Ho bieu chanh cay dang mui doi

Cay Ð ng mùi i 1 www.hobieuchanh.com

Cay ng mùi iH Bi u Chánh

Ai i ng Ch L n xu ng Gò Công h qua ò Bao Ng c r i lên xe ch y ra kh ich M L i t i khúc quanh, thì s th y bên phía tay trái cách l ch ng ít tr m th c có m txóm ông, kêu là xóm Tre nhà ch t, cái tr c a lên, cái day c a xu ng, tre xanh k ch baotrùm kín mít, ngoài vuông tre thì ru ng b ng trang s p li n t giây, Qua mùa m a cây mmàu, ru ng n i n c, thì trông ra ch ng khác nào cù lao n m gi a sông l n.

Ð n n a tháng n m tr i m a d m d ngày nào c ng nh ngày n y, Chi u b a n tr nm a m i tan, bóng m t tr i chói chói phía b n ó, trong xóm nhà nhúm l a n u c m chi ukhói lên ngui ngút; tre .níu nhau m ng tr i mát lá gi ph t ph . Ngoài ng náo n c nôngphu; b n cày thá ví1 ti ng vang v y, công c y hát hò h i l nh lót. D i sông Bao Ng c ghechài ch lúa tr ng bu m trôi theo dòng n c, chi c nào ch c ng kh m l . Trên l CâyD ng xe ng a a ng i núc ních ch y ch m rì, ti ng l c l c nh khua xa xa nghe nh ti ngnhái.

D i cu i xom, phía m t tr i l n, có m t cái nhà lá ã nh mà l i th p, mu n vô nhàqua c a ph i cúi u. D a bên nhà có m t cái chu ng v t, tuy x u nh ng mà s ch, nên khônghôi cho l m. Tr c sân thì t át có m t ám rau ng t không tr ng mà m c, d ng nh td u ng i trong nhà ch ng bi t ng t bùi. Còn sau hè thì có hai hàng chu i x r , ch khôngcó m t b i tre, b i v y m t xóm mà khác m y nhà trong xóm.

Trong nhà im lìm v ng v , ch có m y con gà giò ki m n chéo chéo d i dàn, v i m tcon chó vàng m, n m d a xó c a lim dim nh bu n ng . Cách m t lát con chó vùng ngd y ngo t uôi, m y con gà gi t mình ch p cánh ch y vô bu ng, còn ngoài b có m t a trainh , ch ng tám chín tu i, tr n tru ng, th ng th ng lùa m t b y v t vô sân, sau l ng có m tcon heo en t t i theo l m lu c. Vô t i sân con heo ng d a ám rau ng ngo t uôi màngó vô nhà, còn a nh thì ch y l ng x ng ch n b y v t mà nh t.

Lúc th ng nh ng óng c a chu ng v t thì con chó th ng th ng b c ra ngo t u im ng, r i li m c ng li m tay, coi nh hình ti p r c. Th ng nh v trên l ng con chó vài cáir i i l i ch kh p n c tr c c a ng mà kêu heo: ''Qu n, qu n t! Qu n t, c t . Conheo núc ních i l i, th ng nh m i l y gáo múc n c trong kh p x i mà k r a bùn t s chs r i lùa vô nhà.

Lo cho v t heo xong r i, nó m i tr l i ch kh p n c n a. Con chó ch y theo ngx n b n bên ch n. Nó múc n c x i t m, con chó s n c t lông nên nh y trái ch y vônhà ng ngó. Th ng nh th y v y t c c i ng t r i nói r ng: Sao ch y i? Ra ây t m v itao ch i mà!''.

Th ng nh ng t m m t mày sáng r , da tr ng, th t s n, hai bàn tay ngón tròn mà dài,u c o ch a kh p tóc xu ng kh i ót, hình d ng nh m coi thì ch ng kém chi con nhà sang

giàu, nh ng mà vì b i trong ch n l u h n b n cùng, nên d u ng c c ng ph i lu, d u vàng c ngm t n c.

Con chó vàng thình lình trong nhà v t ch y th ng ra sân, th ng nh ngó theo thì th yngoài b có m t ng i àn bà x m x m i vô, nó li n la l n má v , r i buông gáo ch y ran m tay m ng r mà d t vô. Ng i àn bà n y tr c ch ng ba m i b n tu i, áo x n ngang,

ng qu n vo t i u g i, n c da không en không tr ng, m t tròn, ch n mày r m, mình th y

1 ti ng dùng i u khi n trâu. Thá: (thá ra) h ng ra ngoài mi ng t; ví: (ví vô) h ng vô trong mi ng t angcày, b a hay tr c.

t loi ngoi, sau l ng có gi t m t cây n c c y, trên u b t trùm kh n v i tr ng, ngoài ithêm m t cái nón lá d a, i vô t i sân, m t li c ngó chu ng v t r i h i th ng nh :

- Con cho heo n r i hay ch a v y con?- Ch a má à! Tôi m i t m r i u i vô nhà ó a.- V t v hay không con?- Tôi nh t mà quên m.Th ng nh nói ch a d t l i, li n ch y l i chu ng v t còn ng i àn bà thì i th ng vô

nhà thay áo qu n. M t lát th ng nh ngoài nói: ''Ð chín con, má à. Ng i àn bà trongbu ng tr l i: « Ð c i! Thôi con t m r i b n áo k o l nh l m con''. Th ng nh nói: ''Tôi t mr i''.

M con b n áo qu n xong r i thì tr i ã ch ng v ng t i, ngoài b i chu i nhái kêu chótchét, d a xó hè d t ngâm nga. M thì i nhúm l a r i vo g o n u c m, còn con thì l y cámsú cho heo n. C m chín m i t èn d n n, tuy có m t d a rau v i vài con cá s t nh mà mcon ói b ng nên n ngon lành, c ng nh ng i ta n ch ph ng khô lân, Lúc n c m ng iàn bà li c ngó th ng nh hoài, coi c p m t thì bi t trong lòng th ng nó l m, song ch ng

hi u vì c nào b a y h ngó con r i day m t ch khác, l i có s c bu n. n c m r i gài c at t èn m con d t nhau vào bu ng mà ng .

Ng i àn bà này là Lê Th Th i có m t ng i anh th hai tên là Lê V n Ti t, ch tanh m th ba, nên t khi có ch ng cho n nay trong xóm kêu là Ba Th i. Ch ta m côi cham , lúc còn nh thì cho ông c trong làng, n ch ng c m i chín tu i, có tên Tr nV n H u xóm C u M ng, c ng con m côi, v i chú mà làm ru ng, th y ch ta gi i gi nm i c y mai i nói mà c i. V ch ng v i nhau c hai n m, ng i chú m i c t cho m tcái nhà lá nh , t i u C u M ng ng ra riêng mà làm n. Tuy tên H u có tánh l mãng, nnói không ch ng, song v ch ng v i nhau c ng thu n hòa, m n c m t m u ru ng r iv ch ng gia công mà làm, làm ru ng nhà r i l i i cày c y nh m , g t lúa m n cho ng ita n a, b i v y cho nên n m nào trong nhà c ng có d c n m b y ch c gi lúa.

V ch ng v i nhau n n m n m m i sanh c m t a con gái. Th i ch ng maynên con nh nuôi c b n tháng r i nó ch t. V ch ng bu n r u th i chí, h t mu n làm n,mà nh t là tên H u nh con khóc hoài, tính tr ru ng ng i làm m n, ch không ch u locày c y n a. Ba Th i n n n khuyên l n h t s c mà ch ng không nghe l i, làm mãn mùa r im i tr ru ng l i cho ch mà i chèo ghe m n. Ch ng i kh i, Ba Th i nhà m t mình nuôiv t nuôi gà, i xúc i tát, r i em i g o mà n cho qua ngày. M t ôi tháng ch ng v m tl n, mà v thì th m m t ngày m t bu i r i i, ch không cho v m t c c nào, mà coi b qu uqu n a. Có m t l n tên H u v , Ba Th i n n n khuyên ch ng nhà, d u nghèo nàn c c kh ,

v ch ng h h c ng vui, tên H u n i c c bèn n t r ng: M y không b ng lòng thôi thì l ych ng khác i, hay là v ngoài anh mày mà ng có nói nhi u chuy n l m v y . Nói r i b náo b ra i n a.

Cách sáu b y tháng sau, Ba Th i nghe ng i ta nói ch ng mình ã có v khác bên C nÐ c và ã d t nhau xu ng C n Th mà làm ru ng. Ch ta nghe ch ng b c b o thì phi n nãovô cùng, vào ra qu nh qu h t mu n làm n, s m t i th than khó c m gi t l y. Nhà m t ngàym t nghèo, hai mái d t h t, không có ti n mua lá mà l p l i, vô th a v i chú ch ng thì ôngbi u: Th ng ch t v m ó nó không th ng con, thôi con b nhà v ngoài anh con mà , r icon mu n l y ch ng khác thi l y, ch chú bi t li u làm sao bây gi .

Ba Th i ã s n ý phi n ch ng, nghe chú ch ng nói xuôi x nh v y l i càng bu n thêmn a, nên giao nhà cho chú ch ng r i gói áo qu n tr v Xóm Tre mà n ng náu v i anh. Tuych ng b c b o thì phi n, nh ng mà ch ta v n c ng còn th ng hoài ch ng h tính l y ch ngkhác, nên v v i v ch ng Lê V n Ti t g n m t n m, ngày lo làm công vi c, t i n m m ng

i tr ng, th m vái van cho ch ng ngh b ng tr v , ng cho cá n c sum v y, d u c c khc ng cam tâm mà ch v n. Trông ã m i m t, mà ch ng ch ng th y v , Ba Th i th i chí h tmu n làm n n a.

Ba Th i v i anh c m t n m, k có chú Tích là ng i g c Xóm Tre, song m yn m nay lên Ch L n làm n, tuy có bà con trong h mu n bán ru ng c a ông bà l u l i nênkêu chú v ng gi y. Nh n d p y chú d t v con v th m bà con trong làng, ti n b c ghéth m luôn hai anh em tên Ti t. Thím Tích th y Ba Th i thì li n h i th m vi c ch ng con, r ikhuyên Ba Th i theo mình lên Bình Tây mà vá bao cho nhà máy xay lúa. Ba Th i ngbu n ch ng cu ng trí, nên nghe bi u nh v y li n nói v i anh và ch dâu mà i. Theo thth ng, tình ch dâu em ch ng ch ng m n n ng chi cho l m, nh ng mà v tên Ti t th y BaTh i vô duyên b c ph n, ch ng b b v thì em lòng th ng, nên không mu n cho BaTh i i, mà vì b i tên Ti t th y em ngày l l ng t i th than, mu n cho em i xa ít tháng

ng gi i khuây, nên không n c n.V ch ng chú Tích m t cái chòi nh t i Bình Tây, thu c phía sau nhà máy th i.

Ngoài mé sông i d c theo ng h m d a nhà máy, i mút t m vách t ng nhà máy ph ib ng ngang qua m t mi ng t tr ng, m m lúp xúp, cây l t, u du m c tàn lan, l i còn ph i

i vòng theo mé v ng rau mu ng bi n m c y, r i m i t i nhà chú Tích. V ch ng âylàm m y n m c ng n, ch ng thì vác lúa, v thì vá bao, còn con gái, c m i l m tu itên là con Thi n, thì coi nhà n u c m vá áo.

Ba Th i lên v i v ch ng chú Tích, m i ngày i theo thím Tích mà vá bao, ch ng ph ilà vì th y m i tháng n u ng r i còn d c n m ba ng b c mà h t bu n, thi t là vì x lkhông th y ng i quen, mà nh t là nh thím Tích hay ki m chuy n nói cho vui nên Ba Th il n l n khuây lãng. Tuy v y mà c ng ch ng có khi nào mà Ba Th i tính t i s c i giá, tnguy n r ng d u ch ng ch ng t ng mình c ng gi cho tr n ti t v i ch ng.

Có êm tr i m a r r , gió th i l nh lùng, Ba Th i n m nh n ch ng thì d m d gi tl y, th m ti c r ng ch chi mà con còn s ng, d u ch ng có b , thì h h v i con, c ng còn cóch vui, ng t vì ch ng ã bi t m t, mà con c ng không còn, nên m i au n ch n cô phònghiu qu nh.

Ba Th i v i v ch ng chú Tích c m t n m, b a n vá bao n t i, thím Tích iv tr c còn Ba Th i m c qua ch Bình Tây mua ít con khô lóc em v n, nên th ng th ngv sau. V n mi ng t tr ng phía sau nhà máy, lúc y ã b y gi t i l i nh m lúc mùngb y mùng tám, nên tr ng không c t . Ba Th i ng i, thình lình nghe trong b i l t2 d agò m có ti ng con nít khóc, Ban u ch ta t ng ma nhát nên ng c nh y h i h p, m t màytái xanh, mu n b mà ch y. Song ch ta ngh tr i m i t i không l có ma, mà d u có ma thi t

i n a, ây c ng ã g n nhà không lo s , nên ch ta ng l i lóng nghe cho ch c coi thi tph i con nít khóc hay không.

Ba Th i ng lóng nghe thì ti ng khóc m t h i r i nín. Ch ta v a mu n b i, l inghe khóc n a. Ch ta m i làm gan l n l n i vô b i l t coi vì c nào mà có con nít khóctrong ó. Ði g n t i thì ti ng khóc l i càng l n h n n a. Ch ta v a i v a ph p ph ng, ch nthì b c mà m t thì ngó ch ng nhà. T i b i l t thi t qu th y có m t a con nít n m ng amà khóc, chung quanh có bao m t cái m n tua tr ng. Ch ta ngó ch ng nhà chú Tích thì th ycó t èn nên trong lòng b t s , bèn c p m y con khô vô nách r i thò tay em h t cái m n và

a nh mang v .Ba Th i b c vô nhà, v ch ng chú Tích th y có b ng con nít trum tr m tr c ng c

thì ch ng h ng, không bi t b ng con c a ai. Ba Th i bèn thu t h t u uôi vi c mình xíc a nh l i cho v ch ng chú Tích nghe, r i m i bi u thím Tích em èn l i ng có d

a nh ra coi bao l n, con trai hay là con gái, có au m chi hay không.Ba Th i ng i ghé phía u ván, thím Tích thì c m èn, còn chú Tích v i con Thi n thì

ng ngó. Ba Th i d m n ra thì th y m t a con trai, ch ng n m sáu tháng, da tr ng, tócen, môi son, mi ng r ng, c m tay nh ng ch , b p ch n nh c c i, u i cái m k tb ng l a màu bông ph n, mình m c m t cái áo m c ng b ng l a màu bông h ng, tru ng

2 m t lo i c

mà ch n có mang m t ôi v b ng ch len màu lông két3, còn c l i có eo m t s i dâychuy n vàng nh . Ð a nh b chói èn nên nheo nheo con m t m t h i r i bú tay, ngó ènkhông la chi h t.

Ba Th i th y nó tr ng tr o ng ngh nh mà ch ng b nh ho n thì m ng húm, li n b ngmà hun tr hun tr t r i nói r ng: ''Con ai nh v y mà em i b cho ành? Mình xí (l m c ar i r t) c, thôi, mình nuôi ch i''.

Chú Tích li n c n r ng: Không c âu em! Qua coi t ng m o áo m c a th ngnh này, qua ch c nó là con nhà giàu, có l khi h m n vú nuôi r i có vi c chi ó vú nó bl y. N u em gi u mà nuôi, qua s ngày sau l u vi c em mang t i ch không ch i âu . BaTh i nói: Ng i ta b mình xí c thì mình nuôi, nh h có bi t, h n òi thì mình tr ,ch có t i gì... Ý! Mà tôi nghi có l khi con gái nhà giàu ch a hoang l nh, s nuôi x uh , nên h em i b ây ch gì. Tôi t ng tôi nuôi c mà, có sao âu mà s .

Chú Tích nghe nói ng m ngh m t h i, r i khuyên Ba Th i có mu n nuôi, thì ph i ic cò bót hay, làm nh v y d u ngày sau có ai m t con h tìm ra m i, mình m i kh i t i.Thím Tích cho l i c a ch ng nói là h u lý, nên d n c m n r i h i Ba Th i qua bót mà c .

Lúc ng i n c m, Ba Th i th ng nh n m m t bên thì nó khóc nh ác là4. Ba Th ith y t i nghi p, ng i n không ngon, li n v ch áo cho nó bú th vú da, thì nó h t khóc mà l inút m nh l m. Thím Tích th y v y m i nói r ng: Th ng nh này nó khát s a nên m i khócch gì . n c m r i Ba Th i m n thím Tích d giùm a nh ng i v i con Thi n ra quánmua h p s a bò v khu y cho nó u ng . Th ng nh u ng s a no nê n m l t ch i m t h i r ing ch ng la khóc chi n a.

R ng ngày Ba Th i m i th c d y cho th ng nh u ng s a no r i, m i m n thím Tíchd t ng ng b ng nó qua bót mà c . Ch ta th a h t u uôi vi c mình xí c a nhcho ông cò nghe, r i nài xin ông cò cho t cho mình nuôi, ch ng có b t l i.

Ông cò nói không c, b i vì ng không bi t nó là con c a ai, nên ng không dámcho phép. Ba Th i n n n h t l i, ông cò th y v y m i cho phép em v nuôi song ng d nn u có ai n nhìn, có b ng c , thì ph i tr l i cho ng i ta. Ba Th i nghe nói nh v y thìd d không mu n nuôi ngh vì mình nghèo bây gi có nuôi thì ph i mua s a bò mà cho búã th t công mà còn t n c a, n u m t ngày kia ph i tr l i cho ng i ta thì nuôi có ích chiâu. Ông cò nói r ng a nh này ch c là con nhà giàu, h cha m nó n nhìn thì ông s bi u

cho ti n mà n công d ng d c không có sao mà s . Ba Th i trong lòng quy t xin t mànuôi, nên d c d c hoài, ông cò th y v y m i móc túi a cho ch ta m t ng b c, bi u emv mua s a bò cho nó bú, mãn m t tháng ph i b ng nó qua bót r i ng s li u cho.

Ba Th i b ng v , ban êm thì ch ta d ng , còn ban ngày thì m n con Thi n nhàcho u ng s a s n sóc giùm, m i tháng cho nó n m c c b c, ng ch ta i vá bao mà ki mti n. Nuôi c ít b a ch ta nhai c m mà út, t p ng cho nó bi t n l n l n, êm n mth ng vái ng có ai n nhìn ng cho ch ta nuôi làm con mà h h cho quên n i ch ngb c b o. Tr n m t tháng th ng nh n ch i m nh gi i nh th ng, không có chún ch n òi pchi h t.

Ðúng tháng Ba Th i b ng nó qua bót trình cho ông cò xem, thì ng nói ng có ch ygi y ra ngoài bót cái mà không th y ai n nhìn v y nh ch ta có mu n nuôi thì em v mànuôi, còn nh không mu n nuôi thì tr tho ng ng ng g i vô nhà m côi, ho c ng cho nhàph c. Ba Th i tuy không ch c nuôi có b n hay không song th y a nh d th ng nênkhông ành r t mà giao cho ng i khác, b i v y ng ng m ngh m t h i r i xin v i ông cò

cho mình nuôi. Ông cò m i vi t m t cái gi y, ký tên óng con d u h n hòi, r i a cho BaTh i, bi u gi cái gi y y, nh ngày sau ai có nh n thì em t i bót r i trình cho cò h xemkh i ai trành tròng c.

3 màu xanh4 m t gi ng chim, la chói tai khi th y d ng ng i i t i g n

Ba Th i c cái gi y c a cò thì m ng r vô cùng. T i b a y tính t tên cho th ngnh mà không bi t t tên gì, bàn lu n v i v ch ng chú Tích m t h i r i nh t nh, mình xí

c nó, thôi t tên nó là th ng Ð c. Nuôi th ng nh h n m t n m, nó bi t i và bi t nóichút nh r i, ch ng may chú Tích au không m y ngày mà ch t. Thím Tích b ch ng autúng r i, r i ch ng ch t t n hao n a, nên trong nhà nghèo kh ph i tính l y ch ng khác mànuôi t m thân. Thím Tích có ch ng r i d t con v theo ch ng ngoài ch i. Ba Th i m tmình b v , nên ph i b ng con giang ghe tr v Xóm Tre mà v i anh.

M y n m Bình Tây ti n tên dành c ba m i l m ng b c. Lê V n Ti t nhành ru ng trúng m y n m c ng có d c vài ba thiên lúa, làng l i c làm ch c phó thôn,th y em v thì m ng r , song th y có th ng Ð c thì trong lòng sanh nghi. Ba Th i thu t vi cthình lình mà g p th ng Ð c l i cho anh ch nghe, r i a gi y c a ông cò cho anh ch coi,thì Lê V n Ti t tin b ng em nên không h nghi chi n a, nh ng mà v tên Ti t v i xóm gi ngai th y th ng Ð c nay ã c m i tám m i chín tháng, còn Ba Th i b làng mà i tínhã ch n hai n m, thì c ng u nghi cho Ba Th i ã có ch a hoang b n n m tháng, s trong

làng l u vi c, nên m i ki m c mà i, b i v y cho nên ai c ng x m xì, ai c ng nói th ngÐ c là con c a Ba Th i .

Ba Th i ch u ti ng nh l y làm oan c, nh ng mà ngh vì lòng ngay d u ng i khôngth u ch Tr i Ph t c ng hay, b i v y ch ta gi làm tai i c m t ng , quy t nuôi th ng Ð cs m khuya h h mà l p b t cái m ch s u, không màng mi ng m i l i l n, chi sá h i hànhgi ng t i. Ch ta i th m chú ch ng thì nghe nói ch ng i bi t không th y v ; ch ta m i m nc a anh thêm vài ch c ng b c n a, r i mua cây lá c t s sài m t cái nhà nh mà g n v ianh.

Ba Th i Xóm Tre tr n b y n m tr i, n mùa c y thì i c y, n mùa g t thì i g t,h t mùa làm ru ng thì xúc tôm b t cá em bán ki m ti n; trong nhà l i nuôi v t, nuôi heo, nuôi

n l n r i em i bán. M con h m hút, tuy là c c kh , song c ng ch ng ói khát b a nào.Còn ng i trong xóm h i Ba Th i m i v , thì xúm xít d ngh nhi u l i, n ch ng c ôiba n m, vi c ã nguôi ngo i, thì c ng không còn ai chê c i chi n a. Có ng i th y ch tatánh hi n n t t t, l i ý m n yêu, nên ã không c i s ch ng i kh i nhà có con, mà l icòn ki m c mà nói r ng thi t th ng Ð c là con nuôi, b i vì m t m i tay chân ch ng gi ngch ta ch nào h t. Th tình m l nh ngh n ng m ngùi, khi th ng d u ng c c ng nóixuôi, lúc ghét d u thi t ng t bùi c ng cho là cay ng.

Trót m y n m tr ng, tuy nhà nghèo c c kh , tuy ch ng b bu n r u, nh ng mà BaTh i h th y m t th ng Ð c thì h n h vui c i, d ng nh th ng nh này có phép chi m unhi m, d u bu n th y nó thì h t bu n, d u m t th y nó thì quên m t.

Hôm nay ch ta i c y v ng i n c n v i con sao l i ngó nó mà bu n, ch ng n c mr i sao l i t t èn i ng li n, ch ng chuy n vãn chi h t, th ng Ð c tuy còn th ngây ch ahi u vi c i cho l m, song nó t nh cho n bây l n, vào ra hôm s m ch th y có m t mìnhBa Th i mà thôi, h i nh thì út c m r a ít, khi au thì ôm p m b ng, lúc r nh thì avõng hát hò, êm l nh thi trùm m n hun hít, m th ng con, con trìu m , m làm m t thì connói cho m vui lòng, con i thì m ch y ki m l ng x ng s con d i d t. Th ng Ð c vìlòng th ng m nên h m i kh i thì nhà nó ngóng trông, ch ng m v thì nó ch y ram ng, r i l i th ng li c coi ý m bu n vui cho bi t. B a y nó th y m nó không c vuithì nó c ng bu n th m, nó mu n h i coi vì c nào mà m nó bu n, song nó ngh ch c là t i ic y m t, r i l i b tr i m a l nh, nên bi u i ng thì nó i, nó không h i n.

Th ng Ð c vào trong gi ng n m v i m , ch ng h tr n tr mà m c ng im lìm. G nh t canh m t mà nó c ng ch a ng , trong trí có nh vi c này t ng vi c n hoài, nh h i xtr i m a nhà trông m , r i l i th ng m l nh lùng, nh h i t i i lùa con heo v g n t i sâng p con r n m i ch y ngang gi t mình gi t m y. Nó ng thao th c thình lình nghe m nóc t u lên r i day ra ngoài gi ng mà h m i. Nó bi t m nó ch a ng , song nó c n m imlìm. Cách m t h i m nó l i day qua ôm nó mà hun hai ba cái, n c m t dính t m t nó, nó

m i hay là m nó khóc. Nó làm b nh ng , n m nín luôn, song nó l y làm bu n b c vô cùng,không hi u có vi c chi mà m nó l i khóc th m nh v y.

Th ng Ð c n m bu n m t h i r i ng quên. Ð n ch ng sáng m nó kêu nó th c d yn c m r i d n nó coi ch ng nhà ng i c y. Ngày y nó không vui ch i, không l y t li ng

cu xanh, không b t chó làm ng a mà c i nh m y b a khác. Nó c ng i d a c a mà ngó rangoài ru ng hoài, suy t i ngh lui coi t i sao mà m bu n r u n n i êm n m l y a, r i l ih i th m r ng không bi t t i sao mà tr nh trong xóm nh th ng Cam, con L a, th ng Phát,con Ti n, a nào cúng có m mà l i c ng có cha, còn ph n mình ây sao mình có m t m màthôi, còn cha i âu mà thu nay không th y m t. Nó nh t i s m nó khóc th m thì bu n,mà ch ng nó ngh t i vi c nó không có cha, thì trong lòng nó l i càng áy náy, t ng th mr ng hay là t i không có cha nên m m i bu n r u ây ch ng.

Ð n tr a Ba Th i ngh c y, t m v m t chút mà th m nhà, th y con n m chèo queotrên ván, b m t bu n xo; mà th ng Ð c li c coi thì th y m nó c ng ch ng vui chi ó. BaTh i dòm heo, coi v t, h i con có l y c m ngu i mà n hay không r i b ra i, ch không h icoi t i sao con không ch y i ch i. Ð n t i tr v thay áo thay qu n r i i n u c n, th y conc ng ch ng vui c i nh tr c, song c ng ch ng h i t i. Ch ng c m chín d n ra n, th ngÐ c ngó m nó m t h i r i h i r ng:

- T i sao mà t hôm qua n b a nay má bu n d v y má?- Có gi ng gì âu mà bu n.- Có vi c gì ó ch sao l i không có.- Có vi c gì âu?- Không có, sao h i hôm má khóc?Ba Th i nghe h i t i ó thì ch ng h ng, nên ngó con r i l ng thinh không ch u tr l i.

Th ng Ð c th y v y không mu n h i ri t t i làm chi, nên và ít mi ng c m r i ki m chuy nkhác mà nói r ng:

- N y má! Th ng Cam, th ng Phát, a nào nó c ng có tía nó h t, còn tía tôi là aiâu má há?

- Tía con i kh i, g n v a.- Ði âu v y má?- Ði làm ru ng d i C n Th .- Tía tôi i h i nào âu, mà sao t nh t i bây gi tôi không th y m t l n nào h tv y má?

- Ði lâu l m mà! Ði h i m i con ra l n.- Sao má bi t tía g n v ?- Có ng i ta nói.- Ai nói ó má?- Ai nói c ng v y, con tra h ch làm chi, con.- Tía tôi nh tía th ng Cam v y ph i hôn má?- Không. Tía con nh h n mà cao h n.- S ng a! Tía tôi v ây tôi bi u tía tôi mua thép u n l i câu r i tôi i câu v i tía

tôi ch i. N y má, hôm tr c th ng Phát i câu v i tía nó, nó câu c m t con cátrê l n quá, má à.

Ba Th i nghe con nói ch ng nào thì trong lòng càng bu n ch ng n y, nên ng i r ngr ng n c m t không nói chi h t. n c m r i m con gài c a t t èn i ng . Ba Th i n m imlìm, còn th ng Ð c c ng n m nín khe không c c c a. V a h t n a canh m t, trong ngoài

u l ng l , duy có ti ng d kêu giéo gi t v i gió th i lào xào mà thôi. Th ng Ð c n m, c pm t còn lim dim, thình lình nghe ngoài sân có ti ng ng i i ng t r i b y v t trongchu ng la r , chó vàng tr c ra s a rân, Ba Th i mi ng thì h i ai ó , tay thì ki m h p qu t

ng t èn. Ngoài sân có ti ng ng i áp r ng; Tao ch ai, m c a chút, có th ng nó vây .

Th ng Ð c nghe ti ng thì bi t ti ng c u Hai nó là Lê V n Ti t, l i nghe nói có th ngnó v ây tuy không bi t th ng là ai, song nó ngh là tía nó v , nên l t t ch y ra ng th ym t cha m t chút. Nó v a b c ra t i b ván gi a nhà thì má nó ã m c a r i. Nó ngd a u ván mà ch thì Lê V n Ti t ngoài b c vô tr c, r i có m t ng i l m t u b tm t cái kh n nhi u tr ng, mình m c qu n lãnh en l ng xanh, áo bà ba l a tr ng dài phm ng trôn, tay c p m t cây dù máy cán cong nh m gi ng xay lúa.

Ba Th i chong èn trên ván gi a, r i qua bên cái chõng phía tay trái mà ng i. LêV n Ti t ng i d a cái èn, còn ng i l m t y cây dù trên ván r i c ng ng i d a m t bênó. Th ng Ð c i l n l i ng i m t bên má nó, c ng thì thò mà gãi con heo qu n n m d i

sàn còn m t thì ngó ng i l m t ó trân trân r i day qua li c má nó. Hai ng i vô nhà r il ng thinh không nói chi h t, m t lát Ba Th i m i h i ng i l m t y r ng:

- Mình v bao gi ?- V m y b a rày.- V m y b a rày trong chú hay là âu?- tr ng ch âu.Hai ng i h i nhau có m y l i, k Lê V n Ti t ng d y mà nói r ng: Ð tôi v tôi

lùa trâu vô chu ng. D ng ba nó ngh r i sáng mai l i nói chuy n ch i nghe .Lê V n Ti t m c a ra v r i, Tr n V n H u v i Ba Th i ng i l ng thinh không nói

chuy n chi n a h t. Cách m t lát Ba Th i v u th ng Ð c r i bi u nho nh r ng: Khuyar i, thôi i ng i con, ng i làm chi ó . Th ng Ð c leo xu ng t thì ngó ch ng tên H u,trong lòng trông coi cha có h i n mình ch ng, nào dè tên H u ã không thèm nói t i, mà l ili c ngó theo nó, b m t h m h m, xem th y phát s . Th ng Ð c v a vô kh i c a bu ngb ng nghe cha nó h i má nó r ng: Con c a m y ó ph i không ? . Ba Th i th dài r i nóinho nh v i ch ng r ng: Ð r i tôi nói h t chuy n ó cho mình nghe .

Th ng Ð c leo lên gi ng n m l ng thinh, nh m m t gi ò ng , mà trong trí nó ct ng t i ng i l m t ó hoài, không bi t ng i y có ph i là cha nó hay không. Ban u nóch c là ph i, b i vì h i chi u m nó có nói cha nó g n v , mà ng i n y âu l , thu nay nókhông bi t n u không ph i là cha nó sao c u nó t l i, r i má nó kêu b ng mình l i h i vbao giò . Ngh nh v y r i nó l i ngh , mà n u ng i ó là cha nó sao coi b không th ngnó, mà l i ngó nó l m l m d v y. Nó vái th m cho ng i ó ng ph i là cha nó, b i vìnó th y nó s quá, n u có cha mà cha nh v y chi b ng không có cha, m t mình v i má nhthu nay còn vui h n.

ngoài im lìm, m t lát nó nghe có ng i l y cây gài c a, r i l n l n vô bu ng. Nó lénm m t hí hí mà dòm thì th y má nó l y cái g i r i ôm i ra ngoài n a. Nó không hi u vì cnào má nó không vô mà ng còn ngoài c ng không nói chuy n mà th c t èn làm chi chohao d u. Nó ng suy ngh nh v y li n nghe hai ng i nói chuy n v i nhau. Ban u má nóh i:

- M y n m nay mình i làm n khá hay không?- Sao l i không khá.- Khá sao không v b tôi nhà kh h t s c v y?- V lam gi ng gì?- Nh mình i mình tính không v , thì h i ó d t tôi i theo, ch sao l i b tôi l u

vong ,nhà v y.- M y nhà s ng h ng ch t, còn c n i gì?- Mình ng có nói v y. S ng gi ng gì? Tôi bi t h t; mình m c d t con v bé bênC n Ð c i v i mình, nên không ch u d t tôi i ch gì.

- tao d t v bé i a m y làm sao tao?- Nói chuy n mà nghe v y ch ai làm sao mình c.- Tao i m y nhà m y có c m t a con, còn c hi p gì n a mà nói.

- Mình t ng th ng nh ó là con c a tôi hay sao? Tr i ôi, hèn chi h m nay tôinghe mình v trong C u M ng mà mình không ch u ra ki m mà th m tôi. Mình

ng có nghi nh v y mà t i nghi p cho cái thân tôi. V y ch h m nay mình trong nhà chú, chú không có nói chuy n tôi xí c th ng nh ó r i tôi xin v iông cò ng tôi nuôi l i cho mình nghe hay sao? Mình b tôi mình i h n chínn m nay, tuy mình b c b o ch ch ng h khi nào tôi dám ph cái lòng mình baogi . Nay mình v n u mình nghi qu y nh v y thì u ng công tôi ch i b y lâunay l m.

- Tao v chú có nói chuy n cho tao nghe h t, chú nói m y nghèo kh nên v v ianh Hai r i sau i theo v ch ng chú Tích lên Bình Tây mà làm m n. M y xí

c m t a nh m y m y nuôi ng h h gi i bu n. Tao ra ngoài này th i xn bây gi tao ng nhà anh Hai, thì nh c ng nói y nh l i c a chú nói v y,

nh l i có a áo qu n nón v c a th ng nh ó cho tao coi n a.- Ph i nhà tôi tr ng tr i, mà tôi l i hay b nhà mà i làm n, nên g i ó ng nhà

nh, m n nh trong gi ng h c c t giùm. nh có a gi y c a ông cò chomình coi hay không?

- Có.- N u v y, sao mình nghi n i gì?- Không nghi sao c.- T i sao mình nghi, âu mình nói cho tôi nghe th coi.- Ðàn bà, ch ng i làm n xa, nhà khi không mà có con, làm ch ng ai l i không

nghi.- Tôi nói con tôi xí c tôi tôi nuôi ch không ph i con tôi . Tr i ôi? Oan c

cho tôi bi t ch ng nào.- Thu nay ng i ta có xí c thì xí c ti n b c, ch có ai mà xí c con bao

gi .- V y ch chú nói mình không tin hay sao?- Chú th ng m y, còn ghét tao nên chú nói theo m y, h i nào mà tin.- Mình nói chú binh tôi, v y ch còn anh Hai ó mình c ng không tin nh n a hay

sao?- Anh là anh ru t m y ch ph i là anh tao hay sao. Mà chú v i anh Hai nhà cònm y lên trên Bình Tây, m y làm gi ng gì mà có m t a con ó, chú v i anhHai làm sao rõ c.

- M c chú Tích chú ch t r i, thôi mình lên mình h i thím Tích coi. Bây gi thím cóch ng khác ngoài ch Ð i ó, Thím quen v i m y ch có quen v i tao âu màh i. . .

- Thi t t c l m! Minh nói không ph i con tôi xí c, v y mình không con cái gi yc a ông cò ó sao.

- Gi y gì âu m y ki m em v mà g bà con, ai có bi t ch Tây âu mà coi.Ba Th i nghe nói ngh n ngùn, ng i khóc ngay ch không nói chi c n a, khóc m t

h i r i ch c l i than r ng: Tr i t ôi! Oan c cho tôi bi t ch ng nào! Xin Tr i Ph t soi xétgiùm cái lòng ngay c a tôi, k o tôi ch u ti ng oan nh v y t i nghi p l m mà!

Tr n V n H u n m bên ván hút thu c không thèm nói chi h t. Th ng Ð c còn th cn m nín thinh trong bu ng, nghe h t u uôi m i vi c, tuy nó còn th ngây, ch a tríkhôn, nên không hi u nh ng l i gay g t nghi ng c a tên H u làm au n lòng d , làmnhu c nh danh ti t c a Ba Th i là d ng nào, song nó bi t tên H u không ph i là cha nó thìnó ch ng chút chi bu n, còn nó bi t Ba Th i là m nuôi ch không ph i là m ru t, thì tronglòng nó x n xang b t r t vô cùng, không bi t Ba Th i còn th ng nó n a hay không, khôngbi t cha ru t âu, t i sao mà nó ra r i không ch u nuôi, l i b ng mà b cho ng i ta xí

c. Nó v a suy ngh t i ó l i nghe tên H u t ng h ng r i nói r ng:

- M y nói tao ki m chuy n nói oan cho m y, ch th ng nh ó không ph i con c am y ; thôi thì m y u i nó i âu nó i i.

- Con nít m i tám chín tu i mình bi u u i nó i, nó ra kh i nhà bi t làm gi ng gìcho có c n mà n; làm nh v y mình không s t i hay sao?

- Tám chín tu i còn nh gì n a. Ði v i ng i ta coi gà gi v t mà n c m khôngc hay sao? Nh nó làm bi ng thì nó i xin n, m y t ng nó d i nó n m mà

ch u ch t ói h ?- Nuôi nó t h i sáu b y tháng n bây gi m n tay m n ch n ai n lòng nào mà

u i nó i cho ành.- M y nói hôngph i con c a m y , sao m y th ng nó d v y?- Con nít c a h àng xóm mình th y mình còn th ng thay, hu ng chi là con mình

nuôi.- N u m y nói u i nó i thì t i nghi p, thôi thì ki m ng i ta mà cho h nuôi, chm y nó trong nhà tao th y ghét l m, không bi t ch ng có ngày tao n i gi nãy tao p nó ch t a.

- Thôi, th ng th ng tôi nói v i anh Hai ch Hai r i tôi g i nó ng.- Tao không ch u v y âu. M y cho ai m y cho t i ng h em nó i khu t conm t tao, ch m y g i ng anh Hai thì c ng nh m y nhà ây v y, g i làmgi ng gì.

Ba Th i ng i khóc t m t c, không bi t tính l nào, mu n cho ch ng h t nghi ng vch ng sum hi p l n g m i th m s u, mà c ng th ng th ng Ð c nên không n phân ly, vìcông nuôi c c nh c. Ba Th i khóc than r i nói r ng:

- Thôi, th ng th ng r i tôi s tính.- N u m y mu n i v i tao, thì m y ph i r t th ng nh ó m i c. Còn nhm y không ch u, thôi thì tao i, m y nhà mà nuôi nó.

- Tôi nói thi t nó là con tôi xí c tôi nuôi, nên tôi m i t tên nó là th ng Ð c.Mình không th ng tôi mình mu n tính sao mình tính l y.

- Té ra th ng nh ó m y t tên Ð c hay sao? M y là m t con kh n n n thi t.M y oán tao r i m y l y tên ông n i tao mà t tên con m y há?

- Tr i i. Tôi có bi t tên ông n i mình là tên gì âu. Tôi nào có oán thù mình mà mìnhnói v y. Mình h i th m h mà coi, mình b tôi mình i m y n m nay, tôi bu n r u thì bu nr u trong lòng, ch có khi nào mà tôi nói n ng n mình m t ti ng chi âu.

- Tên H u n m l ng thinh m t h i r i nói r ng: N u m y th ng nó m y không nem nó mà i cho h , thôi r i tao d t nó tao cho h giùm cho . Ba Th i ng i khóc thút thít,

ch ng bao lâu th y tên H u n m nghiêng qua bên kia, gác tay ngang qua trán r i ng ngáypho pho. Ba Th i m i b ng cái èn em trên gh mà t t r i n m v i con. Th ng Ð c th yd ng Ba Th i vô li n ôm mà nói nh r ng: Má ng có u i tôi i nghe hôn má. Tôi th ngmá l m, tôi v i, ng u i tôi t i nghi p . Ba Th i day qua ôm con hai ba ti ng nhnh r i k m t mà hun, n c m t ch y chàm ngoàm. M con ôm nhau ch t c ng, m t h i r ith ng Ð c ng quên.

Tên H u v v i v coi b không tính i âu n a nh ng mà c ng không tính làmcông vi c chi h t, n r i c n m ngay mà ng , ng ã thèm th c d y thì vác dù i d o xóm.

Ch ng m y ngày mùa c y ã d t, Ba Th i không bi t làm vi c chi, nên m i b a hn c ròng sát r i thì l i xu ng r ch B ng mà xúc tôm b t cá em v , b a nào có ít thì n,b a nào có d thì sai con b ng l i ng xóm mà bán.

Tên H u vài ngày thì bi u làm th t m t con gà lu c r i xé phay mà u ng r u, n atháng bi u làm th t m t con v t ng n u cháo mà n. Ba Th i b n tánh hà ti n, b y lâu naynuôi gà nuôi v t thì trông cho nó l n ng bán l y ti n mua g o, ch ch ng khi nào dám làmth t mà n bao gi , nay ch ng bi u thì xót ru t b m gan, song vì b i mu n làm cho v a ých ng, nên bi u sao nghe v y ch không dám cãi. Ðã v y m i l n làm gà làm v t tên H u l iòi u ng r u, Ba Th i ph i sai th ng Ð c xách ve l i quán mà mua ch u, khi n m b y xu,

khi m t c c tên H u v m i h n m t tháng mà ti n r u và ti n thu c hút, Ba Th i thi u nng quán tính ã h n b n ng b c r i.

Mà tên H u ch ng nh ng là làm t n hao cho v mà thôi, l i còn làm nh c lòng chov nhi u n i khác n a. M i ngày vào ra th y m t th ng Ð c thì ki m chuy n r y rà, hth y nó ng i ch i thì ch i r a vang rân nói r ng: Ð chó, già u r i mà không bi t làmcông vi c chi h t, th nh v y nó ch t âu thì ch t cho r nh nuôi t n c m ch ích l i gì ,còn th y nó làm công vi c, ho c quét nhà, ho c cho heo n, thì l i m ng nhi c r ng: M y cólàm thì làm cho thi t tình ó, ch ng qu t l , làm l y có ó tao ánh m y nát u a, nóicho m y bi t . Th ng Ð c t i ngày không dám nhích mép, h th y m t cha thì s s t khôngdám ngó ngay; ki m công chuy n mà làm hoài, ch không dám không, n c m thì n sauch không dám n chung. Còn Ba Th i tuy th ng con mà không dám h môi, vì s nói rach ng nó b t quanh b t qu o r i sanh r y rà h n n a.

Ch ng có b a nào th ng Ð c kh i b b t tay hay là kh i nghe ch i r a mà c ngch ng có êm nào Ba Th i n m ng mà ch ng khóc th m. Ba Th i ch ng nh ng là th ych ng n kh kh c v i con nên bu n r u mà thôi, mà nh t là th y ch ng không tính làmvi c chi c n m nhà mà n hoài làm cho mình ph i m c n m c n n thì trong lòng lo s h ts c.

B a n , tên H u ng i n c m u ng r u coi b vui. Ba Th i m i m l i h i th coich ng có tính mùa t i ki m ru ng ng m n mà làm hay là tính làm vi c chi khác. TênH u nghe h i châu mày l ng thinh m t h i r i áp r ng:

- Tao bây gi không mu n làm n chi n a h t.- N u không làm thì c a âu có mà n.Tên H u l ng thinh không tr l i. Ba Th i m i nói ti p r ng:- M y n m nay mình i kh i, tôi nhà làm l t l o i c y i g t, nuôi v t nuôi heo,

tuy không ph i là giàu có chi, song nh tr i nuôi nên kh i ói khát. Mà thi t c ngm con tôi h m hút, n c c kh , nên không t n hao bao nhiêu, nay có mình vó thêm m t mi ng n, mà l i còn t n ti n r u trà tr u thu c n a; n u mình

không ch u làm vi c chi h t, thì ch c là tôi nuôi không n i. Mình m i v h m naymà tôi ã m c n ng quán h n b n ng b c r i. Tôi không bi t làm sao mà trcho h .

- i! M y ng có lo mà.- Không lo sao c. Thu nay tôi nghèo ch tôi không ch u nh b n c a ai h t.H i tôi m i v c t nhà tôi có m n c a anh Hai vài ch c ng b c, tôi lo h t s ctôi ráng nuôi m t con heo tôi bán tr cho nh r i tôi m i h t lo. T h i ó nbây gi tôi không dám vay h i c a ai n a. H m nay tôi thi u m y ng b c ngquán tôi lo hoài ng không yên gi c.

- M y có con heo ó chi? Bán con heo ó không tr hay sao mà s ?- Tôi nuôi heo ng bán l y ti n may áo qu n mà m c, ch ph i tính nuôi ng bán

mà xài hay sao?- M y ng nói l n x n ó m c tao tính cho. Tao bi t r i, trong ý m y th y taov h m nay t n c n c a m y nên m y phi n ch gì. V y ch m y nuôi th ng nhó sao m y không s t n.

Ba Th i th y mình nói vi c ph i qu y mà ch ng không bi t nghe, l i còn ki m chuy nnói xóc l i mình nh v y thì bu n trong lòng nên ng d y b i ra sau b p ng i mà khóc,ch không dám nói chi n a.

Th ng Ð c ng ng sau hè cho v t n, ngó vô b p th y má nó khóc, thì nó c nga n c m t, song không dám vô mà an i. Qua b a sau tên H u n c m s m mai r i li n

xách dù ra i. Ba Th i nhà m con m i thong th mà nói chuy n v i nhau. Ba Th i k h tu uôi vi c mình xí c th ng Ð c l i cho nó nghe; th ng Ð c tuy còn nh , nh ng mà

nuôi d ng tho ph ng l u h n, lam l , n i ch n c hàn c c n, m c rách ã quen r i, ch ngh m c i u chi h t, b i v y cho nên nghe Ba Th i thu t chuy n c a nó r i thì nó tuy sBa Th i không nuôi nó n a mà thôi, ch ch ng h ý tính tìm ki m m , cha ho c may thân

c sung s ng. Ba Th i thu t chuy n r i li c coi thì th y con có s c bu n, nên li n nói ti pr ng: Thu nay m không mu n nói chuy n ó cho con nghe là vì m ngh con nghe conbu n ch không có ích chi, b i vì m th ng con nên d c lòng nuôi con nh con c a m v y, n u nói ra s con b t th ng m r i l i s con nói b y nói b , cha m ru t có hay nmà nhìn con thì m con ta còn ai âu mà h h . Nay m nói ra ây là t i vi c tình c làm chocon ã rõ bi t ng n ngành r i, nên m không l còn gi u con n a c. Tuy v y mà mkhuyên con ch nên bu n, ví d u th nào m c ng th ng con, d u ngày sau con khôn l n cótìm c cha m ru t r i con ph b c m i n a, m c ng cam tâm ch không khi nào phi ntrách .

Th ng c nghe m y l i thì n c m t ch y ròng ròng, trong b ng mu n t r ng d ungày sau mình c giàu sang n b c nào i n a c ng ch ng ph phàng tình m , songkhông bi t nói làm sao cho c, ch nói có m y l i n y mà thôi: Con không b c má âu más . Xin má làm sao nói giùm v i tía cho con ây v i má hoài, ch ng có u i con t inghi p nghe hôn má .

Th ng Ð c nói t i ó, r i day m t ngó ra ngoài ng thì th y tên H u i xóm v ,l i có d t v m t chú ch t5 n a. Ba Th i th y có khách l t t b c trái vô trong bu ng, cònth ng Ð c thì s không, cha th y cha r y, nên c i qu n áo r i xách gi i ra mé sông ki mcá b ng kèo mà b t. Nó b t c vài ch c con cá nh nh , n m t tr i g n l n m i xách gitr v . Nó ng ngoài sân dòm vô nhà thì th y cha ng n m t i b ván gi a mà ng . Nólén i vòng d a hè ra phía sau x i n c mà t m, r i b c vô b p thì th y m ng ng ikhoanh tay m t mày bu n xo: Nó h i th m m i hay tía nó kêu ch t t i h i tr a ó là kêu coicon heo qu n ng d t giá mà bán.

Má nó nói chú ch t ã ch u mua hai m i tám ng, h n n ngày mai thì ch ng b cmà b t heo. Th ng Ð c tuy th ng con heo qu n, nh ng mà nghe nói tía nó bán thì nókhông dám nói chi h t, l i nghe nói bán t i hai m i tám ng b c, thì ch c có ti n, kh i l iquán mua ch u n a, nên nó không hi u t i sao mà má nó bu n.

Sáng ngày sau, m t tr i v a m i m c thì th y chú ch t hôm qua ó n nhà, mà b anay l i có d t theo m t ng i Vi t Nam m p ú tr n, tay l i có c m m t cái vòng v i m tcây òn. Th ng Ð c rình coi thì th y chú ch t m gi y b c a cho tía nó r i thò vòng gi tch n con heo qu n trói l i khiêng i. Ch t i r i tía nó a cho má nó m t x p gi y b c mànói r ng: Ðây này, m y l y m i ng i tr n tr n n gì tr i, còn m i tám ng taoc t ây cho . Má nó ng i khóc không nói chi h t.

T khi bán con heo qu n r i thì H u ngày nào n c m r i c ng xách dù ra i, ch ngtr v thì m t mày nh c c kè l a, h i r u bay n c n ng. Tên H u i ch i thì th ngÐ c trong b ng m ng th m, còn Ba Th i thì bu n r u không mu n nói chuy n. Th ngÐ c không hi u vì c nào mà tía nó i ch i mà má nó l i bu n, n êm n nó n m nghe vch ng r y l n v i nhau, Ba Th i phi n ch ng bán heo l y m i tám ng b c b vô l ngh m nay c b c r u trà tiêu g n h t, ch ng y nó m i bi t t i nh v y nên má nó bu n b c.

5 ng i Hoa Vi t Nam

Th ng Ð c tính th m r ng ch chi mà mình giàu có thì mình ki m mua m t con heo kháccho má mình, ng má h t bu n, tía i ch i, cho mình nhà thong th .

Tên H u v nhà ch n hai tháng làm khó cho th ng Ð c, làm r u cho Ba Th ikhông bi t ng n nào mà k xi t. B a n tên H u i ch i, Ba Th i nhà l y áo qu n rách emra ng i d a c a mà vá, th ng Ð c x n b n ng i m t bên mà th th nói chuy n này r i h ib i chuy n khác. Tr c sân gà v t v ng teo, trong nhà ch còn có m t con heo en nh m imua b ng b p c ng n m lim dim d i sàn v i con chó vàng m bày s n i không mu nb c. Ngoài ng lúa lên xanh k t, có m y ám ru ng c y lúa s m ã lác ác tr bông.Ba Th i ng i vá áo mà m t thì bu n xo, th ng Ð c h i c c ch ng ã ph i tr l i, ch khôngmu n nói chuy n. Ð n x tr i chuy n m a, mây gi ng en k t, gió th i ào; tên H u i ch iv l i có d t v m t ông già ch ng n m m i tu i v i m t a con gái nh ch ng b y támtu i.

Th ng Ð c v a th y cha thì l t t i vô bu ng, ng núp sau vách, r i k con m tch l vách rách mà ngó. Nó th y má nó chào khách r i d p may i l y tr u cau trênkhay cho khách n. Nó dòm ông già y thì th y ng mình m c m t cái áo xuy n dài c , trongcó áo c gi a tr ng, d i m c qu n lãnh en, u b t kh n be nhi u en, ch i i giày hàmch da láng, ng i vóc l n, mi ng r ng, môi dày, râu th a mà dài l i b c hoa râm, trán cao,m t dùn da mà c p m t l n, ôi ch n mày r m. Còn con nh i theo ng tuy nó m c m t cáiáo l a xanh c v i m t cái qu n en c ng c , nh ng mà da tr ng môi son, u x c l ccày, tóc xu ng n a l ng, m t mày sáng r , nh m coi ch ng kém chi m y a con gái c ah ng ch c giàu trong làng. Th ng Ð c l i th y ông già y l i cái bao b ng v i xanh v im t cây n trên ván, g n ch ng ng i ó, nó bi t cây n y kêu là n cò, song nó khônghi u hai cái bao y ng v t gì tr ng.Ông già ng i v a yên ch r i thì tên H u h i v r ng: Th ng Ð c i âu r i m y, bi u nóra bi u chút nào . Ba Th i ch a k p tr l i, thì th ng Ð c trong bu ng à ríu ríu i ra. Nó

i v a m i t i u b ván thì tên H u nói v i ông khách r ng: Th ng nh tôi ó! Nó sángláng quá ch , ng t vì tôi nghèo nên không cho nó i h c c, thì u ng bi t ch ng nào .Ông già day l i ngó th ng Ð c r i thò tay vào túi l y ra m t c p ki ng con m t mà mangvô. Th ng Ð c ng d a bên cái chõng mà ngó ng, còn Ba Th i tuy ã b c vô c abu ng r i, song c ng ng l i mà ngó ch ng, không hi u ông già n y âu và có ý gì mà l i

n coi th ng Ð c. Ban u ch ta nghi ch ng mình tính con cho ông già n y r i sau chta nghi ông n y m t con nên tìm n mà nhìn. Ba Th i ang nghi nghi ng i ng i, ông gà gitay ngo t th ng Ð c mà bi u r ng: L i ây ông bi u chút, con . Ba Th i nghe ng x ngthì bi t ng không ph i là cha th ng Ð c, tính ng nán l i mà nghe coi ng nói chuy n gì.Tên H u day vô bu ng th y v còn l p ló xó c a bèn bi u r ng: M y coi n u n c r i btrà ch cho ông th y ng u ng ch i .

Ba Th i quày qu i vô b p. Th ng Ð c m t ngó ch ng cha, còn ch n thì i l n l ig n ông già. Ông già mang m t ki ng ngó nó trân trân, tay vu t cái chóp c a nó r i h i r ng:Cháu m y tu i? . Th ng Ð c nói nh r ng: Th a tôi chín tu i . Ông già nghiêng tai bi u

nói cho l n m t chút. Th ng Ð c ph n thì s , ph n thì àm v ng c , nên nói l n h n, mànói gi ng nghe c s t. Tên H u tr n m t bi u: Nói cho l n coi nào! . Th ng Ð c t ngh ng r i nói: Th a, tôi chín tu i .

Ông già g t u r i ngó tên H u mà nói r ng: Ð c, ti ng nó t t, h i nó m mà l idài, th ng n y t p ca c. Mà chú em nó nói l i ch nói gi ng gì mà m c quá v y .

Lúc y Ba Th i trong bu ng b c ra. Tên H u không tr l i v i ông già, l i bi uth ng Ð c r ng: 'Thôi i vô trong c u Hai ch i i, ch ng nào tao kêu s v . Th ng Ð ckhông hi u vi c gì, nghe bi u i ch i thì vâng l i nên l t t b c ra i. Ba Th i kêu l i bi ur ng: Con vô nói v i m Haí cho má m n m t n i trà, con em v cho má r i s i ch inghe con . Th ng Ð c d m t ti ng r âm u ch y tu t.

Tên H u l y ch i quét cái gh nghi r i i l y g i b trên ván mà m i ông già n m.Ông già không n m l i bi u con nh i theo ó ng i trên chõng mà ch i, r i day qua h i tênH u: Sao chú em nó tính l nào thì tính ph t cho r i, ng tôi i cho s m . Tên H u ápr ng: Không ph i bán chác chi mà nói giá cao giá th p. H i tr a tôi vô nhà ông H ng Lch i, tình c g p th y, tôi th y th y ng i n còn con em ây ca theo, nh p nhàng n r p nêntôi khen. Th y nói th y mu n ki m thêm m t a con traì n a th y nuôi r i d y nó n ca

ng ki m ti n cho d . V tôi nó có nuôi m t a con nuôi, mà bây gi nhà tôi nghèo, nh mnuôi nó t n c m ch không có ích I i gì. Tôi nghe th y nói nh v y nên tôi m i tính giao nól i cho th y nuôi. Th y ngh l i ó mà coi, v tôi nuôi t h i m i cho n bây gi t n haoc c kh bi t là bao nhiêu. Nay nó ã c chín tu i r i, t rày s p v sau nh c y nó c,v y tôi òi có hai ch c ng b c có ph i m c m chi âu .

Ông già l c u r i áp r ng: Con Liên c a tôi ây là con m côi nó v i cô nó màcô nó nghèo nên nuôi nó không n i, tôi cho có m i ng b c mà thôi. N u chú em nó mu ngiao th ng nh cho tôi nuôi ng tôi d y h c n h c ca, thôi tôi tr cho chú em nó c ngm i ng. Tôi nuôi nó bây gi tôi ph i t n công mà d y nó h c, ch là nh nh i gì câu mà ph i tr ti n m c .

Ba Th i ra l y bình tích em i súc cho s n r i th ng Ð c em trà v có ch n ccho khách u ng, b ng nghe hai àng nói chuy n nh v y thì ng ch ng h ng, i ông giànói d t l i bèn h i ch ng r ng:

- a, mình tính bán th ng Ð c hay sao mình?- , ch nuôi làm gì.- T ì nghi p l m mà! Tôi nuôi nó ã tám chín n m nay, m n tay m n ch n, mình

bán c ng nh mình c t ru t tôi v y a mình à.- Con c a m y ó sao? N u m y ch u thi t con c a m y thì tao cho m y

nuôi, tao không bán.Ba Th i nghe ch ng nói xéo mình thì a n c m t, song vì th ng con nên ráng

g ng g o ki m c mà cãi r ng:- Tôi ã có nói v i mình r ng tôi ch c th ng Ð c là con nhà giàu sang; áo m n

giày nón nó m c h i tôi xí c ó v i m t m i nó b nh bao, tay chân nó d u nh uó mình không th y hay sao? Bây gi mình bán nó mình l y hai ch c ng b c có

ph i là nhi u âu, chi b ng mình mình nuôi nó h a may ngày sau cha m nótìm mà nhìn nó mình xin m t ôi tr m ng b c m i khá ch .

- M y c n m m y nuôi có b a tao dóa tao p nó ch t ây m y mang h a a,nói cho m y bi t. Ði coi n u n c u ng, tao tính th nào t i n i ý tao, m y không

c phép nói.Ba Th i th y ch ng tr tr o thì ch y n c m t, r i ríu ríu i vô b p, không dám nói

chi n a h t. Lúc hai v ch ng ng ôi co v i nhau thì ông già kéo g i mà n m. Tuy ngkhông rõ gia o c a tên H u nh ng nghe nói ó thì ng bi t anh ta kh c th ng nh l m, n u

ng mua nó ng nuôi thì ch c là t i nghi p cho v tên H u mà c ng là làm ph c giùm choth ng nh . Ch ng Ba Th i b c vô b p ng m i nói v i tên H u r ng:

- Tôi coi ý thím nó trìu m n th ng nh l m; v y thôi chú nó mà nuôi, giao chotôi làm chi r i thím nó bu n r u t i nghi p.

- Không mà! H tôi nh t nh thì tôi cho, cha nó c n tôi c ng không c, l a lànó. Ch ng gi u chi th y, tôi nghèo nên trôi n i xu ng C n Th mà làm ru ng. nhà v tôi lên trên Ch L n u nhà ng i ta mà làm m n, cách vài n m saunó tr v nó có b ng v m t a con, nó nói a nh ó là con c a h nó xí c,nó nó nuôi. Th y ngh ó mà coi, theo th y v y th y có nghi hay không. M ytháng nay tôi v tôi th y th ng nh gai con m t nên sanh gi c trong nhà hoài, b iv y tôi tính ki m ng i ng cho ph t nó i cho r i, thì trong nhà m i an n lolàm n c.

Ba Th i trong b p ch y ra n c m t n c m i chàm ngoàm khóc và th r ng:- N u không ph i con tôi xí c mà tôi nói d i ng g t mình, thì xin ông th n

trong làng n y b c v n h ng tôi i.Ông già th y Ba Th i khóc lóc th th t nh v y thì l m c m ng i d y mà can r ng:- Thôi, hai v ch ng c ng ch ng nên r y rà mà làm gì. Tôi là ng i x l tình c

n ây, ch không ph i là bà con quen bi t chi v i hai v ch ng. Nãy gi tôin m lóng tai nghe thì tôi ã rõ gia o c a hai v ch ng h t r i. Thím em xí ccon c a h b r i, thím em nó b ng v mà nuôi ph i hôn, chú em nó i làm n lâungày v th y khi i thì v không có nghén mà khi v v l i có con, nên lòngnghi thím em nó nhà có ngo i tình, r i v ch ng s ng s c v i nhau hoài. Làm ànông mà nghi nh chú em nó ó c ng ch ng ph i l gì. Mà nãy gi tôi nghe h ithím em nó t c t i trong lòng l m thì tôi bi t ch c thím em nó thi t tình chkhông có gian i. Tôi ã tr ng tu i r i, c ng áng b c huynh tr ng c a hai vch ng, tôi n ây th y hai v ch ng c n ng v i nhau nh v y tôi c ng bu n.V y tôi xin thím nó vui lòng cho tôi nuôi giùm th ng nh cho, làm nh v y chúem nó m i h t nghi, v ch ng m i hòa thu n mà lo làm n v i ng i ta. Tôi v nbi t thím em nó nuôi th ng nh t h i còn l m lói cho n bây gi k ã támchín n m tr ng sao l i không th ng, bây gi thím em nó giao cho tôi d t i r ithím em nó ch c là th ng nh bu n r u l m ch . Mà thím em nó nên ngh i unày: Th ng nh thì m t mày sáng láng l m, n u thím em nó mà nuôi thì b t quám t vài n m n a thím em nó b t i ch n trâu b t i mót lúa, r i ch ng nó l n thìc m cày, ánh xe càng t nghi p cho thân nó. Ch còn thím em nó b ng lòng l i cho tôi nuôi thi tôi d y nó h c ch , h c n h a may ngày sau thân nó kh ic c kh coi có ph i là t t h n hay không? Chú em nó òi hai ch c ng b c, thôitôi c ng ch u cho hai ch c ng b c, tôi nuôi nó tr c là làm ph c giùm chonó, sau n a giúp cho hai v ch ng hòa thu n mà i v i nhau d u m c r c ngch ng n gì .

Tên H u nghe ông già ch u tr hai ch c ng b c thì m t mày h n h , còn Ba Th inghe l i h n thi t thì ng lòng nên ng i khóc d m d . Ch ng ông già nói d t l i Ba Th im i nói r ng:

- Th y th y thân tôi th y th ng nên th y tính nh v y thi t tôi i n th y lungl m. Ng t vì tôi nuôi nó ã m n tay m n ch n, n u r t mà giao cho th y thì ch ctôi ch t ch ch u không n i.

Ông già day l i ngó ngay Ba Th i nghiêm ngh r ng:- Thím nói thím th ng nó, n u thi t th ng thì ph i tính làm th nào ng ngày

sau nó tr nên m t ng i bi t nh n, bi t ngh a, bi t hi u, bi t trung, l c mà i cho kh i ng i ta khinh b . Ch th ng mà tính làm cho nó ch n trâu, c m

cày, c o heo pha n c, th ng nh v y thì là c ý làm h i cho nó ch có ph i làthi t th ng âu .

Ba Th i cúi u l ng thinh không nói chi h t. Tên H u ng d y n tr u r i nói r ng:- N u nay tôi giao nó cho th y, tho ng nh ng ngày sau cha m nó nhìn có cho ti nb c thi ai lãnh.ti n b c y?

Ông tr môi áp r ng:- i! Tôi có c n gì ti n b c y âu! N u ai có nhìn thì tôi ch cho h n nhà chú

em nó r i h tính sao h tính.Th ng Ð c tay c m m t gói trà tróng nhà c u Hai nó, nó i v b c n sân nó s

r y nên không dám vô c a, nó i d c theo hè r i vô phía c a sau. Ði l i b p thì th y siêun c sôi h i lên ngui ngút, mà không có má nó ó, nó m i i nhè nh l i núp d a c abu ng mà dòm ra ngoài. Nó th y d ng má nó ng i trên cái chõng g n ó, nó m i kêu nhonh : Má, má trà ây né . Ba Th i nghe kêu li n ng d y i vô b p. Th ng Ð c ch y theo

tay a gói trà mi ng thi nói r ng: M Hai, m nói m n trà sao m n hoài, m bi u l iquán mua mà u ng ch m không có trà mà cho m n n a. May có c u Hai nhà c u nghenói c u r y r i c u l y cho m n ó a .

Ba Th i m gói trà ra b vô bình r i ng i ch m h m mà ch n c, không nói chi h t.Th ng Ð c th y má nó n c m t n c m i chàm ngoàm không hi u có vi c chi nên v n vaimá nó mà h i r ng: Sao má khóc v y má? Tía r y n a hay sao? . Ba Th i không tr l i,song day ngó con m t cách th m thi t l m, r i xách bình n c mà i ra ngoài tr c. Th ngÐ c ng b v bu n nghi n, ngoài hè dông gió lá p ào, r i m t lát m a tuôn nh c mt n6 mà , tr i g m nh súng n bên tai.

Ba Th i ngoài b c vô s p cái c a sau cho kh i m a t t t b p. Th ng Ð c x nb n i theo mà h i r ng: Ông già nào ó v y má? H i nãy tía bi u tôi i ch i chùng nào kêus v , bây gi tr i m a tôi nhà có c hay không má? Ba Th i s p c a xong r i li n dayl i ôm con ng i b p xu ng t v a khóc v a nói r ng: Cha con nó bán con cho ông già ór i, con ôi! .

Th ng Ð c nghe nói c ng ch y n c m t r i nói r ng: Tôi không ch u âu má. Tôi v i má hà . Ba Th i nghe con nói m y l i thì t ru t nát gan, song c ng g ng g ng mà

nói v i con r ng: Con ôi! Con còn nh d i nên con không hi u, ch thân má mà nuôi conây thi t là th m kh không bi t ch ng nào. M y tháng nay tía con nó c nghi cho má l y

trai nên con ra ó ch không ph i là xí c con mà nuôi, b i v y cho nên nó ghét con,mà nó l i hành hài thân má hoài. Thi t n u má c , không ch u giao con cho ông già ó, thìkhông ai làm sao mà d t con i c, song n u má c n tr thì tía con nó nghi con là con c amá , d ng y cái danh ti t c a má còn gì, vì v y nên má th ng con mà không m mi ngra c .

Th ng Ð c ng i khóc m t h i r i ng d y m t ch b l y v t áo lau n c m t vànói r ng: Thôi má ng có bu n, ng có khóc n a. Tía có bán con thì tía bán ng con

i ph t cho r i, ch má c n tr con l i ây tía r y rà hoài t i nghi p má l m. Không cósao âu má s ! Con i r i ch ng con khôn l n con làm n có ti n nhi u con tr v con chomá, con không quên má âu .

Ba.Th i nghe con nói nh v y l i càng t i trong lòng h n n a nên kéo con ngxu ng r i ôm nhau m con khóc m t. Ngoài sân tr i ã h t dông nh ng mà còn m a r rhoài không d t h t. Tên H u th y tr i g n t i mà m a không t nh nên c m ông già l isáng ngày s i. Ông già tính i qua bên C n Ð c mà th y t át nh m i c ng b t ti n,nên ch u nán ng nh m t êm. Tên H u kêu v bi u coi n u c m làm gà v t cho kháchn.

C m n c xong r i, ông già l y ra hai ch c ng b c mà a cho v ch ng tên H u,và kêu th ng Ð c ra r i bi u nó s a so n gói áo qu n cho s n ng th c d y i cho s m.

Tr i ch ng v ng t i thì m a ã d t h t. Ba Th i m i i vô trong nhà ng i anh l yh t áo m gi y m n và s i dây chuy n c a th ng Ð c mà em v , tính khuya a h t chocon r i d n nó sau nh cha m ru t nó có nhìn thì a y ra mà chi u i.Ðêm y Ba Th í không ng c, c n m tr n tr n c m t d m d . Th ng Ð c c ng t ct i trong lòng, ngh r ng còn có m t êm nay thì mình không còn v i m n a, ph i i theong i ta mà không bi t i âu, nên n m m t bên m mà không dám ng mình m , c daym t vô vách hoài.

Tr i r ng ông gà l i xóm gáy vang rân, ông già th c d y qu t h p qu t mà t ènr i m c a ra sân mà ti u ti n. V ch ng tên H u c ng th c d y theo. Ông già tr vô kêu

a con gái i v i ng ó: Liên, Liên d y con, sáng r i d y s a so n mà i cho s m, k otr a i n ng l m . Ông l i day qua bi u tên H u r ng: Kêu giùm th ng nh th c d y ngnó i .

6 h mi ng túm, phình to gi a, b ng g m tráng men, dung tích quãng 3l, s d ng s l ng l n các hãngn c m m.

Th ng Ð c ã th c d y ng ng sau hè múc n c súc mi ng r a m t, b ng nghetía nó kêu lí n l t t qu ng gáo ch y ra. Ông già th y nó li n bi u: L y áo qu n r i i con .Th ng Ð c tr vô bu ng, Ba Th i m i a cho nó m t cái áo v i tr ng v i m t cái qu nv i tr ng m i mà bi u nó m c, r i l i kêu nó mà d n r ng: Con ôi! Má cho con i âych c là má bu n r u má ch t g p ch ch ng không. Ðây né, nh ng này là c a con m ctrong lúc xí c con ó. Cái gói gi y ây là s i dây chuy n c a con. Con ng có b m tm y món này nghe con, b i vì ó là d u tích c a con n u con b m t thì s sau cha mru t con có nhìn không bi t l y gì mà làm tin. Má vái ch con m nh gi i n ch i . Nói t ió Ba Th i khóc t m t c t m t i nên không ti p c n a.

ngoài, tên H u kêu l n r ng: Ð c a, r i ch a ra mà i ch , làm gi ng gì mà l cc hoài tr ng v y .

Ba Th i té ng i trên gi ng, tay trái thì ch ng gi ng, còn tay m t thì l y v t áo ttrên m t mà khóc ng t. Th ng Ð c xách gói b c ra t i c a bu ng, nghe má nó khóc, nó

ng l i ngó má nó và a n c m t. Lúc y tr i sáng mà còn m m , tên H u ch y vô n mtay th ng Ð c kéo ra ngoài, ng d a bên ông già. Ông già v u nó mà nói r ng: Con

i v i ông, không sao âu mà s . Ông già v n thu c hút r i ng d y bi u con nh i v ing ó xách cây n, còn ng l y dù r i x vô hai cái bao v i xanh mà mang trên l ng. ngv a mu n t giã mà i thì tên H u h i th ng Ð c r ng: M y xách gói gì mà bùm sùm dv y? Ð a ây coi nào .

Tên H u l y cái gói c a th ng Ð c r i m ra th y có nh ng áo m n giày m c a nóh i nh ó li n kêu v mà nói r ng: M y ra, m y a cho nó em theo làm gì . Nói r ili n l y y mà b ra ngoài ván, th y có gói nh m ra th y s i dây chuy n c ng l y l in a. Tên H u coi k thì còn có m t cái áo v i m t cái qu n v i en, mà hai cái tuy ch a ráchsong c ng ã c r i nên l t t gói l i mà a cho th ng Ð c r i h i ông già r ng: H ihôm th y nói v i tôi th y qua C n Ð c. Mà qua C n Ð c r i ó hay là còn i âu? Xinnói cho tôi bi t ng sau nh cha m nó có n mà nhìn nó thì tôi bi t mà ki m th y .

Ông già d d m t chút r i áp r ng: S n thi t tôi ch a bi t ch c âu, màkhông h i gì, n u chú em có vi c mu n ki m tôi thì qua ch C n Ð c h i th m th y Ðàngthì h ch cho . Nói d t l i li n t giã tên H u mà i, và day m t vô c a bu ng th y Ba Th i

ng ó thì nói r ng: Thím em nó ng có phi n, tôi nuôi c ng t t , không sao mà s .Thôi tôi ki u hai v ch ng.

Th y Ðàng n m tay th ng Ð c mà d t i, con nh xá hai v ch ng tên H u r i xáchcây n i theo sau. Ra t i sân th ng Ð c vùng v ng trì ng l i mà kêu: Má ôi! Má . BaTh i ch y ra c a khóc r ng lên nghe r t bi th m. Tên H u tr n m t ngó th ng Ð c, làmcho nó s khi p vía nên d b c i theo th y Ðàng không dám kêu má n a.

Tên H u ng coi i ra t i u b r i m i day l i n t v r ng: Nín i nà! Khóc gi nggì? M y nói không ph i con m y sao mà khóc d v y... Th ngu! Ð c a th ng nhsao m y a cho nó chi v y? N u thi t nó là con c a h m y xí c thì ph i ó l i

ng sau có ai h nhìn h m i tìm n mình, ch a h t cho nó thì mình còn b ng c gì màk công nuôi d ng c . Ba Th i không tr l i, tr vô trong ván h t h t c a th ngÐ c ó mà ôm vô bu ng r i ng i khóc r m r t.

Th y Ðàng d t th ng Ð c ra t i ng quan l r i m i buông nó ra, bi u nó itr c, còn th y v i con nh thì i theo sau. 'Th ng Ð c ch n i mà m t ngó l i nhà hoài,n c m t ch y ròng ròng không d t, trong b ng th m ngh mình b c t i m t b c thì càngxa m , xa nhà thêm m t khúc ng; h i nãy nghe ông gíà nói i qua C n Ð c mà C nÐ c âu? Ông già n y là ai? ng mua mình em v b t làm vi c gì? Mình có th nào trv nhà má n a hay kh ng?

Th ng Ð c trong lòng qu n au nh dao c t, trong trí b i r i nh t vò, b i v y chonên ch n thì i, m t thì khóc, m t thì ngó l i hoài, làm cho ng i i ch h g p ai c ng l ylàm k , có ng i bi t nó kêu h i nó i âu nó c ng không nói. Ra n ch M L i th y

Ðàng bi u hai a nh i th ng l i c u ng i mà ch ng qua sông Bao Ng c. M t tr i ngm c, h ng ông chói chói lòm. Th ng Ð c ng trên c u ngó l i xóm Tre thì th y nhàmá nó rõ ràng, th y m y b i chu i sau hè m t tr i chói vàng vàng, th y c a ch ng có ng i

ng ó nh ng xa nên th y ng i y m c en ch không rõ là ai, th y con chó vàng ingh u ngh n tr c sân r i ng chong m ngó ra ng d ng nh tìm ki m b n.

Th ng Ð c ng ngó hoài không m i m t, mà th y Ðàng v i con Liên ng m t bênthì ng ch c ng cho nó ngó, ch ng h h i m t ti ng chi. Chi c ò chèo qua t i, th yÐàng xách và d t hai a con xu ng ò. Chi c ò s m m i i b y tám ng i, ng i n yh i ng i kia, ng i kia nói chuy n v i ng i n om sòm song th ng Ð c c ng khôngkhuây lãng c ngó v Xóm Tre hoài. Ðò qua t i mé sông bên kia, th ng Ð c leo lên b ngótr l i b giàn cây án khu t không th y Xóm Tre n a, không bi t ch nào là nhà mình, r ingó t h ng thì c cây l ho c, ch ng có xóm nào là xóm.bi t, ch ng có nhà nào là nhàmình quen thì h i h p trong lòng, nên ng khóc thúc thít. Th y Ðàng d i ò b c lên vvai bi u nó i, thì nó ánh li u d b c i theo ch b v c nh l quê ng i, không bi t iâu mà tính.

Th y Ðàng tên th t là Tr n Cao Ðàng, ng i g c sanh t i x C n Ð c, lúc cònnh trong nhà cha m nghèo l m, c m n không no, áo m c không lành. Khi y nhà n cm l p tr ng mà h c ch qu c ng v i ch Tây, nhà giàu không ai ch u cho con i h c.Nhà n c m i t ng trát cho các làng d y ph i c p h c trò. H ng ch c trong làng s quanqu ph t nên n n n v i ông thân c a Ðàng cho Ðàng i h c, h ng ch c v i nhà giàuchung u v i nhau mà ch u ti n c m bánh áo qu n, l i còn c p d ng cho cha m nhà

c no m n a. Th y Ðàng nh có nh v y nên m i i h c c.H c h n m i n m quan b làm th y giáo d y t i tr ng Sài Gòn. D y h c c vài

n m g p d p quan Tham bi n Ch L n c n dùng m t th y thông ngôn, th y Ðàng m i xinthôi ng ch th y giáo r i xin c p b ng làm thông ngôn. Quan Tham bi n th y th y gi i gi nb t thi p thì em lòng yêu th y; b i v y cho nên th y ng thông ngôn nhà th y t ng làngt i lui n m n p. Th y r c cha m v chung v i th y, còn a em gái c a th y tên là BaS thì cha m th y ã g cho ng i trong làng tên là Phan H o Tâm.

Th y v n là con nhà nghèo nh ng th y làm vi c quan c l , k kính ng i yêu b iv y cho nên có m t ông Cai t ng giàu có g n làng th y m i kêu th y mà g con. Th y c iv v , v ch ng v i nhau h n m i n m mà không có con. L n l n cha m hai bên khu th t. V ch ng lãnh ph n n c a cha m i n m thâu huê l i c ng c hai ba ngàn gi lúa.Th y làm vi c quan có l ng b ng, mà t ng kính ph c nên i l v t hàng ngày; ã v y màv th y l i có c a riêng, n u th y th ph n nh ng i ta thì b c quan l c a th y ch c là.r ng dày, mùi phú quí vinh huê ch c là th y n m .

Nào dè ng i i h có may thì có r i, s nên h vinh nh c ng m c ng nh n c l nn c ròng. Th y Ðàng làm vi c quan c m i hai n m r i g p m t quan Tham bi nkhông yêu th y nh m y ông tr c, l i h th y i h u tr thì r y, th y làm vi c ch m thì quT ng làng dòm th y quan không yêu th y n a thì coi b h c ng b t kính m n. Th y nghth tình l t l o thì th y bu n th m, nên th y g i n xin quan trên i th y qua t nh khác.Quan trên ã không nh n l i th y, mà quan s t i l i càng kh c v i th y nhi u h n n a, th yt c trí m i xin thôi, r i v ch ng d t nhau tr v C n Ð c c t nhà mà .

M y n m th y làm vi c quan, nhà th y khách kh a ông d y d y; th y h c n th yn thi t t i, nên êm nào th y c ng qui t nh ng tay n gi i n hòa ch i v i th y. Hn n khuya thì n u ng vui c i; v th y tuy ph i th c khuya coi n u n ng mà ãi

khách, song mu n v a ý ch ng nên ch ng có m t ti ng chi phi n trách.T ngày th y v trong làng thì ch ng có ai t i ch i n a, ban êm v ng v th y có

bu n thì l y n ra r i n m t mình mà thôi, n cây này ã thèm r i n qua cây khác. Vth y ch ng có chi c c nh c nh khi tr c, nh ng mà coi ý l i b t tr ng th y. Nhi u khi vth y nghe nh ng b n ng liêu c a th y khi tr c k làm Huy n ng i làm Ph , thì th ng

hay c n r n, hay trách th y nói r ng t í th y ngang tàng ch chi th y nh n nh c mà theo làmvi c quan, thì ch c ngày nay c ng c r ràng nh ng ì v y.

Th y Ðàng b c ra kh i vòng quan l thì trong lòng ph i ph i, ch ng h có ý ti c m tchút gì. Th y tính ngh ch i thong th m t vài n m r i s li u ch c ho c kinh dinh côngth ng ho c khai sáng nông nghi p. Ch ng dè v ch ng v trong làng ch a y n a n mmà th y dòm coi v th y c a riêng nên có ý khinh th th y, h tính t i chuy n làm n thì nóc ti c ch c thông ngôn, ký l c, c ham làm bà Ph , bà Huy n hoài; th y th y lòng d c aan bà nh v y thì th y bu n th m, b i v y cho nên th y c b nhà mà i ch i cho khuây

lãng. Th y i thì thôi ch h v n nhà thì v ki m chuy n mà r y rà. Th y d ch c v th yngày tr c mà yêu m n th y ó là vì cái ch c thông ngôn c a th y nên m i yêu; nay th ykhông còn oai quy n n a nên m i b c ãi nh v y.

Ngày n v ch ng r y v i nhau, v nói nhi u l i phi ngh a th y gi n bèn vi t t mà giao cho v , r i bi u nh nói th y là ng i không x ng áng thì l y ch ng khác chox ng áng h n th y. Ng i v c ng vui lòng lãnh t , coi ch ng chút chi trìu m n h t.

Th y Ðàng th y th tình nh v y thì trong b ng c i th m, bèn giao h t c a nhà chov , ch l y có áo qu n, n sách mà thôi. Mà t ng d u th y mu n l y ti n c a th y c ngkhó mà l y cho ng, b i vì th y làm vi c quan h n m i n m, tuy ti n b c vô nhi u, songvô bao nhiêu th y xài h t b y nhiêu, n ngày xin thôi i v làng, th y ph i l y huê l i c av mà c t nhà và mua c.

Nay v ch ng xa nhau c c a nhà y có ph i c a th y âu mà th y dám òi. Maykhi tr c th y có cho ít ng i b ng h u m n m i ng i m t ôi tr m ng b c. V y th yd n áo qu n n sách qua nhà em r là Phan H o Tâm mà g i, r i tính i òi n mà xài .

Th y lên Sài Gòn, Ch L n ch i m y tháng anh em b n k thì khuyên th y xin trvô làm vi c quan l i, ng i thì bi u th y xin vô m y hãng mà làm. Th y ngh r ng mình itrong quan l h n m i n m ã chán r i, nay mình c thong th còn xin tr vô chi n a.Còn bây gi mình xin giúp vi c cho m y hãng thì c ng c, mà n u tránh ng n y r i i

ng n , ng nào mình c ng không c làm ch , nh v y thì ngày tr c mình xin thôilàm vi c ch ng là d i l m sao?

Th y suy i ngh l i chín ch n r i th y m i nh t nh n u không có ngh nào mà th ylàm ch c thì thà th y i d y n mà ch i, d u nghèo hèn thì th y cam ph n nghèo hèn,ch th y không ch u qu t h ai h t. Có th y H i ng B n L c, v n là ng i giàu l n, khitr c có mang n th y, ngày n g p th y t i Sài Gòn thì m ng r h t s c, m i th y i ra nhàhàng n c m nói chuy n ch i. Lúc n u ng th y t h t tâm s c a th y cho th y H i ngnghe. Th y H i ng nghe h t u uôi r i nói r ng: Không h i gì th y tính buôn bán làmn, n u th y c n dùng v n li ng bao nhiêu tôi s giúp giùm cho, không sao âu mà s .

Th y Ðàng nghe m y l i trong b ng m ng th m, nên r anh em quen hùn hi p v imình ng l p ti m tr u mà bán. Anh em ai c ng th ng, ai c ng mu n giúp cho th ylàm n, song làm vi c t i Sài Gòn, Ch L n không ai d ti n nhi u, b i v y cho nên m ing i ch u hùn n m b y ch c ho c m t tr m ng b c mà thôi. Th y Ðàng th y anh em h ahùn, tuy v n không nhi u, nh ng mà s hùn ông, thì l t t i B n L c tìm n nhà th yh i ng nói chuy n l i cho th y nghe, r i c y th y giúp m t ôi ngàn ng có ti n màl p ti m. Th y H i ng nói không có b c s n, bi u i ít ngày th y s em lên Sài Gòn màgiúp cho. Ð i g n trót tháng mà không th y chi h t, th y Ðàng túng th ph i xu ng B n L cn a, ch ng dè xu ng ó l i không có th y H i ng nhà. Th y b n chí i xu ng luôn n msáu l n n a, mà không g p m t; th y bi t th y H i ng nói không thi t thì th y t c c ith m, r i v nh t nh i d y n mà ch i, không thèm làm ngh chi h t.

Th y i trót n m tháng m i tr v nhà em r . Th y nghe nói có th y Phó t ng s t iv ch t nên g m ghé mu n c y mai n nói v th y, mà ý v th y c ng thu n r i nên th yPhó t i lui hoài. Th y bi t v th y là ng i tham b c tham ti n, tr ng quy n tr ng t c, thì

th y ã khinh b r i, mà th y nghe nói m t ti t m t trinh thì th y l i càng khinh b nhi u h nn a.

T y v sau th y mang m y túi n l u linh trong l c t nh, trót m i l m n mtr ng, khi thì lên Châu Ð c, khi thì xu ng B c Liêu, khi thì l i Tây Ninh, khi thì qua BàR a. Tuy có lúc th y c ng xây xài b n ch t, nh ng mà d u khi nghèo c c th y c ng gi gìndanh d , ch ng h làm cho th p ph m giá c a th y. Lúc sau ây th y th y thiên h l i anghe ca, th y ngh d u th y n hay không có ai ca thì ch c thiên h c ng ít chu ng, b i v ycho nên ra Bà R a th y th y con Ðoàn Kim Liên m t mày sáng s a, mà ti ng nói l i thanhtao, th y m i xin ng th y d y ca, r i d t nhau i n ca cho thiên h nghe ch i mà l y ti n.Th v nuôi con Liên h n m t n m th y d y nó ã bi t i u, mà l i bi t c ít b n ntranh n a. Vì nó có tám tu i nên n ngón ch a c t i, ch còn ca thì ai c ng ph i khenb i vì ti ng nó ã t t mà nó l i ch c nh p n a. Th y tr vô Sài Gòn n m y tháng th yg p m t ông b u gánh hát c i l ng, ng i th y th y n t i, t bài ca hay, mà con Liênl i có thinh có s c thì ái m , nên c theo n n n v i th y hoài, xin th y theo giúp giùm, th ythì làm th y tu ng còn con Liên thì ng r p. Th y nghe l i khuy n d thì c i ng t r i d tcon Liên i xu ng Gò Công, không thèm tr l i chi h t. Th y Gò Công ch i ít ngày r itính i l n l n v C n Ð c mà th m em, nào dè ra t i M L i l i g p tên H u r i xin thêmth ng Ð c mà nuôi n a.

Trong m i l m n m nay th y ít hay v t quán là vì v th y ã c i giá, th y s v vch ng g p nhau tuy th y không h n gi n, song v th y c ng ng ngàng. Nay th y d t hai

a nh v thì th y c ng tính v th m em vài ngày r i i, ch không ph i tính v mà ó.Th y Ðàng b c vô c a thì v ch ng Phan H o Tâm m ng r h t s c h i c n nguyên

con Liên v i th ng Ð c r i l t t làm gà d n c m cho th y n. Phan H o Tâm là ng ic n ki m, làm ru ng không l n, song nh làm th y thu c t ãi nên trong nhà có d gi chút

nh; v ch ng có hai a con, a con gái l n ã có ch ng v trên R ch Ðào còn a contrai nh thì còn h c l i tr ng Chasseloup Laubat.

Th y Ðàng th y em trong nhà thong th thì m ng th m; th y h i th m m i vi c nhà,song ch ng h khi nào h i t i v . Lúc th y ng i n c m v i hai a nh , em gái th y m ith th mà t r ng v th y ng th y Phó t ng x a nay không có con mà n m ngoái th yPhó t ng l i t tr n, v th y b s p con gh r y rà nên ã tr v nhà c má , th y Ðàng nghenói n chuy n v thì châu mày coi có s c bu n, ch ng hi u là t i th y nh n s b t ngh ac a ng i x a hay là t i th y ng lòng th ng b n c mà th y không nói chi h t.

Th y C n Ð c m y b a th y n nhà th m bà con cùng h t, nh ng mà th y lánhkhông ch u i l i g n nhà c c a th y. Th y v a tính t t em r i d t hai a nh mà ich ng dè th y nhu m b nh thình lình nên th y ph i n n ná l i mà d ng b nh.

Phan H o Tâm lo thu c cho th y u ng, tuy b nh th y không thêm, nh ng mà c ngkhông gi m chút nào. Phan H o Tâm coi m ch r t k r i nói th y au th n, nên cho th y nc n l t v i chu i ho c v i ng mà thôi, ch không cho n m n, l i khuyên th y ph in ng náu mà u ng thu c ôi ba tháng thì b nh m i d t c. Thi t th y c ng ch ng au chicho l m, ch au l ng, nh c tay, m i c ng và có khi l i ran cái ng c mà thôi, song vì b ith y n không c, nên n m m i m y b a mà trong mình th y y u l m.

Th ng Ð c v i con Tiên ó c n r i ch i, ch không làm chi; chúng nó bu n, conLiên m i bày ra d y th ng Ð c ca. D y úng m t tháng th ng Ð c ã bi t ca b n h t.Th y Ðàng b nh m i ph n ã gi m c n m ph n r i, m i bi u em mua hai cu n v nqu c ng , ban ngày thì d y hai a nh h c ch còn ban êm thì d y chúng nó h c n. Connhà giàu trong làng th y th y d y hai a n y h c n, thì th a d p nên áp t i mà xin th yd y giùm. Th y ngh mình còn b nh ch a i âu c mà không c ng ch ng ích gì, nênth y ch u d y ng cho hai a nh trong nhà h c theo cho d .

Ng i v c th y b th y mà l y Phó t ng g n m i l m n m nay, nhà c a ph i giaocho m t a cháu gi giùm, lúa ru ng n m nào góp xong r i c ng ph i nh p v i lúa c a

th y Phó mà xài chung. Tuy trong nhà thì tôi t , ra ngoài ng thì làng dân ai c ngth a c ng d , c ng kêu là bà Phó, nh ng mà có m t chút ó mà ph i ra công xem xét vi cnhà cho ng i ta, r i m i n m l i ph i giao cho ng i ta h n hai ngàn gi lúa n a, ngh thi tm c quá. Ðã v y mà lúc th y Phó t tr n s p nh con gh l i nói nhi u l i s nh c, a thìnói mình th y th y Phó giàu nên b ch ng mà ám xác ng gi t c a, a thì nói vì mình nênth y Phó m i mang b nh mà t tr n.

Cô tr v nhà c mà , ngh n vi c ch ng thì h th n tr m b , mang chi cái thóiham t c ham quy n, mà m i m y n m nay hao ti n t n c a không bi t bao nhiêu, l i cònph i mang ti ng l n ch ng, mang i u b c ngh a. Cô ng bu n r u b ng nghe ch ng ctr v , tuy cô không dám lòng trông con chìm c vào cái l ng x a, nh ng mà cô n mng i không an, coi ra tu ng nh cô th ng nh th y l m v y.

Ðêm nào cô c ng chong èn ng i mà suy ngh , n u th y Ðàng kêu c a thì ch c là côb giày ch y ra ôm khóc r i n n n ôi cho th y dung th t i ngày x a, mà cô ng i i hoàikhông nghe ai kêu, duy nghe canh tàn gà gáy vang rân, duy th y chích bóng trong phòng hiuqu nh. Cách ít ngày cô l i nghe th y nhu m b nh, cô m i l n n m y nhà g n Phan H oTâm mà ch i. Tuy là cô gi b i ch i, song trong lòng cô thì cô quy t h i th m coi b nhch ng c a th y n ng nh th nào, và th y v có t d u oái t ng n cô chút nào không.Ng i trong xóm thu t chuy n th y v có hai a nh cho cô nghe, l i nói b nh th y n ngl m, có th th y ph i u ng thu c lâu lâu m i m nh c.

Ngày nào cô c ng i qua i l i ngang tr c nhà Phan H o Tâm, r i ghé m y nhà g nó khi thì h i mua tr ng gà, khi thì m n ng i p t. M t b a n cô ng ng i trong

nhà bà C n, b ng th y th ng Ð c v i con Liên i l i ó ch i. Cô l y làm m ng m i h ith m chuy n th y, l i th y lai a nh ng ngh nh cô em lòng th ng nên cô bi u chúng nó

i theo cô lên nhà cô ch i. Th ng Ð c v i con Liên b c vô nhà th y nhà c a kinh dinh,gh t h c h thì ké né không dám ng i. Cô h i a trong nhà ch y i mua bánh em vcho hai a nh n r i cô m i h i r ng: Hai cháu kêu ông th y ó b ng gi ng gì ? .Hai a ngó nhau r i th a r ng: Th a, con kêu b ng th y .

Cô c i r i nói r ng: Hai cháu bi t hôn? Qua ây là v cúa th y ó a, Th y gi nqua r i b i h n m i l m n m nay không ch u v nhà. Hai cháu mu n ây v i qua haykhông. Nh mu n thì bi u th y v ây mà , ng hai cháu sung s ng t m thân. v i qua,qua may áo qu n t t cho mà m c .

Hai a ng i l ng thinh không nói i nói l i chi h t. Ch i m t h i r i th a v i cô màv , vì s i ch i lâu th y r y. Cô cho m i a m t c c b c r i d n m i b a lên cô cho nbánh. Hai a nh ra ng l y làm c ý nói nói c i c i, h i v i nhau t i sao th y có nhàt t, có v yêu nh v y mà l i không ch u v nhà l i trôi n i d y n làm chi cho c c thânnh c trí. Tuy cô d n, song hai a nh v không dám nói ra mà h n m ba b a thì gi b ich i r i lên nhà cô mà n bánh.

Ngày n cô th y Ba S , là em th y Ðàng, i ngang qua nhà, cô li n m i vô r i khóclóc mà t lòng n l n l i ngày tr c, và xin cô Ba S làm ph c nói giùm cho th y h t gi n

ng tr v nuôi d ng cho thong th t m thân. Cô Ba S th y v y c ng ng lòng, nên h a i anh lành m nh r i s ki m cách mà d ý.

Th y Ðàng u ng thu c h n b y tháng m i thi t m nh. Con Liên h c n tranh nkìm lão thông còn th ng Ð c thì n kìm v i n cò cây nào c ng n g n b n. Hai al i bi t c bi t ví t ch qu c ng r i h t. An T t xong r i th y m i c t n gói sách s aso n mu n d t hai a nh mà i. T i b a y th y ng n m nói chuy n v i em r , thì emgái th y trong bu ng b c ra ng i b ván bên kia têm tr u mà n r i h i th y r ng:

- Anh Hai, anh tính i âu n a hay sao mà ngày nay anh thu x p c ó v y?- , qua tính sáng mai qua i B n Tre, M Cày ch i.- Ý anh mu n em không dám cãi, ch thi t em th y anh i em bu n quá.- V y ch thu nay ó sao?

- Thu nay anh m nh gi i ch ng nói làm chi. Nay anh h n n m m i tu i r i, anhã già y u mà trong mình l i có b nh n a. Anh i xa nh m nh gi i ch ng nói gì

còn khi n y u thì có ai âu mà nh c y.- Chí qua mu n thong th , m t ch tù túng qua ch u không c. Mà em bi u qua

ng i thì ti n âu có cho qua xài, c m âu có cho qua n.H o Tâm nghe nói t i ó li n ng i d y mà tr l i:- Anh n xài bao nhiêu ó mà anh lo d v y. Anh nhà ây v ch ng tôi nuôi cho.- D ng có b ng t t thì tôi c m n l m. Song tôi bi t d ng n ch không ph i

giàu có chi. M y tháng nay tôi v ây làm t n c m t n n c mà l i còn t n thu cmen c a d ng n a, tôi ngh t i thì tôi ái ng i vô cùng. Tôi ch a n n chod ng c, nay lành m nh r i l nào tôi còn theo mà làm nh c cho v ch ngd ng n a hay sao.

- Anh em mà n n báo ngh a n i gì.Ba S xen vô mà nói r ng:- Mà bây gi anh tính i làm vi c gì âu anh nói nghe th coi.- Ði ra tr c d y n ki m ti n xài sau ch i luôn th .- D y n v y ch nhà ây l i d y không c hay sao? Con nhà giàu h h c

hi m ó, anh d y h mà n ti n, c n gì ph i i âu cho m t.- nhà bu n l m, d y gi ng gì c.- C n Ð c là ch nhau rún c a mình, v ây sao anh l i bu n? Hay là v ây

anh nh chuy n c , anh xét ph n anh bây gi nghèo hèn, còn ph n ch Hai thìgiàu có, nên anh h th m r i anh bu n ph i không?

- Qua có h th n chi âu, qua c ý l m ch ! Cái nghèo c a qua ây gia tài c a hó d u bán cho h t i n a mua c ng không n i âu; em ng có t ng qua th yh giàu còn qua nghèo mà h th n.

- H ! Anh khinh khi ng i ta quá!... Ð i này có cái chi quí h n ng ti n. Ph i h itr c anh ch u nh n nh c mà làm vi c quan, thì ngày nay có l anh ã làm t i Ð cph r i. Mà n u anh không ch u làm quan, thì anh n ng theo ch có l tr n ianh c ng kh i c c kh . Em ngh thi t em ti c quá.

- Ph n em là àn bà, em âu có hi u tâm chí c a qua mà em nói.- Em c ng bi t làm àn ông không mà n ch c c a v thi t c ng không t t gì ó.

Mà h i còn trai tráng anh tài trí, tay ch n, anh không thèm h ng nhc a v , thôi em c ng cho là ph i i. Nay anh ã già y u r i, n u anh c c ng c ihoài thì...

- Em ng có nói qu y nh v y! Con ng i lúc còn tr thì hay làm b y, n ch nggià r i m i s a tánh l i. Ph n anh ây, h i nh anh ã làm ph i, bây gi già r iem l i bi u anh ph i s a l i mà làm qu y hay sao?

Th y Ðàng nói t i ó l m c m ng i d y mà ngó ngay Ba S . H o Tâm c ng ng i d yv n thu c mà hút, còn th ng Ð c v i con Liên thì ng d a t thu c lóng tai mà nghe. Th yÐàng t ng h ng r i nói:

- Th thì em mu n qua tr l i v c qua hay sao ch ?Ba S ng i l ng thinh không tr l i. Th ng Ð c m y tháng nay n bánh lãnh ti n c a

cô Phó ã nhi u, có lòng c ao cho th y ch u tr v v i cô ng n m c cho sung s ng nênnghe th y h i nh v y thì trong lòng h i h p trông coi th y tính l nào. Cách m t h i Ba Sm i nói r ng:

- N u anh ch u tr v v i ch thì ti n l m. Em bi t ch c h anh v thì ch m ngl m. Ch th y anh bây gi già y u nghèo nàn mà l i hay au m, thì ch th ng,nên m y tháng nay ch c y ng i này ng i kia nói giùm mà không dám nói. Emngh n u anh tr v v i ch thì xong, b i vì...

- Nín! Em ng nói b y. Em b ng chén n c em r i, em h t l i cho y chénc hay không?

- i có c n gì. i này mi n là có ti n b c nhi u thì thôi.- H ? Khéo bày chuy n làm cho tôi mang nh c!H o Tâm th y anh v có s c gi n li n xen vô mà nói r ng:- V tôi nó tính qu y mà c ng có ch ph i ó anh. Anh xét l i ó mà coi, n u anhv v i ch , thì n m không c ng có c a cho mà n; thân anh ã sung s ng màanh em l i g n g i nhau c n a.

- Té ra d ng c ng v y n a sao?Th y Ðàng tr l i có m y ti ng r i n m day m t vô vách mà ng không thèm nói chi

h t. Th ng Ð c v i con Liên không hi u vi c nào mà nhà t t v p mà th y không thèm,nên ngó nhau r i c ng d t nh u i ng .

R ng ngày có lái buôn lúa l i xóm d n ghe b n i B n Tre mua lúa ng ch vCh Là mà bán. Th y Ðàng th a d p y m i xin quá giang mà i B n Tre. Khi th y ôm nd t hai a nh ra kh i nhà th y li n nói v i chúng nó r ng: Tao không dè s p ó là ti unh n, Tao nói thi t n ch t tao c ng không b c ch n v ó n a. Mà ngày nào tao có ch tbây c ng ng cho chúng nó hay làm gì .

Ðêm r m tháng giêng, bóng tr ng t chói tr i Nam v ng v c, dòng n c xanh trànsông Tr c minh mông. T vàm K Hôn xu ng t i m m Tam L ch, tr i tr i n c n c ê htr ng gi i, gió ùa, m t n c lao xao mà l i r ng ng i coi nh th vàng trôi b c ch y Cáchm t kho ngxa xa m i có m t chi c thuy n bu m tr ng, chèo x p, th gi a dòng cho n cxuôi gió thu n a i. Hai bên sông cây c im lìm, m t giây lâu m i nghe ti ng tr ng tr canhv ng v ng.

Chi c ghe c a th y Ðàng ra kh i vàm K Hôn r i thì b n lái u ng h t, duy còn cóm t chú tài công ng i phía sau, tay n m lèo, tay c p bánh lái, nh m dòng n c mà th linh

inh; êm khuya kho ng v ng, gió mát tr ng trong, anh ta h ng c nh ng tình nên c t ti ngmà nói th L c Vân Tiên nghe inh i. Th y Ðàng n m trong mui l ng l ng suy i xét l inh ng th t c nh n tình, b ng nghe ti ng tài công nói th , th y ng a ngh , li n l m c m ng id y l y cây n cò mà n theo ng gi i c n bu n chút nh. Chú lái v i hai a nh ngng nghe ti ng n c ng gi t mình th c d y, r i ng i nghe ch i vui v vô cùng. Chú lái mu n

cho b n ngh ng i cho yên, nên không kêu, chú m i b n thân t èn nhúm l a r i n un c trà cho th y u ng.

Tài công nói th m t h i r i ngh . Th y Ðàng u ng n c r i m i bi u th ng Ð c l yn kìm mà hòa v i th y, còn con Liên thì ca theo. Chú lái tuy là ng i lam l làm n, x a

nay nhà làm ru ng thì m ng s m tim lúa háp, ng i nghe i buôn thì m ng lo bán t muamay, ch ch a bi t thú v phong l u là th nào, nh ng mà chú ng i nghe n ca m t h i r itâm th n b ngh 7, mày m t ngáo ng , n u lúc y ai c c c h i chú v y ch n ca nh v ymà hay d th nào, thì ch c chú nói nghe thì là hay, mà sao trong lòng ng n ng i bângkhuâng, d ng nh th ng ai, nh ai, khó mà nói rõ ra cho c.

Con Liên ca m t thì l y n mà n, nh ng l i cho th ng Ð c ca, hai a thay iv i nhau ca bài b n h t. Chú lái l y làm c ý, mà chú tài công c ng r t vui lòng. Th yÐàng h i hôm n m l ng l ngh n vi c i thì bu n th m, mà ch ng th y n cho hai anh ca m t h i r i thì th y quên h t nh ng chuy n x a, s c m t hân hoan, t m lòng nhàn l c.

7 mê khoái

Ghe xu ng t i B n Tre th y Ðàng t n chú lái r i ôm n d t hai a nh lên b , tìmnhà ông Phán C m là b n h c thu nh mà th m. Ông Phán C m th y th y thì m ng r vôcùng. Th y dòm nhà ông Phán th y ch ng d n h c h , tôi t r n r , v con lòe lo t, th y ngh

n cách l p nghi p c a ng i giúp vi c quan thì th y có ý c i th m. Nh ng mà anh em h inh h c m t tr ng, yêu m n nhau, mà ã lâu r i không có d p g p nhau, nên th y không nchi t báng nhau, th y m i h i th m gia o coi ông Phán làm n l i h i th nào cho bi t. ÔngPhán nghe h i n vi c nhà thì c ý bèn nói thi t r ng t khi ông i l i B n Tre n nay kã h n m i n m r i, lúc ban u, thi t ông ch ng c khá cho l m, song m y n m sau ây

dân s quen bi t ông nhi u, r i thì ti n b c vô nh n c, ngày nào c ng ki m chác n m m ing, mà n u g p m y v l n thì ông l i có t i n m ba ch c. Ông Phán t vi c mình r i m i

h i th m l i th y Ðàng. Th y th y ông Phán l y tình thi t mà ãi mình, l i có ý mu n t lòngnhàm chán th t c c a mình cho ông Phán bi t nên c ng không gi u gi m, bèn thu t h t cácvi c c a mình cho ông Phán nghe.

Ông Phán nghe th y Ðàng nói h t u uôi r i, trong b ng h i chê th m r ng th ykhông bi t th a th , nh ng vì anh em th ng nhau, nay mình c khá còn anh em mìnhnghèo, n u không giúp nhau thì s mi ng thiên h h c i mình b t ngh a, b i v y cho nênông Phán m i c m th y l i ó, tr c là anh em sum hi p v i nhau cho vui, sau n a ôngki m ng i h c n cho th y d y, kh i i âu c c kh .

Cô Phán là ng i àn bà hay chi u theo ý ch ng, mà cô l i có tánh ham nghe nnghe ca, có ban hát c i l ng nào l i hát t i B n Tre, h hát m y êm thì cô xem m y êm,d u ca hay ca d , d u tu ng tr ng l p luân th ng thu n m , hay là di n h i phong t c suy

i, cô c ng ch ng c u mi n là nghe ti ng àn gi ng ca thì cô vui, ch ng k chi l p langtu ng t p. Cô nghe ông Phán nói th y Ðàng n cây nào c ng t i, còn hai a bài nào cac ng gi i, thì cô có ý m ng th m; ch ng nghe nói th y Ðàng ch u mà d y n thì cô l ylàm c ý l m. Cô s th y Ðàng ng i ngùng không lâu, nên ông Phán i h u thì cô nhà b ibuôi ti p ãi th y r t ân c n.

Chi u th b y ông Phán d n ti c m i m y th y trong t nh n n u ng ch i, r i th yÐàng v i hai a nh n ca, thì khách ng i nghe ch ng ai mà không khen ng i. B a sau cón m sáu th y n xin h c n, l n l n r i con nhà giàu r i rác c ng n xin h c, Th y Ðàngban êm thì d y n, còn ban ngày h ông Phán i h u r i thì nhà th y d y con Liên v ith ng Ð c h c ch , l i d y cách c x v i ng i i, nh t là th y khuyên hai tr i ph igi gìn danh d cho v n toàn.

Th y Ðàng t i nhà ông Phán C m trót ba n m, v ch ng ông Phán c ng vui v luônluôn nh ngày m i n. Th ng Ð c tuy n no m c m, l i m y th y th y nó b t thi p th nghay cho nó ti n mà xài ch i, nh ng mà có êm nó n m nh n Ba Th i thì nó ch a chan gi tl y. Ông Phán có m t a con trai còn h c ngoài Hà N i, nên trong nhà ch ng có tr nh

ng b u b n cho vui, túng th nó ph i ch i v i con Liên; tuy con gái ch i không c vui,song g n g i nhau nhi u ngày r i l n l n kh ng khít cùng nhau nên yêu n n nhau c ng nhanh em ru t.

B a n ông Phán xin phép ngh m i ngày ng v Biên Hòa mà th m c h ng. CôPhán nhà v i th y Ðàng, câu chuy n vãn, cách ng ngói, coi có ý l l i. Th y l y làm b tbình, bèn gi ch c i M Cày th m bà con, th y hai a nh l i, còn th y xách va-lixu ng tàu i m t. Ông Phán i Biên Hòa v hai ba ngày r i th y m i tr v . Th y ó cn a tháng n a r i th y còn nói v i ông Phán cho th y qua Trà Vinh ch i ít b a. Ông Phánt ng th y i ít b a r i tr l i, nên không c m c ng làm gì. Th y Ðàng i t giã m y ng ih c n thì h ti n hành m i ng i ôi ba ch c ng b c, trong túi th y c ng c ng c h nm t tr m r i ng b c.

Th y Ðàng s v ch ng ông Phán nghi th y i luôn không tr l i, r i c m th y thì khócho th y thoát thân, b i v y th y em theo có vài cái áo qu n v i m y cây n, th y l ichút ít hành lý cho ông Phán và m y th y h c n tin th y s tr l i.

Khi tàu ch y kh i b n r i, th y Ðàng ng i ngó quang c nh hai bên mé sông th y nghth thái nh n tình thì th y l c u chán n n. Th y kêu th ng Ð c l i ng i m t bên th y r ith y nói: N y con, x a nay thiên h h th ng khinh b m y th y d y n, h cho th y nlà b m bãi. Th y không hi u vì c nào mà th y n l i ch u ti ng nh nh v y. Nay th y m ihi u, n u th y n mà không bi t gi danh giá t ch ng kh i mang nh ó con .

Th ng Ð c nghe nói không hi u ý th y bèn h i r ng: Th a th y, t i sao mà th y nóiv y? .

Th y Ðàng v n thu c hút r i nói ti p r ng: Phàm àn bà con gái ph n nhi u u anghe n. Mà ti ng n c a Vi t Nam thì là giéo gi c r r , nghe ca b t th ng, b t nh , b tc m, b t ng tình, b i v y cho nên ngón n t i ch ng nào thì càng làm cho àn bà con gáid mê ch ng n y. N u làm th y n mà không chánh tâm, không tr ng ngh a, thì thi u chi d plàm cho b n qu n thoa m t ti t m t trinh. Mà x a nay b n th y n có bao nhiêu ng i cchánh tâm, bi t tr ng ngh a? B i v y cho nên mang ti ng b m bãi c ng ph i ch nào không.Th y coi con còn nh mà ngón n ã t i r i, ch c ch ng con khôn l n cây cò v i cây kìmc a con ch ng ai n c. V y con ph i nh l i th y d n, n u ngày sau con có ngh nghi pnào khác thì con ng có d y n; ví b ng con không có ngh , con ph i ra làm th y n thìcon ph i ráng mà chánh tâm tr ng ngh a cho l m m i c .

Th ng Ð c ngó con Liên mà c i chúm chím r i day l i h i th y Ðàng:- Mình i Trà Vinh ây r i ch ng nào tr v nhà ông Phán v y th y?- Ði luôn ch không v n a.- Sao v y th y?- N u tr v ó s có ngày tao ph i mang nh c.- N u v y sách v i áo qu n th y còn l i ó, th y b h t sao?- Ð ki m ch yên r i tao s vi t th m n ông Phán g i qua.Ð n hai gi chi u tàu súp lê nghe ình i. Trên c u tàu mà Trà Vinh thiên h lao xao,

k ch c r c bà con, ng i h i th m b u b n. Phía trong, xe kéo u s p hàng ngay bót, b nxa phu ch y l ng x ng m i khách lên xe. Chú b p8 ng gi a c u tay c m roi mây, mi ng h igi y thu thân, vinh m t châu mày coi oai nghi l m li t.

Th y Ðàng xách va-li b c lên c u ngo c m t tên xa phu l i mà trao cho nó bi u xáchen lên xe, r i th y vói xu ng tàu mà l y m y túi n và v n cho hai a nh leo lên. Th yb t kh n en m c áo dài l t b t, mà l i g p d p l n x n nên r i sút r t h t m t chi c giàyhàm ch xu ng d i kinh. Lúc th y ng l i i ó chú b p ng gi a c u l i kêu: Ê! Ônggià kia, trình gi y thu thân ra coi nào . Th y nghe nh ng mà m c l n x n v i chi c giày nênkhông tr l i. Ch ng hai a nh lên xong r i th y rút chi c giày còn l i ó trao cho con Liênc m, r i d t nhau i l i xe. Lúc i ngang qua chú b p thì th y chú ng xét gi y thu thânm t ng i khách trú th y m i i luôn. Chú b p dòm th y bèn kêu tr l i mà h i r ng: Saokhông trình gi y thu thân? Tr n i âu ó? . Th y nghe gi ng vô l thì gi n l m, nh ng vìth y bi t lu t phép, th y s trái phép n c nên không dám ôi co. Th y m bóp l y gi y thuthân a cho chú b p xem, chú b p tr n m t ngó th y l m l m, còn th y thì li c ngóngang, b khinh b l m. Chú b p m ra coi r i tr gi y l i cho th y, mà khoát tay bi u i, bt ch thi n là x c x c.

Th y ng gi n trong lòng, mà ch ng i l i g n t i xe, th y l i nghe ti ng la hét omsòm. Th y day l i thì th y chú b p l i c m roi mà ánh b lên u m t ng i trai ch ng haim i l m, hai m i sáu tu i, m c qu n v i en c , áo v i tr ng c t, coi b thì bi t là m tnông phu quê mùa d t nát trong làng. Th y th y v y l y làm b t bình, d n lòng không cbèn b m y túi n ch y l i gi t roi mà n t r ng: M y ngang quá! M y có phép nào mà cánh ng i ta. Nh ng i ta có t i thì b t gi i ng i ta n tòa b ho c tòa án cho quan phânx , ch sao m y c gióc9 roi trên u ng i ta v y? .

8 h s9 qu t, dùng roi ánh

Chú b p ã ghét s n th y Ðàng r i, ch ng th y th y là ng i vô can mà nh y ra binhv c nh v y thì càng gi n h n n a, nên b tên dân quê mùa y, day lai th p ng c n m áo th ymà kéo i. Th y vùng v y không ch u i, l i la om sòm bi u chú b p ph i buông ra. Chú b pkhông thèm nghe, c vi c kéo x nh th y i. Th ng Ð c th y vi c ch ng lành thì b i r itrong lòng còn con Liên thi c p m t t r t. Nh ng ng i có m t t i ó u ng nhìn trântrân, không ai nói ti ng chi h t.

Th y Ðàng vùng v y không c, túng th ph i i theo chú b p, th y v a i v a daym t l i kêu th ng Ð c mà nói r ng: Ð c, con h t lên xe kéo r i d t em theo ây .Th ng Ð c l y túi n lên xe v i cái va-li r i bi u xe kéo i.

Chú b p buông áo mà n m tay th y Ðàng d t i tr c, k ó thì th ng Ð c n m taycon Liên mà i theo, sau n a thì cái xe kéo ch . Ði n c a bót, chú b p d t th ng th yvào bót, còn con Liên th ng Ð c v i cái xe kéo thì ngoài ng. Hai a nh ng i d a l

ng mà ngó ch ng vô bót, không bi t vi c lành d th nào, nên trong lòng l y làm lo s , cnhìn nhau hoài ch không dám hó hé. Cách m t h i b ng nghe ti ng ông Cò la hét om sòm,r i c ng nghe ti ng th y Ðàng tr l i, song nói ti ng Tây nên hai a nh không hi u. Tên xaphu ng i v n thu c mà hút, l i l m b m nói r ng: Ông Cò này ng oai l m, lôi thôi ây khói b ng . Hai a nh ng ng i trong, b ng có m t tên lính trong bót i ra th y xe kéov i hai a nh thì h i r ng: Làm gi ng gì mà ây? . Hai a nh ng d y. Tên xa phutr l i r ng: Hai a em nó i v i ông già b chú b p b t h i nãy nên ng i ây mà ch ng .Tên lính nói r ng: V y hay sao? Ông Cò ã d y giam ông già ó ng sáng mai gi i lên tòa,ch gi ng gì c mà ch . Ði i cho mau, ây ông Cò ng ra ng th y ng r y a .

Hai a nh nghe nói thì ch t i ng trong lòng, nên b t r ng r ng n c m t. Tên xaphu bèn nói r ng: Hai a bây tính sao bây gi ? Bây có ti n hay không? Thôi, tr ti n xe chotao i, ch bây neo xe tao hoài hay sao . Th ng Ð c l y làm b i r i không bi t li u th nào.Lúc B n Tre m y th y h c n cho nó ti n, nó n không h t, lúc y trong l ng nó còn ctám c c b c, nên nó tr ti n xe thì c r i, mà tr ti n r i bi t i âu, c em ch nào mà

. Nó ng lo tính trong lòng, tên xa phu l i h i r ng: ây bây có bà con quen bi t v iai hay không? Nh có thì tao ch giùm l i ó r i tr ti n luôn th . Th ng Ð c ngócon Liên r i áp r ng: H i quá ây tôi không có quen v i ai h t .

Tên xa phu chau mày mà h i:- N u không có quen, bây gi ông già b b t r i bây làm sao?- Ð tôi ki m nhà u ng ch th y tôi ch bi t làm sao bây gi .- H ! N u không có quen v y ch l i ây làm gì? Thôi, bây tr ti n xe ph t cho tao

i cho xong.Th ng Ð c thò tay vào túi l y ra m t c c b c mà a cho tên xa phu, tên xa phu vùng

v ng nói r ng: Úy! Ð c t âu nà, d i c u tàu keo lên t i ây r i ch nãy gi g n m tgi ng h , tr m t c c b c sao c . Th ng Ð c th y v y bèn l y ra thêm m t c c b cn a r i a mà nói r ng: T i nghi p, xin chú th ng giùm. Hai a tôi có ti n b c gì âu.May tôi có vài ba c c b c n c m . Xin chú ch u phi n l y hai c c b c ây .

Tên xa phu l y hai c c b c r i m i xách va-li v i ba túi n mà a cho hai a nh .Nó v a kéo xe i th ng Ð c kêu mà h i r ng: N y chú không bi t ng l i ch i ngõ nàoâu chú h ? . Tên xa phu b o i th ng ng tr c m t ó lên n ngã t thì qu o qua tay tráir i i ri t xu ng thì s ng ch .

Th ng Ð c tay m t xách cái va-li tay trái xách cá túi n kìm còn con Liên tay thìôm n tranh, tay thì xách n cò, hai a d t nhau i theo ng tên xa phu m i ch ó. Hai

a i m t khúc thì xu ng mà ngh tay. Con Liên m i h i th ng Ð c r ng:- Th y b giam nh v y mà không bi t có h i cho hay không?- Không sao âu Th y bi t ti ng Tây gi i, n tòa th y nói ch c tòa tha li n ch gì;

không bi t ch ng th y làm chú b p ó b ph t n a ch . Ngang quá mà! M i làmb p mà mu n ánh ai thì ánh.

- Tôi s quá anh à.- S gi ng gì?- H i tôi th y chú b p n m áo th y, tôi s run ó anh.- Qua không s chút nào h t. Qua mu n nh y vô binh th y song qua s th y r y nên

qua không dám.- Bây gi mình xu ng ch làm gì? N u mình i ây th y ra th y bi t mình âu mà

th y ki m. Tôi t ng l i tr c bót ó mà ch th y thì t t h n.- Không c âu. Ng i ta nói r ng Cò ã giam th y ng sáng mai gi i n tòa,

th y ra sao c mà ch . Bây gi mình xu ng ki m quán mua c n n, r i ki mch g i ch xách t n t n nh v y b t ti n l m. Ch ng g i xong r i mình slên ó mà ch th y.

- Ti n âu mình n c m?- Qua còn c sáu c c b c ây.- V y sao? Nè, mà th y trong bót chi u nay c m âu th y n?- Qua có tính r i. Ð xu ng ch qua mua bánh mì r i em cho th y n.Hai a bàn tính v i nhau r i m i xách i n a, xu ng t i ch thì nghe ng h

trong ti m r u gõ b n gi . Hai a tìm vào m t cái quán nh , mua m t xá xiêu sáu xu, b nxu c m mà n. n u ng xong r i m i xách i ki m mua m t bánh mì ba xu v i m t c pl p x ng, m n n ng cho chín, r i xin gi y nh t trình gói chung vô m t gói. Hai a xách i qua i l i tr c ch ba b n l n; dòm coi thiên h u l h t, không ai oái hoài n

mình, nên tính xin g i u, mà không bi t ai r ng lòng mà dám h i.Ði ngh u ngh n n n m gi , thình lình may g p m t ng i àn bà ch ng b n m i

l m tu i n m c t m th ng, u i kh n v n, chân không có giày gu c chi h t. Ng i yngó con Liên m t h i r i h i r ng: Hai a bây âu mà nãy gi tao th y xách i ngh ungh n hoài v y? . Th ng Ð c nghe h i thì trong lòng ch ng xi t n i m ng, nên l t t th ar ng: Th a thím, hai anh em tôi bên B n Tre i v i th y tôi, v a n ây h i x r i g p m tchú b p mu n ki m chuy n h i th y tôi, nên b t em v bót r i ông Cò giam th y tôi. T h ix n bây gi hai anh em tôi b v không bi t ch nào mà n ng ng .

Ng i àn bà y nghe nói nh v y li n áp r ng: 'Té ra bây i v i ông già gây v ichú b p ngoài c u tàu ó sao? Tao có nghe m y anh xe kéo nói chuy n v i nhau h i nãy. Màbây bên B n Tre qua ây làm gì có bà con v i ai không? .

Th ng Ð c va-li xu ng t r i th a r ng:- Th a, không bi t th y tôi có quen v i ai không, ch hai anh em tôi thi t không có

quen v i ai bên n y h t.- a? N u bây không quen, bây gi th y bây b giam, bây làm sao?- Th a tôi mu n ki m nhà g i và xin ng nh ít b a, ch th y tôi ra r i s hay

ch bi t làm sao.V ng i àn bà y góa ch ng có m t a con gái tr c ch ng b ng con Liên mà c ng

tr ng tr o ng ngh nh nh v y, n m ngoái r i a con gái au r i ch t í, nên t y n nayr u bu n th ng nh hoài. Nay g p con Liên b ng nh n con, nên ng nhìn nó m t h i r inói r ng: N u hai a bây không có quen v i ai, thôi thì vô nhà tao mà .

Th ng Ð c v i con Liên bèn xách i theo ng i àn bà y. Ra kh i ch , qu o quatay m t i m t i xa xa, t i m t dãy ph ngói c ng i àn bà y ghé vô m t c n ph , l ychìa khóa trong túi ra m c a, r i bi u hai a nh vô. Th ng Ð c dòm coi trong nhà thìth y ván gi ng x ch x c lem lu c ch ng có v t chi quý mà trong nhà l i có tr xoài th m,l p s p trên Ván, l p d i t. Ng i àn bà y th y th ng Ð c ngó tr c xem sau thìc i mà nói r ng: Tao có nu t mình, không có ai h t. Tao bán hàng bông ngoài ch , h

i bán thì tao khóa c a, g i cho l i xóm h coi ch ng nhà giùm. Thôi bây ng i ó ch i taoi n u c m n .

Th ng.Ð c nói r ng nó v i con Liên ã n c m r i; nó m i g i và con Liên nhà, r i nó c m gói bánh mì l p x ng em xu ng bót ng cho th y nó n. Nó i t i c a bót,mu n vô mà không dám, nên ng i tr c ng c chong m t mà ngó vô hoài. Ð n ch ngv ng t i có m t ng i àn bà trong bót d t con i ra, nó li u ch c là v con lính trong bótnên ch y l i n n n m n em bánh giùm vô cho th y nó n. Ng i àn bà y th y th ng nhn nói d th ng nên xiêu lòng, m i l y gói bánh em vô trong bót.

Th ng Ð c tr v trong b ng m ng th m, ch c êm nay th y kh i ói. Nó m ng r il i ngh r ng không bi t ng i y lãnh gói bánh r i mà có em a t i tay th y hay không,hay là em vô r i a cho th ng con n thì mình m t ti n mà không ích chi cho th y h t. Nghnh v y r i nó vùng t c c a vì nó nói th m r ng: i mình ch a ch c ng i ta làm qu ymà mình nghi cho ng i ta nh v y thì là mình qu y tr c .

Nó tr v n nhà thì ch nhà ng n c m. Nó thu t chuy n g i bánh cho con Liênnghe r i con n c theo h i nó v y ch th y b giam mà có h i chi hay không. Nó nói khôngh i, mà con n c ng c theo h i hoài. Ch nhà n c m r i m i óng c a t t èn mà ng . Ðêmy hai a nó thao th c hoài ng không c bao nhiêu. Tr i h ng sáng ch nhà th c d y r im c a s a so n gánh xoài v i th m ra ch mà bán. Hai a nh c ng th c d y r a m t r id t nhau i l i tr c c a bót ng i mà ch , coi ch ng ông Cò có gi i th y Ðàng qua tòa thì itheo mà h i th m.

Hai a nh ng i ch n chín gi th y ông Cò trong bót i ra, k ó thì th y Ðàng,r i sau r t thì chú b p hôm qua ó, mà chú l i ôm m t cu n s , ch không có c m roi mâyn a. Con Liên th y th y thì n c m t tuôn d m d . Th y Ðàng th y hai a nh liên h i r ng:T hôm qua n nay bây âu? . Th ng Ð c th a r ng: Th a, con ki m nhà h con g i

và u. Không sao âu, th y ng lo .Ông Cò nghe nói chuy n bèn day l i r y om sòm, th y Ðàng c ng th l i v i ng,

song hai ng i nói ti ng Tây nên hai a nh không bi t nói chuy n gì. Th ng Ð c n m taycon Liên d t i theo, coi ông Cò em th y i âu cho bi t và có ý mu n h i coi h i hôm th ycó ti p c gói bánh mì hay không, nào dè h i l i g n thì chú b p r y la, bi u ph i i dangra hoài nên h i chuy n chi c ng không c.

Qua t i tòa, quan Bi n lý ch a ra khách, ông Cò th y Ðàng v i chú b p ngoài,còn ng vào trong bàn quan L c s mà nói chuy n. Th ng Ð c th y v y m i d t con Liênmen men i l i g n. Th y Ðàng có s c bu n. Th y kêu th ng Ð c mà nói r ng: Ông Cò ngbu c t i tao ánh lính, mà không h i gì, n tòa ai ph i qu y s bi t. Tao bu n có m t i u làtao b b t bu c ây tao b bây b v t i nghi p mà thôi. Ðã v y mà hôm qua l n x n tao làmr t cái bóp, bây gi trong l ng không còn m t ng ti n.

Con Liên nghe nói càng khóc h n n a. Th ng Ð c tuy trong lòng bu n b c khó ch ul m, nh ng mà ngoài m t t nh táo nh th ng. Nó nói c ng c i r ng: Xin th y ng có locho hai con; con ki m n c không sao âu mà s , mi n th y ra c thì thôi. H i hômth y có c bánh mì v i c p l p x ng hay không . Nói v a t i ó ông Cò b c ra. Th yÐàng g t u r i i theo ông Cò vào phòng quan Bi n lý.

Hai a nh ngoài nghe trong phòng quan Bi n lý nói om sòm m t h i, r i có m ttên lính h u d t th y Ðàng ra. Th y Ðàng v a i t i ch hai a nh ng thì nói r ng: QuanBi n lý d y em tao vô khám mà giam, ng mai m t gi i tao qua tòa cho quan Chánh Tòax . Thôi bây xin u mà ch tao. Ð ng có khóc, vài b a ây tao ra, không h i gì âu màs .

Hai a nh nghe nói ng ch t i ng trong lòng, c khóc r i ngó theo, ch không nóichi c h t. Cách m t h i lâu n i d t nhau v nhà u ó. Vô n c a thì c a khóa. Chúngnó d t nhau ra ch , mua m t c c b c c m v i cá mà n, r i tr v ng i ngoài c a than th v inhau, tính t i tính lui, không bi t làm sao mua c m em cho th y n c.

Ð n tr a tan ch , ch nhà gánh gánh không i v . Vô t i c a th y hai a nh ng ikhóc thì ch h i th m, ch ng nghe rõ u uôi r i ch m i nói r ng: H tòa giam trong khám

thì có c m c a nhà n c bây kh i lo . Hai a nghe nói nh v y thì b t lo nh ng h ngh t iph n th y m c vòng lao lý thì gi t l y tuôn r i, d u th y vi c chi vui c ng không c i, d u nv t chi ngon c ng không mu n. Ch ch nhà n u c n r i d n ra bi u hai a nh n, thì chúngnó t ch i hoài không ch u n c nói n ùm u n ã n ng n r i, n u còn làm t n hao choch nhà n a thi t là chúng nó không dám.

Ð n 2 gi chi u th ng Ð c bi u con Liên nhà nó lên tòa d nghe tin t c c a th ycoi th nào. Nó ng x n b n10 tr c tòa cho n tan h u mà không nghe chi h t. Nó l n trtr v , tính d t con Liên ra ch n c m, vì trong túi còn c ba c c b c, ch ng dè v nhà thìch ch nhà ép quá nên con Liên ã n c m r i; mà ch l i có dành c m cho nó n a, th ynó v ch ép ri t, túng th nó ph i n.

Ðêm y th ng Ð c n m suy ngh t i ph n riêng thì bu n nát ru t. Khi nhà Ba Th ituy b tên H u hành h , song d u th nào có m ch che; khi m i i theo th y Ðàng t ng làthân này ph i pha b i vùi bùn, nào có dè âu ng i ã em lòng th ng yêu mà l i ra côngd y d n a. Tuy ã bi t Ba Th i không ph i là m ru t nh ng mà m là ai âu không th y,duy th y có m t mình Ba Th i là ng i nuôi mình cho nên vai nên vóc; cha là âu không bi t,duy có bi t th y Ðàng là ng i d y mình l chánh l tà; anh em không bi t có hay không duyb u b n v i con Liên ã g n b n n m nay nên yêu th ng nh em ru t. Cái vòng thân ái c amình ch g m có ba ng i mà thôi. Có khi th y tr nh trang l a v i mình i ch i v i cha mchúng nó, thi trong lòng c ng h i b t r t, th m mong cho sum hi p v i cha m ng vuih ng thú gia ình. Mà m cha là ai âu? H i nh v y r i m m c i không ý n n a.

Ngh vi c x a r i m i ngh n vi c nay: Hi n bây gi ây trong ba ng i mình yêuth ng, mà ba ng i y c ng yêu th ng mình, m t ng i thì xa, m t ng i thì m c c n,duy còn m t con Liên mà thôi. Mình không th nào mà c y nh ng i không có xa, c ngkhông th nào mà giúp ng i m c c n c, v y thì mình ph i lo mà b o b c cho conLiên. Trong túi bây gi còn có ba c c b c, ví nh nay mai ây th y thoát n n c thì khôngh i gì, ch n u th y ph i b giam c m n m i b a, ho c n a tháng, thì thân mình ây bi tcó c m mà n hay không, còn con Liên n a bi t làm sao mà b o b c cho nó c.

Th ng Ð c ngh n ó thì lo s h t s c. Nó tính i tính l i n g n n a êm màkhông bi t làm th nào cho có c m hai a n ng ch th y. Ngoài ng v ng v trongnhà im lìm, m t lát nghe tr ng nhà làng tr canh, r i sau b p chu t c y n i l p c p. Th ngÐ c ng i d y th y con Liên c a mình, nó m i n m tay kêu th c d y r i nói nh r ng: N yem, qua tính sáng mai hai anh em mình xách n n nhà m y th y r i qua n em ca ngcho h nghe, ho c may h có cho ti n mua c m mà n, ch qua còn có ba c c b c, n ch ngm t vài ngày n a h t r i làm sao . Con Liên g t u r i áp r ng: Anh tính th nào c ngc .

Th ng Ð c th y em ch u thì trong b ng m ng th m, nên n m xu ng ng li n khôngcòn lo s h t ti n ói b ng n a.

Sáng b a sau con Liên thì xách n cò, còn th ng Ð c thì ôm n kìm, i theo chch nhà ra ch , r i t giã mà lên tòa, ng ón coi có g p m t th y hay không. Hai a ón

n tan h u mà không th y, bèn d t nhau tr v . Ði ngang m t dãy ph , dòm hai c n uch ng d n r c r , nên hai a nghi là ch m y th y thông , nên ng i d a d c cây gáo m

n ra r i th ng Ð c thì n cò, còn con Liên thì n kìm và ca. Lên dây v a r i, tr nhv a bu l i, con Liên v a m i c t gi ng lên mà ca b n hành vân, thình lình chú b p phía àngch i l i, c m roi mây r t qu t, tr nh ch y la om sòm, con Liên v i th ng Ð c th y v yth t kinh nên c ng l t t ôm n mà ch y, m t mày tái lét.

Hai a d t nhau i v , d c ng con Liên nói v i th ng Ð c r ng: Không câu anh. Em s lính quá, em không dám ca n a âu . Th ng Ð c a n c m t, l m l i mà i

không nói chi h t. V nhà thì ch ch nhà ã v r i, ch d n c m bi u hai a n v i ch .Th ng Ð c b c l i khoanh tay mà th a r ng: Th a thím, hai cháu i v i th y, n ây

10 i qua i l i, cà-rà m t bên

th y cháu r i b quan b t c m tù, hai cháu b v , không bi t âu mà n ng d a, thím có lòngt t cho hai cháu u, thi t hai cháu i n thím r t nhi u. B ng cháu không mu n làm chot n c m t n g o c a thím, nên trong l ng cháu ã h t ti n r i, cháu tính i n ca cho h nghe

ng h cho ti n mà n c m. Ch ng dè lính ây hung quá, mà b ghét hai cháu hay sao, nêncháu n ca h r t mà ánh, cháu ngh cùng th r i, không bi t làm sao cho có ti n mua c mmà n c. V y cháu ph i t thi t v i thím, xin thím cháu gánh cho thím i bán, r ithím cho hai cháu n c m, t n hao c a thím bao nhiêu ch ng th y cháu ra r i cháu s xin ti nmà tr l i cho thím .

Ch ch nhà nghe nói ng lòng, li n áp r ng: H m nay tao bi u bây n c m v i tao,sao không ch u, l i bày t n ca làm gì. nhà n c m, bây n h t bao nhiêu ó mà ng i .Nói r i m i bi u hai a lên n c m v i ch .

Bu i h u nào th ng Ð c c ng lên ng tr c c a tòa mà ch th y Ðàng, l i h sángthì nó xin gánh xoài ra ch cho ch nhà; mà ch nhà không cho. Hai a u c b n b a

n ngày th n m th ng Ð c c ng ch c t i c a tòa nh m y ngày tr c. Nó v a t i ó thìth y lính d t th y Ðàng i vô tòa. Nó bèn ch y theo mà h i r ng: H m nay th y có n c mhay không v y th y? . Th y Ðàng g t u r i h i l i r ng: Con Liên âu? . Th ng Ð c ápr ng: Nó nhà . Th y g t u r i b c vô tòa không nói chuy n chi n a c.

Th ng Ð c ng ngoài dòm vô m t h i th y m y ông tòa m c áo r ng en u imão c ng en, ng i nói v i nhau. M t lát th y chú b p hôm n lên ng th a vi c chi v i tòaó không bi t r i th y Ðàng c ng lên ng mà nói n a. Th ng Ð c ng coi g n m t gi

ng h x y có hai ng i trong tòa b c ra, m t ng i m c tây, m t ng ì m c áo dàib t kh n en, ng i m c tây nói v i ng i kia r ng: Ông ó b kêu án n a tháng tù t inghi p quá há? ng nói ti ng Tây gi i, ng cãi nghe s ng quá, mà c ng không kh i. Ch chith ng cha b ánh hôm ó ra làm ch ng cho ng thì ch c tòa tha, ng t ng binh nó mà r i nó

i m t nên bây gi ông còn ch ng c chi mà i n i.Th ng Ð c nghe nói m y l i ngh là h nói chuy n th y mình, nên m t mày tái xanh,

lo s h t s c. Nó mu n ch y theo mà h i th m cho rõ ràng, song s i r i ch ng th y rakhông g p m t th y, nên c ng ngoài dòm vô, th y th y ng i trong m t bu n xo m t lát ngóra ngoài th y nó thì l i chau mày, b suy ngh trong trí l m. Nó ng vái th m cho tòa thath y nó ng th y trò xum hi p v i nhau. Nó l i tính h tòa tha th y nó r i thi nó xin th y nómau mau i n x khác, ch ng thèm Trà Vinh n a.

Nó ng suy ngh , b ng th y trong tòa ng i ta kéo nhau i ra. Nó ng nép m tbên, h ra h t r i thì t i m t tên lính d t th y Ðàng v i hai ba ng i n a i sau. Th y Ðàngth y th ng Ð c li n l y tay ngo c nó bi u i theo. Ra kh i c a tòa r i th y m i nói v i nór ng: Th y b kêu án m i l m ngày tù mà th y tính c ng không kháng án làm gì. V y cháud t con Liên h i th m ng mà lên Càng Long ki m nhà ông H i ng Sáu n mà t vi cc a th y cho ng rõ r i xin u ó mà ch th y. B a m i tám thì th y ra, không sao âumà s . Th ng Ð c nghe nói thì khóc mu i, nên th y d n nó không nh chi h t. Nó i theot i c a khám, th y lính d t th y nó vô r i khép cánh c a s t l i kêu m t cái m, không cònth y th y nó n a thì nó t ru t nát gan, n c m t d m d , au n không xi t k .

Nó th ng th ng i vòng theo vách t ng chung quanh khám, d ng nh a d i angây. Ði n tr a m i c ng ói b ng, nó nh s c n con Liên m i l n b c tr v nhà. V at i c a nó th y con Liên ng ó li n nói r ng: Không xong r i em! Th y b án m i l mngày tù . Nó v a nói t i ó, b ng trong nhà có ti ng ng i ng khóc nó không hi u là ai.Ch ng h i th m con Liên nó nói r ng có tin cho kêu ch ch nhà nói cha ch d i Trà Cú ãch t r i, thì th ng Ð c ng s ng s t. Nó l t t ch y vô h i th m thì ch ch nhà c ng thu ty nh l i con Liên m i nói v i nó ó v y. Th ng Ð c th m ngh mình ã b ho n n n màg p ng i c ng b n a, thì ngao ngán trong lòng, nên ng i th ra không nói chi c h t.

Ch ch nhà d n c m n r i h i nó v y ch tòa ã x v th y nó hay ch a. Nó thu tchuy n th y nó b n a tháng tù cho ch nghe và nói ngày m i tám th y nó m i ra c, Ch

ch nhà nói r ng bây gi ch ph i v Trà Cú l p t c ng lo báo hi u cho cha và h i hai a nhà m t mình có c hay không. Th ng Ð c ngh th m trong b ng n u mình ây l yc m âu mà n, mà n u bi u ch mua g o l i nhà thì ph i mang n ch nhi u l m. Hu ngchi ch trong nhà không giàu chi ó, mà lúc này ch l i b tai h a nh v y, không l mình cònlàm t n hao cho ch n a. Ngh k r i nó m i th a r ng: Th a thím, h m nay hai cháu mang

n thím r t nhi u nay thím có vi c nhà l thì hai cháu ph i ây mà coi nhà giùm cho thím.Ng t th y cháu có d y ph i lên Càng Long mà báo tin cho anh em b n c a th y cháu hay b iv y cháu s ây không ti n .

Ch ch nhà nói r ng: Không, vi c coi nhà không c n gì cho l m; nhà tao không cóv t chi cho áng, nh hai a bây m c vi c ph i i, thì tao khóa c a g i cho l i xóm h coich ng giùm c ng c .

n c m r i ch ch nhà coi trong nhà có món chi t t thì d n em g i cho l i xóm, cònth ng Ð c v i con Liên thì gói m y túi n. Thu X p xong r i m i xách gói ra i. Ch chnhà khóa c a r i l y ra n m c c b c a cho th ng Ð c mà nói r ng: Ð ng t ây lênCàng Long thì xa, không bi t bây i t i có t i hay không. V y thì bây l y m y c c b c ây màb h trong l ng, ng nh ki m nhà quen không c, thì mua c m mà n ít b a . Th ngÐ c ch i t hoài, không dám lãnh ti n, r i t giã nhau ra i.

L i n a chi u, gió th i lao xao, n ng ã d u b t; ng Trà Vinh i V nh Long cónhi u khúc ngay bót, mà hai bên ng cây c xanh t i. D i ru ng thì nông phu ch càych gieo, còn trên ng xa xa có m t ng i che dù mà i, coi b hu n ãi l m.

Th ng Ð c tay xách va-lì, tay ôm cây n kìm, còn con Liên thì tay xách n cò vaivác n tranh ch m ch m mà i, h m i c ng m i tay thì d a bên òng ng i nóichuyên v i nhau, b ng có mót cái xe h i ch y ngang qua b i bay mù tr i, hai a l t t ngnép bên d a g c cây mà tránh. Th ng Ð c th y trên xe phía tr c thì có m t mình ng i coimáy, còn phía sau có m t a con trai ch ng chín m i tu i ng i mà thôi, nó m i c ph ichi xe ó h cho mình lên ng i nh thì là kh e kho n l m. Hai a xách i n a. Ði cm t kho ng l i g p m t ng i tr c m t i l i, th ng Ð c bèn h i th m coi ã g n t iCàng Long hay ch a. Ng i y nói r ng còn chín ngàn th c n a; n u i gi i thì ch ng v ngcòn i ch m thì h t n a canh m t m i t i.

Th ng Ð c nghe gi t mình b i vi hai a m c xách nên i mau không c, mài ch m nh v y, r i n a ng tr i t i li u th n o. Nó bèn day l i mà nói v i con Liên r ng:H m nay nh ch ch nhà cho n c m nên ba c c b c qua còn nguyên trong t i ây b y quá!H i tr a i ngang ch quên mua m t bánh mì em theo, bây gi l t i gi a ng l y gì màn . Nói nh v y r i ngó con Liên th y nó có s c bu n, th ng Ð c li n nó ti p r ng: Qua

tính nh v y em ngh th coi có c hay không. Mình ráng i t i xóm tr c kia mình ghéxóm mua c m n r i ki m nhà xin ng nh m t êm nay; sáng ngày mình s i n a, chbây gi tr i ã g n t i r i mà ng còn xa, qua s i không k p. Ðã v y mà th y d n lênki m nhà ông H i ng gì ó qua quên tên r i, qua nh có ti ng Càng Long v i ti ng H i

ng mà thôi, n u lên n ó ban êm thì làm sao h i th m c .Con Liên ã m i ch n, xách n ã m i tay mà l i ói b ng n a, nên nghe th ng

Ð c nói nh v y thì ch u li n. Hai a l n t i xóm, th ng Ð c th y d a bên ng có m tcái nhà lá tuy nh mà cao ráo s ch s tr c nhà có tr ng bông tr ng ki ng, sau hè có tr ngchu i tr ng cau, nhà b p l i có khói lên ngui ngút, nó bèn ghé l i ó. B c vô sân thì nghetrong nhà có ti ng ng i ca b n t i c nh.

Hai a v a t i c a, có m t con chó vàng trong nhà ch y ra s a vang rân. Hai a schó c n nên ng l i, con Liên thì ng nép sau l ng th ng Ð c. Trong nhà li n có m tng i i ra, tu i ch a y ba m i m c qu n lãnh en, áo ba ba l a tr ng, ch n i dép B c,r ng tr ng, n c da c ng tr ng, u b i tóc v n vang, h i hai a nh r ng: Hai a bây iâu? Con chó c s a hoài, ng i y ph i la nó hai ba ti ng nó m i ch u ch y vô. Th ngÐ c h t s chó n a m i va-li v i túi xu ng t r i vòng tay mà th a r ng: Th a c u

em ch ng gi u chi c u, em i v i th y em, r i th y em có vi c d i Trà Vinh nên sai hai emlên Càng Long. Em t i ây tr i g n tôi r i, mà nghe nói ng còn xa l m nên em ghé âyxin c u làm ph c nh n c m còn d cho em nài m t c c ng hai a em n d , vàcho em ng nh m t êm r i khuya em i .

- Bây nói bây i v i th y mà th y nào ó?- Th a th y Ðàng.- Th y Ð ng nào âu ?- Th a, th y Ðàng C n Ð c.- Th y Ðàng n hay l m ph i không?- Th a ph i.- Tao nghe c u Ba nói C n Ð c có th y Ðàng n t i l m Mà bây gi th y

âu, mà sai bây i ây.- Th a, th y t i b tù d i Trà Vinh- V y sao? T i nghi p d hôn! Thôi vô ây.Th ng Ð c v i con Liên xách vô nhà. Ng i y kêu v n u c m nhi u nhi u m t

chút ng cho hai a nó n v i. Th ng Ð c dòm trên vách th y có treo n cò n kìm,n tam, n gáo, còn trên b ván phía àng chái l i có m t cây n tranh. Nó m i em

va-li v i m y túi n mà d a vách. Ch nhà th y xách ùm bèn h i coi xách m y túigì ó. Th ng Ð c nói là túi n. Ng i y nghe nói ch ng h ng r i h i r ng: Em bi t nhay không? Th ng Ð c chúm chím c i r i nói nó v i con Liên u bi t n c hai.

Ch nhà b m ng quá, l t t bi u hai a lên ván mà ng i, h i a nào n cây nào,r i m i l y cây kìm a cho th ng Ð c, l y cây tranh a cho con Liên, còn anh ta chì c mcây cò mà nói r ng: Qua bi t n mà xóm này không ai bi t, nên không hòa ch i v i ai ch t. May g p hai em, thôi n ít b n ch i r i s n c m .

Ba ng i n b n b n b c r i m i sang qua dây oán. Th ng Ð c bi u con Liên v an v a ca, ch nhà c ý vô cùng, mà ng i v sau b p có l c ng vui hay sao nên lênng mà nghe r t lâu. Ð n n c m d n ra r i m i ch u ngh mà n. n c m r i nói chuy n

ch i n t èn r i ráp l i n n a. Trong xóm ng i l n tr nh t u t i nghe ông n c.Ð n n h t canh m t con Liên bu n ng quá m i ch u d p mà i ng .

R ng ngày hai a th c d y tính i cho s m. Ch nhà c m l i hoài bi u n c m r is i. Ch ng hai a ra i ch nhà m i h i r ng:

- Hai em lên Càng Long mà lên nhà ai ?- Th a, th y em bi u lên nhà ông H i ng mà em quên tên nên không bi t H i

ng nào- Càng Long có m t mình H i Ð ng Sáu, ch có H i ng nào n a âu.- Th a, ph i r i H i ng Sáu. V y mà h m nay em quên ch .- Thôi hai em i i, b n v ghé ây ch i nghe hôn.- D .Hai a i m t tr i ng bóng m i t i Càng Long. Chúng nó h i th m nhà H i

ng Sáu mà vào thì th y nhà c a nguy nga, v a lúa r t to b n bè ông o. Th ng Ð cb c vô th y th ng nh ng i xe h i hôm qua ng ng ch i tr c c a thì ch ng h ng. Nó

con Liên ngoài, nó vô t h t u uôi chuy n th y Ðàng b tai n n cho ông H i ngnghe, thì ng ch ng có chút chi bu n mà l i buông l i nói r ng: Th y c làm b y hoài. Th y

tù thì , ch tao bi t sao bây gi .Th ng Ð c i d c ng th m t ng ông H i ng là anh em b n v i th y mình lên

nói cho ng hay ch c ng xu ng Trà Vinh mà lo cho th y mình kh i t i, mà n u ng lo khôngc thì ít n a ng c ng nuôi mình và c ng i th m th y ch ch ng không, nào dè c c nh c

em n ây mà cho ng hay, r i ng nói xuôi x nh v y thì còn trông c y gì n a. Th ngÐ c bu n ý mu n d t con Liên mà i, song nó ngh n u mình i bây gi bi t i âu, nên c cch ng ã nó ph i nán l i coi ng tính l nào.

Hai a ngoài hàng t r i x n b n tr c sân mà ch i. Ð n chi u trong nhà d nc m n, mà không th y ai ra bi u n c m.

Lúc ch ng v ng t i có m t ng i àn bà u b t kh n trùm, áo x n ngang l ng c mch i ra quét sân th y hai a li n nói l n lên r ng: C kh d hôn, hai a nh h i tr a nbây gi còn ây mà b y tr n c m không kêu nó n v i ch ! V y ây em, i vô n c m v ib y tr kia kìa .

Th ng Ð c không mu n n chút nào, ng t nó s con Liên ói nên c c ch ng ã ph ii n. Vô nhà b p th y n m sáu tên b n ng ng i n c m. Ng i àn bà l y chén a a

cho hai a r i bi u lên ng i mà n. n c n r i ng i y l i bi u xách em trên ván nhàsau r i vô ó n m mà ng .

Hai a n m coi b n bè giã g o, ngoài sân m a gió ào. Trên nhà trên èn t sángtr ng hai v ch ng ông H i ng gi n v i th ng con c i ng nghiêng ng ng a. Th ngÐ c b tr i l nh ng không c, n m suy ngh cu c i mà chua xót trong lòng. Thi t nóch ng phi n trách ông H i ng, song ch ng bi t vì c nào trong lòng nó bu n mà l i gi nl m.

Ð n sáng nó kêu con Liên th c d y r i bi u nh bi u s a so n mà i. Con Liên g tu r i ki m c. Th ng Ð c nghe ti ng ông H i ng nói om sòm trên nhà trên nó m i

lên th a v i ng mà i. ng l ng thinh, ch không thèm h i i âu n a. Hai a ra ngoàing r i con Liên m i h i th ng Ð c r ng:

- Mình i âu bây gi anh?- Ði âu c ng c, mi n là i cho kh i cái nhà n y thì thôi.- em c ng không mu n ó n a!Hai a ra n ngã ba, ng nh m bi t ng i xu ng là ng Trà Vinh, còn i lên

thì không bi t i âu. May lúc y có m t ng i i ngang qua. Th ng Ð c h i th m thì h nóing i lên ó là ng i V ng Liêm, V nh Long. Nó bèn bàn tính v i con Liên r i d t

nhau i lên V ng Liêm.Trót b y tám ngày hai a nó xách mà i l u linh nay n nhà này, mai ca nhà n ,

ch cho n c n, ch cho ng u, ng i cho bánh trái, k cho ôi quang, hai a nó p iqua ngày, tuy là thân m t nh c c c kh nh ng mà kh i b khinh khi nh c nhã. Chúng nó ch v ng Liêm l n lên N c Xoáy.

Lên t i kinh Mang Thít là ngày r m Vi t Nam. Th ng Ð c nh s c l i th y b am i tám th y ra, nên tính s tr v TràVinh mà ón th y. Lúc y trong l ng nó có c h nhai ng b c, vì nó n ca ai cho ti n thì nó nua bánh chút nh cho con Liên n mà thôi chnó không dám xài. Tr i v a x qua, hai a i t i mé kinh Mang Thít, th y có m t nhà b nphía không có vách mà chính gi a l i có lót m t b ván d u. Chúng nó em vô ó r i lênván n m mà ngh ch n.

Tr i gió hiu hiu, n c d i kinh ch y cu n cu n. Ngó qua mé kinh bên kia th y cóm t chi c ghe h u b n chèo, mui s n xanh, ng u t i ó, b n l i h i a tát n c, an u c m. M t lát có m t chi c tàu d t m t oàn ghe chài n g n hai m i chi c, ch y ngangth i xúp-lê nghe inh i. Th ng Ð c h ng chí bi u con Liên m n tranh ra còn nó l y nkìm r i hai a n ca ch i. Ghe i ngang qua ai nghe c ng u ng chèo mà ngó.

Hai a n c vài b n thì th y chi c ghe h u nh sào chèo qua r i u ngay cáinhà tr ng ch hai a nó ng i ó. Th ng Ð c v a n v a ngó ch ng chi c ghe h u th yb n tên b n a ng, a ng i, mà a nào c ng ch m ch mà nghe n, còn trong mui thìcó m t ng i àn bà, tr c ch ng b n m i l m tu i m c áo l a tr ng, qu n lãnh en, ng i v im t a con trai ch ng m i tu i, c ng m c áo qu n tr ng, ôm m n ng i, m t mày bu n hiu.Hai a n ca m t h i r i buông n n m mà ngh . Ng i àn bà d i ghe h u kêu tênb n ng i tr c m i mà d y vi c chi ó nghe không rõ, mà th y tên b n y l t t l y t m òndày11 b c lên mé kinh r i leo lên b . Hai a không hi u có vi c chi nên l m c m ng i d y,

11 mi ng ván dày dùng làm c u i lên xu ng ghe

k tên b n b c vào mà nói r ng: N y, hai em, bà H i ng nghe hai em n hay nên bi uqua lên nói v i hai em i xu ng ghe n cho bà v i c u Ba nghe ch i m t h i r i bà cho ti nn bánh, Th ng Ð c nghe nói li n c i chúm chím mà áp r ng: Ð c ch ! Mà bà H i

ng nào âu ó v y anh? . Tên b n nói: Bà H i ng này bên C n Th em con i u ngthu c trên Sài Gòn . Th ng Ð c v i con Liên xách àn r i i theo tên b n mà xu ng ghe. BàH i ng th y hai a l n t m òn dày mà i xu ng, thì b ng con ng i s t vô trong, r i kêumà bi u hai a nó em n b c ngay vô mui. Bà ng i ngó hai a trân trân, còn th ng conbà th y hai a lên dây n s a so n mà n thì trong lòng h n h ngoài m t vui m ng, chkhông còn bu n xo nh h i nãy n a. Hai a ng i n, con Liên ca m t h i m t r i th ngÐ c ti p mà ca. Bà H i ng ng i nghe r t vui v trong lòng mà nh t là th ng con bà c ihoài, d ng nh thu nay m i nghe n l n th nh t v y.

Hai a n ca h n n a gi ng h , bà H i ng s nó m t nên bi u ngh , r i mm t cái t nh , l y ra m t h p bánh bi u hai a n. Con Liên m c c không ch u n. Th ngcon bà H i ng nãy gi n m p m n mà nghe n, th y hai a không ch u n bánh li n t cm n ng i d y, l y bánh a t i tay con Liên v i th ng Ð c mà ép n. Hai a c c ch ng ãph i n, r i th ng nh c ng l y mà n n a. Ba a n bánh nói chuy n ch i v i nhau coi vuiv l m. Bà H i ông th y con vui thì c ng vui trong lòng, mà l i th y hai a kia ng ngh nh,bà c ng ng lòng th ng n a. Bà h i th m coi hai a con ai, nhà c a âu. Th ng Ð cnói r ng nó g c Gò Công, còn con Liên thì Bà Ria, hai a i theo th y qua Trà Vinh, r ith y b quan b tù nên hai a ph i i n ki m n mà ch th y.

Bà H i ng nghe nó thì ch ng h ng mà nói r ng:- V y mà qua t ng hai cháu nhà g n âu l i ây ch . Té ra hai cháu không ph i

anh em ru t hay sao?Th ng Ð c tr l i r ng:- Th a không.- Bây gi hai cháu tính i âu?- Th a, con tính d t nhau tr xu ng Trà Vinh ng ón th y con, vì còn có ba ngàyn a th y con mãn tù.

- T i nghi p quá? M i bây l n mà l u l c b v nh v y ch !Th ng con bà H i ng day qua ôm bà mà nói r ng:- Má bi u d n c m cho anh và ch ó n v i con má.Bà hun con và c i, r i h i b n n u c m ri t ng n r i i cho k p con n c.C m d n ra cá th t canh rau m t mâm v vèo, hai a th y v y l t t x p n r i nói

nh nhau tính t giã mà i xu ng v ng Liêm cho s m. Bà H i ng bi t nên c i mà nóir ng: Khoan ã, n c m no r i s lên . Hai m con ép ri t, túng th hai a ph i n. nc m r i, tr i ã x chi u, n c rúng ròng m y tên b n s a so n chèo ng lui ghe. Th ngÐ c v i con Liên gi m mu n lên b , bà H i ng li n móc túi mà cho hai a m t ngb c.

Hai a t n r i xách n ng d y b c ra. Th ng con bà H i ng ngó th y li nkhóc r ng lên. Hai a ng kh ng l i ó không hi u t i sao mà nó khóc, còn bà H i ng l t

t ôm con mà h i: Sao v y con, con có au b ng hay không? . Th ng nh v a khóc v a nóir ng: Tôi h ng ch u! Má làm sao bi u anh v i ch ó l i d i ghe mà n ca ch i v i con,Má hai ng i ó i lên ây tôi au n a a . Bà H i ng l c u mà nói r ng: Bi u sao

c, con? Th ng nh vùng ré lên mà khóc n a, Bà H i ng th y v y m i bi u: Thôi connín i, má bi u nó i theo d i ch i v i con .

Th ng nh nghe nói thì nín khóc. Bà H i ng m i kêu th ng Ð c vô mui r i bi uhai a nó i theo bà ng ch i v i con bà mu n b c ti n bao nhiêu bà c ng cho h t. Th ngÐ c c l c u hoài nó nói r ng ngày m i tám th y nó mãn tù nên nó ph i tr xu ng TraVinh mà ki m th y. Bà H i ng suy ngh m t h i r i tính v i th ng Ð c bà vi t th choth y thông S Trà Vinh mà c y th y nói l i giùm v i th y Ðàng hay s hai a nó i theo

bà qua M Tho và d n h ngày th y Ðàng mãn tù thì trao cho th y m i ng b c ng làmphí l qua M Tho l i u c u quây mà ki m ghe bà. Th ng Ð c th y bà H i ng t t mành t là th y con bà trìu m n thì ng lòng, nên nghe tính nh v y thì nó ch u, song nó xin cho nó vi t riêng cho th y nó m t b c th n a k o th y nó nghi. Bà H i ng l y làm vuilòng nên l t t l y gi y vi t ra mà vi t m t b c th nói c n k cho th y thông S rõ, r i bàtrao gi y vi t cho th ng Ð c vi t riêng m t b c th cho th y Ðàng n a mà xin th y h mãntù thì l i nhà th y thông S l y ti n r i qua M Tho mà ki m mình.

Th vi t xong r i bà H i ng niêm l i và sai m t tên b n c m xu ng nhà dây thépV ng Liêm mua cò12 mà g i. Tên b n v a ra i bà l i ngh r ng bây gi tr i ã chi u r i, màt ó xu ng V ng Liêm thì xa ng, s n ó nhà dây thép óng c a r i mua cò không

c. Bà m i tính v i th ng Ð c lui ghe mà i k p n c r i sáng ngày sau qua Ch Láchs b th ch ng mu n gì.

Th ng Ð c con Liên nghe l i m i em n và va-li vô trong mui ng tr ng ch chob n ng chèo, r i hai a ng ké né ngoài ch không dám vô. Bà H i ng tr i chi uthêm phía sau cho r ng, r i bi u hai a vô mà n m. Ghe lui thì th ng con bà H i ng vui vh t s c, c bi u th ng Ð c n m m t bên nó mà thôi. Ð n t i th ng Ð c n con Liên ca,n i d i ghe t ch cho t i b n ai c ng u thích ý.

Ghe i n R ch G m bà H i ng m c ghé th m bà con ó h t m t ngày m t êm,nên chi u ngày m i tám b n chèo vô u c u quây mà u. M y b a d i ghe, bà th y hai

a nh m t mày ng ngh nh mà n nói l i có khuôn phép thì bà em lòng th ng, mà nh t làbà th y th ng con bà trìu m n hai a ó l m, m y b a r i nó vui c i hoài ch không ph in m bu n xo nh lúc tr c n a, thì bà tính i th y Ðàng qua t i bà s nói v i th y mà xin

t hai a nó ng mà nuôi. Bà h i th ng Ð c thì nó nói nó m i b n tu i, còn con Liênm i ba tu i. Bà ng i suy ngh r i bà r ng r ng n c m t, day m t ra phía sau không mu nnói chuy n n a. Cách m t h i bà li n day l i ôm con mà hun chùn ch t, th ng Ð c v i conLiên ng i ngó nhau không hi u ý bà th nào. Bà h i hai a nó ch u làm con nuôi bà haykhông thì chúng nó cúi u l ng thinh không tr l i.

Ð n chi u ngày m i chín th y Ðàng qua t i M Tho. Th ng Ð c ng ng i ch itr c m i ghe, ngó th y th y i trên b thì m ng r h t s c li n ng d y kêu om sòm. ConLiên trong mui c ng l t t bò ra mà m ng th y. Th y Ðàng v a xu ng t i mé sông thì bàH i ng bi u b n ra b c t m òn dày r i m i th y i xu ng ghe cho bà nói chuy n.

Th y Ðàng v a b c t i m i ghe thì có th ng Ð c ng ch c s n t i ó; nó a taycho th y v n mà xu ng. Nó li c xem th y th y nó mình g y vóc m mà n c da l i hu nh ànthì trong lòng nó bu n th m. Bà H i ng chào h i, m i vô trong mui mà ng i, h i b n rótn c ãi th y r i m i nói r ng: Th a th y, tôi làm th t công th y ph i qua n ây mà ki mhai a nh , tôi ngh l i thi t tôi l i v i th y nhi u l m. Nh ng mà không ph i tôi có ý mu nlàm nh c lòng th y, y là t i có vi c nh v y xin th y ch u phi n tôi thu t l i cho th ynghe, tôi là ng i C n Th , khi tr c tôi có m t a con trai u lòng, v ch ng tôi t ng tiunh vàng nh ng c. Th i ch ng may nên tr i khi n a con l n c a tôi nó m t i. Cách b nn m sau tôi m i c m t a con trai n a là th ng Phong n y ây

Bà H i ng nói t i ó thì l y tay vu t u con; th y Ðàng mang c p m t ki ng vô r ingó th ng nh . Bà H i ng nói ti p r ng: Vì ch ng tôi có b nh ho, nên nó ra thì nó y u

t l m. Tôi ráng nuôi nó h t s c nó m i m nh gi i t i bây gi ây. Khi nó c ba tu i r i,thì ch ng tôi ã mãn ph n, b nó l i cho m t mình tôi nuôi. Tôi không k chi n gia tài ss n, lúa ru ng tá di n nó ong c bao nhiêu thì hay b y nhiêu, tôi không có gi mà coi sóc

c, c lo nuôi con, mi n con tôi nó m nh gi i thì thôi, giàu nghèo thì tôi c ng không màng.Ch ng bi t t i sao mà th ng con tôi nó au m hoài. M i ây tôi nghe nói trên Sài Gòn cóm t ông danh y ch a b nh nh th n, nên tôi d n ghe em con tôi lên c u ng xem m ch r ii u tr th coi nh ph c ch may th y nó có n ch i nh con ng i ta c thì d u t n bao

12 tem th

nhiêu tôi c ng ch ng n . Ghe tôi qua t i kinh Mang Thít may g p hai a cháu ây, tôi m ibi u nó thu t chuy n nó l u l c linh inh thì tôi ng lòng th ng, mà th ng con tôi nó l i trìum n không ch u cho hai a i, khóc lóc bi u m t hai tôi ph i em hai a i theo ghe v inó, nó m I ch u. T i nh v y nên tôi m i vi t th c y th y thông S cho th y hay và th ngÐ c m i vi t cho th y n a .

Th y Ðàng nghe nói t i ó thì g t u mà áp: Th a ph i, b a m i b y tôi có ti pc th c a th ng Ð c, r i chi u l i th y thông S có sai b p h u nói chuy n y v i tôi

n a. H i chi u hôm qua quan th tôi ra tôi ghé ng t i nhà th y m t êm, r i sáng th y acho tôi m i ng b c làm phí l mà i xu ng ây .

Bà H i ng chúm chím r i c i nói r ng:- Hôm n tôi g p i nên tính b ng nh v y, té ra c ng là xong... Th a th y còn

chuy n n y n a, h m nay tôi tính h g p th y tôi t thi t v i th y xem th y cób ng lòng hay không.

- Th a, có chuy n chi?- Tôi th y hai a nh tôi th ng, mà th ng con tôi nó trìu m n không ch u r i, v y

nên h m nay tôi tính i th y ng xin th y cho t hai a n y cho tôi nuôi, tr clà hai a nó c sung s ng t m thân, sau n a con tôi có a b u b n cho nóvui lòng, ho c may ra nó h t b nh ho n n a. Ch ng gi u chi nhà tôi giàu l n, màcòn có m t a con n y mà thôi. N u th y cho tôi hai a cháu ây thì tôi s s mn s m m c cho chúng nó m no, r i ch ng l n khôn tôi s nh ôi b n, cho b c

ti n, ng chúng nó l p thân, kh i nghèo nàn c c kh .Th y Ðàng ng i ngó xu ng mà suy ngh giây lâu r i m i ng c lên mà nói r ng:- Th a bà, không c. Bà m i g p hai a nó có m y ngày rày mà bà ã em lòng

th ng chúng nó, còn tôi nuôi chúng nó h n b n n m nay, ã gia công mà d y dm i i u, h h v i nhau khi n ng m a m l nh, há tôi l i không th ng chúng nóhay sao? Mà tôi ngh bà nuôi chúng nó mà làm gì? Xin l i cùng bà, tôi nói c nl i cho bà nghe. Bà là m t ng i àn bà góa ch ng, bà có nhà t t, bà có ru ngnhi u, bây gi bà xin chúng nó em v bà nuôi thì b t quá bà xin chúng nó m cqu n áo nh n nha, n mâm cao y, ch ng chúng nó l n khôn bà d ng v gch ng, bà c t nhà ngói cho chúng nó , chia ru ng t t cho chúng nó ng b víd u bà có th ng l m thì bà làm cho chúng nó ngày sau tr nên hai ng i giàu l nmà thôi ch làm sao mà bi t d y d cho chúng nó bi t o làm ng i. Ph n tôi tuynghèo, nh ng mà tôi quy t nuôi hai a nó ng d y cho chúng nó bi t tr ng nh nngh a, bi t khinh ti n tài, bi t ng ph i mà i, bi t n o qu y mà tránh, nh t làlàm cho chúng nó n m cho ng cay mùi i, ng khi chúng nó l n khôn d unghèo c ng không bu n lòng, mà giàu c ng không kiêu hãnh. V y xin bà ng cónài n mà làm gì, tôi nuôi chúng nó, vì tôi nuôi thì có ích cho chúng nó h n làbà nuôi.

Th ng Phong th y th y Ðàng không ch u cho th ng Ð c và con Liên thì nó n mxu ng m t mày bu n nghi n. Bà H i ng theo n n n hoài, bà l i nói xa nói g n cho th y bi tr ng n u th y mu n òi ti n bao nhiêu bà c ng s n lòng tr cho th y h t, Th y Ðàng nghe nóit i vi c ti n b c thì th y châu mày r i nói r ng: Bà t ng tôi d c d c ng òi ti n bà haysao? Th a bà, n u bà ngh nh v y thì t i nghi p cho tôi l m. Không, tôi không ph i là ng ix o trá âu, xin bà ch t ng nh v y mà l m .

Bà H i ng ng i l ng thinh không nói chi n a c. Th y Ðàng c ng ng i ngó lênb mà suy ngh m t h i r i day l i nói r ng: Th a bà, vì tôi nuôi hai a nó ã ba b n n mnay, mà tôi l i có công d y d chúng nó nhi u, nên tôi trìu m n yêu th ng, không ành giaochúng nó l i cho bà c. Tôi mà giành chúng nó ây, là vì tôi mu n d y thêm chúng nó chobi t rõ th thái nh n tình, mu n cho chúng nó n m mùi i chua cay m n l t mà thôi, chtôi ch ng có ý nào khác. Nh ng mà tôi ngh l i th ng Ð c nó là con trai tôi nuôi nó ng d y

d nó thì ph i r i, ch còn con Liên nó là con gái, tôi khó mà d y d nó theo ý tôi mu n c.V y thôi tôi cho bà con Liên cho bà nuôi ng bà d y d giùm cho nó có c h nh, bi t ncông còn th ng Ð c xin bà cho nó theo tôi ng tôi d y nó bi t nam nhi khí phách .

Th y Ðàng nói d t l i li n bi u th ng Ð c l y va-li a cho th y, r i th y m ra l aqu n áo c a con Liên th y b ra ngoài và l i cho nó m t cây n tranh, còn bao nhiêu thìth y gói l i r i bi u th ng Ð c xách mà i v i th y. Th ng Ð c th y mình ph i phân cáchcon Liên thì trong lòng ch ng vui, mà ch ng day qua th y th ng Phong n m khóc thì l i càngbu n h n n a, nên n c m t tuôn d m d . Bà H i ng th y v y càng ng lòng th ng,song bà g ng g o l y ra n m ch c ng b c a cho th y Ðàng và xin th y em theo mà làmphí l . Th y Ðàng t ch i hoài không ch u l y b c y, th y nói th y con Liên l i y làth y c y bà nuôi d ng, d y gi giùm, ch không ph i th y bán mà l y b c.

Bà H i ng nài n hoài, nói r ng: n m ch c ng b c n y là b c bà cho th ng Ð ckhông ch u lãnh thì bà ái ng i trong lòng, bà không dám lãnh con Liên mà nuôi d ng. Bà nóih t l i th y th y v y m i l y n m ng b c cho bà h t hi m nghi mà thôi. Th y Ðàng ngd y t giã bà H i ng mà lên b và khuyên con Liên hãy l i cho bà d y d , thì ba a nh

u khóc r ng lên nghe r t th m thi t. Bà H i ng th y tình c nh nh v y, gi t l y c ng khóc m còn th y Ðàng tuy b ngoài ch ng t d u bu n, song b trong th y c ng au lòng xót d .

Th y Ðàng d t th ng Ð c lên ch M Tho r i tìm n nhà quen mà tá túc. Th y btrong ch n lao tù trót m t tháng tr ng n u ng th t th ng nên th y th y trong mình không

c m nh; mà v a ra kh i khám li n ph i ng i xe h i lên V nh Long r i i tàu mà xu ngM Tho n a, b i v y th y m t u i. Ðêm y th y ng u t i nhà th y Sung làm vi c Tr ngs , thì th y nóng l nh n m mê man không bi t chi h t, còn th ng Ð c m t là nh con Liên,hai là ti c không c theo bà H i ng nên n m tr n tr hoài không ng c.

R ng ngày th y Ðàng ráng i ra ch ki m ti m thu c c a khách trú vô mà c u th yxem m ch h t thu c em v s c u ng. Lúc th y ra i thì th ng Ð c lén ch y xu ng d i ucâu quây dòm coi ghe bà H i ng còn u ó hay không. Nó th y không có ghe u ó n am i l n b c tr v , ngoài m t bu n xo trong lòng nh dao c t.

Th y Ðàng u ng b n n m thang thu c thì h t nóng l nh, nh ng mà trong mình cònm t m i, tay ch n b i ho i, l i n c m không bi t ngon. Th y mu n u ít ngày ng d ngb nh, song th y v th y Sung không c vui, ch ng có nhà thì bình an, h ch ng xách dù

i làm vi c thì m ng ch i chó mèo, la r y tôi t om sòm, th y n m ngh không c, nên th yt giã r i d t th ng Ð c ra i, tính lên Sài Gòn ki m th y giáo Hai, là b n thi t c a mìnhngày x a, ng g i th ng Ð c cho nó i h c, còn mình thì d y n ki m ti n may áo qu nmua sách v cho nó. Ra n nhà gi y xe l a th y nh s c th y có quen v i m t th y H i ng

B n L c, khi tr c có h a giúp v n cho th y làm n, mà t y n nay th y không nghe tint c, nên tính ghé l i ó tr c vi ng th m sau u ít ngày mà d ng b nh, ch trong mìnhch a thi t m nh, n u lên Sài Gòn thì u nhà nào c ng ch t h p, không thong th c.Th y tính nh v y nên mua gi y i B n L c.

Xe l a lên t i B n L c ã h n ba gi chi u. Th y v i th ng Ð c xách vô nhà th yh i ng. B c vô nhà th y có bàn th tang thì trong lòng th y ã nghi r i; ch ng v th yH i ng ra chào h i r i nói ch ng ã t tr n cách ba tháng tr c thì th y ch ng h ng. Th yh i th m r i n m ngh ; n chi u v th y H i ng d n c m cho th y n, r i th y ngh nhàng i ta góa ch ng, mình quen là quen v i ch ng ch không quen v i v , n u ây thì ch ng

ti n, nên th y tính ón chuy n xe l a chót mà lên Sài Gòn. Th y t giã ra i, i g n t i nhàgi y thì nghe xe l a xúp-lê r i ch y r m r m. Th y v i th ng Ð c l t t ch y, mà ch ykhông k p, ra t i nhà gi y thì xe ã ch y m t.

Th y Ðàng va-li xu ng t ng mà suy ngh , n u tr l i xin u m t êm thìch ng ti n, mà n u i b thì ng thi t xa. Th y nh êm y là êm m i b n có tr ng, màth y xem tr i thì tr i trong mát m l m nên th y m i nh t nh xách i b lên Ch L n.Lên t i Gò Ðen thì tr i ã t i, phía tr i ông tr ng m c lòm, n i xóm b c èn chong leolét. Th ng Ð c i tr c th y i theo sau, hai bên ng nghe u t o c ti ng ch kêu, th y sth ng Ð c bu n, th y m i ki m nh ng chuy n khôn d i i mà d y b o.

Ði g n h t canh hai lên m i t i An L c. Trên tr i mây en v n v che án m t tr ng h tt nh h i u hôm. Th y Ðàng bèn nói r ng: Ði ri t i con, tr i chuy n m a, i ri t lên ChG o nh có m a thì mình ki m ch mà t . Th y trò i còn h n ba ngàn th c n a m i t iCh G o thình lình tr i dông m a g p t i, i không k p. R i khúc ng y l i không có nhàai h t nên ph i d m m a mà i. Th y Ðàng x n áo qu n r i gi ng dù bi u th ng Ð c i sátm t bên th y mà núp m a. Tr i ã m a mà l i dông l n nên t t t h t, th ng Ð c ngh núpdù không ích gì, nên li u mình d m m a cho th y dùng tr n cây dù ho c may th y kh i

Lên t i nhà gi y xe l a Ch G o, th y trò l nh quíu tay chân, nên d t nhau vô nhà gi yv t s áo qu n r i ng i d a vách t ng mà ngh . Tr i c ng còn m a l n ào ào nh c m t n mà

, ã v y mà l i s m ch p vang tai, gió dông l nh mu n t ru t. Th ng Ð c ng i run taychân l p c p, mi ng ánh bò c p, l ng thinh m t h i r i tâm th n b t nh, n m ngo o u màng , không bi t vi c chi n a h t. Nó không bi t ng c bao lâu, song ch ng t nh gi c mm t ra thì th y mình n m trên m t cái gi ng nh b ng s t, chung quanh có h n hai ch c cáigi ng n a, m i cái u có m t ng i n m và ng òi nào c ng u m c qu n áo tr ng h tth y. Nó ch ng tay ngóc u ng i d y ngó quanh qu t thì ai n y u n m ng h t, m t látnghe u này ho sò sò, r i m t lát nghe u n rên hì hì. Nó không bi t vì c nào mà nó l i l tvào m t ch d k l m v y, ngó t h ng thì th y b n t m vách t ng tr ng toát, hai u l icó treo hai ng n èn sáng tr ng. Trong b ng nó h i h p, mình nó nóng h i, mà u nó n ngtrìu tr u. Nó khát n c h t s c, song không bi t n c âu là u ng.

Th ng Ð c ngó giáo giác m t h i r i phát s nên l t t n m xu ng. Nó nh l i thì lànó i v i th y nó, gi a ng g p m a l nh quíu, vào nhà gi y xe l a mà t, mà sao th y nóâu m t i, còn sao nó l i l t vào ch nào nh v y. Nó n m suy ngh hoài cho n sáng; m y

ng i n m g n nó th c d y k hút thu c, ng i nói chuy n.

Nó mu n ng i d y i ki m n c mà u ng, song tay chân r ri t ch i d y không n i.Ng i ng i trên gi ng d a bên gi ng nó ó th y v y bèn nói r ng:

- H ! Th ng nh này b a nay coi b khá r i nên mu n ng i d y ây. Sao em?Trong mình em khá hay không?

- Tôi khát n c quá. Chú làm n cho tôi xin m t mi ng n c u ng.- , thôi n m ó, qua trót n c giùm cho.Ng i y nói r i li n i trót m t chén n c em cho nó u ng. Th ng Ð c u ng h t

m t chén n c mà ch a ã khát, còn mu n u ng n a, song s nh c lòng ng i ta nên khôngdám m n Nó n m ngh m t h i r i h i ng i y r ng:

- Ch n y là ch gì v y chú há?- a, thi t em không bi t hay sao?- Th a, không bi t.- ph i, hôm qua h b ng em em vô ây em nóng mê man, quan th y s c u em

không ng nên làm sao mà em bi t ng. Ðây là nhà th ng Ch R y ó em.- Chú có bi t th y tôi i âu hay không?

- Th y em là ai?- Th y tôi là th y Ðàng.- Qua không bl t. Qua th y hôm qua l i m i gi có hai ng i b ng em vô n m

ó r i quan th y v i m y th y ph m-nhê13 cho em u ng thu c t hôm qua cho nb a nay ó thôi, không th y ai th m vi ng chi h t. Th y Ðàng ng i bao l n, giàhay tr , m c qu n áo ra làm sao?

- Th y tôi già trên n m m i tu i, râu b c hoa râm, m c áo dài, i giày hàm ch.- Không có. T hôm qua n b a nay qua không th y ng i nào nh v y.- V y ch th y tôi i âu kìa.Th ng Ð c h i th m r i n m suy ngh không bi t th y nó i âu. Cách m t h i lâu có

m t quan th y Vi t Nam i v i hai ba th y ph m-nhê vô th y nó thì c i, l y tay r u nó r inói r ng: Th ng n y b a nay t nh r i. Em ráng u ng thu c vài tu n n a em m nh, không saoâu mà s . Nói r i bèn day l i nói v i m y th y ph m-nhê r ng: M t lát n a cho nó u ngs a nghe hôn, cho nó u ng s a ít b a, cho nó d t nóng l nh r i s cho n c m n cháo .Th ng Ð c v a mu n h i th m th y nó, thì quan th y b i qua khám b nh cho ng i khácnên h i không c.

Bu i chi u th ng Ð c b t nóng, nh ng mà nó c ng ch a ng i d y n i. Có m t th yph m-nhê c m m t cây vi t chì vô h i tên h quê quán nó ng ghi vào s . Nó nói thi t r ngnó tên Ð c, mà không bi t h gì, nó không có cha m , i theo th y Ðàng, mà th y i x n yqua x kia ng d y n nên không bi t quê quán là âu mà nói. Th y ph m-nhê biên r ic i g n mà nói r ng: Té ra m y là con nhà hoang mà? Ðã không có cha m mà l i khôngbi t x s , nh v y ai bi t âu mà òi ti n nhà th ng. Tao ch c ch ng m y m nh nhà n cs g i m y lên Ông Y m14.

Th y ph m- nhê xây l ng b c ra thì th ng Ð c n c m t tuôn d m d vì m y ti ngcon nhà hoang làm cho nó b m gan nát ru t, Nó n m mà t i th m thân ph n, r i nh m yl i h m s g i lên Ông Y m, nó l i s không bi t ÔngY m là ch nào. Nó h i th m ng ib nh n m m t bên, h nói Ông Y m là ch y m y a ng ngh ch, hoang àng, không bàkhông con, n c p n tr m, thì nó càng s h n n a, nên n m mà khóc t c t i.

L i sáu gi r i t i èn khí t sáng tr ng, ng i b nh l n x n, k s a so n ng ,ng i ng i nói chuy n. Thình lình có m t ng i th y m c tây màu vàng, u i nón nxám ngoài xâm xâm vào phòng b nh v i m t th y ph m-nhê. Th ng Ð c t ng là quanth y nên lau n c m t r i n m im lìm. Khi hai ng i i l i g n ch nó n m th y ph m-nhê chnó mà nói: Nó ó , r i b i ra. Ng i m c tây vàng y gi tay r u nó r i nói r ng:B a nay b t nóng r i. Hôm qua nóng quá t ng ã không xong r i ch .

Th ng Ð c nh ng m t ngó th y y trân trân không bi t là ai. Th y th y v y m i nóiv i nó r ng: Em ráng u ng thu c cho mau m nh nhé. Tía em thì làng h ã chôn h i chi uhôm qua r i. Ð c qua lãnh mà gi t i nhà qua, ch ng em m nh ra nhà th ng r i thì ghéó mà l y, không m t âu mà s .

Th ng Ð c nghe nói ch ng h ng li n h i: Th y là ai? Tía tôi là ai âu mà th y nóilàng ã chôn r i? Th khi th y tôi ã ch t r i sao? Tr i ôi! .

Th y y th y b nó r t bi th m nên ng lòng th ng, bèn ng i d a mé gi ng r i l yl i nh nh mà nói r ng: Ch c là êm hôm qua em m c nóng l nh mê man nên em khônghay, v y qua t h t m i vi c cho em rõ Em nín ng khóc n a. Qua ây là x p ga PhúLâm. H i sáng hôm qua lúc xe l a Sài Gòn g n xu ng qua m i th c d y m c a mà bángi y. Qua th y ngoài có m t ông già v i m t a nh ng n m khoanh d i g ch mà

13 (infirmier), y tá14 Tr i giáo hóa tr con b tô

ng , qua ch y ra kêu th c d y, ch ng dè ông già ch t ã bao gi mà mình m y còn t mèm,còn a nh là em ây, tuy còn th hoi hóp mà qua r trán thì nóng vùi. Qua l t t tri hô lêncho lính làng ch y n khám nghi m. Qua h i làng kêu xe r i ch em em vô nhà th ng chomau, còn ông già thì làng xét trong mình ch ng có vít tích chi, làng m i ch y t cho quan r imua hòm mà chôn h i chi u hôm qua .

Th ng Ð c nghe nói thì khóc than nghe r t th m thi t. Th y x p ga an i nó m t h i,ch ng nó nín r i m i nói ti p r ng: Ông già ch t có l i m t cây n cò, m t cây n kìmv i m t cái va-li và m t cây dù. H i làng h li m qua mu n b khóa va-li coi ng còn áo qu nchi hay không ng em theo cho ng, mà b làng h c n nên qua không dám. Bây gi d cqua gi t i nhà qua. À, qua th y ng có eo m t cái ng h b c, qua có l y l i và l y luôn cáibóp trong y có m t ng r i v i m t cái bài thu thân tên là Tr n Cao Ðàng, qua còn gi

h t, ch ng em ra thì ghé l i qua s giao h t cho em. Em còn bà con là ai âu, em nói choqua bi t ng qua g i th giùm cho .

Th ng Ð c nghe th y ch t m t cách r t th m thi t thì khóc mu i, ch ng nghe h i nbà con thì t i ph n nên l i khóc r ng lên n a. Th y x p ga theo an i hoài. Nó nín khóc n msuy ngh , nh l i th y d n d u th y có ch t c ng ng cho v ch ng Phan H o Tâm là em rhay; n u bây gi nói thi t ra thì ph ý th y mà n u nói gi u thì s nhà n c nói nó là nhàhoang g i nó lên Ông Y m. Nó mu n c y vi t th cho Ba Th i, mà nó s nhà n c òi ti nnhà th ng Ba Th i không có mà óng l i càng kh n a. Nó suy i ngh l i m t h i r i m inói r ng: Th y có lòng th ng th y tôi và th ng tôi nên th y lo chôn c t th y tôi r i vô âymà th m tôi, thi t tôi c m c c a th y vô cùng. Ch ng gi u chi th y, tôi ch ng có cha m bàcon chi h t, tôi theo th y tôi là ông Ðàng ó mà h c n. Th y tôi ã có b nh s n mà r i gi a

ng l i m c m t ám m a dông không có ch t nên l nh quíu mà ch t; tôi c ng vì ámm a ó mà nóng l nh mê man khi n cho th y tôi ch t, tôi không th y m t, tôi ngh thi t tôi t itrong lòng không bi t ch ng nào. H i chi u này tôi l i nghe nói, n u tôi không có cha m bàcon thì nhà n c s g i tôi lên Ông Y m. V y tôi xin th y làm n nh n giùm tôi ng lãnh tôira, ch n u g i tôi i Ông Y m thì t i nghi p tôi quá .

Th y x p ga nghe nói t c c i mà áp r ng: H nói g t em a, không có âu, ngcó lo. Nhà th ng h ng i nghèo thì n m thí ch ti n g o gì. Còn em có t i tình gì mà g ilên Ông Y m. H nói b y a, em ng có tin. Mà thôi, b a em m nh qua s vô mà lãnhgiùm em ra . Th y x p ga nói r i bèn t giã ra v . Th ng Ð c ngó theo c m tình th y ch ngxi t.

Ðêm y nó n m nh th y Ðàng hoài ng không c nh t t ng i b ng, tti ng nói gi ng c i, nh ngón n giéo gi t tiu tao, nh l i d y thâm tr m chánh tr c. Nónh r i nó l i ngh không bi t vì c nào ng i tài tình d ng y, c a phi ngh a d u m y muônc ng không ham, g p ngang tàng d u nát thân c ng gánh vác, mà sao tr i ch ng cho giàusang sung s ng, l i ày t m thân n ch t b i ch t b . Hay là ph i nhu c nh m i ng giàu,ph i lòn cúi m i ng sang? N u sang giàu mà ph i nh v y thì thà ch t ph t theo th y ngxa lánh tr c cho xong ch s ng r i ngày sau mà ph i chìm n i ch n d ng tr n, ph i dàyb a thân nam t thì l i càng kh não h n n a. Th ng Ð c nh th y r i ngh n cu c i thìkhóc mu i. Nh ng ng i b nh n m g n ai th y c ng u c m ng.

Th ng Ð c trong mình có b nh mà trong trí l i còn bu n r u n a, nên sáng b a saub nh nó tr n ng l i, làm cho nó n m mê man hai ba ngày. Quan th y h t s c i u tr mà g nhai m i ngày nó m i thi t m nh. M i bu i t i chúa nh t th y x p ga Phú Lâm i Ch L nch i u có ghé nhà th ng mà th m nó. Ð n ngày nó thi t m nh quan th y kêu nó r i v ubi u nó v , không òi b c ti n chi h t. Nó m ng quýnh nên xá quan th y r i l t t i ra; rakh i c a nó h i th m ng i ch g o r i l m l i i ri t. Nó th y ã kh i b gi i i Ông

Y m, mà l i c ng kh i óng ti n nhà th ng, thì trong b ng nó m ng nên quên ph t s tnay b v m t mình, ã không còn th y mà n ng nh , mà c ng không còn em mà h h .

Ch ng nó xu ng Ch G o, b c vô nhà gi y xe l a, th y x p ga chào m ng r i l y cáiva-li, cây dù v i hai cây n mà a cho nó, thì nó nh t i th y nó, ch ng ó nó m i khócd m d . Th y x p ga d n c m cho nó n r i m i m n con th y d t ch giùm m c a th yÐàng cho nó th m. Nó ra t i mà l y b n l y r i ng i ôm núm mà khóc nghe r t th m thi t. Nókhóc m t h i r i ng d y, lau n c m t, ch p tay ng tr c u m mà vái l n lên r ng:Th a th y, con nh n th y d y b o m y n m nay nên ngày nay con m i bi t ng ngayn o d i, con m i hi u th thái nh n tình. Nay tr i khi n gi a ng th y trò ta ph i xa nhau,con ch ng bi t l y chi mà t lòng kính m n th y. V y con xin l y th y b n l y mà t n. Con

ng gi a ch n này, trên có tr i, d i có t, con nguy n l p chí nh th y, g p vi c ph i làmd u nát thân con, con c ng làm, g p chuy n ch ng nên làm d u làm c b c c b c muôncon c ng ch ng thèm .

Th ng Ð c vái van xong r i m i tr v nhà th y x p ga. Th y h i nó v y ch bây gitính i âu. Nó suy ngh m t h i r i th a v i th y r ng: Th a th y em ch ng có bà con chih t, song em có m t ng i m nuôi d i Xóm Tre. L i th y em h i tr c nuôi em v i m t

a con gái tên là con Liên, khi t i M Tho th y em cho con Liên cho bà H i ng C n Thnuôi. Bà H i ng d t nó i Sài Gòn, v y em tính lên Sài Gòn ng ki m coi g p nó haykhông .

Th y x p ga c m nó l i m t êm. Nó n ca cho v ch ng th y nghe ch i r i sángm i giao c r i giao luôn cái ng h b ng b c v i cái bóp c a ông Ðàng cho nó n a. Nób cái ng h vào túi r i d bóp ra coi thì còn m t ng r i. Nó móc trong túi nó ra mà

m thì ti n riêng c a nó còn c tám c c b c. Nó b chung vô bóp, r i ng ng m nghr ng: Mình lên Sài Gòn không quen v i ai, không bi t c m âu mà n, ch âu mà ng .Ngh nh v y nó m i móc bóp ra tám c c b c c a nó mà l n l ng, r i m va-li b cái bóp c ath y vô ng g i va-li v i cây dù l i cho th y x p ga, tính xách hai cây n mà i thôi. Th yx p ga cho nó m t gi y xe l a v i m t ng b c. Nó t ch i hoài không ch u l y b c. V th ytheo ép quá túng th nó ph i l y, song trong b ng tính th m h ch ng làm có ti n tr l i l y

r i tr ng b c cho th y. Xe l a d i M Tho lên g n t i th i xúp-lê nghe vang rân. Nót giã v ch ng th y x p ga r i vác hai cây n ra ng ch c mà lên xe.

Ai có n kinh thành Sài Gòn c ng u bi t s v n B Rô15. Mà có bi t thì là bi t sv n y r ng l n, cây cao, c t t, phía sau dinh quan Toàn quy n ó mà thôi, ch không rõv n y có phép m u nhi m là th nào. V n B Rô ch ng ph i ban ngày mát m , ban êmthanh t nh nh m y s v n khác mà thôi âu nó l i còn có m t tánh ch t riêng n a, là c ng

ng sá quanh co ó, c ng c cây th nh m u ó, mà ng i b n vi c i ngang qua thì nóch ng h ch u t d u chi làm cho ng i ph i trìu m n r i d ng b c mà ng m c nh ng tình,nó i cho có ng i thung dung nhàn l c vô ó ngói ch i nó m i ch u làm cho c m h ng saymê, r i khi n cho ph i n n ná d n dà ng i hoài không mu n i, mà ch ng i ra c p m t v ncòn ngó l n l i. Mà nó làm cho ng i thung dung khoan khoái bao nhiêu thì nó l i c ng cóth làm cho ng i s u não càng bu n bã b y nhiêu; ai trong lòng có vi c bu n h vô t i ó thìc ng ph i ng n ng , nên khó d b c mà lui ra cho kh i.

Th ng Ð c cách bi t Ba Th i ã b n n m n m, trong lòng nó th ng nh , nên khi nónghe th y Ðàng ch t r i thì tr c h t nó tính tr v M L i ng vi ng th m. Song nó tínhnh v y r i nó nh t i tên H u thì trong b ng nó l i bu n th m, ngh vì v ó nó c c thân ãành r i, mà s má nó càng thêm nh ti c thì càng t i nghi p cho má nó n a. B i ngh nhv y nên nó m i quy t lên Sài Gòn mà tìm con Liên, b i vì khi g p bà H i ng thì bà có nói

15 v n ông Th ng, sau g i là công viên Tao àn

bà ch th ng con bà lên Sài Gòn ng c u danh y cho nó u ng thu c, v y, n u lên Sài Gòn màtìm thì ch c là g p Ð c.

Ch ng dè th ng Ð c lên t i Sài Gòn i r o kh p b sông thì không th y ghe c a bàH i ng; nó h i th m nhà m y danh y r i n ch c tr c c a ón hoài mà c ng ch ng g p.Nó ki m ba b n b a, n xài ã g n h t ti n r i, ban ngày th th n ngoài ng, ban êm thìvô v n thú ho c v n B Rô mà ng . Bóng tr ng chói m y ng n cây sáng r , ti ng d kêutrong ám c r r ; gió lao rao mát m vô cùng, v n r m r p im lìm v ng v . Nó n m nhm nuôi, th ng th y d y, r i l i nh t i con Liên, thì a n c m t, l nh trong lòng. Nó nh

h t r i l i ngh t i thân ph n c a nó bây gi trong l ng còn có vài c c b c mà l u linh t kinh thành Sài Gòn là ch không quen v i ai, tho ng nh h t ti n r i m i li u th nào. Nó

ng suy ngh b ng nghe ng h nhà th m i gi , nó l t t móc túi l y cái ng hc a th y di tích mà xem có úng hay không. Nó th y ng h c a nó ã m i gi n m phút.Nó v a mu n v n cây kìm tr l i cho úng m i gi , r i nó l i ngh r ng: a, mà khôngch ng hay ng h nhà th i tr . Có cái chi làm ch ng r ng cái ng h treo trên m t tòanhà l n ó i úng còn cái ng h nh trong túi nhà nghèo n y i sai âu . Ngh nh v yr i b ng h vào túi mà n m, không mu n ch u s a theo ng h l n.

Th ng Ð c v a m i n m m t lát thì l i nghe có ti ng kèn th i nho nh phía tr cu nó. Nó l m c m ng i d y ngó coi thì th y có m t a con trai m c qu n en ng ng i

trên m t cái b ng g n ó l y tay b m mi ng mà sao l i nghe ra ti ng kèn th i. Nó l y làm kbèn ng i mà nghe m t h i thì ti ng kèn l nh lót mà nh p nhàng l i ch c l m. Nó bèn xách haicây n i l i cái b ng ó ng mà nghe cho t ng t n. Nó th y th ng con trai y vóc gi c tol n, tay c m m t lá cây mà th i ch không ph i là kèn. Nó hai cây n d i t r i ng imà nghe, tính làm quen ng h i th coi vì phép nào có m t lá cây mà th i ra h i kèn c.Th ng con trai y c ng i th i hoài không thèm nói t i nó. Nó t c gi n mà c ng mu n khoengh nên l y cây kìm mà n theo, r i hai a hòa v i nhau luôn cho h t hai b n m i ch ungh . Có hai th y thông ng i hai cái xe kéo ch y ngang th y hai a hòa v i nhau thì thích ýl m nên ng ng l i mà nghe, ch ng chúng nó d t r i hai th y m i khen chúng nó và cho m i

a m t c c b c.Th ng Ð c m i làm quen v i th ng n , h i cách th làm sao mà th i lá cây ra ti ng

kèn c, l n l n r i m i h i t i tên h nhà c a. Th ng n thì nói ng ng nên nói khó nghem t chút, song nó c ng ráng c t ngh a cách th i kèn cho th ng Ð c nghe. Nó l i nói nó tênB , m i sáu tu i, g c Bình Ð nh. Khi nó v a c m i tu i thì cha m ch t h t, chú nóm i em nó v nhà mà nuôi. g n nhà chú nó có m t ng i n hay th y nó nói ng ng thìth ng nên ra công d y nó h c n. Ch ng nó c m i hai tu i nó bi t cây n cò r i chúnó m i ch h t v con em vào Sài Gòn mà làm m n. M y a con c a chú u khôn l nh t mà không có chút lòng nào yêu th ng nó nên c theo xéo x c gi t u b t tai nó hoài. Nót ng vào Sài Gòn làm n ngh gì, ch ng dè chúng nó t i Sài Gòn m n m t c n ph lá phía trong c u R ch B n mà r i d y m y a con và d y nó cách móc túi thiên h mà l yti n. M i ngày nó ph i i v i m y a con c a chú nó ra ch B n Thành r i x n b n trongch ho c m y nhà gi y xe l a rình mà móc túi. Nó có tánh nhát, s móc túi h b t c hánh r i h em n bót ph i tù, nên b a nào nó i tay không v c ng tay không hoài. Chú

nó ánh kh o và b ói nó mà nó c ng không ch u làm cái ngh hi m nghèo và nh nhu c y.Nh ng v y mà nó c ng mu n làm cho v a lòng chú nó nên b a n nó ra nhà gi y xe l a MTho nó th y có m t cái gói v i m t n cò d ng vách t ng mà không có ai coi ch ng h t;nó cà rà m t h i r i lén núm cây n cò mà i. Nó nh cây n y và nh bi t th i kèn lá, nênnó kéo n th i kèn cho h nghe mà xin ti n. M i ngày nó ki m c ôi ba c c em v chochú nó thì kh i b òn, còn b a nào n m b y xu thì ph i b ít c ng vài b t tai. Cách ba b atr c, lúc tám gi t i, nó m c i ra c u R ch B n ng i ch i, nhà lính kín n vây nhà r i b tchú thím nó và m y a con d t h t i xu ng bót. Ch ng nó tr v th y ng l i h i tr c

nhà nó s b b t luôn nên n m t. H i chi u nó i h i th m thì h nói tòa ã giam h t hai vch ng và m y a con i tra xét xong xuôi r i s x t i. H m nay nó l u linh ch khôngdám léo v nhà, nó b cây n cò trong nhà mà c ng không dám tr v mà l y.

Th ng Ð c thân ã lao ao l n n, mà g p th ng B n y c ng ch ng sung s ng gìh n thân nó, b i v y nghe h t u uôi r i thì trong bòng c m ng vô cùng. Nó k h tchuy n c a nó cho th ng B nghe r i hai a n m chung trên cái b ng nhà ng .

Tr i h ng sáng thiên h k l i ng i qua nói chuy n om sòm. Th ng Ð c gi t mìnhth c d y th y th ng B còn ng ngáy pho pho, bèn l y tay lúc l c u nó mà kêu nó d y. Nóth y th ng B ng i s t s nó t c c i r i h i r ng:

- M y ng t h i hôm qua n bây gi ch a ã thèm sao m y?- Tao a ng l m. Mà m y kêu tao th c d y làm gi ng gì bây gi ?- M y ng hoài c m âu n y n?- V y ch th c l i có c m mà n sao. Lo gi ng gì, v y ch thu nay tao có lo h i

nào âu mà tao có ói b a nào. Tao b t m t lá cây tao vô mi ng c ng nob ng c n gì ph i lo.

- M y tài quá! Ví nh m y lành m nh không nói gì, tho ng m y au m b t m tlá cây c ng không n i thì m y l y chì mà làm cho no b ng. Mà i ph i lo li uth nào d u không h n c thì ít n a c ng ph i b ng ng i ta, ch m y tính nngoài ch ng trong v n hoài nh v y hay sao?

- Tao không c n h n ai, mà c ng không s thua ai. Tao mu n có m t i u là cthong th t m thân thì thôi.

Th ng Ð c li c ngó th ng B m t h i r i nói ti p ràng:- Nãy gi tao nói chuy n tao bi t tánh m y a t do. Tánh y hi p v i tánh tao l m,

mà tao coi b t ng m y c ng là m t a trung h u. M y không cha, không m ,không anh, không em tao ây c ng trôi n i m t thân không bi t ai mà nh c y.Tao mu n hai a mình k t làm anh em n ng dìu d t nhau mà i, khôngbi t m y có ch u hay không?

- Ð c l m ch .- M y m c có chú m y ó thì làm sao mà i v i nhau cho c?- H i gì! Tao tr n luôn, tao không dám theo chú n a âu.- N u v y thì c. Thôi, tao tính v i m y nh v y: Không bi t m y có ti n b c

chi hay không, ch thi t tao có m t c c b c mà thôi, nh hai th y h i hôm cho m tc c n a là hai c c. Hai a mình n c m m t ngày nay n a thì tiêu h t. V y taomu n hai a mình i dài theo m y dãy ph có m y th y mình n cho h nghe

ng ki m ti n mà nuôi nhau. M y th i kèn lá hay, mà l i bi t n cò. Tao bi tn hai, ba th mà l i bi t ca. N u hai a mình hi p v i nhau mà n ca ho c

th i kèn ki m ti n d l m.- c.- Tao còn lo m t i u...- Lo gi ng gì?- n c m thì mình vô quán n qu y quá c ng xong, còn ch ng không bi t tính làm

sao...- V y ch cái v n n y làm chi ó. N u thiên h có áp vô giành gi t ch h t thì

còn s v n thú n a chi. Nói cùng mà nghe nh v n thú có ch t n a thì mình lêntr ng ua, ho c vô trong l ng ông Th ng c ng c c n gì m y ph i lo chom t.

Th ng Ð c nghe nói mi ng chúm chím c i r i hai a ng d y, m i a xách m tcây n, n m tay nhau mà d t i xu ng ch . L i t i nhà gi y xe l a nh th ng B l y cây ncò lên dây r i ng i n vài b n. Th ng Ð c ng nghe ngón thì t i, song nh p không c

ch c, tuy v y mà nó c ng l y làm v a ý l m, tính d y giùm cho th ng B trúng nh p thì ngónn c a nó ó ch c c ng ít ai b ng.

Hai a nó d t nhau i r o kh p Sài Gòn mà n ca. M y th y m y cô giành nhau màr c, ng i cho n c m k cho ng u, mà ai ai c ng cho ti n, không có êm nào mà hai anó không ki m c m t ng b c, m y êm th b y l i ki m t i hai ba ng. Ti n ki m

c bao nhiêu thì th ng B bi u th ng Ð c c t l y, ch nó không thèm gi . Th ng Ð cth y ti n d nhi u m i t may m i a m t cái áo bành tô16 vàng v i m t cái qu n v i en,và mua cho th ng B m t cái nón tr ng ng nó i cho gi ng cái nón c a mình.

B a n có m t th y thông làm vi c t i tòa án r c chúng nó n nhà ch i. Th ng Bth a d p h i th m m i hay chú thím nó v i m y a con ã b tòa kêu án sáu tháng tù vàtrong án có l nh c m không cho Nam n a. B c qua u tháng ch p th ng Ð c m thtrong l ng nó ã có h n b n ch c ng b c. B a n hai a nó ng u tr c hàng t nhàm t th y thông ng B c Hà, th ng Ð c m i nói v i th ng B r ng Sài Gòn thi t là vuimà l i d ki m ti n, song nó nh má nuôi nó v i con Liên lung quá, nên nó mu n v ch ML i th m má nuôi nó ít ngày r i i C n Th ki m con Liên. Th ng B nghe nói l y làm m ngvì nó mu n i xu ng d i m y t nh ng bi t ru ng v n ch i, song nó khuyên th ng Ð c nán ít ngày i l i r m tháng ch p s i ng v M L i n T t luôn th . Th ng Ð c b nglòng Sài Gòn thêm vài tu n n a. Ðúng ngày m i tháng ch p hai a nó m i d t nhau mà

i, trong l ng th ng Ð c có b n m i ba ng b c. Chúng nó i xe l a xu ng Phú Lâm choth ng Ð c tr ng b c l i cho th y x p ga.

V ch ng th y x p ga th y th ng Ð c thì m ng r vô cùng; nó tr ng b c th ykhông ch u l y mà l i c m nó l i ch i v i th y ít b a. n c m r i nó thì n còn th ng Bthì th i kèn cho th y nghe ch i. Th ng Ð c nh n lúc y m i d t th ng B ra th m m th yÐàng. Nó ng i khóc k nghe r t th m thi t, làm cho th ng B là m t a kh kh o ng ng liumà nó c ng ph i ng lòng r ng r ng n c m t.

Qua ngày m i tám hai a nó mu n t giã mà i, v th y x p ga không cho, nói ngàym i tám là ngày x u, nên hai a nán l i m t b a n a. Khuya m i chín v th y x p gan u cho hai a nó m t n i c m, n r i tr i h ng sáng chúng nó m i l y hai cây n, cái va-livà cây dù mà i tr lên Ch L n ng i ngã C n Giu c mà xu ng C u N i.

M t tr i m c lên cao v a c vài sào thì hai a nh ã qua kh i xóm C i r i h ith m ng C n Giu c mà i. Th ng B m nh m nên lãnh xách cái va-li v i cây n cò cònth ng Ð c m y u nên xách cây n kìm v i cây dù. M t tr i càng lên cao n ng càng thêmg t. Th ng Ð c gi ng cây dù r i bi u th ng B i khít m t bên nó ng núp bóng dù.

Th ng B l c u mà nói r ng: Tao không s n ng âu. M y che dù m t mình m ycho d , tao i ngoài n ng cho thong th . Nói nh v y r i th y th ng Ð c ôm cây nkìm kình càng nên che dù b t ti n, nó l i i cho th ng Ð c xách cây n cò cho nh . Th ngÐ c s b t nó xách h t n ng thì t i nghi p cho nên d c d c không mu n i mà nó khôngch u, c giành ôm cây n kìm cho th ng Ð c hoài.

V th ng B tuy m nh m và l n h n th ng Ð c hai tu i, song trí nó t i t m, mà tánhnó c ng thi t thà h n, b i v y cho nên m y tháng nay hai a nó k t làm anh em v i nhau thìth ng B th ng kính nh ng th ng Ð c luôn luôn, th ng Ð c mu n vi c nào thì nó làmtheo vi c n y, ch ng h khi nào nó cãi l y bao gi . Ðã v y mà nó th y th ng Ð c nh nhítnó l i th ng, nên m i vi c c c nh c nh gi t qu n áo, mua c m, xách n nó giành làm h tth y, th m chí ban êm ng u n i nhà ng i ta n u có m t b ván thì nó cho th ng Ð cn m phía trong; n u có m t gh b thì nó c ng cho th ng Ð c n m, còn nó n m d i t.Th ng Ð c bi t tánh nó trung h u, mà l i th y b ng nó nh v y n a thì th ng nó vô cùng,

16 (paletot), áo ng n nh áo veste ngày nay, thích h p cho àn ông l n àn bà

b i v y, cho nên tuy trong hai a th ng Ð c làm u, nh ng mà nó ch ng h th mà húnghi p.

Hai a h i c m t khúc xa xa g p bóng cây mát thì ng i mà ngh chân. Ngóchung quanh ng thì lúa chín lòm, có ch g t r i b i ngã ng a b i ngã nghiêng, có chch a g t, bông lúa cong vòng gió th i lung lay d ng nh i trông ch ru ng. Có ch l i laonhao l nh k g t ng i mót, d a b có ng i che dù ng i xem ch ng, tu ng nh s ng i taan t i nu t s ng h t ám lúa c a mình. M t lát nghe ti ng kèn le te r i th y có m t chi c xeh i y v p ng i ta àng xa ch y t i. Th ng Ð c l t t s p dù ng d y nói r ng:

- Úy! May d ? Ð kêu xe h i d ng l i mình i cho mau.Th ng B n m áo kéo ng i xu ng mà nói r ng:- Ði xe h i làm gì t n ti n vô ích.- Mình thi u gì ti n mà s m y?- D u có ti n nhi u l i xài ti n vô ích nh v y sao?- Ði xe h i kh e ch n, ch sao mà vô ích.- Ph i, ng i trên ó thì kh e ch n, mà tao s b u.- M y nhát quá!- Không ph i nhát.Hai a ng cãi v i nhau thì xe h i ã ch y t i r i ch y tu t. Th ng Ð c m t ngó

theo còn b ng thì ti c nên l m b m nói r ng:- M y d i quá! Xe ch y tu t r i còn gì.- Nó ch y i âu thì ch y ch . M y bi t t i sao mà tao không ch u i xe h i hay

không?- Không!- T i xe h i là c a nhà giàu dùng.- Sao mà m y ghét nhà giàu d v y?- T i tao nghèo.Th ng Ð c l ng thinh không h i n a mà b suy ngh lung l m, r i hai a m i xách

mà i. Ði d c ng th ng Ð c nh c t i chuy n má nuôi nó v i con Liên thì nó nói nhi uti ng yêu th ng trìu m n l m. Th ng B m i nói r ng: M y tuy không có cha m mà m ycòn có ng i th ng m y, th m cho thân tao cha m ch t h t r i, bây gi trên th gian nàych ng có ai th ng tao n a h t . Th ng Ð c nghe l i than nh v y thì ng lòng nên an c m t, i khít l i che dù cho th ng B r i áp r ng: Còn tao ây chi . Th ng B day l ingó th y c p m t t r t thì c ng ng lòng nên d a l , r i hai a núp bóng cây dù,l ng thinh không nói m t ti ng mà trong lòng dan díu v i nhau không k xi t.Ng i m t h i r i th ng B m i h i r ng:

- M y nói m y th ng má nuôi m y v i con Liên mà sao v th m m y không tínhmua v t gì em v mà cho?

Th ng c nghe h i nh v y li n ng c m t lên mà áp r ng:- M y nói ph i l m. Tao v th m, tao ph i mua em v má cho m i ph i. Ti n

mình thi u gì, nh h t mình ki m cái khác, s gì, mà mua v t gì?- Mua bánh trái hay là áo qu n, mua v t gì thì m y li u l y ch tao có bi t âu.- Má tao ít a n bánh l m. Thôi tao mua m t cái qu n lãnh v i m t cái áo xuy n

bông ng má tao m c i xóm, ch c là má tao m ng l m. Ý? Mà không c. Mátao có i nào i ch i mà m c qu n áo t t. N u tao mua thì m c ch không cóích mà l i s n tr m l y n a, không thì ông già nuôi tao ng c ng bán ng ngnh u r u. Ð tao nh coi h i tr c má tao a nh ng v t gì. ph i! Má tao anuôi heo l m. Tao nh h i tr c má tao có nuôi m t con heo qu n, tía tao b t báncho h làm th t má tao ti c nên khóc hoài. Thôi, tao mua cho má tao m t con

heo khác c ng gi ng nh con heo qu n ó cho má tao nuôi, ch c là má tao ch ul m. Cha ch ! Mà không xong âu m y.

- Sao mà không xong?- Con heo qu n h i tr c tía tao bán t i hai m i tám ng b c. N u mình mua con

khác gi ng nh v y mà cho thì h t ti n còn gì.- H t thì mình ki m cái khác.- Có ki m thì mình tr lên Sài Gòn, ch d i ru ng mà li m gi ng gì c.- Bây gi mình có t i b n m i ba ng b c n u mình mua con heo h t hai m i

tám ng thì mình còn m i l m ng ch sao mà h t i.- Ph i ành ti n ng i C n Th th m con Liên n a ch .- Ví nh có h t thì mình i d c ng n ca ki m ti n mà i. M y s k quá!Th ng Ð c không nói n a, r i hai a xách i l n l n t i ch C n Giu c thì m t

tr i dã ng bóng. Th ng Ð c móc túi l y ng h ra coi thi ã m i hai gi tám phút. Haia ói b ng nên d t nhau vào quán n c m, th y cái ng h l n treo gi a quán, kim ch

m i hai gi r i thì th ng Ð c tr môi mà nói r ng: L n ó v y mà i b y, có b ng nhc a tao ây âu .

Hai a n c m r i m i d t nhau i vòng theo m y n o ng xem ch i cho b t C nGiu c. G n t t m y ti m buôn bán ch ng hàng hóa h c h , nào t ng li u nào bông gi y nàoch n èn, qu t , nào bình phong l c bình, nào qu n áo xanh, nào pháo, nào nhang, nàocam h ng d a chu i, ch ng thi u v t chi h t. Th ng Ð c th y m t ti m có treo kh n tr ng,kh n en, kh n bông h ng cho àn bà con gái i, th nào c ng p. Nó ng tr m trch cho th ng B coi r i vô l a mua m t cái kh n màu bông h ng v i m t cái kh n tr ng,tính cái kh n tr ng cho má nó, còn cái kh n bông h ng thì cho con Liên. Ch ch ti mthách giá m i cái hai ng b c. Hai a ke re tr t i tr lui n m t ng b y m t cái h m ich u bán. Th ng Ð c m va-li b hai cái kh n vô r i d t nhau mà i.

Ch ng bi t ng bao xa, hai a th n th , kh e thì i, m t ng i ngh , i n n m gichi u m i xu ng t i ch Tr m. Th ng Ð c h i th m thì h nói t ó xu ng C n Ð c cònxa, i t i t i s c ng ch a t i. Hai a nó tính v i nhau r i m i em vô nhà vi c17 làng màg i và xin v i ng i coi nhà vi c cho ng u m t êm ch sáng ngày mai s i. G i r id t nhau i ch i. Ð n t i hai a nó ch a ói b ng nên không n c m, m i a n m t tô mìr i tr v nhà vi c tính ng cho s m ng khuya th c d y s m mà i cho mát.

Ng i coi nhà vi c th y có hai cây n bèn h i coi hai a có bi t n hay không màxách i âu v y. Hai a nó nói bi t, ng i y bi u n ít ch p nghe ch i. Hai a nó th yng i ta cho mình ng u, không l mình không t lòng cám n ng i ta, nên ng i l i lêndây r i B c m n cò, Ð c ôm n kìm, hòa v i nhau nghe thâm tr m l m. C ch ng il n tr nh u t u l i tr c nhà vi c mà nghe ch t n t. Th y giáo d y t i ó, ham n kìmmà m i h c qu t qu t nghe ti ng n v ch ng c ng d t nhau l i ó ng mà nghe.

Hai v ch ng th y giáo th y hai a nh mà n t i thì tr m tr khen hoài: ch ngchúng nó ngh th y bèn b c l i h i th m r i bèn r c chúng nó v nhà n ch i, l i bi uem h t c l i nhà th y mà ng luôn th . L i nhà th y giáo th ng Ð c còn tr tài ca và

th ng B tr tài th i kèn, ai n y i theo mà nghe th y u p d . Thím giáo h i tr b t gà làmth t n u cháo ng khuya cho hai a nó gi i lao. Hai a nó n n m i hai gi khuya, ncháo r i m i ng .

Th ng Ð c ã tính khuya th c d y i cho s m ng kh i n ng, mà b ngày tr c ixa m t m i, r i l i b th c n ch i n a, b i v y cho nên hai a ng quên sáng ngày sau nb y gi m i th c d y. Th ng Ð c ng ng i tr c c a b ng tô n c súc mi ng r a m t,b ng th y tr c c n ph ngang nhà th y giáo có con heo en t t i l i qua, c ng lang m ,uôi c ng b qua phía tay m t, gi ng h t con heo qu n c a Ba Th i nuôi h i tr c v y. Nó

17 c quan hành chánh, tr s y ban nhân dân.

kêu th ng B l i mà ch con heo cho th ng B coi, r i ng tr m tr hoài, b ng mu n mua d tv M L i mà cho má nó l m.

Hai a nó ng bàn tính v i nhau, thím giáo b c ra không rõ vi c gì m i h i: Haiem nói gi ng gì ó? Khoan i ã, qua mua d n n r i s i .

Th ng Ð c ch con heo mà h i thím giáo r ng:- Th a thím không bi t con heo ó c a ai v y thím há?- Heo c a thím Ch nh a.- Không bi t mình mua h bán hay không thím?- Thím Ch nh, thím tính T t n y thím làm hàng a. N u mình mua úng giá thì thím

bán, ch làm chi. Thím nuôi con heo thím t p nó d n quá. S p con thím nó c tdây r i d t i ch i t i ngày, d t i âu c ng c, con heo khôn d l m. Mà haiem mu n mua hay sao mà h i?

- D , em mu n mua.- Hai em mua làm gì?- D , mua ng d t v ch C u N i mà cho má em nuôi.- Hai em có ti n nhi u l m hay sao mà tính mua con heo l n nh v y.- Không bi t giá con heo ó ch ng bao nhiêu thím há?- Hôm tr c các chú18 c o heo trên C n Giu c h tr hai m i chín ng b c mà

thím Ch nh d c d c không ch u bán ó a.- N u mình tr ba ch c ng b c thì h ch u bán thím há?- n u ba ch c ng b c ch c h bán.- V y xin thím làm n tr mua giùm cho em. Cha ch ! Mà không bi t mua r i d t nó

i c không. Ch n u ph i khiêng, thì hai a tôi khiêng sao cho n i?- Ð c, con heo n y d n l m, d t i th ng th ng thì c, không c n ph i khiêng.- V y xin thím tr r i mua giùm cho em.Thím giáo qua h i thì thím Ch nh òi ba m i hai ng b c, ph i tr d c d c m t giây

lâu m i ch u d t giá ba ch c ng b c. Thím v nói l i cho hai a nó hay. Th ng Ð c l tt m ba ch c ng b c a cho thím giáo r i d t nhau qua b t con heo.

Th ng Ð c mua c con heo thì trong lòng m ng r vô cùng. Nó mua m t s i dâyd a mà c t ngang nách con heo ng có d t i cho d . Ðem v c t tr c nhà th y giáo thì nór r m hoài. Con heo thi t d n, h gãi thì nó n m ngay không c c c a chi h t. V ch ng th ygiáo d n c m cho hai a nó n xong r i, hai a nó m i t giã mà d t con heo i. Th ngÐ c n m dây ng tr c, còn th ng B thì i theo sau coi ch ng, h con heo d c d c thì nóla ch ng ng i cho mau. Th ng Ð c l y làm c ý vô cùng, b i v y h i tr c thì ngoáil i ngó con heo mà nói r ng: Ði, ráng i nghe hôn em qu n. Ði v ch M L i v i qua. B i,h i tao nhà má tao, tao ra i v i th y tao thì tao có nói r ng ch ng nào tao l n khôn tao slàm mà nuôi má tao. Nay tuy tao ch a l n mà ã có th cho má tao c m t con heo nh v ythì tao ã khoái trong lòng r i. Ð r i sau m y coi, ch ng tao làm giàu l n thì tao s làm chomá tao sung s ng l m... Ch c tao v ây má tao vui l m .

Th ng Ð c nói d t l i r i l i c t gi ng lên mà ca hát om sòm. Th ng B th y v yc ng vui nên ti p mà ca, nh ng vì nó nói ng ng nên nó ca thì th ng Ð c c i ngã nghiêngngã ng a. Hai a v a i v a gi n, mà l i b con heo d c d c nên i không mau. Gi n ãthèm r i th ng Ð c l i nói r ng: Tao v th m má tao thì tao vui thi t, mà tao nh t i tía taothì tao bu n quá. Tao vái ông a v ng có tía tao nhà thì tao s cúng m t n i chu i .

N m gi chi u hai a m i xu ng t i ch C n Ð c. Th ng Ð c tính ghé l i ótr c là ki m c m n và ki m cám cho con heo n, sau n a th m v ch ng cô Ba S và chocô hay vi c th y Ðàng ch ng may b mình n i t khách. Nó l i ngh th m r ng vì b muakh n, mua heo nên trong l ng bây gi còn có chín ng b c, v y êm nay t i C n Ð cc ng nên n ca ki m ti n thêm chút nh n a ch i.

18 Ng i Hoa Vi t Nam

Tính nh v y nên v a vô t i ch nó m i bi u th ng B a cây n kìm cho nó ôm r ib t lá cây mà th i kèn ng cho ng i ta hay ho c may t i ng i ta có r c n n cho hnghe. Th ng B nghe l i th i kèn om sòm. S p nh a ch i ngoài ng, a ng trongc a, nghe ti ng kèn thì dòm ngó, ch ng th y hai a xách kình càng thì l y làm k nên ápch y theo la om sòm r ng: Á, h hát heo bây à! Ng quá, ng quá? . Con heo th y s p nhch y r n r n mà l i la vang rân thì kinh hãi nên v t ch y. Th ng Ð c tình c n m m i dâykhông ch c nên con heo sút ch y tu t, Th ng Ð c v i th ng B ch y theo, s p nh th y v ycàng v tay la l n h n n a. Con heo chun tu t vô ti m bán hàng xén ng m y ch ng t chénd i t b h t b n.

Hai a nó ch y t i áp vô ti m n m dây d t con heo ra. Ch ti m c n l i, bi u ph ith ng t chén b r i m i c d t con heo i.

Lúc hai àng dan ca v i nhau s p nh ch càng t u ông h n n a. Lính gác ch th yv y không bi t chuy n gì, l t t ch y l i v t s p nh b c vô ti m mà h i. Ch ti m ch b cho chú lính xem r i xin chú d y hai a nó ph i b i th ng h h i. Chú lính th y hai anh l mà l i có d t con heo thì l y làm k nên b t em v qu n cho quan Ch qu n tra v n.Quan Ch qu n h i thì th ng Ð c th a h t s tình, nói r ng nó mua con heo c a thím Ch nh

ch Tr m có hai v ch ng th y giáo ngó th y và nó tình d t v M L i mà cho má nó nuôi;nó ghé c n Ð c là vì mu n th m cô Ba S , r i con heo làm b c a ng i ta thì nó c ngch u th ng, ch không dám cãi.

Quan Ch qu n cho òi Ba S n nhìn coi có quen v i hai a hay không và sai línhc i ng a lên ch Tr m mà h i thím Ch nh v i v ch ng th y giáo xem thi t hai a nó muacon heo y hay là b t tr m c a ng i ta. Ba S n nh n th y th ng Ð c li n h i: a! M yn m nay anh Hai tao âu? Sao m y l i v ây? Còn anh Hai tao bây gi âu ? Th ngÐ c nghe h i thì bu n nghi n nên áp nh nh r ng:

- Th y ch t r i.- Húy! Ch t h i nào?- Ch t ã ba tháng nay.Ba S nghe nói t i ó li n la khóc om sòm làm cho th ng Ð c ng lòng c ng khóc

theo, còn ông Qu n thì ng i ngó trân trân không hi u chi h t. Ba S h i th ng Ð c vì làmsao mà b b t. Th ng Ð c thu t s chuy n heo làm b tô chén, Ba S m i xin ông Qu n chophép ch ta lãnh hai a nó v mà h i th m chuy n riêng c a anh. Th ng Ð c l y ra m t

ng b c mà xin th ng b cho ch ti m. Ông Qu n òi ch ti m vô thì ch ti m nói báng giá m t ng hai, mà vì s r i ro nên b ng lòng l y m t ng b c không òi thêm làm

chi n a.Hai a m i xách và d t con heo i theo Ba S mà v nhà, th ng Ð c thu t h t

u uôi m i vi c t ngày th y nó C n Ð c ra i cho n ngày ch t cho Phan H o Tâmv i Ba S nghe. V ch ng H o Tâm nghe anh g p ho n n n cho n ngày ch t mà c ngkhông m thân thì t c t i trong lòng nên khóc k th m thi t: Tr i ôi ! Ng i có v n h c,bi t xa lánh ng cong n o v y, ng gi l y chút thanh liêm quy t ch a cãi nh ng b i t c

i phong ng p tánh nam nhi kh ng khái, ng i v y mà tr i ch ng th ng, b t thân ph il n b i vùi tro, xô thân cho m a sa gió táp khi n cho n gi nh m m t c ng không c th yquê quán, g p anh em, tr i ôi, tr i làm nh th còn ai dám gi b ng thanh liêm, còn ai dámgìn lòng chánh tr c. Ví d u trong m i n m anh tôi có quy n có th mà có b c thi p hi p ápng i ta i n a, thì m i m y n m sau ch u nghèo, ch u c c ó há chu c t i ch ng r i sao? .

Ba S mu n sai a lên nhà báo tin cho v th y Ðàng hay; mà ch ng không cho l inói r ng: Ch ó mà k gì ai! Ch chi mà ch bi t tam tùng t c thì anh Hai âu có ra thânth nh v y. Nay có cho ch hay thì b t quá ch làm b khóc nhíu nháo ng che mi ng thgian, ch ch có tình có ngh a gì ó mà cho hay .

Tên lính ông Quan sai i ch Tr m v nói r ng thi t thím giao có mua con heo c athím Ch nh giùm cho th ng Ð c, nên sáng ngày ông Qu n cho òi hai a ra r i nói r ng:

Tao ã có cho lính i dò thì thi t là heo c a bây mua, v y thì bây thong th mu n i âu t ý.Mà bây gi bây tính i âu? .

Th ng Ð c th a r ng: B m ông, hai a tôi i v ch M L i . Ông Qu n nói: Bt ng bây ã d k mà l i còn d t m t con heo i, ai th y c ng ph i nghi. Nay bây tính i quat nh khác v y tao cho m t cái gi y ng bây c m mà i kh i ai nghi ng n a .

Ông Qu n vi t m t cái gi y ch ng nh n r ng con heo ó là heo c a hai a nh muatrên ch Tr m, ký tên óng d u r i m i trao cho th ng Ð c c m. Hai a nó th y ông Qu nnày t t nh v y thì có ý m n th m nên vòng tay cúi u xá hai ba xá r i lui ra.

Ra ng th ng B c i mà nói v i th ng Ð c r ng:- M y tính ghé C n Ð c ki m ti n, té ra không ki m c thêm, mà l i t n c a

mình h t m t ng b c n a.- M y ng có ti c. May l m a m y. H i b lính b t tao t ng chín ng b c v i

con heo kia tiêu h t kia ch .Tr v nhà Ba S , th ng Ð c m i giao va-li v i cây dù c a th y Ðàng l i cho Ba S ,

còn cái ng h v i m y cây n thì nó xin làm d u tích, th y ó c ng nh th y th y.Ð n tr a n c l n y, có ng i l i xóm chèo ghe qua ch M L i mà th m bà con,

th ng Ð c h i xin cho quá giang. Ng i y ch u, nó m i c y h khiêng giùm con heo bxu ng ghe r i t giã v ch ng H o Tâm ôm m y cây n mà qua sông Bao Ng c.

L i n m gi chi u, gió th i hiu hiu, hai hàng d ng tr ng hai bên ng t M L i vôGò Công nhánh o t òa, o t o i d ng nh ngo t khách qua ng t ni m tâm s , hay là h ing i l m t coi b n b i âu. Ai h u tình háo c nh n lúc y mà i qua khúc ng óthì c ng u cám cánh mà h n h trong lòng. Th ng B tuy là a ng ng liu l kh mà nó i

n ó c ng vui th m nên mi ng ng m m t lá cây mà th i tò te, tay ôm cây n kìm c ngkh y t n tên, còn hai ch n c ng nh y l n ba làm cho con heo th ng Ð c d t i tr c gi tmình nên ch y lom xom không dám in d c d c.

Th ng Ð c h i qua t i M L i nó h i th m thì h nói tía nó ã b v mà i m t m yn m nay, nên trong lòng nó m ng th m, l t t i ri t v Xóm Tre ng m u t oàn viên màk h t nh ng lúc gian truân, nh ng h i th ng nh . Nó l m l i mà i trong b ng tính th mcoi ph i li u th nào mà d t con heo vô nhà má nó ng ngó th y r i thình lình con heo kêu tt cho má nó gi t mình ch i. Nó ng suy t i ngh lui r i l i ch m m t mà ngó vào Xóm Tre

coi nhà má nó ch n o, b ng nghe th ng B i sau th i kèn kh y n nó day l i b c t c c ir i kêu mà ch r ng: B cái nhà u xóm phía ngoài ló nóc mình ngó th y ó a . Hai acúi xu ng kh i nhánh d ng mà dòm r i c i v i nhau c m c c nh a iên v i a khùngtr ng gi n.

Ði t i u b nh vô xóm, th ng Ð c kh p kh i trong lòng i không v ng b c, màl i hai con m t c ch m ch ngó ch ng nhà hoài không coi d i ch n, nên láng cháng v p lch n trâu té l n cù, v ng nón d i ru ng, mà may cây n cò kh i gãy. Vô g n t i sân nó m in m con heo mà ng i núp d i b i cây trâm b u, r i bi u th ng B i th ng vô nhà nói v i mánó r ng: Có m t ng i giàu l n nghe thím nghèo nên em b c ti n n cho thím, v y thímph i i ra mà r c .

Th ng B nghe l i i th ng vô nhà kêu om sòm mà không nghe ti ng tr l i. Nó i tu tvô bu ng th y v ng hoe, i th ng xu ng b p r i b c ra c a sau c ng không th y ai h t. Nól t d t ch y ra sân mà kêu: Ð c i! Ð c! Không có ai nhà h t m y à! . Th ng Ð c d tcon heo i vô trong b ng l y làm k , không hi u má nó b nhà mà i âu. Nó ngó quanh qu t

thì th y cái chu ng v t c ng còn ó trong chu ng l i nghe ti ng v t kêu l p c p nh n mtr c, h i nó còn nhà. Vô nhà nó coi c c ng nh c , duy có thêm m t cái c i giã g o v im t cái võng mà thôi. Nó ra sau b p thì th y có n i c m còn trên u ba ông táo, l a ã t tmà than còn ng n nóng h i.

Nó tr ra th y th ng B n m tòn ten trên võng mà gãi con heo nó m i nói r ng: Ch clà má tao i ch i âu l i xóm ây. N i c m n u m i v a chín, ch c là m t lát v n c m chkhông lâu âu. M y n m ó nghe hôn. Ð tao tr n, nh má tao v có h i thì m y gi ò ng ,

ng thèm nói gì h t . Th ng Ð c d t con heo vô bu c d i gi ng r i tr ra th y d ng mánó ã vô g n v i sân. Nó lính quýnh không bi t âu mà tr n cho k p, bèn núp d a c a ch . BaTh i v a b c vô nó nh y ra hà m t ti ng l n. Ba Th i gi t mình la bài hãi. Th ng Ð c ômBa Th i ch t c ng mà nó r ng: Con v ây nè, má vui hôn? M ng hôn h ? . R i nó l i vtúi mà nói: Bây gi con không thi u gì b c, má không nghèo c c n a âu, ng lo .

Ba Th i ôm con v a khóc a nói:

- Con i n m sáu n m nay má nh con h t s c mà má c ng lo s không bi t conm nh gi i th nào. Sao con không m n ng i ta vi t th r i g i th m má v ycon?

Th ng D c n m tay Ba Th i mà áp r ng:

- Con bi t ch gi i l m má à. Có nhi u khi con mu n vi t th mà ng t không bi tlàng mình ây là làng gì nên không g i th c.

- Làng Bình Th nh Ðông ch làng gì.- Tr i ôi! Con có bi t âu. Má nói làng n y là làng Bình Th nh Ðông ph i hôn má?- .Hai m con l n líu v i nhau m t h i, r i Ba Th i day l i th y th ng B n m trên võng

không bi t nó là ai m i h i:- Th ng em ây âu...?- Anh em b n c a con ó má à. Nó i theo con v th m má cho bi t.- M y n m nay con i âu, má h i th m thì bên C n Ð c h nói h không bi t.

Còn con âu mà v ây. a! Mà b con ói b ng, thôi má n u thêm c mng con n ch .

Ba Th i v a xây l ng i vô b p thì th ng Ð c kêu mà nói r ng:- Má, má, ai trong bu ng ó v y má?- Ai âu?Ba Th i dòm vô bu ng không th y ai h t, mà l i nghe ti ng heo kêu t t d i gi ng

thì l y làm l m i b c vô. Con heo vùng ng d y. Ba Th i gi t mình la l n r ng: Húy!Con heo c a ai ó v y? . Th ng Ð c ng ngoài v tay c i ng t và nói r ng: H i tr c tíabán con heo qu n c a má, con ki m m y n m nay m i c nên d t v cho má ó a. Má coicó ph i hay không? .

Lúc y tr i ch ng v ng t i nên trong bu ng th y m m không rõ, Ba Th i m i tèn r i coi con heo thì l y làm m ng r vùng nói l n r ng: Ph i r i, heo con mua âu v y

con? .Th ng Ð c l y làm to i chí ng ch ng n nh vinh m t mà áp r ng: Con mua bên

ch Tr m em v cho má ó a . Ba Th i èn d i t ôm con mà hun tr hun tr t, r i nóir ng: Con tôi thi t áng quá!

Ba Th i l y cám sú cho heo n r i i vo g o n u c m. Th ng Ð c v i th ng B ch yví b t m t con gà giò ng làm th t. Th ng Ð c bi u th ng B ph n u c m v i Ba Th i, cònnó ch y vô th m c u Hai m Hai nó. Quá n a canh m t, c m n c xong r i, th ng B leo lênvõng n m ng ngáy pho pho.

Th ng Ð c l y kh n mua trên C n Giu c mà cho Ba Th i r i m con n m t i b vángi a mà k h t nh ng h i ho n n n, nh ng lúc nh th ng trong m y n m ly bi t. Ba Th inghe th ng Ð c thu t n lúc th m thi t nh t là lúc th y Ðàng b b t giam t i Trà Vinh, lúcn m nhà th ng Ch R y và lúc linh inh Sài Gòn thì ng lòng th ng nên n c m t d md . Tháng Ð c thu t h t chuy n c a nó r i nó m i h i t i chuy n c a má nó nhà giàunghèo m l nh th nào, r i l i h i th m luôn t i chuy n tía nó n a. Ba Th i n m to nh mà kh t chuy n nhà cho con nghe, nói r ng t khi con ra i r i thì ch ta nhà bu n r u không xi tk , ngày nh êm c n m gác tay qua trán mà th ra hoài. Ch ng xài h t m y ch c ng b cbán heo, r i hai ch c ng b c c a th y Ðàng c ng làm tiêu luôn n a. Ch ta l p thì nh con,l p thì túng ti n nên theo phàn nàn v i ch ng hoài, bi u ch ng ph i lo làm n, mà ch ng l ng

ng l nh k m t n i mà lo m t n i, c vài tháng r i vác dù mà i n a. M y n mnay ch ng không v th m l n nào. Ch ta nhà m t mình lo c i c làm n, b i v y cho nêntuy trong nhà không d d song c ng không th n thi u. N m ngoái ch ta nghe h nói có g pch ng làm ru ng d i C n Th . Hôm tháng tr c ch ta có ti p c m t b c th c ach ng g i v , ch ta có m n th y giáo coi giùm thì th y giáo nói r ng ch ng bây gi d ikinh Xà No bi u ch ta nh có nghèo thì bán nhà i xu ng d i mà . Ba Th i nói t i ó thìng i d y thò tay vào túi móc b c th ra d a cho th ng Ð c coi. Th ng Ð c th y b c th cóm y hàng ch mà thôi nên a g n èn mà c:

Xà No, le 15 Décembre 19...Tao g i l i v th m m y c m nh gi i. Tao d i n y bình an nh th ng. N m nay taolàm n c ng khá khá. Nh m y có nghèo l m thì bán cái nhà l y b c i qua M Tho r i ng itàu mà xu ng ây.Mà n u m y ã có n i nào khác r i thì ph i g i th cho tao bi t. Nói giùm tao g i l i th manh Hai ch Hai và bà con l i xóm h t th y.H u ký.

Th ng Ð c c th r i bèn ngó Ba Th i v a c i v a nói r ng:- Sao? Má tính i xu ng d i hay không?- Ði làm chi.- Má không i ây ch c tía nghi má có ch ng khác a.- i! Nghi thì nghi ch h i gì,Th ng Ð c ng i ng m ngh m t h i r i nói r ng:- mà thôi, ng có i má. Má c nhà ây, con làm con nuôi má. Con n ca gi il m, con ki m ti n d nh ch i.

- N y con, t h i chi u n bây gi má quên nói chuy n cho con nghe.- Chuy n gì?- Con i m y n m nay v y mà có ai nhìn con không?- Không.- N y, lóng tr c có m t chuy n n y má l y làm k l m con.- Chuy n gì v y?- Hôm tr c ông H ng S i bán lúa trên Bình Ðông, r i ng ra Sài Gòn mua .T i l i ng i xem hát g p m t th y thông, hai ng i làm quen v i nhau r i th ythông h i ng i âu. ng nói làng Bình Th nh Ðông thu c t nh Gò Công. Th ythông m i h i ng v y ch bình Th nh Ðông mà có bi t ng i àn bà nào tên làBa Th i hay không. ng nói bi t r i h i th y thông v y ch h i th m Ba Th i làmchi v y, Th y thông m i nói r ng có m t ng i giàu có l n h i tr c l c m t h tm t a con trai n c y th y tìm giùm. Th y h i th m thì nghe h nói Ba Th i Bình Th nh Ðông có xí c a nh y. Th y mu n tìm n nhà mà chu c l i,song không bi t có qu nh v y hay không nên th y ch a dám i. Ông H ng S

m i nói v i th y r ng ng có nghe nói Ba Th i h i tr c có nuôi m t a con nuôitên là th ng Ð c mà vì nhà nghèo nuôi không c n a nên ã bán cho ng ikhác, h d t i m t ã b n n m nay r i. B a hôn ông H ng S v có nói chuy nl i cho má nghe, song má không bi t con i âu nên má không ý n cho l m.

- V y mà ông H ng S có nói th y thông ó tên gì nhà âu hay không?- Có, ng nói th y thông ó tên L i, nhà ng C u Quan.- N u v y con lên Sài Gòn con ki m th y.Th ng Ð c tính ch i vài b a r i tr lên Sài Gòn. Ba Th i không cho, nói r ng ã

c n T t r i, n u có mu n i thì n T t r i s i. Th ng c nghe l i nên không òi i g pn a.

Ðêm y th ng Ð c n m thao th c hoài ng không c. T ngày nó bi t Ba Th ikhông ph i là m ru t nó r i, h ai h i n cha m nó thì trong lòng nó l y làm b t r t x nxang, th m t i thân không m không cha, c h i riêng trong b ng hoài v y ch m mình cóch a hoang mà mình r i s ti ng x u hay sao nên b ng mà b i, hay là cha m mìnhnghèo l m không th nuôi c nên m i b mình nh v y. Nó suy i ngh l i, bàn t i tính luihoài mà c ng không hi u t i sao mà thân ph n nó lao ao nh th . Có khi nó n m êm bu nb c c th m trong b ng nó r ng, n u có ai nhìn nó làm con d u ng i y tàn t t nghèo hènnó c ng h t lòng mà kính th yêu m n. Nay thình lình nó nghe nói có cha m ki m nó, màcha m nó là ng i giàu có l n n a thì t nhiên trong b ng nó kh p kh i vui m ng. Nó n mtính th m l ng x ng, tính h tìm c cha m r i thì r c m nuôi v chung m t nhà cho h tc c kh , b t th ng B ph i v i mình ng n ca ch i cho vui, l i i xu ng C n Th ki mcho c con Liên em v chung m t nhà n a. Nó l i tính c ng i Trà Vinh mà n n côbán th m cho mình u máy ngày, r i v ch G o th m th y x p ga và mua cho th y m tôi giày vàng v i m t cái nón n thi t t t.

Qua ngày hai m i tám th ng Ð c a cho má nó n m ng b c bi u i ch mua v n T t. Ba Th i không ch u l y, nó theo nài n hoài, nói r ng r i ây cha m nó có nhìn, nócó thi u gì b c ti n, nên c c ch ng ã ph i l y h t hai ng b c. Ba Th i i ch Gò Công muad a, c i, cam, h ng; còn th ng Ð c v i th ng B d t nhau i ch M L i, th ng Ð c mu nmua vài ng b c pháo v t ch i, th ng B c c n tr hoài nói r ng ti n làm ra không ph ilà d mà em i mua nh ng vô ích nh v y. Th ng Ð c nói: T t r i ây tao lên Sài Gònki m tía tao, tao thi u gì ti n mà lo m y . Th ng B c i g n mà nói r ng: M y m i g n giàumà m y ã quên lúc nghèo r i há . Th ng Ð c nghe nói m y l i thì h th m nên bu n hiu,r i hai a d t nhau i v không mua m t v t chi h t.

T b a th ng Ð c nghe nói cha m ru t nó ki m, thì trong lòng nó m ng n i lra ngoài m t, t i ngày nó gi n tr ng nh y nhót hoài, ch không ph i t ch nh nh h i tr c.Th ng B nghe nói r ng tía th ng Ð c giàu có, n T t r i s nhìn nó, nghe thì nghe th p thth p th i mà thôi, không rõ ng i âu nh ng mà nghe nh v y r i nó l i bu n nên có êmth ng Ð c mu n hòa n ch i, nói h t s c mà nó c ng không ch u n.

T i mùng ba T t th ng Ð c bi u th ng B gói qu n áo v i hai cây n cho s n r ikhuya th c d y mà i cho sóm. Ba Th i m i l y ra m t gói a cho nó mà nói r ng: Ðn y là c a con m c h i má xí c con ó, con ngh có nên em theo cho h nhìn cho dhay không . Th ng Ð c ng i ng m ngh m t h i r i bi u má nó c t, b i vì nó i l u linh sem y theo r i m t thì khó l m, chi b ng nhà nh nó g p cha m r i, mà cha m nó

còn nghi thì nó s d t xu ng mà l y.Khuya Ba Th i d n c m cho hai a nó n r i, th ng Ð c mu n l i ít ng b c,

Ba Th i không ch u l y, bi u em theo mà làm l phí, b i vì lên Sài Gòn không bi t có tìmc li n hay không. Hai a nó ra i thì trong mình còn c h n sáu ng b c. Hai a ra

ch ón xe h i mà i, Th ng B không bi u i b n a, song nó bu n l m, ng i t i u c u N imà ch xe không nói chuy n chi h t. Th ng Ð c th y v y m i ki m th mà gh o cho vuinên h i r ng:

- Sao m y bu n d v y m y?- Vui sao c mà m y bi u vui.- Sao v y?- Tao làm anh em v i m y, tao t ng m y m côi và nghèo hèn nh tao, có dè ngày

nay m y c giàu có âu.- Th ng khéo nói k hôn! N u tao c giàu thì m y c ng sung s ng v i tao, ch

ph i tao giàu r i b m y hay sao mà m y bu n.- Tao s mi ng m y nói nh v y mà b ng m y không c nh v y ch .- T i sao m y s ?- Tao th y m t chút n y thì tao bi t b ng m y r i. M y tháng nay m y v i tao l u

linh i ki m n, m y th ng nh c nh con Liên hoài, m y nói th ng nó nh emru t m y v y, m y tính h v th m má m y r i thì i ki m cho c nó. H m naym y nghe nói cha m m y là ng i giàu có l n ng tìm ki m m y thì m ym ng, m y quên con Liên, không nghe m y tính i th m nó n a. R t i con Liênm y th ng nó l m mà ch a giàu m y ã quên nó r i, hu ng chi là tao mà m y kgì.

- M y nói t c quá! Tao có quên con Liên bao gi ? Ð tao i tìm c cha m tao r itao s i ki m mà r c nó v tao nuôi nó ch . Tao có quên anh em thì tr i ng m ng tao.

- Hai a v a nói chuy n t i ó thì xe h i ã ra t i, nên l t t xách xu ng òng ng i xe lên Ch L n.

Xe h i lên t i kinh Xóm C i hai a nó m i xách i qua Ch L n ng ng i xe l amà ra Sài Gòn. Qua t i nhà gi y xe l a nh hai a ng i ch xe th y có m t ông th y t ng

ng ng i coi tay cho h . Th ng Ð c ng coi m t h i móc ra hai c c b c a cho th yt ng mà coi giùm cho nó th xem m ng v n nó ngày sau th nào. Th y coi h t hai tay r im i nói nó là con nhà giàu, tuy t h i nh n bây gi l n n lao ao, không c chungv i cha m , song n m nay th i v n ã banh thông r i ch ng bao lâu n a thì m u t t ngphùng, anh em sum hi p. Th ng Ð c nghe th y t ng oán nh v y thì m ng không bi tch ng nào, c theo khen hay hoài và t n hai c c b c thi t áng l m. Nó bi u th ng B coi thìth ng B l c u mà nói r ng: Coi làm gì m y. Tao không ham giàu mà c ng không bu n.Tao có c n gì mà ph i coi t ng m ng .

Hai a ra Sài Gòn tìm ng C u Quan mà h i th m nhà th y thông L . Nh có m tbà già ch giùm nên hai a nó m i tìm c. B c vô nhà thì th y nhà d n h c h , trong cótreo ki ng l n, gi a có bàn m t á, có gh xích u, hai bên có t áo, t r u h t. Trênc a bu ng l i th y có treo m t t m hình bán nh c a m t ng i àn ông ch ng b n m il m tu i, m c áo dài b t kh n en, hai hàm râu th a th t mà l i v n. Có m t ng i àn bàch ng b n m i tu i phía sau, th y hai a nó x r tr c c a thì b c ra h i chúng i âu.Th ng Ð c th a r ng nó i ki m nhà th y thông L i, h ch l i ây mà không bi t có ph ihay không. Ng i y nói ph i r i h i nó v y ch có vi c chi hay sao mà ki m. Nó nói có vi cc n. Ng i àn bà y m i bi u hai a ng i tr c c a mà ch i, i chút n a th y s v .

Th ng Ð c v i th ng B ng i ch t i m i m t gi r i thì th y có ng i ng i xekéo mà v , ng i y ch ng b n m i t i b n m i hai tu i, m c tây, i giày vàng, inón xám. Ng i y b c vô th y hai a li n h i chúng nó i âu. Th ng Ð c khoanh tayth a r ng:

- B m th y, tôi tên Ð c, con nuôi c a Ba Th i làng Bình Th nh Ðông, thu c h tGò Công. M y n m nay tôi m c i theo th y tôi, hôm T t n y tôi v th m má tôithì má tôi có nói r ng lúc trong n m có ông h ng S trong làng i Sài Gòn ngg p th y và th y có nói v i ng r ng tôi là con nhà giàu, song tôi l c cha m t h inh t i bây gi nay cha m ru t tôi òi ki m mà nhìn tôi. V y tôi n ây l y th yxin th y làm n ch giùm cha m tôi nhìn cho d .

- Té ra m y tên Ð c hay sao?- Daï.- Böôùc voâ ñaây.Th y L i vô nhà và hai a nó c ng vô theo. Hai a nó ng x r d a cánh c a,

th y L i móc nón trên u nai r i ngó th ng Ð c và ngó t m hình trên c a bu ng, d ngnh nhìn coi nó có gi ng ng i trong t m hình y hay không. Th y y ng i v n thu c hút vàsuy ngh m t h i r i nói r ng: Bây gi tao không r nh, mà chi u nay tao còn i làm vi c.V y thôi m y i ch i i, chi u ch ng n m sáu gi m y l i ây r i tao s d t giùm m y nnhà cha m m y .

Th ng Ð c v i th ng B xá th y L i r i b c ra. Th ng Ð c hân hoan c ý.Ðúng n m gi chi u hai a nó tr l i ng ch c tr c nhà. Cách n a gi th y L i i

làm vi c v ch th ng B mà h i th ng Ð c r ng:- M y tên Ð c còn th ng n y tên gì, nó i theo m y chi v y?Th ng Ð c th a r ng:- B m th y, th ng n y tên B , nó là anh em b n c a tôi, m y tháng nay h tôi i âu

thì nó theo ó, ch ng h r i nhau.Th y L i nghe nói châu mày r i g t u nói ràng:- , nó mu n theo m y c ng c. Mà bây n c m r i ch a?- Th a n r i.- , thôi bây vô ây ng i ch i, ch tao m t chút r i s i.Th y L i n c m r i m i bi u a trong nhà ch y i kêu m t xe ki ng19. Th y m

c a xe lên ng i phía sau, r i bi u hai a nó lên ng i phía tr c. Xe ch y m t h i r i qua m tcái c u d c cao l m, th ng Ð c day qua h i th ng b r ng: C u n y tên c u gì m y? .Th ng B nói: C u Khánh H i . Xe ch y qua kh i c u xu ng h t d c qu o qua phía tay trái,ch y m t chút n a r i l i quanh qua phía tay m t. Th ng Ð c ng i ngó hai bên ng hth y cái nhà nào t t thì trong b ng nó t ng th m là nhà c a cha m nó. Kh i m y cái nhà t tr i l n l n còn thay nhà lá nh nh mà thôi. Xe ch y t i mé kinh, th y thông L i bi u ng iánh xe ng ng l i r i m c a b c xu ng. Hai a nó c ng xu ng theo; th y L i m i d t

chúng nó i vô m t cái ng nh , c rác d dáy, mà l i tr i t i en nên khó i l m.Ði qua kh i hai cái nhà lá nh r i t i m t mi ng t tr ng, th y có m t chi c ghe h

y lên ó mà s a l i. Tr c m i ghe có m t cái ngoài mé kinh ch y vô t i ó thìcùng. Cách cái ghe ch ng vài ch c th c thì có m t cái nhà lá nh trong nhà èn t leo lét,có tr nh hai ba a ch y ra ch y vô l ng x ng. Th ng Ð c i t i ch chi c ghe ó, nó dòmt phía không th y có cái nhà nào t t thì trong b ng nó ngh th m ch c là th y n y i m nghe mà a mình v nhà cha m , ch không l cha m mình ch d dáy nghèo hèn nh v y.B i nó ngh nh v y nên khi i t i cái nhà lá nh có t èn leo lét ó, th y L i b c vô nhàthì nó ng ngoài sân v i th ng B ch không ch u vô.

Th y L i nói nh nh ít ti ng v i m y ng i trong nhà, hai a nó ng ngoài nghekhông c, r i th y b c ra ngo t th ng Ð c mà bi u r ng: Vô ây cháu . Th ng Ð cxâm xâm i vô, th ng B c ng xách hai cây n v i gói áo qu n c ng men i theo sau. B cvô nhà th y có m t ng i àn ông, tu i ch ng b n m i, b v m v , không có râu, mà tóc l ih t c t, m c qu n lãnh en l ng xanh bu c m t s i dây n t da ngang qua b ng, choàng m tcái áo bà ba v i tr ng, cái ng c v i b p tay m t lòi ra thì th y có xâm hình xâm ch r m ri.Trên cái võng gi ng d a vách thì có m t ng i àn bà c ng ch ng b n m i tu i m c qu nv i en và áo túi tr ng mà c , ng ng i d vú cho con nh bú. D a cái võng y l i có b n

a nh , a l n h n h t ch ng n m tu i, a tr n, a tru ng, ng ng mà dòm kháchl . Trong nhà ch ng có c chi h t, ch th y có m t cái bàn c èn tô, khay tr uv i m t b ván d u mà thôi.

19 lo i xe kéo do m t ho c hai con ng a kéo. Thùng xe th ng có b n ch ng i i di n nhau. Bên hông xe cóg n ki ng kín che m a gió, vì v y g i là xe ki ng.

Th ng Ð c ng b ng , ngó ng i n y r i ngó ng i kia, không nói chi h t. Th yL i n m tay kéo nó b c t i m t b c, r i nói v i ch nhà r ng: Hai ông bà m t con m im y n m nay c y tôi ki m giùm, nay tôi ki m c r i ó, v y nhìn coi có ph i hay không .Ng i y ngó th ng Ð c r i nói: Ph i, nó gi ng m y a nh c a tôi quá. Th y có lòngki m giùm, v y xin b a nào r nh tôi s qua nhà mà n th y .

Th y L i c i r i nói v i th ng Ð c r ng: Ðó cha m cháu ó a, còn m y a nhn y là em c a cháu. Thôi tìm c r i, v y tôi giao cho hai ông bà tôi v k o khuya. Tôi ki unhé, Cháu ó nghe hôn .

Th y L i l y nón ra v , ch nhà không a ra c a. Th ng Ð c b y lâu nay t ng cham nó là ng i giàu có ru ng nhi u, nhà t t, ch ng h khi nào mà trong trí nó có t ng t ngcha m nó là ng i lam l n th bao gi , nay nó th y nhà x ch x c, ng i nghèo hèn songnó c ng ch ng có chút nào bu n trong lòng. Tuy v y mà ch ng hi u vì c nào b y lâu nay nóth ng ao c g p cha m ng có th l nh ng h i c c kh nh ng lúc bu n r u cho cha mnghe mà nay giáp m t r i sao nó l i ng i ngùng trong lòng, không nói chi c h t. Nó ngb ng , tía nó ng i trên ván v n thu c hút r i h i r ng:

- Còn th ng i theo v i m y ây là con ai?- Nó là anh em b n c a con. M y tháng nay con k t làm anh em v i nó ng d t

nhau i n cho h nghe mà ki m c m n.Má nó nghe nói v y m i h i:- Chà! Bây bi t n hay sao?- D th a bi t.- Bây gi m y v ây nó c ng theo mà v i m y n a sao?- D .Tía nó hút thu c phà khói ra nghi ngút r i nói r ng: Nhà ch t quá, bây gi có ch âu

cho hai a nó ng . Má nó áp r ng: Không h i gì âu. Hai a nó l y manh chi u em tr itrên chi c ghe chun vô ó mà ng c ng c mà . Chong èn th ng th ng lu m l n l n. Tíath ng Ð c n m l c r i nói r ng: H i chi u sao không bi u b y tr mua d u thêm, h t d ur i còn gì . Má nó nói: Tôi quên l ng mà khuya r i, thôi s a so n mà ng t èn chi n a.N y con, con l i l y manh chi u r i em tr i ngoài chi c ghe y lên b ó mà ng , ít b an a mua thêm ván r i s ng trong nhà .

Má nó v a nói v a ch chi c chi u trên ván. Th ng Ð c b c l i ôm chi c chi ub c ra ngoài sân, th ng B c ng xách i theo. Hai a nó leo lên ghe tr i chi u v a xong,ngó ngoái vô nhà thì èn ã t t r i. Th ng Ð c n m nghiêng day m t vô be ghe, th ng B hai cây n v i gói áo phía trên u r i c ng n m m t bên ó.

Hai a n m nín khe mà c ng không c c c a, m i a u suy ngh riêng. Tr i khuyal n l n, gió th i lao rao, t b im lìm, m t lát nghe xa xa có ti ng chó s a, ho c nghe d ikinh có ti ng ghe chèo s t s t, ho c nghe trong nhà có ti ng con nít khóc. G n n a êm th ngÐ c n m nghiêng m t bên m i vai, nên tr mình ng nh m th ng B . Th ng B c i nhr i l y tay r m t th ng Ð c mà h i r ng:

- M y không ng sao không nói chuy n ch i mây?Th ng Ð c ngó vô nhà r i h i nh r ng:- M y c ng còn th c hay sao?- Tao ngh tao t c c i quá nên ng không c- C i gi ng gì?- Tao t c c i là vì m y m c g p c tía má m y. Nay g p r i, tao th y v y taot c c i quá.

- M y nói ó là nói b y a. Thi t thu nay tao t ng tía má tao giàu b i vì n unghèo mà sao h i má nuôi tao xí c, tao b n t t d v y mà l i có eo dâychuy n vàng tây n a. Hôm tr c v d i M L i má nuôi tao thu t l i chuy n tíamá tao ng tìm tao, thì c ng còn nói tía má tao giàu l n n a. Tao nghe nh v y

tao m ng, mà tao m ng không ph i là tao trông giàu ng có c a s n cho tao xàiphá, tao m ng là vì n u tía má tao giàu tao m i có th n n má nuôi tao, m i cóth mà nuôi m y v i con Liên ng cho m y ng i th ng tao b y lâu nay h t c ckh n a ch . Nay g p tía má tao r i, tuy tía má tao nghèo ph i vì ó mà tao h t vùiâu. Tao càng m ng nhi u l m ch , Trong ý m y t ng cha m giàu có m i nên

nhìn, còn cha m nghèo kh thì b hay sao?- Không, tao có nói nh v y âu.- Ch m y t c c i gi ng gì?- Ð tao nói thi t cho m y nghe. Thi t h m nay tao c ng t ng tía má m y giàu l m

nên tao tính h m y g p tía má m y r i thì tao i, ch không thèm theo m y n a,b i vì ph n tao côi cút nghèo nàn ch ng m y giàu tao theo m y n a thì nh c lòngm y ch không ích gì. Nay tao th y tía má m y nghèo, tao nh l i thì s m yt ng ã b y mà tao tính c ng b y nên tao t c c i ch ph i tao ng o m y haysao. Nè, Ð c, mà tao nghi hai ng i ó không ph i là tía má m y âu.

- Ê! Ð ng có nói b y, m y th y tía má tao nghèo m y mu n xúi tao ph tía má taohay sao?

- Không ph i, tao nói cho m y nghe. Tao nghi là vì tao coi m y không gi ng haing i ó chút nào h t, mà m y a nh c ng không gi ng m y n a.

- M y nói b y. Sao m y bi t không gi ng? Mình gi ng cha gi ng m , gi ng anhgi ng em là gi ng máu th t, gi ng gân c t, gi ng t ng i, t ng ng ch ph i làgi ng n i cái m t ó mà hay sao. Mà m y m i th y m t l n làm sao m y bi ttao không gi ng c.

- H i hôm tao ng trong nhà ó tao c ý coi k l m. Thi t m y không gi ng chútnào h t, mà tao coi m y l i gi ng ng i trong khuôn hình treo nhà th y L i ól m.

- Hình nào âu?- Hình treo trên c a bu ng c a th y ó.- Hình ng i b t kh n en ó ph i hôn?- .- M y nói b y..- M y c nói tao b y hoài; tao ch c r ng hai ng i trong nhà ây không ph i là

cha m m y, n u m y không tin tao thì th ng th ng r i m y coi.- Sao m y dám nói nh v y?- M y nói má nuôi m y xí c m y h i m i n m sáu tháng. H i ó m y m c áo t t

mà l i có eo dây chuy n ó n a, thì ch c m y là con nhà giàu. Ng i n y nghèoquá âu có áo t t mà cho m y b n.

- Không bi t ch ng h i tr c tía má tao giàu r i sau m i nghèo.- Tao c ng cho m y cãi s t cái ó i. Tía má m y m t m y ã m i b n, m i l mn m nay, sao thu nay không i ki m n bây gi m i ki m mà nhìn. Mà chchi tía má m y giàu có ho c không có con, thì ki m m y c ng cho là ph i, chng òi ó b nghèo quá mà con t i n m a, trai gái có , không có áo qu n chonó b n còn i ki m thêm m y em v n a mà làm gì.

- M y nói nghe k quá! Ai có con l i không th ng, nói nh m y v y h có connhi u thì nó còn hay m t c ng không c n gì hay sao?

- À, m y nói t i má m y th ng ti c m y nên m i tìm m y ph i hôn?- Ch sao.- Ai c ng v y, m t con ã m i b n m i l m n m nay, th ng nh nó l m nên tìm

nó mà nhìn. N u g p m t con thì t nhiên m ng r , nh t là bà m ôm con màkhóc, ch sao h i hôm m y b c vô nhà, tía má m y b ng l ng b l , không m ng

r chút nào, không r t i mình m y, mà c ng không h i th m coi nh l n ai nuôim y, m y ch nào, có c c kh au m gì hay không?

- T i h i hôm má tao m c d em ng , còn tía tao tánh l t l o nên không m ng rcho l m ch .

- M y còn cãi n a ch . T c quá! D u th nào i n a c ng ph i t d u m ng m tchút ch . Nè, mà thình lình th y L i d t m y t i, th y nói m y là con, n u tía mám y không m ng thì ph i nghi r i h i m y coi h i ng i ta xí c m y ó m yb n áo gì, ch sao không m ng mà c ng không nghi chút nào h t v y. Tao s hl p m u k h i m y, ch không ph i là cha m âu. M y không tin tao r i m ycoi. Hai ng i ó coi b k quá mà!

- Ð ng có nghi b y không nên.Th ng Ð c tuy ngoài mi ng cãi v i th ng B , song nó xét l i c a th ng B có nhi u

ch h u lý nên trong lòng c ng nghi nghi chút nh. Nó n m suy ngh hoài ng không c,m t lát nó ch c là ph i tía má nó, b i vì, n u không ph i thì nhìn nó làm gì, r i m t lát nó l inghi, b i vì, n u ph i tía má nó thì có âu mà l l ng quá v y.

T ng sáng hai a nó th c d y leo xu ng i vô nhà, th y m y a nh chôn r n, aòi c m a òi bánh. Tía th ng Ð c m c qu n v n, áo lá, la hét om sòm m t h i r i l ym t cái nón n en rách i mà i. Má nó n u c m r i d n n, có vài kh a cá m y a nh ép

a vô g p vài b n thì h t, th ng Ð c v i th ng B th y v y nên n c m l t ch không dámthò a vô. n h t chén c m r i mu n xúc thêm mà dòm trong n i thì tr ng tr n, nên ph igác a mà leo xu ng.

Th ng Ð c v i th ng B ngày nào n c m c ng không no nên ph i mua bánh thêmmà n; mà h mua bánh thì ph i mua cho m y a em nó n n a, nên m i b a t n h t vài bac c b c. Ban ngày th ng Ð c l i ph i ph v i má nó mà n u c m, r a chén, coi em; cònth ng B thì th i ch i hoài không ch u làm vi c chi h t. Ban êm thì hai a c ng trênchi c ghe b , th ng B c theo nói r ng th ng Ð c b ng i ta g t ch không ph i cha m nólà hai ng i ó; h nói thì th ng Ð c r y mà nó c ng theo nói hoài.

Qua êm th ba, hai a nó ng ng thình lình nghe có ti ng ng i ta i ng tthình th ch. Th ng B ng i d y dòm d i y thì th y có ba ng i vác i vô nhà mà trongnhà t i thui, không có èn mà c ng không nghe nói ti ng chi h t. Nó lúc l c th ng Ð c th cd y r i ch cho th ng Ð c coi. Sáng ngày sau hai a vô nhà thì th y d a vách có m t ng

ngoài y lá ch m kín mít không bi t là ng gì. T i b a sau l i m i m t gi thiên hng im lìm, hai a nó l i th y có m t chi c ghe tam b n ngoài kinh ch ng vô r i haing i d i ghe d c a vô nhà vác em xu ng ghe, có tía th ng Ð c ph vác v i h n a,r i ghe ch ng tr ra kinh mà i, nghe nói nh nh nên không hi u là chuy n gì. Khuya th ngB kêu th ng Ð c th c d y mà nói r ng h m nay nó i ch i là có ý mu n d coi tía th ngÐ c làm ngh gì. B a nào nó c ng th y khiêng vác hàng trên tàu em xu ng ghe, ho c d ighe em lên tàu. Nó ch c tía th ng Ð c n tr m hàng hóa em v nhà mà gi u r i ban êmlén kêu ng i ta mà bán. Nó bi u th ng Ð c ph i tr n mà i, ch ây s e ch ng kh imang h a.

Th ng Ð c nghe nói gi n m t m i r y nh nh r ng:- M y có tài nói b y b hoài. Sao m y bi t tía tao n trôm. Chuy n gì mình không

bi t ch c thì ng có quy t nh v y.- Tao d r i m y i? Tía m y n tr m d i tàu mà bán cho khách trú.- Mà d u tía tao có làm qu y nh v y n a, tao là o làm con, m y b o tao b tía tao

mà i hay sao?- Có ph i tía m y ó sao?- N a! M y cãi hoài.- Tao nói m y ây có ngày tù.- Tao làm vi c gì qu y mà tù?

- ! M y cãi tao r i m y coi.Th ng c nghe nói tù thì nh chuy n th y nó b tù d i Trà Vinh nói c c kh

không bi t ch ng nào, nên nó s quá, n m lo hoài không ng . Ðêm y c ng th y vác vnhà n a, r i êm sau c ng th y có ghe tam b n n ch y i. Hai a có ý coi h êmnào có ghe n ch r i thì sáng b a sau có hai ng i m t mày d t n n nhà, r i tía th ngÐ c l y b c mà a cho hai ng i ó, l i nói chuy n v i nhau nho nh m t h i r i d t nhau

i.Th ng Ð c trót m i ngày ch ng h th y cha m t ý gì th ng yêu nó h t, mà b

ói b ng mãi mà thôi. Chi u b a n m y a em nó d t nhau i ch i h t, còn má nó i ra phíaàng sau, nó m i lén gi lá ch m coi ng gì d a vách ó. Nó th y có ba cái thùng l n v i

hai gói gi y nhúng d u, nó mu n coi th coi cho bi t v t gì trong, song s má vô nên l t ty l i không dám coi lâu. Ðêm y l i m i gi nó v i th ng B ng ng b ng nghe có

ti ng ng i ta nói om sòm, l t t ngóc u dòm coi thì th y nhà trong t èn sáng qu c, cóhai ba ng i lính ng bao chung quanh nhà còn trong nhà l i th y có hai ông Tây và haing i lính Vi t Nam n a. Hai a nó s quýnh nên n m xu ng ôm nhau gi nh ng . Cáchm t h i nghe lính bi u: Còng h t hai v ch ng nó i , l i nghe ti ng àn bà n i: B t t i tôin a, r i ai coi nhà cho tôi, s p con tôi b cho ai , r i có ti ng tr l i r ng: D t h t m y acon theo, còn nhà thì ó có lính gi .

Hai a nó nghe nh v y thì s h t h n h t vía nên n m nh m ri t m t l i và nín h ikhông dám th . Cách m t h i nghe k vác , ng i i theo ng t thình th ch, l i nghe s pnh khóc om sòm, r i v ng tanh không nghe chi n a h t. Hai a nó m i lén ngóc u dòmvô nhà thì th y có m t tên lính n m t i b ván gi a nhà mà day m t vô bu ng. Hai a nókhông dám nói chuy n chi h t, mà c ng không dám c a qu y. Ð n b n gi khuya th ng Bng i d y dòm vô nhà nó th y tên lính n m ng khò khò nó m i kéo th ng Ð c th c d y r ixách gói v i hai cây n s lén leo xu ng d t nhau b mà tr n.

Hai a nó qua kh i mi ng t tr ng r i m i i theo ng nh mà ra l . Ngoài l ãcó ng i gánh rau b ng gà em qua ch B n Thành mà bán. Hai a nó i theo h song trongb ng còn h i h p hoài nên không nói chuy n chi h t. Qua t i c u Khánh H i thì tr i ã h ngsáng, thiên h k qua ng i l i d p dìu. Th ng Ð c níu áo th ng B bi u ng i trên l c u màngh . Th ng B nghe l i ng i xu ng, th ng Ð c m i nói r ng:

- Bây gi mày d t tao i âu?- Ði tr n, ch i âu.- Cha m tao ng b ho n n n, tao không th c u giúp c thì c ng ó mà coi

nhà m i ph i, ch l nào b mà i cho ành.- Tao ã nói không ph i cha m m y âu.- M y c nói b y b hoài.- Thi t ch ! Nè, mà n u mình không tr n mà i thì ch c ch ng kh i b b t n a.

Mình không bi t vi c chi h t mà b tù c ng c l m ch , ph i hôn?Th ng Ð c ng i g c m t xu ng t l ng thinh b bu n b c l m. Cách m t h i nó

ng c lên mà nói r ng: M y i âu thì i i, tao tr l i, ch tao i không ành. Nói r i li nng d y i tr l n l i. Th ng B xách ch y theo n m tay th ng Ð c mà kéo xên không

cho tr l i. Th ng B m nh m v m v nên nó n m th ng Ð c vùng không n i túng th ph ii theo nó mà qua cho B n Thành.

Ði d c ng th ng Ð c mu n l i nhà th y L i mà thu t h t m i vi c nó ã th y h ihôm cho th y ghe. Th ng B c n kkông cho i l i nói r ng: M y l i ó m y b a; c u ókhông ph i th ng gì m y âu. Thôi tao v i m y d t nhau i n ca mà ki m n nh n mngoái v y cho xong . Th ng Ð c mu n tr v ch M L i ng t h t m i vi c cho má nuôinó nghe k o má nuôi nó trông. Th ng B c ng c n n a, nói r ng tr v ó không ích gì, chib ng d t nhau i L c t nh tr c cho bi t x n y x kia ch i, sau tìm con Liên luôn th . Th ng

Ð c nghe nói t i con Liên thì trong b ng nó khoan khoái nh ng mà h nh t i cha m nó bb t thì nó bu n h t s c.

Hai a nó d t nhau l i nhà gi y xe l a nh ng i n ch i m t ch p; th y x p ga ngnghe. Th ng Ð c làm quen r i xin th y m t mi ng gi y, l i m n vi t m c mà vi t th kh t các vi c tìm cha m th nào và t i sao cha m nó b b t cho Ba Th i nghe. Nó l i g chthêm r ng nó i C n Th mà tìm con Liên và ch ng nào nó làm có ti n nhi u r i s tr vth m n a. Th vi t r i nó m i xin m t cái bao phong l i và g i cho Ba Th i làng BìnhTh nh Ðông. Hai a nó lên nhà th mua cò g n mà g i xong l i m i d t nhau i n c m chono ng có i L c t nh.

Th ng Ð c v i th ng B ra kh i Sài Gòn thì trong l ng còn có b y c c b c, nh ngmà ch ng a nào lo s h t ti n nh n ói bao gi , b i vì hai a nó tuy không nói ra songtrong b ng th m h có hai cây n thì chúng nó ch ng h khi nào ch t ói. Th ng B dòmcoi ý th ng c không vui v nh khi tr c nên ki m chuy n mà gh o ch c hoài, lúc thình c con Liên r i tính h g p thì d t luôn nó i theo cho vui, lúc thì nh c ông th y t ng r ic i th ng Ð c tin chi nh ng ng i d i th .

Hai a nó i b t Sài Gòn xu ng M Tho, t i ch nào ông nhà thì n ca, k chon c m ng i cho ti n, nh có nh v y nên xu ng t i M Tho thì ã có c n m ng b c.

Hai a nó m i i tàu qua C n Th , mà tàu v a ra kh i b n chúng nó n ch i m t ch p ãki m c vài ng b c g n tr ti n tàu. Khi tàu ch y t i N c Xoáy th ng Ð c m i chch nó ng i n ca v i con Liên và ch ghe bà H i ng u cho th ng B coi. Th ng Ð cth y c nh ng tình m i tính t thêm m t bài ca i u hành vân, ng t cái lòng mìnhth ng nh em nên i tìm nó.

T i C n Th hai a nó i r o kh p các n o ng h i th m bà H i ng có m t chi cghe b u t t, có m t a con trai ch ng chín m i tu i, n m ngoái nó au nên bà ch lên SàiGòn cho nó u ng thu c. Ai nghe h i c ng c i, b i vì C n Th có nhi u bà H i ng mà bànào c ng có con nên có bi t ch c ai âu mà ch . Hai a nó nghe nhà H i ng nào c ng ut i h t th y, mà t i nhà nào c ng không ph i là nhà bà H i ng nuôi con Liên. t i ch C nTh tìm trót sáu b a mà không ra m i. Th ng Ð c m i nói v i th ng B r ng ch c bà n y trong ru ng ch không ph i t i Châu Thành, nên m i d t nhau vô trong làng mà ki m.Chúng nó vô Cái R ng hai ba ngày mà ki m không c, m i d t nhau tr ra C n Th r ilên Bình Th y.

Hai a lên t i Bình Th y thì tr i ch ng v ng t i r i. Chúng nó ki m quán mua c mn, r i d t nhau i dài theo mé r ch h i th m coi có bà H i ng nào hay không. H nói i vô

trong m t chút có nhà bà H i ng Nhàn, h g p cái nhà ngói nào l n, chung quanh c c ràos n li s t, tr c có c a ngõ s t và có c u mát thì là nhà c a bà. Hai a nó i ch ng m t tr mth c thi t qu th y có m t tòa nhà ngói l n h p vô trong xa. Phía tr c có sân l n tr ngquít, m n, sa-bô-chê và bông hoa ki ng v t d y y, phía sau v n cau, chu i, d a, r t th nhm u. D c theo mé sông có rào s n lì s t, tr c có c a ngõ s t s n lòm và ngoài sông l i cóc t m t cái nhà mát r t p. Hai a nó ch c nhà n y là nhà bà H i ng h ch ó, th y trongnhà èn t sáng tr ng, song c a ngõ óng ch t, mà l i không th y ai ra vô nên không bi tlàm sao mà h i th m cho c. Th ng Ð c i mút u hàng rào thì th y có m t cái ghe,dòm vô trong xa th y có m t chi c ghe u ó song b tr i t i mà l i b cái gi i20 c t ng chechi c ghe làm cho t i thui nên không th nhìn chi c ghe c.

Hai a nó t nhau tr l i cái nhà mát ng i ngh ch n, có ý trông coi trong nhà có aii ra, ho c l i xóm có ai i ngang qua ng h i th m. Ng i i m t h i lâu th ng B bu n trím i b t m t lá cây mà th i kèn theo i u hành vân. Th ng Ð c h ng chí nên ca hòa theo cáibài nó m i t d i tàu t v s nó th ng nh nên i tìm con Kim Liên. Bài ca y nh v y:

CA ÐI U HÀNH VÂN

20 l u m t mái

T i ph n mình,là t i ph n mìnht khách linh inh

T khi cách m t.Anh B c em NamTuy không m t b c,Mà th ng nhau nh ru t.Vì gian truân,H m hút b y lâu.Chuyên m t ngh

n ca v i nhau.Nay em cách bi t,Ch ng bi t ph ng nào.Gan ru t nh bào,Vái cùng tr i tìm nhau g p nhauM y n m k t b nTh m m tr m bQuy t h c tài ngh ,Ch nh n i th y v i vã v âm cung.Nh ng l n h i, tìm ki m em taTr i xin ch ng, ch ng sao hhi n xui g p nhau.

Th ng Ð c ca d t bài r i li n n m dài trên cái b ng day m t ra ngoài sông, mi ng thìhút gió, còn tay thì nh p trên b ng. Th ng B l y cây n cò s a ng a, v a mu n lên dây,b ng nghe có ti ng kêu: Anh Ð c! Ph i anh ó hay không, anh Ð c? . Th ng Ð c l mc m ng i d y, dòm vô c a ngõ s t thì th y có m t a nh ng khu t h t cái mình, duy th yn i cái u mà thôi, mà l i b tr i t i nên không bi t con trai hay con gái. Th ng Ð c h i:Ai kêu tôi ó? Em Liên ó ph i hay không em? . Nó nghe tr l i: Ph i, em ây. Sao anh

bi t em ây mà n? .Th ng Ð c m ng quýnh l t t ch y l i c a ngõ v a c i v a nói: Cha ch ! H m

rày qua i ki m em d quá. Làm sao m c a cho qua vô v i. Có bà H i ng nhà hay không?Th ng con b m nh ch a? M c a i, m c a qua vô r i qua nói chuy n h t cho em nghe .

Con Liên ngó ra c u mát th y th ng B ng i ó li n h i:- Ai i v i anh ó v y?- Th ng B a.- Th ng B nào?- Anh em b n c a qua.- Còn th y âu?- Th y ch t r i.- Tr i t ôi! Ch t âu? Ch t h i nào?- N m ngoái qua phân r v i em mà i v i th y, i c ít ngày r i k th y ch t. Mc a i em, m c a cho qua vô.

- Th y au b nh gì mà ch t v y?- ! Th y b b nh. M c a i em.- Tôi không có chìa khóa. Anh ng ây tôi vô th a cho cô hay r i cô bi u b y

tr ra m c a.- Cô nào?- Bà H i ng ó.- Sao em kêu b ng cô?- , bà bi u em kêu b ng cô.- Thôi, em i i. Qua ng ây qua i.

Th ng Ð c th y con Liên i r i nó m i tr ra c u mát kêu th ng B mà nói r ng:- B , g p r i m y i, may quá.- Con Liên ó ph i hôn?- , nó ó a. M y th y nó hôn? Ð r i nó ca cho m y nghe, ca hay l m, mà l i nh

nhoi d th ng n a.- Nó i âu r i?- Nó vô l y chìa khóa ng m c a cho mình vô.Hai a nói m y l i r i ng chong m t ngó vô nhà mà trông con Liên. Th ng Ð c

khoan khoái trong lòng ng ng i không yên, nên i t i i lui m t h i r i l i ng ngay c angõ mà dòm. M t lát nó th y con Liên trong nhà b c ra sân, song không i th ng ra c a ngõ,l i i xéo xéo l i góc rào r i kêu nó. Nó t ng là con Liên m cái c a nào ch ó nên bi uth ng B l y c r i ôm ch y l i ó. Hai a nó v a i t i thì th y con Liên trong rào ló

u lên kêu nh nh mà nói r ng; Anh Ð c, cô bi u tôi ra nói v i anh l p t c i ra ngoàiu c u úc ng i mà ch . M t lát s có m t cái xe hai bánh ra r c anh, cô d n anh ph i nghe

theo l i ng i ra r c anh ó, h bi u i âu anh c nghe theo l i h ch ng có cãi, b i vìbây gi anh vô nhà không c. Thôi, i i cho mau. Anh bi t c u úc hay không? Cái c ul n b c ngang qua sông n y ng i xu ng C n Th ó là c u úc a .

Con Liên nói m y l i r i tr vô nhà. Th ng Ð c không hi u vì c nào nhà bà H ing không cho vô mà l i bi u ra c u úc r i s có xe r c. Xe r c i âu? R c chi v y?

B không mu n cho mình g p con Liên hay sao? Th ng Ð c d t th ng B tr ra c u úc, v ai và h i th m m y câu y hoài, mà trong lúc ng i ch c ng h i th m nh v y n a. Th ng B

th y th ng Ð c suy ngh quá nh v y thì t c c i r i vùng nói r ng: Coi b m y lo gi ng gìd v y m y? Bây gi mình bi t ch con Liên r i, n u êm nay mình không g p nó c, thìsáng mai mình g p, có vi c gì mà ph i lo, Th ng Ð c không tr l i c ng i ngó l n vô phíanhà bà H i ng hoài.

Cách ch ng m i l m phút ng h th y có m t cái xe hai bánh trong y ch y ra.Hai a nó ng d y, có ý dòm coi có ph i là con Liên hay là bà H i ng ch ng. Xe ch y t ing ng l i thì th y trên xe có m t ng i àn bà choàng h u kh n tr ng, th ng Ð c t ng làbà H i ng nên x m x m i l i. Ng i y h i: Em ph i tên Ð c hay không? Th ng Ð cth a ph i. Ng i y li n bi u lên xe ng i xu ng C n Th . Th ng Ð c không hi u vì cnào không cho nó vô nhà mà l i a nó tr xu ng C n Th , b i v y cho nên nó ng d dr i h i r ng:

- Xu ng C n Th làm gì? Tôi n ây là có ý mu n ki m con Liên ng th m nóch ...

- y! Em ng có cãi. Bà H i ng d y qua a em xu ng nhà hàng d i C n Thmà ngh , r i sáng mai bà d t con Liên xu ng th m em, ch bây gi cho em vô nhàkhông c. Em ng có ng i gì h t. Không có h i gì âu. Lên i k o khuya r ixu ng nhà hàng kêu c a khó l m.

Th ng Ð c kêu th ng B em c trên xe r i hai a leo lên ng i d a bênng i àn bà y. Tên ánh xe ng i d i thùng xe gi t c ng qu t ng a ch y nh dông.

Ð ng tuy quanh qu o, song ban êm không có ai i, nên xe ch y vùn v t, gió th il nh l nh. G n chín gi xe xu ng m i t i C n Th , ch y vòng l i u tr c nhà hàng l n.Ng i àn bà y leo xu ng, r i i th ng vô nhà hàng. Th ng Ð c ngó vô nhà hàng thì th yèn khí sáng tr ng, có m t ng i m c tây ng ng t i c a mà dòm ra ngoài ng.

Ng i àn bà y vô nhà hàng nói chuy n v i ng i m c tây ó m t h i, không bi t nóichuy n gì, mà ng i y ch y ra n m tay hai a nó d t vô, b ni m n h t s c. Ng i àn bày nói v i chúng r ng: Th y n y là ch nhà hàng. Bà H i ng d y qua a hai em xu ngây mà ngh . Hai em mu n n v t chi c ng c h t th y, song bà c n d n hai em ph i ây

ch ng có i âu. H b i d n phòng r i hai em lên mà ngh .

Nói d t l i r i day l i d n ch nhà hàng r ng: Bà H i ng bi u tôi nói v i th y ph ih t lòng giùm cho bà. Hai em mu n n u ng, mu n mua v t chi th y c ng ph i làm cho vuilòng nó, t n hao bao nhiêu bà H i ng tr cho, không sao âu mà ng i. Th y nh nghe hôn,

ng có cho i âu a . Ng i àn bà y nói r i li n bi u b i ra xe xách c a hai a nóem vô r i m i t giã lên xe mà i.

Ch nhà hàng d t hai a nó lên l u, em vô m t cái phòng r ng l n, có gi ng s t,n m ru t gà, mùng l i tr i ra21 tr ng l p, có bàn m t á, có bàn r a m t, có t ki ng, có ghtô-nê22, mà l i có m t b ván gõ láng bóng. Th ng b i ng qu t mùng s a m th y chnhà hàng v i hai a nó b c vô thì làm ri t r i ch y xu ng xách c em lên phòng l ith a v i ông ch nhà hàng r ng có khách m i ông xu ng nói chuy n. Ông ch nhà hàng li nbi u hai a nó ó mà ngh , n u mu n c n dùng v t chi, thì c kêu b i mà d y nó làm cho.Ch nhà hàng i xu ng r i th ng b i c ng b c ra khép c a phòng l i.

Th ng Ð c v i th ng B i l i ng t i c a s mà ngó ra th y sông r ng minh mông,có m t chi c ghe l n chèo ngang, mà xa xa l i có m t chi c tàu t m t bên thì èn , m tbên thì èn xanh, kéo theo sau m t oàn ghe, chi c nào c ng có t m t cây èn nên xem pl m. Gió th i hiu hiu mát m , th ng Ð c ng ngó m t h i r i day l i v vai th ng B màh i r ng:

- Cái gì mà k c c v y m y?- Cái gì âu?- T i sao bà H i ng a mình xu ng ây mà l i d n ch nhà hàng ph i ân c n s n

sóc mình nh v y?- M y quen v i b mà m y không bi t thì tao làm sao mà bi t c.- Tao s b mu n gi t con Liên nên bày m u k chi ây.- B làm sao mà gi t c. Tao không lo: n u b gi t nó thì mình n quan mà th a

ch .- Có ph i nó là em ru t mình âu mà mình th a c.Hai a ang nói chuy n, thình lình th ng b i m c a xách vô m t bình n c trà

vô trong gi r i h i r ng: Sao hai c u không lên gi ng n m mà ngh ? Th ng Ð c ngó l icái gi ng thì th y mùng n m tr ng r i ngó l i áo qu n thì th y d dáy l m nên trong lòng l ylàm ái ng i, song c ng g ng mà áp r ng: Ð ng ây ch i m t chút . Th ng b i l i h ì:Hai c u mu n n u ng v t chi hay không? Ông ch tôi d n h hai c u mu n dùng v t chi tôic ng ph i l y h t th y, v y hai c u mu n n u ng v t chi thì nói không có sao âu mà ng i .

Th ng Ð c nghe nói thì ngó th ng B và ng ng m ngh m t h i r i bi u: N u cóv y, thôi anh cho hai ly n c á u ng ch i . Th ng b i c i chúm chím mà nói r ng: N cá l nh ng t ngon lành gì mà u ng. Hai c u mu n u ng s a n c hay không? N u hai c u

ch u thì tôi làm hai ly s a n c r i tôi b n c á vô u ng m i kh e . Th ng Ð c g t u lial a và nói r ng: Ð c, c, n u có s a u ng thì t t l m .

Th ng b i b c ra, th ng Ð c m i l i gi ng, song ng i ghé d a thành gi ng chkhông dám n m, th ng B thì l i bàn rót n c trà mà u ng. Th ng B i b ng hai ly s a lên gi a bàn, hai a nó ng i hai bên mà u ng coi b c ý l m. U ng h t s a r i mà hai c cn c á ch a tan, hai a nó m i h mi ng trút vô h ng mà ng m ch i, ch ng n c á tanh t r i m i vô mùng n m mà ng .

Sáng b a sau th ng B th c d y tr c, lén d mùng leo xu ng r i m c a phòng b cra ngoài, tính i ki m n c súc mi ng r a m t. Th ng b i ng quét ngoài dòm th y l t tch y l i h i:

- C u mu n i âu?- Ði ki m n c súc mi ng.

21 (drap), kk n tr i gi ng22 t tên ng i phát minh cách u n g và sáng l p hi u hi u bàn gh , Michael Thonet, gh có ch d a, ch gáttay, b ng g u n.

- Có n c tôi múc s n trong b u ó; c u vô ây tôi rót ra b n cho c u r a.Th ng b i d t th ng B tr vô r i rót n c bi u nó r a m t, l i l y kh n lông tr ng t i

a cho nó lau. Nó l i ch cái thùng cho mà ti u ti n n a. Th ng B th y c sung s ng quánh v y thì trong lòng nó khoái l c không bi t ch ng nào. Th ng Ð c nghe l n x n c ngth c d y. Th ng B làm tài khôn ch ch cho th ng Ð c ti u ti n và súc mi ng r a m t, r ihai a nó l i ng d a c a s mà ngó ra ngoài sông n a. Cách m t h i th ng b i b ng lênm t mâm cà phê s a v i bánh mì. Hai a nó ng i n mà l i c ph i có bánh cam n m ikhoái h n n a. Th ng b i t c c i, song c ng ch y i mua b n cái bánh cam v cho hai anó n.

L i chín gi hai a nó mu n d t nhau ra ch ch i. Ông ch nhà hàng không mu ncho i, song ông không c n ngay, ông ki m nhi u l i êm ái ông nói, nên hai a tr lên phòngmà không phàn nàn chi h t. G n m i m t gi , ch nhà hàng vào phòng kêu b i bi u d nc m trong phòng cho hai a nó n. Th ng b i l t t tr i náp t bàn, l i có em lên hai cáily v i m t ve r u chát n a. Th ng Ð c dòm th y bèn h i th ng b i r ng:

- Anh d n c m Tây cho hai a tôi n hay sao anh?- D .- Thu nay tôi ch a n c m Tây l n nào h t.Th ng B xen vô mà nói:- n c m Tây c ng nh n c m ta v y, song không có a chén ch có l gì.Th ng Ð c c i mà áp r ng:- M y làm h i ng i th o hoài! N u không có chén a thì ng i ta có mu ng n a.

Mà n thì n bánh mì ch không có c m, ph i v y hay không anh b i?Th ng b i d m t ti ng, r i i b ng n. Hai a nó ng i n, song kh n m t bên

ch không tháo ra mà dùng. Th ng b i th y v y m i tháo kh n a bi u choàng ngang ng ck o r t n d áo qu n. Th ng B không ch u l i nói r ng: Thây k , áo qu n c a tôi s ch sgì mà s d n a.

Hai a n v a r i k nghe ngoài c a có ti ng giày i r m r m, r i l i nghe ti ng ôngch nhà hàng nói: Th a cô phòng s ba ó a . Th ng Ð c không bi t có chuy n chi, l t

t ch y l i m c a mà coi. Nó v a a tay ra thì cái c a phòng m bét ra, bà H i ng b cvô v i con Liên và th ng con bà. Bà H i ng th y th ng Ð c li n ôm u nó hun hai ba cáir i h i r ng: M y tháng nay con i âu h con? . Th ng Ð c g p bà H i ng v i con Liênthì nó c ng m ng quýnh; nó th y con Liên m c áo hàng bông ph n m i, qu n l a tr ng c ngm i; ch n i giày thêu c m c eo dây chuy n, tai eo hai ôi bông vàng, u l i cài l ccó th t hàng màu bông h ng, vai thì choàng m t cái kh n thêu tr ng tinh, còn th ng con bàH i ng thì m c tây b t ng m nh m , ch không ph i n m chúng ch ng nh h i g pd i ghe n a. Nó m i h i bà H i ng:

- Th a bà, th ng em ây bây gi thi t h t au r i, bà há?- nh cô em nó lên Sài Gòn u ng thu c g n m t tháng nên nó m i m nh ó a,x a rày con i âu? Á! H i hôm con Liên nó nói ông th y c a con ã ch t r i, v ych ng ch t h i nào, ng au b nh chi mà ch t v y con?

Th ng Ð c kéo gh mà ng i; bà H i ng c ng nh c gh ng i d a bên nó, còn conbà v i con Liên thì leo lên gi ng s t mà ng i. Th ng B l i ng d a c a s mà ngó bà H i

ng r i ngó con Liên, không nói chi h t, c chúm chím c i hoài. Th ng Ð c ng i thu th t u uôi m i vi c l i cho bà nghe. Nó nói n lúc th y trò m c m a r i th y ng i t i nhàgi y xe l a Phú Lâm mà ch t l nh, còn nó thì nóng mê man h ch vô nhà th ng mà nókhông hay, thì con Liên khóc mu i, còn bà H i ng c ng l y kh n lau n c m t. Ch ng nóthu t t i lúc nó ra Sài Gòn ki m bà H i ng mà ki m không c, ban ngày th th n ngoài

ng, ban êm vô v n B Rô mà ng thì bà H i ng ng lòng l m nên a tay ra vu tu nó mà mi ng thì nói th nh r ng: T i nghi p thân con tôi quá! . Ch ng nó nói t i h i

g p th ng B r i hai a k t làm anh em d t nhau i n ca mà ki m n thì bà H i ng v icon Liên day qua ngó th ng B r i bà nói r ng:

- Th ng em ây là th ng B ó sao?- D th a ph i.- L i ây ng i ch i em, l i ây, có gh ây nè.Th ng B b ng không ch u ng i song bà H i ng ép quá nên c c ch ng ã ph i

ng i m t bên th ng Ð c mà nghe nói chuy n. Th ng Ð c m i thu t ti p lúc nó v ch ML i mà th m Ba Th i l i có mua m t con heo d t v mà cho thì bà H i ng ng i c i ng t.

Th ng Ð c l i gói, l y cái kh n bông h ng c a nó mua t i ch C n Giu c mà chocon Liên. Con Liên c i r i l y i th . Bà H i ng m i h i:

- Con v nhà có g p ng i cha nuôi con hay không?- Th a, không.- Ði u mà không g p?- Th a, má tôi nói i làm ru ng âu d i n y, l i có a m t b c th c a cha tôi g iv cho tôi coi, theo trong th ó thì cha tôi làm ru ng mi t trong kinh Xà No.

- Cha nuôi con tên gì?- Th a, tên H u. . . . . .- Con có bi t làm ru ng c a ai hay không?- Th a không.Bà H i ng t h i m i vô phòng thì ng i ngó th ng Ð c k l ng l m, mà ch ng

nghe nói chuy n t i ó thì bà l i suy ngh m t h i r i m i bi u nói ti p. Th ng Ð c m ithu t t i chuy n nó i tìm cha m . Bà H i ng nghe nói tên th y L i thì ch ng h ng, songbà không nói chi h t c cho th ng Ð c nói cho bà nghe. Bà nghe nói th y L i d t quaKhánh H i mà giao cho m t ng i nghèo nàn mà l i b t l ng thì bà bu n h t s c, mà m t bàl i có s c gi n n a.

Ch ng th ng Ð c nói d t r i, bà m i kêu th ng Hai là a trong nhà i theo xách cho bà, d y xu ng xe xách qu tr u và ôm gói lên cho bà. Bà m gói ra l y m t cái áo

l a tr ng, m t cái qu n l a tr ng v i m t ôi giày hàm ch mà a cho th ng Ð c, r i bi uth ng Hai d t nó i t m r a cho s ch s ng thay m i mà m c. Th ng Ð c ra kh i phòngr i bà nói v i th ng B r ng: Cô không dè nó i v i cháu, v y cô v cô bi u b y tr maythêm áo qu n r i cô s em ra cho cháu .

Th ng Ð c t m g i, thay m i và mang giày tr lên phòng, m t mày t i rói bc ý l m. Bà H i ng ng i ng m nó, r i kéo tay nó l i g n mà hun hai bên gò má và ch

th ng con bà mà nói r ng: Th ng Phong là em con ây, nó nh c nh con hoài. Nay g p conthi t cô m ng quá . Bà H i ng bi u th ng Hai i kêu th may l i, bà t cho th ng Ð cv i th ng B m i a m t cái áo u-hoe23, m t cái áo s -mi, m t cái qu n tây và m t ôi giàyen. Con Liên theo r r m th ng Ð c hoài r i m i r nhau n ca ch i cho vui. Th ng Ð c

n kìm, th ng B n cò, con Liên thì ca, còn th ng Phong thì cà rà d a bên ó, c nhà hàngt ch n b i th y u ch y lên ng ngoài c a mà nghe. Bà H i ng n m trên gi ng cngó th ng Ð c mà c i hoài.

Ð n x bà sai th ng Hai ra ch n u hai d a mì cua và mua cho ba c c bánh bao emlên phòng d n cho s p nh n ch i. n u ng xong r i bà s a so n i v , bà m i nói v i th ngÐ c r ng: N y con, thôi con v i th ng B ây cho cô v , cô th ng Hai nó l i âyv i con, ng con có c n dùng vi c chi con sai nó cho d . Con mu n n u ng hay là mu nmua v t chi thì con bi u nó nói v i ông ch nhà hàng ng mua cho. Ban ngày nó coi t m r as n sóc con, còn ban êm nó tr i chi u d a c a ây nó ng ng con c n dùng v t chi con kêunó cho d . Cô mu n em con v nhà cô mà cho d , nh ng mà lúc n y ch a ti n. V y có lch ng n m ba b a n a cô r c con v m i c. Tuy v y mà vài b a r i cô s ra th m con.Cô xin con m t i u n y là ng có i ch i âu h t, c ây mà thôi. Ch ng nào cô sai

23 áo kh may theo l i ng i Pháp

ng i ra r c con thì con s i . Bà H i ng nói r i bèn d t con Liên v i th ng Phong xu ngl u, ng nói chuy n v i ông ch nhà hàng m t lát r i lên xe i v . Th ng Ð c ngã l n trêngi ng n m ca hát om sòm, b vui v l m, th ng B th y v y bèn nói r ng:

- Sao m y vui d v y m y?- Tao g p c con Liên tao m ng quá. M y th y ch a? Tao ã nói bà H i ng tt l m mà.

- B t t thi t, mà b nh t mình ây tù túng khó ch u quá.- i! Ði âu làm chi n a mây! Mình n ng sung s ng nh v y d u ây t i già

tao c ng ch u.- Tánh m y sao a sung s ng quá. N u sung s ng hoài nh v y thì có bi t vi c

i ra th nào âu.- Ph i, m y nói l i ó tao ph c l m. Mà bà H i ng b d n nh v y, thôi mìnhc ng ráng ch coi b li u v i mình làm sao ây r i mình s i. Nè m y, mà coi conLiên bây gi nó sung s ng quá, tao s nó không ch u i v i mình âu.

Bà H i ng ã nuôi con Liên mà l i còn lòng th ng th ng Ð c n a, ó là m tng i giàu có t i Bình Th y. Ch ng bà thu tr c tên là Phan Thanh Nhàn. V ch ng h im i k t ngh a châu tr n thì cha m hai bên v a n làm mà thôi, ch không d d . Vch ng ra riêng r i thì hi p s c nhau mà sáng nghi p, ch ng lo kh n t làm ru ng, v lo c nki m trong nhà, th c khuya d y s m, dãi n ng d m m a, lo t o lo t n; ng i ã có công mà

i l i thêm giúp v n, nên trong m i n m thì Phan Thanh Nhàn ã tr nên m t nhà giàu l n,ru ng k n tám tr m m u, lúa ru ng m i n m góp h n hai ch c ngàn thùng.

V ch ng v i nhau không con, bà th y ch ng h nói n chuy n t ng lai thì th ngcó s c bu n, nên bà tính i c i cho ch ng m t ng i v bé, ho c may ki m c chút con n i nghi p v sau. D p c ng may lúc y trong làng có cô Tô Th S nh là con nhà nghèo màdung nhan tu n tú ch ng i nói r i mà ch a k p c i k ch ng nhu m b nh mà ph i ly tr n.

Cô ta tuy ch a có ch ng mà c ng ã mang ti ng ch ng ch t, nên không ai thèm i nóin a. Bà Phan Thanh Nhàn th y cô dung m o m mi u n nói l i lanh l i, nh m nhía thi t ph ing i giúp vi c nhà, nên bàn tính v i ch ng r i c y mai n nói cô ng c i v làm bé.

Phan Thanh Nhàn c i Tô Th S nh v thì v l n v nh v i nhau trên thu n d ihòa, ch ng có m t chút chi xích mích. Cách vài n m Tô Th S nh có thai sanh m t a contrai, v ch ng Thanh Nhàn m ng r h t s c, t tên nó là Phan Thanh Hà.

V Thanh Nhàn t ng tiu s n sóc a nh nh con ru t mà l i c ng Th S nh khôngcho làm vi c chi h t. Th S nh th y v y m i t kiêu, mà l i th có con nên ng nh làmnhi u cách, nói nhi u l i, làm cho v l n d n không c ph i sanh r y rà trong nhà. ThanhNhàn mu n cho gia o bình an, m i c t thêm m t cái nhà ngói nh g n ngoài u c u úc,r i v bé riêng v i con cho kh i i u xích mích. V nh v a ra riêng thì ông c c ah t h i ng mà v l n có thai n a. Thanh Nhàn ch ng xi t n i m ng, mà nh t là bà v l ylàm c ý l m, mà bà càng c ý ch ng nào l i càng lo l ng ch ng n y nên r c th y hay màu ng thu c d ng thai luôn luôn. Ð n k khai hoa bà c ng sanh c m t a con trai, ttên là Phan Thanh Nhã. T ngày Thanh Nhàn cho v bé riêng r i thì ã b t yêu, mà ch ngv l n sanh m t a con thì tình Thanh Nhàn i v i v bé l i càng l t l t h n n a. Tuy vl n c ng gi m t m c nghiêm chánh mà v i v bé, ch không ph i mình có con trai r ikhinh b c, song Th S nh ý không c vui, nên tr c m t không dám nói ti ng chi vô l , chsau l ng th ng có l i trách móc hoài. V l n c ng rõ tánh v nh ch ng ph c mình, nh ngmà vì s c c lòng ch ng nên khi nào có nghe ai h c i u chi thì c ng c khu t l p b quakhông h ý n.

Bà th ng con l m, nên áo qu n m n c c ng không ch u m n ai may h t. Bà l i tcho th b c làm m t s i dây chuy n vàng nh nh cho con eo ch i. Th ng nh c batháng mà không s s a, bà bèn r c th y thu c xem m ch h t thu c u ng ng mát s a cho

con bú. Th y thu c nói bà s a nóng không nên cho con bú và khuyên bà ph i ki m m n m tng i vú. Bà c ng nghe l i l t t m n vú cho con bú.

Khi th ng nh c g n sáu tháng, Thanh Nhàn r i lâm b nh ho, nên v ch ng d tnhau lên Sài Gòn ch i cho thong th và luôn d p ki m th y thu c tây hay ng v ch ng u ngthu c ti p d ng thân th . Thanh Nhàn có m t ng i em tên Phan Ð c L i, h i nh có i h cch Tây lên t i l p nh t tr ng t nh C n Th r i thì qua M Tho h c c h n m t n m kb u i. Ng i em tr v nhà ít tháng r i i theo chúng b n lên Sài Gòn xin giúp vi c chotr ng s . V ch ng Thanh Nhàn h i Sài Gòn thì nhà ng i em, mà cách m y tháng tr cTh S nh lên c ng t i ó.

Phan Ð c L i th y v ch ng Thanh Nhàn lên thì m ng r h t s c, nh t là th y acon nh là Thanh Nhã thì b ng m hun hít coi b t ng tiu l m. Ð c L i d n thêm m t cáigi ng n a trong bu ng ng cho anh v i ch dâu ngh , còn con vú v i th ng nh thì gi ngmùng n m t i b ván ngoài. V ch ng Thanh Nhàn ch i c m t êm m t ngày. Qua êmth nhì trong nhà th c nói chuy n ch i t i m i m t gi r i t t èn i ng . Ð c L i b n thâncoi óng c a. Ð n hai gi khuya v ch ng H i ng ng ng thình lình nghe con vú kêu vàh i: Cô i? Cô! Cô có b ng em vô trong hay không v y cô? . Bà H i ng li n tr l i r ng:Ai b ng vô trong n y làm gì. M y ng v i em mà m y h i cái gì k v y? . Con vú tr l ir ng: Em âu m t không có ây cô à .

V ch ng Thanh Nhàn nghe nói t c mùng ch y ra qu t h p qu t t èn lên coi thìth y c a tr c m hé, còn a nh thì không có trong mùng, cái m n c a nó c ng âu m t,mà cái m v i ôi v h i chi u i ch i v c i trên bàn gi a c ng không còn. Bà H i ngch y ki m phát thông phát th , còn ông H i ng ch y vô bu ng kêu em th c d y b h bàihãi mà h i coi con mình ai b ng i âu. V ch ng Phan Ð c L i th c d y gi i m t th ngth ng i ra, nghe nói m t cháu thì ch ng h ng. M y ng i g n nghe l i h i h c ng ch yqua h i th m, ai nghe nói n tr m vô nhà không l y tài v t chi h t, ch b ng có m t a nhmà thôi, thì c ng u l y làm l l m. Phan Ð c L i ch c l i kêu tr i, v i vã i súc mi ng,r a m t r i b n áo i xu ng bót mà c . Cách ch ng m t gi ng h Ð c L i tr v th y anh

ng ng i khoanh tay, m t mày bu n xo, còn ch dâu v i con vú khóc n c n . Ð c L i nóir ng: Anh ch ng lo, tôi th a v i ông Cò thì ng gi n l m nên t c t c sai lính i ch n m yn o ng h g p ai b ng con nít i thì ph i b t h t th y. Tôi có nói rõ cho ông Cò bi t hìnhtr ng c a cháu, b i v y tôi ch c là ki m c, không m t âu mà s .

Bà H i ng v a khóc và nói r ng: Chú nó ráng ki m giùm con tôi, k o t i nghi p tôiquá... Ai mà n b t nh n th t c l m nh v y không bi t... Cha ch ! Ai có khu y ch i xinem tr con tôi l i cho tôi, mu n xin m t hai ngàn gì tôi c ng cho h t . Ð c L i nói r ng:Ch ng có bu n, b nào tôi ki m c ng c, không sao âu mà s .

Qua ngày mai v ch ng ông H i ng d t nhau i th t th cùng h t m y n o ngmà c ng không bi t con âu mà ki m. V ch ng Ð c L i c theo an i và h a s m mu n gìki m c ng c cho, mà v ch ng H i ng ó tr n m i b a mà ki m con c ng không

c. V ch ng d t nhau tr v Bình Th y, bà H i ng nh con n ng không c ngàyêm c ng i khoanh tay mà khóc hoài. Ông H ng an i h t s c, tuy b ngoài bà g ng làm

khuây song trong lòng bà ch ng giây phút nào mà quên con c. Th S nh th y bà l n m tcon r i, b l i càng kiêu c ng h n x a, th ng hay nói v i ng i l i xóm r ng ngày nào ôngH i ng nh m m t r i thì s nghi p c a ông s v tay mình h t. Trong vài tháng thì có PhanÐ c L i v th m m t l n, mà l n nào v c ng cà rà bên nhà Th S nh c bu i.

Có l Tr i Ph t th ng lòng thành th t c a v ch ng ông H i ng, không mu n snghi p c a v ch ng c c kh g y d ng ra ó cho ng i b t l ng giành mà h ng nên cáchvài n m sau bà H i ng có thai r i l i sanh ng m t a con trai n a t tên là Phan ThanhPhong. V ch ng c ng nh tr ng m ng, bà b n thân nuôi d ng, không ch u m n ai b ngm n a.

Nh ng mà vì b i ông H i ng có b nh ho nên Thanh Phong không c c ng c inh a tr c, Thanh Phong òi p hoài, làm cho m c c nh c v i con h t s c. Thanh Phongv a c ba tu i thì b nh ông H i ng càng ngày càng thêm n ng. Ông lén xu ng C n Th

n Nô-te mà l p t chúc ngôn, nh t nh r ng s nghi p c a ông thì bà c quy n h ngmãn i, ch ng nào bà quá vãn r i con m i c chia v i nhau mà h ng. Trong t l i cóc c r ng h ông qua i r i thì m i n m bà c p d ng m con Th S nh m t ngàn ng b cv i m t ngàn gi lúa mà thôi.

Ông em t chúc ngôn v a cho bà d n bà ph i c t cho k , ng sau v nh có tranht ng thì em ra mà chi u i. Ð n ch ng ông g n t t h i ông bi u u i b n bè ra ngoài r iông kêu bà mà tr i r ng: Má nó ôi, tôi li u trong mình tôi không còn s ng c n a, v y nêntôi b h t m i vi c nhà l i cho má nó nghe. Má nó c ng bi t tánh tôi không ph i là tham s c,nh ng vì tôi mu n ki m chút con n i nghi p v sau, nên tôi nghe l i má nó tôi m i i c iv bé. Khi tôi c i má th ng Hà v c vài tháng thì tôi ã rõ nó là m t ng i àn bà tánh

ky, mà lòng tham lam n a, b i v y tôi m i tính c t nhà riêng cho nó cho yên. Nào dè nóc sung s ng mà l i sanh tâm c ác. Má nó có bi t th ng con l n c a mình là th ng Nhã

ng êm mà chúng b ng i m t ó là k c a ai bày ó hay không? Tuy tôi không b ng c ,song tôi dám ch c má th ng Hà v i th ng em tôi là th ng L i chúng nó toa r p v i nhau ngh i mình ó, ch không l n tr m nào mà b t con nít làm gì. Má nó mà thêm c th ngPhong n a c ng là may, ng t vì nó y u quá nên au m hoài tôi l y làm s h t s c. V y tôi cónh m m t theo ông theo bà r i thì má nó ráng s n sóc nuôi d ng th ng Phong cho l m nghe,l i c ng ph i ch u khó c y ng i dò d m mà ki m th ng Nhã em v mà nuôi, tôi ch c chúngnó gi u âu ó ch không l chúng nó gi t .

Ông H i ng Nhàn ch t r i thì Phan Ð c L i v c m cân cho Th S nh ki n ngchia hai gia tài. Bà H i ng nh có di chúc c a ch ng nên Th S nh ki n không c, ph ich u phép m i n m lãnh m t ngàn ng b c v i m t ngàn gi lúa mà nuôi con. Phan Ð c L iã ph n v i ch dâu mà không bi t h ng i nên m i n m qua l i tháng hai tháng ba li u góp

lúa v a xong thì lót tót v cà rà xin b c. Bà H i ng tuy nh l i tr i c a ch ng thì gi n, songbà là m t ng i l ng thi n th y em ch ng không l làm l nên n m nào h Ð c L i v xinthì bà c ng cho n m b y tr m. Có lúc bà H i ng mu n mua lòng Ð c L i nên bà n n n xinki m giùm th ng Nhã cho bà, bà h a n u ki m c thì bà s cho n m ngàn ng b c.

Ð c L i nghe h a s ti n nhi u thì ham nên tính ki m th ng Nhã ng lãnh th ng.Mà tr c khi v Sài Gòn l i qua ghé nhà Th S nh nói chuy n y cho Th S nh nghe. ThS nh c n tr và bi u ph i làm cho bi t tích th ng Nhã m i c, b i vì th ng Phong b m khíb c nh c không th s ng lâu c, h th ng Phong ch t thì gia tài t nghi p v tr n n i taych ta, ch ng ó ch ta s cho Ð c L i m t muôn ng b c. Ch ta l i s Ð c L i ham n mngàn ng c a bà H i ng mà theo b nên nói r ng: Chú nó nghe l i ch tôi s không xongâu. Ch nói g t chú nó d t th ng nh v ây ch gi trái làm m t, ch n tòa ch th a nói chú

nó gi u con ch thì chú nó ã không có m t ng xu mà l i còn b tù n a .Ð c L i nghe m y l i ng i suy ngh m t h i tính làm cho th ng Nhã bi t tích, song

bu c Th S nh ph i làm cho anh ta m t cái t h a r ng ngày nào n tr n gia tài c r i thìph i chia cho anh ta m t muôn ng b c.

Tr i Ph t không l giúp a gian, nên khi n cho bà H i ng ch th ng Phong lên SàiGòn u ng thu c không y m t tháng mà nó ã h t b nh r i v nhà bà ti p d ng nó thêmn a, nên l n l n nó m p m p m nh kh e, con nít trong xóm không a nào bì k p.

N m y n T t v a r i, có m t tên tá i n b i xu ng ra cho bà hay r ng H ng bKiên là ng i bào tá ru ng c a bà trong kinh Xà No m i góp lúa v a c b n n m ngàn gichân bán h t phân n a r i l y b c d t v con tr n m t. Bà H i ng nghe nói l t t d n gheh u và d t th ng Phong v i con Liên i vô ru ng.

Vô t i Xà No bà xét l i thì thi t qu H ng b Kiên ã gi t c a bà h t hai ngàn r igi lúa. Vì lúa ru ng góp c phân n a nên bà ph i l i ó coi góp cho xong, i ch ng nào

vô v a r i m i v c. Lúc bà góp lúa bà th y có m t ng i tá i n tên H u, nh m lgi i gi n mà l i n nói b t thi p. B a n tên H u chèo ghe cho bà i góp lúa, bà ng i bu nm i h i tên H u g c gác âu, có v con hay không. Nó th a v i bà r ng nó g c Gò Côngkhi m i l n lên nó c i v v sanh c m t a con, song nuôi không c nên nó bu n chíb v nhà mà i chèo ghe m n. Cách ít tháng nó g p m t con tình nh n m i d t nhau ixu ng ây mà làm ru ng.

Nó thì lo làm n h t s c, ng t con tình nh n c a nó thì c bài b c hoài, b i v y làmtám chín n m mà c ng không d d ng nào. Ðã v y mà sau con tình nh n ó l i còn sanhtâm l y trai, nó th y v y bu n chí m i b mà v x , tính l i v i v c . Ch ng dè v nhà thìv nhà ã có m t a con. Tuy v nó nói a nh y là con nó xí c nó nuôi, có trình gi yc a ông Cò trên Ch L n và có a áo qu n c a a nh m c h i xí c ó cho nó coi, songnó không tin, nên h th y m t th ng nh thì l a lòng h ng h c, b i vì nó b con tình nh nsanh tâm nó ã bu n r i mà v nhà th y vi c nh v y n a thì nó không th vui c. Thi t nóth y v nó tánh n t hi n hòa nó th ng, nó mu n v i v nó, nên nó m i bán th ng nh chom t ông th y n ng ng d t nó i cho khu t m t.

Bà H i ng nghe nói t i ó s c nh t i th ng Ð c li n h i:- Th ng nh ó tên gì?- Th a, tên Ð c.- Ai t tên cho nó ó v y?- Th a, v tôi nó nói nó xí c nó không bi t kêu tên gì nên nó t là th ng Ð c.- N m nay nó m y tu i?- Th a, ch ng m i b n, m i l m tu i.- V em có nói h i xí c ó th ng nh c bao l n hay không?- Th a, nó nói ch ng n m sáu tháng.- H ! Xí c âu v y?- Th a, trên Bình Tây.- Cha ch ! H i xí c ó th ng nh m c áo qu n ra làm sao?- Th a, h i tôi v ó v tôi có a áo qu n cho tôi coi thì tôi th y có m t cái m n

tua tr ng, m t cái m , m t cái áo m, m t ôi v l i có m t s i dây chuy n vàngn a.

- Húy! N u v y thì ph i r i còn gì.- Th a, ph i là làm sao?Bà H i ng ng i l ng thinh m t h i r i l i h i :- Bây gi em bi t th ng nh ó âu hay không?- Th a, không. Tôi bán nó r i tôi v i v tôi không y m t n m coi c ng không

c vui nên tôi b i xu ng ây mà làm ru ng. B n n m n m nay tôi không vl n nào nên không bi t nó có tr v nhà hay không.

- N m ngoái qua ch th ng con qua lên Sài Gòn u ng thu c, i t i N c Xoáy quacó g p m t a nh ch ng m i ba, m i b n tu i n ca gi i quá. Qua có h i nó,nó nói tên Ð c, g c ch M L i thu c h t Gò Công, ch c là nó ó ch gì.

- Th a, có l khi ph i, b i vì tôi bán nó cho th y n, ch c là h d y nó h c n.- Cha ch ? Bây gi bi t nó i âu mà ki m.Bà H i ng tính góp lúa xong r i s bi u tên H u v d t v lên cho bà nhìn th

coi có ph i là c a bà may cho con h i tr c hay không. Bà l i tính r i bà c ng sai ng itâm phúc lên M Tho tìm th y Ðàng v i th ng Ð c mà d t v ng bà bi u tên H u nhìn coicó ph i là con nuôi c a v nó hay không?

Bà góp lúa v a xong, m i v t i nhà thì th y có Phan Ð c L i xu ng mà xin ti n.Bà m i nghe tên H u thu t chuy n th ng nh trong b ng bà ng nghi nó là con c a

bà, v nhà bà th y m t Phan Ð c L i bà l i nh t i l i c a ch ng tr i thì bà gi n, b i v y nênbà l l ng ch không ni m n nh m y n m tr c n a.

Phan Ð c L i th y bà không c vui nên không dám h môi, song c ng chà l t óch không ch u v . T i b a sau Phan Ð c L i th y bà ng ng i n tr u thì cà rà l i g n màxin b c. Bà m i h i th coi có ki m giùm con c a bà hay không. Hai ng i ng nói chuy nv i nhau, thình lình con Liên ngoài sân ch y vô nói nh cho bà hay r ng có th ng Ð cxu ng ki m, nó còn ng ch ngoài c a ngõ.

Bà H i ng ã tính sai ng i i ki m th ng Ð c, nay nghe nói có nó t i thì bàch ng xi t n i m ng. Bà v a mu n bi u tr ra m c a cho nó vô, bà li n nh có Phan Ð cL i ng i ó, n u cho nó vô e có vi c b t ti n, nên bà b c trái vô bu ng bi u nh con Liênlén ra mà bi u th ng Ð c i l n l i u c u úc mà ng i, r i bà sai T Thanh, là ng i bàcon coi sóc giùm trong nhà cho bà, th ng xe mà a nó xu ng nhà hàng C n Th nó ór i bà s li u nh. Trong êm y bà sai b n vô Xà No kêu tên H u ra, r i bà a b c bi uph i l p t c i v Gò Công mà r c v và d n ph i em h t áo, m n, m , v c a a nh xí

c h i tr c em lên cho bà coi. Tên H u ã có nghe ng i ta nói h i tr c bà có m t h tm t a con trai, song bà C n Th còn v mình xí c a nh trên Ch L n, hai x cáchnhau xa l m mà c ng không bi t bà m t con h i n m nào, nên nó ch ng h có b ng nghith ng Ð c là con c a bà. Nay bà sai nó i mà l i d n dò nh vây thì trong lòng nó m i sanhnghi, b i v y nên nó m i i ri t v Gò Công trong b ng ngh th m r ng, n u th ng Ð c làcon c a bà thì là cái ph c l n c a v nó, b i vì v nó có công nuôi d ng, mà bà là ng igiàu l n, không l bà không n n cho x ng áng. Nó ngh nh v y thì nó m ng, mà r i nónh t i vi c nó kh kh c th ng Ð c thì nó l i lo, n u th ng Ð c mà qu là con bà H i ngthì nó còn m t m i nào mà dám ngó.

Tên H u i r i thì b a nào bà H i ng c ng xu ng C n Th mà th m th ng Ð c vàchi u t i ra v thì bà theo c n d n ch nhà hàng ph i coi sóc nó cho k l ng nh t là ngcho nó i ch i. Th ng Ð c tuy không rõ bà H i ng, song nó th y thân nó c sung s ngthì nó l y làm vui l m, b i v y êm nào nó c ng theo ch c th ng B , c nói r ng:

- M y coi tao nói trúng hay không? Tao nói m t ngày kia tao sung s ng l m, có lngày sung s ng ó ã t i r i a m y à.

H th ng Ð c vui thì th ng B l i bu n; th ng Ð c th y v y n i gi n theo r y hoài:- Tao v i m y k t làm anh em v i nhau, h tao vui thì m y ph i vui v i tao ch sao m yl i làm m t qu th n hoài v y?

- M y vui ch ng nào tao càng bu n ch ng n y.- Sao v y?- N u m y giàu có thì tao có c làm anh em v i m y n a âu.- M y nói b y hoài, Tao giàu thì c ng nh m y giàu, ch sao l i không làm anh em v i

nhau n a.- H m y giàu thì m y ch i v i con nhà giàu, trôi sông l c ch , không m không cha

nh tao v y m y ng thèm ngó t i a.- B m y ng nói x u cho tao nh v y. Ví d u ngày sau mà tao có c giàu sang in a, có l nào tao quên s c c kh c a tao m i m y n m nay cho c m y. Taoth ng có nói v i m y r ng thu nay trong lòng tao th ng có m y ng i mà thôi, thnh t là má nuôi tao, th nhì là th y tao, th ba là con Liên, còn th t là m y. Thi ttao c ng th ng cha th ng m tao n a, ng t bây gi tao ch a bi t cha m tao là ai.N u tao giàu thì tao l p th i tìm cha m tao, mà tr c h t tao r c m y ng i taoth ng ó v nhà tao nuôi h t th y, ch ph i tao nh h , giàu r i quên b n nghèo,sang r i quên hèn âu mà m y nói v y.

Th ng Ð c nói t i ó r i day qua ôm th ng B mà ng . Cách b n b a sau, l i m i m tgi tr a bà H i ng c ng xu ng nhà hàng mà th m nh m y b a tr c, song ngày y bà icó m t mình ch không d t con Liên v i th ng Phong theo. Bà em cho th ng Ð c thêmm t cái qu n và m t cái áo l a tr ng m i may n a. L i hai gi chi u bà ra v bà d n th ngÐ c ng có i ch i, ch ng nào có T Thanh, là ng i àn bà a nó xu ng nhà hàng hômtr c ó, em xe r c nó thì nó s i theo mà lên nhà bà.T i b a ó tên H u d t v là Ba Th i xu ng t i. May lúc y Phan Ð c L i m c i qua

nhà Th S nh mà ch i. Ba Th i b c vô th y m t con Liên vùng h i r ng: a con em âysao nó gi ng con i v i ông th y mua th ng Ð c h i tr c quá v y mình? . Tên H u ápr ng: Ð ng nói b y, cô em ây là con cháu c a bà, nói b y không nên âu . Con Liên ngótên H u và Ba Th i c i chúm chím r i b ch y vô bu ng. Bà H iI ng b c ra th y vch ng tên H u li n h i r ng: V c a em ây ph i hôn. Hai v ch ng tên H u xá bà r i th aph i. Bà m i h i r ng: Hai em có em qua d n ó xu ng hay không? . Tên H u th a cór i d thúng l y m t gói mà a cho bà.

Bà H i ng ng i trên ván m gói ra, tay run l p c p mi ng vái th m r ng: Vái tr iph t cho ph i c a con tôi thì tôi... . Bà v a nói t i ó thì cái gói ã m ra, bà th y áo mv m n ph i là bà s m cho th ng Nhã ngày tr c nên bà m ng quýnh, bà nói l n r ng:Ph i r i, ph i r i, c a con tôi ây mà, ây cái áo m n y tôi may, ng kim m i ch

làm sao tôi quên c, ôi v n y n a ây, còn cái m n n y c a ch ng mua d i ch C nTh n a ây; con ôi, con, m y n m nay con xiêu l c làm cho rn phi n não êm ngày... V ymà tôi g p con tôi, tôi không bi t nó n a ch ! .

Bà nói mà n c m t ch y chàm ngoàm. Con Liên, th ng Phong và tôi t trong nhà khônghi u vi c chi nên ch y ra ng chung quanh mà ngó. Bà day l i ngó th y thì bà c i; bà l yv t áo lau n c m t r i bà ôm h t gói i vô bu ng, l i bi u m t mình Ba Th i i theo bà,còn tôi t thì xu ng nhà sau coi d n c m cho v ch ng tên H u n.

Vô trong bu ng, Ba Th i l i móc túi l y s i dây chuy n mà a cho bà coi n a. Bà. H ing c m coi c nói: Ph i r i, ph i c a con r i . Bà m i bi u Ba Th i ng i mà thu t h t u

uôi cho bà nghe coi xí c th ng Ð c hôi nào, t i âu, nuôi d ng làm sao. Ba Th i nóit i âu bà khóc t i ó, ch ng Ba Th i nói d t r i bà m i nói r ng: Th ng Ð c ó là conc a qua. n em nuôi d ng nó qua không dám quên âu. V y thôi em ây, mai qua r cnó v , s hay . Ba Th i nghe nói r c th ng Ð c thì ch ng h ng, song bà nói v y hay v ych không dám h i.

Khuya th c d y bà d y b n làm m t con heo, t ng sáng bà sai i m i làng t ng và thân t ct t u m t h t, bà l i cho m i Th S nh v i Phan Ð c L i n a. Th S nh không hi u cóvi c chi nên d t con là th ng Hà l n t n i qua. B c vô nhà th y làng t ng bà con ông d yd y, trong b ng l i t ng bà H i ng mu n chia gia tài nên ngó Phan Ð c L i mà chúmchím c i. Bà H i ng bi u T Thanh th ng xe xu ng C n Th mà r c hai anh em th ngÐ c lên; l i chín gi bà nghe bi ng l c l c khua bà bi t xe v t i nên b c ra c a mà ngó.

Th ng Ð c m c qu n áo m i, xu ng xe i vô trong nhà, còn th ng B v i T Thanh cònl i h i xách i sau. Nh ng ng i nhà th y th ng Ð c i vô không bi t là con c a ai,nên ng i b c ra mà dòm, k ng i trong mà ngó. Con Liên v i th ng Phong v a th y thì l t

t ch y ra n m tay th ng Ð c r i c p m t a m t bên mà d t vô, th ng Ð c v a b c vôc a thì bà H i ng n m tay nó d t nó i th ng l i tr c b ván gi a, ch Cai t ng ng i, r iôm nó mà hun tr hun tr t, v a khóc và nói r ng: M ây con bi t hay không con? . T Inghi p con tôi quá, m i sanh ra v a c n m tháng r i r i lìa cha, lìa m t ó cho t i bâygi , thân c c kh không bi t bao nhiêu. Quân ác nghi t nó làm cho m con tôi lìa nhau, tr inào là nó .

Th ng Ð c ch ng h ng mà l i m ng quýnh nên c ng ôm bà H i ng mà khóc, chkhông nói chi c h t. C nhà ai th y v y c ng l y làm k , mà nh t là Th s nh v i Ð c L ingó nhau m t mày bi n s c. Bà H i ng ôm con mà ng i trên gh r i day qua bi u con Liên

r ng: Con vô bu ng bi u con Ba Gò Công ó ôm c a con tao ra ây và nó c ng ra âycho tao bi u . Ba Th i trong bu ng b c ra th y th ng Ð c thì m ng r h t s c nên l t t

i ri t l i r i m con n m tay nhau h i han l n x n. Tên H u c ng l i ng g n ó, th ngÐ c ngó th y li n ch mà h i: Tía ây hay sao? Má lên ây bao gi . Nó day qua bên kial i th y Phan Ð c L i thì ch ng h ng li n h i: a! Có th y ây n a mà! . Phan Ð c L iday m t ch khác gi nh không nghe.

Th ng Ð c h i: Tía tôi là ai âu má? . Bà H i ng nói tía con m t h n m i n m nayr i. R i ng d y nói l n lên ràng: Th a v i t ng làng và bà con trong t c, th ng con ul ng c a tôi là th ng Nhã, nó b ng i ta b t em gi u m t m i l m n m nay, bây gi tôi m itìm nó c mà r c v ây. X a nay tôi v n bi t con tôi m t không ph i là n tr m b t, thi tra là có m t vài ng i mu n o t gia tài s s n c a v ch ng tôi nên m i l p m u mà c t ru ttôi nh v y. May nh tr i nh ph c cho tôi c th ng Phong n a nên tôi b t bu n, mànay tôi l i tìm c th ng Nhã tôi r i thì tôi c ng h t gi n quân gian ó n a. i tôi c gilòng lành, ai có qu y thì cho tr i nh t i h .

Nói t i ó r i l i ôm con v a hun vùa khóc n a. Bà hun ã thèm r i m i xây m t, d taycon mà nói r ng: Ðây bà con coi th coi g ng m t n y ph i g ng m t ch ng tôi haykhông? Còn bàn tay bàn chân nó gi ng tôi nh khuôn úc, v y mà n m ngoái tôi g p nó tôi códè âu . Bà l i d gói ra l y t món a lên mà nói: May con Ba nó xí c nó nuôi mànó dành n y tôi nhìn m i c. Ðây, cái áo n y tay tôi may cho con tôi m c h i nhây; còn s i dây chuy n n y tôi t cho anh th Cu nh làm, còn con d u c a nh in phía saut m m - ay-dông (médaillon) rõ ràng quá .

Bà con làng t ng ai th y vi c nh v y c ng u áp l i, k thì m ng bà có ph c l n, ng ithì h i th m th ng Nhã nh l n âu, duy có Th S nh v i Ð c L i ng i bu n xo, coi b hth n l m. Bà H i ng dòm th y m i ng d y n m tay con d t l i ng ngay tr c m t ThS nh mà nói r ng: Ng i n y là má gh con ó a, con bi t hôn? . Th ng Nhã cúi u xá haiba cái, r i bà H i ng l i d t l i ch Phan Ð c L i ng i r i nói: Còn ng i n y là chú ru tcon ó a . Th ng Nhã h i: Th a chú, ph i chú trên Sài Gòn, ch ng C u Quan ó haykhông? . Phan Ð c L i g t u; bà H i ng li n nói r ng: H i con m i n m tháng r i máv i tía con lên ch i t i ó r i b h b t em gi u con ó a, bi t hôn .

Th ng Nhã m i h i: ''Chú bi t cháu, mà sao h i tháng giêng cháu n c y chú ch giùmcha m cháu ng cháu i tìm, chú l i d t n nhà quân n tr m mà b t cháu ó . Bà H i

ng nghe h i l y làm k , nên bà h i ph ng t i, th ng Nhã m i k h t m i vi c bên KhánhH i l i cho bà nghe, làm cho c nhà ai c ng bi t Phan Ð c L i gian trá mu n h i con bà H i

ng mà o t c a. Phan Ð c L i h th n quá ch u không c m i nói l n r ng: T i ch nhbày m u r i xúi tôi nên tôi m i làm nh v y ch .

Th S nh ng i bên ván óng ti ng cãi rân, r i hai àng r y l n v i nhau, ai c ng mu n ch amình, làm cho thiên h l i thêm bi t r ng hai ng i a ý v i nhau ng h i con bà H i ng r ichia gia tài v i nhau mà n.

Bà H i ng th y v y t c c i mà nói r ng: Thôi, hai àng ch ng nên t i cho nhaulàm chi. Bây gi bà con làng t ng m i bi t, ch v ch ng tôi bi t ã lâu r i, nh ng vì tôimu n làm lành ng c cho con ngày sau, nên tôi không mu n làm h i ai h t. V y tôikhuyên chú nó v i dì nó ng có cãi l y v i nhau n a; mi n là t rày s p v sau ng có qu y nh v y n a thì thôi . Bà H i ng nói d t l i li n kéo th ng Hà v i th ng Phong l i

ng anh em nó g p nhau, r i bà l i kêu v ch ng Ba Th i, con Liên và th ng B ra ngtr c bà nói r ng. V ch ng chú Ba nó có công nuôi d ng con tôi, v y gi a m t làng t ngây tôi xin t l i cám n và r i tôi s giúp cho mà làm n ng n n d ng d c con tôih i nh . Còn con Liên v i th ng B là b n c hàn c a con qua, v y t rày con qua d c sungs ng r i thì qua c ng làm cho lai cháu c sung s ng nh nó v y''.C nhà ai th y bà H i ng có lòng qu ng i không ch p k làm h i mình, mà l i bi t

th ng ng i có công, thì c ng u kính ph c. Vi c r i bà li n d y d n c mà ãi t ng làng

và bà con thân t c n u ng vui ch i, m y n m tr c trong nhà qu nh qu bao nhiêu thì ngàynay c ng h l c b y nhiêu. Ð n tr a th ng Nhã, th ng B v i con Liên l y n trên ván r ixúm l i n ca, còn th ng Hà v i th ng Phong c ng leo lên ng i chung v i chúng nó mànghe. Bà H i ng ng i ngó m y con thì c i hoài, mà gi t l y tuôn r i không d t. Ch ngth ng Ð c ca t i bài hành vân c a nó t ng i tìm con Liên, thì con Liên m i lòng b nch y vô bu ng ng mà khóc, ai n y th y v y c ng u ng lòng. Ð n x làng t ng m i ki umà v . Phan Ð c L i c ng xách va li tr v Sài Gòn, còn Th S nh thì ã lén v h i nàokhông hay bi t c .

Bà H i ng Nhàn m t con ã g n m i l m n m, t ng áy bi n vàng chìm không trôngv t c, nào dè lòng lành tr i ch ng ph nên m u t c oàn viên. Bà ch ng xi t n im ng, t nguy n gi m t lòng làm lành mà ân c cho con, nên ã không oán trách Ð cL i v i Th S nh, mà l i bi u Th S nh v i th ng Hà qua chung m t nhà v i bà ng choanh em nó trìu m n nhau, r i ch ng khôn l n bi t nâng dìu d t nhau cho tr n ni m huynh

.Th ng Nhã ngày nay n m c sung s ng, lên xe xu ng ng a, ch không ph i là th ng

Ð c xách n i ca mà ki m n nh khi tr c n a, song nó không i tánh, ch ng h quênm y ng i yêu nó trong lúc nó b n hàn, b i v y v ch ng Ba Th i thì c t nhà p trongkinh Xà No mà coi ru ng cho bà H i ng, con Liên thì áo l a qu n hàng ch n giày ch n dépc ng nh con ru t trong nhà, duy có m t mình th ng B không ch u yên n i, c ôm n r okh p các t nh thành, th ng Nhã n n n h t s c nó c ng không ch u .

Ch ng nh ng là th ng Nhã h u ãi nh ng ng i yêu nó trong lúc nó nghèo hèn mà thôi,mà h nó th y con nhà nghèo thì nó ng lòng th ng nên hay xin m cho b c ti n ho c choqu n áo. Ng i trong xóm ai th y tánh tình nó nh v y c ng u ng i khen, duy m t mìnhng i vi t truy n n y ã không khen mà l i bu n, là vì th m ngh th ng Nhã n y nh có làmth ng Ð c trót m i l m n m tr i nên ngày nay m i bi t th ng con nhà nghèo nh v y,còn bi t bao nhiêu th ng Nhã khác không có làm th ng Ð c nên ch a n m nùi cay ngtrong i, thì ai nghèo m c ai, mình giàu mình h ng. N u th ng Nhã là con c a bà H i ngNhàn mà không có làm th ng Ð c, thì ngày nay nó có bi t th ng con nhà nghèo haykhông?Ai dám ch c.

Sài Gòn, 1923

Ho bieu chanh cay dang mui doi

Documents

Ho bieu chanh buc tho hoi han

Ho bieu chanh tinh mong

Ho bieu chanh song thac voi tinh

Ho bieu chanh chi dao - chi ly

Ho bieu chanh nam cuc tinh huy

Ho bieu chanh y va tinh

Ho bieu chanh cuoi guong

Ho bieu chanh thay chung trung so

Ho bieu chanh day oan

Ho bieu chanh ong cu

Ho bieu chanh khoc tham

Ho bieu chanh do nuong nuong bao oan

Ho bieu chanh no doi - quyen nhut

Ho bieu chanh ngon co gio dua - quyen thu 5

Ho bieu chanh to hong vuong van

Ho bieu chanh dai nghia diet than

Ho bieu chanh no tinh

Ho bieu chanh nhon tinh am lanh

Ho bieu chanh nguoi that chi

Ho bieu chanh con nha ngheo