Alpet Shqiptare - STUDIMI I BURIMEVE NATYRORE TË RAJONIT VERIOR TË SHQIPËRISË

Mount Everest, Sagarmatha National Park, Nepal

STUDIMI I BURIMEVE NATYRORE TË RAJONIT VERIOR TË SHQIPËRISË

Raporti Përfundimtar

MEHMET META HAKI KOLA Me mbeshtetjen financiare te GTZ

Tirane, Mars, 2005

Kola, H., Meta, M., Burimet Natyrore te Shqiperise se Veriut

Tirane, Mars 2005 2

TABELA E PËRMBAJTJES

1. SHKURTIME ................................................................................................................................................................ 4

2. SHPJEGIMI I TERMAVE TE PERDORUR ................................................................................................................ 4

3. ABSTRAKTI I TERMAVE TE REFERENCES........................................................................................................... 5

4. PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE ................................................................................................................................. 6

5. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME .................................................................................................................. 7

6. METODOLOGJIA E STUDIMIT................................................................................................................................. 8

6.1. GRUMBULLIMI DHE PËRPUNIMI I TË DHËNAVE.................................................................................8

6.2. SHTRIRJA GJEOGRAFIKE E ZONËS VERIORE.........................................................................8

6.3. ELEMENTET KRYESOR GJEOGRAFIK DHE NATYROR .........................................................9

7. PËRSHKRIMI I BURIMEVE NATYRORE-TURISTIKE........... ........................................................................ 14

7.1. BURIMET NATYRORE TË RAJONIT VERIOR...................................................................................... 14 7.2. Alpet Shqiptare Veriore ................................................................................................................ 15

7.2.1 Alpet perbehen nga blloqe, malesi, kurrizet malore dhe luginat si me poshte .................. 16 7.2.2 “Thethi“ – Park Kombëtar dhe Zonë Turistike Malore..................................................... 16

7.2.2.1.Ekosistemet pyjore dhe biodiversiteti në Theth. 17 7.2.3 “Lumi i Gashit” dhe “Livadhi i Harushës”(Tropojë): ...................................................... 18 7.2.4 Valbona dhe Lugina e Valbonës (Tropojë)........................................................................ 18 7.2.5 Liqeni i Shkodrës.............................................................................................................. 19 7.2.6 Zona turistike “Velipojë – Vilun” (Shkodër)..................................................................... 20 7.2.7 Kompleksi ligatinor/lagunor i “Kune-Vain-it” (Lezhë”). .................................................. 22 7.2.8 “Lura”- PK-dhe “Pylli i Allamanit”. .............................................................................. 24

Mjedisi bujqësor................................................................................................... 26 Të ardhurat mujore.............................................................................................. 26

8. ANEKSE :................................................................................................................................................................... 27

8.1. PYJET DHE KULLOTAT - HISTORIKU I ZHVILLIMEVE TË TYRE........................................ 27

8.2. PYJET NË ZONËN VERIORE – HIERARKIA E SIPËRFAQES.................................................. 29

8.3. ZONAT E MBROJTURA DHE TURISTIKE TE SHPALLURA................................................... 31 8.4. ZONAT E MBROJTURA DHE TURISTIKE NE ZONEN VERIORE SIPAS STRATEGJISE SE BIODIVERSITETIT- 2000............................................................................................................... 32

8.5. BIMËT MJEKESORE NATYRORE KRYESORE NE ZONEN VERIORE (FSN) ........................ 33

8.6. FAUNA DHE GJUETIA-KALENDARI I TYRE I LEJUAR......................................................... 38


Tirane, Mars 2005 3


Tirane, Mars 2005 4

1. SHKURTIME

MMM - Ministria e Mjedisit MBU - Ministria e Bujqësisë dhe Ushqimit MRRTT - Ministria e Rregullimit të Teritorit dhe Turizmit MPLD - Ministria e Pushtetit Lokal dhe Decentralizimit BB - Banka Botërore DPPK - Drejtoria e Përgjithëshme e Pyjeve dhe Kullotave DZM - Drejtoria e Zonave të Mbrojtura INSTAT - Instituti i Statistikës NJMP - Njësia e Menaxhimit te Projektit OJF - Organizate jo-fitimprurëse PPB - Prodhimi i Pergjithshem Bruto IKPK - Inventaritimi Kombëtar i Pyjeve dhe Kullotave

2. SHPJEGIMI I TERMAVE TE PERDORUR

Zonë e Mbrojtur : zonë me vlera të veçanta natyrore dhe biodiversiteti dhe e shpallura si e tillë (sipas kritereve të IUCN-së). Zonë turistike : Zonë me vlera të spikatura turistike dhe e shpallur si e tillë. Pyje të virgjër : Pyje që janë të paprekur nga dora e njeriut dhe ku ruhen ende vlerat e tyre natyrore shekullore. Bimë mjekësore natyrore : Janë gjithë speciet e florës spontane natyrore me vlera mjekësore dhe farmaceutike. Komune: njësi administrative ne zonat rurale e përbërë nga disa fshatra, e cila qeveriset nga nje kryetar i zgjedhur për një periudhë kohore 3-vjeçare nga banorët e komunitetit. Mundësia vjetore e shfrytëzimit: Sasia vjetore e materialit drunor që lejohet te vilet nga një grumbull pyjore, gjatë një viti në perputhje me objektivat e planit të mbarështëimit e shprehur në metër kub për hektar. Njësia e Menaxhimit te Projektit: Njësia e menaxhimit të projektit të pyjve me Bankën Botërore. Prodhimet e dyta pyjore: prodhime që sigurohen nga pylli me përjashtim ato me naturë drusore. Pyllëzim: Krijimi i një pylli në një sipërfaqe toke që s’ka patur kurrë të tillë ekosistem. Rreth: njësi administrative e përbërë nga një apo më shumë bashki, komuna dhe zakonisht nga një numer i madh fshatrash.


Tirane, Mars 2005 5

3. ABSTRAKTI I TERMAVE TE REFERENCES

Ndalimi i praktikave të përdorimit të paqëndruëshëm të tokës është çelësi për rritjen e prodhimtarisë në zonat rurale shto dhe mos aplikimi i masave per mbrojtjen e tokes, kane çuar ne degradim serioz te tokes dhe burimeve natyrore të përsëritëshme të saj. Erozioni që vjen si pasojë e praktikave të gabuara në përdorimin e tokës i kombinuar me intensitetin e madh të shirave dhe me ndjeshmërine e madhe të tokave malore karshi erozionit, ka ndikuar në mbathje të tokave bujqësore, dëmtim të veprave ujitëse e mbushje të rezervuareve që përdoren për hidrocentralet apo për vaditje të tokave bujqësore. Në këtë proçes është evidentuar që reduktimi i varfërisë dhe menaxhimi i qëndrueshë i burimeve natyrore janë të ndërvarur. Objektivi i këtij studimi është të jape orientimet strategjike të nevojshme, përmes një vlerësimi të burimeve natyrore dhe potencialet e tyre për zhvillimin e konomiko-social të kësaj zone, për plotësimin e programeve dhe aktiviteteve që marrin parasysh përdorimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore ekzistuese, të pyjeve, kullotave, zonave të mbrojtura dhe atyre tiuristike, bimëve mjekësore dhe vlera të tjera natyrore, në të cilin duhet të marin pjesë të gjitha palët e interesuara. Mbas grumbullimit dhe përpunimit të të dhënave u përgatit�n sipas dhe T0R´s :

• Programi i punës, ku paraqiten gjithë aktivitete që do të realizohen nga konsulentët, me shtrirjen gjeografike dhe shpjegime per metodologjine, si dhe kalendari i realizimit,

• Draft raporti, per studimin e bërë, p�r vlerësimin e burimeve natyrore të zonës veriore me rekomandimet përkatëse,

• Raporti-final i hartuar pas komenteve të bëra dhe që përmban kryesisht: 1. Gjendja aktuale e burimeve natyrore, dhe në veçanti e atyre pyjore, kullosore, zonave të mbrojtura dhe turistike, bimëve mjekësore, për rajonin verior të vendit. 2. Degradimi i burimeve natyrore dhe ndikimeve negative në mjedis dhe në ato pyjore, erozioni dhe varfëria. 3. Rekomandime për konservimin dhe mbarështrimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore të kësaj zone dhe atyre pyjeve dhe kullotave.


Tirane, Mars 2005 6

4. PËRMBLEDHJE EKZEKUTIVE

Tranzicioni që po kalon shoqëria shqiptare shfaqi simptomat e tij pothuajse në të gjitha sferat, si në atë politike, ekonomike, sociale, demografike, ashtu dhe kulturore, pa kursyer dhe sistemin e manaxhimit te burimeve natyrore dhe në veçanti të atyre pyjore. Objektivi i këtij studimi është të evidentoj gjendjen aktuale të burimeve natyrore: pyjeve, kullotave, zonave të mbrojtura dhe atyre turistike, bimëve mjekësore, florës dhe faunës dhe të japë rekomandimeper zhvillimin e tyre në Shqipërinë veriore, duke i lidhur objektivat e zhvillimit të tyre me objektivat e mijëvjecarit për Qarqet e Lezhës, Shkodrës, Kukësit dhe Dibrës. Realizimi i studimit u zhvillua disa faza:

(i) Mbledhja dhe studimi i një numri materialesh të shumëllojshme si: materiale hartografike, të dhëna statistikore dhe social-ekonomike, artikuj, libra e publikime të ndryshme shkencore. Gjithashtu, janë konsultuar dokumenta administrative që lidhen me sistemin e mbarështimit të pasurise pyjore e kullosore, të publikuara nga institucione shtetërore (Ministria e Bujqësise dhe Ushqimit, Drejtoria e Përgjithshme e Pyjeve dhe Kullotave, Ministria e Mjedisit, etj.), si dhe nga institucione të tjera studimore e kërkimore (Instituti i Kërkimeve Pyjore e Kullotave, Fakulteti i Shkencave Pyjore, FAO, UNDP, etj.); si dhe rezultatet e Hartës dhe Analiza e Ndryshimeve te Mbulesës së Tokes, të kryera nga IKP, për vlerësimin dhe indentifikimin e tendencave kryesore te zhvillimit.

(ii) Përpunimi i të dhënave të grumbulluara dhe vrojtimeve të bera, identifikimi i çështjeve dhe problemeve kryesore, si dhe ndikimi i tyre mbi sektorin pyjor dhe burimet natyrore.

(iii) Shfrytëzimi i të dheëave të rezultuara nga IKP të nxjera me ndihmen e Sistemit të Informacionit Gjeografik (GIS) dhe nga studimet e posaçme të kryera ne kuadrin e IKP, si të dhënat dendrometrike për tipe të ndryshme pyjesh, biodiversiteti, sekuestrimi i karbonit, prodhimtaria e kullotave dhe të dhena të tjera te mbledhura direkt në terren.

(iv) Analiza dhe vleresimi në kompleks i të dhenave të mbledhura; percaktimi i drejtimeve kryesore të zhvillimit të qëndrueshëm të pyjeve e kullotave në pjesën veriore të vendit.

Disa parime që janë mbajtur parasysh : - mbështetja në konceptin e ekosistemit dhe peisazhit, që kombinon konservimin e biodiversitetit

me përdorimin e qëndrueshem të burimeve natyrore ; - mbështetja në vlerësimin real ekonomik të burimeve natyrore, pasurise pyjore e kullosore,

përfshire dhe zonat e mbrojtura dhe turistike, prodhimet jo-drusore, bimët mjekësore dhe shërbimet mjedisore;

- krijimi i nje kuadri ku planifikimi strategjik dhe operacional gjejnë lidhje efektive për përdorimin e potencialeve natyrore nga komunitetet lokale rreth tyre;

- njohja dhe inkurajimi i mjedisit ekonomik dhe tregëtar mbështetës në këto teritore; - forcimi i kapacitetit institucional në të gjitha nivelet dhe sektorët që lidhen me burimet natyrore

dhe në veçanti për pyjet e kullotat, për zonat e mbrojtura dhe ato turistike;


Tirane, Mars 2005 7

- përmiresimi i kooperimit rajonal e ndërkombetar për shkëmbimin e informacionit, teknologjive dhe njohurive teknike në mbeshtetje të zhvillimit të qëndrueshëm të burimeve natyrore dhe potencialeve turistike.

Në përfundim sipas ToR´s janë përgatitur :

• Raporti për metodologjine, plani i punës si dhe kalendari i realizimit, • Draft-raporti, për studimin e bërë, për vlerësimin e burimeve natyrore të zonës veriore me

rekomandimet perkatese, • Raporti final me përfshirjen e komenetve të bëra i cili përmban :

1. Gjendja aktuale të burimeve natyrore, dhe në veçanti e atyre pyjore, kullosore, turistike, bimëve mjekësore, në Shqipërinë e Veriut. 2. Degradimi i burimeve natyrore dhe ndikimeve negative në mjedis dhe në ato pyjore, erozioni dhe varfëria. 3. Rekomandime për konservimin dhe mbarështimin e qëndrueshem të burimeve natyrore të këaj zone dhe atyre pyjeve dhe kullotave.

5. KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

1. Qeverisja e pyjeve, per vete kushtet ne te cilat ndodhen pyjet ne Shqiperi, duhet te bazohet ne parimet e zhvillimit te qendrueshem te zonave malore, objektivat kryesore te te cilit jane: (i) permiresimi i pasurive natyrore dhe kushteve te jeteses se popullsise ne keto zona, dhe (ii) mbrojtja e interesave jetesore te pjeses poshte rrjedhjes ujore. Mosvleresimi dhe mosperfshirja e funksioneve mjaft te vlefshme te pyllit, por ende pa tregues te vleres se tregut, nuk pasqyrojne kontributin real te sektorit te pyjeve ne kuadrin e ekonomise kombetare dhe asajë rajonale për veriun e vendit. 2.Deri me sot popullata e varfer e zonave rurale te veriut dhe verilindjes nuk eshte njohur dhe shperblyer per sherbime te rendesishme mjedisore qe i japin shoqerise shqiptare dhe komunitetit boteror si p.sh: (a) sherbimet me rendesi kombetare dhe lokale (pellgjet ujembledhese, toka, etj) (b) ruajtja e tokave pyjore ne perdorim te perbashket (perfshi biodiversitetin) dhe (c) sekuestrimi i karbonit. Sherbimi i fundit eshte nje burim potencial financimi. Ne kuadrin e protokollit Kyoto (qe eshte nenshkruar dhe ratifikuar nga Shqiperia), pyllezimi dhe aktivitetet ripyllezuese si p.sh tokat shume te degraduara, tokat e “refuzuara”, dhe zonat kritike pergjate lumenjve e bazeneve kryesore dhe vendeve me potencial te larte per zhvillimin e turizmit - mund te garantojne burime te reja te adhurash per komunitetet lokale. 3. Metoda e integruar qe kerkohet per adresimin e nevojave te popullsise lokale. Pervoja e perftuar gjate tranferimit te pyjeve ne perdorim te komunave, eshte se komunitetet lokale do te mbeshtesin aktivitetet e manaxhimit te qendrueshem te burimeve natyrore - per te ulur erozionin, ndaluar degradimin e tokes, mbrojtur vlerat globale te biodiversitetit dhe te karbonit- vetem atehere kur te plotesohen mireqenia dhe nevojat e tyre minimale te perditshme.


Tirane, Mars 2005 8

4. Planifikimi mjedisor dhe i pasurive natyrore, perfshire pyjet dhe kullotat, duhet te bazohet gjithenje e me teper ne konceptin e pellgjeve ujembledhes, se sa ne njesi te vogla mbareshtrimi, sikurse veprohet sot ne sektorin pyjor. Duhen kombinuar e balancuar te dy objektivat, pasi eshte e kuptueshme se çdo zgjidhje afatgjate ne mbareshtimin e pellgjeve duhet te mbaje parasysh nevojat e zhvillimit dhe rolin e popullsise vendore ne mbareshtrimin e pellgjeve. Persa i perket mbareshtrimit dhe mbrojtjes se pellgjeve malore, kerkohet perfshirja me e madhe e popullsise ne planifikimin dhe plotesimin e strategjive dhe programeve, shpesh me perfitime direkte per popullsine e zonave malore. 5. Po keshtu zhvillimi i turizmit, i cili perdor territore mjaft te gjera te fondit pyjor, dhe megjithëse ky rajon është shumë i pasur me burime të tilla dhe rizorte turistike me vlera të veçantam malore dhe eko-turistike ende kontributi i tij ne krijimin etë ardhurave për popullsinë e këtyre zonave është pothuajse zero, etj.

6. METODOLOGJIA E STUDIMIT

6.1. GRUMBULLIMI DHE PËRPUNIMI I TË DHËNAVE

Grumbullimi i të dhenave për shtrirjen gjeografike, të burimeve natyrore dhe turistike ekzistuese, social-ekonomike është bërë dukë shfrytëzuar gjithë studimet dhe të dhënat që ekzistojnë për këtë qëllim, nga strategjitë e ndryshmë kombëtare, nga inventarizimi i fundit (2003) kombëtar i pyjeve dhe kullotave, nga strategjia e biodiversitetit dhe turizmit për zonat e mbrojtura dhe ato turistike, nga statistikat ekzistuese te NJMP të Pyjeve dhe DPPK etj.

6.2. SHTRIRJA GJEOGRAFIKE E ZONËS VERIORE Karakterizimi gjeografik dhe ekonomiko-social. Rajoni verior dhe verilindor shtrihet në veri të luginës së lumit të Shkumbinit të mesëm dhe duke përfshire relievin malor, vazhdon deri në kufirin shtetëror verior dhe verilindor të Shqipërise me Malin e zi, Kosovën dhe Maqedoninë. Ka shtrirjen më të madhe në Shqipëri me rreth 10 mije km2. Kjo krijon mundësinë e të qenurit urëlidhëse midis rajoneve shqiptare në europen juglindore dhe pjesës tjetër të vendit. Ky avantazh I pozitës gjeografike dhe natyra shumë e larmishme dhe e pasur (pasuri të shumta minerare, klimatike, ujore e pyjore) janë potenciale për zhvillimin e këtij rajoni. Dy janë nenrajonet që dallohen si në diferencat e zhvillimit ekonomik, ashtu edhe për nga popullimi: Alpet shqiptare dhe Nenrajoni verilindor.

Ky rajon është i pozicionuar në skajin më verior të Shqipërisë, me një sipërfaqe të përgjithshme prej 3,954 km2 dhe ndan vendin nga ish-republikat e Federates Jugosllave.

Popullsia e përgjithshme e rajonit është 183,274 banorë (nga të cilët 91,309 meshkuj dhe dhe 92,965 femra). Rreth 79,5% e popullsisë totale jetojnë në zonat rurale, shifër kjo më e larta se në të gjitha rajonet e tjera. Më 1999 rajoni kishte nje forcë punë prej 105,389 njerëz dhe nga të cilët rreth 19% e tyre janë të papunë.


Tirane, Mars 2005 9

Në strukturen e përdorimit të tokës, nga 293,615 ha që ështs sipërfaqja e punueshme e rajonit, rreth 50 % e zënë pyjet. Rajoni është ndër zonat më të pasura me pyje, me një sipërfaqe të pergjithshme te tyre prej 482,000 ha (ose 50 % e fondit pyjor), nga te cilët pyje të lartë (ah, pishe, bredh, dushk) prej 86 mije ha. Rajoni ka mundësi vjetore mesatare të shfrytëzimit të pyjeve për dru zjarri 59.3 mije m3 dhe për lëndë punimi 104.6 mije m3, më të lartën nga të gjitha rajonet.

Të shtyrë nga një mori faktoresh social, ekonomike (ndër të tjera një pagë mesatare në sektorin shtetëror prej 11,693 leke), gjeografike dhe kulturore, rrethet e këtij rajoni kanë qënë dhe një nga burimet kryesore të migracionit të brendshëm.

6.3. ELEMENTET KRYESOR GJEOGRAFIK DHE NATYROR

Elementët kryesor gjeografike

Përshkrim i shkurtër i tyre Gjendja dhe përdorimi i burimeve natyrore

Alpet shqiptare

Alpet shtrihen ne veri te lumit Drin. Gropa e Tropojës dhe rrjedha e poshtme e lumit te Valbonës, i ndajne nga rajoni verilindor.Alpet kane gjatesi 64 km dhe gjeresi 60 km me siperfaqe 2200 km2, zene rreth 8% te siperfaqes se vendit. Per momentin Alpet paraqiten te izoluar, rruget qe i lidhin ata me pjeset e tjera brenda dhe jashte vendit jane te pakta dhe ne gjendje jo te mire.Edhe brenda alpeve lidhjet jane te veshtira, rruget kalojne ne qafa te larta qe ne dimer jane te pakalueshme

Megjithe demtimet ne disa pjese, si ne Parkun e Valbones, Bogë, Razëm, ne pergjithesi zona e Alpeve mund te konsiderohet me pak e demtuara gjate periudhes se tranzicionit Gjenden një larmi speciesh të florës dhe faunës dhe nje kompleks ekosistemesh natyrore dhe peisazhistike. Si bimësi pyjore gjenden ahu (Fagus silvatica-), pisha e zezë (Pinus nigra-), bredhi i bardhë (Abies alba-), arrneni(Pinus heldrechi), rrobulli(pinus peuche-), dhe këto të kombinuara me livadhe alpine. Këtu gjenden dhe specie endemike dhe subendemike shumë të rralla të florës dhe faunës kontinentale

2. Malësia e Hasit dhe Gjakovës (pllaja e Hasit, Mali i Pashtrikut, gropa e Tropojes

Perbehet nga shkembinj magmatike,gelqerore e terrigjene. Relievi eshte kryesisht kodrinor sidomos ne gropat e Tropojes 350 mbi det dhe te krumes 500 m mbi det, duke bere perjashtim mali i Pashtrikut qe shkon 1000 m Dendesia mesatare e popullsise eshte 33 banor per km2

Mbisundojne pyjet e dushkut, ne gjendje cungishte. Kane shenja permiresimi te dukshem ne 5 vjeçarin e fundit. Demtimet kryesore aktuale shkaktohen n ga krasitja e rende per gjeth, ne shume raste me prerje rrah, dhe kullotja me pas, duke e trnasformuar shpesh ne shkurre te degraduara.Paraqet potencial te larte te klimes dhe tokes per tu kthyer ne pyje dushku me prodhimtari te larte, si dhe te pasura ne gjah.

3. Lugina e Drinit të Zi

Perbehet nga fushat pjellore te Gjorice-Shupenzes,Maqellares,

Masivet pyjore jane teper te rralla ne lugine. Ka zhvillim te bimesise se


Tirane, Mars 2005 10



Lugina e Dibrës, Peshkopisë, pragu i Topojanit Skavica, lugina e Kukësit

Peshkopise e Kukesit. Lugina ngushtohet se tepermi ne Topojan e Skavice, qe sherbejne si pragje qe e ndajne luginen ne tre pjese kryesore. Pergjithesisht zona te mbi populluara me bujqesi të zhvilluar. Nga gropa e madhe e Kukësit deri ne Vaun e Dejes , lugina kthyer ne rezervuar dhe eshte e mbuluar nga uji . Relievi i ashper me grykat e ngushta krijon pejsazhe te bukura

breglumit ne zonen Gjorice Shupenze, ne pjeset e tjera bimeisa tipike e breglumit eshte demtuar.

4. Vargmali i Korabit - Kolesjan -Gjalicë- -Bjeshkët e Shishtavecit

Shtrihet ne lindje te lugines se Drinit te Zi dhe te Bardhë, ne kufi me Maqedonine. Ka formen e nje harku te madh me lugëzim nga lindja dhe vazhdon jashte kufirit shteteror me malet e Sharrit, qe ndajne Kosoven me Maqedonine, dhe te Stegoves ne juglindje. Perbehet nga formime shume te vjetra gjeologjike (rreshpe dhe gelqerore te mermerizuar) nga gipse dhe gelqerore mesozoike. Qendrat e banimit ne shpatet e vargmaleve te Korabit jane te pakta. Ata ngjiten deri ne 1400 m e ne malin e Radomit, Ploshtan, Çaj, Shishtavec.

Pyjet e ketyre vargmaleve jane te rralla e te degraduara nga mbiperdorimi. Ahu është ne pjesen me te madhe i shndrruar ne cungishte, masivet me halore jane te rralla. Me prodhimtari te ulet dhe riperteritje te rralle. Ka nje sensibilizim te popullise lokale per ruajtjen e pyjeve, duke i blere drute e zjarrit ne pjesen me te madhe te fshatrave. Eshte nder zonat me klimen me te ftohet ne Shqiperi qe ka nevoje per konsum te larte te druve te zjarrit Ka potencial te larte per zhvillimin e turizmit malor, dhe veçanerisht te turizmit te bardhe. Ka rendesi te jashtezakoneshme nga pikpamja e biodversitetit per levizjen e kafsheve te egra nga Maqedonia e pjeserisht Kosova ne Shqiperi

5. Malesia Pukë-Mirditë dhe vargmali i Lurës (Bjeshket e Kushnenit dhe Tërbunit; Korabi, Maja e Malit; Munella ; Mali i Dejes, i Balgjajt, Zepës, Shejtit

Shtrihet midis Drinit ne veri dhe Fanit te Vogle, lugines se Matit e gjadrit ne perendim dhe drinit te zi ne lindje. Perbehet nga shkembenj magmatike (e pasur ne minerale vecanerisht baker). Relievi eshte i copëtuar i larte e i larmishem. Popullsia eshte e rralle me 38 banor per km2, vendosur kryesisht ne gropat dhe luginat, (Qerretit, Pukës,Iballes, Lurës e Lugines së Fanit, ku prodhimet bujqesore dhe blegtoria jane te prapambetura.

Qe nga viti 1960 ka filluar shfrytezimi intensiv i pyjeve te ketyre malesive Pyjet jane prere pothuajse teresisht. Ne shume raste pas vitit 1990 prerejt jane shoqeruar edhe me zjarre masive, qe kane demtuar filizerine dhe kane stimuluar procesin e erozionite Vetem ne parcela te paariteshme kane mbetur sasira te pakta materiali drusor si ne Zall Gjocaj, Gryke Sete, Armolle, etj. Per te realizuar rimekembjen e ketyre pyjeve, qe kane potencial shume te madh si per prodhim lende ashtu edhe rehabilitim te





,Kurora&Runa& Nezhda e Lurës etj Luginat e Gjadrit si dhe e Fanit te Madh e te Vogel, Seta e Armolla

Aktiviteti kryesor i popullsise kanë qënë minierat e shfrytezimi i pyjeve. Me mbylljen e minierave prerja e pyjeve ka mbetur aktiviteti kryesor per mbijetesen e popullsise prej 96 mije banore prej te ciles 70% jeton ne fshat. Bazeni i Lumit Gjadër paraqitet plotesisht i zhveshur.

mjedisit te biodiversitetit, vecanerisht ne Balgjaj- Liqenet e Lures, duhet te gjenden mundesi per punesim te popullates lokale si dhe duhen mbeshtetur sherbime te ndryshme mjedisore psh shitja e krediteve te karbonit

7.Malësia e Martanesh, Çermenikes, Gollobordes, vargmalet e Skënderbeut dhe Lugina e Matit Mali i Lopës, Kaptinës, Muzhaqit Vargu Krujë Dajt, Mali i Skënderbeut, Mali me Gropa, Gropa e Matit e Rrëshenit

Kete zone e ndan dhe e lidhe me Puke Mirditen nga lugina e Bulqizes, vargjet malore te Skenderbeut e te Lures duke shkuar drejt jugut e jug-lindjes formojne keto malesi qe sherbejne si ujendarese te Drinit të Zi, Matit e Shkumbinit, Erzenit e Ishmit. Pejsazhet e mrekullueshme dhe nderthurja e bimesise pyjore me lendinat dhe liqenet teper te shpeshta malore, si dhe pozicioni i veçante gjeografik, e mundesia e lidhjes me rruge, e ben zonen shume atraktive per zhvillimin ne perspektive te turizmit malor Malesia e Çermenikes me reliev te copetuar, ka teper te zhvilluar erozioni dhe bimesia e mbulesa tokesore mbi perdoren per te jetuar banoret e labinot mait, shmilit e orenjes, malesia e gollobordes dallohet per relievin Karstik e te zhveshur, ka rendesi si ure lidhese e kafsheve nga maqedonia ne cermenike e martanesh. Lugu i Matit, krahas zhvillimit te bujqesise, ka pyje lisi ne rehabilitim e siper. E gjithe kjo zone duke perfshire edhe vargun kruje dajt, malin e skenderbeut e ate me gropa si dhe lugun e vilzes, Bizen e Shëngjergjin mids tyre me pyjet

Malesia e Martaneshit dhe Zerqanit e quajtur si malesia e pyjeve deri ne vitin 1990 eshte prere pothujase plotesisht, veçanerisht pyjet me arnen, pishe te zeze e ah. Ne teresi zona mund te konsiderohet si hambari I furnizimit me uje te Shqiperise. Krahas furnizimit me uje te Tiranes me rreth 1 milion banore nga Burimet e Malit me Gropa dhe te Bovilles ne kete zone kane burime te rendesishme shumcia e lumenvje te Shqiperise si Drin (zalli Bulqize e Okshtunit, Shkumbini(Rrapuni) Lumi i Matit (nga Martaneshi)Erzeni eTerkuza. Eshte zona qe i hap rrugen e zhvillimit te turizmit malor per gjithe Shqiperine e mesme, Tiranen, Elbasanin, Durresin, Krujen, Burrelin etj. Duke qene bashkeshoqeruese e koridorit te transportit te Shkumbinit, si dhe ne potence mbartese e rruges se Arberit, ka mundesi te medha zhvillimi ne perspektive. Pyjet e prera kane shenja riperteritje te mire. Paraqitet shume e rendeishme mbrojtja nga zjarret. Per rendesine qe paraqet si per ruajtjen e burimeve ujore te Shqiperise e Tiranes, biodiversitetin e pasur dhe pejsazhet e mrekullueshme, mundesine e Turizimit malor, shoqeruar me pelegrinazhet ne vendet e shenjta, si dhe per vlerat historike e traditave te zonave te banuara si Shengjergji, Guri I Bardhe, Zerqani, Martaneshi, Ballenja, Labinoti, eshte me





dhe pejsazhet piktoreske, si dhe me afersine me qytetin e Tiranes ofrojne mundesi te medha per zhvillimin e turizmit

rendesi qe te fillojne procedurat per ta propozuar ne UNESCO si zone te vecante te biosferes

7. Zona bregdetare e Shkodrës dhe Lezhës (Velipoja-Kune Vaini ) dhe Liqeni i Shkodrës

Velipoja gjendet në zonen veri-perëndimore të vendit, dhe kufizohet : nga veriu me tokat bujqesore të komunës së Velipojës dhe lagjen Boraj-Velipojë, në veri-lindje me rrugën auto Shkodër-Velipojë dhe Shkollën, nga lindja me rrugën auto dhe toka bujqësore, nga jug-lindje me plazhin e Velipojës, nga jugu me detin Adriatik, në jug-perëndim, perëndim, Veri-perëndim me lumin Buna, që është dhe kufiri shtetëror me Malin e Zi. Sistemi lagunor “Kune-Vain” vendoset në të dy anët e grykëderdhjes së lumit Drin, në zonën bregdetare veriore të rrethin e Lezhës. Nga Shëngjini deri tek grykëderdhja e lumit të Matit, zona bregdetare është e ulët dhe moçalore. Kjo përfshin lagunën bregdetare të Vainit dhe Cekës në pjesën perëndimore të lumit dhe Kune-n, Merxhani-n, dhe Kënallë-n, në atë veriore të tij. Sistemi lagunor është 10-15 km i gjatë dhe 3 km i gjerë, me një sipërfaqe rreth 2,188 ha, nga të cilat 1,165 ha sipërfaqe ujore, 215 ha pyje dhe 700 ha ligatina. Kompleksi i deltës lagunore të Lezhës ka pesë pesë sisteme të ndarë të ligatinave bregdetare, si dhe ka dhe pyje, shkurre, kullota dhe tokë bujqësore, gjë që e bën atë zone e rëdësisë kombëtare dhe ndërkombëtare.

Velipoja ndodhet në pjesë jug-perëndimore të qytetit të Shkodrës. Zona e Velipojës, përfshi dhe lagunën e Vilunit, është e shpallur si zonë e mbrojtur, rezervë natyrore e menaxhuar respektivisht në kat.IV-t të sistemit të zonave të mbrojtura ( sipas IUCN-së), në vitin 1958, duke u vënë nën mbrojtje të posaçme në një sipërfaqe prej 700 ha, me përbërje komplekse si: sipërfaqe pyjore 353 ha, sipërfaqe ujore e këneta 286 ha, dhe sipërfaqe jo-prodhuese rreth sajë 61 ha. Ndërsa laguna e Vilunit që është pjesë e kësaje zone ka një sipërfaqe prej 950 ha, e cila është e perbërë nga 37 ha pyje, dhe 743 ha sipërfaqe jo-pyjore. Zona e mbrojtur si rezerva natyrore e menaxhuar e “Kune-Vain”-it në Lezhë përfaqëson një zonë me vlera të larta ekologjike dhe biodiversiteti, si një kombinim i rrallë i elementëve natyrorë sit ë tokës dhe ujrave të ëmbëla dhe të kripura si dhe prania e bimësisë pyjore dhe tokës bujqësore, duke e bërë këtë kompleks me vlera të rëndësisë ndërkombëtare. Strategjia e Biodiversitetit, e hartuar dhe miratuar në Qeveri në vitin 2000, ka propozuar një ristrukturim të nënkategorive mbrojtëse të RNM “Kune-Vain”, duke propozuar që zona e Kune-s (pjesa perëndimore e lagunës së merxhanit) me sipërfaqe prej 300 ha të shpallet dhe ruhet si Rezervë Shkencore e Kat. I-rt, ndërsa pjesa tjetër prej rreth 1700 ha ( plus dhe 2100 ha grykëderdhjet e lumenjeve Drin dhe Mat) te mbeten si rezerva natyrore te menaxhuuara të kat. IV-t te IUCN-së.





Liqeni i Shkodrës ndodhet në pjesën veri-perëndimore të Shqipërisë dhe në pjesën perëndimore të qytetit të Shkodrës dhe përbri kalasë së lashtë të Rozafës. Zona e mbrojtur përfshin 17.000 ha sipërfaqe, prej së cilës 15.000 ha është sipërfaqe ujore. Është propozuar si zonë e mbrojtur ndërkufitare, (nga Strategjia e Biodiversitetit (2000), që i përket kategorisë së katërt të IUCN-së. Kjo sipërfaqe ujore konsiderohet si një nga zonat më të rëndësishme për shpendët në Evropë. Aty gjenden afro 40 lloje shpendësh ujorë, ku gjejmë dhe llojin globalisht të kërcënuar Phalacrocoracs pygmeus. Gjithashtu aty jetojnë rreth 45 lloje peshqish, midis të cilëve janë blini (Acipenser sturio). Liqeni ka dhe bimësi ujore, si zambaku i ujit Nymphaea alba, Nuphar luteum, dhe Nymphoides peltata, dhe Trapa natans. Delta e Drinit është një zonë shumë e rëndësishme që mban në sezonin dimëror shpendë të rralë dhe të rrezikuar si kormorantët (Phalacrocorax pygmeus) dhe lundrën (Lutra lutra). Në zonë e Kune-vainit gjenden specie që mbrohen nga konventa ndërkombëtare, si p.sh. Rhinolophus euryale, lakuriqi (R. Ferruequinum& Myotis myotis), Apodemus mystacinus, shqipja laramane (Aquila clanga), rosa (Aythya nyroca),qifti/skifterët( Milvus milvus & M. Migrans). Delta e Drinit strehon gjithashtu

Liqeni i Shkodrës është më i madhi në Ballkan, me një sipërfaqe totale prej 368 km2, prej së cilës 149 km2 janë në anën Shqiptare. Liqeni rrethohet nga livadhe dhe qëndron në këmbët e malit të Traboshit. Thellësia e liqenit është mes. 7-10 m. Liqeni i Shkodrës karakterizohet nga një vegjetacion i pasur me më shumë se 80 specie ujore dhe bregdetare, si dhe bimësh macrophite si Potamogetoniacea, Cyperaceae dhe Ranunculaceae, dhe flora e tij e lidhur filogjenetikisht me atë të detit dhe ku gjejme Najas marina etj. Gjenden dhe specie endemike si Marsilea quadrifolia, Nuphar luteum, Nymphea marina ssp., speciet të nënujit të familjes Potamogeton spp., si Miriophyllum spicatum dhe Ceratophyllum demrsum, apo dhe të gjinisë Chara. Nga speciet kërcelloredhe notuese më dominuese janë Phragmites australis, Schoenoplectus lacustris, etj. Rreth liqenit gjejme dhe siperfaqe të mbuluara me shelg (Salix fragilis) dhe Fraxinus ornus. Në liqenin e Shkodrës gjenden 49 lloje peshqish, prej të cilëve 40 % janë specie të familjes Cyprinidae, me dy nga speciet më të rëndësishme sit ë Cyprinus caprio dhe Alburnus alborella, gjë që tregojnë karakterin subtropical të liqenit. Ujrat periferike, të freskëta dhe të pastëra, dominohen nga familja Salmonidae. Në liqen gjenden dhe speciet të rralla të peshkut që migrojnë në det si Acipenser sturio, Anguila anguila, Mugillidae dhe Alosa falax nilotica. Në liqen janë vrojtuar rreth 280 specie zogjsh, dhe përveç pelikanit kaçurrel (Pelecanus crispus), gjenden dhe shume specie të ndryshme si të gjinisë kormorant





dhe lejlekun ( Ciconiformes-), si dhe egreta e vogël (Egretta garzetta), Botaurus stellaris, rosat ( Anas penelope, Anas crecca, Anas clypeata), syargjendi (Bucephala clangula), bajza (Fulica atra), Vanellus vanellus, Tringa totanus.Gjithashtu gjenden dhe 12 specie molusqesh, 24 specie reptilësh, 196 specie zogjsh, dhe 23 lloje gjitarësh.

(Phalacrocorax spp)., Podiceps spp., Aythya spp., çafka (Fulica atra), Larus ridibundus dhe Egretta garzeta, Egretta alba, Platalea leucorodia, ibishi (Plegadis falcinellus), zhgaba (Gyps fulvus) dhe Hydroprogne tschegrava

7. PËRSHKRIMI I BURIMEVE NATYRORE-TURISTIKE

7.1. BURIMET NATYRORE TË RAJONIT VERIOR

Pjesa veriore e Shqipërisë eshte kryesisht nje zonë malore, dhe kjo sipërfaqe është e përbërë nga male të lartë dhe lugina të thella. Për shkak të pjerrësive të thepisura në këtë rajon malor aktivitetet kryesore të bujqësisë zhvillohen vetëm në lugina. Për këtë shkak popullsia e këtij rajoni ka mbetur relativisht e varfër. Rajoni verior karakterizohet nga prania e bollshme e burimeve natyrore dhe e sistemeve ujore dhe lumoresi liqeni i Shkodrës, sistemi lagunor Kune-Vain, liqenet akullnajorë të Lurës dhe Liqeni i Zi, zona të mbrojtura dhe parqe kombëtare si Thethi, Lura, Valbona, dhe pyje të virgjer si ato të Malësisë së Gashit, Livadhit ta Harushes, duke kulmuar me bjeshkët e namuna të Alpeve të Shqipërisë. Ky peisazh piktoresk, pothujase i paprekur dhe i virgjër, është një burim natyror bazë për zhvillim përmes tërheqjes së turizmit malor dhe ekoturizmit. Niveli i ulet i te ardhurave ne trevat malore rezulton nga nje sere faktoresh te ndryshem perfshi ketu papunesine e larte, prodhimet bujqesore te uleta dhe pamjaftueshmeria e tokes per banoret vendas. Ne kete rajon, varferia dhe degradimi i burimeve natyrore jane te lidhura ngushte. Burimet natyrore luajne nje rol te rendesishem per permbushjen e nevojave te perditshme te popullates dhe qendrueshmerine e ekonomise lokale Vleresimi i Varfërisë në 2003 tregon se banoret e fermave malore kane zene siperfaqe me te vogla toke dhe varen tek bujqesia si i vetmi burim te ardhurash me shume se banoret e rajoneve e tjera. Praktikat bujqesore jo te qendrueshme kane kontribuar ne degradime serioze te tokes. Qe prej vitit 1991, tokat kane marre lende ushqyese te pamjaftueshme, duke ndikuar ne uljen e perberesve organike, azotit dhe natriumit, krahasuar me 20 vjet me pare. Dritherat e pamjaftueshme, praktikat kultivuese dhe metodat e papershtatshme te ruajtjes se tokes kane



shkaktuar gjithashtu degradimin e tokes. Perveç kesaj, fermereve u mungojne mundesite per permiresimin e teknologjise dhe njohurite perkatese Erozioni i tokes eshte bere nje problem serioz. Mikrobazenet e Gjadrit dhe te Kirit jane nje kercenim i vazhdueshem permbytjesh per qytetin e Shkodres e Fushen e Zadrimes. Per shkak te tyre lumi i Bunes eshte bere i palundrueshme duke i shkaktuar ndryshime te ndjeshme biznesit Shkodran, qe historikisht ka qene i lidhur me pranine e anijeve ne ane te Bunes qe ndikonte per import eksporte intensive. Ujembledhesit qe kane zanafillen apo jane pjese kryesore perberese e veriut te Shqwiperise shfaqin probleme te perbashketa, si: (i) rritje e shpeshtesise dhe permasave te permbytjeve, (ii) rritje e sedimenteve te depozituara dhe ndeshja e tokave te kripura ne zona te uleta te bazeneve te lumenjve, (iii) ulja e cilesise se ujrave. Megjithese klima dhe gjeologjia e kesaj zone te vendit favorizojne erosionin e larte natyror, shtrirja e ketij fenomeni ka tashmea permasa social-ekonomike dhe eshte shkaktuar nga: (a) kultivimi i tokave bujqesore me potencial te larte erodimi; (b) kthimi ne toka te reja i pyjeve dhe kullotave dhe perdorimi i tyre me kultura te papershtatsheme bujqesore, (c) shpyllezimi i tokave te pjerrta pyjoree abandonimi i tyre pas vitit 1991; dhe (d) mbikullotja e tokave pyjore dhe kullosore nga gjedhet, dhente e dhite. Si rezultat, kjo zone ne dekaden e fundit ka pesuar degradime serioze te burimeve natyrore dhe ulje te prodhimit rural Nje nder sfidat e ardheshme eshte edhe nevoja per te adaptuar kuadrin e menaxhimit te pellgjeve ujembledhes, psh duke kombinuar masat per restaurimin e prodhimtarise se tokes me ato qe gjenerojne te ardhura, duke forcuar edhe me tej kapacitetin e shoqatave te perdoruesve, duke rritur me shume rolin e komuniteteve duke kalimit te pyjeve e kullotave ne pronesi te komunave si dhe vazhdimit te decentralizimit dhe ristrukturimit te administrates pyjore.

7.2. ALPET SHQIPTARE VERIORE

Alpet perfshijne pjesen veriore te vendit, relievi ityre ka pamje te rralle me kreshta e shpate te thepisura, maja te mprehta te dhëmbëzuara dhe te zhveshura, me hone, kanione e gryka te ngushta pergjate luginave te thella te mbushura me pragje, duke perbere grumbullin malor më të ashper dhe me te copetuar ne te gjithe vendin, dukuri kjo e lidhur me mbizoterimin e formimeve gjeologjike te forta,veprimin intensiv te geryerjes, karstit, akujve e debores, te cilat ndikojne ne formimin e liqeneve akullnajore me vlera te medha ekologjike e shkencore Alpet shtrihen ne veri te lumit Drin. Gropa e Tropojes dhe rrjedha e poshtme e lumit te Valbones, i ndajne nga rajoni verilindor.Alpet kane gjatesi 64 km dhe gjeresi 60 km me siperfaqe 2200 km2, zene rreth 8% te siperfaqes se vendit. Per momentin Alpet paraqiten te izoluar, rruget qe i lidhin ata me pjeset e tjera brenda dhe jashte vendit jane te pakta dhe ne gjendje jo te mire.Edhe brenda alpeve lidhjet jane te veshtira, rruget kalojne ne qafa te larta qe ne dimer jane te pakalueshme. Ndertim gjeologjik i tyre eshte i larmishëm, me formimet me te vjetra ata te paleozitit,me te cilat lidhen pasurite minerale te kuarciteve ne luginat lumore. Gelqeroret qe vijne nga mesezoiti kane perhapjen me te gjere, qe sherbejne si baze e boksitetve.Formojne kurrizet kryesore te alpeve, te perziera me dolomitet dhe te modeluar nga karsti formojne ne alpe nje reliev teper te ashper. Ne alpe hasen edhe depozitime flishore, qe nene ndikim e erozionit kane formuar relieve me te butas mjaft te coptuara nga rrjedhjet ujore si dhe shkembenjte magmatike jane si ultrabazike



ashtu edhe bazike, dhe sherbejne si baze e polimetaleve. Duke qene te patrtetshem kane formauar reiev mjaft te ashper. Lartësia mesatare e alpeve arrin ne 1500 m mbi det, maksimalja eshte ne Jezerce me 2694 m. Lartesite me te medha takohen ne pjesen qëndrore ku zenë fill kurrizet malore dhe shumica e luginave. Hidrografia ka karakter alpin dhe ka pasuri te medha ujore, qe vijne edhe nga sasia e madhe e reshjeve te shiut e te bores qe kane mesatare qe leviz nga 1800 mm ne lindje deri ne 3100 mm ne vit ne pjesen perendimore.Shtimi i ujit ne pranvere vere lidhet edhe me shkirjen e debores qe nganjehere i kalon 4 m ne Alpe. Lumenjte kryesore me prurjet e tyre mesatre ne Alpe jane Shala 33m3; Valbona 35 m3; Curraj - Nikaj 15m3; Cemi 26m3; Kiri 17m3; Jane rreth 30 Liqene nder te cilet me te permendurit jane ato te Malësise se Gashit Sylbices dhe Jezerces. 7.2.1. Alpet, përbëhen nga blloqe, malësi, kurrize malorë dhe lugina si më poshtë Blloku i Jezerces: shtrihet ne qender te alpeve dhe rrethohet nga gropa, lugje e lugina te thella. Maja e Jezerces shoqerohet edhe me 14 te tjera me lartesi mbi 2200 m. Malesia e madhe: perbehet nga kurrize, blloqe e male te larta si: Bjeshket e Nemuna me maja te thepisura e te larta deri 2550 m, me pllakat karstike te Veleçik Bridashit, si dhe me forma te shumtakarstike.Ne pjesen veriore te kesaj malesia eshte Lugina e Vermoshit me veshje te dendur bimore, ne jug vijojnë :- lugina e Perroit te thate e lugina e Kirit; midis tyre kurrizi malor Maranaj –Biga e Gimajve dhe Cukal Biga e Gimajve Malesia e Gashit me perberje magmatike, reliev te ashper, me forma te shumta akullnajore me liqene te vogla me bukuri te rralle, pyje e kullota te pasura. Kurrizi Toplane-Maja e Boshit, shtrihet ne lidnje te Shales dhe ne veri bashkohet me kurrizin Mertur - Zhaborre. Kurrizet ndahen nga lugina e Currajt dhe kane bimesi te dendur pyjore. Lugina e Valbones me formen e nje govatete madhe te modeluar nga akujt ne pjesen e siperme, duke krijuar forma te vecanta harkore e kanione me ngushtimet e zgjerimet e saj, ne zgjerime jane vendosur Valbona Dragobia e Ragami Sipas analizes krahasuese të rajoneve të zgjedhura për karakterizimin gjeografik dhe social-ekonomik, studimi qarteson natyrën rurale të fenomenit të varfërisë në Shqipërinë veriore duke theksuar faktin se ajo mbetet në nivele relativisht të larta keahasuar me shifrat mesatare për vendin. Kjo për shkak të mundësive të kufizuara për punë, veçanerisht në këtë zonë, dhe si rrjedhoje e të ardhurave të ulta, kryesisht në degën e bujqësisë.

7.2.2. “THETHI ” – PARK KOMBËTAR DHE ZONË TURISTIKE MALORE

(SHKODËR -MALËSI E MADHE)

Thethi"-i si PK ka një sipërfaqja 2300 ha, dhe fillon në afërsi të Grunas-it në 760 m lartësi mbi nivelin e detit, dhe lartësia shkon mbi 1800 m. Zona e Thethit shtrihet ne Krahinën Malore Veriore të Shqipërisë, në gjerësitë gjeografike 41°49’45” – 41°52’15” dhe gjatësitë gjeografike 20°10’52” – 20°13’55”. Ka një sipërfaqe totale pej 3.000 ha, dhe bënë pjesë në juridiksionin e rrethit të Shkodrës. Rruga automibilistike për në Theth është Shkodër-M.Madhe–Bogë-Theth.



Lartësia e përgjithëshme mbi nivelin e detit është 1200 - 1800 m, ndërsa lartësia mesatare është 1300 m. Lartësia më e vogël (minimale 800 m në fashatin Bradoshnicë ndërsa lartësia maksimale arrihet në kuotën 2200 m. Në këto limite lartësish nga 800 - 1800 m, vegjetojnë një shumëllojshmeri bimësie drusore si Ahu, Bredhi, Pisha e Zezë, Arrmeni, Hormoqi , Mëllëza, Frashëri, etj. Këto lloje vegjitojnë brenda arealit të tyre, shumica ndodhen të thjeshtë dhe rrallë të përzier me lloje të tjerë. -Prroj i Radogoshit me drejtim P - L, mbledh ujërat e prroskave që rrjedhin nga lumi i Javarit dhe derdhen në Lumin e Gashit, por mbetet i rrezikshëm dhe e ka shumë të zhvilluar fenomenin e erozjonit. - Prroj i Poligajës dhe Mullafcit, po me të njëjtin drejtim P- L, mbledh ujrat e prrojt të Mullafcit dhe bashkohen të dy mbi Bregun e Çobanit dhe formojnë një prrua të madh dhe derdhen ne lumin e Gashit, përroi i Poligajes peraqet rrezikshmëri të veprimit erozional. - Prroj i Torkuzit, edhe ky ka dejtime P - L, nuk paraqet rrezikshmëri. Prrenjë te tjerë të rëndësishëm që e përshkojnë ekonominë në krahun e djathtë janë Prroi i Basha Hajdarit dhe ai i Prencit, të dy këta prrenj nuk paraqesin rrezikshmëri të madhe. Prrenjtë e tjerë janë të vegjël dhe nuk kan ujë gjatë gjithë vitit. Pothuaj se në të gjithë ekonominë është i përhapur një rrjet i dendur burimesh me ujë të pijshëm.

7.2.1.1 Ekosistemet pyjore dhe biodiversiteti në “Theth“.

Grumbujt pyjorë të këtij masivi kan vlera të larta biodiversiteti që formojnë ekosisteme të rëndësishme të florës të llojeve (ah, panjë, bredh, hormoq, mëllzë, shkozë, frashër, vërri, arrnen,etj.).Proçeset natyrore këtu zhvillohen në mungesë të çdo ndërhyrje humane, dhe si i tillë në Theth gjejmë pyje të virgjër dhe ekosisteme natyrore interestante me specie të rralla të florës dhe faunës. Në këtë zonë takohen rreth 10 lloje bimore të rralla. Thethi karakterizohet nga pyje, kullota dhe livadhe alpine dhe subalpine. Këtu ndeshen prania e një larmie shoqërimesh bimore si e ahut me bredhin e bardhë, me boronicën, me Asperula odorata tj. Në lartësitë 750-800 m gjenden llojet shkozë (Carpinus orientalis-), frashër (Fraxinus ornus-), dhe lajthi ( Coryllus avellana-), në lartësitë 800-1.800 m bimësia dominohet nga pyje të llojeve ah (Fagus silvatica-), në të dy anët e luginës, e shoqëruar kjo në disa vende me llojet e plepit të egër (Populus tremula-), panja fletërrap (Acer pseudoplatanus-), bredhi i bardhë (Abies alba-), dhe tisi (Taxux bacata) dhe me lartë me llojet pishë e zezë ( Pinus nigra-Arnold), rrobulli (Pinus heldrechi-), dhe më në lartësi, në Qafën e Pejës gjenden grumbuj me hormoq (Picea abies-) që është kufiri më jugor i kësaj specie në Evropë. Në çeltira takohen çaji i bjeshkëve, nënishte shqiptare (Cistus albanikus). Në rrëketë rritet një bimëi e pasur higro-hidrofile e dominuar nga Caltha palastris, Pinguikula hirtiflora, Polygonatum odoratum, etj. Speciet endemike. Në masivin e Thethit gjenden speciet endemike të rralla si Ëulfenia baldacci, (Shtegu i Dhenve), dhe llojet : Petasites doerfleri, Lilium albanicum, Viola ducagjinica, Teucrium arduini, Micrmeria parviflora, Athamantha turbith, Asperula scutellaris, Campanula albanica, Colchicum autumnale, Gentiana lutea, Atropa belladonna. Lumi që përshkon Thethin ëshë i pasur me peshk të llojeve troftë (Salmo trutta marmoratus dhe Salmo trutta macrostigma). Thethi është nga vendet e rralla ku gjendet Salamandra atra dhe specie të tjera të rralla amfibësh



si Triturus alpestris, Bombina variegate, Algyroides nigropunctatus, Lacerta agilis, Coronella austriaca, Vipera ssp. etj. Nga zogjtë më rezident janë qukapikët ( Piciformes-), skifterët dhe korbët (Falconiformes-). Fauna . Në këtë zonë dallohen gjitarët e mëdhenj si: Ariu (Ursus arctos), Ujku (Canis lupus ), Riqebulli (Lynix lynix ), Kaprolli (Capreolus capreolus ), dhia e egër (Rupicapra rupicapra ), etj.,si dhe prania e shume zogjve dhe shpendëve të tjerë, si shqiponja e malit, zvarranikë të ndryshëm si gjarprinjt dhe lloji karakteristik i peshkut troftë me pika të kuqe që gjendet me shumicë në lumin që e përshkon këtë zonë.

7.2.2 “LUMI I GASHIT” DHE “LIVADHI I HARUSHËS”(TROPOJË):

Sipërfaqja e përgjithëshme e masivit të “Lumit të Gashit” eshte 10.129,25 ha. Shtrihen në Zonën Malore Veriore të Shqipërisë, në gjerësitë gjeografike 41°49’45” – 41°52’15” dhe gjatësitë gjeografike 20°10’52” – 20°13’55”. Ka një sipërfaqe totale pej 3.000 ha, bënë pjesë në juridiksionin e rrethit te Tropojës. Lumit te Gashit sipas vendasve thirret dhe Mullareka.Të gjithë përrenjtë dhe prroskat derdhin ujrat e tyre në Lumin e Gashit. E gjithë sipërfaqja që e ka derdhjen e ujrave në Lumin e Gashit direkt ose në përrenjtë që janë degë të këtij lumi, duke filluar nga Deberdoli deri në Shoshan, përbënë masivin e Lumit të Gashit. Kufinjtë e masivit pyjor “Lumi” janë nga veriu kufiri shtetëror i Republikës me Malin e Zi (Jugosllavinë), me majën e Kajrafilit me kuotë 2159.0 m deri tek qafa e Ali Celes, nga lindja me Qafën e Deberdolit, me Majën e Zeze 2480 m, Qafa e Perbujes, Maja e Tingëllimës 2967 m, Maja e Jabllarit dhe e Radoshës, nga jugu maja e Bradoshnicës, Qypi i Gracit, dhe nga perëndimi duke filluar nga Maja e Bradoshnices, kurrizet nga maja e Pllabes, Maja e Rupes, Kunji i Armeve, Maja e Markofces, Maja e Kajrafilit. Në këtë zonë gjendet vetem fshati Bradoshnicë i cili ndodhet ne pjesen e poshteme te zonës.

Brenda kësajë zone nuk ekziston asnjë rrugë automibilistike. Largësia mesatare nga pjesa më e

afërt e sajë me qytetin e B.Currit eshte 10 km, kurse pjesët e largëta 25-30 km.

7.2.3 VALBONA DHE LUGINA E VALBONËS (TROPOJË)

Valbona është nji nga luginat më të pyllëzuara të Alpeve. Parku kombëtar i Valbonës ka një sipërfaqe prej 8000 ha. Valbona është lumi më i madh i Alpeve. Ajo është qendra e Alpeve lindore dhe Lugina e Valbonës është vendi më mbresëlënës në këtë zonë. Në fillim të luginës gjejmë liqenin akullnajor të Vali-t që shtrihet midis majave të Ali-s dhe Popluka-s në jug-perëndim të bllokut malor të Jezercës dhe që përfundon në fshatin Rragam. Më tej drejt luginës aty ku bashkohen lumi i Valbonës me prroin e Çeremit lugina bëhet më e cekët me aspekte të shumta të ngushtimeve dhe zgjerimeve, të ndra nga vendklaime. Kjo zonë është karbonatike dhe formohet nga detashmentet akullnajore dhe tektonike. Në këtë pjesë të Valbonës përfundon dhe degëzimi i prrojit të Kukaj-t. Lugina e Kukaj-t është tipike akullnajore e formuar midis maleve të Jezercës dhe Kollata´s. Lumi i Valbonës është mbreslënës dhe nga burimet e sajë në pjerrësinë lindore të Qafës së Valbonës. Në ujëvarën e Valbonës uji zhduket (bëhet i padukshëm) nën



zallishtet-gëlqerore të luginës.Klima e Valbonës është malore, me dimër të ahspër dhe me shumë reshje dhe borë (2,082 mm), ngrica, erëra të forta, dhe temperatura mund të zbres në – 20 °C. Flora dhe fauna.

Në lartësitë 600-1,200 m, të zones së Valbonës dhe Rragamit, gjenden pyje ahu (Fagus silvatica-), dhe në tokën e shkriftë nga Rragami në Valbonë, (900-1,000m), gjejmë pyje madhështorë me hormoq (Picea abies-), një florë kjo karakteristike e Evropës Qëndrore. Gjithashtu rritet dhe hartina (Pinus silvestris-), bredhi i bardhë (Abies alba-), dhe pisha e zezë (Pinus nigra-). Në Valbonë gjenden specie të rralla si Aschillea grandifolia, Minuartia baldacci, Plantago reniformis, Scrophularia bosniaca, Teucrium arduini, Trifolium pilezii, Lunaria telekiana. Nga peshqit në lumin e Valbonës gjendet trofta (Salmo trutta, marmoratttus). Në Valbonë gjendet gjithashtu dhe Salamandra salamandra, Triturus alpestris, Rana temporaria, Bombina variegata, Vipera spp.. Nga shpendët gjenden specie të rralla si gjeli i egër (Tetrao urogallus), dhe Bonasa bonasia. Ndërsa nga gjitarët janë, ariu murme (Ursus arctos-), macja e egër, ujku, dhija e egër, dhe dreri, ndërsa gjatë rrjedhës së Valbonë gjendet dhe lundra.

7.2.4 LIQENI I SHKODRËS

Liqeni i Shkodrës ndodhet në pjesën veri-perëndimore të Shqipërisë dhe në pjesën perëndimore të qytetit të Shkodrës dhe përbri kalasë së lashtë të Rozafës. Zona e mbrojtur përfshin 17.000 ha sipërfaqe, prej së cilës 15.000 ha është sipërfaqe ujore. Është propozuar si zonë e mbrojtur ndërkufitare, (nga Strategjia e Biodiversitetit (2000), që I përket kategorisë së katërt të IUCN-së. Kjo sipërfaqe ujore konsiderohet si një nga zonat më të rëndësishme për shpendët në Evropë. Aty gjenden afro 40 lloje shpendësh ujorë, ku gjejmë dhe llojin globalisht të kërcënuar Phalacrocoracs pygmeus. Gjithashtu aty jetojnë rreth 45 lloje peshqish, midis të cilëve janë blini (Acipenser sturio). Liqeni ka dhe bimësi ujore, si zambaku i ujit Nymphaea alba, Nuphar luteum, dhe Nymphoides peltata, dhe Trapa natans. Liqeni i Shkodrës është më i madhi në Ballkan, me një sipërfaqe totale prej 368 km2, prej së cilës 149 km2 janë në anën Shqiptare. Liqeni rrethohet nga livadhe dhe qëndron në këmbët e malit të Traboshit. Thellësia e liqenit është mes. 7-10 m. Flora dhe fauna e liqenit të Shkodrës. Liqeni i Shkodrës karakterizohet nga një vegjetacion i pasur me më shumë se 80 specie ujore dhe bregdetare, si dhe bimësh macrophite si Potamogetoniacea, Cyperaceae dhe Ranunculaceae, dhe flora e tij e lidhur filogjenetikisht me atë të detit dhe ku gjejme Najas marina etj. Gjenden dhe specie endemike si Marsilea quadrifolia, Nuphar luteum, Nymphea marina ssp., speciet të nënujit të familjes Potamogeton spp., si Miriophyllum spicatum dhe Ceratophyllum demrsum, apo dhe të gjinisë Chara. Nga speciet kërcelloredhe notuese më dominuese janë Phragmites australis, Schoenoplectus lacustris, etj. Rreth liqenit gjejme dhe siperfaqe të mbuluara me shelg (Salix fragilis) dhe Fraxinus ornus. Në liqenin e Shkodrës gjenden 49 lloje peshqish, prej të cilëve 40 % janë specie të familjes Cyprinidae, me dy nga speciet më të rëndësishme sit ë Cyprinus caprio dhe Alburnus alborella, gjë që tregojnë karakterin subtropical të liqenit. Ujrat periferike, të freskëta dhe të pastëra, dominohen nga familja Salmonidae. Në liqen gjenden dhe



speciet të rralla të peshkut që migrojnë në det si Acipenser sturio, Anguila anguila, Mugillidae dhe Alosa falax nilotica. Në liqen janë vrojtuar rreth 280 specie zogjsh, dhe përveç pelikanit kaçurrel (Pelecanus crispus), gjenden dhe shume specie të ndryshme si të gjinisë kormorant (Phalacrocorax spp)., Podiceps spp., Aythya spp., çafka (Fulica atra), Larus ridibundus dhe Egretta garzeta, Egretta alba, Platalea leucorodia, ibishi (Plegadis falcinellus), zhgaba (Gyps fulvus) dhe Hydroprogne tschegrava.

7.2.5 ZONA TURISTIKE “VELIPOJË – VILUN” (SHKODËR)

Velipoja ndodhet në pjesë jug-perëndimore të qytetit të Shkodrës. Zona e Velipojës, përfshi dhe lagunën e Vilunit, është e shpallur si zonë e mbrojtur, rezervë natyrore e menaxhuar respektivisht në kat.IV-t të sistemit të zonave të mbrojtura ( sipas IUCN-së), në vitin 1958, duke u vënë nën mbrojtje të posaçme në një sipërfaqe prej 700 ha, me përbërje komplekse si: sipërfaqe pyjore 353 ha, sipërfaqe ujore e këneta 286 ha, dhe sipërfaqe jo-prodhuese rreth sajë 61 ha. Velipoja gjendet në zonen veri-perëndimore të vendit, dhe kufizohet : nga veriu me tokat bujqesore të komunës së Velipojës dhe lagjen Boraj-Velipojë, në veri-lindje me rrugën auto Shkodër-Velipojë dhe Shkollën, nga lindja me rrugën auto dhe toka bujqësore, nga jug-lindje me plazhin e Velipojës, nga jugu me detin Adriatik, në jug-perëndim, perëndim, Veri-perëndim me lumin Buna, që është dhe kufiri shtetëror me Malin e Zi. Ndërsa laguna e Vilunit që është pjesë e kësaje zone ka një sipërfaqe prej 950 ha, e cila është e perbërë nga 37 ha pyje, dhe 743 ha sipërfaqe jo-pyjore. Zona turistike, ose plazhi i Velipojës ka një sipërfaqe rrethe 800 ha. Vëzhgim eko-gjegrafik i Velipojës. Kompleksi ekologjik Velipojë-Vilun gjendet në rrethin e Shkodrës, ku vija kufitare kalon përmes rrjedhjes së poshtëme të Bunës, dhe kjo zonë përfshin rreth 8 km gjatësi bregdetare, dhe ishullin e Franc Jozef-it. Laguna e Vilunit ndodhet ne afërsi të rezervës natyrore të Velipojës. Zona bregdetare e Velipojës me orientim nga perëndimi në lindje, karakterizohet nga një bregdet ranor, i furnizuar nga prurjet e lumit të Bunës, i cili lidh liqenin e Shkodrës me detin Adriatik. Zona ka një largesi 22 km nga qyteti i Shkodrës. Gjeologjia e sajë është e përberë nga depozitime të pakta të shkëmbijve të Eocenit dhe Oligocenit, dhe zona është e përbërë nga sedimentet e kuaternarit, kryesisht me rerëra të imta në bregdet., i cili përbehet kryesisht nga luvione të lumenjve te Bunës dhe Drinit. Vija bregdetare nga pozicioni që ka dhe nga dunat detare nënujore e ndryshon formën dhe pozicionin e sajë lehtësisht gjatë stuhive detare dhe përmbytjeve, kryesisht në pranvere dhe vjeshtë. Midis llojeve të algave makrofite takohen Fucus virsoides, specie endemike e detit Adriatik si dhe Polysiphonia elongata, Systoseira ercegovici. Janë gjendur dhe delphinë dhe breshkat, ndërsa foka e Mesdheut, Monachus monachus eshte nje vizitore shume e rrale dhe rastesore. Pellgu ujëmbkedhës i lagunës së Vilunit me një sipërfaqe 950 ha dhe një thellesi 0.5 m përfshin 500 ha tokë bujqësore, 389 ha pyje dhe 20 ha kullotë. Laguna e Vilunit, komunikon në mënyrë të



vazhdueshme me detin përmes një kanali 500 m të gjatë dhe 30-40 m të gjerë. Plazhet ranore të konturuara nga dunat detare dhe të mbuluara me Ammophila arenaria e ndajnë atë nga deti. Laguan është ndër lagunat me rëndësi të veçantë biodiversiteti sepse ajo mban lloje sensistive në gradientë të ndryshme të kripshmërisë. Kënetat e sajë me ujë të ëmbël dominohen nga kallamishtet të përbëra nga Phragmites spp., Tupha spp., Scirpus spp., Carex spp., Salicornia herbacea, Suaeda maritima, Eryngium campestre. etj., ndërsa shoqerimi algal më i gjendur është ai me Zosteria noltti. Laguna e cekët dhe permbytjet e herëpasëherëshme ofrojnë kushte optimale për shpendët e ujit si Ardeide, Laride, Charadride etj. Prej shpendëve rrëmbyenjës përmendim Milvus migrans, Circus aeruginosus, Buteo buteo, dhe Aquila clanga. Shpendë të shumtë harabelorë vizitojnë vizitojnë zonën gjatë shtegëtimit ose gjatë folezimit. Laguna e Vilunit është një zonë potenciale për llojet globalisht të rrezikuara të Numenius tennuirostris dhe Pelecanus crispus. Amfibë dhe reptilë të shumtë takohen këtu, ndër të cilët përmendim Coluber jugularis, Emys orbicularis. Prej gjitarëve një rëndësi të veçantë paraqet prania e lundrëzës, Lutra lutra. Mesatarisht çdo vit prej lagunës peshkohen rreth 100 kv qefull, 100 kv ngjalë (Anguilla anguilla) dhe rreth 20 kv levrek (Morone labarax). Vegjketacioni i zonës përbëhet kryesisht prej pyjeve fletorë kserikë submesdhetarë. Vegjetacioni bregdetar përbëhet prej shoqërimesh bimore mesdhetare Ageopyretum, por takohen gjithashtu dhe shoqërimet e Ammophiletum arundinaceum. Ishulli i Franc Jozef-it bën pjesë në pyjet natyrorë të deltës së Bunës, e përbërë prej kënetash të vjetra me bimësi hidro-hygrofile, ligatinash dhe kënetash të njelmëta dhe plantacione të plepit (Populuis spp.). Ishulli në vetvete ka qenë një zonë e rëndësishme për folezimin e Ardeideve (çapkave) dhe Phalacrocorideve (karabullakëve), dhe sot si pasojë e shqetësimneve ishulli nuk përdoret si vendfolezimi për këto shpendë. Dunat ranore midis detit dhe ligatinave janë të mbjella me pishë rreth 30 vjet më parë. Vegjetacioni origjinal i dunave përbëhet prej shoqërimesh bimore psamofile të Caxile maritima, Xanthium strumerium. Fusha e Velipojës në brëndësi është përftuar nga tharja dhe bonifikimi i dikurshëm, ku janë përfituar rreth 2300 ha tokë dhe sot ajo përdoret kryesisht për bujqësi, pemtari, vreshtari, dhe si kulotë për bagëtinë. Kanalet kullus janë shpesh të invaduar prej bimësisë ujore, ata konsiderohen me eutrofizim për shkak të aktiviteteve bujqësore dhe shkarkimeve urbane të zonave të banuara. Rezervati natyror i Velipojës ka një sipërfaqe prej 700 ha dhe është një streh e rëndësishme e shpendëve migratore të ujit. Brenda tij mund te zhvillohet gjuetia e kontrolluar. Rezervati përbëhet nga një florë e pasur pyjore dhe shkurrore si : frashër (Fraxinus spp. ), vidh (Ulmus spp.), dushqe ( Quercus spp.), Pishë ( Pinus spp. ), Shelg ( Salix spp.), marina (Tamarix spp.), Mespilus germanica, shkoza ( Carpinus spp.), trëndafili i egër (Rosa spp.), dhe lloje hidro-hygrofile te plepit të bardhë (Populus alba) dhe vërri (Alnus glutinosa), të ndarë nga dunat ranore të mbjella me pishë. Ndër shpendët objekt-gjuetie këtu takohen lloje të ndryshme rosash si : Anas acuta, A. Glypeata, A. Platyrhynchos, A. Strepera, A. Crecca, A. Querquedula,, A. Penelope, Aythya ferina, Netta rufina, bajza (Fulica atra), shapka (Scolopax rusticola), gugashi (Culumba palumbus), turtulli (



Streptopelia turtur) dhe shkurta (Coturnis coturnis). Ndër gjitarët takohen derri i egër (Sus scrofa), dhelpra (Vulpes vulpes), çakalli (Canis aureus), baldosa (Meles meles), qelbësi (Mustela putorius) etj. Aktivitetet njerëzore dhe turizmi. Aktivitete gjithëvjetore ne zonë janë bujqësia dhe blegtoria (dhentë, dhitë, lopët dhe kuajt), pyjet, peshkimi dhe turizmi, por shpesh shihen dhe veprimtari tradicionale. Popullsia e fshatrave, Pulaj dhe Velipoje është relativisht e vogël. Ka disaa peshkatarë lokal, që kryesisht e ushtrojnë aktivitetin e tyre në lagunën e Vilunit dhe përgjatë bregut të detit, të cilët mbledhin kryesisht dyvalvorë (Lamelibranke) në bregdet dhe eksplorojnë lagunat. Ne këtë lagunë mund të ushtrohet peshkimi tradicional dhe kultivimi i midhjes. Turizmi vendas është aktiv në stinën e verës në plazhinb e Velipojës. Vitet e fundit në teritorin e Velipojës janë vënë re ndërtime pa leje dhe një pjesë ë tyre është përshtatur per hoteleri për turizëm. Për administrimin e pjesës së rezervatit të Velipojës përgjigjet Drejtoria e Pergjithshme e Pyjeve dhe Kullotave ( DPPK). Rreziqe dhe shqetësime që evidentohen.

- Përdorimi i pesticideve dhe plehrave kimike për bujqësinë. - Ujrat e tokave bujqësore pompohen dhe derdhen në lkagunën e Vilunit pa u trajtuar më

parë. - Shpërndarja e pakontrollura e ujrave të zeza dhe të bardha. - Mosgrumbullimi dhe mostrajtimi i organizuar i mbeturinave urbane. - Migracioni masiv nga zonat malore-rurale për drjet këtij teritori. - Erozioni bregdetzar, sidomos në grykëderdhjen e Bunës dhe në pjesën jugore të plazhit të

Velipojës. - Zjarret, kullotja me bagëti dhe prerjet e pyjeve per dru zjarri për ngrohje. - Peshkimi ilegal, me përdorim të dinamitit dhe gjuetia e pakontrolluar mire. - Mosruajtja ende e plote e vllerave arkeologjike gjate teritorit.

7.2.6 KOMPLEKSI LIGATINOR/LAGUNOR I “KUNE-VAIN-IT” (LEZHË”).

Sistemi lagunor “Kune-Vain”: Sistemi lagunor “Kune-Vain” vendoset në të dy anët e grykëderdhjes së lumit Drin, në zonën bregdetare veriore të rrethin e Lezhës. Nga Shëngjini deri tek grykëderdhja e lumit të Matit, zona bregdetare është e ulët dhe moçalore. Kjo përfshin lagunën bregdetare të Vainit dhe Cekës në pjesën perëndimore të lumit dhe Kune-n, Merxhani-n, dhe Kënallë-n, në atë veriore të tij. Sistemi lagunor është 10-15 km i gjatë dhe 3 km i gjerë, me një sipërfaqe rreth 2,188 ha, nga të cilat 1,165 ha sipërfaqe ujore, 215 ha pyje dhe 700 ha ligatina. Kompleksi i deltës lagunore të Lezhës ka pesë pesë sisteme të ndarë të ligatinave



bregdetare, si dhe ka dhe pyje, shkurre, kullota dhe tokë bujqësore, gjë që e bën atë zone e rëdësisë kombëtare dhe ndërkombëtare. Zona e mbrojtur si rezerva natyrore e menaxhuar e “Kune-Vain”-it në Lezhë përfaqëson një zonë me vlera të larta ekologjike dhe biodiversiteti, si një kombinim i rrallë i elementëve natyrorë sit ë tokës dhe ujrave të ëmbëla dhe të kripura si dhe prania e bimësisë pyjore dhe tokës bujqësore, duke e bërë këtë kompleks me vlera të rëndësisë ndërkombëtare. Laguna e Vainit ka një sipërfaqe totale prej 8,95 km2 me një gjatësi maksimale prej 4,25 km, dhe një gjerësi prej 2,25 km. Pjesët kryesore të lagunës janë Ceka (4,9 km2), dhe Zaja (2,4 km2). Thellësia mesatare e lagunës është 0,7 m, kurse maksimumi i është 1,7 m, dhe nga ku bashkohet dhe me detin Adriatik, me një kanal 1,5 km të gjatë. Këtu gjejmë një mozaik të pleksur me spërkla uji të shpërndara, moçale ujore, ishuj të vegjël, komunikime të ndryshme ujore. Laguna kufizohet nga njç pritë/digë që e ndan atë nga zona e lagur bregdetare lindore. Laguna e Merxhanit ka një sipërfaqe 3,1 km2 , një gjatësi maksimale 4,8 km dhe gjerësi 2,1 km. Thellësia mesatare është 0,75 m ndërsa maksimumi është 1,3 m. Laguna e Kënallës është e vendosur në skajin veri-lindor të sistemit lagunor të Lezhës dhe është shumë më e vogël se të tjerat. Sipërfaqja e saj është 0,2 km2, me një gjatësi prej 750 m dhe gjerësi 500 m. Por ajo është më e thellë se lagunat e tjera fqinje, me një thellësi mesatare 4,2 m dhe maksimale 13,5 m. Lumi Drin i përshkon këto laguna para se ai të mbrijë detin, dhe si i tillë shtrarti i lumit është i gjerë dhe i cekët, dhe si pasoje gjatë sezonit të rënies së reshjeve mbirrjedhja e lumit krijon ligatina sezonale. 7.2.6.1. Përshkrim fizioko-gjeografiki sistemit lagunor-“Kune-Vain”. Zona e mbrojtur e “Kune-Vain”-it ka një sipërfaqe prej 4100 ha, nga e cila 300 ha i përkasin respektivisht rezervës së Kune-s dhe 3800 ha atij të Vain-it dhe nënzonave të tjera të tij, (laguna e Kënallës, grykëderdhja e Drinit-Ceka, Tale-Grykëderdhja e Matit). Rezerva natyrore e Kune-s është e rrethuar nga këneta e Kënallës, ne veri dhe toka bujqësore ne lindje, lumi Drin në jugi dhe deti Adriatik në perëndim. Ndërsa sipërfaqja e Vain-it është e rrethuar nga lumi Drin në veri, kanali dhe oka bujqësore në lindje, kanali vaditës dhe hidrovori në jug dhe deti ASdriatik në perëndim. Zona e Kune-vain-it është një zonë me një rëndësi të veçantë për larminë e tipeve të habitateve që bart dhe për arealin që ajo krijon për mbajtjen e shpendëve mogratore të dhe në mënyrë të veçantë për kolonitë e çapkave (Ardeidae). Toka është tërësisht një livadh moçalor, e formuar nga materiale ranore, e mbuluar nga një shtresë aluvionale me trashësi rreth 30 cm. Lartësia mbi nivelin e detit është nga 0-1 m, dhe pellgjet dhe moçalet e sajë komunikojnë lirshëm me detin. Është e pasur me vegjetacion ujor ( të ujrave të njelmëat dhe të ëmbëla) me shtretër të shtrirë mjaftë mirë të kallamishteve të alternuar me pasqyra uji. Kompleksi ligatinor dhe tokat e përkënetuara dhe të kombinuara këto dhe me grykëderdhjen e lumit të Matit, krijojnë kushte për mbajtjen e një numri të konsiderueshëm shpendësh migratore. Rezerva natyrore e mënaxhuar (RNM) e “ Kune-Vaini”-it, është shpallur si rezervat gjuetie që nga viti 1940, ndersa që nga viti 1992 ajo filloi të menaxhohet si RNM e kategorisë së IV ( sipas



kritereve te IUCN-Unioni Botëror i Mbrojtjes së natyrës). Plani i fundit i menaxhimit të kësaj sipërfaqe është hartuar në vitin 1984. Strategjia e Biodiversitetit, e hartuar dhe miratuar në Qeveri në vitin 2000, ka propozuar një ristrukturim të nënkategorive mbrojtëse të RNM “Kune-Vain”, duke propozuar që zona e Kune-s (pjesa perëndimore e lagunës së merxhanit) me sipërfaqe prej 300 ha të shpallet dhe ruhet si Rezervë Shkencore e Kat. I-rt, ndërsa pjesa tjetër prej rreth 1700 ha ( plus dhe 2100 ha grykëderdhjet e lumenjeve Drin dhe Mat) te mbeten si rezerva natyrore te menaxhuuara të kat. IV-t te IUCN-së. 7.2.6.2. Tipet kryesore të bimësisë : Bimësia ujore : Zoostera nolti, Ruppia cirrhosa, Lemna minor, Gavia stellata. Bimësia higrofile : Phragmintes australis, Typha angustifolia, Scirpus maritimus, Scirpus lacustris. Bimësia hilofile : Bashkëshoqërimet bimore dominohen nga gjinia Arthrocnemum (Arthrocnemum fruticosum, A. Perenne, A. Glaucum, Salicornia europaea, Limonium vulgare, Inula crithmoides, Halimione portulacoides, Artemisia coerulescens, nga gjinia Juncus (J. Acutus, J. Maritimus), dhe nga gjintë Scirpus, Saccharum, Plantago dhe Schoenus ( Scirpus holoschoenus, Saccharum ravennae, Plantago crassifolia, Schoenus nigricans). Bimësia psamofile : Cakile maritima, Xanthium strumarium, Salsola kali, Cyperus capitatus, Sporobolus pungens, Echinophora spinosa, Eryngium maritimum, Medicago marina, Ammophila arenaria. Bimësia pyjore dhe shkurrore : Shoqërimet bimore-pyjore dominohen nga vërriri (Alnus glutinosa) dhe frashëri (Fraxinus angustifolia-), por gjenden dhe vidhi (Ulmus minor-), rrënja (Quercus robur), plepi (Populus alba), ferra (Rubus ulmifolius), murrizi (Crataegus monogynna-), por dhe Rosa sempervirens, Tamarix dalmatica, Hedera helix, Smilax aspera, Periploca graeca, Clematics viticella, Lythrum salicaria, Asparagus acutifplius, Galium aparine, Agrostis stolonifera.Nga shkurret gjenden shpesh llojet e gjinisë Tamarix, Juncus dhe Salix. Fauna : Delta e Drinit është një zonë shumë e rëndësishme që mban në sezonin dimëror shpendë të rralë dhe të rrezikuar si kormorantët (Phalacrocorax pygmeus) dhe lundrën (Lutra lutra). Në zonë e Kune-vainit gjenden specie që mbrohen nga konventa ndërkombëtare, si p.sh. Rhinolophus euryale, lakuriqi (R. Ferruequinum& Myotis myotis), Apodemus mystacinus, shqipja laramane (Aquila clanga), rosa (Aythya nyroca),qifti/skifterët( Milvus milvus & M. Migrans). Delta e Drinit strehon gjithashtu dhe lejlekun ( Ciconiformes-), si dhe egreta e vogël (Egretta garzetta), Botaurus stellaris, rosat ( Anas penelope, Anas crecca, Anas clypeata), syargjendi (Bucephala clangula), bajza (Fulica atra), Vanellus vanellus, Tringa totanus.Gjithashtu gjenden dhe 12 specie molusqesh, 24 specie reptilësh, 196 specie zogjsh, dhe 23 lloje gjitarësh.

7.2.7 “LURA”- PK-DHE “PYLLI I ALLAMANIT”.



7.2.7.1. Përshkrimi i gjendjes së përgjithëshme. Vargmalet e Lurës shtrihen midis luginës së Drinit të Zi, Matit, Srriqes dhe Zallit të Bulqizës. Nga pjesa qëndrore e masivit, midsi Shtegut/Vendkalimit të Portës, Komit, Murrës, dhe Fushë-Murrës, grykës së Nokës-Arren dhe luginës së Urakës, gjenden pamje madhështore peisazhistike. Lartsitë e këtyre maleve arrinjnë në mbi 2,000 m, dhe këto lartësi janë të shoqëruara me rënje/gremina të thepisura me dhjetra metra. Sipërfaqja ka një gjeomorfologji interesante. Vargmali i Lurës është në qendër të shtrirjes dhe kufizohet nga lugina e Lurës nga njëra anë dhe nga ajo e Zall-Melthit nga ana tjetër. Gjatë këtij vargu dallon një kreshte me strukturë të veçantë të formuar nga eriozioni e cila ka pamjen e një harku gjigand, me relief akullnajor, i quajtur Nezhda e Lurës. Lura si PK është shpallur me vendim të Këshillit të Ministrave Nr. 96, datë 21.11.1966, ku bën pjesë zona malore e Krej Lurës, me sipërfaqe 1280 ha, ndërsa “Pylli i Allamanit” është propozuar, sipas Strategjisë së Biodiversitetit, në vitin 2000, si zonë strikt e mbrojtur. Parku kombëtar “Lure” ndodhet ne kufirin midis rretheve Dibër, Mat e Mirditë. Shtrihet në faqen lindore të masivit malor "Kurrora e Lurës", me një gjatësi 9.6 km. Tokat janë të murrme pyjore dhe livadhore malore, të pasura me humus, fragmentare, mbi shkëmbinj magmatike ultrabazikë. Numri i banoreve ne komunen e Lures eshte rreth 5000 vete. Bën pjesë në zonën klimatike mesdhetare, nën zona malore lindore. Takohen dy zona bimësie, e ahut, dhe alpine. Në park gjenden shoqerime me llojet halore dhe grumbuj pyjore të përbërë nga dy kate drurësh. Veç ahut e arnenit takohet dhe rrobulli, bredhi, hartina, pisha e zezë dhe rralle tisi. Shumë rrallë takohen shkurre si Xerxele e Daphne blagayria. Shkurrezat e boronicës dhe grathata gjenden gjithandej. Takohet boshtra si bimë endemike e Shqipërisë dhe Rudithi Shqiptar si bimë subendemike. Ndër llojet e rralla dhe të kërcënuar përmendim lule togëzi, beladona, gentiana, lule basami, rigoni i kuq, salepet, zambaku i bardhë, lekoni i verdhë etj. Ne PK-Lurë gjendet dhe zona me liqenet akullnajorë të shumtë në pjesën lindore të Nezhdës së Lurës, (12), prej të cilëve 8 janë ujëmbajtës gjithëvjetorë, me bimësi ujore (zambaket e ujit) dhe faun karakteristike mjaft të veçantë për vendit tonë. Liqejt më të mdhenj, janë pesë, Liqeni i Madh, Liqeni i Pishave, Liqeni i Zi, Liqeni Lopëve dhe Liqeni i Luleve. Në zonën e Lurës takohen gjitarë të mëdhenj e të mbrojtur si ariu (Ursus arctos), ujku (Canis lupus), riqebulli (Felis lynx), dhia e egër (Rupicapra rupicapra), kaprolli (Capreolus capreolus), dhe ndër shpendët vecojmë praninë e gjelit te egër (Tetrao urogallus) dhe shqiponja (Aquila chrysaetos). Pylli i arnenit të Allamanit, me siperfaqe 1000 ha, propozohet për Rezervat Shkencor, pasi përbën të vetmen zonë me pyll të virgjer natyror të arnenit (Pinus peuce), dru relikt që duhet marrë nën mbrojtje strikte. Përveç vlerave njohëse, shkencore dhe ekonomine e natyrës, zona njeherazi ka vlera të mëdha estetike, peizazhore, turistike mjaft terhëqëse për vizitorët vendas dhe të huaj. Pasuritë natyrore dhe biologjike, bukuritë e peizazhit afrojnë potenciale të mëdha për zhvillimin e turizmit. Flora dhe fauna. Në PK-Lurë gjenden një larmi speciesh të florës dhe faunës dhe nje kompleks ekosistemesh natyrore dhe peisazhistike. Si bimësi pyjore gjenden ahu (Fagus silvatica-), pisha e zezë (Pinus nigra-), bredhi i bardhë (Abies alba-), arrneni (Pinus heldrechi), rrobulli (pinus



peuche-), dhe këto të kombinuara me livadhe alpine. Këtu gjenden dhe specie endemike dhe subendemike shumë të rralla të florës dhe faunës kontinentale si Campanula tymphaea, Gentiana lutea, Caltha palustris, Achillea fraasii, Arabis bryoides, Crepis baldaccii, Metampyrum heracleoticum, Narthecium scardicum, Paeonia mascula. Nga gjitarët më të rëndësishë gjenden ariu murmë (Ursus arctos-), riqebulli (Felix lynx-), macja e egër, dhija e gër, etj., ndërsa në liqene gjenden peshq të llojit troftë (Salmo trutta fario, Triturus alpestris) etj.

TË DHËNA PËR POPULLSIË DHE GJENDJEN EKONOMIKO-SOCIA LE Popullsia dhe gjendja e sajë ekonomiko-sociale. Popullsia e përgjithshme e rajonit është 183,274 banore. Rreth 79,5% e popullsisë totale jetojnë në zonat rurale, shifër kjo më e larta se në të gjitha rajonet e tjera. Më 1999 rajoni kishte një forcë pune prej 105,389 njerëz dhe nga të cilët rreth 19% e tyre janë të papune. Nga 85,907 të punësuar gjithsej, rreth 80% e tyre janë të vetëpunësuar.

Si zonë kufitare efektet e tregtise së lirë, me vendet fqinje akoma nuk janë ndjerë. Kjo si rrjedhojë e paqëndrueshmërisë politike të fqinjeve dhe të vetë rajonit. Të shtyrë nga një mori faktorësh social, ekonomikë (ndër të tjera një page mesatare në sektorin shteterore prej 11,693 leke), gjeografike dhe kulturore, rrethet e ketij rajoni kanë qënë dhe një nga burimet kryesore të migracionit te brëndshëm.

Mjedisi bujqësor

Niveli i ulët i të ardhurave shpjegohet kryesisht me madhësinë e kufizuar të sipërfaqes së tokës në zotërim; mbi 40 % e familjeve të nj.e.b. zotërojnë nga 0.6-1 ha tokë. Shumica e familjeve rurale nuk prodhojnë në mënyrë të mjaftueshme për plotësimin e nevojave të tyre për konsum siç jan produkte të tilla si fruta, perime, fasule, drithëra, etj. Analiza krahasuese e treguesve social-ekonomik dhe demografik sipas rajoneve tregon për nje tendencë të të ardhurave të n.e.b. dhe të të ardhurave për fryme në zonat rurale të jenë më të ulta në Veri të vendit. Kjo mund të shpjegohet me kushtet me të favorshme klimaterike dhe të tokës, madhësisë së tokave bujqësore si dhe sistemeve më te integruara të tregjeve dhe të pikave të shpërndarjes dhe mosvlerësimit të burimeve natyrore dhe shërbimeve ekonomike dhe turistike që ato ofrojnë.

Të ardhurat mujore

Bazuar në të dhënat e vrojtimit të kryer nga QShKE rezulton që, rreth gjysma e familjeve rurale (50%) jetojne në nje nivel të ardhurash deri në 10,000 lekë në muaj (70 US$ në muaj ose 2.35 US$ ne dite), si dhe shumica e tyre (63%) kanë së paku 5 antarë në përbërjen e familjes se tyre (sipas INSTAT-it, familja shqiptare në zonen rurale ka 4,5 antarë). Vendi akoma nuk ka një pëkufizim të pranuar nga të gjithe lidhur me varferinë absolute, por duke iu referuar Strategjise se Rritjes Ekonomike dhe Uljes së Varfërise të Qeverisë shqiptare, të ardhurat për fryme për pjesën dërrmuese të këtyre familjeve rurale (gjysma e tyre jetojnë me një nivel të ardhurash që nuk i kalon 10,000 lekë në muaj) janë më pak se 2 US$ në ditë; në fakt shifra është më e ulët se 1 US$ në ditë për shumicën e tyre.



8. ANEKSE :

8.1. PYJET DHE KULLOTAT - HISTORIKU I ZHVILLIMEVE TË TYRE

Ne zonat malore te veriut te Shqiperise, pylli sherben si burim ekzistence, te mirash materiale dhe te ardhurash per ta. Ne radhe te pare, drute e zjarrit qe prodhohen prej vete fshatareve, pa permendur dhe nje pjese te mire te popullsise qytetese qe furnizohen me dru zjarri, jane jetike per ngrohje e gatim per pothuajse gjithe vitin, sikurse dhe prodhimi i bazes ushqimore e kullotja, por te cilat nuk evidentohen ne statistikat zyrtare. Po ashtu, vlera e tyre nuk pasqyrohet gjekundi ne PPB. Ne te njejten kohe, mosvleresimi dhe mosperfshirja e funksioneve mjaft te vlefshme te pyllit, por ende pa tregues te vleres se tregut, nuk pasqyrojne kontributin real te sektorit te pyjeve ne kuadrin e ekonomise kombetare. Ketu permendim sherbimet mjedisore qe ofrojne pyjet, si mbrojtja e pasurive te tokes dhe ujrave; mbrojtja e biodiversitetit; mbrojtja e prodhimeve bujqesore nga faktoret demtues klimaterike, sekuestrimi i karbonit dhe paksimi i ngrohjes globale; kushtet per hije, kenaqesi dhe çlodhje; mbrojtja e zonave bregdetare dhe peshkimit. per t’u theksuar jane dhe perfitimet direkte e jodirekte te sektoreve publike e private, gjate ushtrimit te veprimatrive te tyre ne pyje e kullota. P.sh. mbrojtja e baseneve ujembledhes te hidroçentarelve, por KESH nuk kontribuon financiarisht per kete mbrojtje te pyllit. Po keshtu zhvillimi i turizmit, i cili perdor territore mjaft te gjera te fondit pyjor, dhe kontributi i tij ne drejtim te ruajtjes e zhvillimit te pyjeve eshte zero, etj. Pra keto marredhenie te pyllit me te trete, te cilet perfitojne nga funksionet e tij, duhen identifikuar dhe duhen perfshire ne PPB te Sektorit te pyjeve dhe me gjere. Kesisoj edhe Politikat ekonomike te ndjekura deri ne fund te viteve 1990 nepermjet shpyllezimeve, prerjeve masive, kullotjes se pakontrolluar dhe zjarreve, duke mos u dhene rendesine e duhur aspekteve mjedisore, u pasuan jo thjesht me pakesimin e siperfaqes e te vellimit drusor te fondit pyjor, por edhe me pasoja ekologjike e mjedisore si degradimi i tokes, shtimi i erozionit, humbje e ndjeshme e biodiversitetit, deri ne ate shkalle sa te zhduken, te kercenohen e rrallohen ndjeshem nje numer i konsiderueshem llojesh te flores e faunes se eger. Planifikimi mjedisor dhe i pasurive natyrore, perfshire pyjet dhe kullotat, duhet te bazohet gjithenje e me teper ne konceptin e pellgjeve ujembledhes, se sa ne njesi te vogla mbareshtrimi, sikurse veprohet sot ne sektorin pyjor. Kjo do te lehtesonte identifikimin e kostove dhe fitimeve ne pjesen e siperme e te poshtme te pellgut; po ashtu do te permiresonte koordinimin e planifikimit dhe zhvillimit. Qeverisja e pyjeve, per vete kushtet ne te cilat ndodhen pyjet ne Shqiperi, duhet te bazohet ne parimet e zhvillimit te qendrueshem te zonave malore, objektivat kryesore te te cilit jane: (i) permiresimi i pasurive natyrore dhe kushteve te jeteses se popullsise ne keto zona, dhe (ii) mbrojtja e interesave jetesore te pjeses poshte rrjedhjes ujore. Programet per mbareshtrimin e pellgjeve ujembledhes kane tendence te perqendrohen ne pjeset e poshtme te pellgut dhe ne



zgjidhjet teknike, dhe me pak ne nevojat e castit te popullsise vendore ne pjeset e siperme apo ne rruget per perfshirjen e tyre. Duhen kombinuar e balancuar te dy objektivat, pasi eshte e kuptueshme se cdo zgjidhje afatgjate ne mbareshtrimin e pellgjeve duhet te mbaje parasysh nevojat e zhvillimit dhe rolin e popullsise vendore ne mbareshtrimin e pellgjeve. Persa i perket mbareshtrimit dhe mbrojtjes se pellgjeve malore, kerkohet perfshirja me e madhe e popullsise ne planifikimin dhe plotesimin e strategjive dhe programeve, shpesh me perfitime direkte per popullsine e zonave malore. Vendi i sektorit te pyjeve e kullotave ne ekonomine kombetare Fondi pyjor dhe ai kullosor se bashku mbulojne 50 te territorit te krejt vendit. Bujqesia dhe pylltaria jane dy komponente te rendesishem ne zhvillimin e perdorimit te tokes ne zonat rurale dhe te lidhura ngushte pergjate historise se zhvillimit te shoqerise njerezore. Dhe ne realitet, fshataret jane pikerisht ata qe qeverisin njekohesisht bujqesine e pyjet; tipike jane sistemet e ndryshme te agropylltarise. Ne sistemet e agropylltarise, kulturat bujqesore, druret dhe blegtoria mbareshtrohen ne te njejten njesi terreni. Po ashtu, ne nje pellg ujembledhes, zakonisht fshataret mund te perdorin pjesen e siperme per pyll (per material drusor dhe mbrojtje nga erozioni, krahas ndikimeve ekologjike e shoqerore) dhe kullote, kurse pjesen e poshtme per kultura bujqesore. Kushtet ekologjike te pyjeve e kullotave Relievi i vendit eshte kryesisht kodrinor-malor, me shkalle te larte te copetimit horizontal e vertikal, kryesisht me formacione magmatike e sedimentare; me pjerresi te madhe te shpateve, pjeserisht i paqendrueshem, tokat e zonave malore, jane ne pergjithesi te cekta dhe shfaqin nje lidhje te forte me shkembin amesor nga i cili kane ardhur. Megjithese toka eshte pergjithesisht e ceket, hasen dhe toka mesatare ose mesatare ne te thella, ne varesi te terrenit, ku zhvillohen pyjet dhe kullotat me prodhimtari te larte. Ne anen tjeter, pjelloria e tokes nuk mund te percaktohet per thellesine 20-30 cm te tokave siperfaqesore ne karstet gelqerore. E rendesishme eshte se ne te carat midis blloqeve shkembore gelqerore gjendet toke e mire, duke krijuar toke fiziologjikisht te thelle, ku bimesia pyjore e kullosore e gjen te mundur te vegjetoje. Ne pergjithesi, tokat jane shume te ndjeshme ndaj erozionit siperfaqesor dhe atij ne thellesi, po qe se mbulesa vegjetative natyrore e tyre prishet dhe shtresa e holle e tokes ekspozohet ndaj thatesires ne muajt e veres dhe ndaj shirave torrenciale gjate dimrit.



TAB.1. PYJET NË ZONËN VERIORE – HIERARKIA E SIPËRFAQES

N/R Rrethi

Sipërfaqja, ha

1. Puka 82.890 2. Mirdita 64.280 3. Shkodra 54.300 4. Mati 52.970 5. Tropoja 43.000 6. M. Madhe 40.000 7. Kukësi 36.350 8. Dibra 33.590 9. Bulqiza 29.500 10. Hasi 27.200 11. Lezha 18.230 TOTALI 482.310

Pyjet ne Zonen Veriore-Hierarkia e Siperfaqes

Pu

Mird.

Shk

Mt

Trop.

M.Madhe

Ku

Dib.

Bulq.

Hs

Le



Tab. 2. TE DHENA PER EKSPORT-IMPORTIN E LENDES SE DRURIT DHE ARTIKUJVE PREJ DRURI (INSTAT, 2003)

Emertimi 1996 2001 Raporti ne % 2001/1996

Eksporti 576 1,251 217 Importi 778 1,762 226 Bilanci tregtar (Eksp-Imp) per prodhime druri e letre

- 2,792 - 3,202 115

0

500

1000

1500

2000

Sasia

1996 2001

Viti

Te dhena per Eksport-Import e Lendes se drurit dhe Artikujve te drurit

Eksporti

Importi

Verehet se si eksporti, ashtu dhe importi, kane rritje gjate ketyre viteve. Evidenca tregon se per vitin 2000, afro 61.3% e eksportit ne vlefte ishte me Greqine (ka mundesi per shkak te eksportit te qymyrdrurit). Ndersa bilanci tregtar eksport/import eshte mjaft negativ, qe tregon se ne vend mund te mos kete lende te pare te mjaftueshme ose ajo nuk vihet dot ne levizje, shfrytezimi dhe perpunimi i drurit nuk rezulton me cilesi dhe efektivitet, ose te gjithe keta faktore te kombinuar se bashku, ku edhe kontrabanda e korrupsioni luajne rolin e vet.



TAB. 3. ZONAT E MBROJTURA DHE TURISTIKE

2.1. Rrjeti ekzistues i zonave të mbrojtura në zonën veriore Nr. Emertimi i ZM Viti i

shpalljes Kat. e IUCN

Sip./ha Rrethi

1 Lumi i Gashit 1996 I(PK) 3,000 2 Thethi 1966 I(PK) 2,630 3 Lura 1966 I(PK) 1,280 4 Lugina e Valbonës 1996 I(PK) 8,000 5 Mështekna e

Novosejit-Shishtavec 1981 III(MN) 300

6 Velipoja 1985 IV(RNM) 700 7 Kune 1940 IV(RNM) 800 8 Vain 1940 IV(RNM) 1,500 9 Bërzanë 1977 IV(RNM) 880 10 Tej-Drini-Bardhë 1996 IV(RNM) 30 11 Razma 2000 V 1,500 12 Luzni-Bulac 1966 VI 5,900 13 Bjeshka e Oroshit 1966 VI 4,700 TOTALI 31,220

Siperfaqja ne ha e ZM Lumi i Gashit

Thethi

Lura

Lugina e Vlbones

Meshtek. e Novosejit

Velipoja

Kune

Vain

Berzane

Tej-Drini-Bardhe

Razma

Luzni-Bulac

Bjeshka e Oroshit



TAB. 4. ZONAT E MBROJTURA DHE TURISTIKE NE ZONEN VERIORE SIPAS

STRATEGJISE SE BIODIVERSITETIT- 2000

Nr

PREFEKTURA

Rrethet

Emri i ZM/PK

Kat, sipas IUCN

Sip./ha Viti i shpalljes

Përshkrimi

1. Lezhë Kune-Vain, Gryka e Drinit - Matit ,Ceka, Bërzana

IV 5,800

1940 & 2000

Kompleks lagunor

Kurbin Fushë-Kuqe, Grykëd. e Matit- Grykëd. e Ishmit

IV 2,300

1962 & 2000

Rezervë natyrore

Lezhë

Mirditë Bjeshka e Oroshit VI 5,000 2000 Ekosistem pyjor-malor

2. Shkodër Thethi, Liq. Shkodrës, Grykëd. e Bunes-Velipoje

II- V 21,087

1966 & 2000

Liqeni, park kombëtar dhe

Puke Tërbuni VI 3,000 2000 Pyll i virgjër

Shkodër

M. Madhe Razma, Bogë 9,000

2000 Pika turistike dhe kurative

3. Kukës Gjalicë Lumës-Shishtavec, Mështekna e Shishtavecit,

V III

10,470

2000

Masiv malorë dhe kompleks botanik natyror

Has Pylli i Helshanit-Buza e Liqenit të Fierzës, Tej Drini i Bardhë

42

2000 Pyje dushku rreth liqenit të hidr. të Fierzës

Kukës

Tropoje Livadhi i Harushës, Lumi i Gashit-Curraj, Valbona

I II

21,000

1996 & 2000

Masiv pyjor i virgjër dhe peisazh natyror skenik afër Alpeve

4. Dibër Lurë, Luzni-Bulac, Masivi i Korabit, Vlashaj,

V 12,000 10,000

1966 & 2000

Parku kombëtar-“Lurë” dhe mali i Korabit

Bulqizë Pylli i Allamanit-Arrneni, Liqeni i Zi,

I 3,030

2000 Pylli virgjër-rezervë natyrore dhe Liqeni i Zi

Mat Kunorë-Valmorë, Zall-Gjoçaj, Liqejt e Gërmenjit-Balgjajt, Martaneshi

II-III 1,690

1996 & 2000

Pyje të virgjër dhe liqejtë e Gërmenjit

Dibër

Totali 26,720

TOTALI 104.463



Tab. 5. BIMËT MJEKESORE NATYRORE KRYESORE NE ZONEN VERIORE ( flora spontane natyrore )

Llojet, sipërfaqja dhe eksporti– 2004 ( ton ) Nr.

Rrethi

Potenciali i prodh. (ton)

Emri shqip Emri latinisht Areali i sipërfaqes, ha

2. Bulqizë 868 Dëllinjë e zezë, Trëndafil i egër, Boronocë

Saturea montana Rosa canina Vaccinium myrtillus

23.000

5. Dibër 1119 Dëllinjë e zezë, Trëndafil i egër, Boronocë

Thymus spp. Rosa canina Vaccinium myrtillus

12.000

11. Has 532 Boronocë Dëllinja, Trumëza

Matricaria chamomilla Juniperus spp. Saturea montana

300

17. Kukës 1043 Sherebelë, Çaji i Malit Boronicë

Salvia officinalis Sideritis roeseri Vaccinium myrtillus

14.000

18. Kurbin 413 Dëllinjë e kuqe Zhumbrice Trumëza

Juniperus oxicedrus Verbascum thapsiforme Saturea montana

1.400

22. M. Madhe 1537 Sherebelë Trumëza Dëllinjë e kuqe

Cynodon dactylon Saturea montana Juniperus oxicedrus

33.000

24. Mat 1212 Xherokulli Colchicum autumnale 1.300 25. Mirditë 1214 Dëllinja

Zhumbricë Trumëza

Rubus ulmifolius Thymus spp. Saturea montana

11.000

29. Pukë 1455 Zhumbricë, Trumëz Dëllinjë e kuqe

Thymus spp. Saturea montana Juniperus oyicedrus

12,000

31. Shkodër 2081 Sherebelë, Trumëz Dëllinjë e kuqe

Salvia officinalis Saturea montana Juniperus oxicedrus

7,000

35. Tropojë 1492 Sherebelë Trumëza Boronicë

Salvia officinalis Saturea montana Vaccinium myrtillus

2,050

TOTALI 39372



Flora Spontane Natyrore

Bulqize

Diber

Has

Kukes

Kurbin

M e Madhe

Mat

Mirdite

Puke

Shkoder

Tropoje



Tab. 6. 1. BIMET MJEKESORE NATYRORE NE ZONEN VERIOR E TE SHQIPERISE

Kukes Has Tropoje Diber Bulqize Mat N/R BM Sip./ha

Pr./ton

Sip./ha

Pr./ton

Sip./ha Pr./ton

Sip./ha Pr./ton Sip./ha

Pr./ton

Sip./ha

Pr./ton

1. Sherebela 573 101 200 90 10 0.5 570 30 210 10 254 24 2. Trumeza 491 66 200 30 490 12 80 17 0 2033 57 3 Rigoni 0 0 0 0 100 10.2 0 0 0 0 493 10 4. Dellinje zeze 478 20 300 10 78 2 2025 90 800 30 0 0 5. Dellinje kuqe 1550 80 500 20 0 0 500 12 171 6 7279 58 6. Murrizi 0 3 0 2 16 3 12 3 0 0 15 4 8. Lule bliri 0 0 7 0.5 0 0 34 9 20 4 0 0 9. Trendafili

eger 14 17 10 5 73 1 1590 48 500 20 2500 0

10. Zhumbrice 66 10 30 5 119 10 220 18 0 0 861 25 11. Sanza 6 5 40 34 5 3 0 0 390 21 12. Kulumbri 0 2 0 0 15 0.1 0 0 0 0 0 0 13. Salepi 0 0.5 0 0 13 1.7 0 0.2 0 0 0 0 14. Çaj mali 0 0 0 0 0 0 19 0.5 1 0.1 0 0 15. Boronica 2020 200 700 100 1370 15 2500 15 500 20 1000 10



Tab. 6.2. BIMET MJEKESORE NATYRORE NE ZONEN VERIORE TE SHQIPERISE

Lezhë Kurbin Mirditë Shkodër M. Madhe Pukë N/R BM Sip./ha

Pr./ton

Sip./ha Pr./ton

Sip./ha Pr./ton Sip./ha Pr./ton

Sip./ha Pr./ton

Sip./ha Pr./ton

1. Sherebela

2481 562 150 70 203 108 3384 837 2000 300 12 0.2

2. Trumeza 2439 233 184 130 1767 178 2375 509 1300 310 2798 60 3. Dafina 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 4. Rigoni 57 3 54 12 157 10 212 46 100 20 602 21 5. Dëllinje

zezë 0 0 24 20 1370 40 195 27 100 10 0 0

6. Dellinje kuqe

1676 9 370 260 4000 400 1200 260 632 108 5150 142

7. Murrizi 129 4 22 7 26 5 131 12 130 6 16 3 8. Lule

bliri 0 0 7 0.5 0 0 34 9 20 4 0 0

9. Trëndafili egër

26 0.1 3 35 40 1 50 8 30 3 40 5

10. Zhumbricë

889 83 286 182 2136 98 518 78 400 20 3877 39

11. Sanza 0 0 0 0 130 6 257 28 120 10 15 10 12. Mersina 18 8 372 313 0 0 48 2.5 20 1.0 0 0 13. Kulumb

ria 21 0.4 2 1 0 0 0 0 0 0 0 0

14. Salepi 1 0.06 4 1 0 0.1 18 0.2 5 0.1 0 0 15. Boronic

a 0 0 0 0 512 50 90 18 20 4 5000 100



TAB. 7. SKEMA E GRUMBULLIMIT, PERPUNIMIT DHE EKSPORTIT TE BIMEVE

MJEKESORE NATYRORE NE SHQIPERI

1 3 5 7 9 11 13 15 2 4 6 8 10 12 14

MAGAZINAT QENDRORE

MAGAZINAT QENDRORE

MAGAZINAT QENDRORE

MAGAZINAT QENDRORE

GRUMBULLUES PERPUNUES EXPORT

GRUMBULLUES PERPUNUES EXPORT

1.1. IMPORTUES

GRUMBULLUES 60-70 MIJE, NGA TE CILET BRUTO 40, PERPUNUES-



TAB. 8. FAUNA DHE GJUETIA-KALENDARI I TYRE I LEJUAR

Kalendari i gjuetisë Nr. SPECIET E GJAHUT Fillimi Mbarimi

I. Gjitarët 1.

Lepuri i egër (Lepus europaeus) 01 Nëntor 31 Janar

2. Dhelpëra (Vulpes vulpes) 01 Nëntor 31 Janar

II.Zogjtë 1. Turtulli ( Streptopelia turtur) 01 Shtator 30 Shtator

2. Shkurta (Coturnix coturnix) 01 Shtator 31 Tetor 3. Rosa të egra (Anas ssp.)

-Kryekuqe e madhe (Anas penelope) - Kuqja (Anas platyrhynchos) - Grilla (Anas crecca) - Rosa e zezë (Anas strepera) - Sqepluga (Anas clypeata) -Marsatorja (Anas querquedula)

01 Tetor 28 Shkurt

4. Shapkë uji Gallinago gallinago 01 Tetor 28 Shkurt 5. Bajzë Fulica atra 01 Tetor 28 Shkurt 6. Thellëzë mali Alectoris graeca 15 Tetor 31 Janar 7. Pëllumb i egër Columba livia 15 Tetor 31 Janar 8. Dervish Galerida cristata 15 Tetor 31 Janar 9. Laureshë Alauda arvensis 15 Tetor 31 Janar 10. Gargulli i zi Sturnus vulgaris 01 Nëntor 28 Shkurt 11. Mëllenjë Turdus merula 01 Nëntor 28 Shkurt 12. Shapkë Scolopax rusticola 01 Nëntor 28 Shkurt 13. Tushat:

- Tushë mali Turdus viscivorus - Tushë fushe Turdus pilaris

01 Nëntor 28 Shkurt

III. Tjera 1. Kërmilli (Helix pomatia) 01 Maj 31 Tetor 2. Bretkosë Rana ridibunda 15 Maj 31 Tetor



Tab. 9. INVENTARI I FAUNES SE EGER NE ZONEN VERIORE Nr. Speciet Emri latin Areali i përhapjes Numri i

individëve

1 Ariu i murmë Ursus arctos Në zona mbi 800 m 300

2 Macja e egër Felix silvestris Në lartësitë e maleve 250

3 Riqebulli Felix lynx Në pyje të dendur e të virgjër

13

4 Lundërza L. lutra Në ligatina 230

5 Dhja e egër Rupicapra rupicapra

Në maja të thepisura 500

6 Kaprolli C. capreolus Në zona të thella pyjore 150

7 Baldosa M. meles Në ultësira dhe ligatina 1200

8 Ujku Canis lupus Nëafërsi të Q.B. 1250

9 Çakalli Canis ssp. “ 60

10 Dhelpra Vulpes vulpes “ 12000

11 Kunadhja Martes foina Në zonat e ulëta 1500

12 Derri i egër Sus scrofa Në shpella e pyje 360

13 Lepuri i egër Lepus europaeus Në ultësira 25,000

14 Fazani Pheasant I kultivuar 35

15 Thëllëzë mali Alectoris graeca Rrëzë maleve 30,000

16 Pelikani kaçurrel

Pelicanus crispus Në liqenin e Shkodrës 75



Inventari i faunes se eger ne zonen veriore Ariu i murme

Macja e eger

Riqebulli

Lunderza

Dhia e eger

Kaprolli

Baldosa

Ujku

Cakalli

Dhelpra

Kunadhja

Derri i eger

Lepuri i eger

Fazani

Thelleze mali

Pelikani kacurrel



Tab.10. Pyjet e virgjër në zonën veriore të Shqipërisë- 2005

Nr. MASIVI PYJOR

Rrethi

Sip.(ha) VËLLIMI (M³)

Speciet

Altituda

m

Mosha

1 Lumi Gashit Tropojë 3 000 756 000 Ah,Bredh, 400-2300 150 2 Valbona Tropojë 8 000 1 000 000 Ah,Pi,Rro 300-2620 140 3 Nikaj Mërtur Tropojë 3 100 1 000 000 Ah 170-2250 140 4 Drini i bardhë Has 1 580 265 000 Ah,Pa,Fra 300-1400 130 5 Luma Kukës 1 400 144 000 Bre,Ah, 1300- 110 6 Arrën Kukës 554 208 000 Bre,Ah,Pi 1600- 120 7 Luzni Bulac Dibër 5 900 588 000 Ah, Lis 350-950 100 8 Gryka Setës Dibër 700 180 000 Ah 850-1850 130 9 Vlashaj Dibër 337 35 000 Pi,Lis 600-1660 140 10 Zall-Ggjoçaj Mat 1 700 734 000 Ah, Pi 1300- 140 11 Fusha e Zezë Shkodër 1 010 235 000 Ah 1000- 110 12 Tuç Pukë 300 128 000 Ah,Bre,Pi 1000- 100 13 Livadhet e Harushës M.Madhe 954 273 000 Ah 1100- 130 14 Vukel Nikc M. Madhe 4 600 330 000 Ah 400-2450 110 15 Shllak 1 M Madhe 1 000 70 000 Ah 200-1720 70 16 Broj M. Madhe 1 884 370 000 Ah 400-1930 130 17 Bjeshka e Oroshit Mirditë 4 745 1 122 000 Ah,Pi 350-1505 145 18 Munella Mirditë 3 111 588 000 Ah,Piz,Rr 350-1900 140 Totali 43.875 13 484 000

Technology

Alpet Shqiptare - STUDIMI I BURIMEVE NATYRORE TË RAJONIT VERIOR TË SHQIPËRISË