بحران ابعاد و ها ریشهآمریکا مالی

آثار و آسیب های بین المللیبا توجه به مورد ایران

گروه اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس

آرش مشهدی فراهانی

87زمستان

1

: موضوعات فهرست. تعریف بحران12008. ریشه ها و نحوه شکل گیری بحران مالی 2. تاثیرات بحران در جهان3

. قیمت نفت، فلزات و مواد غذایی3-1. قیمت سهام در آمریکا و بازارهای نوظهور3-2G3. وضعیت اعتماد در کشورهای 3-3. قروض بخش عمومی کشورهای توسعه یافته و تاثیر آن بر کمکهای 3-4

رسمی توسعه ای

. آثار بحران در نقاط مختلف دنیا4. آمریکا4-1. اروپا4-2. ژاپن و کشورهای نو ظهور) چين و هند(4-3. صادر کنندگان نفت4-4

. بحران مالی جهانی و اقتصاد ایران5. آثار احتمالی بحران بر اقتصاد ایران5-1. سیاست های ممکن برای برون رفت اقتصاد ایران از بحران5-2

2

بحران .1 تعریف

3

بحران کلی تعریف

در يك جمعبندى كلى، مىتوان بحران را از طريق

شاخصههای اساسى زير شناخت: غافلگيرى و اضطراب•حمله به اهداف حياتى•تهديد ارزشهاى بنيادين•محدوديت، كمبود و يا نقص اطالعات•محدوديت و فشردگى زمان تصميمگيرى•ظهور ناگهانى وضعيت و شرايط غير منتظره و •

اضطرارى

4

بحران ای لغتنامه تعریفاقتصادی و مالی

موقعیتی است که در آن اقتصاد یک بحران اقتصادی: •کشور به عللی مانند یک بحران مالی دچار رکود می شود.

کشوری دچار بحران اقتصادی است، به احتمال زیاد کاهش GDP کمبود نقدینگی، تورم یا کاهش قیمتها را تجربه می ،کند.

موقعیتی است که در آن تقاضای پول از بحران مالی: •عرضه آن فزونی می یابد. بدین معنی که نقدینگی به

سرعت تبخیر می شود چرا که پول موجود از بانکها خارج شده، به طوری که بانکها مجبور به فروش اقالم دارایی

هاي خود می کنند یا ور شکست می شوند.

5

اقتصاد ادبیات در بحراندانان

•“The Real Barrier of the Capitalist Production is

Capital itself” Marx•“Every Boom must one day

come to an end” Ludwig von Mises (1928)

•“The crisis from which we are now suffering is also the

out come of a credit expansion” Ludwig von Mises

(1931)• From Marx, Keynes and

Minkey’s theories of crisis it can be concluded that :“The

rise in income of rentiers, private bankers and other

groups of financial capitalists merits responsibility for the

economic and financial instability, unemployment

and an increasing risk of deflation and crisis that

many capitalist countries face today. “ George Argitis

(2003)

”مانع واقعی تولید سرمایه داری مارکسخود سرمایه است“

” هر رونقی ناگزیر روزی به پایان لودویک ون مایزس می رسد“

)1928(

”رکودی كه اکنون از آن رنج می بریم هم نتیجه یک گسترش

لودویک ون اعتبارات است“ )1931مایزس (

از ادبیات بحران مارکس، کینز و مینسکی چنین استنتاج می

شود که: ”افزایش درآمد دریافت کنندگان اجاره، بانکهای

خصوصی و دیگر گروه های باعث نا سرمایه داری مالی

پایداری اقتصادی و مالی، بیکاری و افزایش ریسک کاهش

قیمتها و همچنین بحرانی که خیلی از کشورهای سرمایه

داری از آن رنج می برند؛ می )2003جورج آرجیتیس (شود“

6

شکل. 2 نحوه و ها ریشهگیری

مالی 2008بحرانبررسی در یک خط زمانی

7

سیستم: کلی تصویر مقدمهآمریکا مالی

8

. ایجاد حباب 1قیمتی داتکام در دوره کلینتون، و

ترکیدن آن در ابتدای دوره بوش:

بعد از ترکیدن حباب دات کام،

نگرانی هایی در مورد کاهش

قیمتها وجود دارد. آلن گرینسپن

رئیس فدرال رزرو این گونه بیان

داشت که هر چند نشانه های روشنی

از شرایط بازار کار و اقتصاد در

دست نیست شرایط بازار مالی روشن و شفاف و رو به تعالی است.

9

. سپتامبر . سپتامبر 22: بعد از : بعد از 20012001

1111حمالت حمالت سپتامبر فدرال سپتامبر فدرال

رزرو برای رزرو برای جلوگیری از رکود جلوگیری از رکود

بار بار 44نرخ بهره را نرخ بهره را دیگر کاهش می دیگر کاهش می

دهد. به طوری که دهد. به طوری که نرخ بهره مرجع تا نرخ بهره مرجع تا

1111پایان سال با پایان سال با % % 66بار کاهش از بار کاهش از

% می % می 1.751.75به به رسد.رسد.

10

های. 3 وام فزاینده -SubرشدPrime

سال 2004تا 2002از وام گیرندگان Mortgage :Sub-primeالف(

فاقد صالحیت برای دریافت وامهای استاندارد:

دارای سابقه بد1.

فاقد درآمد کافی2.

به طور ویژه مورد sub-primeب( وامهای عالقه مهاجرین جدید و افراد کم درآمد

یک پنجم 2005سال بودند. به طوری که در از این نوع بود.وامهای رهنی

ج( به دلیل قیمت باالی مسکن برای افراد فقیر صاحب مسکن شدن امتیاز باالیی بود

ی عرضه می نرخ بهره باالتراما این وامها به شد و دارای ریسک باالتری بود.

یا وام بانرخ بهره ARMعلت اساسی 1.متغیر بودن این نوع وامها بود.

.2ARM نرخ بهره در سال اول و دوم ثابت :سال سوم نرخ و مشخص است ولی از

بهره این نوع وامها با توجه به نرخ بهره روز تعدیل می شود.

11

: فدرال رزرو سیکل افزایش نرخ بهره را شروع می کند. نرخ 2004. ژوئن 4 5.25 به 2006( تا ژوئن 1950% )یعنی پایین ترین سطح از سال 1بهره از

درصد می رسد.

: افزایش نرخ بهره باعث شروع فروکش کردن رونق 2006 تا 2005. سال 5بازار مسکن می شود. قیمت مسكن، طي يك فرايند خود افزا به داليل زير

كاهش مي يابد:2008 و 2007در سالهای الف: عرضه مازاد

وام مسکن ب : ناتوانی یا عدم تمايل به باز پرداخت

12

مسکن وام بازار در نکول نرخ

13

توسط رهنی امالک مصادرهبانکها

پس از سقوط قيمت مسكن سير ورشكستگي موسسات مالي، به دليل سقوط قيمت مشتقات

بازار سهام، شروع مي شود: یکی از وام New Century Financial: 2007. آوریل 6

دهندگان بزرگ ساب پرایم تشکیل پرونده برای محافظت از ورشکستگی می دهد. انجمن ملی

معامالت ملکی آمریکا اعالم می دارد شاهد سال 18بزرگترین کاهش ماه به ماه امالک در

گذشته بوده اند.: بنگاه جهانی بانکداری و کارگذاری 2007. ژوئن 7

Bear Stearns میلیارد دالر وام 3.2 مجبور به تهیه برای نجات یکی از سرمایه گزاری های آینده اش

(Hedge fund) که روی بازار ساب پرایم بود، ميشود.

Ratings: موسسات اعتبار دهي )2007. ژوالی 8agencies ) را کاهش رتبه اوراق قرضه ساب پرایم

می دهند. بن مارک رئیس فدرال رزرو اعالم می کند که ضرر و زیان بازار ساب پرایم ممکن است

میلیارد دالر در بر داشته 100هزینه ای بالغ بر بحران قبل از آنکه بهتر شود بد تر می باشد. ”

شود“ یکی از American Home Mortgage: 2007. آگوست 9

بزرگترین بنگاه های ارائه دهنده وام های مسکن تشکیل پرونده برای ورشکستگی می دهد. از

نرخ مصادره امالک در رهن، 2007اواسط سال یک رکورد بی سابقه ثبت می نماید. 14

رهنی قرضه اوراق

15

اضطراری: 2008مارچ. 10 وام دریافت از به Bear SternsبعدJPMorgan Chase & Co . دولت توسط که ای معامله شود می فروخته

. بود شده هماهنگشرکت: 2008ژوالی. 11 Independent National Mortgageدولت

Corp. (IndyMac) , که در 17را را است آمریکا رهني وام شرکت امین. آورد می در خود تملک

رهني،: 2008سپتامبر 7. 12 وام دولتی نیمه بزرگ غولهای دولتFannie Mae و Freddie Mac. کند می ملی را

ضرر: 2008سپتامبر 10. 13 اعالم با برادرز اعالم 4لمن دالری میلیارد . دولت کند می جدا برادرز لمن از را خود امالک وام بخش که کند می. بکند تواند نمی برادرز لمن نجات برای کمکی هیچ که دارد می اعالم

شرکت: 2008سپتامبر 15و 14. 14 که کند می اعالم امریکا MerrillبانکLynch . ورشکستگی اعالم برادرز لمن بعد روز در کند می خریداری را

) . سال از گذاری سرمایه بانک یک ورشکستگی بزرگترین کند ) 1990می.AIGقروض یابد می کاهش

دولت: 2008سپتامبر 16. 15 نشود تر آشفته بازار اینکه AIG% 80برایمبلغ به .85را کند می خریداری دالر میلیارد

اقتصادي. 16 نجات و 700بسته بوش دولت دالری میلیارد 838میلیارداوباما دولت 16دالری

بسته محل از شده انجام های هزینهحال ) 700 به تا که بوش دالری میلیارد

350) است یافته تخصیص آن میلیارد

همچنین قرار است بسته میلیارد دالری اوباما 780

4با هدف اساسی ایجاد میلیون شغل به مواردی از

این قبیل اختصاص یابد:

پروژه های زیر بنایی1.

کمک به موسسات مالی و 2.تولیدی

پروژه های بهداشت و 3.درمان

معافیت های مالیاتی4.

17

است؟ کجا از مشکل

سرمايه ای کردن وام های رهنیMBS , CDOانتقال ريسک از بانک به موسسات سرمايه گذار مساله انگيزشی: عدم لزوم دقت و نظارت بانک در

ارزيابی درست ريسک وامها نظر گرينسپن: مشکل در کاهش نرخ بهره نبود

.بلکه در عدم نظارت کافی برموسسات مالی استمساله عميقتر: ضعف مدلهای ريسک

18

به رهنی وامهای تبدیل پروسهو قرضه اوراق

مالی بحران سیستم مالی آمریکا با

مساله ” بازی با پول مردم“ روبرو است.

بنابراین هنگامی کهقیمت مسکن سقوط

می کند نه تنها سیستم بانکی و بازار مسکن

بلکه کل سیستم مالی آمریکا دچار مشکل می

شود.

19

Financial Times, 20 Sept 2008 “…bank boards and bank executives have failed to understand

complex mortgage-backed banking products, as have central bankers, regulators and credit rating agencies.”

محص�والت ان�د نتوانس�ته بانکه�ا رئیس�ه ه�یئت و مدیران همچ�نین، کنن�د. درک را رهن پش�توانه ب�ا پیچی�ده ب�انکی بانکه�ای مرک�زی، ق�انون گ�ذاران و موسس�ات اعتب�ار دهی! “…a reward system that has granted huge bonuses to those

who peddled toxic mortgage-related products….” دهی ک�ه ب�ه کس�انی ک�ه داللی بس�ته ه�ای پ�اداشیک نظ�ام

م�س�موم �مرب�وط ب�ه ره�ن را انج�ام د�اده ان�د، ج�وایز� ب�زرگی اعطا کرده است ...

20

در. 3 بحران تاثیراتجهان

21

بینی تجارت از IMFپیش و رشد

2008 اكتبر به پیش بینی صندوق بین المللی پول در ، % 5% کاهش خواهد یافت، )2رشد اقتصادی جهان

( یا حتی کمتر. اگر 2009 و 2008% برای سالهای 2.2و% باشد شاهد کاهش درآمد سرانه 2رشد اقتصادی جهان

جهانی خواهیم بود. آخرین تخمینUN برای رشد اقتصادی سال

، برای سال IMF% و آخرین پیش بینی1.8، 2008 % است.0.5، 2009

آسیا احتماال انعطاف پذیر تر از سایرین)اگر چه صادراتشبه آمریکا کاهش می یابد(؛ آمریکای التین کندی رشد

اقتصادی و آفریقا دچار رکود می شود. قیمت کاالها رو به کاهش است. صادر کنندگان منابع

طبیعی آسیب می بینند؛ وارد کنندگان غذا و نفت سود می کنند.

22

نرخ ترین پایین بینی پیشرشد

دوم جهانی جنگ از

23

! ها کاال بازار رونق بر پایانی

24

آثار 4در بررسی به اساسی حیطهپردازیم می بحران

قیمت کاالها )نفت، فلزات و مواد غذایی(1.

قیمت سهام در آمریکا و بازارهای نوظهور2.

(Confidence)اعتماد 3.

قروض بخش عمومی و تاثیر آن بر کمکهای رسمی توسعه 4.

ای

25

مواد. 3-1 و فلزات نفت، قیمتغذایی

26

طال OPECنفت و

طال اوپک قیمت نفت قیمت

27

فلزات قیمت

28

شاخص غذایی مواد قیمتهای

29

بازارهای. 3-2 و آمریکا در سهام قیمتنوظهور

30

جهانی اعتماد کاهش با همزمانخارجی و داخلی گذاری سرمایه

یابد می کاهشS&P 500 MSCI Emerging markets

31

بحران در سهام های شاخص وضعیتاخیر

در سهام شاخص کاهش میزان: مختلف بورسهای

درصد کاهش بورس

بازار بورس

41 نیویورک

41 کانادا

45 اروپا و فرانسه

45 آلمان

72 اسپانیا

34 بحرین

60 مصر

56 عربستان

51 امارات

41 مالزی

42 ژاپن

48 هنگ کنگ

بح��ران از ناش��ی م��الی زی��ان ه�زار میلی�ارد دالر 31اقتص�ادی را

ک��ه ان��د زده ه�زار 11تخمین ب�وده آمریک�ا س�هم آن میلی�ارد

است.

کشورهای. 3-3 در اعتماد وضعیتG3

(شاخص اعتماد کسب و کارIndex of Business Confidence:) سنجش دیدگاه سازمان های تجاری نسبت به وضعیت اقتصادی کنونی و

هدفگذاری سرمایه گذاری های آتی.( شاخص اعتماد مصرف کنندهIndex of Consumer Confidence:)

سنجش میزان خوشبینی خانوارها نسبت به شرایط اقتصادی موجود که تعیین کننده اساسی فروش کوتاه مدت شرکتها در بازار کاالهای مصرفی است.

33

در. 3-4 عمومی بخش قروض! یافته توسعه های کشور

34

به کمک موجود شرایط تحتنمی توسعه حال در کشورهای

باشد پایدار تواند

35

نقاط. 4 در بحران آثاردنیا مختلف

آمریکا، اروپا، چین و ژاپن، و ایران

36

4-1 “ در. ” اقتصادی رکودآمریکا

»اظهارات اولیه در مورد وجود بحران »اقتصادیبا توجه به کاهش مشاغل در آمریکا در همان ماه های اولیه سال 1.

خیلی از اقتصاد دانان ابراز کردند که اقتصاد آمریکا وارد 2008 شغل از اقتصاد کم شد 63000رکود گشته است. )در ماه فبریه

ساله اخیر بود(5که یک رکورد در 2با توجه به تعریف رایج رکود یعنی رشد منفی اقتصادی برای 2.

از BEA فصل متوالی از با توجه به آمار )دایره تحلیل اقتصادی( هم دچار رکود اقتصادی 2008لحاظ تکنیکی اقتصاد آمریکا تا می

نبود. و مبنا قرار دادن سه فصل 2008تحلیل وارن بوفت در مارچ 3.

متوالی رشد اقتصادی کمتر از رشد جمعیت و اعالم رکود و .... توسط 2008اعالم رکود اقتصادی در اول دسامبر

) با توجه به . NBERدایره ملی تحقیقات اقتصادی آمریکا (GDPنمودارهای تولید، بیکاری و مشاهده فصل سوم کاهش

37

“ آمریکا ” در اقتصادی رکود% بی سابقه در 2008 در ماه آگوست 6.1نرخ بیکاری -

درصد ثبت 7.5پنج سال گذشته. آخرين ركورد بيكاري شد.

2008 شغل از ژانویه تا سپتامبر 605000کاهش. اقتصاد آمریکا باید با توجه به رشد جمعیت در نه ماهه

میلیون شغل جدید ایجاد می کرد. 1.3، 2008اول سال میلیون شغل کمتر از آنچه باید در مسیر رشد 2حدود

متعادل اتفاق می افتاد، ايجاد شده است.

38

بازرگانی تراز و بیکاریآمریکا

39

“ آمریکا ” در اقتصادی رکودData Series June July Aug Sept Oct Nov

2008 2008 2008 2008 2008 2008

Unemployment Rate (1) 5.5 5.7 6.1 6.1 6.5 6.7

Change in Payroll Employment (2)

-100 -67 -127 -403 (P) -320 (P) -533

Average Hourly Earnings (3) 18 18.06 18.14 18.17 (P) 18.23 (P) 18.30

Consumer Price Index (4) 1.1 0.8 -0.1 0 -1 -1.7

Producer Price Index (5)1.7 1.2 (P) -0.9 (P) -0.4 (P) -2.8 (P) -2.2

U.S. Import Price Index (6) 3 1.4 (R) -3.1 (R) -3.5 (R) -5.4 (R) -6.7Footnotes

(1) In percent, seasonally adjusted. Annual averages are available for Not Seasonally Adjusted data.(2) Number of jobs, in thousands, seasonally adjusted.

(3) For production and nonsupervisory workers on private nonfarm payrolls, seasonally adjusted.

(4) All items, U.S. city average, all urban consumers, 1982-84=100, 1-month percent change, seasonally adjusted.

(5) Finished goods, 1982=100, 1-month percent change, seasonally adjusted.(6) All imports, 1-month percent change, not seasonally adjusted.(R) Revised(P) Preliminary

40

کشورهای. 4-2 اقتصادی وضعیتیورو

درصد 1.9در منطقه یورو به صورت یک کل، در ماه می تولیدات صنعتی سریعترین کاهش یک 1992کاهش داشت که از بحران نرخ ارز سال

ماهه تلقی می شود. درصد 7.8فروش اتوموبیل های اروپایی در مقایسه با می سال قبل آن

کاهش داشته است. درصد و نسبت 0.6فروش خرده فروشی از ماه ژوئن نسبت به ماه می

درصد کاهش داشته است. 3.1به می سال قبل آن بر اساس آخرین پیش بینی صندوق بین المللی پول رشد اقتصادی منطقه

درصد، فرانسه 2/5 درصد، آلمان منفی 2، منفی 2009یورو در سال درصد 2/8 درصد و انگلیس منفی 2/1 درصد، ایتالیا منفی 1/9منفی

خواهد بود. به طور مرتب با کاهش 2008اقتصاد اروپا در فصل دوم و سوم سال

) کاهش رشد روبرو بود بنابر این از لحاظ تکنیکی وارد رکود شده است. درصدی در فصل دوم سال و تداوم آن در فصل سوم(0.2

41

یورو کشورهای اقتصادی وضعیت“ بیکاری”

42

اساس بر یورو کشورهای اقتصادی وضعیتاستت یورو بینی پیش

“ اقتصادی” رشد

43

هند. 4-3 و چین ژاپن، آسیا

:اقتصاد چین بنا به پیش بینیIMF 2008 رشد اقتصادی چین در سال

درصد خواهد بود. )نرخ 6.75، 2009 درصد و در سال 9.7 درصد بوده.( رشد 11.4، 2007رشد چین در سال

اقتصادی چین در سال گذشته با کاهش فصل به فصل مواجه بوده است.

میلیارد دالری برای 586 نوامبر چین یک بسته 9در توسعه زیرساختها، به طور مشخص راههای هوایی و زمینی، افزایش درآمد روستایی از طریق اصالحات

عرضی و افزایش رفاه اجتماعی از طریق خانه های ارزان قیمت و اقدامات محیط زیستی اعالم نمود. هدف

سیاستی این بسته جبران کاهش صادرات از طریق افزایش تقاضای داخلی می باشد.

44

:اقتصاد ژاپن به 2009 و 2008یورو استت نرخ رشد اقتصادی ژاپن را برای سالهای •

رشد ژاپن IMF- پیش بینی کرده است. بنا به پیش بینی 0.4 و 0.4ترتیب درصد خواهد بود. نرخ رشد اقتصادی ژاپن در 2.6 منفی 2009در سال

بوده است.2.4، 2007سال درصد 1.7 سال گذشته 5صادرات ژاپن در ژوئن برای اولین بار در •

% 11.2% و 15.4کاهش یافت. صادرات به آمریکا و اروپا به ترتیب کاهش یافته است. همچنین با افزایش واردات ژاپن مازاد تجاری ژاپن را

میلیارد دالر کاهش نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه کرده 1.28با % کاهش.90است. یعنی

درصد رشد 0.3 تنها 2008 تا آگوست 2007صادرات ژاپن از آگوست • 17داشته است. دو بانک بزرگ ژاپنی از طلبکاران لمن برادرز بودند و در

وزی اقتصاد ژاپن رسما اعالم کرد که اقتصاد ژاپن در رکود 2008نوامبر قرار دارد.

هند. 4-3 و چین ژاپن، آسیا

45

:اقتصاد هندبنا به پیش بینی بانک سیتی رشد اقتصادی هند در •

در صد می 5 و 6.8 به ترتیب 2009 و 2008سال سال گذشته باالی 3باشد. رشد اقتصادی هند در

% بوده است.9بانک توسعه اسیایی پیش بینی کرده است که اقتصاد •

فصل برای بهبود شرایط نیاز دارد.6 تا 4هند میلیارد داالر برای کمک به 4.5هند اظهار داشته •

صادر کنندگان به سیستم مالی اش تزریق خواهد کرد.

برخی از تحلیل گران معتقدند هند قصد دارد کاهش •صادراتش به کشورهای غربی را با توسعه صادرات

در کشورهای آسیایی جبران نماید.

هند. 4-3 و چین ژاپن، آسیا

46

ایران و نفتی کشورهای

همراه با کاهش قیمت نفت کشورهای اوپک کاهش تولید را نیزتصویب کرده اند که نتوانسته باعث تعدیل قیمت شود. )چون

قیمتهای باالی نفت عمدتا به علت سفته بازی بوده است( کاهش قیمت نفت باعث شده تمام کشورهای نفتی دچار

کاهش درآمد شوند اما به قول دنی لیپزیگر نماینده کاهش فقر آنقدر ذخیره کرده اند که بیشتر این کشورها در بانک جهانی ”

بتوانند مشکل کاهش درآمد را در کوتاه مدت پشت سر بگذارند“

ایران بیشتر )تقریبا تمام( درآمد نفتی سه سال گذشته خود را میلیارد دالر ذخیره 25هزینه کرده است. حداکثر

ارزی.

47

و. 5 جهانی مالی بحرانایران اقتصاد

48

اقتصاد. 5-1 بر بحران احتمالی آثارایران

49

بر بحران تاثیر های دریچهایران اقتصاد

کاهش قیمت نفت1.

کاهش قیمت فلزات2.

کاهش قیمت محصوالت وارداتی ایران3.

50

جهانی های قیمت کاهش آثارایران اقتصاد بر

کاهش درآمد های ارزی، اقتصاد ایران را با چند چالش روبرو

می کند:

کسری بودجه1.

عدم توانایی در مدیریت نرخ ارز2.

تراز بازرگانی منفی3.

تاثیرات منفی بر بازار بورس ایران4.

51

بودجه. 5-1-1 کسری

ذخ�ایر • دقی�ق م�یزان بین�د نمی ص�الح دولت چن�د هر ارزی را اعالم نمای�د، در ص�ورتی ک�ه ذخ�ایر ارزی نتوان�د ب�ا دولت ده�د پوش�ش را ج�اری ه�ای درآم�د کمب�ود

کسری بودجه مواجه خواهد شد.با توج�ه ب�ه قیمت ه�ای متف�اوت نفت و در نظ�ر گ�رفتن •

ح�دود در دولت عم�ومي میلی�ارد 100بودج�ه ه�زار نظ�ر در را مختل�ف س�ناریو چن�د ت�وان می توم�ان

گرفت:

52

به توجه با در 900محاسبات بشکه میلیونو سال

عمومی 100 بودجه دالر میلیارد هزاردولت

دالر: 70قیمت نفت باالی میلیارد دالر( و مالیات و سایردرآمدها، بیش از 60الف( درآمد نفت )حدود

درصد درآمد دولت را تامین می کند. کسری بودجه مانند سالهای قبل 80خواهد بود و همین شرایط کنونی اقتصاد كالن به مدت یک سال دیگر

دوام خواهد آورد. ب( دولت احتماال باقیمانده ذخیره ارزی را مصرف خواهد کرد و به امید

شانس دوباره )باال ماندن قیمت نفت برای سال بعد( خواهد نشست. دالر:50 تا 40قیمت نفت بین

میلیارد دالر خواهد بود که احتماال کمتر 45 تا 35الف( درآمد ارزی نفت بین % کل بودجه 40% بودجه است. کسری بودجه می تواند تا حدود 40از

باشد که از نظر تاریخی و حتی برای اقتصادی مانند ایران رقم بزرگی است.

ب( کسر بودجه از طریق استقراض از بانک مرکزی تامین خواهد شد. دولت باقیمانده ذخیره ارزی را خواهد سوزاند. تورم به باالترین حد بعد از سال

خواهد رسید. سرمایه گذاری درازمدت روی صنایع نفت و گاز و سایر 74صنایع مهم کند خواهد شد.

53

به توجه با در 900محاسبات بشکه میلیونو سال

عمومی 100 بودجه دالر میلیارد هزاردولت

دالر:25قیمت نفت زیر میلیارد دالر خواهد بود 20الف( درآمد ارزی نفت حدود

% بودجه است. کسری بودجه قطعا 20که کمتر از % کل بودجه می شود کسر بودجه از 50بیش از

طریق استقراض سنگین از بانک مرکزی تامین خواهد شد.

ب( دولت باقیمانده ذخیره ارزی را خواهد سوزاند. تورم شدید به همراه رکود بسیار سنگین، اقتصاد را تهدید

خواهد کرد. سرمایه گذاری درازمدت روی صنایع نفت و گاز و سایر صنایع مهم تقریبا متوقف خواهد شد.

54

بودجه های 88الیحه چالش وآن

دالر نفت37.5قیمت (5.7هزار میلیارد تومان )رشد 96.8بودجه عمومی دولت%کمیسیون در اظهار نظر اولیه مرکز پژوهش های مجلس و

بودجه و :برنامه 21 هزار میلیارد تومان کسری دارد که 44 حدود 88الیحه بودجه 1.

هزار میلیارد آن مربوط به درآمد هایی است که تحقق نمی یابد و الیحه میلیارد آن مربوط به هزینه های پیش بینی نشده21 در

اند.بودجه در نظر و هزار میلیارد تومان 85پیش بینی درآمد نفتی سناریو2.

اجرا تومان400گرفتن فروش بنزین به لیتری قابل غیر عمال کهاست.

درصد رشد در 40 تا 38در الیحه بودجه درآمد های مالیاتی با 3.کشور نظر گرفته شده که در حاکم رکود به توجه ممکن نیست.با

55

ارز. 5-1-2 نرخ مدیریت پیش بینی می شود در شرایطی که با درآمد ارزی پایین و ذخایر

ارزی محدود روبرو باشیم دولت نتواند به مدیریت نرخ ارز ادامه دهد.

با توجه به شرایط فعلي جهاني افزایش قدرت دالر در مقابلسایر ارزها، با توجه به مازاد تقاضا برای دالر در اقتصاد ایران،

دولت نخواهد توانست نرخ ارز را پایین نگاه دارد. افزایش نرخ ارز )کاهش ارزش ریال در مقابل دالر( باعث

تشویق صادرات غير نفتي و گران تمام شدن واردات برای ایران می شود. با توجه به رکود جهانی عدم كشش پذيري صادرات

ايران و از رونق افتادن بازارها، تنها افزایش قیمت کاالهای وارداتی تاثیرات تورمی بر اقتصاد ایران خواهد داشت.

56

منفی. 5-1-3 بازرگانی تراز مهمترين چالش اقتصادي ايران، مشکالت 1388در سال

تراز حساب جاري و يا تراز بازرگاني کااليي و همچنين تراز بازرگاني خدمات است.

1388 اگر فرض کنيم در سال � ميليارد دالر 45 مجموعا ميليارد دالر درآمد 30درآمد صادراتي داشته باشيم )حدود

ميليارد دالر از صادرات کاالهاي 15نفتي و حدود غيرنفتي(، همچنين درآمد حاصل از صادرات خدمات ايران

ميليارد باشد، در مجموع درآمد ارزي کشور 10نيز حدود ميليارد دالر تخمين زده مي شود. در برابر اين 55حدود

درآمد ارزي، ايران بايد طوري عمل کند که تراز بازرگاني کاال و خدمات کشور دچار کسري پرداخت نگردد.

57

برابر در ایران ارزی نیازارزی میلیارد 55درآمدهایدالری

تنها حدود 1387همان طوري که عنوان شد به نظر مي رسد تا پايان سال ميليارد دالر نيز بابت 10حدود وارد کشور شده باشد و اگر ميليارد کاال60

، هزينه شده باشد، نياز ارزي ايران کسري تراز پرداخت واردات خدمات ميليارد 70براي کاالها و خدمات وارداتي )بدون در نظر گرفتن رشد( حدود

دالر خواهد بود. البته غير از کاالها و خدمات وارداتي، ايران در ارتباط با � مربوط به بازپرداخت بدهي هاي تأمين کسري حساب سرمايه که عمدتا

نياز ميليارد دالر 10ارزي ايران به کشورهاي خارجي است نيز حداقل به ميليارد بوده ولي به نظر مي رسد در 3/12 اين رقم 1386دارد )در سال

نياز سال هاي بعد ميزان بازپرداخت بدهي خارجي ايران کاهش يابد و لذا (. ميليارد دالر تخمين زده مي شود80ارزي کشور در سال آينده حدود

به نظر می رسد 88 میلیارد دالر در سال 55با در نظر گرفتن درآمد ارزی ، ميليارد دالر براي سال آينده20يک کسري ارزي حداقل به ميزان ایران

مشاهده شود. بايد توجه داشت که اين رقم بدون در نظر گرفتن نيازهاي � معلوم نيست با اين ارقام فوق ارزي بودجه عمومي است که لزوما

، بر اساس مصوبات قانون 1387مطابقت داشته باشد، چرا که در سال � براي نيازهاي بودجه اي بايد تبديل 70بودجه، بيش از ميليارد دالر ارز صرفا

.به ريال مي گرديد

بنابراين در يک نگاه جامع، قاعدتا¤ تنظيم موازنه پرداخت هاي امکان پذير 88خارجي ايران، بدون در نظر گرفتن تحوالت بودجه

نيست و اين دو بايد با يکديگر جمع بندي شود

58

و وارداتی کاالهای ترکیبتغییرات تاثیر و ایران صادراتی

جهانی های قیمت  گندم ، شمش از آهن و فوالد، بنزین ماهه سال جاری ۹در

و ، سایر روغن های سبک و فرآورده ها بجز بنزین، سختبه ترتیب بیشترین میزان واردات را به خود دانه ذرت

اختصاص داده اند. مایع شده به تدریج در سال های اخیر سهم پروپان و بوتان

ماهه ۹خود را از صادرات کشورمان افزایش داده و در پروپان مایع شده، متانول و بوتان مایع شدهسال جاری

رتبه های اول تا سوم را به خود اختصاص داده اند و اتیلن نیز در رتبه پنجم جای گرفته است. 

ای�ران ک�اهش یافت�ه اس�ت، ام�ا قیمت اقالم عم�ده وارداتی پر�س�ش ای�ن اس�ت ک�ه� آی�ا ک�ا�هش �قیمت این اقالم ب�ه ش�دت ارزی درآ�م�د ت�رین� عم�ده� یع�ن�ی خ�ام، نفت قیم�ت ک�اهش�

ایران بوده است؟!

59

و آمریکا در بنزین فروشی خرده قیمت و خام نفت قیمت نوسانات سیرکانادا

احتمالی ناشي از تغییرات قیمت آسیبهای88جهاني بنزین در سال

چنانچه از نمودار تغییرات قیمت بنزین که همراه با تغییرات قیمت نفت خام

رسم شده است بر می آید، قیمت بنزین تحت تاثیر

قیمت نفت خام بوده است، اما با همان سرعت کاهش

نیافته است.بنابراین انتظار می رود،

اگر بخواهیم مانند سالهای گذشته واردات بنزین داشته باشیم، درآمد ایران بیش از هزینه های ارزی اش کاهش

یافته است. 60

بورس. 5-1-4 سهام شاخص کاهشايران بهادار اوراق

کاهش قیمت نفت، قیمت محصوالت پتروشیمی و قیمتفلزات باعث شده تا شاخص بورس اوراق بهادار ایران،

که وابسته به کاالهای خام می باشد کاهش یابد. با بورس هاي خارجي مرتبط �  گرچه بورس ايران مستقيما

نيست، ولي به دليل اينکه در سال هاي گذشته، قيمت گذاري محصوالت داخلي متأثر از قيمت جهاني اين نوع کاالها بوده است، لذا پديده اي که در چند ماه گذشته ما شاهد آن بوده ايم، سقوط شاخص سهام مرتبط با اين

نوع کاالهاي توليدي در بورس ايران بوده است. ميليارد ريال تخمين زده 30000 اين کاهش در حد�

مي شود و باعث شده که حجم مبادالت بورس را نيز تحت تأثير قرار دهد.

61

برون. 5-2 برای ممکن های سیاسترفت

بحران شرایط از ایران اقتصاد

62

بودجه. 5-2-1 کسری

انضباط مالي از طريق کاهش مصارف بودجه اي و 1.

1388افزايش درآمدهاي جديد در سال

با تعيين نرخ مناسب ارز، هم دولت  تعيين نرخ مناسب ارز : 2.

مشکل موازنه پرداخت هاي خارجي خود را مي تواند بهتر حل کند و

هم مشکل کسري بودجه را. در صورتي که نرخ اسمي ارز، پايين

افزايش 87 در مقايسه با 88تعيين شود، ميل به واردات در سال

مي يابد و مشکالت موازنه پرداخت هاي خارجي کشور نيز تشديد

مي شود.

63

انتشار اوراق مشارکت 3.

دولت بر اساس برنامه جد»ي گرفتن بازپرداخت سهام عدالت : 4.

قبلي، قصد دارد ميزان واگذاري سهام عدالت به واجدين شرايط را تا

ميليارد ريال برساند. واگذاري اين 000/400 ، به ميزان 87پايان سال

ساله 10سهام بصورت قسطي و بدون پيش پرداخت بوده و بايد

بازپرداخت شود. و بنابراين در سال هاي بعد از واگذاري الزم است تا

سال بعد، همه ساله حدود يک دهم از مبالغ واگذارشده اين نوع 10

� مبلغ آن قابل توجه سهام به خزانه دولت بازگشت نمايد که قاعدتا

خواهد بود. 

64

ارزی. 5-2-2 منابع کسری

کنترل سقف واردات کاال و خدمات 1.

 استفاده از منابع حساب ذخيره ارزي 2.

 استفاده از دارايي هاي خارجي بانک مرکزي 3.

استقراض خارجي و استفاده از مشوق هاي الزم 4.

براي سرمايه گذاري خارجي

65

اوراق. 5-2-3 بورس بازاربهادار

با فعال کردن بازار اوليه فعال کردن بازار اوليه: 1.

که در گذشته در اين زمينه کمتر توفيق داشته

است، بخشي از کاستي هاي موجود قابل حل است. 

اتخاذ تصمیم مناسب در مورد سهامی که 2.

بخشی از پول آن هنوز پرداخت نشده است

66

کلی نتیجه

در موج�ود ت�ورمی رک�ود ش�رایط ب�ه توج�ه با اقتص�اد ای�ران ارائ�ه هیب راهک�اری ب�رای اقتص�اد خ�روج راهک�ار تع�یین و تش�خیص ب�دون ای�ران

ایران از رکود تورمی کامل نیست. ،بن�ابراین در م�ورد ه�ر ی�ک از راه کاره�ا ممکن، بن�ابراین در م�ورد ه�ر ی�ک از راه کاره�ا ممکن

ب�رون کلی راهک�ار ب�ا آن انطب�اق بایس�ت ب�رون می کلی راهک�ار ب�ا آن انطب�اق بایس�ت می رفت از شرایط رکود تورمی مطالعه شود.رفت از شرایط رکود تورمی مطالعه شود.

67

تشکر با