Chuong12 sinh san

Bài giảng SLGS 20/03/2008

Phạm Kim ðăng - ðHNN1 1

Ch−¬ng XII - Sinh lý sinh dôc

+ Sinh s¶n → duy tr× nßi gièng loµi

+ Çc h×nh thøc SS ?

+ Ngo¹i lÖ: cõu Doly (1997)?

§1. Sù thµnh thôc vÒ tÝnh vµ thÓ vãc

1. Sù thµnh thôc vÒ tÝnh (chÝn s/d)

+ C¬ quan s/d↑ t−¬ng ®èi hoµn chØnh, cã k/n sinh giao tö (tinh trïng + trøng → hîp tö)

+ §Æc tÝnh sinh dôc thø cÊp hoµn thiÖn: mµo, cùa, r©u…

+ X/hiÖn p/x sinh dôc: : giao phèi, : ®éng dôc

+ [] GSH, androgen (), oestrogen () cao → ®Þnh l−îng x/®thêi ®iÓm thµnh thôc

+ Tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh ∈:• Nång ®é FSH, LH, Oestrogen, Testosteron

• KhÝ hËu (t0, a/s) → g/s nhiÖt ®íi sím h¬n «n ®íi

• Gièng: lîn néi sím h¬n lîn ngo¹i

• Dinh d−ìng: kÐm → ®éng dôc muén. §.biÖt vi l−îng, VTM

• Giíi tÝnh: ®a sè sím h¬n (trõ lîn)

7-88-10Dª

12-1812-20Ngùa

8-1212-18Bß

18-2418-32Tr©u

6-85-8Lîn

2. Thµnh thôc vÒ thÓ vãc

- Ngo¹i h×nh hoµn chØnh, tÇm vãc æn ®Þnh (sau thµnh thôc

vÒ tÝnh) →→→→ giao phèi ngay →→→→ a/h ®êi sau vµ bè mÑ do:

+ : phèi sím → d2 tËp trung cho ph«i→ mÑ yÕu, con nhá. §.b

khung x−¬ng chËu nhá → khã ®Î → chÕt thai

+ : yÕu s/d, chÊt l−îng tinh trïng kÐm → con yÕu, s/d ®ùc gi¶m

Qui ®Þnh tuæi phèi

Lîn (40% P tr−ëng thµnh): Néi (7-8 th¸ng, P=40-45kg);

Ngo¹i (8-10 th¸ng, P = 70-90kg)

Tr©u bß (70% P tr−ëng thµnh): bß néi: 18-22 th¸ng



§ 2. Sinh lý sinh dôc ®ùcD−¬ng vËt, dÞch hoµn, èng dÉn tinh, tói tinh, phô dÞch hoµn vµ

çc tuyÕn s/d phô (cñ hµnh, tiÒn liÖt, tinh nang)

Tinh trïng

Mµng ®¸y

KÎ gi÷a çc èngsinh tinh

TÕ bµo Leydig & mao m¹ch

Xoang

TÕ bµo Sertoli

TuyÕn tinh nang

TuyÕn tiÒn liÖt TuyÕn cñ hµnh(Cowper)

TuyÕn tiÒn liÖt TuyÕn cñ hµnh (Cowper)

TuyÕn tinh nang

Phô dÞchhoµn

1. CÊu t¹o

* §Çu: + nh©n (n ), thÓ ®Ønh (hyaluronidaza)

ph¸ mµng p/x¹ (k0 ®Æc tr−ng cho loµi)

* Cæ : + Khíp cæ tr−íc, cæ sau láng lÎo

+ Chøa ty thÓ cÊp E ®u«i h/®

* §u«i: sîi xo¾n vµ däc → k/n¨ng tiÕn th¼ng

* Mµng: lipoprotein (b¸n thÊm chän läc)

I. Tinh trïng:

§Çu

Cæ

§u«i

ThÓ ®Ønh

Sîi x¾n

Sîi trôc



2. Sinh tr−ëng, thµnh thôc cña tinh trïng

Sinh ra trong èng sinh tinh qua 4 g®:

* Vai trß phô dÞch hoµn: l−u tr÷, ®k thÝch hîp ↑, thµnh thôc

+ pH axÝt yÕu → k×m h·m v/®, T0 < th©n nhiÖt 3- 4oC

+ YÕm khÝ, Ptt æn ®Þnh

+ NhiÒu K+ (278mg%) t/d −/c h/® tinh trïng, Na+ (115mg%)

- t¨ng sinh: 1 TB tinh nguyªn thuû 2n TB

- sinh tr−ëng: TB ®ång ho¸ tÝch luü d2 → TB to ra

- gi¶m nhiÔm: 1 TB (2n) → 4 TB (n) - giao tö ®ùc

- hoµn thiÖn: ®Õn phô d/hoµn (cã thÓ sèng vµi th¸ng)

+ Cã k/n hÊp thu ion+ (Mg+2, Ca2+)→ chèng trung hoµ ®iÖn tÝch. Khi lipoprotein bao quanh → ®iÖn – (cïng dÊu) →chèng ng−ng kÕt

↓h/®, ↓↓↓↓tiªu tèn E tiÒm sinh→ 2 th¸ng cßn k/n thô tinh

3. §Æc ®iÓm sinh lý tinh trïng

a. VËn ®éng vµ søc sèng

* VËn ®éng

+ v/® ®éc lËp, tiÕn th¼ng trong m«i tr−êng tinh dÞch vµ ®−êngs/d çi, v/® ng−îc dßng ch¶y

+ V, k/n v/® ∈ ®é thµnh thôc tinh trïng vµ m«i tr−êng

* Søc sèng: ∈ m«i tr−êng

T0, pH, Ptt, a/s (®.b a/s chiÕu th¼ng) …

b. H« hÊp & trao ®æi E: sö dông E qua 3 h×nh thøc

+ HiÕu khÝ: chñ yÕu glucose (m¸u, pha lo·ng), fructose (tinh dÞch)

C6H12O6 + O2 → 6CO2 + 6H2O + 674Kcal

(®−êng s.d çi, tiÕp xóc víi kh«ng khÝ)

b¶o qu¶n cÇn h¹n chÕ tiÕp xóc kh«ng khÝ

+ YÕm khÝ: Fructose → A.lactic + CO2 + 27,7 Kcal

(x¶y ra trong dÞch hoµn phô, tói tinh)

+ Ph©n gi¶i ATP: cæ, ®u«i chøa ATP-aza t/d ph©n gi¶i ATP

ATP → ADP + 7-10 (kcal) + H3PO4

E do h« hÊp hiÕu vµ yÕm khÝ mét phÇn t¸i t¹o ATP



II. Tinh dÞch: = tinh trïng + tinh thanh (sp’ çc T. s/d phô)

1. L−îng vµ chÊt l−îng tinh dÞch ∈:

a. KiÓu thô tinh

- Thô tinh ©m ®¹o (tr©u, bß, dª, cõu): giao phèi nhanh, l−îng tinh

dÞch Ýt: bß (4-5ml), cõu (1-2ml) …

- Thô tinh tö cung (ngùa, chã, lîn): giao phèi l©u, ®éng dôc cæ

tö cung më hoµn toµn→ tinh dÞch nhiÒu: lîn (200-400ml)

b. Khai th¸c tinh

Theo chu kú thÝch hîp (qu¸ nhiÒu hoÆc qu¸ Ýt ®Òu k0 tèt)

c. Dinh d−ìng: KF ®ùc gièng: ®Æc biÖt protein, vitamin A

(lßng ®á trøng) vitamin E (thãc ng©m, gi¸ ®ç)

2. Vai trß çc tuyÕn sinh dôc phô

TuyÕn cowper (cñ hµnh): gèc thÓ hang d−¬ng vËt. DÞch

trong suèt, trung tÝnh, lµm tr¬n niÖu ®¹o tr−íc phãng tinh

TuyÕn tiÒn liÖt: cuèi èng dÉn tinh, ®Çu niÖu ®¹o, chøa

H2CO3 (sp’ trao ®æi tinh trïng)

+ Men fibrinolizin, aminopeptidaza chèng ®«ng vãn tinh dÞch

+ PGF2αlµm ↑co bãp c¬ tr¬n ®−êng s/d çi→ tinh trïng tiÕn nhanh

TuyÕn tinh nang: h×nh trøng, trong xoang chËu, trªn

b.quang vµ èng dÉn tinh

+ TiÕt chÊt keo gÆp dÞch tiÒn liÖt t¹o nót cæ tö cung sau giao phèi

(k0 cho tinh trïng ch¶y ng−îc ra)

+ ChÊt tiÕt cung cÊp glucose, A.bÐo t¨ng ho¹t lùc tinh trïng

III. Sù di ®éng trong ®−êng s.d çi

1. Sù di ®éng do:

- V/® b¶n th©n tinh trïng: lîn 15-16mm/phót, bß 4mm/phót

- §éng t¸c giao phèi: phãng tinh

- Co bãp tö cung t¹o ¸p lùc ©m (®.b lóc chÞu ®ùc) giao phèi

®óng → ↑ k/n v/® →↑ tû lÖ thô thai

Thùc tÕ: trén oxytoxin vµo hoÆc cho ®ùc th¾t èng dÉn tinh giao

phèi tr−íc → KT co bãp tö cung t¨ng h/qu¶

- Ngoµi ra èng dÉn trøng tiÕt peptitlizin cã t/d hót tinh trïng vÒ

phÝa trøng (ho¸ h−íng ®éng)

- Bß, dª sau giao phèi 4-6h; lîn 1h30 →3h míi tíi èng dÉn trøng



2. Thêi gian sèng trong ®−êng s/d çi ∈∈∈∈:

- VÞ trÝ: ©m ®¹o (bß 1-6h). Tö cung (bß, lîn: 30h)

- ChÊt l−îng tinh trïng, sèng l©u nhÊt 36-48h

IV. ®¸nh gi¸ chÊt l−îng tinh dÞch

- V: ml/lÇn xuÊt tinh: ∈∈∈∈ loµi, h×nh thøc giao phèi

- [tinh trïng]: lîn néi: 40triÖu/ml, bß: 1tû/ml lµ tèt nhÊt

- Ho¹t lùc tinh trïng = % tinh trïng cã k/n tiÕn th¼ng

NÕu 100% tiÕn th¼ng = 1 ®iÓm (tèt nhÊt)

NÕu 90% tiÕn th¼ng = 0,9 ®iÓm (tèt)

NÕu 70% tiÕn th¼ng = 0,7 ®iÓm (trung b×nh)

NÕu <70% tiÕn th¼ng (kÐm)

CÇc dc d¹¹ngng kkúú hh××nhnh phphææ biÕnbiÕn ccññaa tinhtinh trtrïïngng

§ 3: Sinh dôc çi

Buång trøng, èng dÉn trøng, tö cung, ©m ®¹o, ©m hé

trùc trµngcæ t/c

©m ®¹o tö cung

B.trøngèng dÉn trøng

B.trøng

©m ®¹o

cæ t/c

B.trøng



CCææ ttöö cung bcung bßß

bubuåång trng trøøngng



I. Buång trøng (néi vµ ngo¹i tiÕt)

1. H×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña trøng

a. Sù h×nh thµnh

+ No·n nguyªn thuû: bß 7,5 v¹n; ng−êi:

10 v¹n. ChØ vµi chôc thµnh trøng

+ Ph¸t triÓn qua 3 g®:

- G/®1: ↑ sè l−îng no·n nguyªn sinh =nguyªn ph©n (2n) (ch−a thµnh thôc vÒ tÝnh)

- G/®2: tÝch luü dinh d−ìng, ↑ kÝch th−íc→ no·n bµo s¬ cÊp (cÊp 1) (2n)

No·n bµo nguyªn thuû

No·n bµo s¬ cÊp

No·n bµo thø cÊp

TÕ bµo trøng

Gi¶m ph©n qua 2 lÇn ph©n chia liªn tiÕp

2n no·n bµo s¬ cÊp (cÊp 1)

2n

n n

2nCùc cÇu

n ncùc cÇu

no·n bµo thø cÊp (cÊp II)

TB trøng

LÇn 1

LÇn 2

NhËn toµn bé no·n hoµng tõ no·n bµo cÊp I→→→→ ý nghÜa ↑↑↑↑ hîp tö

- G/®3: h×nh thµnh trøng = gi¶m ph©n (1 no·n bµo cÊp 1 (2n) → 1 TB trøng (n) + 3 cùc cÇu)

b. CÊu t¹o TB trøng:

+ kÝch th−íc lín

+ n NST

Nh©n (n)No·n hoµng

Mµng no·n hoµng

Mµng trong suèt

TB h¹t(tiÕt oestrogen)

Mµng phãng x¹

(do çc TB vµnh p.x¹liªn kÕt = Hyaluronic)

c. Sù chÝn vµ rông trøng:

• Tr−íc ®éng dôc 1–2 ngµy [FSH] cao→ KT TB h¹t ph©nchia, ph¸t triÓn nhanh→ ↑kÝch th−íc

• TB h¹t t¨ng tiÕt dÞch chøa oestrogen → dÞch nhiÒu, kÝch th−íc ↑→ næi râ



• LHmax→ ho¹t ho¸ men ph©n gi¶i protein → ph¸ v¸ch bao

no·n → trøng chÝn vµ rông

→ Ngoµi ra, cßn do ¶/h ®éng t¸c giao phèi (thá, mÌo)

• Sè trøng rông ∈ loµi, nu«i d−ìng (bß: 1-5, lîn, chã, thá: 20-30)

• Muèn rông LH/FSH ph¶i thÝch hîp (3/1) c¬ së gi¶i thÝch:

+ §éng dôc gi¶: biÓu hiÖn ®éng dôc, trøng k0 rông (LH qu¸ thÊp)

+ §éng dôc ngÇm: ®éng dôc k0 râ, trøng vÉn rông. Do ®.®iÓm ç

thÓ vÒ c¶m thô s/d hoÆc FSH thÊp → Ýt oestrogen (biÓu hiÖn k0 râ)

d. Sù h×nh thµnh thÓ vµng

+ Trøng rông→ xoang m¸u (1-4 ngµy) → LH kÝch thÝch TB

h¹t chøa s¾c tè vµng thÓ vµng

+ TiÕt progesteron: ø/c ®éng dôc (ø/c tiÕt FSH, LH) vµ an thai

K0 thô tinh→ tån t¹i 3-15 ngµy sau ®ã teo (sinh lý)

Thô tinh → gÇn hÕt kú chöa → ø/c tiÕt GnRH → ø/c tiÕtFSH, LH→ ngõng ®éng dôc, progesteron cã t/d an thai

* C¬ chÕ tiªu huû: hÇu hÕt vµo ngµy 14 sau rông trøng, tö

cung tiÕt PGF2α (trõ chã, mÌo, bé linh tr−ëng) co m¹ch

ngo¹i vi nu«i thÓ vµng→ tiªu huû trong 24h → gi¶m

progesteron → tiÕt FSH, LH → ®éng dôc trë l¹i.

→ Chöa gi¶ do thÓ vµng tån t¹i

2. Sù di ®éng vµ thêi gian sèng cña tÕ bµo trøng

+ Trøng vµo loa kÌn → èng dÉn, di chuyÓn nhê co bãp, nhu

®éng c¬ tr¬n, l«ng nhung èng dÉn vµ ®é nhít chÊt tiÕt. Di

®éng ng−îc dßng chÊt tiÕt (èng dÉn, buång trøng thÊp h¬n tö cung)

+ NÕu gÆp ë vÞ trÝ 1/3 èng dÉn thô tinh (s©u h¬n Albumin bäc)

+ Cã k/n thô tinh trong thêi gian ng¾n (bß: 20h, lîn 8-12h)

→ Thêi gian sèng tinh trïng gÊp ®«i → nªn ®−a tinh trïng vµo

tr−íc khi rông trøng.



II. Chu kú tÝnh

1. Kh¸i niÖm: khi thµnh thôc vÒ tÝnh, cø sau mét thêi gian

nhÊt ®Þnh kÌm theo sù rông trøng c¬ thÓ (®.biÖt c¬ quan s/d) l¹i

biÕn ®æi. HiÖn t−îng nµy lÆp ®i, lÆp l¹i gäi lµ chu kú tÝnh

- §é dµi chu kú ∈ loµi: Tr©u (18 - 36) trung b×nh 28 ngµy

Lîn, bß (17 - 25) trung b×nh 21 ngµy

→→→→ Nh− vËy: + Chu kú tÝnh b¾t ®Çu ?, chÊm døt?

+ Khi gia sóc cã thai ?

2. Çc giai ®o¹n chu kú tÝnh: 4 g®

Rông trøng

Sau ®éng dôc

§éng dôc

TiÒn ®éng dôcYªn tÜnh

Yªn tÜnh

a. Tr−íc ®éng dôc: thÓ vµng teo lÇn ®éng dôc sau. FSH t/d bao

no·n→ næi lªn bÒ mÆt, ↑ tiÕt oestrogen → biÕn ®æi

§.biÖt: v¸ch èng dÉn trøng, nhung mao, mµng nhÇy t/cung, ©m ®¹o t¨ng sinh vµ

t¨ng cung cÊp m¸u

+ Tö cung, ©m ®¹o, ©m hé b¾t ®Çu xung huyÕt

+ BiÓu hiÖn:- ¢ m m«n h¬i bãng mäng.

- Bá ¨n, hay kªu rèng vµ ®¸i d¾t

- Cæ tö cung hÐ më

- NhiÒu bß ®ùc theo ë b·i ch¨n, nh−ng ch−a chÞu ®ùc

b. Thêi kú ®éng dôc: 3 kú (HF, chÞu ®ùc, hÕt chÞu ®ùc)

• Ng¾n nh−ng quan träng (tr©u 4-5 ngµy, lîn 2-3 ngµy, bß 1-3 ngµy)

HF TK, bån chån, kh«ng yªn, kªu, kÐm hoÆc bá ¨n.



Trøng rông, [oestrogen]max→ c¬ thÓ (c¬ quan s/d) biÕn ®æi,

HF TK toµn th©n

©m hé xung huyÕt, s−ng tÊy, hång nh¹t → ®á → ®á thÉm.

Cæ tö cung më.

DÞch tiÕt tõ lo·ng, trong suèt → ®Æc, keo dÝnh

→ Lîn: sau ®éng dôc 24-30h trøng rông, kÐo dµi 10-15h v×

vËy phèi 2 lÇn → h.qu¶ h¬n

→ Bß: sau chÞu ®ùc 6-10h trøng rông→ phèi vµo kho¶ng 12-

22h tÝnh tõ khi b¾t ®Çu ®éng dôc → h.qu¶ nhÊt

• BiÕn ®æi kh¸c: ↑th©n nhiÖt 0,8–1,2oC, ↑nhÞp tim, b/c trung tÝnh

• NÕu thô tinh→ kú chöa, nÕu kh«ng→kú sau ®éng dôc.

§éng dôc §éng dôc

Rông trøng Rông trøng

Ngµy cña chu kú

Progesteron

Estradiol

BiÕn ®éng hµm l−îng çc hormone trong chu kú®éng dôc

Sãng nang ë bß



c. Giai ®o¹n sau ®éng dôc:

ThÓ vµng h×nh thµnh→ progesteron→ ø/c tiÕt FSH, LH,

[oestrogen]↓→ ↓HF. C¬ quan s/d trë l¹i b×nh th−êng

d. Giai ®o¹n yªn tÜnh: dµi nhÊt, thÓ vµng teo →[progesteron]↓ → tuyÕn yªn tiÕt FSH, LH→ ®éng dôc

ý nghÜa vµ mét sè kinh nghiÖm

• Con ®ùc kh«ng cã chu kú tÝnh?

• Ph¸t hiÖn thêi ®iÓm ®éng dôc:+ Quan s¸t

+ §ùc thÝ t×nh

+ M¸y(®iÖn SV)

• ¸p dông trong thêi gian giao phèi vµ tr¸nh thai

-HËu bÞ: 1 lÇn 24h (cuèi ngµy 2)

Ngµy 3Ngµy 1 Ngµy 2

Phèi lÇn 1 Phèi lÇn 2

19h 30h

Trøng rông8-10h

Lîn

Phèi Trøng rông

Bß0 4 8 12 16 20 24 28 32 36 40

Ng−êi(28)0 3 7 14 21 28

DÔ thô thai

Chó ý: ∈∈∈∈ nhiÒu yÕu tèTheo dâi chu kú, nhiÖt ®é cã ®Òu hay kh«ng

Thuèc ngõa thai, ®Æt vßng ….

• Kinh nguyÖt: thÓ vµng xuÊt hiÖn → ↑ m¹ch m¸u → chuÈn bÞ

nu«i hîp tö. Kh«ng thô tinh → thÓ vµng teo → mÊt nguån dinh

d−ìng→ ho¹i tö n.m tö cung→ bong thµnh m¶ng, vì m¹ch → ø

m¸u → hµnh kinh

→ Bß, chã còng cã nh−ng tr−íc hoÆc sau rông trøng 10 ngµy (Ýt)

Mét sè kinh nghiÖm ph¸t hiÖn ®éng dôc

• Mµu s¾c, kÝch th−íc ©m h«: ®á t−¬i (nhãt chÝn) → chuyÓn sang

sÉm nh− mËn chÝn (sù chuyÓn mµu → rông trøng)

• §é dÝnh niªm dÞch: dÝnh, kÐo thµnh sîi → rông trøng

• §é më tö cung: 1,2 –2 cm → rông trøng

• Th©n nhiÖt: nhiÖt ®é cao h¬n b×nh th−êng 0,7 – 1,20C

• §iÖn trë ©m ®¹o: ®éng dôc ®iÖn trë gi¶m (200-300Ω)



3. Sù ®iÒu tiÕt chu kú tÝnh: TK-TD Ngo¹i c¶nh: T0,

as, d2, mïi vÞ …

Hypothalamus

Progesteron

Feed-b

ack

Fee

d-bac

k

TÝn hiÖu tõ vá n·o

(+)GnRH

FSHLH

Trøng chÝn vµ rông

(-)

(-)

ThÓvµng

(-)

Inhibin

Oestrogen

(-)

(-)

III. Sù thô tinh

= ®ång ho¸ gi÷a trøng + tinh trïng → hîp tö (2n) cã k/n gi¸n ph©n liªn tiÕp → ph«i. KÕt qu¶ sù t¸i tæ hîp gen tõ 2 nguån ≠

VÞVÞ trÝ thô tinhtrÝ thô tinh

QuQu¸ trtr××nh dnh dÉÉnn ®®Õn thô tinhÕn thô tinh



SSùù thô tinh gthô tinh gååm m 3 3 giai giai ®®oo¹¹nn

1. Ph1. Ph¸ mmµµng phãngng phãng xx¹¹: : hyaluronidaza hyaluronidaza ((thÕthÕ ®®ØØnhnh) ph) ph©©nn gigi¶¶i i

hyaluronichyaluronic (g(g¾¾n TB mn TB mµµng ng p/xp/x¹¹) ) →→ mmëë ccööa cho tinh tra cho tinh trïïng ng vvµµo o

((khkh««ngng ®®ÆÆc trc tr−−ngng loloµµi)i)

2. Ph2. Ph¸ mmµµng trong sung trong suèètt:: men men zonalizinzonalizin ((®®ÇÇuu). ). §§ÆÆc trc tr−−ng chong cho

loloµµi, i, chchØØ vvµµii chôc tinh trchôc tinh trïïng lng läätt vvµµo o tiÕp ctiÕp cËËnn mmµµngng nono··n hon hoµµngng

3. Ph3. Ph¸ mmµµngng nono··n hon hoµµngng vvµµ ®®åångng hoho¸ nhnh©©nn trtrøøngng vvµµ tinh tinh

trtrïïngng: : ®®ÇÇu tiÕt u tiÕt muraminidazamuraminidaza phph©©nn gigi¶¶i 1 i 1 ®®iiÓÓmm mmµµngng nono··n n

hohoµµngng →→ chchØØ 1 1 cã scã søøc sc sèèng cao nhÊt ng cao nhÊt quaqua ((®®ÇÇu lu läätt vvµµo, o, ®®uu««ii

ngongoµµi),i), hh××nh thnh thµµnhnh mmµµng ngng ng¨nn khkh««ng cho tinh trng cho tinh trïïng khng kh¸c vc vµµo o

((ccÇÇnn CaCa++++ vv×× vvËËy nÕu khy nÕu khöö CaCa++++→→→→→→→→ nhiÒu tinh trnhiÒu tinh trïïngng vvµµo) o)

KÕt quKÕt qu¶¶ chchØØ 1 1 tinh trtinh trïïng ng vvµµo o →→ ®®ÇÇu hu hóót dÞch t dÞch TBC TBC trtrøøngng →→ kÝch thkÝch th−−íícc

tt−¬−¬ngng ®−¬®−¬ng nhng nh©©nn trtrøøngng →→ ®®åångng hoho¸ tt¹¹oo hhîîp tp töö 2n 2n →→ di chuydi chuyÓÓn vÒ sõng n vÒ sõng

ttöö cungcung ((llîînn: l: lµµmm ttææ ëë 22 sõngsõng,, bbßß: : ggèèc gic gi÷÷aa thth©©n + n + sõngsõng). ). SauSau ®®ã bã b¾¾mm

chchÆÆtt vvµµo n.m vo n.m vµµ phph¸tt tritriÓÓn thn thµµnhnh phph««i i →→ nhaunhau hh××nh thnh thµµnhnh (2(2--5 5 tutuÇÇnn hohoµµnn

ththµµnhnh llµµm m ttææ))

→ Chöa ngoµi d¹ con? → tån t¹i kh«ng ?

** TÝnh chTÝnh chään ln lääc cc cñña tra trøøng trong thô tinhng trong thô tinh

¦¦u u titiªªn n quan hquan hÖÖ xa huyÕt thxa huyÕt thèèngng ((trtréénn tinhtinh ØØ + + §§.B.B¹¹ch ch

phphèèi i nn¸i i ØØ 3/4 F3/4 F11§§BB--I)I)

¦¦u u titiªªn n tinh trtinh trïïng sng søøc sc sèèng cao nhÊtng cao nhÊt →→ tt¸ii ttææ hhîîp cã p cã

chchään ln lääcc →→ ssøøc sc sèèng caong cao..

** øøng dông trong ng dông trong cÊycÊy truyÒn htruyÒn hîîp tp töö

ChChään cÊyn cÊy cçcc hhîîp tp töö caocao ss¶¶n n →→ gigièèngng ®®ÞaÞa phph−¬−¬ngng

§§iÒu khiiÒu khiÓÓn gin giííi tÝnh theo môc tii tÝnh theo môc tiªªu su s¶¶nn xuÊt xuÊt



IV. Sinh lý chöa ®Î

1. Sinh lý chöa: phph««ii thai thai phph¸tt tritriÓÓn trong tn trong töö cung cung (2 g(2 g®®))

-- PhPh««ii:: thô tinhthô tinh→→ 1/31/3 thêi gianthêi gian, 3 l, 3 l¸ phph««ii

-- ThaiThai: : cucuèèi ki kúú phph««i i →→ ®Î®Î. 3 l. 3 l¸ phph««i phi ph©©n hon ho¸ ththµµnhnh cçc cc c¬¬

quan bquan béé phphËËn n →→ con noncon non

((VoiVoi 610610 ngngµµy,y, TrTr©©u 310,u 310, bbßß 280, 280, cõucõu 117,117, llîînn 114, d114, dªª 65, 65,

mÌomÌo 58, 58, chãchã 62, 62, ththáá 60)60)

a.a. SSùù ®®iÒu tiÕtiÒu tiÕt TKTK--TDTD kkúú chchööaa

* * TKTK: : sau thô thaisau thô thai→→ vváá nn··o ho h××nh thnh thµµnh vnh vïïngng HF HF trtrééi tiÕp nhi tiÕp nhËËnn

cçcc biÕnbiÕn ®®ææii hoho¸ vvµµ cc¬¬ hhääc tõc tõ cçcc thô quanthô quan ëë ttöö cungcung →→ ®®¶¶m m

bb¶¶o: mo: m¸u u nhiÒunhiÒu, n.m , n.m ttöö cungcung tt¨ngng sinhsinh, , ↑ tiÕt dÞchtiÕt dÞch. HF m. HF m¹¹nhnh

nhÊtnhÊt thth¸ng thng thøø 2 2 →→ dÔ sdÔ sÈÈyy

* TD:

+ Progesteron (ththÓÓ vvµµngng, , nhaunhau) ) →→ anan thaithai ((↓↓ co co bãpbãp t/c)t/c)

XXóóc tiÕn c tiÕn hhîîp tp töö llµµmm ttææ

KÝch thÝch KÝch thÝch vvµµ duy trduy tr×× ssùù phph¸t t tritriÓÓn nhau thain nhau thai

KT TBKT TB thth−−îîngng bb×× bao tuyÕn vbao tuyÕn vóó phph¸tt tritriÓÓnn..

øø//c c tiÕttiÕt FSH, LH FSH, LH →→ øø/c /c thth¶¶i i trtrøøngng ((trõ ngtrõ ngùùaa))

+ H.+ H. tuyÕn gituyÕn gi¸p: p: ¶¶/h /h ssùù phph¸tt tritriÓÓn thain thai

+ PGF+ PGF22αα dodo ttöö cung tiÕtcung tiÕt cucuèèi ki kúú chchööaa →→ phph¸ ththÓÓ vvµµngng

+ + Oestrogen Oestrogen ((cucuèèi ki kúú chchööaa))→→ ↑ mmÉÉnn cc¶¶m m ttöö cung vcung vííi oxytoxini oxytoxin

+ + RelaxinRelaxin ((nhau tiÕt cunhau tiÕt cuèèi thêi ki thêi kúú chchööaa) ) →→ gigi··n dn d©©yy chch»»ngng

xx−¬−¬ng chng chËËuu,, mmëë ccææ ttöö cungcung

b. b. BiÕnBiÕn ®®ææii trtrªªn cn c¬¬ ththÓÓ mmÑÑ trong thêi gian chtrong thêi gian chööaa

•• Duy trDuy tr×× ththÓÓ vvµµngng →→ anan thaithai + + øø/c /c ®®ééng dôcng dôc

•• HH××nh thnh thµµnh nhaunh nhau TT§§C C gigi÷÷aa mmÑÑ + + thai thai vvµµ tiÕttiÕt cçc c HocmonHocmon

•• N.m t/N.m t/cungcung tt¨ng sinhng sinh, m, m¸u u ®®Õn nhiÒuÕn nhiÒu→→ c.c.cÊp dinhcÊp dinh dd−−ììngng, E, E

•• TT§§CC↑↑((®®åångng hoho¸↑↑, , dÞdÞ hoho¸↓↓))→→ thêi kthêi kúú ®®ÇÇu mu mÑÑ bÐobÐo→→ cucuèèi gi gÇÇyy

•• Tim, Tim, ttÇÇn sn sèè mm¹¹ch tch t¨ngng

•• HH«« hÊp nghÊp ngùùcc, , ↑↑ ttÇÇn sn sèè. . §§..bibiÖÖtt cucuèèi ki kúú chchööa a ((thai Ðpthai Ðp cc¬¬ hohoµµnhnh))

•• ¶¶/h c/h c¬¬ nn¨ng ting tiªªu hou ho¸,, tiÕt nitiÕt niÖÖu u ((thai chÌn Ðpthai chÌn Ðp) ) →→ tt¸oo bãnbãn, , ®¸®¸i di d¾¾tt

•• [Ca], [P] m[Ca], [P] m¸uu↓↓ ((cÊp chocÊp cho thaithai). ). NÕu thiÕuNÕu thiÕu Ca, PCa, P→→ mmÑÑ huyhuy ®®ééngng

Ca xCa x−¬−¬ngng duy trduy tr×× [Ca], [P] m[Ca], [P] m¸uu→→ chchøøng xng xèèpp xx−¬−¬ngng. . ThiÕu trThiÕu trÇÇm m

trträäng ng →→ bb¹¹ii liliÖÖt sau t sau ®Î®Î

•• MiÔn dÞchMiÔn dÞch:: ssèè ll−−îîngng b/cb/c ththùùcc bbµµo, [KT]o, [KT] ttùù nhinhiªªn n tt¨ngng



2. Sinh lý ®Î

TrTr−í−ícc ®Î®Î:: gigi··n dn d©©yy chch»»ngng x.x.chchËËuu,, nnóót ct cææ ttöö cungcung tan.tan. TrTr−−ííc c ®Î®Î

1212-- 48h48h →→ TT00 gigi¶¶m, m, ccææ ttöö cung mcung mëë, s, s÷÷a ba b¾¾t t ®®ÇÇu tiÕtu tiÕt……

a.a. QuQu¸ trtr××nhnh ®Î®Î:: 33 giaigiai ®®oo¹¹nn

•• ChuChuÈÈn bÞn bÞ:: ccææ ttöö cung mcung mëë,, ttöö cungcung bb¾¾t t ®®ÇÇuu coco bãpbãp.. Thêi gianThêi gian

coco bãpbãp = = nghnghØØ→→ vvìì mmµµng ng èèii→→ dÞch dÞch èèi tri trµµnn ra ngora ngoµµii

•• §§−−aa thai rathai ra: : ttöö cungcung coco bãpbãp mm··nh linh liÖÖtt,, thêi gianthêi gian coco bãpbãp > >

nghnghØØ →→ ®®auau gigi÷÷ ddééii.. KÕt hKÕt hîîpp cc¬¬ hohoµµnh,nh, cc¬¬ bôngbông tt¹¹o co c¬¬nn rrÆÆnn

®Î®Î ®®ÈÈy thai ray thai ra

•• §§ÈÈyy nhau thai ranhau thai ra:: ttöö cung tiÕp tôccung tiÕp tôc coco bãpbãp ®®ÈÈy nhau thai ray nhau thai ra,,

thêi gianthêi gian coco bãpbãp < < nghnghØØ

b. b. CC¬¬ chÕchÕ ®Î®Î: TK : TK –– TD vTD vµµ tt¸c c ®®ééngng cc¬¬ gigiííi ci cñña thaia thai

+ Thai+ Thai ththµµnh thôcnh thôc →→ KT cKT c¬¬ gigiííii vvµµ gg©©y y ¸pp llùùcc llªªnn ttöö cungcung →→HF HF vÒ trung khu vÒ trung khu s/d (s/d (tutuûû ssèèng vng vïïng chng chËËuu) ) →→ phph¶¶n xn x¹¹ ®Î®Î

++ NNééi tiÕti tiÕt:: cucuèèi ki kúú chchööaa,, vváá thth−−îîng thng thËËn tiÕt cocticosteronn tiÕt cocticosteron →→KT KT nhau thai sinhnhau thai sinh PGFPGF22αα→→ thotho¸i hoi ho¸ ththÓÓ vvµµngng→→ ↓↓[[progesteronprogesteron] m] m¸u. u.

§§åång thêi nhau thai tiÕt relaxinng thêi nhau thai tiÕt relaxin→→ gigi··n dn d©©yy chch»»ngng xx−¬−¬ng ng

chchËËuu→→ mmëë ccææ ttöö cungcung→→ ↑↑tiÕt oestrogentiÕt oestrogen→→ ↑↑®é®é mmÉÉnn cc¶¶mm

ccñña ta töö cung vcung vííi oxytoxin tri oxytoxin tr−−ííc c ®Î®Î

+ VÒ+ VÒ mmèèi quan hi quan hÖÖ gigi÷÷a a mmÑÑ ((nhaunhau) v) vµµ thaithai:: khkh««ng cng cÇÇn thiÕtn thiÕt nn÷÷a a

→→ thai nhthai nh−− 1 ngo1 ngo¹¹ii vvËËt trong tt trong töö cungcung→→ ccÇÇnn ®®ÈÈy ray ra

c. c. §§ÎÎ khãkhã•• XX−¬−¬ng chng chËËu bÐu bÐ ((di truyÒndi truyÒn, , suysuy d.d d.d →→ thiÕuthiÕu Ca, PCa, P……))

•• MMÑÑ yÕuyÕu dodo bbÖÖnh trnh tr−−ííc khic khi ®Î®Î hohoÆÆc c d.d d.d kÐmkÐm

•• Thai Thai ququ¸ to, to, thai ngthai ng−−îîc hoc hoÆÆc oxytoxin quc oxytoxin qu¸ thÊpthÊp ((ÝtÝt) )

d.d. ChChËËm sinhm sinh, v, v«« sinhsinh: :

•• D.dD.d−−ììngng:: thiÕuthiÕu protein, VTM,protein, VTM, khokho¸ngng hohoÆÆcc nhiÒu tinh bnhiÒu tinh béétt,, chÊt chÊt

bÐobÐo →→ bubuåång trng trøøng tÝch mng tÝch mìì ……

•• NNééi tiÕti tiÕt:: thiÕu hocmonthiÕu hocmon s/ds/d hohoÆÆc rc rèèii lolo¹¹nn nnééi tiÕti tiÕt

•• ChÕChÕ ®é®é ssöö dông khai thdông khai th¸c: cc: cµµyy bõabõa,, kÐo xe qukÐo xe qu¸ ssøøcc

•• TuTuææii:: gigiµµ

•• BBÈÈm sinhm sinh →→ cÊucÊu tt¹¹o vo vµµ c/n cc/n c¬¬ quanquan s/d (s/d (ttöö cung qucung qu¸ nhnháá,, bubuåång ng

trtrøøng khng kh««ngng phph¸tt tritriÓÓnn ……))

•• BBÖÖnhnh ss¶¶nn khoakhoa,, kküü thuthuËËt pht phèèi khi kh««ngng ®®óóngng, stress (, stress (khÝ hkhÝ hËËuu. v/c. v/c……))

Science

Chuong12 sinh san