хүний үнэ цэн, үүргийн тухай телевизийн мэдээ, кино, дүрс бичлэгийн хэсэглэл -Хүмүүсийн хамтын амьдрал, үйл ажиллагааны дэг журам нь, тэдний эрх, үүрэг ба үндэсний ѐс заншилтай холбогддог тухай жишээ, тохиолдлыг баг бүрд хэрэглэхээр бэлтгэх -Ангийн болон сургуулийн дүрмийн холбогдох заалт -Дүрэм, журам баримтлаагүйн үр дагавар, хор уршиг, түүнийг хэрхэн гэтлэхийг харуулсан баримт, жишээ, дүрс бичлэг -Хувь хүн өөрийн үүрэг, хариуцлагаа биелүүлж байгаа болон хувь хүний бүтээлч үйл ажиллагаа,

хүлээхийг тодорхойлох

-Нийгэм, соѐлын орчинд нөлөөлөх

-Өөрийн аюулгүй байдлыг хангах талаар шийдвэр гаргах

хариуцлага хүлээх талаар ойлгох

-Хүмүүс нийгэм, соѐлын орчин, түүнд нөлөөлөх, дасан зохицохыг таньж мэдэх -Өөрийн аюулгүй байдлыг хангах тухай болон түүний ач тусыг ойлгох

хүлээх талаар өөрийн үнэлэмж, хандлага-тай болох

-Нийгэм, соѐлын орчинд дасан зохицох -Өөрийн аюулгүй байдлыг үнэлэх

- Үүрэг, хариуцлагаа хэрхэн биелүүлэхийг гэр бүл, сургууль, анги, орон нутгийн амьдралын баримт, жишээгээр ярилцах -Үүрэг, хариуцлагын хэм хэмжээг дүрэм, журмаар зохицуулдаг,тэдгээрийг мөрдөх, сахин биелүүлэхийг өдөр тутмын амьдралын жишээ, тохиолдолд үндэслэн эргэцүүлэх, үүрэг, хариуцлагаа сайн биелүүлэх талаар санал дэвшүүлэх - Нийгэм, соѐлын орчин, түүнд хүмүүс нөлөөлөх, дасан зохицох гэж юуг хэлэх талаар сурагчдын өмнөх төсөөлөл, туршлагад тулгуурлан ярилцах -Хувь хүн ба нийгэм, соѐлын орчны харилцан нөлөөллийн талаар тайлбарлах -Манай улсын хот (хүмүүс олноор суурьшсан, соѐл, үйлчилгээ, үйлдвэрийн газрууд төвлөрсөн, мэдээллийн хэрэгслүүд олон г.м.) болон хөдөөгийн (хүмүүс эрхлэх аж ахуйгаа даган тархан суурьшсан, соѐл, мэдээллийн үйлчилгээ хүртээмжтэй бус г.м.) нийгэм, соѐлын эдгээр ялгаа, нийтлэг байдлын талаар хэлэлцэх, үнэлэлт өгөх -Өөрийн аюулгүй байдлаа хангах, хамгаалах арга зам: Дүрэм, журам, ѐс суртахууныг баримтлах, хоол ундаа зөв тохируулах, олон нийтийн газар, аль ч нөхцөлд аюул, осолгүй биеэ авч явах, зорчих, улирлын байдалд тохируулан хувцаслах зэрэг ажиллагааны талаар асуудал дэвшүүлэн ярилцах -Нийтийн аюулгүй байдлыг хангах, сахихад өөрийн оруулах хувь нэмэр: Гэр,

амжилтыг харуулсан тохиолдлыг баг бүрт зориулан бэлтгэх -Анги, сургууль болон орон нутгийн хэмжээнд мөрдөж буй дүрэм, журам, тэдгээрийн эмхэтгэл -Нийслэл хот болон хөдөөгийн нийгэм, соѐлын ялгаатай болон нийтлэг байдлыг харуулсан зургууд, кино, дүрс бичлэгийн хэсэглэл -Аюул, осол, гамшгийн үүсэл, явц, үр дагаврын тухай харуулсан бүдүүвч, зургууд болон кино, дүрс бичлэгийн хэсэглэл -Хувийн болон нийтийн аюул, осолгүй байдлыг хангах, хамгаалах арга замын тухай дохио тэмдэг, мэдээллийг

сургууль, анги танхим, сургуулиас гадуурх үйл ажиллагааны үед нийтийн аюулгүй байдлыг сахих, нийтийн зориулалттай дулаан, цахилгааны байгууламжийн болон зам, тээврийн осол, хорт ба мансууруулах бодис, гал түймэр, ус, үерийн болон ган, зудын гамшиг, газар хөдлөл зэргээс урьдчилан сэргийлэх арга, ийм байдал тохиолдоход баримтлах дэг ѐсны талаар эргэцүүлэн хэлэлцэх -Аюул, осол, гамшиг гэж юу болох, энэ нь хүн, нийгэм, байгалийн үүдэлтэй үйл ажиллагаанаас гардаг болон тэдгээрийн хор уршгийн талаар тохиолдол шинжлэх -Аюул, осол, гамшгаас өөрийгөө болон бусдыг хамгаалах талаар орон нутгийн аюулгүй байдлыг хангах байгууллагын үйл ажиллагааны баримт, жишээнд тулгуурлан тодорхой асуудал шийдвэрлэх, тохиолдол шинжлэх -Аюул, ослын үед найз нөхөд, бусад хүмүүст туслах арга замаас ярилцах, эдгээр арга замын талаар ахмад хүмүүсээс сурвалжлан мэдэх

харуулсан зурагт хуудас, санамж -Нутгийн онцгой байдлын алба, гал түймэртэй тэмцэх газар зэргийн үйл ажиллагаанаас харуулсан зургууд -“Хүн ба байгаль”, “Хүн ба орчин” зэрэг хичээлээр танилцсан цахилгаан, хүчдэл, хорт ба мансууруулах бодис, газар хөдлөл г.м.-ийн тухай харуулсан зураг, бүдүүвч -Хүмүүсийн нийтийн аюулгүй байдлыг хангах, хамгаалах болон урьдчилан сэргийлэх талаарх санамж, дохио тэмдгүүд

Багшид өгөх санамж:

Хүүхэд нэг бүртэй ажиллах талаар :

4-р ангийн “Хүн ба нийгэм” хичээлийн цөм хөтөлбөрийг сургалтын үйл явцад хэрэгжүүлэхэд тухайн ангийн сурагч нэг бүртэй тулж ажиллах замаар суралцахуйн зорилт буюу хүрэх үр дүнг хүүхэд нэг бүрд хангах нь чухал. Үүний тулд дараах арга, хандлагыг хэрэглэх нь зүйтэй. Тухайлбал:

Зөвлөмж дэх сэдэв бүрийн тодорхой зорилт - хүрэх үр дүн, үндсэн үйл ажиллагааны эрэмбэ, дараалал, зайлшгүй ашиглах хэрэглэгдэхүүнтэй нарийвчлан танилцах. Жишээлбэл, дээрх суралцахуйн зорилт-хүрэх тодорхой үр дүнг хичээлүүдийн явц болон улирлын эцэст хангахаар тооцоолж, тодорхойлсныг сайтар анзаарч, тухайн зорилтуудаар хүүхэд нэг бүрд зөв мэдлэг, ойлголт, чадвар, хандлага төлөвших, төлөвшүүлэхийг анхаарна уу.

Тухайн хичээлийн суралцахуйн зорилт, үйл ажиллагаатай нягт холбож, 4-р ангийн сурагч бүрийн сэтгэлзүйн онцлог, зан төлөв, араншин, сурлагын амжилтын түвшин, гэр бүлдээ сурах орчин, нөхцөлийн ялгаатай байдлыг сорил, даалгавар гүйцэтгүүлэх, ярилцах, зан үйлийг нь ажиглах зэргээр аль болох бодитой илрүүлэх, тодорхойлох хэрэгтэй юм.

Эдгээртээ тулгуурлан, багш суралцахуйн зорилт бүрээр хичээлийн төлөвлөлт, аргазүй, үнэлгээгээ уг хичээлийн сурах бичиг, багшийн номын бүтэц, агуулгатай шүтэлцүүлэн хэрэгжүүлэх нь оновчтой шийдэл болно.

Тус хичээлээр сурагч бүртэй ажиллахад ганцаарчлан хандах (сурлагын байдал, хэрэгцээ, сонирхол, авьяас, чадварын онцлогийг тодорхой тооцон), дэмжлэг үзүүлэх, туслах, мөн хосоор, багаар, дэд багаар ажиллах арга, хэлбэрийг оновчтой сонгон хэрэглэх нь зохистой юм.

Сурагч нэг бүртэй ажиллах, тухайн хүүхдийн сурлага, төлөвшлийг ахиулахын тулд хичээлийн явцад болон гэртээ бие даан хийх ажлаар сурагчдад ялгаатай даалгавруудыг өгч гүйцэтгүүлэн, үр дүнг тогтмол тооцож байх нь чухал арга болно.

Явцын үнэлгээг хэрэгжүүлэх талаар:

Сургалт буюу суралцахуйн үр дүнг сургалтын өмнөх, явцын, эцсийн үнэлгээ гэсэн арга, хэлбэрүүдээр үнэлдэг. Сургалтын явцын үнэлгээ нь сурагчдын (хүүхдүүдийн) сурлагын ахиц, амжилтын байдал, үр дүнг суралцахуйн болон

багшлахуйн үйл ажиллагаатай холбон тодорхойлоход чухал үүрэг, ач холбогдолтой юм. Ялангуяа, явцын үнэлгээ нь сурагч хэрхэн, яаж суралцаж байгаа талаар багш болон сурагчид тодорхой мэдээлэл өгч, тухайн

сурагч сурлагаа яаж сайжруулах арга барилаа сонгон ажиллахад ихээхэн тусалдаг онцлог үүрэгтэй байдаг. Өөрөөр хэлбэл, явцын үнэлгээ бодитой хийгдэх тутам эцсийн үнэлгээний чанар, үр дүнд сайнаар нөлөөлнө.

Манай багш нар хичээл бүрээр сурагч бүрд явцын үнэлгээ хийж, шавийнхаа сурлага, төлөвшлийг хэрхэн дээшлүүлэх арга технологи, менежментийг зөв сонгон хэрэгжүүлэх нь нэн чухал. Тухайлбал:

- Явцын үнэлгээний сорил, даалгаврыг сурагчдад ахисан түвшний, дундаж түвшний, дундажаас доогуур түвшний зэрэг ялгаатай зориулалт, бүтэц, агуулгаар боловсруулан гүйцэтгүүлж, үр дүнг тухай бүрд нь эцэг, эхийг нь оролцуулан хэлэлцэж, дараагийн шатны зорилт, үйл ажиллагааг тодорхойлон хэрэгжүүлж байх нь зүйтэй.

- Багш явцын үнэлгээний сорил, даалгаврыг гүйцэтгүүлэхийн өмнө үнэлэх шалгуур үзүүлэлтээ сурагчдад танилцуулах хэрэгтэй. - Явцын үнэлгээний сорил, даалгавраа сурагчдын “Хүн ба нийгэм” хичээлээр эзэмшсэн чадвар, хандлагыг илрүүлэх, тэднийг хувь хүн ба

нийгмийн хамтын амьдрал, түүний зохион байгуулалт, дэг журмын үүрэг, ач холбогдлыг зөв ойлгох, оролцох, өөрийн үнэлэлт өгөх чадвар, хандлагатай болоход нь чиглүүлэн боловсруулж, хэрэглэх зэрэг болно.

“ХҮН БА НИЙГЭМ” (Y АНГИ)

Ха

м

сэд

эв

Бүлэг сэдэв

Суралцахуйн зорилт-хүрэх үр дүн

Үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн Чадвар

Мэдлэг, ойлголт

Үнэлэмж-хандлага

Хүмүүсийн харилцаа, миний эрх, үүрэг

Гэр бүлийн болон найз нөхөд, үе тэнгийнхний харилцаа

-Гэр бүл, найз нөхөд, үе тэнгийнхэн, сургуулийн багш, ажилтан, ахмад хүмүүст өөрийгөө зөв илэрхийлэн харилцах -Тэднийг хүндэтгэн харилцах

-Гэр бүл, найз нөхөд, үе тэнгийнхэн, сургуулийн багш, ажилтан, ахмад хүмүүст өөрийгөө илэрхийлэх, харилцах талаар мэдэх -Тэдэнтэй үр дүнтэй харилцах талаар ойлгох

-Гэр бүл, найз нөхөд, үе тэнгийнхэн, сургуулийн багш, ажилтан, ахмад хүмүүсийг хүндэтгэх -Тэдний болон өөрийн харилцаанд үнэлэлт өгөх

-Сурагч гэр бүл, өөртөө хамаатай асуудлыг шийдвэрлэх , эцэг эх, ах дүүстэйгээ хэрхэн харилцдагаа мэдэх зорилгоор (харилцахдаа хэрэглэдэг үг, өгүүлбэр, ярианы өнгө зэргээс) ажиглах, мэдээлэл цуглуулах Үүний дүнд эцэг эх ба хүүхдийн харилцааны онцлог, тэдний эрх мэдлийн ялгаа, мөн гэр бүлийн гишүүдийн хооронд зөрчил, үл ойлголцол гардаг зэргийг ойлгох –Гэр бүлийн гишүүд хоорондын ойлголцсон, хүндэтгэсэн, эвсэг, найрсаг харилцааг харуулсан жишээ, тохиолдолд ажиллах -Анги, сургуульд үе тэнгийнхэн чинь таны биеэ авч явахад ямар нөлөө үзүүлж байна вэ? Эерэг болон сөрөг нөлөөг жагсаах. Эерэг нөлөөлөх

-Хүмүүсийн харилцаанд ажиглалт хийх удирдамж -Найзын сайн зан чанарын жагсаалт -Өөрийн болон бусдын харилцаа, үйлдлийн эерэг болон сөрөг нөлөөний талаар зураг, жишээ -Харилцаан дах эерэг нөлөөг бататгах, сөрөг нөлөөг гэтлэх тухай санамж, зөвлөгөө -Ахмад

Хүмүүсийн ялгаатай байдал ба харилцаа Хүүхдийн эрх, үүрэг

-Хүмүүсийн ялгаатай байдлыг мэдэж, харилцаж чаддаг болох -Хүүхэд эрхээ эдлэх, үүргээ биелүүлэх - Хүүхэд эрхээ

-Хүмүүсийн ялгаатай байдлыг мэдэж, өөртэйгөө адилтган (тэр бас над шиг хэрэгцээ, сонирхол, итгэлтэй юм байна г.м.) ойлгох -Хүүхэд эрх, үүргээ ухаарч ойлгох

-Хүмүүсийн ялгаатай байдлыг хүндэтгэн харилцах -Хүүхэд эрх, үүргээ хүндэтгэх, бүрэн биелүүлэх талаар санаачлага гаргах

ямар арга , хандлага баримталбал зохихыг тодорхойлох, үйл ажиллагаандаа мөрдөх -Ахмад хүмүүсийг хүндэтгэх, тэдэнд туслах талаар хэлэлцэх -Гэр бүлийнхэн, найз нөхөд, сургуулийн ажилтан хүмүүсийн онцлог, ажил, мэргэжлийн ялгааг хүндэтгэн харилцах талаар жишээ гаргах -Хүйс, үндэс угсаа, соѐл, шашны хувьд ялгаатай хүмүүстэй хэрхэн харилцах, хүндэтгэх болон ялгаагаар нь алагчлахгүй байх зэрэг талаар жишээ, тохиолдол шинжлэн ярилцах -Сурагчид хүүхдийн ( хүний ) эрх, үүргийг мэдэх, холбогдох үйл ажиллагааг хамтран гүйцэтгэх(Эзгүй арал, карт ялгах зэрэг) Үүний дүнд хүмүүсийн эрх, үүрэг нь тэдний хамтын амьдралтай хэрхэн холбогдохыг ойлгох -Тохиолдол шинжлэх, эхийг унших, ярилцах замаар эрхийн зөрчил болон үүрэг, хариуцлагын талаар эргэцүүлэн бодох,

хүмүүстэй харилцах жишээ, тохиолдол -Хүмүүсийн ялгаатай (соѐлын, хүйсийн г.м.) байдлыг харуулсан зураг, дүрс бичлэгийн хэсэглэл -Эх -Багаар ажиллах удирдамж

Нутгийн нийгэм, аж ахуй, соѐлын амьдрал

Хүүхдийн эрхийн зөрчил Нутгийн нийгэм, байгууллага

зөрчигдөхөөс сэргийлэх, зөрчигдсөн тохиолдолд холбогдох байгууллага, хүмүүстэй зөв харилцах -Нутгийн байгууллагуудын үйл ажиллагааг ажиглаж чаддаг болох -Нутгийнхаа удирдах байгууллагуудыг танилцуулах

-Хүүхэд эрхээ зөрчигдөхөөс сэргийлэх, зөрчигдсөн тохиолдолд холбогдох байгууллага, хүмүүстэй хэрхэн харилцахыг мэдэх -Нутгийн байгууллагууд (аж ахуй, үйлдвэр, соѐл, үйлчилгээ, төрийн г.м.), тэдгээрийн үүрэг, үйл ажиллагааг ойлгох -Нутгийнхаа удирдах байгуул-лагуудын үүрэг, үйл ажиллагааг мэдэх

-Хүүхэд эрхээ зөрчигдөхөөс сэргийлэх, зөрчигдсөн тохиолдолд холбогдох байгууллага, хүмүүст зөв хандах -Нутгийн байгууллагуудад зөв хандах -Нутгийнхаа удирдах байгууллагуудын үйл ажиллагаанд өөрийн үнэлэлт өгөх

хэлэлцэх -Эрхээ зөрчүүлэхгүйн төлөө, эрх зөрчигдсөн тохиолдолд хэрхэн, хэнд хандах, ямар туслалцаа авах талаар хэлэлцэх - Хүүхдийн эрхийг хангаж, хамгаалахад хэн, хэн ямар үүрэгтэй болохыг зураглан ярилцах -Нутгийн (дүүрэг, хороо, сум, баг) байгууллагуудыг нэрлэх, ялгах, ангилах (төрийн, захиргааны, төрийн бус, үйлдвэр, үйлчилгээний, хөдөө аж ахуйн, өөрийн удирдлагын гэх мэт) -Эдгээр байгууллагуудын үүрэг, үйл ажиллагааг ялгах, тайлбарлах, танилцуулах (Байгууллага хоорондын харилцаа холбоог энгийнээр зураглах) -Нутгийн байгууллагуудын хүүхдэд зориулсан үйл ажиллагаатай нь танилцах -Баг/хорооны ИНХ, Засаг даргын Тамгын газар, сум/дүүргийн ИТХ, Засаг даргын Тамгын газрыг

-Зураг -Амьдралын жишээ, тохиолдол -Нутгийн байгууллагуудын нэрсийн жагсаалт -Зарим байгууллагын үүрэг, үйл ажиллагааны танилцуулга, гэрэл зураг -Нутгийн байгууллагуудын цахим хаяг, дүрс бичлэг -Нутгийн төр, захиргааны байгууллагын бүтэц, зохион байгуулалтыг харуулсан бүдүүвч, зураг,

Нутгийн алдартай хүмүүс, тэдний үйл ажиллагаа

-Нутгийн амьдрал, хөгжилд гарамгай хувь нэмэр оруулсан хүмүүсийн талаар тайлбарлаж чаддаг болох -Нутгийн хөрш нутаг болон өөрийн улсын хөрш улсуудыг

-Нутгийн амьдрал, хөгжилд гарамгай хувь нэмэр оруулсан хүмүүс, тэдний үйл ажиллагаа, амжилтаас мэдэх

-Нутгийн амьдрал, хөгжилд гарамгай хувь нэмэр оруулсан хүмүүсийг хүндэтгэх, бахархах

нэрлэх, ажил үүрэг, гаргасан шийдвэрийн талаар ярих, үйл ажиллагаатай нь танилцах -Дээрх байгууллагуудын үйл ажиллагааны уялдаа холбоо, ялгааг зураглах, тайлбарлах -Нутгийн удирдах байгууллагын үйл ажиллагааны төсөв, зардал хэрхэн бүрддэг тухай мэдэх (иргэд яагаад татвар төлдөг тухай ярилцах) ажиллагаатай нь холбогдуулж, нийтийн эзэмшлийн газрыг тохижуулах, зам засах, байгаль хамгаалах зэрэг жишээн дээр хэлэлцэх -Нутгийн амьдрал, хөгжилд гарамгай хувь нэмэр оруулсан хүмүүсийг дараах чиглэлээр сурвалжлах, ярилцах, мэдээлэл цуглуулах, харилцан мэдээлэх: -Төр, нийгэм, соѐлын зүтгэлтэн, багш, эрдэмтэн хүмүүсийн хөдөлмөр, бүтээл -Үйлдвэр, үйлчилгээний ажилтан, ажилчин, малчин, тариаланч, үйлдвэрлэгч, бизнесмений хөдөлмөр,бүтээл

байршил, хаяг -Нутгийн төсөв, зардалтай холбогдох хэрэглэгдхүүн (сургуулийн төсвийн жишээ) -Хүмүүсийн тухай сурвалжлах, ярилцах ажлын аргачлал - Хүмүүсийн амьдралын түүх, намтар, бүтээл, танилцуулга, нэрэмжит хөшөө, гудамж, талбай гэх мэт

Монгол эх орны нутаг дэвсгэр, байгалийн онцлог

газрын зурагт зөв заах -Мэдээллийг өөрийн түвшинд боловсруулах, хэрэглэх -Эх орныхоо газарзүйн байрлал, нутгийг газрын зурагт зөв заах

-Нутгийн хөрш нутаг болон өөрийн улсын хөрш улсуудыг мэдэх, байрлалыг нь тайлбарлах - Мэдээллийн эх сурвалжийн ялгаа болон хүмүүсийн амьдралд мэдээлэл чухал тустайг ойлгох -Эх орныхоо газарзүйн байрлал, онцлогийг мэдэх

-Нутгийн хөрш нутаг болон өөрийн улсын хөрш улсуудын талаар байр сууриа илэрхийлэх -Хүмүүсийн амьдралд мэдээлэл хэрхэн нөлөөлөхийг өөрийн түвшинд үнэлэх -Эх орныхоо өргөн уудам нутгаар бахархах

-Урлаг, спортын ажилтны хөдөлмөр, онцлог -Хөрш улс орныг нэрлэх, хамтын ажиллагаанаас нь тайлбарлах. Үүнд: -Үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, соѐл, спорт, боловсрол(хүүхдүүдийн оролцдог олон улсын хамтын ажиллагааны жишээгээр) -Нутгийн хэвлэл мэдээллийн болон мэдээллийн хэрэгслээс нэрлэх, танилцуулах -Мэдээллийг хаанаас, хэрхэн олж авахыг мэдэх -Тодорхой асуудлын хүрээнд мэдээлэл цуглуулах, боловсруулах Цахим хаягтай ажиллах, жишээ нь: http://www.umnugobi.info/, uvurkhangai.mn/ , www.uvs.gov.mn/ -Мэдээллээ өөрийн түвшинд ялгах, ангилах, үнэлэх -Монгол эх орныхоо байрлалыг газрын зурагт зөв заах -Манай эх орон эх газрын

-Дэлхийн болон Монголын газрын зураг -Өөрийн нутагтай хөрш нутаг, улсуудын танилцуулга -Нутгийн хэвлэл, мэдээллийн байгууллагын цахим мэдээлэл -Сургуулийн, нутгийн, төвийн сонин, хэвлэл -Нутгийн радио, телевизийн танилцуулга -Дэлхийн улсуудын газар нутгийн хэмжээг харьцуулсан дүрслэл -Дэлхийн болон Монголын физик газар зүйн

Миний эх орон – Монгол бахархал

-Эх орныхоо байгалийн онцлог, гоц үзэсгэлэнт газруудыг таньж мэдэх

- Монгол

-Эх орныхоо байгалийн онцлог, гоц үзэсгэлэнт газруудыг газрын зурагт заах, тайлбарлах

-Эх орныхоо байгалийн онцлог, гоц үзэсгэлэнт газруудаар бахархах

төв хэсэгт оршдог, далай тэнгисээс алсмал зэрэг байрлалын онцлогийг тайлбарлах -Монгол эх орны газарзүйн байрлалыг хөрш улсуудынхаа байрлал, нутагтай жишин хэлэлцэх -Монгол эх орон газар нутгийнхаа хэмжээгээр дэлхийд ямар байр суурь эзэлдгийг бусад зарим улс орны нутгийн хэмжээтэй харьцуулан ярилцах -Эх орны газар зүйн байрлалын онцлог нь Монголчуудын амьдрал, эрхлэх аж ахуй, соѐлд нөлөөлдөг талаар ярилцах -Өөрийн нутаг болон телевиз, кино, интернэт, фото зургаас танилцсан Монгол эх орны унаган байгаль, гоц үзэсгэлэнт газруудын талаар багаар хэлэлцэх, эдгээрийн юу нь гоц сайхан, өвөрмөц онцлогтой талаар бусаддаа тайлбарлах -Монголын унаган байгаль, түүний баялаг, байгалийн өвөрмөц тогтоц бүхий газруудын зургийг ажиглах,

ба түүхэн зураг -Дэлхийн улсуудын атлас -Монголын байгалийн гоц, ховор, үзэсгэлэнт, өвөрмөц тогтоцтой газар нутгийн фото болон уран зураг, цомог, атлас, холбогдох музейн үзмэр -Монголын байгалийн онцлог, ховор болон дархан цаазат амьтан, ургамал, уул, усны тухай

Монгол ахуй,соѐл

бол хүн үүссэн өлгий нутгийн нэг болохыг дүрслэн ярих

-Монгол хүний ахуй, амьдрал, эрхлэх аж ахуйн онцлогийг тодорхойлж чаддаг болох

-Монгол бол хүн үүссэн өлгий нутгийн нэг болохыг ойлгох -Монгол хүний ахуй, амьдрал, эрхлэх аж ахуйн онцлогийн талаар үндэслэн тайлбарлах

-Монгол бол хүн үүссэн өлгий нутгийн нэг гэдгээр бахархах -Монгол хүний ахуй, амьдрал, эрхлэх аж ахуйн онцлогийг үнэлэх,бахархах

онцлогийг тодруулах, эдгээрийг хайрлах, бахархах талаар асуудал дэвшүүлэн ярилцах -Эх орныхоо байгалийг хайрлах, бахархах талаар бид юу хийж болох талаар жагсаалт гаргах -Монгол бол хүн анх үүссэн өлгий нутгийн нэг болохыг харуулсан баримт, олдворуудын тухай ярилцах, эргэцүүлэх -Монгол хүн үүссэн өлгий нутгийн нэг болохыг нотолдог Баянхонгор аймгийн Цагаан голын агуй зэргийн эртний хүмүүсийн бууц, суурины зураг, баримтыг ажиглах, хэлэлцэх, өөрсдийн үнэлэлт өгөх, эдгээрийн тухай зохион бичлэг бичих -Монгол хүний оюун ухаан, бие бялдар, амьдрал, аж төрлийн зарим онцлогийн талаар ярилцах, эдгээр нь оршин буй газар нутаг эрхлэх аж ахуйтайгаа харилцан холбогддог талаар эргэцүүлэх, санал бодлоо хуваалцах -Монголчуудын эрхэлдэг мал аж ахуйг яагаад сонгодог (байгальдаа ээлтэй, зохицсон, тэсвэр,

баримтат кино, дүрс бичлэгийн хэсэглэл -Монгол бол хүн үүссэн өлгий нутгийн нэг болохыг нотолдог газар нутаг, бууц, сууринг харуулсан зураг, баримт -Дэлхий дэх хүний үүсэл, газарзүйн тархалтын талаарх зураг, баримтат кино -Монгол хүний амьдрал, аж төрлийн онцлогийг харуулсан зураг, дүрс бичлэг, киноны хэсэглэл -Монголчуудын нүүдлийн сонгодог мал аж ахуй-таван хошуу малын талаар харуулсан жишээ, тохиолдол,

Монголчуудын эртний (дээд) өвөг Хүннүгийн нийгэм,төр, аж ахуй, соѐл

Их Монгол улс, Эзэн Чингис хаан

-Монголчуудын дээд өвөг Хүннүчүүдийн газар нутаг, нийгэм, аж ахуйг тодорхойлох - Хүннүгийн хаан Модунь шаньюгийн тухай сэтгэгдэл бичих -Их Монгол улсын нийгэм, аж ахуй, соѐлын онцлогийн талаар жишээ гаргах

-Монголчуудын дээд өвөг Хүннүчүүдийн газар нутаг, нийгэм, аж ахуй, соѐлыг ойлгох -Хүннүгийн хаан Модунь шаньюгийн талаар мэдэх, тайлбарлах -Их монгол улсын нийгэм, аж ахуй, соѐлын онцлогийн талаар ойлгох

-Монголчуудын дээд өвөг Хүннүчүүдийн газар нутаг, нийгэм, аж ахуй, соѐлыг үнэлэх -Хүннүгийн хаан Модунь шаньюгийн талаар өөрийн үнэлэлт өгөх -Их Монгол улсын нийгэм, аж ахуй, соѐлыг үнэлэх, бахархах

хатуужилтай, хэрэглээ, бүтээгдэхүүний хэрэгцээ хангадаг г.м.) гэдэг талаар баримт, зураг, дүрс бичлэг, кино зэрэгт тулгуурлан асуудал сэдэн ярилцах -Хүннүгийн газар нутгийг түүхэн зурагт заах, хүннү нэрийн тухай ярилцах -Хүннүгийн түүхэнд холбогдох эд өлгийн дурсгал, хүннү нарын амьдрал, аж ахуй, цэрэг, төрийн зохион байгуулалтын талаар ярилцах, өөрийн үгээр тайлбарлах - Хүннүгийн хаан Модун шаньюгийн намтар, үйл ажиллагааг харуулсан тохиолдол шинжлэх -Хүннү улсын төрийн өнөөгийн зарим уламжлалын талаар асуудал дэвшүүлэн санал бодлоо солилцох -XIII зуунд монгол аймгууд хүчирхэгжин, Хамаг Монголын хант улсаар төвлөсөн Их Монгол улс хэрхэн байгуулагдсан тухай ярилцах -Их Монгол улсын төр, аж ахуй, соѐлын тухай

зураг, дүрс бичлэг, баримтат кино -Хүннү улсын түүхэнд холбогдох эд өлгийн дурсгалын зураг, газрын зураг (Хүннү улс, Хятадын Хан улс, цагаан хэрэм зэргийг харуулсан) зураг -Модунь хааны намтар, үйл ажиллагааны тухай тохиолдол -Их Монгол улсын газрын зураг -Их Монгол улсын төр, захиргаа, цэргийн зохион байгуулалтын бүдүүвч, холбогдох зургууд

Чингисийг залгамжлагч их хаадаас

-Дэлхийн мянган жилийн суут хүн, эзэн Чингис хааны алдар, гавьяанаас тайлбарлаж чаддаг болох -Чингисийг залгамжлагч их хаадын үйл ажиллагаанаас дүрслэн бичих

-Дэлхийн мянган жилийн суут хүн, эзэн Чингис хааны алдар, гавьяаны талаар ойлгох -Чингисийг залгамжлагч их

-Дэлхийн мянган жилийн суут хүн, эзэн Чингис хааны алдар, гавьяаг үнэлэх, хүндэтгэх

-Чингисийг залгамжлагч их хаадын үйл ажиллагаагаар бахархах,

тайлбарлах -Их Монгол улсын газар нутгийг газрын зурагт заах, түүнийг өнөөгийн Монгол улсын газрын зурагтай харьцуулах -Их Монгол улсын төр, захиргааны зохион байгуулалтын тухай бүдүүвчээр дүрслэх -Их эзэн Чингис хааны бага нас, идэр насны үйл ажиллагааны талаар Монголын нууц товчооны холбогдох хэсгээс унших, утга, агуулгыг тайлбарлан хэлэлцэх -Чингис хааны төрийн мэргэн бодлого, цэргийн жанжны авьяас билэг, найз нөхдөө таних, үнэнч нөхөрлөх чадвар, дэлхийд гайхагдсан үйлсээс, түүний үйл ажиллагаа, билиг сургаалд нь үндэслэн ярилцах -Чингис хааны 9 өрлөгийн талаар асуудал сэдэн багаар хэлэлцэх -Эзэн Чингис хааны Монголын болон дэлхийн түүхэнд гүйцэтгэсэн үүрэг, үлгэр дууриалал, бахархлыг жишээгээр тайлбарлах

-Чингис хааны хөрөг зураг, намтар -Чингис хааны 9 өрлөгийн хөрөг -МНТ-ны холбогдох хэсэг -Эзэн Чингис хааны билиг сургаалын эмхтгэл -Монгол гүрний түүхэн зураг -Монголын Нууц товчооны холбогдох хэсэг -Өгөдэй, Хубилай хааны хөрөг, намтар

Манжийн эсрэг тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэгч түүхэн хүмүүс

Үндэсний эрх чөлөөний

-Манжийн ноѐрхлын эсрэг тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэгч голлох хүмүүсийг танилцуулах -Улс үндэснийхээ тусгаар тогтнол, сэргэн мандлын тухай тайлбарлаж чаддаг болох

хаадын үйл ажиллагааны талаар ойлгох, эргэцүүлэн бодох - Манжийн ноѐрхлын эсрэг тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэгч голлох хүмүүсийн талаар ойлгох

өөрийн үнэлэлт өгөх

-Манжийн ноѐрхлын эсрэг тусгаар тогтнолын төлөө тэмцэгч голлох хүмүүсээр бахархах -Улс үндэснийхээ тусгаар тогтнол, сэргэн мандлын

-Өгөдэй хаан эцгийн бодлогыг үргэлжлүүлэн Монгол гүрнийг байгуулсан тухай тайлбарлах - Өгөдэй хааны хийсэн 4 сайн үйл, 4 муу үйлийн талаар хэлэлцэх, эдгээртэй холбогдох асуудал сэдэн санаа бодлоо хуваалцах -Хубилай хааны бодлого, үйл ажиллагааг жишээгээр тайлбарлах -Чингисийн хөвгүүд, ач нарын байгуулсан Монгол гүрний бүрэлдхүүний монгол угсаат улсуудыг газрын зурагт заах -Монгол гүрэн бутарч, Монголчуудын тусгаар тогтнол алдагдсан үед улс орноо нэгтгэхэд их хувь нэмэр оруулсан Мандухай сэцэн хатны үйл ажиллагаа, гавьяаны тухай домог, киноны хэсэглэл үзэж, эргэцүүлэн ярилцах -Манжийн түрэмгийллийн эсрэг, улсынхаа тусгаар тогтнолын төлөө баатарлаг тэмцэгч Лигдэн хаан, Галдан бошигт хаан, Амарсанаа, Чингүнжав нарын амьдрал, үйлсийг баримт, жишээнээс

-Мандухай сэцэн хатны домог, намтар -Галдан бошигт хааны зураг, домог -Чингүнжав, Амарсанаа нарын хөшөөний зураг, намтар, домог -“Хөх Монголын хөх туг” сургалтад зориулсан түүхэн киноны эл сэдэвт холбогдох хэсэглэл -8-р Богд Живзундамба хутагт, Чин ван

хувьсгал ба тусгаар тогтнол, сэргэн мандалт

1921-1940-өөд оны манай улс

-Тухайн үеийн Монгол улсын нийгэм, аж ахуй, соѐлын шинэ зүйлийг тодорхойлж чаддаг болох

-Улс үндэснийхээ тусгаар тогтнол, сэргэн мандлын талаар ойлгох, эргэцүүлэх -1921-1940-өөд оны Монгол улсын нийгэм, аж ахуй,соѐлын шинэ зүйлийг

талаар өөрийн үнэлэлт өгөх -1921-1940-өөд оны Монгол улсын нийгэм, аж ахуй, соѐлын шинэ зүйл болон хэлмэгдүүллийн талаар өөрийн үнэлэлт өгөх

хэлэлцэх -Монголчууд Манжийн ноѐрхлоос хэдийд (1911.12.29), ямар гол үйл явдлаар, хэний удирдлагын дор хэрхэн чөлөөлөгдсөн, түүний үр дүнд үндэсний тусгаар тогтнол, төр улсаа сэргээн тунхагласан талаар асуудал дэвшүүлэн хэлэлцэх, баримт, жишээг шинжлэх -Үндэсний тусгаар тогтнолын гарамгай зүтгэлтэн хүмүүсийн (8-р Богд Живзундамба хутагт, М.Ханддорж г.м. ) талаар ярилцах, тэдний үлгэр дууриал, сургамжид холбогдох бяцхан ном, зурагт хуудас хийх, бусдад танилцуулах –Ардын эрхт хэмжээт цаазат Монгол улс (1921.7.11 ), түүний засгийн газрын зорилго, үйл ажиллагааны тухай түүхэн баримт, зурагт ярилцах, тайлбарлах, сэтгэгдлээ хуваалцах -1921-1940-өөд оны манай улсын нийгэм, аж ахуй, соѐлын шинэ зүйл, онцлог,

М.Ханддорж зэрэг түүхэн хүмүүсийн намтар, үйл ажиллагаанаас харуулсан танилцуулга, зураг, цомог, дүрс бичлэг, киноны хэсэглэл -“Монголчууд XX зууны эхэнд зурагт түүх”.1-р боть, УБ., 2012. номын холбогдох зураг -С.Данзан, Д.Бодоо, Д.Сүхбаатар зэрэг түүхэн хүмүүсийн намтар, үйл ажиллагааны тухай зургууд -Монголчууд: 20-21-р зуунд зурагт түүх 2-р боть, номын холбогдох зургууд -Тухайн үеийн монгол хүмүүс, аж ахуй,

Эх орны түүхэн дэх хүнд бэрх үе,тусгаар тогтнолын бэхжилт

-Эх орны түүхэн дэх хүнд бэрх үе, тусгаар тогтнолын бэхжилтийн талаар хэлэлцэх -Монгол улсын нэр хүнд дэлхий дахинд өссөн тухай өөрийн үгээр илэрхийлэх

мэдэх, тайлбарлах -Эх орны түүхэн дэх хүнд бэрх үе, тусгаар тогтнолын бэхжилтийн талаар ойлгох

-Эх орны түүхэн дэх хүнд бэрх үеэс сургамж авах, дайныг жигших, энхийг эрхэмлэх хандлага төлөвших

ололтын талаар түүхэн баримт, жишээ, тохиолдол, зургуудад тулгуурлан ярилцах, өөрийн үнэлэлт өгөх -Тухайн түүхэн үед хүмүүсийг хэлмэгдүүлсэн, өмч хөрөнгө хураасан, шашин, соѐлыг сүйтгэсэн зэрэг алдаа, гажуудал гарсан, тэдгээрийн хор уршиг, сургамжийн талаар баримт, тохиолдол , кино, уран зохиол зэрэгт тулгуурлан хэлэлцэх, зохион бичлэг хийх, эдгээрээс тодорхой сэдэв сонгон, багаар мэтгэлцэх г.м. -Дэлхийн II дайны үе манай улс орон, хүмүүсийн амьдралд ямар бэрхшээл, хүндрэл учруулж байсан талаарх жишээ, баримтаас ярилцах -1945 оны Монголын бүх ард түмний санал хураалтын тухай жишээ, тохиолдлыг шинжлэх, эдгээрийн Монголын тусгаар тогтнолыг

сургууль, соѐлын шинэ зүйлийг харуулсан зураг, жишээ, тохиолдол -Хэлмэгдүүлэл, ноѐд, тайж нарын хөрөнгө хураалт, шашин, соѐлыг сүйтгэсэн талаарх түүхэн баримтууд, кино, уран зохиолын хэсэглэл -Дэлхийн 2-р дайны хор уршиг, үр дагавар Монголд нөлөөлж байсан тухай түүхэн баримт, зураг, холбогдох киноны хэсэглэл -Монголын бүх ард түмний санал хураалтын (1945) үе дэх хүмүүсийн гарын үсгийн фото зураг

Монгол ба Нэгдсэн үндэстний байгууллага Манай эх орны шинэ бүтээн байгуулалт (1960-1980-аад он)

-Тухайн үеийн эх орны аж ахуй, нийгэм, соѐлын шинэ бүтээн байгуулалтыг жишээгээр тайлбарлаж чаддаг болох

-Монгол улсын нэр хүнд дэлхий дахинд хэрхэн өссөн талаар мэдэх -Тухайн үеийн эх орны аж ахуй, нийгэм, соѐлын шинэ бүтээн

-Монгол улсынхаа нэр хүндийг эрхэмлэх, бахархах -Тухайн үеийн эх орны аж ахуй, нийгэм, соѐлын шинэ бүтээн байгуулалтаар бахархах

баталгаажуулсан ач холбогдлын талаар сурагчид хоорондоо болон багштайгаа сэтгэгдлээ хуваалцах -Эх орныхоо тусгаар тогтнол, энх тайван, найрамдлын үйл хэргийн төлөө юу хийж болохыг ярилцах, тэдгээрийгээ жагсаан бичих -Монгол улс Нэгдсэн үндэстний байгуулагад (НҮБ) элссэн, улмаар Монголын нэр хүнд дэлхий дахинд өссөн тухай жишээ, тохиолдолд шинжилгээ хийх, холбогдох зураг, дүрс бичлэг, киноны хэсэглэлийг үзэж, ярилцах, өөрсдийн сэтгэгдлийг хуваалцах -1960-1980-аад оны эх орны аж үйлдвэрийн шинэ салбарууд, тэдгээрийн бүтээгдэхүүн, мал аж ахуй,

-Монгол улс НҮБ-д элссэн тухай түүхэн баримт, зураг, киноны хэсэглэл -Монголчууд дайныг эсэргүүцэж, энх тайвныг эрхэмлэж байсан талаарх жишээ, тохиолдол -Аж үйлдвэр , нэгдэлжих хөдөлгөөн болон газар тариалан хөгжсөн талаар харуулсан ном зохиол, уран сайхны киноны хэсэглэл, дүрс бичлэг

Монгол төрийн бэлгэдэл

-Монгол төрийнхөө бэлгэдлийн талаар танилцуулах -Ардчилсан Монголын нийгэм, аж ахуй, соѐлын ололт, амжилтаас тодорхойлж

байгуулалтын талаар ойлгох -Монгол төрийн бэлгэдлээ ойлгох, тайлбарлах

-Монгол төрийнхөө бэлгэдлүүдийг хүндэтгэх

газар тариалангийн өсөлт, нийгэм, соѐл, боловсролын ололт, дутагдлын талаарх жишээ, баримтыг хэлэлцэх , холбогдох кино, дүрс бичлэг, түүхэн цомгийн хэсэглэлээс үзэх, ярилцах - Дархан, Эрдэнэт хот үүсч, шинэ бүтээн байгуулалт, соѐл өрнөсөн талаар жишээ, баримтыг ярилцах, кино, дүрс бичлэг, түүхэн цомгийн хэсэглэлээс үзэх, холбогдох сэдвээр асуудал дэвшүүлэн хэлэлцэх сэтгэгдлээ илэрхийлэх -Эл үеийн аж ахуй, соѐл, урлаг, боловсролын алдартнуудын тухай өөрсдийн түвшинд сурвалжилж мэдэх, тэдний хөдөлмөрч, бүтээлч, авьяаслаг үйл хэргийн талаар зураг зурах, зохион бичлэг хийх, сэтгэгдлээ илэрхийлэх - Монгол төрийн сүлд, туг, далбааны тухай эх бичвэрийн хэсэглэл, жишээ тохиолдол, зураг, цомог

-Нийтээр бичигтэн болсон, номын сан, уран сайхны клуб, музей болон эмнэлэг, ахуйн соѐлын үйлчилгээг харуулсан зураг, киноны хэсэглэл -Монголчууд: 20-21-р зуунд зурагт түүх 2-р боть, номын холбогдох зургууд -Энэ үеийн алдартнуудын хөдөлмөр, бүтээл, дурсамжийг харуулсан баримт,зураг, кино -Монгол төрийн сүлд, туг, далбаа, тамга тэдгээрийн зургууд, утга, агуулга, бэлгэдлийн тухай түүхэн баримт, танилцуулга -Төрийн

Ардчилсан Монгол улс

чаддаг болох -Ардчилсан Монголын нийгэм, аж ахуй, соѐлын ололт, амжилтаас мэдэх, тайлбарлах

-Ардчилсан Монголын нийгэм, аж ахуй, соѐлын ололт, амжилтыг эрэмблэх, эдгээрээр бахархах

зэрэгт ярилцах, эдгээрийн утга, агуулга, бэлгэдэл, зан үйлээс өөрийн үгээр тайлбарлах - Монгол төрийн бэлгэдлүүдийг байрлуулах, хүндэтгэх талаар сурагчдын өмнөх төсөөлөлд тулгуурлан ярилцах, багаар хэлэлцэх, өөрсдийн үнэлэлт өгөх -Ардчилсан Үндсэн хуулийнхаа (1992 он) гол үзэл санаа, агуулгаас зураг, ишлэлд тулгуурлан, хялбаршуулсан үг хэллэгээр ярилцах -Хувийн хэвшлийнхний аж ахуй, соѐлын ололт, амжилт, бэрхшээлийн жишээ, тохиолдолд шинжилгээ хийх, өөрсдийн санал, сэтгэгдлийг хуваалцах -Эх орны үйлдвэр, хөдөө аж ахуй, дэд бүтцийн ололт, бэрхшээлийг тоо баримт, жишээ, тохиолдол, зурагт тулгуурлан ярилцах -Эх орны боловсрол, соѐл, шинжлэх ухаан, үйлчилгээний салбарын өнөөгийн ололтыг жишээ, тохиолдол, зураг, дүрслэлд үндэслэн хэлэлцэх -Ардчилсан Монголын

дууллын эх бичвэр болон хөшөөний бичвэр, холбогдох зураг -Монгол улсын Үндсэн хууль (1992 он) -Үндэсний томоохон пүүс, компани, үйлдвэрүүд, хөдөө аж ахуйнхны (малчид, тариаланчид г.м.) ажиллагаа, бараа, бүтээгдхүүнээс харуулсан зураг -Хот байгуулалт, дэд бүтэц, соѐл, урлаг, сургууль, боловсрол, шинжлэх ухааны ололтоос илтгэсэн зураг, бүдүүвч, тоон мэдээлэл -Ардчилсан Монголын түүхэн зүтгэлтнүүдийн зураг, намтар, үйл ажиллагааны тухай

түүхэн зүтгэлтэн Р.Зориг нарын намтар, үйл ажиллагаатай танилцах, тэдгээрийг өөрсдийн түвшинд судлах, хувийн үнэлэлт өгөх

танилцуулга

Багшид өгөх санамж: Хүүхэд нэг бүртэй ажиллах талаар : 5-р ангийн “Хүн ба нийгэм” хичээлийн цөм хөтөлбөрийг сургалтын үйл явцад хэрэгжүүлэхэд тухайн ангийн сурагч нэг бүртэй тулж ажиллах замаар суралцахуйн зорилт буюу хүрэх үр дүнг хүүхэд нэг бүрд хангах нь чухал. Үүний тулд дараах арга, хандлагыг хэрэглэх нь зүйтэй. Тухайлбал:

Зөвлөмж дэх сэдэв бүрийн зорилт –хүрэх үр дүн, үндсэн үйл ажиллагааны эрэмбэ, дараалал, зайлшгүй ашиглах

хэрэглэгдэхүүнтэй нарийвчлан танилцах. Жишээлбэл, дээрх суралцахуйн зорилт-хүрэх үр дүнг улирлын хичээлүүдийн явц

болон улирлын эцэст хангахаар тооцоолж, тодорхойлсоныг сайтар анзаарч, тухайн зорилтуудаар хүүхэд нэг бүрд чадвар,

мэдлэг, ойлголт, хандлага төлөвших, төлөвшүүлэхийг анхаараарай.

Тухайн хичээлийн суралцахуйн зорилт, үйл ажиллагаатай нягт холбож, 5-р ангийн сурагч бүрийн сэтгэлзүйн онцлог, зан төлөв,

араншин, сурлагын амжилтын түвшин, гэр бүлдээ сурах орчин, нөхцлийн ялгаатай байдлыг сорил, даалгавар гүйцэтгүүлэх,

ярилцах, зан үйлийг нь ажиглах зэргээр аль болох бодитой илрүүлэх, тодорхойлох хэрэгтэй юм.

Эдгээртээ тулгуурлан, багш суралцахуйн зорилт бүрээр хичээлийн үйлийн төлөвлөлт, аргазүй, үнэлгээгээ уг хичээлийн сурах

бичиг, багшийн номын бүтэц, агуулгатай шүтэлцүүлэн хэрэгжүүлэх нь оновчтой шийдэл болно.

Тус хичээлээр сурагч бүртэй ажиллахад ганцаарчлан хандах (сурлагын байдал, хэрэгцээ, сонирхол, авьяас, чадварын

онцлогийг тодорхой тооцон), дэмжлэг үзүүлэх, туслах болон мөн хосоор, багаар, дэд багаар ажиллах арга, хэлбэрийг сонгон,

шүтэлцүүлэн хэрэглэх нь зохистой юм.

Сурагч нэг бүртэй ажиллах, тухайн хүүхдийн сурлага, төлөвшлийг ахиулахын тулд хичээлийн явцад болон гэртээ бие даан хийх

ажлаар сурагчдад ялгаатай даалгавруудыг өгч гүйцэтгүүлэн, үр дүнг тогтмол тооцож байх нь чухал арга болно.

Явцын үнэлгээг хэрэгжүүлэх талаар:

Сургалт буюу суралцахуйн үр дүнг сургалтын өмнөх, явцын, эцсийн үнэлгээ гэсэн арга, хэлбэрүүдээр үнэлдэг.

Сургалтын явцын үнэлгээ нь сурагчдын (хүүхдүүдийн) сурлагын ахиц, амжилтын байдал, үр дүнг суралцахуйн болон

багшлахуйн үйл ажиллагаатай холбон тодорхойлоход чухал үүрэг, ач холбогдолтой юм.

Ялангуяа, явцын үнэлгээ нь сурагч хэрхэн, яаж суралцаж байгаа талаар багш болон сурагчид тодорхой мэдээлэл өгч, тухайн

сурагч сурлагаа яаж сайжруулах арга барилаа сонгон ажиллахад ихээхэн тусалдаг онцлог үүрэгтэй байдаг. Өөрөөр хэлбэл,

явцын үнэлгээ бодитой хийгдэх тутам эцсийн үнэлгээний чанар, үр дүнд сайнаар нөлөөлнө.

Манай багш нар хичээл бүрээр сурагч бүрд явцын үнэлгээ хийж, шавийнхаа сурлага, төлөвшлийг хэрхэн дээшлүүлэх арга

технологи, менежментийг зөв сонгон хэрэгжүүлэх нь нэн чухал. Тухайлбал:

- Явцын үнэлгээний сорил, даалгаврыг сурагчдад ахисан түвшний, дундаж түвшний, дундажаас доогуур түвшний зэрэг

ялгаатай зориулалт, бүтэц, агуулгаар боловсруулан гүйцэтгүүлж, үр дүнг тухай бүрд нь хэлэлцэж байх нь зүйтэй.

- Багш явцын үнэлгээний сорил, даалгаврыг гүйцэтгүүлэхийн өмнө үнэлэх шалгуур үзүүлэлтээ сурагчдад танилцуулах

хэрэгтэй.

- Явцын үнэлгээний сорил, даалгавраа сурагчдын “Хүн ба нийгэм” хичээлийн чадвар, ойлголт, хандлагын төлөвшлийн

байдлыг илрүүлэх, өөрөөр хэлбэл, тэдэнд хүмүүсийн харилцаа, хүүхдийн эрх, үүрэг, нутгийн нийгэм, аж ахуй, соѐлын амьдрал

болон Эх орны түүх, соѐлын нэн гол үйл явдлууд, түүхэн хүмүүсийн үйл хэргээс ойлгох, сургамж авах, эдгээрийн талаар

тайлбарлах, өөрийн үнэлэлт өгөх чадвар, хандлагыг нь тухай бүр ахиулахад нь чиглүүлэн боловсруулж, хэрэглэх зэрэг болно.

Сургалтын хөтөлбөрийн судалгааны сектор

Нийгмийн ухааны сургалтын хөтөлбөр боловсруулах баг

2014 оны 07 сар