01 โบราณคดีและชาติพันธุ์ในเขต ...01...

01โบราณคดและชาตพนธในเขตหมบานชาวญฮกร ท อ.เทพสถต จ.ชยภม

พพฒน กระแจะจนทร* Pipad Krajaejun

* ผชวยศาสตราจารย ประจำาภาควชาประวตศาสตร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

Archaeology and Ethnic Group in the Area of Nyah-Kur Villages in Thepsathit District, Chaiyaphum Province

12 12

บ ท ค ด ย อ

บทความนเปนการนำาเสนอผลงานวจยของโครงการสำารวจหลกฐานทางโบราณคดและเสนทางการคาโบราณในขอบทราบสงโคราชในเขต อ.เทพสถต จ.ชยภม ซงมวตถประสงคหลกเพอศกษาประวตความเปนมาของชาวญฮกร ซงเปนกลมคนทพดภาษามอญโบราณคลายภาษาสมยทวารวด โดยใชวธการทางดานโบราณคดและประวตศาสตรชาตพนธ

ผลจากการศกษาพบวา ในพนท อ.เทพสถตเรมมการตงถนฐานครงแรกเมอพทธศตวรรษท 17 เปนตนมา โดยแหลงโบราณคดสามารถแบงออกเปน 2 สมยหลกคอ สมยแรกมอายระหวางพทธศตวรรษท 17-19 พบใกลกบชองเขาทหมบานไร มชอวา ชองชด ซงชองเขานเปนทางขนลงระหวางทราบสงโคราชกบทราบภาคกลาง โบราณวตถประเภทหลกทพบไดแกเครองปนดนเผาแบบเขมร และเครองปนดนเผาจนสมยราชวงศซงใต สะทอนถงการเตบโตของการคาของอาณาจกรเขมร แตหลกฐานทพบในสมยนไมสามารถบอกไดวาสมพนธกบชาวญฮกร สวนสมยทสองมอายตรงกบสมยรชกาลท 5 แหงกรงรตนโกสนทร โบราณวตถสำาคญทพบในเขตหมบานเกาของชาวญฮกรคอเครองปนดนเผาสมยราชวงศชงและเหรยญสมยรชกาลท 5

ธดา สาระยา สนนษฐานวาชาวญฮกรคอประชากรของรฐทวารวดทอพยพหนภยสงครามจากการรกรานของอาณาจกรเขมรขนไปอยบนภเขา แตจากการสำารวจทางโบราณคดนนไมพบชดหลกฐานทสมพนธกบวฒนธรรมทวารวดแตอยางใด โดยพบเพยงโบราณวตถในวฒนธรรมเขมรเทานน ดงนน เปนไปไดวาเมอราวพทธศตวรรษท 17 เมอการคาขยายตว กลมชนกลมหนงซงอาจเปนชาวญฮกรไดรวมตวตงเปนหมบานเพอเขาไปเปนสวนหนงของเครอขายการคาของอาณาจกรเขมร โดยทำาหนาทตดตอกบชมชนโบราณในเขต อ.บำาเหนจณรงค จ.ชยภม และ อ.ลำาสนธ จ.ลพบร

คำาสำาคญ: ชาวญฮกร, ชยภม, เสนทางการคา, อาณาจกรเขมร, ทวารวด

13 13

A b s t r a c t

This article is part of the Archaeological Survey of Ancient Trade Routes on the Rim of the Khorat Plateau,Thepsathit District, Chaiyaphum Province Project. The main aim of this project is to study the history of the Nyah-Kur people, speakers of the Old-Mon language which has linguistic similarities to the Dvaravati inscription. The disciplines of ethnoarchaeology and ethonohistory were utilised within this research, which concluded that the initial habitation of the Thepsathit district was from the 12th century CE onwards. Archaeological excavations provided evidence for the categorisation of two distinct time periods, the first being the period between the 12th to 14th centuries CE, and the second within the reign of King Rama V of the Ratanakosin period. The majority of archaeological sites found which were dated to the first period were located near the Chong Chid mountain pass, a passage between the Korat Plateau and the Central Plain of Thailand. Fragments of Khmer and Southern Song ceramic wares were recovered from these survey sites, indicating the expansion of the political influence and trade networks of the Khmer Kingdom within this period. The archaeological sites pertaining to the second period were located within the village of the Nyah-kur people which they inhabited during the reign of King Rama V. This area was identified through research concerning the oral history of the area, the presence of Qing ceramics and coins minted during the reign of King Rama V.

The existing narrative concerning the history of the region was that the invasion of the Khmer Kingdom into the Dvaravati State led to the indigenous Dvaravati people fleeing into the surrounding mountainous areas, which turned them into the Nyah-Kur people. However, the results of the archaeological survey challenge the existing narrative, as no Dvaravati assemblages were recorded. Instead Khmer type assemblages were recovered. This new information has informed new theories concerning the expansion of trade around the 12th century, suggesting that a local indigenous group of possibly but inconclusively the Nyah-Kur settled within the village for the purpose of controlling and benefitting from the trade networks within the mountain pass region. Consequently they became directly involved within the extensive Khmer Kingdom trade network with the ancient communities, trading goods both to the east, especially the Bamnet Narong district and to the west, especially the Lam Sonthi district.

Keywords: Nyah-Kur people, Chaiyaphum, Trade route, Khmer kingdom, Dvaravati

14 14

บทนำาเสนทางคมนาคมและทรพยากรเปนปจจยสำาคญในการกำาหนด

สถานททคนจะเลอกตงถนฐาน ในเขตพนทชายขอบของทราบสงโคราชบนแนวของเทอกเขาพงเหยท อ.เทพสถต จ.ชยภม เปนทอยอาศยของกลมคนทมความสำาคญทงในมตทางดานประวตศาสตรและภาษาศาสตร พวกเขาเรยกตนเองวา “ญฮกร” หมายถง “คนภเขา” นกภาษาศาสตรวเคราะหวา ชาวญฮกรเปนกลมภาษามอญโบราณ มความใกลเคยงกบภาษามอญสมยทวารวดอยางมาก (Diffloth 1984) จากขอมลดงกลาวทำาให ธดา สาระยา นกประวตศาสตรทศกษาเรองราวสมยทวารวดตงขอสมมตฐานวา ชาวญฮกร คอคนในรฐทวารวดทอพยพหนภยสงครามจากการรกรานของเขมรขนไปอยบนภเขา (ธดา สาระยา 2538: 194-196)

อยางไรกตาม ขอเสนอทอธบายวาชาวญฮกรนาจะเปนชาวทวารวด นนกยงไมเคยมการพสจนขอสมมตฐานดงกลาวไมวาจะเปนการศกษาประวตศาสตรจากชาวญฮกร หรอการสำารวจทางโบราณคดเพอหาโบราณวตถทนาจะมความสมพนธกบวฒนธรรมทวารวด อาจกลาวไดวาทผานมาการอธบายเรองชาวญฮกรไมเคยมการลงพนทภาคสนามเพอทำาการศกษาดานประวตศาสตรและโบราณคดอยางจรงจงเลย

ดงนน บทความเรองนจะเปนการศกษาความสมพนธระหวางการตงถนฐานของชาวญฮกรกบหลกฐานทางโบราณคดทอาจสมพนธกบรฐทวารวด

โบราณคดและชาตพนธในเขตหมบานชาวญฮกรท อ.เทพสถต จ.ชยภม

15 15

พ พ ฒ น ก ร ะ แ จ ะ จ น ท ร

โดยอาศยการสำารวจทางโบราณคดและศกษาประวตศาสตรบอกเลาของชาวญฮกรโดยเนนพนท อ.เทพสถต จ.ชยภม เปนหลก เพราะเปนพนทมชาวญฮกร อาศยอยหนาแนนทสด และยงพบแหลงโบราณคดในเขต ต.บานไร อกดวย

ขอมลทใชในการศกษาครงนไดมาจากโครงการสำารวจหลกฐานทางโบราณคดและเสนทางการคาโบราณในขอบทราบสงโคราชในเขตอำาเภอเทพสถต จงหวดชยภม ซงไดรบทนสนบสนนการวจยจากมหาวทยาลยธรรมศาสตร ประจำาป 2556 ซงผเขยนเปนผรบผดชอบโครงการ ซงโครงการนไมไดมงเฉพาะการศกษาทางดานประวตศาสตรและโบราณคดเทานน แตโครงการนยงมเปาหมายอกประการหนงดวยคอ การสงเสรมใหชาวญฮกรเขาใจวธการศกษาทางประวตศาสตรโบราณคด เพอเปนแนวรวมในการอนรกษมรดกทางวฒนธรรมของตนเองอกดวย

บทความนแบงเนอหาออกเปน 4 สวนหลกคอ สวนแรกวาดวยวธการวจยและแนวคดหลกทใช สวนทสองเปนการศกษาประวตศาสตรบอกเลาของชาวญฮกร สวนทสามเปนผลการสำารวจทางโบราณคด สดทายเปนการจดการวฒนธรรมและประวตศาสตรของชาวญฮกร มรายละเอยดดงน

แนวคดและวธการวจยเพอคนหาหลกฐานทางโบราณคดในพนทและหาความสมพนธกบ

ชาวญฮกร ทำาใหกรอบการทำางานวจยใชวธการศกษาทางดานโบราณคด

16 16

(archaeological research) โดยใชแนวคดยอย 2 แนวคด แนวคดแรกคอ แนวคดชาตพนธวรรณนาทางโบราณคด (ethnoarchaeology) และแนวคดทสองคอประวตศาสตรชาตพนธ (ethnohistory) โดยเนนวธการประวตศาสตรบอกเลา ทงหมดนเพอนำาขอมลดานตางๆ ของชาวญฮกรมาชวยในการตความหลกฐานทางโบราณคดทพบ ดงน

การศกษาดวยวธประวตศาสตรชาตพนธ พฒนาขนในอเมรกาเพอศกษากลมชนดงเดม (native people) หรอทคนไทยรจกวาอนเดยแดง ดวยการใชวธการศกษาทางดานประวตศาสตรบอกเลา และในบางกรณกจะมการนำาเอกสารทางประวตศาสตรทมการกลาวถงชนพนเมองมารวมในการวเคราะหดวย ตอมาไดมการศกษาทงทางดานวฒนธรรม สงคม และหลกฐานทางโบราณคดรวมดวยเพอใหเกดความเขาใจตอกลมชนดงเดมมากทสด อยางไรกตาม โดยทวไปแลวประวตศาสตรชาตพนธกคอการศกษาประวตศาสตรของผคนทไมไดมการเขยนประวตศาสตรของตนเอง (no written history) เนนการศกษาหาความเปลยนแปลงทางดานวฒนธรรม ระบบเศรษฐกจ และสงคม ซงมกเปนตวแปรทมความสมพนธกน (Krech 1991: 345-365)

การศกษาชาตพนธวรรณนาทางโบราณคด เปนการเกบขอมลทางชาตพนธในปจจบนทงในดานเทคโนโลย และวฒนธรรม เพอใชในการตความทางโบราณคด และความเขาใจในกระบวนการเกดหลกฐานทางโบราณคด รวมถงหนาทของโบราณวตถตางๆ (David & Kramer 2001)

วธการขนพนฐานของการทำางานดานชาตพนธวรรณนาทางโบราณคดคอการสมภาษณและสงเกตแงมมตางๆ ของชวตของกลมชาตพนธนบตงแตการใชเครองมอเครองใช หลกการตงหมบาน ระบบการดำารงชพ การหาอาหาร เสนทางการเดนทาง ระบบเครอญาต และอนๆ เปนตน จากนนกทำาการบนทกและพรรณนา แลวนำาไปเปรยบเทยบกบหลกฐานทางโบราณคดทพบในพนททศกษา

ตวอยางเชน กลมชาตพนธอาจอธบายวาพนทสกแหงหนงเปนเสน

17 17

ทางการเดนทางของพวกเขาในอดตเพอไปซอสนคา ซงการใชเสนทางดงกลาวอาจมความเหมาะสมเพราะไมชนและมแหลงนำา หรอจะดวยเหตผลใดกตาม ปรากฏวามการพบหลกฐานทางโบราณคดดงกลาว กอาจนำาไปสการตความไดวาพนทบรเวณดงกลาวอาจสมพนธกบเสนทางการคาหรอคมนาคมดงเชนทกลมชาตพนธในปจจบนไดเลาใหฟง เปนตน

อยางไรกตาม การศกษาเปรยบเทยบ (analogy) นนจำาเปนตองมหลกการอธบายความสมพนธระหวางขอมลหลกฐานทางโบราณคดกบความคลายคลงของหลกฐานทปรากฏอยในกลมชาตพนธทมชวตในปจจบน โดยแบงออกเปน 3 ลกษณะ คอ

ลกษณะแรก ความตอเนองของวฒนธรรม (cultural continuity) หมายถงกลมชาตพนธนนๆ จำาเปนจะตองพสจนไดวามความสมพนธโดยตรงกนกบหลกฐานทางโบราณคดทพบ ซงอาจจะพสจนผานประวตศาสตรบอกเลาหรอเอกสาร (direct historical approach) เปนตน

ลกษณะทสอง การเปรยบเทยบสภาพแวดลอม (comparability of environment) เปนการศกษาเพอเขาใจระบบการดำารงชพและตงถนฐานภายใตสภาพแวดลอมแหงหนงของกลมชาตพนธทศกษา แลวนำาไปอธบายการเกดขนของหลกฐานทางโบราณคดทพบในพนทแหงใดแหงหนงซงมสภาพแวดลอมบางอยางทคลายคลงกบสภาพแวดลอมของกลมชาตพนธทศกษา โดยแนวคดหลกทใชคอแนวคดนเวศวทยาวฒนธรรม (cultural ecology)

ลกษณะทสาม ความคลายคลงของลกษณะทางวฒนธรรม (similarity of cultural form) เปนการศกษาชาตพนธทมวฒนธรรมคลายกนของกลมชาตพนธในอดตกบกลมชาตพนธในปจจบน ตวอยางเชน ถาคาดวาหลกฐานทางโบราณคดทพบเปนของกลมคนทลาสตวหาของปา กจะนำาขอมลของกลมชาตพนธปจจบนทเปนกลมสงคมลาสตวหาของปามาเปรยบเทยบ จากนนจงนำาไปอธบายวาเพราะเหตใดจงพบหลกฐานทางโบราณคดในพนทดงกลาว (Sharer & Ashmore 1987)

18 18

จากทกลาวมาทงหมดกรอบแนวคดหลกในการทำางานคอ การสำารวจเพอหาแหลงโบราณคด ควบคไปกบการเกบขอมลประวตศาสตรบอกเลา วเคราะหเอกสารทเกยวของ และขอมลชาตพนธวรรณนา เพอนำาไปเชอมโยงกบหลกฐานทางโบราณคดทพบจากการสำารวจ

ประวตศาสตรการตงถนฐานของชาวญฮกรคำาถามสำาคญทชวนสงสยของทงนกวชาการและชาวญฮกรเองคอ

“ชาวญฮกรมาจากไหน” ในทนขอเรมจากการอธบายจากขอมลเอกสารทางประวตศาสตร ภาษาศาสตร และสดทายเปนประวตศาสตรบอกเลา

จากการทบทวนวรรณกรรมและการสมภาษณพบวา จากบนทกการเดนทางของชาวตะวนตกและสยามทสนใจงานชาตพนธวรรณนาระยะเรมแรกเมอรชกาลท 6 ทสำาคญคอ อรค ไซเดนฟาเดน (Erik Seidenfaden) ไดสำารวจชาวญฮกรทงในเขตชยภม นครราชสมา (ปกธงชย) และเพชรบรณ โดยในเขตเพชรบรณและชยภม เขาพบวาชาวญฮกรถกเรยกวา “ละวา” หรอ “ชาวบน” แตในเขตปกธงชยเรยกตนเองวา “เนยะกล” (Nia-kuol) ไซเดนฟาเดนไดบนทกวา “เนยะกล” มวถชวตเปนนายพรานและเรรอนในเขตปาดงใกลกบเชงเขาพนมดงรก และเขาพงเหย ทนาสนใจดวยคอเขาไดสมภาษณชาวญฮกรรายหนง ซงเลาวาชาวญฮกรทชยภมในอดตนนอพยพมาจากเพชรบรณ (Seidenfaden 1918, 1919) โดยสรปแลวอยางนอยเมอเกอบ 100 ปทแลวชาวญฮกรอาศยกระจายในเขตชายขอบของทราบสงโคราชมาโดยตลอด

อยางไรกตาม ในแงของภาษาศาสตร ภาษาของชาวญฮกรมความหลากหลายพอสมควร เจอรารด ดฟโฟลธ (Gérard Diffloth) ผเชยวชาญภาษาตระกลออสโตรเอเชยตกและเปนผจดทำาพจนานกรมภาษาญฮกร พบวาภาษาญฮกรสามารถแบงออกเปน 3 กลมคอ กลมเหนอ (Northern dialect area) คอ จ.เพชรบรณ กลมกลาง (Central dialect area) คอ จ.ชยภม และกลมใต (Southern dialect area) คอ จ.นครราชสมา เขาให

19 19

ขอสงเกตดวยวาภาษาญฮกรในเขตปกธงชยพบวามอทธพลของภาษาเขมรคอนขางมากเมอเทยบกบกลมอน (Diffloth 1984)

สำาหรบประวตศาสตรในปจจบนทไดจากการศกษาดวยวธการประวตศาสตรบอกเลา หมบานทเลอกศกษาประกอบดวยหมบานไร บานวงอายโพธ บานวงอายคง และบานวงตาเทพ ทงนเพราะเปนหมบานเกาทมอายเกน 70 ป และสะดวกตอการทำางานในพนท ทสำาคญคอบานไรเปนหมบานทตงอยใกลชองเขาทใชเดนทางขนลงระหวาง อ.ลำาสนธ กบ อ.เทพสถต และยงพบแหลงโบราณคดอกดวยจงใหความสำาคญกบบานไรมากเปนพเศษ

จากการสมภาษณชาวญฮกรจากหมบานตางๆ จำานวน 41 คน สวนใหญเปนผสงอายมอายราว 60-80 ป ไมมใครทราบแนชดวาชาวญฮกรมาจากไหน รเพยงวายายมาจากหมบานเกาหลายทดวยกน ถายอนกลบไปราว 50-70 ปกอน ชาวญฮกรไมไดตงหลกแหลงแนนอน แตกนานๆ ครงจะทำาการยายหมบานกนสกครงหนง สาเหตของการยายหมบานม 2 เหตผลหลกคอ เกดโรคระบาด และพนทไรเลอนลอยอยหางไกลจากหมบานเกนไป ตวอยางเชน หมบานไรยายจากชองตบเตา ซงอยหางจากบานไรไปทางทศตะวนตกเฉยงเหนอประมาณ 4.3 กโลเมตร บานวงอายโพธกยายหมบานหางออกมา 3 กโลเมตร เพราะเกดโรคระบาด เปนตน (สมภาษณ นายเตม โยจตรส 2556; สมภาษณ นางอง ชยขนทด 2558)

ถงแมวาชาวญฮกรจะกระจายกนอยคอนขางหางไกลกน แตพบวาโดยมากแลวจะเปนเครอญาตกน ตวอยางเชน นางตำา วดตะขบ อาย 89 ป (2558) ปจจบนอาศยอยทบานวงอายโพธแตมญาตเปนชาวญฮกรทปกธงชย หรอบางคนเชน นายประยร มองทองหลาง อาย 42 ป (2556) เลาวารนทวดเปนชาวญฮกรในเขตเพชรบรณ หรออกคนเชน นายพนม จตรจำานงค อาย 42 ป (2556) มเครอญาตอยท อ.บานเขวา จ.ชยภม เปนตน การเคลอนยายของชาวญฮกรในระยะทางไกลนมเหตผลมาจากการแสวงหาพนททำากนและการเดนทางเพอไปเยยมเครอญาตเปนหลก สวนเรองการคาไมใช

20 20

เหตผลหลกของการเดนทาง เสนทางการเคลอนยายของชาวญฮกรมกเดนทางตามแนวชายขอบทราบสงโคราชตงแตเขตเทอกเขาพนมดงรกขนไปยงเขาสนกำาแพง เขาพงเหย และเขาเพชรบรณเปนหลก

นอกเหนอจากประวตศาสตรการตงถนฐานขางตนแลว ยงพบวาชาวญฮกรเปนกลมคนทมเรองเลาประเภทนทานและตำานานอยมากพอควร ม 2 เรองทนาสนใจ เรองแรกเลากนสนๆ วา “กลอยเปนแมตว ขาวเปนแมเลยง เดอยเลยงลกไมไดจงอกแตกตาย” เปนตน เรองพวกนชวนใหคดไปวาอาจเปนกลมคนตงแตกอนประวตศาสตรหรออยในสงคมทเคยมการคนพบขาว แตจากการสำารวจในพนท อ.เทพสถต ยงไมเคยมการพบขวานหนขดแตอยางใด

เรองทสอง เปนเรองการทำาสงครามกบชาวเขมรมหลายสำานวน หนงในนนคอเลาวา “ในสมยกอน ชาวญฮกรเคยทำาสงครามแยงปราสาทกบชาวเขมร ชาวญฮกรแพจงตองอพยพหนขนมาอยบนภเขา” (สมภาษณ นาย สวทย วงษศร 2556) เรองเลานมความนาสนใจ เพราะดานหนงคอปจจบนชาวญฮกรไมไดอยใกลกบชาวเขมรอกแลว และในภาษาของชาวญฮกรเองเรยกชาวเขมรวา “คะเมร” ซงเปนคำาเรยกเกาของชาวเขมรทยงทงรองรอยไวในภาษาญฮกร ในอกดานหนงเรองเลาสนๆ นอาจจะชวยตอบคำาถามวาชาวญฮกรมาจากไหน แตทงนคงตองพสจนดวยหลกฐานทางโบราณคด

ดงนน จากขอมลประวตศาสตรแสดงวาชาวญฮกรอาศยอยในเขตพนทเทพสถตอยางนอยทสดราว 100 ปมาแลว และในอดตมการเดนทางตดตอกนอยเสมอผานความสมพนธทางเครอญาต อยางไรกตามไมใชวาชาวญฮกรตดตอกนเฉพาะภายในกลม แตยงมปฏสมพนธกบคนไทยผานการคาอกดวย

ชองเขาและเสนทางการคาในอดต เสนทางการคาและคมนาคมของชาวญฮกรแบงออกเปน 2 เสนทาง

หลกคอ เสนทางแรกเปนเสนทางไปยงบานชวน อ.บำาเหนจณรงค ซงเปน

21 21

ตลาดสนคาทใกลทสด เสนทางทสองเปนเสนทางลงไปยง อ.ลำาสนธ จ.ลพบร เพอไปหาของปาและนายฮอยใชตอนวว การทำาความเขาใจเรองเสนทาง การคานจะชวยในการอธบายการปรากฏขนของหลกฐานทางโบราณคดในเขต อ.เทพสถต ได

ชาวญฮกรเปนกลมคนทมปฏสมพนธกบคนในพนทราบในเขต อ.บำาเหนจณรงคเปนหลกโดยผานการคาขายแลกเปลยน ในสมยกอนเมอ 50 ปทแลว ชวงเวลาทชาวญฮกรจะไปแลกเปลยนสนคาจะเรมตนหลง จากการเกบเกยวขาวแลว ตกอยในราวเดอนธนวาคม-มนาคมของทกป ในบรรดาสนคาหลายชนด เกลอเปนสนคาหลกทชาวญฮกรมความตองการมากทสด เพราะจะเอามาถนอมอาหาร เชน ปลารา หมรา และสตวตางๆ ทสามารถหมกดองได รวมถงใชลางพษของกลอย ซงถอเปนอาหารสำาคญอยางหนงของชาวญฮกร (สมภาษณ นายเปลยน เยนจตรส 2555)

สวนสนคาทชาวญฮกรนำาไปแลกเปลยนนน ไดแก ขไต นำาผง พชไร ระหง เดอย หวาย พรก ไมสำาหรบทำาเกวยนเชนไมพะยง ไมเหลอง ไมคน เปนตน ของทงหมดจะหาบไปขายบาง ใสเกวยนไปบาง โดยแลกเอาเกลอ เสอผา ถวยชาม ไห นำาออย มะพราว ยา และกระเทยม จากรานคาชาวจนทบานชวนกลบมาทหมบาน (สมภาษณ นายสกจ เชดชณรงค 2558)

ในกรณของหมบานไรพบวาเสนทางการเดนทางจากบานไรไปยงบานชวนจะตองผานบานวงอายคงแลวไปยงซบยาง จะหยดพกทนหนงคนเพราะมแหลงนำาและลานหนเหมาะแกการพก รงเชาจะเดนทางไปยงซบฉนวน และถงบานชวนในทสด การเดนทางแตละครงจะรวมกนเปนกลม กลมละ 20 คนขนไป ชาวบานแตละคนจะสะพายถงหมาก ถงยา และกระบอกนำาไปดวย (สมภาษณ นางลม โคกสนเทยะ 2557)

ในทางตรงกนขาม เสนทางลงไปยง อ.ลำาสนธ มชองเขาลงไดหลายชองทาง แตทนยมมากทสดคอ “ชองชด” หรอคนในเขต อ.ลำาสนธ เรยกวา “ชองบานไร” บางเรยกวา “ชองหนลาด” เพราะความลาดชนนอย ปกตแลวชาวญฮกรใชเสนทางนเพอไปหาใบพลและหนอไมในเขตปา

22 22

ซบลงกา นอกจากนในยามทขาวขาดแคลนกจะเดนทางไปยงเมองศรเทพ จ.เพชรบรณ หรอวเชยรบร (สมภาษณ นายยง ยจตรส 2556; สมภาษณ นาย อาด ยมจตรส 2556, 2557) จากการสำารวจในพนทลำาสนธพบวาเมอเดนลงมาจากชองชดแลวเมอพบกบทราบแคบๆ จะมทางเดนไปทางตะวนตกผานชองเขาหนองปลอง ซงหางออกไปจากชองเขาหนองปลองราว 20 กโลเมตร

นอกจากชาวญฮกรทใชชองชดแลว เมอ 70-80 ปทแลว นายฮอยทงจากขอนแกนและจากบำาเหนจณรงคจะตอนววผานทางชองชด นายพนม จตรจำานงค เลาใหฟงวา ปของนายพนมเปนนายฮอยโดยจะตอนววจากบานชวนมายงบานไร เพอไปยงดานกกสตวทโคกคล (ปจจบนมชอวา ดานกกกนสตวลพบร) จากนนจะตอนววตอไปยงชยบาดาล สระบร แลวไปยงอยธยา (สมภาษณ นายพนม จตรจำานงค 2556)

สงทนาสนใจของเสนทางนคอใกลกบดานกกสตวทโคกคลเปนทตงของปราสาทเขมรกอดวยอฐมชอในทองถนวาปรางคนางผมหอม เปนศลปะแบบบาปวน (เอนก สหามาตย และคณะ 2530: 35-51) ซงสะทอนวาเปนชมชนโบราณ ในอดตเมอเดนทางลงจากชองชดแลวนายฮอยจะแวะพกทบานหนองปลอง จากนนจะเดนทางตอไปพกบรเวณดานกกสตวโคกคล (สมภาษณ นายบญชวย ชำานาญด 2556) รวมระยะทางประมาณ 27 กโลเมตร นอกจากนปรางคนางผมหอมยงตงอยใกลกบชองเขาสำาคญอกแหงมชอวาชองสะพานหน ซงตงอยทางทศตะวนออกเฉยงใตหางไปประมาณ 6 กโลเมตร ชองเขานพวกนายฮอยสมยกอนนยมใชเปนเสนทางตอนววเชนกน

รองรอยชมชนโบราณในเขต อ.เทพสถตวฒนธรรมยอมสมพนธกบตวคนไมมากกนอย เพราะคนคอผขนถาย

วฒนธรรมจากทหนงไปสอกทหนง ดงนน ถาชาวญฮกรคอคนในวฒนธรรมทวารวดทอพยพหนขนมาบนภเขาเมอพทธศตวรรษท 16-17 ยอมจะตองพบหลกฐานทางโบราณคดทสมพนธกบวฒนธรรมทวารวด เชน ประตมากรรมดนเผา ภาชนะดนเผา (เชน หมอมสน) ธรรมจกร พระพทธรป กระทง

23 23

ใบเสมาแบบทวารวดผลจากการสำารวจในพนท อ.เทพสถต ไมเคยพบหลกฐานทาง

โบราณคดทมอายมากกวาพทธศตวรรษท 17 หรอทจดอยในกลมวฒนธรรมทวารวดเลย พบเพยงหลกฐานทมอายออนลงมามากกวานน โดยแบงออกเปน 2 สมยหลก คอ สมยแรกเปนแหลงโบราณคดทมอายราวพทธศตวรรษท 17-19 จำานวน 4 แหง ไดแก แหลงโบราณคดบนเสนทางเกวยนใกลชองเขาชด, แหลงโบราณคดไรนายประยร, แหลงโบราณคดทราบเหนอถำาคาว, และแหลงโบราณคดหวยหนลบ แหลงโบราณคดกลมนทงหมดอยในเขตบานไร โบราณวตถประเภทเดนคอเครองปนดนเผาแบบเขมร ในทนจะนำามาวเคราะหรวมกบแหลงโบราณคดทพบในเขต อ.ลำาสนธ และ อ.บำาเหนจณรงค ซงมอายระหวางพทธศตวรรษท 16-19 ดวย

สมยทสองเปนแหลงโบราณคดทมอายราวครงหลงของพทธศตวรรษท 25 จำานวน 5 แหง ไดแก แหลงโบราณคดบานวงอายโพธ, แหลงโบราณคดบานวงตาเทพ, แหลงโบราณคดซบหวาย (จะระร), แหลงโบราณคดไรลงบญ, และแหลงโบราณบานเทพพนา โบราณวตถประเภทเดนคอเครองปนดนเผาจนสมยราชวงศชง และเหรยญสมย ร.5

ทงหมดเปนแหลงโบราณคดทคนพบใหมจากการศกษาของโครงการน โดยแหลงโบราณคดขางตนจะนำามาวเคราะหรวมกบแหลงโบราณคดอนๆ ทกรมศลปากรและนกวชาการทานอนๆ ไดเคยศกษาไวแลว มรายละเอยด ดงน

สมยแรก แหลงโบราณคดทมอายระหวางพทธศตวรรษท 16-19จากขอมลประวตศาสตรบอกเลาจะเหนไดวา ชองชดใกลกบบานไร

เปนเสนทางทชาวญฮกรและนายฮอยใชเดนทางเพอขนลงระหวางทราบสงโคราชกบทราบภาคกลาง ดงนนจงนาจะเปนเหตผลททำาใหพบแหลงโบราณคดบรเวณดงกลาว

แหลงโบราณคดทอยใกลกบชองชดมากทสดคอ แหลงโบราณคดบน

24 24

เสนทางเกวยนใกลชองชด อยหางจากชองชดไปทางทศตะวนออกเพยง 600 เมตร ลกษณะเปนเนนเตยขนาด 60x70 เมตร และมแหลงนำาอยไมหางกนมากนก หลกฐานทพบ ไดแก เศษภาชนะดนเผาเนอดนเปนเตาทองถน เศษเครองปนดนเผาเขมรจากแหลงเตาบานกรวด จ.บรรมย เศษเครองปนดนเผาจนสมยราชวงศซง (Song dynasty) ทงเคลอบใสสขาว บางชนมลายปมนน เปนของจากเตาเตอฮว มณฑลฝเจยน มอายราวพทธศตวรรษท 17-18 และบางชนเปนเคลอบสเขยวแบบเซลาดอนจากแหลงเตาหลงเฉวยน มณฑล ฝเจยน ปลายสมยราชวงศซงใต มอายราวปลายพทธศตวรรษท 18 และชนสวนของกระปกเคลอบสนำาตาลจากเตาสอเจา มณฑลฝเจยน สมยราชวงศ ซงใต มอายราวตนพทธศตวรรษท 19 สำาหรบการกำาหนดอายและเตาขางตนไดรบความอนเคราะหจาก ดร.ปรวรรต ธรรมาปรชากร ผอำานวยการพพธภณฑสถานเครองถวยเอเชยตะวนออกเฉยงใต มหาวทยาลยกรงเทพ

สำาหรบแหลงโบราณคดแหงอน ไดแก แหลงโบราณคดไรนายประยร แหลงโบราณคดทราบเหนอถำาคาว และแหลงโบราณคดหวยหนลบ พบเครองปนดนเผาจนสมยราชวงศซงเชนกน แตพบในปรมาณทนอยมากเมอเทยบกบแหลงโบราณคดบนเสนทางเกวยนใกลชองชด ในขณะทเครองปนดนเผาแบบเขมรจากแหลงเตาบานกรวดกลบพบในปรมาณมาก โดยกำาหนดอายวามอายราวพทธศตวรรษท 17-18 (พพฒน กระแจะจนทร 2558: 171-175)

ถาสมมตใหพนทบรเวณบานไรเปนจดศนยกลางจะพบแหลงโบราณคดทมอายอยในรนราวคราวเดยวกนอก 2 กลม ไดแก กลมทางดานทศตะวนตกในเขต อ.ลำาสนธ และกลมทางทศตะวนออกในเขต อ.บำาเหนจณรงค

กลมทางทศตะวนตก มแหลงโบราณคดทนาสนใจอย 2 แหง แหงแรกคอ แหลงโบราณคดโคกโบราณ ตงอยใกลกบทางลงจากชองชดและอยตดลำานำาลำาสนธ หลกฐานทพบไดแก เศษเครองปนดนเผาแบบเขมรจำาพวกไหเคลอบสนำาตาล (อำาพน กจงาม 2550: 68-78) คงมอายราวพทธศตวรรษท

25 25

17-18 คาดวาเปนทพกเมอเดนลงมาจากภเขา แหงทสองคอ ปรางคนางผมหอม จากการขดคนเมอป พ.ศ. 2530

พบเครองปนดนเผาแบบเขมรมทงเคลอบสนำาตาลและเคลอบสเขยวทงหมดคงมาจากแหลงเตาบานกรวด และเครองปนดนเผาจนสมยราชวงศซงเหนอ โดยเปนเครองถวยแบบชงไป มอายประมาณตนพทธศตวรรษท 17 และเครองปนดนเผาราชวงศซงใต (เอนก สหามาตย และคณะ 2530: 35-51) ปราสาทแหงนสรางขนเมอพทธศตวรรษท 16 และใชงานจนถงพทธศตวรรษท 18-19 กลาวไดวาปรางคนางผมหอมนบเปนปราสาทเพยงแหงเดยวในเขตแนวเทอกเขาพงเหย แสดงวาตองเปนชมชนการคาทตงรบการเดนทางระหวางทราบภาคกลางกบทราบสงโคราช

สวนกลมทางทศตะวนออก ในเขต อ.บำาเหนจณรงค มโบราณสถานทสำาคญหลายแหงโดยแบงออกเปน 2 กลม กลมแรกคอ โบราณสถานในวฒนธรรมเขมร ไดแก ปรางคบานตาล, กบานหวสระ, และโบราณสถานสบนำามน ทงหมดมอายราวพทธศตวรรษท 16-18 กลมทสองเปนใบเสมาซงอาจเปนศลปะทวารวดทวดหนองอหลอ แตกยากจะกำาหนดอาย อยางไรกตาม โบราณสถานทสำาคญทสดคอปรางคบานตาล เพราะตงอยใกลกบ บงอำาพนธ ซงเปนแหลงผลตเกลอสนเธาวทใหญทสดในเขตบำาเหนจณรงค และสงเขาไปขายทบานชวน การทำาเกลอทบานตาลยงคงสบทอดกรรมวธแบบโบราณ และทำาในชวงฤดแลง

จากหลกฐานทนำาเสนอจะเหนไดวาแหลงโบราณคดในเขตบานไรตงอยในพนทกงกลางของเสนทางคมนาคมและการคาจากทราบสงโคราชไปยงเมองศรเทพและปรางคนางผมหอม ทงนเพราะมชองเขาคอชองชดทเปนจดผานแดนทสำาคญ

อยางไรกตาม นาสงเกตวาพนทบรเวณกงกลางระหวางเขตบานไรไปยงบานตาลยงไมมการสำารวจพบแหลงโบราณคดทมอายระหวางพทธศตวรรษท 16-19 เลย ซงอาจเปนเพราะยงสำารวจไมทวถง ในอนาคตควรมการทำางานเพมเตมเพอหาเสนทางการคาในอดตใหชดเจนยงขน

26 26

สมยทสอง แหลงโบราณคดทมอายครงหลงของพทธศตวรรษท 25สวนใหญแหลงโบราณคดทมอายครงหลงของพทธศตวรรษท 25 เปน

บานเกาหรอบานเดมของชาวญฮกรกอนทจะยายมาตงถนฐานในหมบานใหมในปจจบน ถงแมวาจะเปนพนททมการอยอาศยเมอประมาณ 100 ปทแลว ซงถอวาเปนแหลงโบราณคดทคอนขางใหม แตกมความสำาคญเพราะชวยทำาใหเขาใจการกระจายตวของชาวญฮกรในอดตและเสนทางคมนาคม

จากการสำารวจพบหมบานเกาทงหมด 4 แหง ไดแก แหลงโบราณคดบานวงอายโพธ แหลงโบราณคดบานวงตาเทพ แหลงโบราณคดไรลงบญ และแหลงโบราณคดบานเทพพนา นอกจากนยงพบสถานทเกบไหบรรจอฐของคนทแหลงโบราณคดซบหวาย ซงเปนสสานของชาวญฮกรทบานไรแตเลกใชกนมาราว 40 ปแลว

สำาหรบทบานวงอายโพธ บานวงตาเทพ และบานเทพพนา พบเศษภาชนะดนเผาเนอดนจากแหลงเตาพนเมอง และพบเศษเครองปนดนเผาจนสมยราชวงศชง มทงทผลตจากกลมเตาไตเจยหนง เมองจงเตอเจน มณฑลเจยงซ และจากแหลงเตาชงซ มณฑลกวางตง อายราวครงแรกพทธศตวรรษท 25 ตกอยในระหวางรชศกถงจอถงรชศกกวงส หรอเทยบกบไทยกตกอยราวรชสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 (พพฒน กระแจะจนทร 2558)

แหลงทมาของเครองปนดนเผาจนสมยราชวงศชงนเปนไปไดวามาจากบานชวน จากการสมภาษณ สกจ เชดชณรงค อาย 63 ป เปนเจาของรานคาทบานชวนไดเลาวา บานชวนเปนตลาดการคามานานแลว โดยมากเปนพอคาชาวจน เปนชาวจนแตจว ตงรกรากเกน 100 ป เมอ 50-70 ปกอนบานของนายสกจทำาเสอผาขายใหกบ “คนดง” สนคาทพวกคนดงเอามาขายแลกเปลยนโดยมากมหนงสตว กระดองเตา ขไต พวกคนดงไมคอยมเงนจงจำาเปนจะตองแลกเอาสนคาตางๆ แทนการใชเงน สวนสนคาทคนดงซอกลบไปนอกจากเสอผาแลวกมเกลอ ยาแกไข นำามนกาด ไมขดไฟ มเครองถวยจน ซงมรานขายอย 2 ราน รานหนงมชอวารานเจกเลา อกรานชอวาเจกสข ราน

27 27

ทงสองแหงตงมาเกอบ 100 ป เครองถวยและสนคาตางๆ ในหมบานชวนจะซอมาจากโคราชเพยงแหงเดยว ซงทางโคราชกรบซอสนคามาจากกรงเทพฯ อกทอดหนง (สมภาษณ นายสกจ เชดชณรงค 2558)

จากขอมลขางตนจะเหนไดวาการซอขายแลกเปลยนสนคาของชาวญฮกรมความสมพนธกบคนในเขตบานชวนอยางมาก และทำาใหบานชวนมฐานะเปนตลาดการคาตอนในของแผนดน โดยเปนทงแหลงรบซอและขายสนคา เพอสงไปขายตอยงนครราชสมาอกทอดหนง

เปรยบเทยบปจจบนเขาใจอดตยอนกลบไปสแนวคดชาตพนธวรรณนาทางโบราณคด ถงแมวา

ชาวญฮกรจะอาศยอยในพนทบรเวณ อ.เทพสถต หรอตามแนวเทอกเขา พงเหยมานานแลว แตกไมมหลกฐานทางโบราณคดและประวตศาสตรทจะ บงบอกถงความตอเนองทางวฒนธรรมโดยตรง ดงนน การจะเขาใจถงปจจยททำาใหพบหลกฐานทางโบราณคดบนแนวเทอกเขาพงเหยไดนนจำาเปนตองเปรยบเทยบกบขอมลการตงถนฐานและการใชประโยชนจากพนทของชาวญฮกรในปจจบน โดยควรพจารณาจากความอดมสมบรณของพนท การเปนแหลงทรพยากรทสำาคญ การตงอยบนเสนทางคมนาคมหรอการคา หรอปจจยทางวฒนธรรมอนๆ เปนตน

อนดบแรก เมอพจารณาจากตำาแหนงทตงของหมบานชาวญฮกรโดยเฉพาะบานไรจะพบวาพนทบรเวณบานไรเปนททมความอดมสมบรณเหมาะกบการปลกขาวไร เชนเดยวกบอกหลายหมบาน แตขอไดเปรยบประการหนงของบานไรคอตงใกลกบชองเขาคอชองชด ทำาใหหมบานไรตงอยบนเสนทางคมนาคมทใชเชอมตอระหวางทราบภาคกลางกบภาคอสานตงแตอดตจนถงปจจบน ดวยเหตนกนาจะเปนไปไดทคนในสมยโบราณเมอราวพทธศตวรรษท 17-19 ไดตงหมบานขนบรเวณใกลกบชองชดดวยเหตผลอยางเดยวกนคอ การตงอยบนเสนทางคมนาคม และเปนพนททสามารถปลกขาวได

28 28

อนดบถดมา จากโบราณวตถทพบจากการสำารวจบนพนทผวดนพบวาทแหลงโบราณคดบนเสนทางเกวยนใกลชองชดพบของตางถนจำาพวกเครองถวยการคา (Tradeware) ทมาจากจนหลายชน ในขณะทแหลงโบราณคดแหงอนๆ พบเครองถวยจนนอยชนมาก สวนใหญพบเครองปนดนเผาแบบเขมร แสดงวาชมชนใกลกบชองชดเปนชมชนทมฐานะมากกวาชมชนอนหรอในอกทางหนงเปนจดแวะพกเมอเดนขนมาจาก ลำาสนธ ไมวาอยางไรกตาม ชมชนแหงนควรมบทบาทสำาคญในการควบคมเสนทางการคา

ในเรองของเสนทางการคานนยงเปนเรองยากในการจะตดสนใหแนชด เพราะในอนาคตควรจะตองมการสำารวจแหลงโบราณคดเพมเตม อยางไรกตาม เมอพจารณาจากตำาแหนงทตงของชมชนโบราณในชวงพทธศตวรรษท 16-19 ตามแนวเทอกเขาพงเหยโดยในทนขอกำาหนดใหชมชนโบราณบนเสนทางเกวยนใกลชองชดเปนจดศนยกลางจะพบวาม 2 เสนทางหลกดวยกนดงน

เสนทางแรก เปนเสนทางไปทางตะวนออกเฉยงเหนอเลาะแนวเทอกเขาพงเหยโดยจากแหลงโบราณคดบนเสนทางเกวยนใกลชองชดกจะไปพบกบชมชนโบราณอกแหงหนงทแหลงโบราณคดไรนายประยร จากนนเดนทางขนเหนอไปอกเลกนอยจะพบกบชมชนโบราณอกแหงคอแหลงโบราณคดหวยหนลบ และเดนทางไปทางเหนออกจะพบกบแหลงโบราณคดทราบเหนอถำาคาว ซงถาหากเดนทางตอไปทางเหนอจะไปออกชองเขาลงท อ.หนองบวแดง และไปยง อ.ชมแพ จ.ขอนแกน หรออกทางหนงคอไปทางตะวนออกจะไปท อ.เมองชยภม ซงมปราสาทปรางคกตงอย สรางในสมยพระเจาชยวรมนท 7 เสนทางนมความใกลเคยงกบเสนทางการคาของนายฮอยสายหนงทออกเดนทางคาววจากขอนแกนลองลงมาตามแนวเทอกเขาพงเหยและลงยงชองเขาทชองชดและชองสะพานหน

เสนทางทสองเรมจากชองชดไปยงชมชนโบราณในเขต อ.บำาเหนจ ณรงค ถาพจารณาจากขอมลประวตศาสตรชาตพนธพบวา เมอเกอบหนง

29 29

รอยปกอนชาวญฮกรทบานไรและหมบานในเขต อ.เทพสถต นยมเดนทางไปยงบานชวน เพอไปซอเกลอ หมอไห และเครองถวยจน เปนตน สอดคลองกบบรรดาเศษเครองปนดนเผาจนสมยราชวงศชงทพบตามหมบานเกาตางๆ เชน บานวงอายโพธ ทมอายราวครงหลงของพทธศตวรรษท 25 โดยการเดนทางจะเรมจากบานไรไปลงยงบานซบยางและเขาไปยงบานชวนในทสด ถาพจารณาจากขอมลขางตน ชมชนโบราณทมอายในชวงพทธศตวรรษท 17-19 บนเทอกเขาพงเหยกนาจะตองมความตองการเกลอและสนคาอนๆ เชนกน จะเปนไปไดหรอไมทชมชนในเขตเทอกเขาพงเหยตงอยบนเสนทางการคาเกลอโบราณจากชมชนโบราณทปรางคบานตาลไปยงชองชดและลงไปยงโคกโบราณเพอไปยงชมชนโบราณอนๆ ในเขตทราบภาคกลาง ซงม 2 ชมชนทสำาคญคอ ชมชนโบราณปรางคนางผมหอม และชมชนโบราณทเมองศรเทพ

ไมวาอยางไรกตาม ผลจากการสำารวจทางโบราณคดเหนไดชดวาแหลงโบราณคดบนเทอกเขาพงเหยลวนมอายอยตงแตพทธศตวรรษท 17-19 เปนตนไป ถาตความโดยอาศยการอธบายจากขอมลทรฐทวารวดหมดบทบาทลงเมอราวพทธศตวรรษท 16 อาจอธบายวาชาวญฮกรคอกลมชาวทวารวดทหนขนไปอยบนภเขา ถาเปนเชนนนจรงกควรจะตองมโบราณวตถรองรบสมมตฐานน ไมใชมเฉพาะเพยงตำานานการทำาสงครามระหวางชาวญฮกรกบชาวเขมรเทานน

ดงนน ในทนขอเสนอวากอนหนาพทธศตวรรษท 17 ชมชนทอาศยอยบนเทอกเขาพงเหย ซงอาจจะเปนชาวญฮกรหรอชนกลมอนยงไมไดเขาไปมปฏสมพนธกบชมชนระดบเมองของรฐทวารวดมากนก จนกระทงเมออทธพลของอาณาจกรเขมรไดขยายมากขนเพอควบคมเสนทางการคมนาคมระหวางทราบสงโคราชกบทราบภาคกลางเมอพทธศตวรรษท 16-17 ซงเรมตนขนอยางชดเจนตงแตสมยพระเจาสรยวรมนท 1 ดงพบจารกทศาลพระกาฬ จากนนมาปรากฏชดเจนในชวงพทธศตวรรษท 17 ซงนาสงเกตวาเปนชวงเวลาเดยวกนกบการปรากฏตวขนของราชวงศมหธรประทควบคมพนทบรเวณพมายและพนมรง (สรยวฒ สขสวสด 2537) ถาเปนเชนนนชมชน

30 30

โบราณบนแนวเทอกเขาพงเหยคงเตบโตขนในราวรชสมยพระเจาชยวรมนท 6 จนถงราวสมยพระเจาชยวรมนท 7 หรอหลงจากนนเลกนอย ถาเชอตามทเสนอมานจะชวยอธบายไดดวยวา เพราะเหตใดภาษาของชาวญฮกรซงเปนภาษามอญโบราณจงมภาษาเขมรปะปนอยดวยพอสมควร ทงนเพราะในอดตชาวญฮกรเคยมปฏสมพนธกบชาวเขมรนนเอง

อดตตอลมหายใจปจจบนในระหวางการเกบขอมลประวตศาสตรชาตพนธและสำารวจ

โบราณคดไปพรอมกนนน โครงการวจยนไดมกระบวนการถายทอดความรใหกบชมชนเพอสงเสรมทกษะในการปรบเปลยนทนทางวฒนธรรมใหเหมาะสมกบสงคมปจจบนดวย เนองจากพนทกระดาษมไมมากนกในทนขออธบายอยางสนๆ วาลกษณะงานแบงออกเปน 2 ดานคอ

ดานแรก เปนการถายทอดทกษะในการสำารวจแหลงโบราณคดและวเคราะหโบราณวตถเบองตนใหกบชาวญฮกร ทงนเพราะในปจจบนพนทบรเวณ อ.เทพสถต กำาลงถกปรบใหกลายเปนไรมนสำาปะหลงเกอบทงหมด ดงนน การถายทอดความรทางโบราณคดใหกบชาวญฮกรจงเทากบเปนหนทางหนงในการอนรกษแหลงโบราณคดกอนทจะถกทำาลายโดยไมทราบความสำาคญ กรณการฝกทกษะดานนไดผลดงเหนไดจากการสำารวจพบแหลงโบราณคดจากการแจงของชาวญฮกร นอกจากนแลว ชมชนยงเรมตระหนกถงความสำาคญของประวตศาสตรมากขน ดงเหนไดจากการเกบโบราณวตถบางสวนจากแหลงโบราณคดกลบมาในชมชน เพอนำาไปเกบไวในศนยการเรยนรภาษาและวฒนธรรมชาวญฮกรทบานไร เปนตน

ดานทสอง เปนการประยกตความรทางดานประวตศาสตรและวฒนธรรมของชาวญฮกรเพอเปนผลตภณฑทางวฒนธรรม เชน การทำาหมบานจำาลองชาวญฮกรทบานไร การทำาโปสการดเลานทานชาวญฮกร การทำาตกตาชาวญฮกร เปนตน ทงน เพอใหชมชนเหนคณคาของประวตศาสตรและมรดกทางวฒนธรรมของตนเอง ซงจะชวยทำาใหเกด การอนรกษอยางยงยน

31 31

สรปผลจากการวจยสามารถสรปไดวาเสนทางการคาในเขต อ.เทพสถต

สามารถแบงออกไดเปน 2 ระยะคอ ระยะแรกเปนการคาในสมยโบราณ มอายอยในชวงพทธศตวรรษท 17-19 ไมพบวามความสมพนธอยางมนยสำาคญกบกลมชาวทวารวดทอพยพหนสงครามตามขอมลสมมตฐานของธดา สาระยา แตกลบไปสมพนธอยางมนยสำาคญกบการขยายอทธพลของอาณาจกรเขมรเมอพทธศตวรรษท 17-19 ตอมาในสมยรตนโกสนทรราวรชกาลท 5 สยามไดผลกดนใหเมองนครราชสมาเตบโตขนเปนศนยกลางการคาและการเมองในเขตอสานทำาใหเศรษฐกจเตบโตขน สงผลทำาใหชมชนชาวญฮกรในเขตแนวเทอกเขาพงเหยเตบโตและรวมกลมเปนหมบานกอนทจะมการยายหมบานเพราะโรคระบาด

สดทายน ในอนาคตควรมการสำารวจทางโบราณคดในเขตแนวเทอกเขาของทราบสงโคราชเพมขน โดยเฉพาะพนทใกลกบชองเขาเพอใหเขาใจเสนทางคมนาคมโบราณมากขน นอกจากนควรมการศกษาประวตศาสตรบอกเลาของชาวญฮกรทงในเขตเพชรบรณและนครราชสมาอกดวยเพอเพมมตของการอธบายหลกฐานทางโบราณคด เพราะจะเปนหนทางหนงทชวย เชอมโยงหลกฐานทางโบราณคดใหมชวต

แผนท 1 แสดงตำาแหนงทตงของหมบานในปจจบน แหลงโบราณคด ชองเขาสำาคญ และสนนษฐานเสนทางเดนสมยโบราณ (เสนประ) เมอราวพทธศตวรรษท 16-19 (ทมา: ดดแปลงจากแผนท Google Terrain 2558)

32 32

รปท 2 หมบานไร ดานหลงเปนแนวเขาพงเหย และชองชด

รปท 1 หญงชาวญฮกรแตงกายในชดประจำาเผากำาลงรองรำาทำาเพลง

33 33

รปท 4 ปรางคนางผมหอมเปนศลปะเขมรแบบบาปวน มอายราวพทธศตวรรษท 16-17

รปท 3 กงกลางของแนวเทอกเขาพงเหยคอชองชด ซงเปนเสนทางคมนาคมของคนตงแตในสมยโบราณ

34 34

รปท 5 แหลงโบราณคดบนเสนทางเกวยนใกลชองชด

รปท 6 เศษเครองปนดนเผาสมยราชวงศซงใตและบรรมยทพบทแหลงโบราณคดบนเสนทางเกวยนใกลชองชด

35 35

รปท 7 แหลงโบราณคดหวยหนลบ

รปท 8 เศษเครองปนดนเผาแบบเขมรพบทแหลงโบราณคดหวยหนลบ

36 36

รปท 9 เศษเครองปนดนเผาจนสมยราชวงศชงพบในแหลงโบราณคดบานวงอายโพธ

รปท 10 เศษเครองปนดนเผาจนจากกลมเตาไตเจยหนง สมยราชวงศชง พบทแหลงโบราณคดบานวงตาเทพ

37 37

38 38

บรรณานกรม

ธดา สาระยา, 2538. (ศร) ทวารวดประวตศาสตรยคตนของสยามประเทศ. กรงเทพฯ: เมองโบราณ.

พพฒน กระแจะจนทร, 2558. รายงานฉบบสมบรณโครงการสำารวจหลกฐานทางโบราณคดและเสนทางการคาโบราณในขอบทราบสงโคราชในเขตอำาเภอเทพสถต จงหวดชยภม . กรงเทพฯ: ทนสนบสนนการวจยมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

สรยวฒ สขสวสด, 2537. ศลปะรวมแบบเขมรในประเทศไทย : ภมหลงทางปญญา-รปแบบทางศลปกรรม. กรงเทพฯ: มตชน.

อำาพน กจงาม และคณะ, 2550. รายงานการสำารวจแหลงโบราณคดสมยหนใหมในประเทศไทย เลม 4. กรงเทพฯ: โครงการสำารวจแหลงโบราณคดสมยกอนประวตศาสตรสมยหนใหมในประเทศไทย กลมวชาการโบราณคด สำานกโบราณคด กรมศลปากร กระทรวงวฒนธรรม.

เอนก สหามาตย และคณะ, 2530. รายงานการขดคนทางดานโบราณคดปรางคนางผมหอม. กรงเทพฯ: โครงการบรณะโบราณสถานลพบร กรมศลปากร.

David N. & Kramer C., 2001. Ethnoarchaeology in Action. UK: Cambridge.

Diffloth G., 1984. The Dvaravati Old Mon Language and Nyah Kur (Monic language studies), vol. 1. Bangkok: Chulalongkorn University Print. House.

Krech S., 1991. “The State of Ethnohistory.” Annual Review of Anthropology 20: 345-375.

Seidenfaden E., 1918. “Some notes about the Chaubun.” Journal of the Siam Society XII (Part 3).

_______, 1919. “Further Notes about the Chaubun, etc.” Journal of the Siam Society 13.3: 47-53.

Sharer R.J. & Ashmore W., 1987. Archaeology: Discovering Our Past. California: Mayfield Publishing Company.

เวบไซต

Google Terrain, 2558. Thep Sathit District, Chaiyaphum, Thailand. คนเมอ 19 มกราคม, 2558, จาก https://www.google.co.uk/maps/place/Thep+Sathit+District,+Chaiyaphum,+Thailand/@15.5996979,101.2251785,10z/data=!3m1!4b1!4m5!3m4!1s0x311f04c105be7abf:0x30469cfc8de6260!8m2!3d15.7125734!4d101.47935!5m1!1e4

39 39

สมภาษณ

นางตำา วดตะขบ, 2558. อาย 89 ป, บานเลขท 26 บานวงอายโพธ ต.บานไร อ.เทพสถต จ.ชยภม. สมภาษณ, 24 มกราคม.

นายเตม โยจตรส, 2556. อาย 73 ป, บานเลขท 128 ม.1 บานไร ต.บานไร อ.เทพสถต จ.ชยภม. สมภาษณ, 11 พฤศจกายน.

นายบญชวย ชำานาญด, 2556. ไมทราบอายนาจะประมาณ 70 ป, อดตกำานนบานหนองผกบง อ.ลำาสนธ จ.ลพบร. สมภาษณ, 18 พฤศจกายน.

นายประยร มองทองหลาง, 2556. อาย 42 ป, ม.1 บานไร ต.บานไร อ.เทพสถต จ.ชยภม. สมภาษณ, 5 ตลาคม.

นายเปลยน เยนจตรส, 2556. อาย 64 ป, บานเลขท 653 ม.1 บานไร ต.บานไร อ.เทพสถต จ.ชยภม. สมภาษณ, 5 ตลาคม.

นายพนม จตรจำานงค, 2556. อาย 42 ป, ม.1 บานไร ต.บานไร อ.เทพสถต จ.ชยภม. สมภาษณ, 5 ตลาคม.

นายยง ยจตรส, 2556. อาย 65 ป, บานเลขท 53 ม.1 บานไร ต.บานไร อ.เทพสถต จ.ชยภม. สมภาษณ, 4 ตลาคม.

นางลม โคกสนเทยะ, 2557. อาย 80 ป, บานเลขท 51 บานวงอายคง ต.บานไร อ.เทพสถต จ.ชยภม. สมภาษณ, 16 สงหาคม.

นายสวทย วงษศร, 2556. อาย 52 ป, บานเลขท 98 ม.1 บานไร ต.บานไร อ.เทพสถต จ.ชยภม, สมภาษณ, 5 ตลาคม.

นายสกจ เชดชณรงค, 2558. อาย 63 ป, บานเลขท 188/2 ม.2 บานชวน ต.บานชวน อ.บำาเหนจณรงค จ.ชยภม. สมภาษณ, 15 พฤศจกายน.

นายอาด ยมจตรส, 2556, 2557. อาย 73 ป, บานเลขท 147 บานวงอายโพธ ต.บานไร อ.เทพสถต จ.ชยภม. สมภาษณ, 17 สงหาคม.

นางอง ชยขนทด, 2558. อาย 56 ป, บานเลขท 119 ม.6 บานวงอายคง ต.บานไร อ.เทพสถต จ.ชยภม. สมภาษณ, 9 มกราคม.